SHËNJTORI ARBËR QË U «KRYQËZUA» PËR TË VËRTETËN Nga Fatbardha Demi Shprehja: “Ku Shkel Turku Nuk Mbin Bar”

pagina 1 Anno 17 n.5 Dicembre 2019

Anno 17 Distribuzione gratuita in: Mensile di attualità e cultura italo-albanese Albania, Australia, Numero 5 Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, Dicembre 2019 Stati Uniti e Svizera

Ky fakt dëshmohet nga objektet arkeologjike, simbolet e besimit të tyre hënor etj. që i Njeriu ka përmasat Shënjtori Arbër huazuanqë edheu pushtuesit «kryqëzua» tartaro-mongol. për të vërtetën e gjuhës Nga Fatbardha Demi Nga Dr.Ledi Shamku eprimtaria e Mihal Trivolit në Rusi s’do të njihej në shumëllojshmërinë dhe o e nis duke thënë se vjeshta e vitit 2019 Vrëndësinë e saj, po të mos ishin zbuluar në të cilën ndodhemi është vjeshtë për- rastësisht në vitin 1968 nga N.Pokrovski (Н. Н. Pkimesh (koicidencash), dhe se Epikyri Покровски) dosjet e tij gjyqësore në Altae të na thotë se quajmë ashtu shkurt “përkim a Siberisë. (1) Ky zbulim ka një rëndësi të jashtë- koincidencë” cdo dukuri të cilën hëpërhë nuk zakonshme, sepse «krimet» e Mihalit, shpalosin mundemi ose nuk duam ta ftillojmë. jetën fetare dhe shoqërore të Rusisë së shek.15- 16... (lexo në faqen 7 (lexo në faqen 2) a-Amuletë me simbolin e besimit hënor të pellazgëve (Sellenizmit), Gochevo, Rusia e jugut, Një protestë Gëzuar Festën shk.11;Në b. Hënavendin dhe simboli ie 3 fazavepaqes të saj (trinita së kristiane) Nënës të varura së më poshtë. Madhe, shk.8; c. Simboli i besimit hënor në vëthet nga Helladak (Eleusi)ëtë kukuvaj e shk.8ë pK.si mama(5) të Athinas e kemi pendime bëjnë sipAinetiaër në bimën eduke ullirit. qarë historike e Gjergj e Pavarësisë Nga NIKO STYLOS Në gjuhën ruse moderne,Nga NIKO kanë STYLOS mbijetuar fjalë, rrenjët e të cilave tregojnë origjinën pellazgo- Adhamit për kufijtë Nga Dorian Koçi arbërore të tyre (dërguar nga Përparim Demi):

farë është atdheu? Në ç’formë vjen ai dom- e ka origjinën nga fjala дым (tymi) e cila vjen nga TIM (dial.çam). Deri vonë në gjuhën e Shqipërisë te kujtesa jonë kombëtare? Sa i madh e popullit Gjithashtushtëpitë numëroheshin këtu dua sipastë shtoj oxhakëve se nga dilte tymi. përdorimi i me shtimin e një gërme tjetër страна (strana)-Αvënd. Rrenja e fjalës është AN (anë, krahinë psh nga ç´anë je?) Nga Fotaq Andrea Çështë atdheu? Pyetje që ia bëjmë vetes ose në mënyrë të veçantë të një simboli, për vazhdimisht kur meditojmë për vendin tonë флагt ë(fllag) dhën -ëfl amuri,një Ε i tcilië veeç kaant origjinënë, përve çnga të Flamë-zjarr. Është e njohur se Akti madhor historik por që u duhet tu japim përgjigje kur na гораnjohur(gor-a)ës - eΑΙ cila të rrjedhgreqishtes nga, GURtë latinishtes-i. Malet Æ jane prej guri. pyesin pafajësisht më të vegjlit, fëmijët tanë. dhe të gjermanishtes Ä, gjejmë edhe Αι, i shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë u reka domth(reka)ë –nëlumi alfë ndmth me nkaënshkrimin + rrjedh (uji).tek “fjalori pasua nga një periudhë plot tollovi politike e лес (les)katë rgjuh– pylli.ësh ”Vjen të ngaDaniel LIS. Moskopolitit Në gjuhën shqipepër “lis” emërtohen edhe shumë drurë të tjerë si shoqërore, sa në plan të brendshëm, aq edhe dhënjen e mash-kullores ose të E së psh dushku duke marrë kuptimin e një pylli me pemë. të jashtëm, kur copëtimi i trojeve të lashta të mbyllur që Shqiptarët e shkruajnë Ë. kombit shqiptar куда (kuda)Në – kukë t?ë Nëem shqipërtes ë,dhe dmthrusisht pyet drejtimin. берег (bereg) -(ANJObreg i ĴdetitAΔE) ose (lexo në faqen 8 (ANJOĴNAιA) Helenët e lashtë të я пьюparafrazuarпить(pitj), -efolje thon : meë pidhe . Amazona- островΑμαζόνα(ostrov), pasi - ishull, Etol ëkat apoprejardhje më mir ngaë Aitol ISTRIAët (is/as/asht + t (e) r) , e cila vjen nga L’Avv. Giuseppe, STEREdmth / e t ëzezë lindur (tokë prej e zezë).shqipes Ne ose italaisht Shqipë TERRA.tarët etj. i thonë ZONJA, që e shqipëruar (lexo në faqen 4) do të thotë «μεγάλη κυρία». (lexo në faqen 3 Antonio, Maria Baffa Në botimin e Institutit të etnologjisë dhe antropologjisë (Н.Н. Миклухо-Маклая РАН , Altarët në Kosovë Научное пособие «Татары», Москва «Наука» 2001 г) shkruhet se : “ Lidhjet martesore të da San Demetrio tartarëve me vëndësit dhe etnitë e ndryshme, modifikuan pamjen fizike të popujve që i kushtuar mjekësisë rrethonin dhe nëT radhëruppe të parë atij rus, italiane që përbën një realitet occupano historik i sotëm dhe i ditëv e të Corone un grande të shoqëruar me ardhëshme”. (6) arberesce Sa për origjinën e popujvel’Albania që u emërtuan sllavë meridionale edhe sot studiuesit nuk mund të përcaktojnë ’Avv. Giuseppe, Antonio, Maria gjarpër, simbol kulti! shkencërisht origjinën e emrave apo të etnisë së tyre, siç e pohon edhe Kostandin Jiriçek Baffa sin da piccolo ha manifestato duke folur për sllavët serb (Historia e Serbëve, pj.I) : « Nuk ekziston asnjë `Codex Lun temperamento coinvolgente e la propensione a socializzare. diplomaticus` dhe asnjë ekstrat dokumentesh për historinë sërbe, asnjë `Fontes rerum L’Avv. Giuseppe, Antonio, Maria Baffa è serbicarum`, madje asnjë shkencë e burimeve apo një bibliografi historike …» (7) nato a San Demetrio Corone il 04 Novembre 1954, un comune calabrese arbëreshë, in provincia di Cosenza, da Maria Vittoria Avato e Angelo Baffa.

Nga Jahja Drancolli

jendemi mbi rrënojat e fortifikatës së fshatit Kalaja (Siçevë). Fshati në fjalë, Gshtrihet në mikro-regjionin e Gal- lapit i pozicionuar rreth 8 km në verilindje të Prishtinës. Gjatë eksplorimit sipërfaqë- sor me lehtësi mund të vërehën gjithandej Prof. Andrea Saccoman conseguenza delle guerre balcaniche del gjurmë sipërfaqësore në përbërje të tullave, 1912-13 e dello smembramento dei domini tjegullave, fragmente llaçi dhe fragmente l dominio dell’Adriatico fu uno dei europei dell’Impero ottomano, l’Albania qeramike të periudhës së antikitetit të vonë maggiori obiettivi strategici dell’Italia divenne uno Stato indipendente. Ben presto, dhe të mesjetës së hershme. Isin dal 1861. In tale quadro generale, tuttavia, il paese precipitò in uno stato di l’Albania aveva un’importanza speciale. In anarchia. (segue a pagina 22) (lexo në faqen 5) (segue a pagina 13)

cmyk Antichità Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 2 SHËNJTORI ARBËR QË U «KRYQËZUA» PËR TË VËRTETËN Nga Fatbardha Demi shprehja: “ku shkel turku nuk mbin bar”. i cili luftoi për reformimin e fesë katolike afro një çmueshme, por nuk e lejon të largohet. Edhe në Zgjedha e fiseve mongole, aleancat me ta dhe shekull para “revolucionit” (1517) të gjermanit ditët e fundit të jetës, Mihali i lutet Ivanit IV për «Pasuria e vetme e vërtetë vasaliteti ndaj trashëgimtarëve të Çingis-Hanit, ka Martin Luteri. (17) të mbyllur sytë në vëndin e tij, por kërkesa mbetet është pasuria shpirtërore» shënuar pjesën më të rëndësishme të historisë së Qytetrimi arbëror i kohës së Mihal Trivolit pa përgjigjie. Sipas fjalëve që qarkullonin në obor- Mihal Trivoli Rusisë mesjetare. Fiset tartaro-mongole u ven- përfshinte emra të shquar si Gjon Gazuli (1400 rin mbretëror , shkaku ishte frika se : “Ai është i dosën në tokat e braktisura duke mbushur hapë- – 1465) (lat. Johannes Gasulus) me origjinë nga mënçur dhe ka parë të mirat dhe të ligat tek ne dhe eprimtaria e Mihal Trivolit në Rusi s´dotë sirën e një popullsie që ishte vrarë, kishte marrë Shqipëria veriore (Mirdita, ose Zadrima e Shko- kur të largohet, do tí tregojë në vendin e tij” duke njihej në shumëllojshmërinë dhe rëndësinë arratinë, apo u përzien pjesërisht me popullsinë drës) prift dominikan dhe humanist. Veprimtaria përhapur një nam të këq ndaj Rusisë. (22) Ve saj, po të mos ishin zbuluar rastësisht në autoktone që kishte mbetur. Vëndësit ishin fiset e e tij shtrihej në lëmin e astronomisë, matematikës, Disa studiues të tjerë mendojnë se pengimi i vitin 1968 nga N.Pokrovski (Н. Н. Покровски ) pellazgëve të lashtë. fizikës, filozofisë, diplomacisë, artit. Në tabelën Mihalit ka qenë “për nevojat shtetërore”sepse “Të dosjet e tij gjyqësore në Altae të Siberisë. (1) Ky fKyakt faktdëshmohet dëshmohet nga nga objektet objektet arkeologjike, arkeologjike, simbolet kronologjike e besimit të Musantio-s,të tyre hënor Gazulin etj. që ei ndeshim huajt e mënçur dhe me dhunti e kishin më të lehtë Ky zbulim ka një rëndësi të jashtëzakonshme simbolet e besimit të tyre hënor etj. që i huazuan ndër matematikanët më të mëdhej të shekullit XV. të hynin në Rusi se sa të dilnin prej saj”.(23) A sepse « krimet » e Mihalit, shpalosin jetën fetare huazuanedhe pushtuesit edhe pushtuesit tartaro-mongol. tartaro -mongol. Teoria e tij e “yjësive qiellore” do të udhëhiqte ishte vallë zelli dhe dijet e Mihalit pengesa për tú dhe shoqërore të Rusisë së shk.15-16, si një kro- kthyer në atdhe ? Mendoj se ishte një arësye më nikë e drejtpëdrejtë dhe e pandikuar nga ideollo- madhore : Mihal Trivoli duke dashur ta drejtonte gjia e studiuesve modernë, siç vihet re zakonisht car Vasilin e III-të dhe djalin e tij në “udhën e në librat historik. Në studimet e shumta ruse Zotit” dhe të Rilindjes europiane, kishte guxuar kushtuar Mihal Trivolit mungon kriteri i thek- tíu vinte përpara “pasqyrën” e së VERTETËS së suar nga metodisti D.Lihaçev (Текстология. На regjimit të tyre të dhunshëm dhe prapambetjen e материале русской литературы Х–ХVII веков) : qytetrimit në Rusi. mbi domosdoshmërinë “e njohjes së mjedisit ” Vasili i III (1479 - 1533) ishte djali i Ivanit tek dokumentet historike. Mosnjohja e botkuptimit III-të nga martesa me princeshën Sofia Paleo- të etnisë arbërore dhe filozofisë besimtare të saj ka log (1455-1503), mbesa e Perandorit Kostandin venë në dyshim drejtësinë e disa qëndrimeve të tij Paleologut XI-të, kurse Ivani i IV (1530-1584) (2) dhe justifikimin e “ferrit”që përjetoi (siç do ta nipi i saj. Kjo martesë “gjeo-politike” dhe për in- shikojmë më poshtë). teresa të Vatikanit, në vend të varësisë së Rusisë ndaj Kishës katolike solli forcimin e lidhjes me Ki- a-Amuletë me simbolin e besimit hënor të pellazgëve (Sellenizmit), Gochevo, Rusia e jugut, shk.11; b. Hëna dhe simboli i 3 fazave Rusia e car Vasilit III-të a-Amuletë me simbolin e besimit hënor të pellazgëve (Sellenizmit), Gochevo, Rusia e jugut, shën ortodokse të arbërve. Shqiponja e huazuar të saj (trinita kristiane) të varura më poshtë. shk.8; c. Simboli i besimit hënor në vëthet nga Hellada (Eleusi) e shk.8 pK. (5) nga ruset prej Paleologëve dhe Kishës ortodokse, shk.11; b. Hëna dhe simboli i 3 fazave të saj (trinita kristiane) të varura më poshtë. shk.8; c. Ishte një vënd gjeografikisht afër Europës mes- Në gjuhën ruse moderne, kanë mbijetuar fjalë, Kopernikun ( 1473-1543) në studimet mbi astro- do të shërbente si simbol i së drejtës së “trashëgi- dhetare, por shumë larg frymës së Rilindjes që Simbolirrenjët ie besimittë cilave hënor tregojnë në vëthet origjinën nga Helladapellazgo- (Eleusi)nominë. e shk.8 (18) pK. (5) misë”të Rusisë mbi zotërimet e Perandorisë ro- e kishte përfshirë atë. Vetëm në fund të shk.12, arbërore të tyre (dërguar nga Përparim Demi): Pas pushtimit të Kostandinopolit, bashkë me make të Lindjes (Bizantit),të zhdukur tashmë nga kur Sava II Nemanja në manastirin Pantelimon të Në gjuhëndom- e ruseka origjinën moderne, nga kanë fjala дымmbijetuar (tymi) fjalë,e cila rrenjëtpopullsinë e të cilave u larguan tregojnë drejt origjinën Europës pellazgoperëndimore- faqet e historisë europiane.(24) Atosit morri përsipër tì bashkonte “vathës” orto- arbërorevjen nga të TIM tyre (dial.çam). (dërguar ngaDeri Përparim vonë në gjuhënDemi) :e gjuhëtarë, poetë, historianë, muzikantë, piktorë Kur Këshillit i malit të shenjtë Atos zgjodhi dokse të principatës së tij edhe vendet e Lindjes murgun epirot për misionin e tij apostolik në Rusi, dompopullit- e ka shtëpitë origjinën numëroheshin nga fjala дымsipas oxhakëve(tymi) e cilanga vjen, arkitektë, nga TIM shkencëtarë,(dial.çam). Deripolitikanë vonë nëdhe gjuhën teologë europiane, rusët u njohën me vëndet dhe popujt që dilte tymi. arbër që ndikuan në pasurimin e jetës shoqërore në ndodheshin në jug të Gadishullit Ilirik dhe me e popullitстрана shtëpitë (strana)- numëroheshin vënd. Rrenja e fjalëssipas ështëoxhakëve AN nganë “atdheun dilte tymi. e ri”. Sot mbisundon mendimi se, fili- Kostandinopolin. (3) страна(anë, krahinë (strana) psh- vënd. nga çánë Rrenja je?) e fjalës është AN (anë,zat e krahinë Rilindjes psh europiane nga çánë të Gadishullit je?) italik kishin Historia e principatës së dinastisë së Ryrikov- флагфлаг (fllag) (fllag) - fl -amuri, flamuri, i cilii cilie kae ka origjinën origjinën nga nga Flamëçelur-zjarr. më herët në Gadishullin Ilirik. (F.Demi “ Ar- içëve të Moskovisë , siç quhej në mesjetën e Flamë-zjarr. berit e shek 15 që ndriçuan Europën”) herëshme, ka qenë një panoramë lufte, varësije горагора(gor (gor-a)-a) - e cila- e cilarrjedh rrjedh nga nga GUR GUR-i.-i. Malet Malet jane prejNiveli guri. i zhvillimit shprehet veçanërisht me fon- dhe i pushtimeve reciproke me mbretëritë fqinje rekajane (reka) prej guri. – lumi dmth ka + rrjedh (uji). din themelor të gjuhës së popullit (para krijimit të (Lituaneze, Hungareze, Krimesë, etj.) dhe me fi- лес (les)reka (reka)– pylli. – lumiVjen dmth nga kaLIS. + Nërrjedh gjuhën (uji). shqipe “lis”gjuhëve emërtohen standarte edhetë shteteve). shumë Mehmet drurë të Elezi tjerë ( Gjusi - set aziatike (tartaro-bullgaro-mongole) që sulmonin лес (les) – pylli. Vjen nga LIS. Në gjuhën shqipe ha shqipe në bunker ?, 2005,f24) e thekson rëndë- nga Lindja dhe Juglindja . Mbreti mongol - Batu psh“lis” dushku emërtohenduke edhe marrë shumë kuptimin drurë etë një tjerë pylli si pshme pemësinë. e veçant të këtij fakti në studimet gjuhësore (1208–1255 гг.), politika e të cilit udhëhiqej nga кудаdushku(kuda) duke – marrëku ? kuptiminNë shqip e dhenjë pyllirusisht me pemë.pyet drejtimin.dhe historike : “Pasuria dhe zhvillimi i një gjuhe amaneti i gjyshit të tij Çingis-Han për të vendosur берегкуда(bereg) (kuda) - breg– ku i? detit Në shqip dhe rusisht pyet duken , ndër të tjera, te fjalët që shprehin nocione « sundimin botëror të mongolëve », vijonte me drejtimin. abstrakte e te caqet (emërtimet) kozmogonike, që sukses pushtimet drejt Perëndimit.(4) Këto fise no- я пьюберегпить (bereg)(pitj), - -bregfolje i :detitme pi . lidhen me hapësirën dhe kohën. Ato flasin për sh- madësh nuk njihnin asnjë mjeshtëri tjetër, si mjet островя пью(ostrov) пить(pitj - ishull,), -folje ka : meprejardhje pi . nga ISTRIAkallën (is/as/asht e të menduarit + t (e) r) abstrakt , e cila tëvjen një ngapopulli. ( ...) pasurimi dhe sigurimi të materialit njerëzor (për STEREостров / e zezë (ostrov) (tokë - eishull, zezë). ka Ne prejardhje italaisht TERRA.nga Poashtu etj. caqet (fjalë-shën im) nga jeta politike, ad- ushtar dhe skllever), përveç luftës dhe rritjes së ISTRIA (is/as/asht + t (e) r) , e cila vjen nga STE- ministrative, juridike, ekonomike e kulturore dësh- bagëtisë. Egërsia e jashtzakonshme në mjeshtrinë RE / e zezë (tokë e zezë). Ne italaisht TERRA. etj. mojnë shkallën e qytetrimit gjatë qindravjeçarëve e parë u bë tipar përcaktues i tyre, sa në gojën Në botiminNë botimin e Institutit e Institutit të etnologjisëtë etnologjisë dhe dhe antropologjisë ant- jo më pak(Н.Н. se muretМиклухо e kështjellave,-Маклая shtatoretРАН , e am- 1.St. Basil of Caesarea and prince Vasili III of Russia. Icon 2. Ivani i IV mbasi vrau të birin. e Arbërve për turko-mongolët, ka mbijetuar Научноеropologjisë пособие (Н.Н. «Татары» Миклухо-Маклая, Москва «Наука» РАН, 2001fiteatrot. г) shkruhet Gjuha shqipe se : “ ështëLidhjet pabesueshmërisht martesore të e Pikturë e Ilia Repinit (1883) (25) Научное пособие «Татары», Москва «Наука» pasur me këto fjalë. Jo pak herë hahet edhe me tartarëve2001 г) meshkruhet vëndësit se: dhe “Lidhjet etnitë e ndryshme,martesore tëmodifikuan gjuhët e pamjenvjetra...” fizike të popujve që i rrethonintartarëve dheme nëvëndësit radhë tëdhe parë etnitë atij rus,e ndryshme, që përbën një Kyrealitet nivel historik i lartë ikulturor sotëm dhei trevave i ditëv earbërore të Kur Këshillit i malit të shenjtë Atos zgjodhi murgun epirot për misionin e tij apostolik në Rusi, ardhëshme”.modifikuan pamjen (6) fizike të popujve që i rrethonin shpreh kushtet e favorshme që gëzonte bota shqi- nuk u shkoi ndërmend se po dërgonin një “Promete” i cili do të përhapte dritën e Dijes më të dhe në radhë të parë atij rus, që përbën një realitet petare para pushtimit të fiseve turko-mongole. përparuar të kohës së tij. Në librin e tij (Maksim Greku dhe Perëndimi) I.Denisovi e përcakton si Sahistorik për origjinën i sotëm dhe e popujve i ditëve qëtë ardhëshme”. u emërtuan (6)sllavë edhe“Fill sot mbas studiuesit të gjetunit” nuk të mund shtypjes të sëpërcaktojnë librave (1454 Sa për origjinën e popujve që u emërtuan me botimin e Biblës) nga J.Gutenberg, pohon At “mesian e qytetrimit perëndimor” drita e të cilit nuk mundi ta zhdukë menjëherë mjegullën e shkencërishtsllavë edhe sot origjinën studiuesite nukemrave mundapo të përcaktojnëtë etnisë së tyre,Donat siç Kurti, e pohon që vlerësohetedhe Kostandin si ngjarja Jiriçek më e rëndë- dukeshkencërisht folur për origjinën sllavët serbe emrave (Historia apo tëe Serbëveetnisë së, pj.I)sishme: « Nuk e qytetrimit ekziston të asnjëshk.15, `Codex nisi punën shtypsh- Rusisë barbare, por që me vetmohim i shërbeu zgjimit të saj gradual nga gjumi mesjetar. (26) Mensile di attualità e cultura diplomaticus`tyre, siç e pohon dhe asnjëedhe Kostandinekstrat dokumentesh Jiriçek duke për historinëkronja e Obotitsërbe, nëasnjë Shqipëri `Fontes (1493), rerum dmth vetëm italo-albanese folur për sllavët serb (Historia e Serbëve, pj.I): 39 vite pas shpikjes së saj. (19) Me mbretin por kundra tij Anno 17 = Numero 5 = Dicembre 2019 serbicarum`,« Nuk ekziston madje asnjë asnjë `Codex shkencë diplomaticus` e burimeve dhe apo njëU bibliografizgjata në këtë historike pikë për… tíu» kundërvënë(7) men- Direttore editoriale: Hasan Aliaj asnjë ekstrat dokumentesh për historinë sërbe, asnjë dimit të disa studiusëve (fatkeqësisht edhe shqipe- 1.St. Basil of Caesarea and prince Vasili III of Russia. Icon 2. Sede operativa presso: Hasan Aliaj PrincatIvani i IV mbasi e dinastisë vrau të birin. së Pikturë Ryrikoviçëve, e Ilia Repinit (1883) së (25) cilës i përkiste edhe Vasili III-të, pretendonin se `Fontes rerum serbicarum`, madje asnjë shkencë e tar)1. St.se popullsia Basil of e KombitCaesarea tonë and“ka qenëprince e prapam Vasili- III of Russia. Icon 2. Ivani i IV mbasi vrau të birin. via Filippo Coridoni 23, 00046 burimeve apo një bibliografi historike …» (7) betur, e ngujuar në male, e shkëputur nga vëndet ridhninnuk u shkoi nga ndërmend Perandori se poromak dërgonin August një “Pro e për- rrjedhojë u takonte titulli mbretëror i Grottaferrata (Roma) Tel. +39/3335912236 Shumica e studiuesve rus pohojnë se zgjedha e Pikturëtjera europjane e Ilia Repinitdhe e varfër”. (1883) Faktet (25) historike “cesarit”.(27)mete” i cili do të përhaptePër bo tkuptimindritën e Dijes besimtar më të për- të Mihalit “Mbreti nuk është gjë tjetër veçse [email protected] shekullore mongole “ ishte shkaku kryesor i dëshmojnë se popullsia arbërore e shk.15 kishte një paruar të kohës së tij. Në librin e tij (Maksim Greku [email protected] prapambetjes së Rusisë nga vëndet Perëndimore qytetrimKur Këshillit të zhvilluar i malitdhe ishte të shenjtëe pasur : Atos Historiani zgjodhi shëmbëlltyradhe murgun Perëndimi epirot) I.Denisovie gjallë për misionin dhee përcakton e dukshme e tijsi “mesian apostolik e vet Mbretit në Rusi, Qiellor (Krijuesit-shën im)”. (28) [email protected] ”. (8) Kjo periudhë zgjati deri në fund të shk.16 Lakonik (Laconico Calcondila 1423-1490) duke e qytetrimit perëndimor” drita e të cilit nuk mundi gazetarrenjet.word.pres , afro 250 vjet (9) duke ndikuar fuqimisht në shkruarnuk upër shkoi pushtimin ndërmend e qytetit setë Koronëspo dërgonin (Corone, një ta“Promete” zhdukë menjëherë i cili do mjegullën të përhapte e Rusisë dritën barbare, e Dijes më të Capo Redattore: Andrea Llukani Të frymëzuar nga këto “fuqi hyjnore” Ryrikoviçët, sidomos Vasili III, nuk tuteshin para gjuhën, (10) mënyrën e jetesës, administrimit dhe Peloponez)përparuar pohon të kohës , se : “ sëMuhameti tij. Në II librin mbeti ie habi tij -(Maksimpor që meGreku vetmohim dhe Perëndimii shërbeu zgjimit) I.Denisovi të saj gra -e përcakton si Capo Traduttore: Nikolin. Sh. Lemezhi traditave të Rusisë. Mihali kritikonte përulsinë që tur nga fati i pabesueshëm, kur i ra në dorë pasuria përdorimitdual nga gjumi të mesjetar. çdo mjeti (26) për të siguruar pushtetin absolut në vend dhe hapësira tokësore jashtë tregonin rusët duke imituar tartarët duke u sjell e “mesianalbanëve dhee qytetrimit helenëve të perëndimor” këtij vëndi të bekuardrita e të cilit nuk mundi ta zhdukë menjëherë mjegullën e Hanno collaborato: Antonio Biasco, Oltion principatës së tyre me anën e martesave, mashtrimit, parasë, burgosjes në manastire e deri tek si shëmbull qëndresën e hellenëve, pavarësisht dheRusisë i dërgoi barbare, lavde Zotit por në që qiell me që vetmohim kishte dashur i shërbeu Mezgjimit mbreti të sajn pogradualr ku ndngar gjumia tij mesjetar. (26) Muzaka, Lutfi Alia, Maria Teresa Carnevali, sundimit të gjatë turk. (11) Vetë Vasili III i Moskës papritmas ta gëzonte me mall të çmueshëm të çdo vrasjet e të pabindurve duke u rrëmbyer pasurinë. Për familjet fisnike të princave Saimir Ljola, Petrit Aliaj, Gezim Llojdia, emërtohej sipas titullit të mongolëve Mbreti-Han lloi dhe më i shumtë , krahasuar me qytetet e tjera kundërshtarëPrincat e dinastisë zbatohej së Ryrikoviçëve, metoda e shkëmbimitsë cilës i të popullsisë duke i vendosur në rrethinat e Mihal Selimaj, Mark Palnikaj, Arian Kallço. (12) tëMe arbërve mbretin dhe të porhelenëvekundra të Albanitisë tij pjellore... përkiste edhe Vasili III-të, pretendonin se ridhnin Setki çerekja ... Murgu Maksim vinte nga një vend që kishte (Epirit dhe Gadishullit Ilirik-shën im) ”. (20) Moskës,nga Perandori ndërsa romak moskovitët August e për nërrjedhojë pronat u tae- tyre. (29) Capo traduttore: Nikolin Sh. Lemezhi, njohur kulmin e lulzimit të qytetrimit mesjetar. Pavarsisht ndryshimit të madh të shoqërisë ruse konte titulli mbretëror i “cesarit”.(27) Për botku- traduttori Alba Baba, Ana Biscolla. Princat e dinastisë së Ryrikoviçëve, së cilës i përkiste edhe Vasili III-të, pretendonin se Në Durrës ,siç na dëshmon Jahja Draçolli, ishte nga ajo e vëndlindjes, murgu arbër ishte nisur Sikurseptimin besimtar në Lindje të Mihalit edhe “Mbreti në Perëndim nuk është të gjë Europës, përdoreshin mjetet e sipërpërmëndura ku Capo fotocronista: Ylber Gjergji. hapur Universiteti i parë në Gadishullin Ilirik drejtridhnin Rusisë nga plot Perandori energji i frymëzuar romak Augustnga misioni e për tjetërrrjedhojë veçse shëmbëlltyra u takonte titullie gjallë mbretëror dhe e dukshme i e Direttore responsabile: Massimo Marciano (1380).(13), ndërkohë që Universiteti i Torinos, hyjnor “ të përhapte besimin e vërtetë kristian tek luftavet Mbretit për pasurimQiellor (Krijuesit-shën dhe pushtet im)”. nuk (28) kursente as krerët e Kishës. Mihali e pranonte Proprietario ed editore: Università Popolare dei “cesarit”.(27) Për botkuptimin besimtar të Mihalit “Mbreti nuk është gjë tjetër veçse që mbahet si më i lashti në Itali, u themelua në rusët” , por koha tregoi se rrota e “ fatit” të tij, nuk plotfuqishmërinëTë frymëzuar nga këtopolitike “fuqi dhehyjnore” administrative Ryriko- të Mbretit në dobi të forcimit të shtetit. Ai e Castelli Romani vitin1404. (14) Ciceroni e emërtonte Durrësin doshëmbëlltyra të kthehej më kurrëe gjallë drejt dhe atdheut e dukshme të tij . Duket e vet viçët,Mbretit sidomos Qiellor Vasili (Krijuesit III, nuk tuteshin-shën paraim)”. përdo (28-) Direzione, redazione e amministrazione: qytet të shkencës dhe të artit, ku të rinjtë romakë se Mihal e kishte parandjerë këtë rrezik … frymëzonterimit të çdo mjeti me për kurajo të siguruar atë, pushtetinnë rastet absolut e humbjeve në luftime dhe e mbulonte me lëvdata për via Cavour n. 21, 00044 të familjeve fisnike u paisën me dije. (15) Rektor i TëMbasifrymëzuar mbaroi përrkthimet nga këto “fuqie librave hyjnore” të shenjtë, Ryrikoviçët, fitoret,në vend sidomosdhe sidomos hapësira ndaj Vasilitokësore mbretërve III, jashtë nuk principatës tartarotuteshin-mongol para në jug apo rivalëve hungareze, austriakë, Frascati (Roma). Tel. 0689012752, Universitetit ka qënë edhe Gjon Durrsaku i cili pu- në vitin 1522 Mihali i shkruan princit moskovit Va- së tyre me anën e martesave, mashtrimit, parasë, fax 0662276721, e noi si rektor i parë i Universitetit mesjetar të Zarës silitpërdorimit III : “ Na tëlejo çdo të largohemimjeti për në të paqe siguruar dhe aty pushtetin polakëburgosjes absolut e nëlituaneze manastire në vend në e deriveri, dhe tek hapësirapor vrasjet ishte e tokësoretë kundra pa- çdojashtë veprimi skllavërues ekonomik apo të lirisë së -mail [email protected] (1396). (Arbers between West and East during (kurprincipatës të jenë në sëmanastirin tyre me Vatoped anën etëmartesave, malit Atos- mashtrimit,njeriut.bindurve duke parasë, u rrëmbyer burgosjes pasurinë. në Përmanastire familjet e deri tek Registrazione del Tribunale civile di Velletri n. Middle Ages, Zagreb, 2008, Wikipedia) .(16) shen im), me gjith shpirt dhe zëmër të gëzuar do të fisnike të princave kundërshtarë zbatohej metoda 11/2003 del 25/6/2003 Në Mistra të Moresë (Peloponez) fëmijët e elitës tregojvrasjet dhe elartësoj të pabindurve lavdinë dhe duke pushtetin u rrëmbyer fisnik të pasurinë.e shkëmbimit Për familjettë popullsisë fisnike duke të i princavevendosur në Përkujdesja grafike: Bujar Karoshi ndiqnin shkollën filosofike të Thotit pellazg të mbretërimit tuaj. ” (21) Vasilit III-të e shpërblen Prrethinatër Mihalin, e Moskës, Paqja ndërsa ishte moskovitët forma më në pronate mirë e jetesës por e pranonte se Lufta ishte e Tel. 00355 4 22 33 283 / 00355 69 20 68 603 kundërshtarë zbatohej metoda e shkëmbimit të popullsisë duke i vendosur në rrethinat e Egjiptit, të drejtuar nga Gjergj Xhemisto Pletone murgun dhe dy shoqëruesit e tij me dhurata të domosdoshmee tyre. (29) në “rastet pa(vijon rrugëdalje” në faqen 4) me ndihmën e një ushtrie të fortë, të organizuar dhe Moskës, ndërsa moskovitët në pronat e tyre. (29) të stërvitur për tíu bërë ballë sulmeve barbare.(30) Epiroti u përpoq ta paiste mbretin e Sikurse në Lindje edhe në Perëndim të Europës, përdoreshin mjetet e sipërpërmëndura ku lufta për pasurim dhe pushtet nuk kursente as krerët e Kishës. Mihali e pranonte plotfuqishmërinë politike dhe administrative të Mbretit në dobi të forcimit të shtetit. Ai e frymëzonte me kurajo atë, në rastet e humbjeve në luftime dhe e mbulonte me lëvdata për fitoret, sidomos ndaj mbretërve tartaro-mongol në jug apo rivalëve hungareze, austriakë, polakë e lituaneze në veri, por ishte kundra çdo veprimi skllavërues ekonomik apo të lirisë së njeriut.

Për Mihalin, Paqja ishte forma më e mirë e jetesës por e pranonte se Lufta ishte e domosdoshme në “rastet pa rrugëdalje” me ndihmën e një ushtrie të fortë, të organizuar dhe të stërvitur për t´iu bërë ballë sulmeve barbare.(30) Epiroti u përpoq ta paiste mbretin e pagina 3 Anno 17 n.5 Dicembre 2019 Antichità Në vendin e paqes së Nënës së Madhe, pendime bëjnë Ainetia duke qarë.

Nga NIKO STYLOSNga NI KO STYLOS këtë kukuvajë si mama të Athinas e kemi Kjo frazë e ndarë në fjalë përbërse bën: sipër në bimën e ullirit. ,

Gjithashtu këtu dua të shtoj se Ky mbishkrim me kthimin në Që gërmëzohet me gërmat e alfabetit shqip përdorimi i Α me shtimin e një gërme tjetër alfabetin shqip dhe të ndarë në fja-lë si më poshtë: ose në mënyrë të veçantë të një simboli, për përbërsa bën:

të dhënë një të veçantë, përveç të T(Ë) ERI ASA L(Ë)S, Ε NDIΝΟΙ A L(Ë) TE njohurës- të greqishtes, të latinishtes Æ Dhe do të thotë: ΑΙ RASIAN dhe të gjermanishtes Ä, gjejmë edhe Αι, Dhe do të thotë: Της Δύσης αλφαβήτα domthënë alfën me nënshkrimin tek “fjalori katërgjuhësh” të Daniel Moskopolitit për Γνώσης μυαλό πρώτη αφέθη των άφησε. dhënjen e mash-kullores ose të E së Ρασιάν. Të Dhisit Alfabetin La. mbyllur që Shqiptarët e shkruajnë Ë. Mëndje e njohur e pare … e Dhis-in me emërtimin jonik, Έρι (eri), Në këtë emërtesë, dmth Rasianëve. (ANJOĴAΔE) ose e gjejmë edhe tek Apollo-dori (Α΄VI.1), ku (ANJOĴNAιA) Helenët e lashtë të Me fjalë të tjera karakterizimi ose emri kemi në vend të Esperia( Εσπερία) parafrazuar e thonë dhe Amazona- mundemi ta marrim përsëri Erithea(Ερύθεια). Αμαζόνα, pasi Etolët apo më mirë Aitolët si në sinonim të Athinasë dhe pjesën e Sa i përket alfabetit, këtu duhet do të dmth të lindur prej shqipes ose Shqipëtarët mësipërme bëjmë një parantezë dhe të themi disa fjalë i thonë , që e shqipëruar ZONJA për problemin që kemi me gërmën Ο dhe do të thotë «μεγάλη κυρία». Θ. Siç e shi-kojmë kjo emërtesë Hyjnie e Në mbishkrimin që kemi në këtë pamjes sipër është e shkruar , përmendore, pasi është e shkruar me dhe në pamjen e pasqyrës me pesë Hyjni shkrim që fillon nga e djathta ndaj e Olimpik , dhe në të mësipërmen kthejmë në pasqyrim në krahun tjetër dhe e japim me gërma të mëdha si më poshtë: akoma , pra në të parën Ο-ja është shkruar , në të dytën dhe në të

Pastaj e ndajmë në fjalët përbërëse: tretën . Gërma , shkruar katror dhe jo rrumbullak, shqiptohet gjithmon Ο. dhe , në alfabete të tjera, ose më mirë në

alfabetet jonike shqiptohet Ο dhe në disa E gërmëzojmë me alfabetin e ri tosk: prej alfabeteve dorik, ashtu si edhe në

LAROE I ANJOĴ NÆA ULE MΒ(Ë) . alfabetin e pasqyrës së faqes 72, ku kemi

DĴENETIAL(Ë) ΚLAN. emrin , e gjejmë të shqiptohen Θ. në përkthim të lirë do ta jepnim: arvanitikaShpjegimi i i kthonëtij problemië thithi i përket θίθι, origjin, ës( dy-thi), Dhe përkthimi: së alfabeteve, për të cilat në fillim kemi Αθηνά των Ετρούσκων ,των Στο ησυχαστήριο της Μεγάλης Νέας, αυτοονομαζόμενων Ρασιάν. shqiptohetthënë seashtu kemi kryesi -dhesisht dybashkting kategori ëtëllorja e μετάνοιες κάνων η Αινετιά κλαίει. Që kjo kukuvajë, si simbol i dijes Athianaja Etruskëve që e mëdha, dmth Alfabetin Jonik dhe atë mbriti jo vetëm deri në tekset shkollore të Në vendin e paqes së Nënës së Madhe, vetquajnë Rasian. parë Dorikqë dhe. Baz ësimbolizon e këtyre dy ,alfabeteve dmth Θësht. ëVajza e pendime bëjnë Ainetia duke qarë. periudhës sime, por edhe si kurorë në kapelen e gjimnazit tim, simbolizon alfabeti ose më sakt shenjat e kryedijetarit Me emrin , e gjejmë në Fjala , që kemi në këtë pjesë, Althean, atë vetë ose maman e të quajturës ThalitThali- Θαλή ku në, tabelAltheaën e Shkrimitose Athinaja Hieroglif etë Dhisit, nuk përdoret më në gjuhën arvanitase për shumë pamje etruske dhe një prej tyre Kretës të A. Evans, dhënë në faqen 114 sot Athina, e shikojmë dhe në pamjen e është në faqen e mëparshe, ku, siç dhe 115, dy nga simbolet i kemi dhe varr ose për qetësim (si në varr), por pasqyrës së faqes 243, që risjellim sipër shikojmë, kemi pesë Hyjni të artmatosura që bëri alfabetin Jonik, duke e ndryshuar vazhdon të përdoret në Epir në foljen djathtas, ku siç e shihni, e kemi përsëri pas dhe shtatë yje për hyjni burra të Olimpit. . larono- λαρώνω dhe në arvanitika, llarosinj, Athinasë, por këtë herë si-për një degëze në pikturaT ët ëparat vogla prej n ëk ëskicatyre shenjave, mori apovet ëm një që do të thotë “qetësoj”. Në fjalën ulliri ku është e pikturuar edhe fytyra e saj. simboleve, dmth, , që si-mbolizon që do të thotë Populli i të Tek Diodori për therjen e Altheas, që ndryshe është quajtur edhe Aftoliti dhe prej thithëgjirin- -sisë nt ëose nj ëmritë mir gjoksë dy gjinjtdheë eq ë skicoinë . Fam-shëmve un e përkthej Ainetia ose θηλή Etruskëve , kemi këtë informacion: Benetia në të cilën do të rivijmë. arvanitika i thonë thithi θίθι, (dy-thi), Në lidhje me Agamemnonin dhe «Όταν η Άρνη φιλονίκησε με την Palm-shqiptohetidhi, q ëashtu bë risi dhealfabetin bashkting ëdorikllorja e, për Θ Menelaun, pas vdekjes së baba-it të tyre Αυτολύτη, τη γυναίκα του parë që dhe simbolizon, dmth Θ. Vajza e Atrea, tek Apollodori gjejmë informacionin Μεταπόντιου, τα παιδιά πήραν το mori pThalitër baz- ë ,gjirin Althea eose gruas Athinaja dhe e Dhisit e skicoi, , μέρος της μητέρας τους και σκότωσαν Θαλή e mëposhtëm. që bëri alfabetin Jonik, duke e ndryshuar την Αυτολύτη. Αλλά ο Μεταπόντιος «Και η τροφός πήρε τον Αγαμέμνονα αγανάκτησε με το γεγονός αυτό, γι’ ku siçn ë epiktura shikojm të voglaë npoë skica në, moritë nj vetëëjtmë njnë mënyrë

και τον Μενέλαο και τους έστειλε στον αυτό τα παιδιά ετοίμασαν πλοία και thithë-θηλή të njërit gjoks dhe e skicoi .

Πολυφείδη, το βασιλιά της Σικυώνας, παίρνοντας μαζί τους την Άρνη έκαναν është Palme pikturuar-idhi, që bë riedhe alfabetin në dorikpasqyr, përë nΘ e faqes πανιά συνοδευόμενα από πολλούς

ο οποίος πάλι τους έστειλε προς τον φίλους.» mori për bazë gjirin e gruas dhe e skicoi , Οινέα τον Αιτωλό.» (Απολλ. Επιτομη “kur Arni fitoi kundër Aftolitit, gruas , 230. ku siç e shikojmë po në të njëjtën mënyrë ΙΙ. 15) së Metapondiut, fëmijët morën anën e është e pikturuar edhe në pasqyrën e faqes “Dhe dadoja mori Agamemnonin dhe nënës së tyre dhe vranë Aftolitin. Por Në pamjen e muralit të varrit të 230. Menelaun dhe e dërgoi tek Polifidhi, Metapondios …. Me këtë ngjarje, për Tarkinias të Tirinisë, të dhënë më sipër, të mbreti i Sikeonas, i cili përsëri i dërgoi këtë fëmijët përgatitën anijet dhe duke quajtur «Varri i Orkut” -Τάφου του tek Inea e Aitolve” kaluar së bashku Arnin bënë …. Të Όρκου», kemi përsëri këtë ose Dadoja e fëmijve të vegjël, që në shoqëruar me shumë miq. Athinan ose Alethean me burrin e saj dialektin epirotas i thonë edhe vizastra, në Therrjen e Aftolitit ose Altheas e kemi dhe arvanitika i thonë vaja, (shih fjalori , dmth të quajturin ose në pamjen e pasqyrës së faqes 88, ku siç Νίνο M.Boçari), dhe meqë-nëse “vaja” greqisht i thamë Ermiu e sjell gjysëm të vdekur tek i Mbreti i Mbretërve, që përveç Ineas Hele- thonë edhe finikja, këtë Vaja tek Grekët e nët i thonë dhe Ajako(Αιακό). Që ky është lashtë e gjejmë dhe me emrin Finikia inatosuri Inea. Në këtë shfaqje në të cilën Ajako e gjejmë tek Apollo-dori ku lexojmë: “φοινικιά”, dhe pikërisht edhe me ka- këtu një pjesë e risjellim të zmadhuar, shikojmë Ermin ta mbajë në krah të rakterizimin apo mbiemrin Finikia i « Και καθώς ο Αιακός ήταν μόνος Akteonosit, pra e bija e atij që vë-rdallosej shtrënguar pas patericave dhe si-për kokës στο νησί, ο Ζευς για χάρη του έκανε τα brigjeve dhe ndizte zjarre, siç e thonë me mbishkrimin: Grektë për Nafplion. μυρμήγκια ανθρώπους. Pavarsisht se në këtë temë do të Dhe siç Ajakos ishte vetëm në ishull, rivijmë, këtu thjesht do të themi, se në Zeusi për hatër të tij bëri mizëri përputhje me pjesën Α. të Fletëve të Arta, (milingona)njerzish”» (Απολλ. Γ΄. e therri (djali i dytë i të parit At.) i pari i ΧΙΙ. 6) Dioskurve-(në libër është ndryshe). Meqënëse ai ish-te Agamemnoni, njëri prej Këta njerëz milingona, i shikojmë dhe të dyve të të cilëve ishte dado, ndaj edhe i lartë në gjethe, që ngjan me krunde të thanë trofo-dadë ose- vaja-ή βάγια, kuku vogla, të cilin e kemi midis dhe në një fjalë kukvaja, dhe si kukuvajë e dhe . gjejmë në mjaft pamje figurative. Një prej Për kemi gjithashtu pjesën: këtyre pamjeve kemi si në faqen 70, ashtu siç e shikojme edhe në pjesën që risjellim,

Storia Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 4 Gëzuar Festën e Pavarësisë Dellëndyshe bukuroshe, që thua mijëra fjalë, Dhe të k’ënda vahn’ e lumën, që vjen me vrap e me valë, A mos vjen nga Shqipëria? Eni vjen pej Çamërie Me këto milëra fjalë e me gluhë perëndie? Apo vjen nga Labëria, pra më duke kaqë trime, Edhe fjalëtë që thua më gëzojnë zëmrën time, Q’është thier, bërë posi një pasqirë, Duke këputur nga cmagu, që s’e kanë vartur mirë, Apo vjen nga fush’e Korçës, nga vënd’i mir’ e i gjerë, Pej zembrësë Shqipërisë, që del gjithë bot’ e ndjerë? A më vjen pej Malësie, pej Skrapari, pej Dobreje, Nga Vijosa, nga Devolli, pej Vlor’ e pej Myzeqeje?

Të munjam të fluturonja e të kishnjam krahë si ti, Me gas të math do t’i vinjam Shqipërisë brënda në gji! Për me marrë drejt Shkumbinë edh’ Elbasan’ e Tiranën, E me ardh ke ti, o Shkodrë, të shof Drinin e Bujanën, Kostur, Përlep, Fëllërinë, Dibrë, Ipek e Jakovën, Nga Dorian Koçi Ai na e paraqet atdheun në fluturimin e një dallëndyshe Mat’ e Ysqyp e Prështinë dhe Mirëdit’ e Tetovën; që e ndalet në çdo qytet të rëndësishëm shqiptar. Krojënë e Skënderbegut, q’i ka pas dhan ner Shqypnisë, farë është atdheu? Në ç’formë vjen ai te kujtesa jonë Poeti kombëtar është një mjeshtër i gjuhës shqipe Tue bam me trimni luftë, e m’e munt mren e Tyrqisë. kombëtare? Sa i madh është atdheu? Pyetje që ia sepse kudo ku e ndal fluturimin dallëndyshja, ai përdor Çbëjmë vetes vazhdimisht kur meditojmë për vendin dialektin e atij qyteti apo treve. tonë por që u duhet tu japim përgjigje kur na pyesin Flurimi i saj fiton në këtë rast një vlerë identifikuese Durres, o qytet i bukur, që je kërthiz’ e mëmëdheut! pafajësisht më të vegjlit, fëmijët tanë. dhe për brezat tanë një vlerë simbolike që ashtu si Edhe ti Leshi me emrë, që ke eshtrat e Skënderbeut! Çdo vit, duke rrëmuar në kulturën e vendit tënd mund dallëndyshja shumë nga këto qytete që janë jashtë kufijve, Burrat tuaj aqë trima do ta lenë vall’ Ylqinë të gjesh motive dhe simbole, kordinata dhe drejtime për të kanë ditur ti rikthehen etnosit dhe folesë kombëtare. përkufizuar atdheun por besoj se një nga përkufizimet dhe Gëzuar Festën Kombëtare Shqipëri me fluturimin e Edhe gjithë shqipëtarët ta mbanjë armiku ynë? përshkrimet më të mira na e ka dhënë poeti kombëtar, Naim dallëndyshes që na çon në çdo vatër e qytet të Shqipërisë Nukë më ngjan e s’e besonj, kam te zoti shumë shpresë, Frashëri të vepra e vet madhore “Bagëti e Bujqësi” në 1886. sonë … Shqipëria këtej-tutje kshu po nukë do të mbesë. SHËNJTORI ARBËR QË U «KRYQËZUA» PËR TË VËRTETËN (vijon nga faqja 2) krimet e shenjta, se « zëmrimi shtazarak » du- - Edhe pse Plak a Krye , a i derës së Gio- trat duke i shfrytëzuar pa mëshirë familjet bu- Sikurse në Lindje edhe në Perëndim të Europës, het zëvëndësuar me dashurinë njerëzore.(34) markut, pengun do tá lshojë në dorë të Pleqvet e jkrobe. Në një botim të v.1903 (Богословский përdoreshin mjetet e sipërpërmëndura ku lufta Por sjellja çnjerëzore, karakteristike e fiseve të Vogjlis , po bani kush vaj mbë´të (Libri i njimb- вестник,1903, Т.1. № 1.) autori shprehet se « … për pasurim dhe pushtet nuk kursente as krerët e mongole gjatë sundimit të tyre 250 vjeçar të dhetët, Kanuni i pleqnis, Nye i njiqindekaterdhete- manastiret tona të asaj kohe (shk15,16 shën. im) Kishës. Mihali e pranonte plotfuqishmërinë politi- Europës Lindore, çuditrisht, nga disa akademikë parë, Tagri e detyra e pleqvet, §1014). (40) ishin feudalë në kuptimin e plotë të fjalës dhe pro- ke dhe administrative të Mbretit në dobi të forcimit (В. О. Ключевский, Г. В. Вернадский, П. Н. С Studiuesit vërejnë se mbi ligjet e lashta të narët më të pasur ». (46) të shtetit. Ai e frymëzonte me kurajo atë, në rastet авицкий etj.) pranohet si e dobishme sepse shër- arbërve (Kanunin) u mbështet Perandori Justi- Shkrimet e Mihalit lidhur me të metat e e humbjeve në luftime dhe e mbulonte me lëvdata beu si “shkollë”, ku shteti rus formoi karakterin e nian kur ndërtoi ligjet e veta dhe Kisha ortodokse shërbenjësve dhe të Institucioneve fetare në Rusi, për fitoret, sidomos ndaj mbretërve tartaro-mongol tij dhe u skalit “metoda” e mbretërimit të carëve e Perandorisë romake të Lindjes (bizantine). Në krahasuar me mësimet biblike që zbatoheshin në në jug apo rivalëve hungareze, austriakë, polakë e moskovit. (35) shkrimet e tij Mihali përshkruan organizimin Perëndim, nga bashekohësit akuzoheshin, se “ lituaneze në veri, por ishte kundra çdo veprimi skl- Një nga këto “metoda” të mbretërimit të Iva- e jetesës së murgjeve të Helladës mbi bazën e Ishin të udhëhequra nga zëmrimi dhe se Maksimi lavërues ekonomik apo të lirisë së njeriut. nit IV ishte forcimi i regjimit të bujkrobërisë. Në Kodit ligjor (Nomokanon), një përshtatje e fi- kishte patur vetëm një synim : Me çdo kusht të Për Mihalin, Paqja ishte forma më e mirë e Rusinë mesjetare kishte forma të ndryshme të lozofisë dhe përvojës mijëravjeçare të Kombit të shante manastiret ruse, për rrjedhojë, gjykimet jetesës por e pranonte se Lufta ishte e domosdoshme skllavërimit të fshatarëve, që përbënin shumicën tij (Kanunit) me kristianizmin, që hera-herës në dhe baltosja e veprimtarisë së murgjëve rusë janë në “rastet pa rrugëdalje” me ndihmën e një ushtrie e popullsisë : Me anën e humbjes së pronësisë shkrimet studimore emërtohen si « kristianizimi i të qëllimshme dhe nuk duhen marrë parasysh”. të fortë, të organizuar dhe të stërvitur për tíu bërë mbi tokën dhe humbjes së lirisë së njeriut. Gjatë hellenizmit ». (41) Kjo periudhë e përshtatjes së (47) ballë sulmeve barbare.(30) Epiroti u përpoq ta paiste kohës së qëndrimit të Mihalit, fitimi i lirisë mund filozofisë dhe ligjeve pellazge me parimet e Peran- Si trashëgimi e Lashtësisë, “kritika” ndaj Shte- mbretin e ardhshëm rus - Ivanin IV- me dije duke të blihej nga bujkrobi, por kjo ishte një mundësi dorive diktatoriale ishte e gjatë dhe e vështirë : U tit dhe veprimtarisë së institucioneve besimtare në i përkthyer shkrimet e Platonit , Aristotelit etj. si aq e paaritëshme sa fshatari praktikisht mbetej desh një lufte shekullore dhe forca mbinjerëzore Perandorinë e Paleologëve në Helladë, trajtohej si dhe mësimet e shënjtorëve kristian. Çdo njëri, sipas skllav i përjetshëm i padronit të tij. Vetëm reforma duke e çliruar hellenizmin (besimin e pellazgo- detyrë e elitës së manastireve. Ajo nuk shikohej si tij, e kërcënojnë tre mëkate, por për një mbret, më borgjeze (1861) i dha fund këtij robërimi të njeriut arbërve. F.Demi “Sellenizmi...f.11) nga rrënjët e një veprimtari keqdashëse, por si një mjet i rëndë- të dëmshme janë : «Pasioni i pangopësisë (që e në Rusi. (36) Shëmbullin e drejtimit të mbretit e tij natyrore, etnike dhe kufizimet kulturore, para sishëm që hap rrugën për të ecur drejt përparimit çon njeriun në nivelin e një kafshe), për lavdi dhe ndiqnin qeveritarët e tij, të cilët duke sajuar krime se hellenizmi të arrinte formën universale të “së dhe suksesit. Një shëmbull të ngjashëm na sjell sh- pasurinë. (…) Mëkati më i rrezikshëm i cili është apo zbatuar çdo lloj padrejtësije ndaj popullsisë vërtetës” kristiane.(42) krimi i bashkohësit të famshëm - Gjergj Xhemisto burim i të tjerave dhe prek të gjith shpirtin njerëzor , nganjëherë edhe kundër bashkësive të tëra të Pletones (Memoriale a Manuele) - i cili i vinte në ështe « etja për pasurim » : pangopsia për të gru- qytetit apo fshatit, synonin grabitjen e pasurisë së Me Kishën por kundra saj dukje perandorit, se Kisha ishte bërë një pushtet mbulluar për veten me çdo mënyrë flori, argjend tyre. (37) paralel me shtetin që rëmben heshtazi jo vetëm një dhe gur të çmuar nëpërmjet vjedhjes, padrejtësisë Mund të merret me mënd trauma që përje- M.Nikoleviç pohon se «Duke parë shkrimet pjesë të rëndësishme nga taksat, por edhe të dhu- , zhvatjes dhe shpifjes … » (31) Mbreti - shprehet toi Mihal Trivoli kur e kuptoi se ku e kishte çuar e shumta të murgut Maksim, habitemi me shu- rimeve, duke u bërë një kancer që duhet shkulur. Mihali - duhet të ketë këshilltar të ditur dhe dasha- « fati », por ishte i ndërgjegjshëm se kjo gjëndje manëshmërinë e talenteve të tij : ai është gju- (48) Ky fakt dëshmon nivelin e lartë të demokra- mirës ndërkohë që «këshillat e dëmshme, bisedat rregullohej vetëm me zbatimin e ligjeve si ato hëtar, historian, poet, orator, filozof, teolog, por cisë në botkuptimin e Arbërve. Shqipetarët , vë në me njerëzit e liq e vrasin njeriun». të Justinianit me të cilat udhëhiqeshin vëndet e talenti më i fuqishëm ndër ato që zotëronte ishte dukje Nikoll Ketta, i ruajnë me përkushtim traditat Por Ivanin IV ndoqi traditën familiare. Nga krishtera perëndimore. Të njejtën këshillë u jepte ai i KRITIKËS », (43) të cilat sipas Pr.Ikonikovës e atdheut të tyre të lashtë. (49) jetëshkrimi i tij, na tërheq « mësimi » i një murgu Gjergj Xhemisto Pletone perandorëve Paleologë, (Иконникова – Максим Грек ,Киев,1866 ), Filozofi epirot e shikonte “të keqen” tek të mbyllur në manastir për «mashtrim dhe zëmer- duke theksuar se mbreti i rrethuar nga keshilltarë shquhen për thellësinë e trajtimit, guximin dhe moskuptimi i misionit nga “barinjtë e Zotit ” gurtësi» i cili gjatë një takimi me mbretin e ri e të mire, merr vendime më të mira duke patur një drejtësinë e tyre.(44) Vetëm mbas katër shekujve (murgjit), të cilët duke mos zbatuar regullisht lut- këshillon : « Në rast se do të duash të sundosh , Kushtetutë me ligje të drejta.(38) Përputhja e të vdekjes së Mihal Trivolit, analiza e thellë dhe jet dhe me jetën që bënin në manastir, nuk afro- mos mbaj pran vetes asnjë njeri më të mençur se mendimeve të filozofëve të shquar të shk.15, Ple- përgjithsuese që i kishte bërë shoqërisë në Rusi nin shëmbullin që duhej ndjekur. « Një murg i vetja, në këtë mënyrë do të bëhesh mbret i fortë tones dhe Mihal Trivolit, bazohej tek humanizmi, u vlerësua prej studiuesve rus si një shërbim i vërtetë - predikonte Mihali - është ai : që vepron, dhe do tí kesh të gjithë në duart e tua. » (32) Cari fryma demokratike dhe tradita historike : « Epiro- çmuar ndaj vendit të tyre. jo vetëm me fjalët e Biblës por edhe me vepra rus e quajti « babanë e tij shpirtëror ». tet nuk pranonin despotizmin e mbretërve -pohon Në periudhën e mesjetës Kisha ishte (mund të duke shprehur dashurine e tij ndaj atyre që ka Ivani IV u bë sundimtari më i egër që njohu albanologu arbëresh Nikoll Ketta - për epirotët dhe shprehemi) si « qeveri e njësuar » me pushtetin pranë, ai që është human, bujar,i dhëmshur ndaj mesjeta ruse e shekullit 15-16 duke fituar në popull albanët, mbi çdo autoritet njihej ay i të vjetërve të e Mbretit. Një shëmbull të këtij bashkëpunimi të varfërve dhe ftakeqëve. Të hysh në manastir një emër të ri - « Ivani i Tmershëm ». Fantazitë e tij fisit ». (39) të Kishës ortodokse na e përcjell Edith Durham vetëm për tú arratisur prej fatkeqsive të jetës në dënimin e njerëzve nuk njihnin kufij dhe synonin Në ligjet e Kanunit të Lek Dukagjinit, të po këtij (Brenga e Ballkanasve, v.2000 ) : «Mbas push- është pranimi i pafuqisë, frikës dhe dobësisë të ishin sa më të dhimshme. Kur dipllomati I.Vis- shekulli, të gjithë njerëzit janë të barabartë para li- timit turk, Sulltani çështjen e fesë ja kaloi Pa- tënde ; Arratiset ai që trëmbet, që nuk gjen forca kovatin u shpreh se dënimi me vdekje i bojarëve gjit pavarsisht nëse është njeri i thjeshtë apo princi triarkanës greke në Stamboll, ndërsa detyrën e tek vetja ta luftojë dhe ta mund të keqen ; arratisja ishte shumë i rëndë, mbreti urdhëroi tía ripnin së i plotfuqishëm i vendit dhe vendimet e sundimtarit taksambledhësit e shiti për çmimin më të lartë pa u përballur nuk e zhduk të keqen por e forcon. gjalli lekurën. (33) Zakonisht ky dënim përdorej nga ishin nën mbikqyrjen e Pleqësisë të zgjedhur nga që ju afrua. Shuma të mëdha qenë paguar dhe Detyra e çdo të krishteri të vërtetë e rjedhimisht sulltanët turko-mongol për të ulur zëmrimin e tyre, populli : këto nxireshin prej tagrambledhësve kishtarë edhe i murgut është të luftoj me të. (50) siç ndodhi me komandantin e shquar të Skëndër- - Kanuni i Malevet të Shqypnis nuk e veçon nie- nga turmat e mjera, të cilët dridheshin nga këta A e dinte Mihal Trivoli se duke shkruar dhe beut - Mojsi Golemin dhe luftëtarët e tjerë arbër. rin prej nierit. ”Shpirt per shpirt , se duken e fale tagrambledhës më shumë se sa nga Turqia ». (45) folur në një mjedis që nuk e pranonte kritikën dhe Mihali mundohej të zbuste shpirtin e mbretit Zoti ”. (Libri i tetët, Ndera, Kry i shtatëmbdhetët, Sikurse shteti dhe feudalët, Kishat dhe ma- ndryshimin « po luante me zjarrin » ? dhe të vartësve të tij, duke u vënë në dukje sh- §593. ) nastiret ruse zotëronin prona mbi tokën dhe fsha- (vijon) pagina 5 Anno 17 n.5 Dicembre 2019 Antichità Altarët në Kosovë kushtuar mjekësisë të shoqëruar me gjarpër, simbol kulti! Nga Jahja Drancolli Seperantumi antik, i cili hyn në radhën e lokaliteteve më të jendemi mbi rrënojat e fortifikatës së lashta dardane, në periudhën fshatit Kalaja (Siçevë). Fshati në fjalë,

Gshtrihet në mikro-regjionin e Gallapit i mes dy luftërave botërore, pozicionuar rreth 8 km në verilindje të Prishti- studiuesi N. Vula zbuloi një nës. Gjatë eksplorimit sipërfaqësor me lehtësi altar guri, kushtuar hyjnive të mund të vërehën gjithandej gjurmë sipërfaqë- “mjekësisë Eskulapit, Higias sore në përbërje të tullave, tjegullave, fragmente dhe Telesforit. Një monument llaçi dhe fragmente qeramike të periudhës së i këtillë është gjetur edhe në “ antikitetit të vonë dhe të mesjetës së hershme. Prizren. Në sipërfaqen e altarit Ajo që tërheqë vëmendën më tepër këtu është të Prizrenit kushtuar Asklepit prania e gjarpërinjve në afërsi të një objekti rrënojë, që sipas gjitha gjasave kemi të bëjmë (Eskulapit), Telesforit dhe më ndonjë altar kushtuar kultit të gjarpërit, kult Higia, paraqitet një gjarpër i ky i përhapur dendur në gjithë arealin e Ilirisë. lakuar në shkop, Duke zotëruar burime materiale dhe të shkru- një fëmijë dhe një grua. ara, shumë studiues mendojnë se Asklepius ose Askalabios i takonte panteonit të hyjnive ilire. Në aspektin etimologjik, ky emër, ka këtë kuptim: nën ilire të Eskulapit. Sipas zbulimeve në fjalë, Askolab-gjarpër, pra Askolabios zot i gjarpërin- gjysmëkoka këndore në parasallën e pallatit të jve. Sipas ndonjë studiuesi, Asklepi na del me Dukës në Dubrovnik i është kushtuar Eskulapit. etimologji trakase: as-gjarpër dhe klepi - lakuar. Relievi paraqet stërgjyshin e mjekësisë tek pret Këto dy fjalë, si dhe, nga simboli i mjekësisë- të sëmurët, ndërsa njëri mban një gjel, i cili në gjarpri i lakuar rreth shkopit, na del edhe emri i antikitet i është kushtuar Eskulapit. Një lapidar hyjnisë së mjekësisë trakase Asklepi. kushtuar Eskulapit është gjetur edhe në Rozon Grekët e vjetër, duke përvetësuar këtë për- (Risan i sotëm, Boka e Kotorrit, Mali Zi), qendër bërje fjalësh, si dhe pamjen vizuale të Asklepit, e mbretëreshës ilire, Teuta, sipas mbishkrirmit të shndërruan edhe emrin ilir, por dhe trakas të të cilit Sklepitanët e Tit Livit i ndeshim qartësisht Asklepit në Asklepijos, sikurse më vonë rome emër Asklepitaani. Së këtejmi, kjo e dhënë makët në Esculapius. Studiuesi gjerman P. provon se fisi ilir në fjalë zuri të thirret sipas Dipgen ndërkaq, duke mos pasur argumente Asklepit, përkatësisht Eskulapit, kult i të cilit qe të bollshme thekson se, origjina e Asklepit ka shumë i pranishëm në të gjitha trevat ilire.

“humbur në errësirën e tregimeve të vjetra të Nuk ka dyshim se edhe në njohurive që zotërojmë është studiuesi i parë, Në regjionet ku kulti i Asklepit qe shumë i pasigurta”. Nuk ka dyshim se edhe në populla- popullarizimin e madh të i cili në historinë dhe letërsinë e Raguzës sjell madh, në disa tempuj ekzistonin lokale të veçan- rizimin e madh të perëndisë Eskulap, në mesin perëndisë Eskulap, në mesin burime me interes të madh shkencor, sipas të ta për të sëmurët të quajtur asklepione, kushtuar e ilirëve, në kohën romake, duhet parë dëshmi cilave, në mënyrë të argumentuar, dëshmohet e ilirëve, në kohën romake, Asklepit, perëndisë së mjekësisë. Asklepionet e indirekte për zhvillimin e mendimit mjekësor origjina e Eskulapit nga Epidauri ose Raguza. antikitetit kanë kuptimin e shtëpive shëruese ose midis tyre. Aq më tepër, sipas filologut M. Budi- duhet parë dëshmi indirekte Përveç të dhënave të Tit Livit, figurës dhe të spitaleve të sotme. Ato ngriheshin së bashku mir, edhe vetë emri i Eskulapit (Asklepiut) është për zhvillimin e mendimit “ mbishkrimit mbi Eskulapin në Pallatin e Dukës, me tempullin. Në hyrje të tempullit zakonisht i origjinës ilire. Eskulapi, sipas shpjegimit që jep “ si dhe disa të dhënave të tjera, F. Appendinin mjekësor midis tyre. Aq është gjetur mbishkrimi: ”Ai që hyn në këtë ky filolog, është i njëjtë si “gjarpëror”. Madje, zë ngoje edhe një lapidar që është gjetur në Ri- më tepër, sipas filologut M. tempull, duhet të jetë i pastër. Pastërtia bën të sipas filologjisë moderne, emri Illyrios eti- san, sipas mbishkrimit të të cilit Sclepitanët e Tit mundur që të mos mendoj në asgjë, përveç në mologjikisht është lidhur me gjarprin. “I pari që Budimir, edhe vetë emri i Livit i ndeshim qartësisht me emër Asclepitani: gjëra të shenjta”. Inventari themelor i tempujve e konstatoi këtë lidhje qe gjermani O. Gruppe, Eskulapit (Asklepiut) është i D. M. M. TUSCENNIO. M. F. ROGATO. të këtillë ishin gjarpërinjtë e shenjtë. Histori- i cili, në saje të një glose të Hesiut e shpjegon origjinës ilire. VET. BEN, PRAEF. ALAE. DALM. COL.Vet- ani i mirënjohur i antikitetit Straboni thekson emrin Illyrios me ndihmën e fjalës greke illo erano Beneficiario Praefecti Alae ASCLEPIT. se asklepionet qenë gjithnjë përplot pacientë. nga rrënja uel - ‘rrotullohem’. Sipas kësaj eti- EPIDAUR. MILITAVIT. AN. Dalmatarum ex Shërimi në lokale të tempullit, në gjuhë latine mologjie emri i Illyriosit do të fshihte në vet no- idaur, që sot thirret Raguzë, u angazhua shumë colonia Asclepitana Epidaurensi. është quajtur “incubatio”. Në troje ilire askle- cionin e diçakahes që rrotullohet, që mbështillet që të gdhendet figura e tij dhe i kushtoi një XXVIII. VIX.ANN. LIII. M. IX. D. XVI. pioni më i njohur qe i ngritur në Epidaur. Kur përkatësisht të gjarprit”. Ndërkaq, studiuesi A. epitaf në vargjet, të cilat u gdhendën në mur”, M. IVSTEIVS. P. F. CERAVN. DOMO RIZIN. mbahet në mend fakti se kulti i Asklepit dhe Stipçeviq, kur ndalet të trajtojë gjarprin si sim- pllaka e gurtë, kushtuar Eskulapit na Pallatin Ceraunus, vel Ceraunius domo Rizinio. CON- simbolit të tij gjarprit, qe mjaft i përhapur në bol të kultit tek ilirët, thekson se, “Asnjë shtazë e Dukës, është mbishkrim latin në hekzametra TIBERNALI BENEMEREN. P. C. Poni curavit Kosovë, çka shihet nga disa monumente (Pejë, simbolike religjioze të ilirëve nuk ka luajtur rol dhe vargjet e përkthyera thonë kështu: “Këtu et sibi, posterisque suis ET. S. P. Q. S. Prizren, dhe gjetiu në Kosovë), mund të supozo- të rëndësishëm si gjarpri”, dhe në këtë aspekt, është gdhendur Eskulapi, lavdia jonë i cili zbuloi Është e qartë se F. Appendini konstatimin het se edhe në Kosovë gjatë antikitetit në loka- më poshtë konstaton se, “gjarpri është kafshë mjeshtëritë mjekësore të Apolonit dhe dhuntitë e vet për vendlindjen (Epidauri) dhe emrin (Es- litete të përmendura ku është gdhendur Asklepi toteme dhe kryepari i fisit ilir, simbol i men- hyjnore të babait, të cilat ishin të futura në dhe kulapi ose Asklepi) e mbështet veçanërisht në ose Eskulapi, janë ngritur asklepionet si institu- çurisë, i së keqes, shëndetit, plleshmërisë, per- për 5 shekuj, dhe mësoi se si duhet përdorur të dhënat që sjell mbishkrimi i lapidarit që u cione shëruese. Mirëpo, kur mbahen në mend sonifikim i shpirtit të të ndjerit, mbrojtës i vatrës dhe ç’vlen ky ose ai bar i lindur në Raguzë, të zu ngoje më lart dhe të dhënat që i ofron Tit rezultatet arkeologjike lidhur me këtë çështje, së shtëpisë, mbi të gjitha kafshë htonike”. Teza cilin urtësia mirënjohëse e etërve të vjetër deshi Livi për fisin ilir Sclepitanët në Epidaur dhe për- tani për tani është shumë vështirë të jepet një mbi origjinën ilire të Eskulapit forcohet edhe më të bartej ndër perënditë, duke konsideruar se reth tij. Themeluesi i parë i drejtimit materialist konkludim i prerë për çështjen në fjalë. nëse mbahen në mend edhe të dhënat që ofron tejkalon të gjitha falënderimet njerëzore, dhe se mbi teorinë e sëmundjes në Evropë është Hip- Ph. Diversisi, doktor shkencash nga Lucca e askush më shumë se ai nuk i ka bërë mirë tërë pokrati, ndërkaq si paraardhës i tij konsiderohet Zhvillimi i mjekësisë në Dardani Italisë, profesor dhe rektor i shkollës raguzane, i njerëzimit”. Asklepi ose Eskulapi, i cili në Greqinë e anti- dhe te dardanët cili në veprën e vet të mirënjohur “Përshkrimi i Në këtë mbishkrim, më interesanti është kitetit është konsideruar hyjni. Sipas Homerit Raguzës”, duke bërë fjalë për Pallatin e Dukës, pohimi se Eskulapi ka lindur në Epidaur ose Asklepi ishte person historik nga viset veriore I parë historikisht, shërbimi mjekësor dhe i ndërtuar rreth vitit 1435 (cap.VI), vëren se në Raguzë. Madje, sipas të dhënave që ofron të Greqisë dhe mjek i çmuar i kohës. Zakonisht zhvillimi i tij në Kosovë është vazhdimësi e në kapitelin e shtyllës së parë të pallatit në historiani i madh romak Tit Livi i Padovës, në ka mbajtur gjarprin, që simbolizon njohuritë e mjekësisë së antikitetit. Një gjykim i këtillë ri- fjalë “gjendet Eskulapi i gdhendur, njëri ndër afërsi të Epidaurit ka jetuar fisi ilir Sclepitanis: tij mjekësore. pohohet kur të kihen parasysh rezultatet e kër- themeluesit e shkencës së mjekësisë”. Kjo u bë ”Illyrios liberos esse gubere [...] (Pretori Ani- Në pyetjen se kulti i Asklepit dhe i gjarprit kimeve arkeologjike. Lidhur me këtë, në Pejë vazhdon Ph. Diversisi “me propozimin e Nocolo cio, i cili bën fjalë për fuqinë ilire sipas një a erdhi në Iliri apo anasjelltas, shumë studi- Seperantumi antik, i cili hyn në radhën e loka- de la Ciries, bujar nga Cremona burrit shumë dekreti të Senatit romak pasi kishin ngadhënjyer ues vijnë në këtë konstatim: Kulti për gjarprin liteteve më të lashta dardane, në periudhën mes të çmuar, poetit të shkëlqyeshëm dhe letrarit në luftë me Gencin, dhe i kishin kthyer ilirët në Iliri është i vjetër sa edhe vetë emri ilir, që dy luftërave botërore, studiuesi N. Vula zbuloi shumë të arsimuar. përsëri nën sundimin e Romës) non volum li- ka kuptimin e popullit gjarpëror. Përveç kësaj, një altar guri, kushtuar hyjnive të mjekësisë Es- Për shkak të intrigave, kishte lëshuar beros, sed etiam imunes fore Issenses, et Das- vazhdon studiuesi në fjalë, Kadmoja dhe Illyriosi kulapit, Higias dhe Telesforit. Një monument i vendlindjen përkohësisht dhe udhëhoqi me pu- saretiorum Pirustas, Rhizonitas, Olciniates [...] sunduan Ilirinë rreth vitit 1500 para erës sonë. këtillë është gjetur edhe në Prizren. Në sipër- nët e kancelarisë së Raguzës. Në këtë shërbim Scodrensibus, et Dassarensibus, et Sclepitanis, Ndërkaq, kulti i Asklepit në Epidaurin grek ka faqen e altarit të Prizrenit kushtuar Asklepit (Es- gjendet edhe sot. Kur ai, duke u marrë me stu- caeterisque Illyriis vectigal dimidium ejus, quod filluar në shekullin VI p. erës sonë, pra pas atij kulapit), Telesforit dhe Higia, paraqitet një gjar- dimet e tij letrare mësoi se Eskulapi lindi në Ep- regi pendissent”. Studiuesi F. Appendini, sipas në Iliri. Edhe zbulimet tona e përkrahin origji- për i lakuar në shkop, një fëmijë dhe një grua. Antichità Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 6 LETTERE DI LETRAT E CICERONE LXXX CICERONIT LXXX rgomento: 1 Avvisa d’aver ricevuto ROGARE, DEROGARE, OBROGARE; E CHE rgument: 1. Lajmëron se ka marrë të shkelin, të ndryshojnë; dhe atij që e shpalli, tre lettere da Attico; l’una de’25 A CHI LA PROMULG, ABROGÒ, DEROGÒ, tri letra nga Atiko; një e datës 25 e shfuqizoi, e shkeli, e ndryshoi për këtë arsye A OBROGÒ PER QUESTA RAGIONE INDUCA A t’i japë dënim ose gjobë; në këtë nen ky ligj nuk d’ottobre; 2 l’altra senza data di tempo; PENA O MULTA; IN QUELL’ARTICOLO tetor; 2. tjetrën pa datë kohe, së cilës llogaritet. Tani kjo gjë nuk i fyente aspak tribu- alla quale risponde, sponendo quali QUESTA LEGGE NON TIENE. Ora questa cosa i përgjigjet, duke ekspozuar ato gjëra nët; nga ku ata nuk i detyron ligji për kolegun e cose desideri nella legge promulgata dai non offendeva punto quei tribuni; da che essi non që dëshiron në ligjin e shpallur nga tyre. Arsyeja përse vijon një dyshim më i madh erano tenuti a legge del loro collega. Il perché ne tribuni della plebe per la sua salute; 3 gjykatat e tribunës së plebejve për shën- për ndonjë mashtrim, pasi kishin vendosur një segue maggior sospetto di qualche frode, avendo artikull që nuk iu përkiste atyre dhe ishte kundër la terza data a’12 di novembre , nella essi apposto un articolo che a loro non parteneva detin e tij; 3. e treta daton, më 12 nën- meje: në mënyrë që tribunët e rinj të plebejve, e faceva contro di me: acciocchè i nuovi tribuni duke qenë pak më të ndrojtur, aq më shumë t’iu cui occasione di nuovo raccomanda i della plebe, essendo un po’troppo timidi, molto tor, me të cilën përfiton nga rasti t’ia duhej të vinin fushë këtë nen të njëjtë. Vërehet suoi ad Attico. più dovessero mettere in campo questo medesi- porosisë të vetët Atiko-s. Di Durazzo l’anno DCXCV, mo articolo. E nota bene, che questa cosa Clodio Nga Durrësi, viti DCXCV, mirë, që këtë gjë Klodio nuk e la pas, pasi ai kishte thënë në thëniet e tij të 3 nëntorit se me atë a’30 di Novembre. non la lasciò indietro, avendo egli nella sua diceria më 30 Nëntor. de’ 3 di novembre detto che egli con quell’articolo nen kishte caktuar tribunët duke u vënë cakun që aveva a’nominati tribuni posto il termine che egli nuk mund të kalohej. Dhe ju e dini mirë se nuk CICERONI I DREJTOHET ATIKO-s. CICERONE AD ATTICO S. non poteano passare. E tu ben sai non esserci es- ka asnjë shembull të një ligji që e ka bërë vetë

empio di legge che abbia si fatto articolo; il quale një artikull; të cilët nëse ai do të kishte nevojë, 1- Tre tue lettere ho ricevuto a’27 di no- se facesse bisogno, tutti l’avrebbono messo nelle 1 - Tri letrat tuaja që mora më 27 nëntor: njëra të gjithë do ta futnin në shfuqizim. Prandaj do të vembre: una de’25 d’ottobre, nella qual mi abrogazioni. Vorrei dunque che tu frugassi, come që datonte më 25 tetor, në të cilën, me zemër doja që të tregoheni i kursyer, ashtu siç Ninnio conforti di aspettar con forte animo il gennaio, sia stato che a Ninnio ed agli altri questa cosa fug- të madhe, ngushëllohem të pres muajin Janar, dhe të tjerët, që kjo gjë u ka ikur sysh, dhe kush e in essa mi scrivi accuratamente ogni cosa che gisse d’occhio, e chi se l’abbia trovata; e come otto ku në të, ju më shkruani me saktësi çdo gjë që do e gjente; dhe siç tetë tribuna të plebeskëve, tu credi giovar a speranza: dello studio di Len- tribuni della plebe, i quali non hanno dubitato pro- besoni dhe shpresoni: për studimin e Lentulo-s, të cilët nuk dyshuan të propozonin kthimin tim tulo, dell’animo di Metello, e di tutta la pratica porre del mio ritorno al Senato, (come se egli non për shpirtin e Metelo-s dhe për gjithë punën e di Pompeo. në Senat, (sikur të mos besonin se ata duhej të credevano dover osservare il detto articolo) furono Pompeo-s. respektonin artikullin e përmendur) po të ishin

La battaglia di Dyrrhachium (48 a.c.) Cicerone 2 - Në të dytën, jashtë përdorimit tënd, mos në shfuqizim me kusht që, duke qenë të lirë, të e vëre datën; por më shumë më trego në çfarë kishin frikë nga një gjë për të cilën as ata të ligjit 2-Nella seconda, fuor del tuo uso, non noti la essi nell’abrogazione sì provveduti, che essendo data; ma assai mi mostri in qual tempo, dicendo eglino liberi, temettero di una cosa di cui né ezi- kohe, duke thënë se, pas shpalljes së ligjit të tetë nuk janë të detyruar, ata nuk do të duhet të japin tu che, dopo promulgata la legge degli otto tri- andio quelli che della legge sono obbligati, non si tribunave të plebejve, më 29 tetor; dhe shton atë pikë dënimi. Unë nuk do të doja që ky udhëheqës buni della plebe, il di medesimo la scrivesti, cioè dovrebbono dar punto di pena. Questo capo non që mendoje se ka bërë mirë ligji i sipërpërmen- të sillte tribuna të reja; ata sjellin atë që u pëlqen: a’29 di ottobre; ed aggiugni ciò che ti pareva vorrei io che portassero i nuovi tribuni; portino dur. Në lidhje me këtë, nëse me atë ligj përkeqë- shefit të vetëm që mbetet për vendin tim (po, ka la detta promulgazione aver portato di bene. In quello che loro piace: del solo capo che mi renda son gjithashtu shëndeti ynë, unë do të doja që ndonjë efekt) Unë do të jem i lumtur. Është një questo fatto, se con essa legge è disperata ezian- alla patria (sì abbia effetto) sarò contento. Egli ti, për dashurinë tënde, këtë zell timin të kotë pjesë për të cilën më vjen turp aq shumë në këtë dio la nostra salute, io vorrei che tu, per la tua af- è un pezzo che mi vergogno di tanto s’endermi ta vlerësosh madje të mjerë dhe të marrë; nëse letër: sepse kam frikë se mos ndoshta duhet ta fezione, questa mia inutile sollecitudine reputassi in questa lettera: perocchè temo non forse tu la pastaj mbetet ndonjë shpresë, që ti të punosh lexoni për një çështje të dëshpëruar, sepse kjo anzi miserevol che sciocca; se poi di speranza debba leggere ad affar disperato, cotalchè questa në mënyrë që me studim më të madh ne tani e hollësi e imja ju jep dhembshuri, të tjerëve të qe- c’è qualche resto, che tu dessi opera che con mia sottigliezza a te mova la compassione, agli altri tutje të favorizohemi nga magjistratët e rinj. Duke shura. Sidoqoftë, nëse nuk ka asgjë për të shpre- maggiore studio noi fossimo per innanzi favoriti le risa. Non dimeno, se c’è nulla a sperare, vedi qenë se ai ligj i tribunëve të vjetër ka tre kapituj: suar, shiko ligjin që Visellio shkroi për T. Fadio. da’nuovi magistrati. Imperocchè quella legge la legge che per T. Fadio scrisse Visellio. Essa mi një për kthimin tim, i bërë me pak dispozita, nga Më pëlqen, aq sa mundem; ajo e Sestiut, që më de’vecchi tribuni ha tre capi: uno del mio ritorno, piace quanto mai possa; quella di Sestio, la quale ku asgjë nuk më është kthyer, përveç qytetit dhe shkruani që ju kënaq, por mua jo edhe aq. fatto con poco provvedimento, da che niente mi tu mi scrivi che ti soddisfa, a me non così. gradës, e cila për fatkeqësinë time të tanishme 3 - Letra e tretë është e datës 12 nëntor, në è restituito che la città e il grado, il che alla mia 3-La terza lettera è de’12 di novembre, nella nuk është gjë e madhe; por për çfarë duhej të të cilën ti më shpjegon me zell dhe me mençuri presente disgrazia non è gran cosa; ma quello quale diligentemente e saviamente mi esponi la ishte, dhe siç ishte për t’u parashikuar, ti nuk je shkaqet që tregojnë bërjen e marrëveshjes më të che fosse, e come era da provvedere, tu non cause che mostrano menar in lungo l’affare, e në padije. Kapitulli i dytë është formulë e për- gjatë, dhe ti më tregon për Crassusin, Pompein l’ignori. Il secondo capo è formula usata circa mi noti di Crasso, di Pompeo e degli altri. Il per- dorur në lidhje me mosndëshkimin, në rast se ai dhe të tjerët. Arsyeja që ju lutem, nëse mbetet l’impunità, caso che quella legge portasse nulla ché io ti prego, se resta qualche speranza che ligj nuk do shprehte asnjë paragjykim për ligjet ndonjë shpresë për vepra të mira, për autoritet, in pregiudizio d’altre leggi. Il terzo capo vedi tu, per istudio de’buoni, per autorità, per ragunata tjera. Kapitulli i tretë, shihe ti, Pomponi im, nga dhe për bashkimin e popullit, kthimi im duhet il mio Pomponio, da chi e con qual consiglio sia di popolo, il mio ritorno debba potere essere ef- kush dhe me çfarë këshille ka ndërhyrë: meqë ti të jetë në gjendje të realizohet, që e para punë e stato intruso: conciossiacchè tu sai aver Clodio fettuato, che tu faccia opera che al primo darvi stanziato che appena, o al tutto, né eziandio dal dentro sieno tolte le cause; e che a questo tu ti e di se Klodio ka vendosur gjithashtu pak ose kre- juaja të jetë heqja e shkaqeve; dhe që ju të ven- senato, né dal popolo potesse essere cassata sua metta di forza, e gli altri punzecchi. Se poi ( a jtësisht, as nga senati, as nga populli nuk është e dosni forcë edhe mbi tallësit e tjerë. Nëse atëherë legge. Ma tu vedi delle leggi abrogate non essersi quello che mi dà la tua congettura, ed anche la mundur të prishet ligji i tij. Por ti sheh disa ligje të (atij që më jep hamendjen tënde, dhe gjithashtu mai osservate le sanzioni: da che se questo fosse, mia) ogni cosa è spacciata, io ti prego e scongi- shfuqizuara të cilave nuk u janë zbatuar sanksio- timen) gjithçka është e dënuar, të lutem që ta du- per poco nessuna legge potrebbe esser annullata, uro che tu voglia bene a Quinto fratello, il quale net e tyre: nga ku rrjedhe se po të ishte kjo, për ash vëllain Kuinto, të cilin (i mjeri!) unë e kam non essendovene alcuna che non si munisca da (ahi misero!) io ho miseramente diserto, e che pak gjë asnjë ligj nuk është e mundur të asgjëso- braktisur mjerisht, dhe mos lejo që ai të marrë se medesima colla difficoltà dell’essere abrogata. non lo lasci prendere di sé più disperato partito, het, pasi nuk mund të kishte asnjë ligj që të mund rrugë më të dëshpëruar, mos u kthe tek djali i Ma quando essa sia annullata, rimane annullato che non torni conto al figliuolo di tua sorella; che ta pajiste veten me vështirësinë e shfuqizimit. Por motrës sate; që të mund të favorizosh Ciceronin quel medesimo che non la lasciava annullare. Or pigli a favorire al possibile il mio Cicerone, al kur ajo të jetë asgjësuar, mbetet i asgjësuar ai tim, të cilit (i gjori!) unë nuk i lë asgjë, përveç essendo così la cosa, e sempre così intesa e os- quale (poveretto!) io non lascio altro che l’odio e i njëjti që nuk e linte të asgjësohej. Duke qenë urrejtjes dhe pafytyrësisë së emrit tim; me shër- servata, otto tribuni della plebe ci posero questo l’infamia del nome mio; che coi tuoi servigi sos- kështu situata, gjithnjë e kuptuar dhe e vëzhguar bimet tuaja mbështetni Terencian, gruan fatkeqe. articolo: SE IN QUESTA LEGGE NULLA È tenti Terenzia, di tutte disgraziatissima moglie. kështu, tetë tribunët e plebejve na vendosën këtë Do të kaloj nëpër Epir me të marrë lajme të reja SCRITTO, CHE PER ALTRE LEGGI I PLEBI- Io passerò in Epiro, alla ricevuta delle novelle nen: Nëse në këtë ligj nuk është shkruar asgjë, që në datën e parë të muajit. Më shkruaj, të lutem, SCITI (CIO È PER LA LEGGE CLODIA) NON de’primi del mese. Scrivimi, te ne prego, nelle për ligje të tjera plebishitët (kjo është për ligjin në letrat e tua të para, ato që premtojnë parimet! SI POSSA, E NON SI FOSSE POTUTO SENZA prime tue lettere, che cosa promettano i principii. Klodio) të mos munden, e të mos kenë mundur Dita fundit e Nëntorit. LORO PREGIUDIZIO PROMULGARE, AB- L’ultimo di novembre. pa paragjykimin e tyre të shpallin, të shfuqizojnë, Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi pagina 7 Anno 17 n.5 Dicembre 2019 Linguistica Njeriu ka përmasat e gjuhës GJUHA SI SISTEM, TË FOLURIT E gjasa t’u ofrojë planifikuesve të gjuhës zgjidhje ORGANIZUAR, ZHVILLIMI I GJUHËS Gjuha shqipe ka nevojë të natyrshme e për më tepër të pasforcuara. Gjithsesi problemet e mësipërme, sado që Në të vërtetë kjo skemë, pavarësisht nga për tutelë kryeministrore janë shndërruar shpesh në tituj shkrimesh apo grafika e saj e ngulët, nuk paraqet një lëvizje dhe se përdorimi ose çështje akademike, vijojnë të mbeten si një punë drejtvizore, por një proces ciklik e që lëviz ad xherahu, pasi qëmtohen thjesht e vetëm me perpetuum. Kjo ciklikë evolutive shpjegohet fare mospërdorimi i varietetit vesh duke i dhënë shkas ose tallamazit mediatik, mirë nga dikotomia saussureiane ‘Gjuhë – Të standard çon përkatësisht ose kujes joprofesionale të disa profesionistëve. Folur’. në dinjitet ose mungesë Ende nuk ka nisur të ndërmerret asnjë studim Mes gjuhës dhe të folurit Saussure-i ven- sistematik gjithëpërfshirës lidhur me sa u ren- dos një raport ndërvarësie, e pikërisht në trajtë dinjiteti të individit. Me dit më sipër. Përshkrimi konkret dhe besnik i lëvizjeje ciklike. Kur shqyrton mënyrën sesi gju- fjalë të thjeshta përdoruesit përdorimeve të shqipes është ende një punë e ha përpunohet dora – dorës te gjithsecili folës, e shqipes ndahen në pakryer. Studiesit e shqipes i ndan një mur i Saussure-i pohon se është të folurit që prodhon madh mjegulle nga përdoruesit e saj. Dhe këtu gjuhë. Pikërisht Të folurit, duke u përsëritur dinjitarë dhe plebej sipas vijmë te përkimi i parë: Plot 14 vjet më parë dhe duke u sprovuar një mori herësh, mbër- kësaj skeme: dinjitarët me ky Institut nënshkroi me Tullio De Mauron si rin të ngulitet në vetëdijen njerëzore, për t’u standardin, plebejtë me përfqësues të Departamentit të Gjuhësisës një shndërruar dhe kristalizuar ca nga ca në Gjuhë. akt-marrëveshje për punët në vijim. Po e ripro- Nga Dr.Ledi Shamku Në parim, të njëjtën marrëdhënie me gjuhën e gjithçka tjetër. pozojmë thelbin e kësaj akt-marrëveshjeje: vet amtare duhet të ketë edhe Prototipi Shqip- “Sot, më 07.10.2005, nënshkruhet në Ti- o e nis duke thënë se vjeshta e vitit 2019 folës. Por trysnia e: 1) Politikave gjuhësore në ranë kjo Letër Marrëveshjeje midis Institutit në të cilën ndodhemi është vjeshtë për- Shqipëri; 2) Didaktikës së gjuhës ndër shkolla; Pas një hetimi paraprak e gjithsesi joshter- të Gjuhësisë dhe Letërsisë, të Akademisë së Pkimesh (koicidencash), dhe se Epikyri na 3) Gjendjes shëndetësore të Kodit Standard, ues, prototipi shqipfolës i qaset Gjuhës Letrare Shkencave dhe Departamentit të Gjuhësisë të thotë se quajmë ashtu shkurt “përkim a koinci- përcaktojnë qartë e prerë tiparet specifike të Kombëtare me një dizavantazh të ndjeshëm so- Universitetit të Romës, “La Sapienza”, me syni- dencë” cdo dukuri të cilën hëpërhë nuk mun- Sjellës Gjuhësore të tij. ciolinguistik si pasojë e veprimit të tre faktorëve: min për të krijuar në të ardhmen shkëmbime demi ose nuk duam ta ftillojmë. dhe marrëdhënie bashkëpunimi që synojnë ob- 1). Plot 14 vjet të shkuara, në tetor të jektivat e mëposhtëm: – shkëmbimi i ndërsjellë vitit 2005, një nga figurat më të rëndësishme i përvojave në disiplina dhe metodologji që ndërkombëtare të Gjuhësisë Deskriptive dhe zbatohen për përshkrimin e gjuhëve, fazat të Edukimit Gjuhësor Demokratik, Tullio De gjuhësore dhe për studimin strukturor të tyre; Mauro, ishte në Tiranë e madje në këtë godinë, – krijimi i stafit (grupi i punës) dhe hartimi i i ftuar nga ky Institut që organizon sot këtë kon- një projekti për mbledhjen dhe katalogimin ferencë të rëndësishme punimesh. Dhe ky është e usus-it të ligjërimeve konvergjente të folura përkimi i parë. dhe të shkruara sot në Shqipëri dhe trevat shq- 2). Pikërisht në një ditë si kjo, plot 47 vjet të ipfolëse (objektiv i parë: Fjalori i Leksikut të shkuara, në harkun kohor 20-25 nëntor 1972, Dendurisë); – shkëmbimi i literaturës specifike zhvillonte punimet Kongresi i Drejtshkrimit, i dhe të përgjithshme, aktuale dhe klasike që lid- cili i dha legjitimitet zyrtar (pra prestigj shkollor het me çështjen në fjalë; – aftësimi shkencor i e shetëror) varietetit standard që parashkruhet studiuesve dhe trainimi profesional i burimeve nga gramatikat e fjalorët edhe sot. Dhe ky është njerëzore; – botimi i punimeve shkencore dhe përkimi i dytë. materialeve që do të pasqyrojnë bashkëpunimin 3) Pak ditë më parë, sërish nga kjo godinë, midis dy institucioneve të përmendura më lart”. një mbledhje e ngushtë titullarësh doli me për- Asnjë nga këto impenjime ende nuk është fundimin se gjuha shqipe ka nevojë për tutelë zënë fill. Kush shkruan sot këto pak radhë, kryeministrore dhe se përdorimi ose mospër- beson fort te kjo metodë studimi si i vetmi ob- dorimi i varietetit standard çon përkatësisht në jektivitet shkencor, ndaj i propozon me këtë dinjitet ose mungesë dinjiteti të individit. Me rast Orientales së Napolit si partner shkencor i fjalë të thjeshta përdoruesit e shqipes ndahen në Akademisë së Studimeve Albanologjike aktual- dinjitarë dhe plebej sipas kësaj skeme: dinjitarët izimin e përbashkët të kësaj pune të nisur me me standardin, plebejtë me gjithçka tjetër. Dhe De Mauron. Kush shkruan këto radhë beson fort ky është përkimi i tretë. Është pranuar tashmë 1) lëvizjes së papritur dhe krejtësisht të pa- het gjuhësisht më së shumti përmes Shqipes se shqyrtimi real i përdorimeve do të ndihmojë se gjuha shihet si pjesë e ekzistencës njerëzore kontrolluar të popullatës; 2) rënies së ndjeshme Substandarde. Cilësia e këtij sociolekti, i cili padyshim në afrimin e pozicioneve studiues – në përgjithësi. Ajo mplekset vazhdimisht me të numrit të fëmijëve që kryejnë arsimin e rezulton i parregullarizuar (pikërisht pse ende përdorues, të cilat tashmë janë në gjendje kri- këtë ekzistencë, bëhet e pranishme dora-dorës detyrueshëm, përpos bjerrjes keqane të cilësisë i pashqyrtuar) paraqet kufizime social-kul- tike si pasojë e kundërshtisë mes decentralizimit në të por edhe merr sakaq mbi vete të gjitha së shkollës; 3) hovit të menjëhershëm të infor- turore dhe hapësinore. Kjo largesë vihet re më gjuhësor dhe gjuhësisë ende të centralizuar. Kjo shtjellat dhe format e saj. Kështu individët, ku macionit gjithfarë online shkruar në një morì ndjeshëm në gjuhën e shkruar. kundërshti errëson fushëpamjen mbi procese e “me” e ku “pa” vetëdije, nuk do të reshtin së regjistrash. Ai shpesh zihet ngushtë në Aktin 3. LARGESA GJUHË-PËRDORIM: shqip- dukuri të shqipes dhe u lë shteg veprimi masave provuari alternativa të shumta, duke synuar të Kumtonjës, pasi ndërkohë që shprehet, i duhet folësi nuk arrin të zotërojë gamën e regjistrave ndëshkimore arbitrare. Dhe këtu vijmë te për- ndërtojnë identitetin e tyre socialkulturor edhe të vendosë njëherësh edhe një marrëdhënie gjuhësore. Ky fenomen ndodh për shkak se di- kimi i tretë: ai me dinjitarë e plebej. Nuk mund me ndihmën e gjuhës. Nën veprimin e kulturave të re e të pasprovuar ndërmjet gjuhës që njeh daktika gjuhësore nuk e ka ushtruar atë të dal- të ndëshkohet një i sëmurë për faktin se nuk të ndryshme që gjallojnë në një shoqëri, vihet dhe stadit social-kulturor që kërkon të arrijë. lojë qartë qoftë regjistrat, qoftë mjetet e tyre mundet të vrapojë; ai duhet shëruar. Afrimi i re se gjuha ndryshon duke ndjekur etapat që Për pasojë prototipi në fjalë ndjen vështirësi shprehëse. Edukimi gjuhësor kryhet i gjithi në pozicioneve të mësipërme saku edhe mjekimi paraqet skema e mëposhtme: në komunikim, ndaj kodi standard e sidomos Kodin e Përpunuar pa ndërmarrë fare analiza i shqipes kërkojnë mirëkuptim dhe profesion- niveli i mesëm apo gjysmëformal, nis e bëhet krahasuese të tij me variablat e repertorit shqip. alizëm bashkëkohor. Mirëkuptim për ta hapur diçka e largët për të. A mund të emërtohen këto Pikërisht kjo është largesa që haset më fort dhe shqipen letrare pa fobi e paragjykime dhe pro- Ka kaluar thuajse gjysëm largesa? Po shfrytëzoj edhe për shqipen klasifi- bie më në sy te shqipfolësit. Pra deri më tash u fesionalizëm për të kryer operacionet delikate të shekulli nga ratifikimi i kimin që bën De Mauro pasi ka shqyrtuar mar- përshkrua sjella socio e psikolinguistike e Proto- hapjes pa rrezikuar në thelb thyerjen e sistemit varietetit standard. Ky rëdhënien mes italishtfolësve dhe italishtes stan- tipit Shqipfolës. Kjo sjellë sikurse dihet përcak- tërësor normues të saj. Dhe këtu vijmë te përki- dard dhe mendoj se ky klasifikim duket se vlen ton edhe natyrën e produktit gjuhësor të tij, pra mi i dytë e ndoshta më i rëndësishmi: ka kaluar gjysëm shekulli është i edhe për të emërtuar sot largesat e shqipfolësve përcakton shembëlltyrën e Shqipes sot. Niveli i thuajse gjysëm shekulli nga ratifikimi i varietetit ndarë në dy periudha nga shqipja standarde. Këto largesa rezultojnë ulët i zotërimit të dijes gjuhësore në popull, përf- standard. Ky gjysëm shekulli është i ndarë në dy periudha tashmë thuajse të barabarta në kohëzg- tashmë thuajse të si më poshtë: shi këtu jo vetëm shtresën e poshtme socialkul- 1. LARGESA GJUHË-SISTEM: ky është turore, por edhe atë të mesme. Nuk është fjala jatje por krejt të kundërta për nga natyra social- barabarta në kohëzgjatje rasti i dialektofonëve (në të gjitha trevat shq- se përdoruesit e shqipes duhet të nxënë doemos kulturore, ekonomike e politike. Kjo kundërshti por krejt të kundërta ipfolëse, që si pasojë e lëvizjes demografike teorinë gjuhësore (metagjuhën); nuk është fjala besojmë se ka qenë edhe një provë zjarri për të hiperkontrolluar deri në fillim të viteve ’90, as që ata të ndrydhen qysh në vogëli nga makthi Varietetin Standard i cili sot kërkon ndihmë nga për nga natyra social- kanë vendosur me standardin një raport diglo- i gabimeve formale. Njohja e tyre vuan zbrazëti- ne. Ndihmë për t’u plotësuar e përtërirë, me kulturore, ekonomike e tik: varietet A së jashtmi/varietet B së brendmi, në kulturore, vuan mungesën e një reflektimi synimin për t’u shndërruar nga kod dinjitarësh politike. pa i harmonizuar këto dy sfera, por duke e parë (pa paragjykim por me shumë gjykim!) mbi va- në zgjedhje shqiptarësh, nga mjet artificial për varitetetin A pra standardin, jo si gjuhë për të rietetet që ofron repertori i Shqipes. Thuajse në t’i ikur paragjykimit në kod natyral për t’i dhënë Kjo kundërshti besojmë menduar, por si një mjet për të qenë në rregull çdo kohë e në çdo situatë komunikuese, nga më formë mendimit. “Njeriu ka përmasat e gjuhës se ka qenë edhe apo për të mos u paragjykuar. Dhe ky pozicion formalja të më informalja vihen re thyerje të for- së vet” – tha De Mauro para se të largohej nga një provë zjarri për mentalistik për fat të keq nuk lejon “miqësimin” ta e jo harmonike të standardit sipas vullneteve Shqipëria si sot 14 vjet më parë. Kush shkruan me varietetin A. sporadike të gjithsecilit. Madje këto thyerje kanë këto radhë don të punojë për shqipfolës që nuk Varietetin Standard 2. LARGESA GJUHË-NORMË: nga stu- krijuar një hartë thuajse të panjohur të Përdor- zvogëlohen prej gjuhës së vet të pamjaftë. i cili sot kërkon dime mbi kampionë të disa grupmoshave apo imit Gjuhësor të Shqipes. (Kumtesë e mbajtur në konferencën shkencore “Çështje ndihmë nga ne. përkatësive socialkulturore me shtrirje të mad- Kjo hartë gjithsesi nuk duhet nënvlerësuar, he, na rezulton se prototipi shqipfolës realizo- pasi veç vullnetit të masës shqipfolëse, ajo ka të kontakteve gjuhësore e letrare italo-shqiptare”) Storia Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 8 Nga Fotaq Andrea Është e njohur se Akti madhor historik i Një protestë historike e Gjergj shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë u pasua nga një periudhë plot tollovi politike e shoqërore, sa në plan të brendshëm, aq edhe të jashtëm, kur copëtimi i trojeve të lashta të kombit shqiptar Adhamit për kufijtë e Shqipërisë përbënte sërish një rrezik të ri, pas tragjedisë shqiptare që shkaktoi Kongresi i Berlinit i vitit fabet që edhe vetë Fenikasit e kishin huazuar nga 1878, që shkëputi nga trungu amë gjysmën e egjiptianët. Përmend me këtë rast Diodorin kur territoreve historike shqiptare. Janë të njohura po thotë se “germat pellazge i shërbyen Helenëve ashtu figurat e Rilindjes sonë që mbrojtën fuqi- si alfabet”. Në këtë përfundim del edhe filologu misht të drejtën e kombit shqiptar për të jetuar modern Berger i Shoqërisë linguistike të Parisit. i mëvetësuar në atdheun e lashtë iliro-arbëror. “Por, vë në dukje Dr. Adhami, gjashtëdhjetë Veçse ka, për fat të keq në këtë mes, edhe figura vjet pas rënies së Trojës, fizionomia e perandorisë historike që janë lënë gjer më sot në hije, kur meri- së madhe pellazgjike do të ndryshojë: Helenët do tojnë shumë më tepër dritë. Pale kur këto figura të shfaqen në skenën e Historisë, dhe me qytetëri- janë viktimë nofkash dhe etiketimesh ideologjike e min e tyre shpërthyes do të ndriçojnë vetë emrin dogmatike, pale thjesht letrare, nisur nga një op- e Pellazgëve, pa mundur t’i përthithnin (absor- tikë e kufizuar “bardhë e zi” e formës së prerë, bonin)...” Helenët nuk mundën të helenizojnë as që i fut personazhet historikë në kallëpet “i mirë Etolinë, as Akarnaninë, që ruajtën idiomën e tyre a i keq”, jashtë frymës së kohës historike që ata pellazge. Edhe në vetë Athinën, siç thotë Hero- vetë kanë përjetuar, dhe sidomos jashtë relativitetit doti, shohim Pellazgët e Atikës të flisnin dialek- shkencor. tin e tyre arkaik, të ndërtonin muret e Akropolit I tillë është rasti i Gjergj Adhami bej Frashërit, dhe ... të dëbuar nga Atika strehohen në ishullin alias Gaqo Adhamidhi (1859-1939), nga familja e Lemonsit, që kishte mbetur krejtësisht pellazgjik e ndritur e Frashëllinjve, i njohur me pseudoni- deri në kohën e Miltiadhit. Nga ku, rrjedhimisht, met Pano Bej Frashar apo Dr. Frassari Adamiti, të mbishkrimi pellazg i Lemnosit, me alfabet eolo- cilin Çajupi, për inate veç personale (pse Adhami dorik të pellazgëve të Kiprosit para-helen. nuk e bëri dhëndër të tij!) do ta shndërronte në Popullatat pellazgjike nisin kështu të shpërnda- personazh qesharak, “Dr. Adhamuti” apo “Ad- hen e të cilësohen barbare, ngaqë nuk flisnin hele- ham –Uti”, siç e shkruan këtë nofkë Dr. Robert nishten dhe “Vendi i origjinës së Helenëve, Epiri, Elsie. Nuk po i hyjmë biografisë së këtij person- Iliria, Maqedonia u quajtën barbare, duke u për- aliteti të Rilindjes sonë, kur tashmë prof. Kristo jashtuar edhe nga këshilli i amfiktionit” (të Delfit) Frashëri, ndër të parët, është ndalur posaçërisht te i quajtur ndryshe “Lidhja e shenjtë greke” gjatë kjo figurë e nderuar patriotike. Doktor në shken- antikitetit grek. Në këtë mënyrë, del logjikshëm cat mjekësore, fizike e historike, Gjergj Adhami konkluzioni i Dr. Adhamit se “Pellazgët, në pjesën Frashëri, intelektual me të paktën shtatë gjuhë më të madhe nuk u asimiluan nga vëllezërit e tyre të huaja (greqisht, latinisht, arabisht, osmanisht, Helenë dhe se mbijetojnë edhe sot e kësaj dite gjermanisht, frëngjisht, italisht), ishte në shekul- nën emrin Skypëtarë ... duke ruajtur edhe gjuhën lin XIX një anëtar aktiv i bashkësisë shqiptare të e tyre pellazge”. Dhe janë pikërisht Iliro-Epirotët Egjiptit, përkrah Mihal Turtullit e Leonidha Naçit, Ky referat, siç vë në dukje edhe prof. Kris- më parë “Pelasgiotis” dhe se Dorët, Dolopët, Pere- dhe Maqedonët e lashtë ata Pellazgë barbarë që duke zënë edhe postin e rëndësishëm të mjekut to Frashëri, është një përgjigje shkencore e Dr. bët, Driopët, Kranaojët, Lelegët, Sikulët, Abauzët, Aleksandri i Madh diti t’i afrojë me Helenët nën personal të Abasit II nga dinastia e Mehmet Aliut. Gjergj Adhamit ndaj pikëpamjes së filologut grek Etruskët, Trishët, Dardanët, Tenerët, Helenët, Pas Luftës I-rë botërore e shohim ministër të finan- Dr. Apostolidès, i cili mbronte tezën se “Pellazgët Etolët, Arkadët, Epiro-Maqedonët dhe Iliro-Maqe- cave në qeverisjen e Turhan Pashë Përmetit dhe u helenizuan tërësisht, u përthithën nga Helenët”. donët, krahas mori popullatash të tjera më arkaike më pas, Kryetar të “Këshillit Kombëtar shqiptar”, Që në fillim të studimit të tij, Dr. Adhami i kundër- (Argeojët e Danaojët e “Iliadës”), të gjithë ishin një shoqëri kjo patriotike e diasporës shqiptare vuri këtij konkluzioni të gabuar argumentimin pellazgë, me amalgamë emigrimesh, me dhënie në Gjenevë, si dhe përfaqësues të Shqipërisë në shkencor se “Pellazgët nuk u përthithën nga raca e marrje me shoshoq, me përplasje, shkrirje, por Shoqërinë e Kombeve. Nga ana profesionale, e e vogël helenike, racë edhe vetë kjo pellazgjike, edhe me “mëvetësim” e “izolim”, duke u cilësuar shohim gjithashtu edhe profesor të jashtëm në Uni- por vazhduan të mbijetojnë gjer në ditët e sotme, më pas si “popuj barbarë”. versitetin e Lozanës. Kaq dihet për të përgjithë- quajtur me emrin Shqiptarë, pasuesit e tyre”. Au- Për Dr. Adhamin, është Homeri ai që pasqy- sisht. Por kohët e fundit na ra në dorë një shkrim tori nuk mungon me këtë rast të nënvizojë se i janë roi të lavdishmen pellazgjike para-helene me “Ili- i tij në gazetën më të vjetër franceze Journal des dashur njëzet vjet studime të thelluara për të ndër- adën” dhe “Odisenë”, duke ‘”përjetësuar kështu Débats (politiques et littéraires), e datës 27 shtator tuar të plotë historikun e Pellazgjisë (që e cilëson homogjeneitetin e idiomave dhe të qytetërimit pel- 1913. Artikulli pason kronikën “Nga dita në ditë “Perandoria pellazge”), si një qytetërim i lulëzuar, lazgjik në një gjuhë që përmban ende embrionet – Punët e Shqipërisë”, lidhur me zhvillimet poli- i përbërë nga fise (të cilat ai i quan “popullata”) të e dialektit eolian të krejt këtyre popujve arkaikë”. tike në Shqipëri e Ballkan. Po e japim më poshtë ndryshme, me një gjuhë të përbashkët pellazge, Në Luftën e Trojës, vëren ai (duke cituar Strabo- këtë artikull me përkthim të plotë, si një dokument por në dialekte të ndryshme. nin e Tuqiditin), morën pjesë mori popullatash që pasqyron jo vetëm qëndrimin patriotik të kësaj Studimi ndahet në dy pjesë: kreu historik me pellazge dhe asnjë nga popujt e perandorisë pel- figure historike, por edhe argumentimin shkencor 15 faqe dhe kreu linguistik me 35 faqe. Argumen- lazgjike nuk konsiderohej barbar, por të gjithë e historik që Dr. Adhami i bën çështjes së kombë- timin historik, studiuesi e mbështet tek autorë të përdornin dialekte të përngjashme. Ai i sheh me sisë shqiptare të Epirit, me një erudicion të tillë lashtë greko-latinë (Homer, Herodot, Heziod, Es- origjinë të përbashkët Dardanët e Ballkanit (të për ta pasur zili. Po ashtu, na ka rënë në dorë edhe kil, Strabon, Tuqidit, Plin, Tit Livi, Ptolemeu etj.) Kosovës, Maqedonisë dhe Shqipërisë) me Dar- referati i tij me 50 faqe libër “Pellazgët dhe pas- dhe argumentimin gjuhësor tek mori filologësh danët e Azisë së Vogël të Hellespontit, të quajtur ardhësit e tyre, shqiptarët”, botuar në Buletinin e modernë (si Berger, Müller, Benloew, Robstein, ndryshe “Ngushtica e Dardanëve” apo e “Darda- Institutit egjiptian, nr. 3 të vitit 1903. Nisur nga Humbold, Liebnitz, Thunmann, Masci, Malte neleve”. Trajton paralelisht karakteristika të feve interesi i lexuesit shqiptar për çështjet para-ilire e Brun, Leake, Arndt, Assemann, Pouqueville, pagane dhe çështje të mitologjisë pellazgjike, duke pellazgjike, po i bëjmë një recension të shkurtër, Nicoclès, Xylander, Bopp, Meyer, Schenider, cituar Herodotin që vinte në dukje se “tërë perën- në pritje për ta botuar të plotë si përkthim. Hahn et Falemerayer), krahas filologëve shqiptarë ditë e Pellazgëve u “importuan” në Egjipt” dhe

skeptrin tij, për të pushtuar Orientin me forcën e falangave të tij pellazge dhe me ndriçimin mahn- itës të dijetarëve helenë. Pa u ndalur në kreun e dytë «Linguistika» të studimit, që përbën kockën e fortë të argumentimit shkencor të Dr. Adhamit në bazë të metodës së gjuhësisë së krahasuar (tek vë njëkohësisht në dukje se shqipja, si gjuhë e lashtë pellazge, e ka të theksuar etimologjinë njërrokëshe të leksikut themeltar të saj), si dhe në bazë të tipologjisë mitologjike e zakonore pellazgo-shqiptare, le të shohim drejtpërdrejt artikullin e dijetarit Gjergj Adhami alias Gaqo Adhamidhi. Theksojmë nga ana tjetër se në fund të artikullit, autori shpreh qëndrimin e tij kundër Ismail Qemalit dhe Isa Boletinit, duke qenë në divergjencë pikëpamjesh me ta, sikurse ndodhte rëndom me shumë figura politike të Rilindjes që janë përplasur keq me shoshoq, me akuza të ndërsjella të tipit “filo” a “pro” Thimi Mitko, Naim Frashëri, Sami Frashëri, të se vetë Helenët huazuan tërë perënditë e tyre nga “grek”, “turk”, “serb”, “italian”, “austriak”, etj. cilët ai i cilëson autorë “shqiptaro-epirotë”. Pellazgët, sipas teogonisë së Heziodit, i cili nuk sëmundje kjo kronike e figurave politike shqip- Pasi jep një vështrim panoramik të “peran- mungonte të nënvizonte se Grekët, si një racë e tare, nisur nga interesa të caktuara, që jo vetëm dorisë pellazgjike” me qytetërimin e saj, alfabetin, trungut pellazgjik, i hynë e asimiluan që në fillim dëmtonte rëndë secilin prej tyre individualisht, por artet, lidhjet me Fenikasit dhe Egjiptin e lashtë, kultin pellazgjik, e mbi të gjitha asimiluan alfabetin dëmtonte edhe më rëndë e mbi të gjitha Çështjen Dr. Adhami del në konkluzionin se “tërë Jonianët pellazgjik, që kishte depërtuar tek Pellazgët nëpër- e Madhe Kombëtare, atë pavarësi, aq shumë të Dr. Gjergj Adhami e lashtë janë pellazgë”, se edhe vetë Thesalia quhej mjet Fenikasve, për arsye tregtie e kolonizimi, al- mirëpritur, por edhe aq shumë të vonuar... pagina 9 Anno 17 n.5 Dicembre 2019 Storia Në Breshia të Italisë, në gjurmë të stradiotëve shqiptarë Nga Luan Rama më tej relieve dhe afreske të asaj etj, gjurmët stradiote janë të pranishme por të panjo- epoke. Ishte koha kur bashkë me hura si nga publiku i sotëm italian ashtu dhe nga vetë apo arrita në Breshia për një veprimtari letrare Giorgio Buziki, një nga heron- shqiptarët e ardhur këto 30 vjet. me miq shqiptarë e italianë, të shoqatave kul- jtë e familjes Buziki, (të ikur nga Një nga heronjtë më të mëdhenj të epopesë Sturore «Associazione culturale movimento dal Athina dhe të ardhur fillimthi në stradiote është padyshim Mërkur Bua Shpata, për sottosuolo»,«Altrove», «Nexus», «LSHASHI», etj, një Venedik, ku u rradhitën nën flam- të cilin kam shkruar gjatë dhe që i la gjurmët e bë- dëshirë e hershme më shtyu të shkoja për të parë urin e Republikës Serenissima), mave të tij jo vetëm në Itali por dhe në Francë e kështjellën e qytetit, një kështjellë historike rreth të ishin dhe dy kapitenë të famshën, Gjermani. Për Venedikun ishte një nga heronjtë më cilit sillet një pjesë e mirë e historisë së Breshias, Teodor Frasino dhe Pietro Basta të lavdishëm, i lëvduar nga dozhët dhe i pritur me veçanërisht e kohës së mesjetës. Një kështjellë që të cilët ndodheshin në kështjellë ceremoni të jashtëzakonshme në «Piazza di San Mar- e gjeta të praruar nga gjethet e fundit të vjeshtës në kohën e rrethimit nga ush- co» dhe pallatin e dozhëve. Në betejën e Marignanit dhe një okër që bënte kontrast me dekorin gri të tria e madhe franceze e Gastone mes francezëve të François I dhe zviceranëve, ishte qiellit. Duke u ngjitur drejt saj, majë kodrinës, nën de Foix. Nën komandën e 500 «condotiere» Bartolomeo d’Alviano dhe stradiotët fëshfërimën e lisave të lartë nga ku të shfaqej qyteti stradiotëve, më së fundi Buziki, e Merkur Buas, që i dhanë fitoren mbretit francez. modern i Breshias, e ndjeja se po pikëtakoja histo- bashkë me të vëllain, Domenico, Duke shkruar vetëm për provincën e Lombardisë, ri të vjetra që lidheshin me shqiptarët, pasi shumë vendosi të ulte urën dhe të dilte Merkur Buan e gjejmë në vitin 1516 duke mbroj- shënime më kishin mbetur në letër, pa mundur të me furi nga kështjella edhe pse tur Novarën, ndërsa më 1517, me 500 kalorësit e tij shoh gjurmët konkrete, vendet, kështjellat, fushë- qindra stradiotë do të vriteshin stradiotë ai shkon të luftojë drejt Breshias. Dy vjet më betejat, ku stradiotët shqiptarë lanë pas një histori të nga rrethimi prej 500 kalorësish parë kishte qenë në mbrojtje të Bergamos si aleat i madhe. Si në këtë kështjellë, ashtu dhe në kështjel- dhe 8000 këmbësorësh francezë. Malatesta Baglionit kundër spanjollëve, ku në krah të lat e tjera të Italisë, të jugut dhe të veriut, stradiotët Në këtë betejë ranë pra dhe dy tij kishte dhe Giorgio Buzikin. Po më 1516 ai kishte lanë gjurmë të pashlyeshme, një temë që e kam për kapitenët e famshëm Frosino dhe zhvilluar beteja në Cremona, Breshia e Bergamo. Në zemër, e përmendur shpesh në kronikat historike. Basta, të cilët, banorët e qytetit i janar të viti 1516, siç shkruajnë kronikat e vjetra ital- Edhe pse personalisht jam marrë vetëm me stradiotët varrosën në kishën «Chiesa Santa iane në «Anali d’Italia», ai u kishte ngritur një kurth e Francës, të cilët luftuan nën flamujt e mbretërve Maria di Mansonne», një kishë, ku të tmerrshëm spanjollëve që kishin dalë nga Porta francezë si Charles VIII, Louis XII, François I apo vrarë qindra stradiotë për mbrojtjen e kështjellës së më parë ishin varrosur veç tempullarët e famshëm të Pile e Breshias, pikërisht në aksin midis Castenedolo më tej me Henri III dhe Henri VI, përsëri, historitë Breshias. Vallë ç’kishte ndodhur në atë kohë dhe përndjekur nga mbretërit francezë. dhe Bangolo Mella. Mërkur Bua kishte gjithnjë me e tyre janë të lidhura me ato të Italisë, pasi të gjithë cilët ishin stradiotët që hynë në historinë e mesjetës Duke biseduar në takimet në Breshia e Ghedi, vete dhe nipat e tij, siç ishin MarkAntoni, Predano ata erdhën nga principatat dhe republikat italiane, italiane, ata stradiotë që historianët francezë i quanin askush nga të pranishmit nuk kishte dijeni se pikër- Bua, si dhe Alessio Bua. Mërkuri i kishte sulmuar ata veçanërisht nga Venediku, që ishte bërë baza e tyre «kalorësit e stuhisë»? isht edhe në zonën e Lombardisë, stradiotët shqiptarë dhe i kishte thyer keqas. Por spanjollë të tjerë kishin që në fillim, kur mijra luftëtarë shqiptarë, nga Dur- Kaloj urën e famshme, e cila tashmë është e gjitha kishin lënë gjurmët e tyre, duke luftuar herë kundër dalë nga kështjella dhe i sulmojnë. Mërkuri arrin të rësi, Shkodra apo Peloponezi (Nafplio, Argos, etj), në gur dhe jo si dikur që ishte një urë e lëvizshme, spanjollëve e francezëve e herë kundër gjermanëve kapë rob mes të tjerash dhe vëllain e guvernatorit të në kohën e pushtimit të Shqipërisë dhe Greqisë nga e cila e ndante kështjellën nga rruga përmes një imperialë dhe zviceranëve, mercenarëve të tyre. Bë- Breshias, Fracesco Icardo bashkë me 12 luftëtarë osmanët, erdhën të bashkoheshin me venedikasit për hendeku të madh. Mure të rëndë, fortesa dhe tor- mat stradiote janë të shumta dhe është mirë që ato të të tij. Në prill të 1516 sulmon zviceranët, të cilët ti bërë ballë hordhisë turke. Duke menduar gjithë rat e vjetra, katakombet, portat e mëdha, tunelet dhe mos harrohen, madje përkundrazi të dalin në dritë tërhiqeshin drejt Bergamos duke vrarë 50 zviceranë si këto u ndala së pari në portën San Nazaro ku e dija gjithçka të flasin këtu për një histori heroike. Në ballë si referenca të lidhjeve të vjetra shqiptaro-italiane. dhe 80 këmbësorë në urën e Adda-s. se atje ishte bërë një betejë e përgjakshme ku ishin të hyrjes, qëndron hijerëndë «luani» i gdhendur në Ngado që të shkosh, në Breshia, Bergamo, Cremona, (vijon në faqen 16) mermer, emblema e Republikës së Venedikut dhe emra familjesh të krishtera! Dhe e pranojnë se jemi kushërinj me ortodoksët epirotë. Kështu, në familjen time, tepër e madhe në numër, kemi Kombësia shqiptare në Epir ende kushërinj të shndërruar në myslimanë, të cilët konsiderohen nga korrespondentët e gazetave Nga Pano Bey Frashar më...” Është fjala gjithnjë për emigrantët e Dy- franceze sikur i përkasin një race tjetër, ndërkohë Epireve që flasin shqip dhe quhen me të njëjtin që unë dhe vëllezërit e mi, si ortodoksë që jemi, Artikull i botuar në gazetën franceze “Journal emër, ashtu sikurse lexojmë në një punim të dok- duan të na cilësojnë si grekë të pastër. Mjaft të des Débats” (politiques et littéraires), 27 shtator tor Apostolides-it, vetë ky një grek: “Janë pikërisht kesh një shkollë greke e të jesh ortodoks që 1913. Kemi marrë artikullin e mposhtëm rreth ata heronj shqiptarë që shfarosën sllavo-bullgarët Francezët që udhëtojnë në Epir të na marrin për çështjes më të diskutuar në këtë çast, dhe aq shpesh nga Greqia duke rigjeneruar helenizmin e rënë, Grekë! Dhe as duan t’ia dinë nëse ime më nuk di trajtuar në mënyrë sipërfaqësore e të paragjykuar, duke përgatitur luftën e vitit 1821 për pavarësinë një fjalë greqisht dhe kafka ime paraqet tipin më lidhur me kombësinë shqiptare në rajonin e e asaj Greqie që është vepër e racës së banorëve të pastër të kafkës shqiptare, kur edhe vetë tipi i kundërshtuar midis Greqisë dhe shtetit të ri shqip- të Dy-Epireve, të Shqiptarëve”. vërtetë helen është krejt semitik dolikocefal, sipas tar. [Hyrje redaksionale]. Të gjithë ata marinarë, Miauli, Kanari, Ko- studimeve të dijetarit grek Zambaco Pasha. rintorioti, Topazi, Shaturi, Bonbuli, suljotët Mirëpo, për shovinistët e Athinës, si dhe për Zoti Drejtor, Boçari, Danglisët, etj.etj. janë Shqiptarë dhe ende disa gazetarë, qoftë etnologjia, qoftë kronologjia Më lejoni t’ju drejtohem juve duke ju lutur të përdorin dialektin shqip në vatrat e tyre, vazh- nuk llogariten fare, dhe mjaft që metropoliti grek botoni në gazetën tuaj me emër korrigjime histo- dojnë të ruajnë emrat e fiseve e të bajraqeve të t’u thotë se filan fshat banohet nga të krishterë rike e etnografike mbi të thënat e gabuara dhe “Pyrrus” [Pirro”]. Dhe kjo, ngaqë helenët nuk e Dy-Epireve. Shqiptarët e Sicilisë, të Napolit apo shqiptarë të përfshirë në dioqezën e tij, që men- rivendikimet e padrejta të grekëve ndaj provin- shqiptojnë dot germën “B”. Shqiptarët banonin në të Venedikut, me origjinë nga Shqipëria, e rua- jëherë të na quajnë helenë. Nga kjo pikëpamje del cave të Argirokastrës dhe Koricës në Shqipërinë Epirin e poshtëm apo Epiri i vjetër (Shqipëria e nin në kujtesë emërtimin e lashtë epirot; kështu, se u dashkan konsideruar gjithë rusët ortodoksë jugore. Në cilësinë time të dyfishtë me origjinë nga Jugut) dhe Epiri i epërm (Shqipëria e Veriut) me Shqiptarët e Shkodrës strehuar në Venedik kishin si helenë! Nuk ka gjë më të habitshme të lexosh Epiri dhe si historian, jam i detyruar t’i jap fund doket dhe zakonet e tyre. Dialekti i tyre arkaik i Shoqërinë e tyre të Shqiptarëve epirotë. Më në në gazetat zyrtare të Parisit se në qytetin e Argiro- pështjellimit jo shkencor që shkaktojnë korrespon- karakterizon jo më pak nga forma e kafkës, e llo- fund, qyteti i Janinës, në çastin e marrjes nga kastrës, atdheu im, pjesa më e madhe janë mys- dentë të njohur gazetash rreth emrave “Epirotë” jit unik e të saktë, aq mirë studiuar nga Virshow Turqit, nuk numëronte më Grekë, siç dëshmon limanë, kurse pjesa tjetër përbëhet nga helenë. dhe “Shqiptarë”, që nuk janë veçse sinonime po (oksiput i shtypur, me frontale shumë të dala), dhe historiani i asaj kohe që thotë: “Turqit, duke hyrë Ndërkohë që të krishterët e këtij qyteti i përka- aq sa emrat “Francezë” e “Galë”, “Alemanë” e këta përbëjnë një element etnik më vete, shumë të në të, masakruan banorët dhe krijuan një piramidë sin të njëjtave familje dhe mbajnë të njëjtat emra “Gjermanë” apo “Dojçë”, etj. Në tërë kohërat, veçantë e të dallueshëm lehtë me shikim të parë. me 3 000 koka të prera luftëtarësh shqiptarë. Nuk fisesh si myslimanët. Në fakt, feja asnjëherë nuk Shqiptarët kanë qenë e janë thjesht epirotë dhe Pohimi i Delplessis-it vërtetohet nga një dijetar kishte Grekë. Vetë Greqisë i mungonin banorët ka ndryshuar qelizat e anëtarëve të një familjeje. epirotët thjesht shqiptarë, gjë që do ta vërtetojmë arkeolog grek Nerutzos Bey, mjek në Egjipt, që dhe do të ishte shpopulluar tërësisht sikur kolonitë Tek lloji njerëzor tiparet fizike nuk mund të ndry- me argumente historike të nxjerra nga autorë grekë ka studiuar kolonitë shqiptare në Greqi e Itali, në shqiptare të mos kishin shkuar në ndihmë”. Nuk shohen me anë të ideve shpirtërore. Por shpresoj e francezë. Historiani i popujve ballkanikë, Chop- shekujt IX-XVIII në bazë të traktateve të lidhura ka pasur kurrë emigrim helenësh në Epir, që prej se dushi i ftohtë i dollisë së mbretit Konstandin do pin, përmend paragrafin e mëposhtëm të një his- midis despotëve të Dy-Epireve dhe fisnikëve të kohës së Strabonit, i cili thotë: “Tërë krahinat në ta moderojë ultra-filhelenizmin e shtypit francez, toriani tjetër francez të shekullit XVI, Delplessis, Greqisë. Tërë këto marrëveshje të gjendura në Veri të Greqisë, Epiri, Iliria, Maqedonia, kanë një dhe se po ata Francezë që jetojnë në shpirtrat që thotë: “Epirotët, të cilët quhen edhe shqiptarë, arkivat e Venedikut tregojnë qartë se ishin këta gjuhë të përbashkët, doke e zakone të ndryshme tanë prej nxënësish të shkollave franceze do ndry- ashtu siç quhet epirot apo shqiptar edhe dialekti i fisnikë që tërhoqën epirotët e Dy-Epireve drejt nga ato të Grekëve”. Dhe, siç do ta vërtetojë i shojnë një ditë qëndrim për të mos shkuar më tej tyre, e kanë origjinën nga popujt e lashtë...” Është rajoneve të ndryshme të Greqisë, shkretuar në madhi Müller, ata ishin të gjithë Shqiptarë apo Il- dhe për të kuptuar se raca që ka dhënë vetëm pra e qartë se për autorët francezë, “Epirotë” e atë kohë nga piratët. Këta emigrantë mbartën, së irë. Toponimitë Arta, Preveza, Suli, etj. a nuk janë heronj, siç thotë Francezi Adrien, meriton më së “Shqiptarë” janë sinonime, dhe se këtu është fjala bashku me qen e bagëti, zakonet e tyre, toponimitë pastërtisht shqiptare? Po mitologjitë e Mal-Tomor- miri simpati nga ana e atyre që mbrojtën Mirditët për një dhe të njëjtën racë dhe se ky fakt, nga e vendeve të tyre të origjinës dhe gjuhën e tyre rit, a nuk janë me burim shqiptar? Por, nëse ne e dikurshëm si Latinë. ana tjetër, vërtetohet në vazhdimësi nga udhëtarët epirote, të cilën që e ruajnë ende gjer në ditët tona nuk kemi as edhe një familje greke në Epir, ne E përfundoj se Epiri, që prej Strabonit, asn- anglo-francezë të shekullit të fundit [shek. XIX]. dhe dialekti i tyre është shqiptar, ashtu sikurse fus- prapëseprapë, e kultivuam greqishten si gjuhë ar- jëherë nuk është banuar nga tjetërkush përveçse Për ta, Epiri nuk është veçse Shqipëria e tanella, kostumi i atdheut të tyre të lashtë, veshje simimi e tregtie. Vetë ne, Shqiptarët ortodoksë të nga Shqiptarët, dhe jam gati të grish cilindo të Jugut dhe banorët e saj dallojnë midis tyre vetëm pastërtisht shqiptare apo epirote që as që njihej më fesë greke, themeluam shkollën e madhe të Jani- vijë e të më tregojë makar dy familje të vërteta për nga feja, duke qenë se të gjithë kanë të njëjtat parë në Greqi. Kështu pra, Epirotët, që kishin jet- nës që shërbente si fanar jo vetëm për Shqipërinë greke në qytetet shqiptare që njoh, si Përmetti, të dhëna të kafkës sipas studimeve të dijetarëve uar në Dy-Epiret, dhe që kishin emigruar në Greqi dhe për ishujt jonianë, por edhe për vetë Greqinë. Argirokastra, Leskuviku, Koritza. Dhuroj 50 000 Virchow dhe doktor Hahn-it. Emërtimi “shqip- nga shekulli IX deri në shekullin XVIII flasin ende Fqinjësia dhe identiteti fetar na afronin me franga për cilindo anëtar të komisionin ndërkom- tar” nuk është përdorur veçse gjatë një periud- shqip dhe quhen midis tyre “Arbër” apo “Alban”, vëllezërit tanë në Greqi, të një gjaku me ne. Pa- bëtar që do arrij të më gjejë dy apo tre familje he të fundit historike për të njëjtat provinca që domethënë Shqiptarë. Robeinstein numëronte triarkana, falë këtyre privilegjeve dhe falë klerit të që ta kenë me të vërtetë origjinën nga Greqia e asnjëherë nuk kanë qenë pjesë e Greqisë, por 700 000 shqiptarë epirotë në Greqi; këta e ruajtën saj na tërhiqte drejt helenizmit, dhe persekutimet e të mos jenë shqiptare. Nuk e kam fjalën për emi- kanë qenë të qeverisura nga princër e mbretër dialektin e tyre shqiptar të Epirit gjer më 1870. qeverisë turke na largonin nga vëllezërit tanë mys- grantët e rinj ardhur nga Greqia, as për ndjenjat të ndryshëm, nga të cilët vetëm njëri njihet në Shumë më parë se shekulli XVII, duka i Navarrës limanë. Kësisoj, në sytë e Europës, helenizmi krijoi ultra-filhelene që tregojnë shumë nga bashkëpa- legjendat shqiptare: është fjala për Burrusin i shkruante mbretit të Francës: “Kam vizituar 700 e sajoi të drejta mbi ortodoksët shqiptarë epirotë të triotët dhe të afërmit e mi të krishterë shqiptarë [Burrin] e Madh, që gjermanët e shqiptojnë në qytete e fshatra të Moresë dhe kam vënë re se fesë greke, ndërkohë që vëllezërit tanë myslimanë nën presionin e klerit dhe nën kërcënimin e po atë mënyrë që e përmendin Plini dhe Justini- banorët, të gjithë Shqiptarë të fuqishëm e luftara- të të njëjtit fis shqiptar që jemi, akuzohen sikur i thikës së fituesit, por edhe nga frika se mos bien ani “Burrus decibatur...”. Ndërsa Plutarku, duke kë mund të krijojnë një ushtri të shkëlqyer, e aftë përkasin një race tjetër barbare. E megjithatë, sa përsëri nën sundimin e një Ismail Beu pasuar e shtrembëruar këtë emër e paraqiti në formën për të dëbuar Turqit, të cilët nuk mund t’i durojnë e sa familje myslimane shqiptare mbajnë ende nga Issa Bolatinaci me pisqollat e tij. Attualità Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 10 Nuk ka popull modern si shqiptarët, për të cilët kronikat të japin shëmbuj aq të qartë burrërie! Dijetari E. Reclus shkruan më 1875 tek “Gjeografia Universale” Nga Agim Shehu jote mundi 22 herë turqit/” Dijetari francez Lavar- riani De La Zhonkuirë shkruan: “Gjer kohët e fundit, bazët, Shahturët, Kryezitë, Kamadot, Pepinët...nuk den më 1576 kur botohet Historia e Skënderbeut e në rojet e mbretërve të Napolit gjëndet një regjiment mund të lindnin në krahinat pjellore të Tassosit dhe Am- ë pamjen të parë është një si habi, - një shqiptar vazhdoi botimin 6 herë. e libri shoqërohet me gravurë shqiptarësh i quajtur “Real Macedonie”.(Maqedonia brosit...”. Kolegu tjetër, De La Gijëter thotë: “Banorët e i moshuar e i sëmurë në vënd të huaj i drejtohet Skënderbeun i cili mban duart të kryqëzuara në kraha- Mbretërore), siç e trashëgonin në shpirt kujtimin e At- Hidrës janë krejtësisht shqiptarë...Brënda në ishull nuk Nme vërejtje të guximshme kryetarit të një nga ror dhe shpatën mes tyre”. dheut, Shqipërisë”. mund të gjesh asnjë dyzinë familje greke. Grekët janë shtetet më të mëdhenj e më të dëgjuar të Europës. E di Volteri në një vepër të tij shkruan mes të tjerash: Studjuesi Viktor Berard te vepra Maqedonia dhe të lehtë, më pak të vendosur, më dredharakë, më pak këtë që kur mora penën në dorë dhe nuk druhem nga “Në Perandorinë Bizante po të vepronin si Skënder- Helenizmi 1893 shkruan: “Në Siujdhesën Ilire është të thjeshtë e të ndershëm. kurse sjellja e shqiptarëve ka kjo. Më së shumti, ua drejtoj ta lexojnë e të më gjykojnë beu, Kostandinopoja nuk binte...Një luftar tjetër me një popull i cili s’jetoi kurrë i mbyllur brënda forcave cilësi më vete”. Kurse një ushtar francez që i pa me sy, kolegët e lexuesit e mi të shumtë e të dashur të cilëve u famë (nuk di si ta quaj, mysliman a i krishter), pengoi të tij e për popullin e vet, por gjatë shekujve pati si thotë: “Shqiptarët nuk i prekën, as i bastisën qytete të përulem me nderim. Më nxitën për këto shënime sido- përparimin e sulltan Muratit. Flas për Skënderbeun, detyrë të ushqejë vazhdimisht kombet fqinjë me mate- tilla të lashta si Korinti, Argos e Athina, nuk i trazuan mos fjalët fyese e mospërfillëse për Shqipërinë e shqip- lindur në Shqipëri - pjesë e Epirit, vënd i shquar që rial njerëzor.” E më tej “Nuk dyshoj se e ardhmja në përmendoret e herëta. Vendosja e shqiptarëve në Atikë i tarët fjalët e zotit Makron lëshuar sigurisht në emër të nga koha e quajtur heroike. Sulltanit i pëlqente dhe e Maqedoni i takon asaj pjese që në të mirën e vet Maqe- solli dobi vëndit pasi përforcoi popullsinë greke”. Pukvi- shtetit të tij. E hidhur e fyese për ne, megjithëse kombi mbante pranë gjatë betejave. Gjergj Kastrioti u dallua donisë do ketë me vete shqiptarin”. Në përmasa më të li shton më tej hapur dhe asnjanës: “Shqiptarët duket shqiptar është mësuar me qëndrime të tilla jo vetëm aq shumë, sa Sulltani dhe jeniçerët i dhanë emërtimin mëdha vlere e botimi, shfaqet më 1875 “Gjeografia se janë paracaktuar që të mbulojnë Helladhën me një zyrtare po dhe antinjerëzore, kundër dhe vetë shpirtit ‘Skënderbeg’, që do të thotë Aleksandër i Madh...Së Universale” ku dijetari E. Reclus shkruan: “Nuk ka po- popullsi superiore në fuqi e gjallëri kundrejt grekëve të human që në zanafillë të kombit francez. Për këtë qën- fundi miqësia fitoi mbi politikën...Me luftëtarët e vet ai pull modern si shqiptarët, për të cilët kronikat të japin cilët po shuhen pak nga pak”. Plotson mendimin Finlej: drim parësor e të guximshëm të popullit revolucionar e human, shqiptarët e kanë adhuruar, e po ashtu figura të shumta fisnike franceze e kanë vlerësuar e i kanë ndriçuar udhën Shqipërisë, si një motre të vogël me sy nga vëndet e mëdhenj. E tillë, Franca ka qënë pothuaj gjithmonë një monedhë me njërën anë të bardhë - personalitete të shquara e të shumtë fisnikë, kurse ana tjetër - e zezë që janë kryesisht përfaqësues shteti në përgjithësi, që nuk kanë nguruar t’i bëjnë të zezën kombit shqiptar gjer duke e çdukur nga harta. Po them gjykimin tim. Shqiptarët, jo dhe pa një habi si të ndodhë kjo, shpesh nuk arrinin të kuptonin se si Franca zyrtare në tërë tragjeditë tona gjersa u coptua qe e lidhur me Rusinë pas tyre dhe me Anglinë në Aleancë të fortë duke ndihmuar fqinjët tanë kriminelë e të pangopur. Nuk është e rastit që gjenerali francez në Shtabin e NATOS njoftonte fshehur Beogradin se ku do sulmonin avionët amerikanë!...Pas fitores së Lirisë, zyrtari i lartë Kush- ner vrapon për në Mitrovicë që të ndihmojë qëndresën Poeti Francez Pierre De Ronsard Victor Berard Elisee Reclus e serbve aty e të bënin ç’të donin, gjer në largim apo fitoi tërë Shqipërinë. Shqiptarët mbahen si luftëtarët shëmbuj aq të qartë burrërie! Në shek. 15 ata kanë pa- “Vetëm ardhja e turqve e shpëtoi Greqinë për të mos u hollim të shqiptarëve duke e ndarë Mitrovicën shpejt më të mirë në gjithë hapsirën e tyre ...” sur Skënderbeun - si Aleksandrin e Madh të tyre - i cili bërë truall - Shqipëri”. Dijetari i shquar Louis. Benlou e shpejt.... Viktor Hygo shkruan për Ali Pashë Tepelenën se për lavdinë e Tij nuk pati një teatër aq të madh veprimi gjykon: “Vetëm një gjuhë ka qënë në gjëndje të hedhë Veprime krimi si zgjatje të së kaluarës. Isa Bole- “Ai përballë Bonapartit qe si skifteri ballë shqipon- sa Maqedonia, por aspak më të ulët në gjeninë e Tij si dritë mbi emrat e shumë vëndeve, e kjo është gjuha tini i kërkoi konsullatës franceze në Mal të Zi, që ta jës apo tigri ballë luanit ... Ai qe një gjeni”. Është Gjergj Kastriot, si e i tillë, qe aq i madh në drejtësi e shqipe” 1877. Dijetari P. Franke shkruan se Skënder- përkrahnin për të kaluar kufirin drejt Shkodrës! Kon- mbresëlënës gjykimi i publicistit Viktor Frobin. Në humanizëm”. Publicisti francez Albert Mousset spjegon: beu mban një helmetë me dy brirë cjapi të mëdhenj që sullata, sigurisht me miratim të Parisit, e tradhtoi, ditët që Konferenca e Londrës coptonte Shqipërinë, “Pashai i Janinës, Ali Tepelena ringjalli ndjenjat e fun- nuk ndeshen gjëkund në tablotë bashkëkohore. Stolisja njoftoi qeverinë malazeze, dhe ndodhi në pritë tragje- në gazetën e tij “Unë di gjithëçka” shkruan me dhim- dit të pavarësisë dhe mbretëroi plotësisht në Shqipërinë e helmetës lidhet me një model të lashtë, simbol i derës dia me gjithë njerzit e tij kryeheroi shqiptar...U theme- bje e zemërim për kombin shqiptar “... Dekania e e Jugut. Ai bëri marrëveshje me Francën dhe u lidh së lashtë mbretërore maqedone”. lua Republika Autonome e Korçës (me synim që më racave, më e vogla e shteteve”. Kolegu i tij, Lavallë me Napoleonin e Parë i cili nuk qe asnjanës për pu- Të tërheq vëmëndjen gjykimi i publicistit A. Galanth, pas t’i falej Greqisë)..Në Flamurin kombëtar shqiptar shkruan për shqiptarët te “Historia e Turqisë”: “Pa- nët shqiptare. Ali Pasha e ndihmoi Kryengritjen greke për thellësinë dhe bukurinë e mendimit: “Kanë kaluar së pari Franca ngjiti dhe një flamur të vickël francez. sioni i lavdisë është cilësia kryesore e karakterit të tyre. (ku shqiptarët numurojnë shumë heronj) duke tërhequr sa e sa shekuj që nga koha në të cilën stërgjyshët e her- Heroi dhe Atdhetari i shquar Themistokli Gërmenji që Është një racë e fortë e hekurt si shkëmbenjtë ku ajo mbi vete shumicën e forcave turke. Më në fund bie në shëm të trimave shqiptarë u ngulën në qëndra që ende mbronte me heroizëm shqiptarizmin e Korçës, u padit racë jeton. Ata janë të gjallë, të gëzueshëm, të përm- kështjellën e tij nën goditjen e vrasësve vënë nga Sull- kanë pasardhësit e tyre e që popujt e tjerë me numur më si vegël e Austro-hungarezëve dhe gjykata ushtarake bajtur, bujarë e heronj kur është puna për mbrojtjen e tani. Kur grekët në çlirimin e të cilëve ai kish ndihmuar, të madh, më të fortë e më të qytetëruar deshën ta push- franceze në Selanik duke pranuar shpifjet, e dënon racës së tyre, të tokës së tyre. Këta kanë qënë ushtarët përgatisnin pushtimin e Shqipërisë së Jugut...Traktati tojnë, por vëndi i tyre kurrë nuk mundi të pushtohej, me vdekje, dhe pushkatohet...Franca e para kërkoi që më të guximshëm të Piros, të Lekës, të Dioklecianit, i Berlinit, 1878 ia hoqi Shqipërisë Kushumrinë dhe dhe se asgjë nuk mundi të çdukë karakterin kombëtar, Camëria dhe bregdeti t’i jepen Greqisë. Dihet tragjedia të Skënderbeut, e në fund të krerëve të Bizantit”. Aty Vranjën për t’ia falur Serbisë...”. shpirtin, natyrën guximtare, traditat, doket, gjuhën. Po- që ndodhi e vazhdoi gjer në ditët e sotme e popullit plotson dijetari francez Syprien Robert: “Qënka e shk- Publicisti I. Blaucard boton në Paris 1882 se pulli shqiptar është i vetmi mes popujve trako-ilirë që martit çam, gjer në genocid të vazhdueshëm si rrallë ruar si nga fati që shqiptarët të shtrojnë bulevardet e “suljotët qenë shqiptarë të krishterë; Xhavella, Drako, diti të ruajë gjuhën e stërgjyshëve të tij të lashtë edhe më gjetkë. A i takon, apo i ka hije Francës zyrtare që me lirive sllave e greke”. Më tej, më 1842 autori shton: Boçari, apo Kundurjoti, Miauli, Tombazi, Bullgari etj. mirë seç ditën ta ruajnë gjuhën e tyre malsorët e Uellsit, kërkesën e vet i hapi udhë krimit tragjik? Ky është “Gërmadhat e shumta në trojet shqiptare dëshmojnë qenë ajo origjinë...”. Shkrimtari E. Doduell tregon bu- të Skocisë, banorët e Irlandës e të Bretanjës Perëndi- (vijon nga faqja 10) Genocid i çveshur e zoti Makron si kryeqeverie, e di për luftimet e lavdishme të një populli, i vendosur që kur se gratë shqiptare mblidhnin monedha me fytyrën more, frengët që janë të vetmit përfaqësues të fiseve këtë, por ia kujtojmë dhe në sy të të tjerëve: ose të jetojë në liri, ose të vdesë.” Madhërisht si me e Aleksandrit të Madh e i varnin si nuska stolie” Autori kelte, dikur zotërues të një krahine shumë të madhe në Parandalimi dhe dënimi i Genocidit ... art. 2 dhe fjalë hymni shprehet La Martini për shqiptarët: “ Ky romak Justen shton se “populli në muret e kalave hapte kontinentin europian. Si përfundim, shqiptarët mund të 3, 1948: - njeh si krim jo vetëm genocidin fizik, por komb e ky popull nuk merren nëpër këmbë… krahët e thirrte shpirtin e Filipit e të Aleksandrit”. quhen neo-ilirë, ashtu si grekët ‘neo-grekë’ dhe italianët, dhe asimilimin forcërisht, tërësisht apo pjesërisht një Kjo është toka e heronjve të të gjitha kohëve. Unë Gjatë udhëtimit të tij në Lindje, filozofi francez Sha- francezët e spanjollët ‘neo-latinë’”. Nëna e poetit francez grup tjetër kombëtar, etnik, racor, apo fetar”. Ko- nuk kam pasur asnjë meritë tjetër veç kam parandjerë tobrian thotë mes të tjerave se “Athina është një fshat Andre Chenier sheh në Greqi një valle shqiptare (ar- mentet janë të tepërta. e kam shprehur dëshirat e para për lirinë dhe ringjal- i ndotur shqiptar”! Robert d’Anzheli plotson mendi- vanitase) dhe mbuluar nga emocioni thotë se kjo është Trokiti ardhja e “demokracisë” dhe shqiptarët me ljen e shqiptarëve”. Gjetkë vazhdon me fjalë arti lirik. min: “Vetë helenët-grekë humbasin në hamëndje dhe valle e Aleksandrit të Madh. dhe e gjykon si burim i shpresën e demokracisë perëndimore do hiqnin nga Si lexoi MILOSAON e De Radës së ri, i thotë se “poe- nuk e shohin prejardhjen e vërtetë kur çështja është shqiptarëve përhapur aq shumë në Greqi e më gjerë.. shpatullat pushtetin komunist. Por, e përsëritim, çgën- zia ka ardhur nga brigjet tuaja e atje duhet të kthehet”. për fjalën ‘shqiptar’ të cilën ata, me shkopin magjik e La Martin jep një gjykim të kohës: “Vërtet krishterimi jimi është shumë më therës se sundimi i rëndë. Europa Revista e Parisit “Le Memorial diplomatique” boton zbresin nga malet e Shqipërisë...”. Shkrimtari A. Ram- shihte te Skënderbeu një pengesë kundër islamizmit, në tërësi më parë do shihte fitimet e saj. Franca zyrtare shkrimin hungarez ku thuhet: “Banorët më të lashtë baud plotson më thellë: “E tillë qe fuqia përthithëse por qëllimi për të cilin ai luftonte qe më pak fetar se gjithmonë si Franca, Gazeta “Le Mond”, ndër më të të Siujdhesës Ballkanike janë shqiptarët. Ata banojnë e helenizmit - grek. Ajo vepronte si një konvertues i kombëtar. Ai qe i shqetsuar të forconte Atdheun e vet mëdhatë e Europës, më 18.7.91 shpall ta lexojë gjithë atje para grekëve ndërsa përmes personalitetit të Le- vërtetë i elementeve të ndryshëm aktivë. Nën veprimin në pllajën e Ilirisë, prandaj luftoi njëkohësisht si kundër bota: “Franca nuk ka shfaqur kurrë, as interesin më të kës së Madh kanë qënë dhe zotër të Greqisë”. Por, e një kimie të mistershme politike, ata i shtroheshin një boshnjakëve të cilët ahere qenë më të krishterë se ai vogël, serioz për Shqipërinë ... Shqipëria, i vetmi vënd plotson me humor Laurens Dyreli “Kujtesa e Greqisë pune të përherëshme kombinimesh ose amalgamesh. . vetë, po ashtu dhe kundër venediksave”. Autori më tej në botë ku Franca nuk ka rrezikuar asnjë frangë ... R. nuk vjetërohet më shumë se një sekondë në një shek- E gjithë kjo punë kryhej në përfitim të racës “helene”. shton më 1848: “Nuk ka penë që të shprehë flijimet Dyma”. ull”. Robert D’Anzheli thotë: “Shqiptarët janë më të Është mbresëlënëse pjesa ku në Kujtime të Pukvilit heroike të shqiptarëve në luftrat që kanë bërë më shumë Pa e zgjatur me faqen e zezë të zëmrave të zeza , po vjetër se grekët, kjo s’ka dyshim. Tingulli monosilabik thuhet: “Pas çamëve ngrihen lebërit, vëndbanimet e të se asnjë tjetër” Dijetari i shquar Ami Boue shkruan: botoj ‘të bardhën’ - gjykimet e ndritëshme që vinë nga është provë për këtë. Prejardhja e shqipes dhe e greq- cilëve shtrihen mbi trojet e lumit të Dodonës dhe pop- Ajo që të çudit në disa ‘lojra’ është kur sheh të figura e personalitete franceze, përfaqësuesit e vërtetë ishtes nxjerr pa dyshim raportin e vërtetë mes tyre, ullojnë Kaoninë e lartësitë Akrokeraune mes të cilave shpërthejë gjithë ai guxim me gjithfarë lëvizjesh. Në të kombit të madh. Ata i ka tërhequr Shqipëria dhe atë të prejardhjes së greqishtes nga shqipja, si nëna është Himara që zgjatet gjer në Vlorë. Këtu përfshihet fakt kjo është vallja labërishte. Shoqërimi zanor ndër- shqiptarët me virtytet humane e burrërore të tyre. I e saj”. Dijetari tjetër Kantu plotson nga rrënja: “Në bregdeti i pellgut jonian si dhe pjesë të gjirit të Vlorës. mjet dy partive (grupeve) në valle përbën të vetmen shfletoj herë pas here, dhe ndjej se jam i rrethuar me përgjithësi është pranuar se shqiptarët i përkasin racës Të gjithë këta flasin dialekte të gjuhës shqipe dhe fare mënyrë të llojit të veçantë të trashëguar, ku spikat së rezatime ylberësh që ma stolisin jetën me ngjyrimet e pellazgjike... Ata përbëjnë një racë mitike si titanët pak prej tyre kanë mësuar greqisht.” Shumë udhëtarë, pari forca burrërore...”. francezëve të shquar. Së pari, po kujtoj se në poemën dhe ciklopët... Faktet dëshmojnë se pellazgët sollën në për punë a kureshtje udhëtonin drejt Jugut e Lindjes, e Ali Pasha shkoi në krahinën e Himarës. Pukvili i legjendë të Francës, Këngët e Rolandit. në shekullin Greqi jo vetëm disa arte, po një sistem të tërë besimi, në Paris botohet si ndihmë vizite Manuali për udhëtarët vajti pas për kureshtje. Në një pllajë shtruan rakinë, 13 pas er., princi-Roland u lodh keq nga grindjet e artesh dhe gërmash. Ajo qe një racë sa bujare aq dhe në Greqi, ku shkruhet botërisht: “Shqipëri sot quhet tërë këngët e humorin...Në Kujtime Pukvili shënon mes përleshjet e kundërshtarëve. Ahere të afërmit që e do- pa fat. Gjuha e tyre është më e ngjashme me latinishten Epiri i lashtë si dhe krahinat jugore të Ilirisë së herët të tjerash: “...Ali Pashë Tepelena, i shkathët si Ai, nin e këshilluan që për t’u dhënë fund dhimbjeve, për se me greqishten, ajo u ruajt në dialektin eolian dhe që arrijnë gjer në gjirin Rizonik ose Gryka e Kotorit”. rrinte në krye të kërcimtarëve të valles ‘komitçe’ ose t’u çlodhur ‘të vejë në një vënd të qetë e dashamirës, epirot që helenët i cilësonin si barbarë”. Historiani E. Shkrimtari Rene Pinon shprehet: “Nga fushat e Vardarit ‘pirrike’.”..Gjetkë shkruan: “Lunxhëria banohej nga në EPIR.” Dhe pik. Do shprehja adhurimin tim, por Vognë thotë: “Shqiptari është epiroti i Falangës Maqe- në Adriatik e nga Thesalia në Malin e Zi, shqiptari është shqiptarë të krishterë të cilët përbënin një popullsi të vlen më shumë hymnizimi i poetit francez Ronsard, done. Aleksandri e çoi atë gjer në thellësi të Azisë...” ‘zot’ për nga e drejta e atij që e ka zënë vëndin i pari, lashtë me prejardhje pelazgjike, të vendosur aty para mbase e lexon dhe zoti Macron: “O ti, (Shqipëri), nder Pukvili në Kujtime shkruan: “Ata janë ushtarët e Alek- por dhe nga e drejta e më të fortit”. Ambasadori francez fiseve helene” (Lunxhëria - krahina princeshë nga arti i këtij shekulli/, o Shqipëri e shënuar prej fatit/, dora sandrit të Madh e të Gjergj Kastriotit”. Po ashtu histo- Xhorxh Uadington shkruan: “Bubulinat, Miaulët, Tom- (vijon në faqen 11) pagina 11 Anno 17 n.5 Dicembre 2019 Mediovale Ibrahim Pasha - Kryekomandant i ushtrisë Egjyptiane Vendimi i Mehmet Ali Pashës për të zgjedhur më të mirin për Kryekomandant Nga Agim Bacelli New York të ndiqnin me ankth atë rrukullisje molle që do ta bënte gjeneralin Begzad, Kryekomandant të Ushtrisë Egjyptiane. Rrukullisja e mollës ehmet Ali Pasha i Egjyptit thirri 24 gjeneralët e tij dhe u filloj të ngadalësohej dhe në distancën prej tre metrash larg këmbëve tha: “Njëri prej jush do të bëhet Kryekomandant në marsh- të gjeneralit, ndali. Begzadi nxorri shpatën dhe me majën e saj tentoi ta Mimin tonë drejt Palestinës, Sirisë dhe Perandorisë Osmane. kapë por më kot, shpata e tij i afrohej deri disa cm larg por ai s’mundi Kryekomandanti duhet të jetë më i forti dhe më e zgjuari nga ju. Atë ta arrinte atë. Provoi disa herë por më kot derisa u rrëzua dhe ju dha unë do ta zgjedh qysh tani. A jeni gadi të përballeni me provat që do urdhër të bëjë provën e tretë por me një shërbëtor tjetër pasi i pari t’ju jap për të treguar forcën dhe zgjaursinë tuaj?” kishte akoma dhimbje në stomakun e guditur fort. Begzadi i inatosur - Gjithmonë gati! - U përgjegjën të gjithë gjeneralët me një zë. dhe i papërmbajtur turfullonte si një kalë i lodhur. Kërkoi një litar - Ndahuni në dy grupe që të ndesheni me njëri tjetrin; në fillim të gjatë 11 m. I bëri litarit një nyje të madhe në njërin skaj ku krijoi do bëni mundje, më pas rrahje dhe në fund dyluftim me shpata. një xhep si lugë për të kapur mollën. Filloi ta rrotulloi litarin duke e Dymbëdhjetë fituesit do ndeshen vetëm duke qëlluar me harqe. Ata lëshuar pakë e nga pakë derisa ju afrua mollës dhe më pas e goditi gjashtë që do ngelen do të bëjnë gara me kuaj dhe gjatë vrapimit do atë duke e futur mollën në fole me një mjeshtëri të rrallë! Vazhdoi ta të qëllojnë me pushkë shënjën e vënë nga unë. Qartë? rrotulloi litarin duke e mbledhur e duke e ruajtur mollën brënda xhepit - Qartë Padishau im! - thirrën të 24 me një gojë. të tij. Molla kalonte mbi kokat e të pranishmëve. Litari po i bindej Garat për të treguar forcën filluan. Mehmet Aliu rrinte e vësh- shumë mirë duarëve të shkathta të gjeneralit 39 vjeçar me origjinë tronte në një pikë dominuese. Kënaqej shumë kur shikonte që të gjithë nga Shënkolli i Korçës. Në momentin e fundit kur të gjithë të pranish- gjeneralët e tij ishin shumë të mirë, bile edhe ata që ishin mbi 40 vjeç mit menduan se ai ja arriti qëllimit, molla doli nga xhepi dhe filloi të ishin njëlloj të fuqishëm si më të rinjtë. Shpirtërisht Mehmeti ishte që rrukullisej duke u larguar nga këmbët e Begzadit në një distancë të të fitonte Ibrahimi të cilin e kishte rritur dhe bërë si djalin e tij. Dy pakapshme prej tij! I gjithë Ajakdivani psherëtiu me keqardhje. Gjen- djemtë e tij,Tosuni dhe Ismaili ishin varë në lulen e rinisë, Tosuni në erali trim dhe i zgjuar Begzad e humbi edhe shansin e fundit për tu luftë kundër vehabive në Sudan dhe Ismaili në luftë me Sirinë. Shu- bërë më i Madhi Ushtarak; Kryekomandant. Radha i erdhi Ibrahim mica e gjeneralëve të tij ishin shqiptarë dhe kjo për dy arsye; e para, Pashës që në pamje i ngjiste shumë Mehmet Aliut, të cilin e kishte shqiptarët ishin shumë trima që s’mendoheshin dy herë për të vepruar baba, kushuri, vëlla dhe Padishah. E kishte baba sepse ai e kishte njëherë dhe e dyta, sepse Padishahu shqiptar fliste vetëm shqip, dhe adaptuar si bir. E kishte kushuri pasi Ibrahimi ishte djalë i xhaxha mendonte që Khalifati Osmanlli të bëhej Khalifati Shqiptar. Tosunit, vëllai i Ibrahim Agës që ishte babai i Mehmetit nga Zëmblaku Gara për më të mirin mandant i Ushtrisë time, ky do të zgjidhet tani para çelebinjëve të i Korçës. E kishte vëlla se ja kishte lindur e jëma e cila pas vdekjes Për rreth një orë, garat po vazhdonin dhe nuk po dukeshin gjik- Egjyptit. Për këtë, unë do t’ju bëj juve vetëm një provë që do shumë së Ibrahim Agës u martua me të vëllanë e tij,Tosun Agën. E kishte undi fitmitarët! Luftimet dyshe qenë shumë të bukura dhe të ashpra, mençuri dhe përgatitje speciale ushtarake; një nga çaushët e mi do të Padishah pasi Mehmeti qe Mëkëmbësi i Sulltanit në Egjypt, Sudan, thuaj se atje bëhej luftë e vërtetë. Sidoqoftë, edhe për ti bërë qefin mbajë një kokër molle mbi kokë dhe do të qëndrojë larg jush 10 m., Tripolinë, Abisini, Arabi, Gazë, Qipro, Kretë dhe Jemen, e që kishte Padishahut, 12 gjeneralë u dorëzuan dhe kështu u shpallën 12 fitim- ai që do ta marrë mollën prej kokës së çaushit pa ju afruar atij dhe pa piksynime të pushtonte Libanin, Sirinë dhe vetë Anadollin bashkë me tarët, mes fitimtarëve qe edhe Ibrahimi. Të dymbëdhjetë fitimtarët ndihmën e askujt, por duke përdorur ç’fardolloj mjeti pa e dëmtuar të gjithë perandorinë Osmane, me qëllimin, siç e thamë më sipër, të bënë gara me harqe dhe u shpallën gjashtë më të mirët. Këta gjashtë çaushin, do të jetë më i madhi. Keni secili nga tre prova. Dakort?” krijonte Perandorinë e Shqiponjave Shqiptare. Ibrahimi ishte po aq i morën kuajt dhe në vrapim e sipër qëllonin shënjën; një shishe në - Siurdhëron Padishah! Do mundohem. - Folën të dy me një gojë. gjatë sa Mehmeti, 1,75 cm, trup lidhur, me fytyrë të bronxtë pasi gjithë majën e kulmakut të Sabil-Kuttab-it i cili ishte ndërtuar për nder Të gjithë rrinin në këmbë përveç Mehmetit që qëndronte mbi ditën stërvitej mes ushtarëve dhe drejtonte tërë punët e qeverisë, bile të djalit të madh të Mehmetit, Tosun Pashës, vrarë më 1816 në divan. Çaushi me mollën mbi kokë qëndronte gadi 10 m. larg dy merte pjesë edhe në punët e bujqësisë. Nga sytë ishte pak ndryshe nga Sudan siç e thashë më sipër. Shishja e thyer ndrohej nga një çaush gjeneralëve. I pari qe Begzadi që kërkoi ta provonte. Bashqatipit ju Padishahu pasi Ibrahimi i kishte ngjyrë gri dhe Mehmet Aliu i madh, i Padishahut. Pas një gare shumë të bukur qitje, vetëm dy gjeneralë dha urdhëri të bënte hazër defterin. Prova e parë filloi; gjenerali mori i kishte sytë larush; blu, gri dhe jeshilë. Mjekrën e zezë korb e kishte e thyen shishen, Ibrahimi dhe Begzadi; që të dy shqiptarë. Fytyra e një hark dhe një shigjetë, bishtin e së cilës e lidhi me një fije spango më të shkurtër se Mehmeti, ndërsa qylafin e kishin të njëjtë, qylaf turk Mehmet Aliut shkëlqente nga kënaqësia megjithëse gara nuk kishte dhe qëlloi mollën. Molla u nda më dysh! Heshtje. Të gjithë prisnin të kuq me një xhufkë varur. mbaruar këtu. Këta të dy duhet të jepnin edhe provat para Mehmet fjalën e Mehmet Aliut e cila nuk vonoi. Kryekomandanti që do zgjidhej i mbante sytë mbyllur gati tërë Aliut se kush ishte më i zgjuar. Kjo qe prova e fundit që do të shpallte - Begzad, biri im, prova juaj e parë dështoi. Ibrahim! Është radha kohës dhe mendonte i qetë pa u trazuar nga emocionet e të tjerëve. Kryekomandantin e ushtrisë e cila qe përgaditur për marshim drejt jote. Kur dëgjoi urdhërin për të vepurar, i hapi sytë dhe i qetë, pa lëvizur, Arabisë, Jemenit, Libisë, Sirisë dhe Anadollit dhe ndoshta edhe drejt - Ibrahimi ju lut që të mbaronte Begzadi të trija provat dhe më pas pa folur, pa kërkuar asnjë mjet, vetëm duke vepruar me mëndjen e tij, Kostadinopojës (Stambollit të sotëm), Greqisë dhe më në fund Shq- të fillonte ai. U pyet Begzadi nëse ishte dakort dhe ai pohoi me kokë. filloi të shikojë ngultas hizmekarin që mbante në kokë mollën e trium- ipërisë së tij të dashur. Filloi prova e dytë e Begzadit. Çaushi qëndronte me një mollë tjetër fit. Ulet në bisht dhe kap njërën anë të sixhadesë (qilimit) që e kishte Dy Gjeneralët më të Mirë mbi kokë po në atë distancë që ishte caktuar. Këtë radhë Begzadi afër këmbëve dhe filloi ta mbledhë duke e rrotulluar në formën e rulit. Mehmet Pasha i thirri dy gjeneralët më të mirë në Ajakdivanin nxorri thikën nga këllëfi dhe me një lëvizje të rrufeshme qëlloi në dre- Kjo punë qe shumë e vështirë pasi sixhadeja qe gati 30 kg., plus 70 e rrethuar me ballatxhinj para 26 çelebinjve dhe në prezencë të jtim të çaushit. Të gjithë ngelën pa frymë! Thika bëri dy rrutullime në kg shërbëtori që mbate mollën. Por fuqia e krahëve të Ibrahimit ishte Bashqatipit u dorzoi bajrakun e ushtrisë. Më pas u tha: “Ju do të ajër dhe mylli i saj goditi stomakun e shërbëtorit i cili nga dhimbja ra e jashtëzakonshme dhe ai filloi ta mbledhë atë jo pa vështirësi pasi një keni të njëjtën gradë ushtarake dhe do të jeni më të mëdhenjtë e ush- përmbys në gjunjë duke bërë një “uff!” Molla i ra nga koka dhe filloi lëkundje e vogël, mund të rrëzonte mollën. Vazhdoi mbledhjen pa u trisë sime, por njëri prej jush do të jetë më i madhi, do jetë Kryeko- rrukullisjen drejt Begzadit. Të gjithë vazhduan të mbanin frymën dhe ndalur derisa çaushi i erdhi aq afer sa mund ti mërte mollën.

kishin duruar sundimin e Turqisë se ky ushtrohej vetëm herë pas here. Nuk ka popull modern si shqiptarët, për të cilët Por këta janë vrarë e kanë për t’u vrarë gjersa të mbetet më këmbë vetëm një luftëtar, qoftë burrë, plak, fëmijë apo grua....” E më tej, shpirti i madh i tij thotë: “Në Shqipëri unë gjeta një vënd që menjëherë më rrëmbeu kronikat të japin shëmbuj aq të qartë burrërie! zemrën, dallova menjëherë një ndershmëri e bujari të çudiçme, një popull (vijon nga faqja 10) që meriton nderimin, dashurinë e ndihmën tonë. dhe bukuria vlerësohet nga të huajt ‘pelazge, siç e meriton). Publicisti i këto troje shqiptare nën sundimin e saj e u përpoq ta shtrinte pushtimin E kemi lënë Shqipërinë të zhytet përherë e më thellë në pështjellime shquar Shnajder thotë se “Qëllimi i punës sime është ringjallja e fisit të edhe më tej me vrasje të egra e shkatërrime të studjuara, aq sa ndërhyri e anarki...Shqipëria ka të drejtë të jetojë. Populli i saj është europian”. harruar të pellazgëve” Më tej, kur punonte dhe në Shkodër, shkroi për dhe Lidhja e Kombeve... Mauris Drion, sekretar i Akademisë franceze, shkruan mes të tjerash: pasardhësit e tyre, se gjuha shqipe paraqitet si tingëllimi më i pastër e më Pra, ka tokë shqiptare të paçliruar. Këto vuajnë jo vetëm se janë ndarë “Shqiptarët u përkasin popujve më të vjetër se historia; gjyshërit e shqip- besnik i pellazgjishtes”.Shkrimtari Albert Mousset jep një portret të përm- nga Atdheu i tyre, por dhe se duhet të durojnë mynxyrat më të egre të tarëve merrnin pjesë në Luftën e Trojës të udhëhequr nga Akili në një anë bledhur të Mbretit Zog, gjithmonë asnjanës, ku mes të tjerash thotë: “... pushtuesit. Për këto kemi nxjerrë dhe dokumentet”. Autori shkruan më dhe Hektori në anën tjetër”. Nëse ky është vetëm një sekretar Akademie, Autoritar, shumë punëtor dhe ambicioz. Kërkon që ta ruajë me çdo kusht tej: “Po të kthejmë sytë nga ana greke, shohim se një pjesë e Epirit (ju- ahere botojmë gjykimin e vetë Akademisë (zbuluar nga e nderuara Nermin fuqinë...Si gegë, ai mbështetet në toskët. Si mysliman, tregohej se nuk i gorja) i është marrë kombit shqiptar, kurse kurdoherë Epiri dhe Shqipëria Vlora-Falaski): TE NOUVEAU PETIT LA ROUSSE -Paris 1950-1599 mbivlerësonte bashkëbesimtarët e tij. Me ide demokratike, ai e urrente kanë qënë e njëjta gjë si nga ana etnike dhe gjeografike. Epiri është shqip- shkruhet me autoritet Akademie shtetërore: “Pellazgët, popull shumë i demagogjinë, dhe rendin e shihte më tepër se përparimin. Ai synonte që tar”. I ngarkuar me dëshmi e dhimbje humane, autori shpërthen përballë lashtë që jetonin në periudhën parahistorike në Arkipelag, në brigjet e në Shqipëri të luante rolin e Mustafa Qemalit - Ataturku. Por nuk e ka as shtypësve zyrtarë e gjaksorë antishqiptarë: “Në të vërtetë është Shqipëria Azisë së vogël dhe të Italisë, në të vërtetë gjykohet se Trakët e lashtë, shpirtin e Gaziut, as shpirtin e vazhdishmërisë. Synimi i parë i tij qe që t’i ajo që duhet të padisë e t’u thotë kombeve të mëdhenj - ‘Më keni shtypur, Frigët, Lidët, etruskët, epirotët, ilirët italiotët, (sanitët, oskët etj.) dhe SHQ- jepte Shqipërisë një pamje europiane. I kish ndaluar shpenzimet e tepërta, më keni rënuar, më keni coptuar, jeni ngrënë me njëri tjetrin për trojet IPTARËT E SOTËM janë degët kryesore të Pellazgëve” (siç shihet, nga të dhe numurin e të thirurve në dasma e kufizonin gjer në 12 vetë...” Autori e mia e tani përsëri jeni ju ata që ende guxoni dhe të më qortoni!..Kun- sotmit, merret vetëm raca shqiptare e veçuar e më vete. Kjo thotë shumë M. H, Hequard flet për një temë të ndjeshme shqiptare: “Në asnjë vënd drejt Shqipërisë kombet e mëdhenj e kanë detyrë të kryejnë një vepër të sa trilluesve t’u merret goja. Nëse dhe kjo thënie nuk i bind me gjithë buri- të botës femrat nuk janë më të nderuara dhe nuk ushtrojnë një veprim- drejtë e të ndershme për të ndrequr të këqiat e bëra. Kombet e mëdhenj min akademik, ahere shtojmë gjykimin tjetër themelor nga Enciklopedia tari më të dobishme se burrat. Disa nëna kanë përzënë bijtë e vet prej i detyrohen moralisht Shqipërisë”. Shumë tronditës dhe fisnik është një Didero-D’Alamber botuar më 1778 në Gjenevë e publikuar nga dijetari shtëpisë pasi qenë larguar nga sheshi i luftës. Ato i kishin kthyer në fushën botim i figurës tjetër të shquar, dijetar e diplomat, me çmim NOBEL, i shquar Mid’hat Frashëri: Citohet te emërtimi SHQIPËRIA (jo ‘Iliria’) e betejës”. Apollineri, miku i Konitzës, shkruan tregimin “Shqiptari” ku d’Estaurnelles de Costant. “...Kam patur fatin e mirë që në pranverën e që shtrihet: “në Perëndim nga gjiri i Venecias, në Veri nga Dalmacia e përmënd se populli shqiptar tok me skocezët, ndofta është më i lashti i Eu- vitit 1879 të emërohem sekretar i komisionit për caktimin e kufijve mes Bosnja, në lindje nga Maqedonia e një pjesë e Thesalisë kurse në jug nga ropës”. Për kostumin e pashok të shqiptarëve. Dijetari Finlej thotë: “Një Shqipërisë e Malit të Zi. Arrita në Shkodër e prej andej i rashë rreth e qark Akaia ose Livadie. shënjë të vockël po që bie në sy, të pozitës së lartë që fituan shqiptarët, na vëndit tok me shokët e mi...duke qënë krenar për detyrën e parë që më Me emrin ‘Shqipëri’ kuptohet Iliria e lashtë dhe Epiri në Greqi” e tregon pranimi në përgjithësi i veshjes së tyre. Turqit, jashtë vullnetit të jepej. Por, të them të vërtetën, pa e menduar dhe aq mirë se sa e rëndë Flasin AKADEMIA E ENCIKLOPEDIA, e që nuk mund të përmbysen tyre filluan t’i paguajnë një peng nderimi famës luftarake të trimave shq- ish puna me të cilën qe ngarkuar Komisioni. për hir të politikës së ditës sado që shtetarët i udhëheq egoizmi kurse iptarë...Shihje fëmijët e osmanllijve më krenarë të veshur me fustanellë o Në të vërtetë, ne kishim vajtur për të cënuar e për të sakatuar dijetarët - humanizmi. Me sa shohim, dhe me Francën siç u munduam me fundin e bardhë të toskëve…”. Admirali frances Zhylien Dë La Gravi- truallin shqiptar në fitim të Malit të Zi. Shqipëria qe pa mbrojtje. Mbi të sadopak t’i citonim, mospërfilljet politike i bëjnë autorët që në vënd të erë shprehej: “Shqiptarët përbëjnë një racë të veçantë në Europë. Veshja gjitha, banorët e saj, sidoqë të thonë bota, qenë të butë e nuk kërkonin trurit kanë brumë. Ju i nderuar e i respektuar meqë quheni Makron, me shqiptare u bë e modës, dhe osmanllinjtë më fodullë mbanin me krenari tjetër veç të punonin, krenarë e fisnikë. Këta duronin çdo gjë pa u ankuar një shtesë gërme ‘a’ në mes, lexoheni ‘makaron’, që kur i shani shqiptarët fustanellën e bardhë të shqiptarëve të Jugut. Vetë grekët, kur djali i dytë i e s’patën një njeri t’u delte zot pasi për diplomacinë Shqipëria as nuk e Shqipërinë, makaroni merret si një brumë po i stilizuar. Unë qëndroj te Aliut, Veli Pasha qeveriste Morenë, e morën këtë veshje si simbol trimërie kish...Traktati i Berlinit ua lëshoi Podgoricën malazezve e shqiptarëve u Atdheu im aq sa kam tani fuqinë, dhe këtë e kam sadopak dhe si përgjigje dhe e bënë uniformë për elegancë të palikarëve”. la vetëm gjysmën e Liqenit të Shkodrës- Sipërfaqje e Malit të Zi u shtua për ju nga zonja e nderuar dhe e paharruar për shqiptarët E. Durham, : Senatori dhe Burrë Shteti i shquar Justin Gotard, humanist dhe di- dyfish e asaj që qe...I mjeri qytet i Tivarit u bombardua prej artilerisë e “Shqipërisë i është bërë padrejtësi e madhe me coptimin e saj. Pa zgjidhur jetar, shkruan fuqishëm para tragjedisë shqiptare: “Serbia ndaj popullsisë u detyrua të zbrazej. Unë s’i pashë gjë veç gërmadha...Shqiptarët kishin çështjen shqiptare, në Ballkan nuk do ketë kurrë qetsi”. Sigurisht juve s’ju shqiptare të Kosovës përdor një politikë shtazore që shqiptarëve ua lën- vendosur të mos bindeshin...Ata kurrë nuk kanë dashur të hyjnë nën arrij dot, por u përulem lexuesve të mi të nderuar e kolegëve fisnikë, duke don tejmase zemrat...Vranjë, Toplicë, Kushumli, Leskovc...Serbia i mbajti zgjedhën e serbëve apo malazezve, e as nën atë të Turqisë e grekëve. E u kërkuar falje nëse i lodha. Attualità Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 12 Ambasada e Republikës së Shqipërisë Rruga Asmara, nr. 5 Vëmendja dhe përzemërsia e marrë, e cila më pas mbushi zemrat 00199 ROMË tona me mirënjohje dhe krenari, sot na nxit për iniciativat që do të ndërmarrim në këtë përvjetor të trishtë të 20-të. E dashura Ambasadore e Republikës së Shqipërisë në Itali, Në atë kohë ky ishte një rast i çmuar, si për dëshminë solemne të Dr. Anila Bitri. solidaritetit njerëzor midis bashkësive konservatore, ashtu edhe për punën që pasoi me durim dhe mundime për rindërtimin e kujtesës, Ndërsa afrohet 20 vjetori i zhdukjes tragjike të avokatit Giuseppe e cila, për shumë njerëz, dukej sikur humbur; për këtë arsye sot Antonio Maria Baffa dhe kolegut të ri avokatit Francesco Perrotta, ndjehemi të detyruar të kultivojmë dhe nderojmë kujtesën e njerëzve përvjetor i cili do të bjerë më datë 13.01.2020, ju kërkojmë që të që kanë sakrifikuar jetën e tyre, pasi na takon edhe neve gjithashtu, dërgoni dhe t’u transmetoni autoriteteve shqiptare, kërkesën tonë, sepse bashkohet me identitetin tonë të ri të gjetur, si komunitetit i me rastin e këtij përvjetori, për të përmen- dur një rrugë apo një shesh në një qytet në vendin L’Aquila, me emrin e avokatit tonë arbëresh Giuseppe AM Baffa, apo ndonjë iniciativë tjetër që konsiderohet e përshtatshme. Duke planifikuar disa nisma në katun- din arbëreshë për këtë datë, shpresojmë që edhe nga Atdheu ynë i lashtë të ketë një pjesëmarrje të autoriteteve të dëshiruara. Shoqata e Bolonjës, “Skënderbej” që nga viti 1997, ka organizuar ndër vite, pas ngjarjes tragjike të të Otrantos, me fundosjen e “Katër i Radës” ndjekur nga largimi i avokatëve, nisma të shumta publike në qytete të ndryshme italiane në mbështetje të familjeve të viktimave. Tani, në këtë përvjetor të trishtë, ndiejmë ende detyrë të kundërshtojmë një rrjedhojë të harresës, E LA NAVE, PIENA DI ANGELI, që do të jetohej në mënyrë ngacmuese nga të afërmit e mbijetuar dhe që do të SCESE VERSO GLI ABISSI ... përfshinte thyerjen e traditave, bazuar në përvojën e brezave të kaluar, në historinë Roma, Aprile 1997 dhe dukuritë që kanë ndodhur. di VISAR ZHITI. Jemi të sigurt që për të kapërcyer rreziqet e frakturave në kujtesën sociale, të plagosur me dashuritë dhe shpresat e tij. Rizbulimi i këtij identiteti, cilat me kalimin e kohës bëhen gjithnjë e më të dukshme, duhet një A cercare le nostre coscienze smarrite ... edhe pse në situata të tilla të dhimbshme, është në çdo rast një thirrje e fortë përgjegjësie e të gjithë atyre që, si individualisht ashtu burim krenarie për ne, sepse për shkak të asaj kujtese ne kemi më- “Elegia per i naufraghi del Venerdì Santo”. edhe institucionalisht, morën pjesë në atë tragjedi. Le onde del terrore si avvicinano alla costa, suar të dhurojmë, duke rizbuluar vlerën e thellë të vëllazërimit, duke Kujtojmë me mirënjohje të përtërirë që Presidenca e Republikës mbështetur dhimbjen e atyre që kanë mbetur dhe duke mbajtur gjal- il lamento bagna le mie gambe e mi penetra nel corpo, së Shqipërisë ka treguar ndjeshmëri të madhe njerëzore dhe institu- lë arsyet për shpresën për një të ardhme dhe mirëqenie shpirtërore mi dondola il cuore come una barca colpita cionale, duke pranuar menjëherë pas vdekjes së avokatit Giuseppe dhe materiale për ata që kanë sakrifikuar jetën e tyre.Prandaj mbro- che sta per affondare A. M. Baffa, kërkesën tonë për një çmim “post mortem”, mbështetur jtja e kësaj kujtese bëhet e çmuar për të bërë që të lulëzojë tek ne in fondo al mare nga nga njëqind nënshkrime të mbledhura nga familjet e viktimave, ndjenja e përkatësisë në një komunitet të lashtë dhe pjesëmarrja të pranishme gjatë seancave gjyqësore në Brindisi; titulli i nderit come nella profondità della terra efektive në punën e tij shekullore. “Vlerë Civile” iu dorëzua gruas së tij, zonjës Adriana Ferrari në Për të gjitha këto ju drejtohemi juve për të na ndihmuar në se ne andarono i bambini - angeli vitin 2003 pasuar nga vizita zyrtare e Presidentit në San Demetrio e le donne - sirene di tragedia. Di sopra spumeggiano kërkesën tonë pranë autoriteteve kompetente të Republikës së Shq- Corone, vendlindja e avokatit Baffa dhe një nga kryeqytetet kulturore ipërisë, duke besuar se atdheu ynë i lashtë mirëpret dhe ruan dësh- gli oblii e l’abbandono. të rajonit historik Arbëresh. Presidenti i atëhershëm shqiptar Alfred minë e dashurisë dhe përkushtimit të bijve të saj të largët, gjithmonë Si è rovesciata la nave e con essa la patria si è fatta bara. Moisiu me fjalë poetike dhe vendosmëri gjenerali, i ka kthyer pub- krenarë për origjinën e tyre të lashtë. Il mare - sepolcro. likisht mendimet e tij për avokatin tonë, si njeri që i përket atyre Giuseppe Chimisso Partirono per la costa del sogno njerëzve të zakonshëm që me akte të jashtzakonshme bëhen heronj. Shoqata Skënderbej e Bologna-s e trovarono gli abissi profondi, torbidi e paurosi come le coscienze dei mostri. Le donne abbandonarono il letto notturno - conchiglia grande del fato. E i ceri di Pasqua si fecero stelle spente Ambasciata Repubblica d’Albania sul mare. Via Asmara, 5 vittime presenti nel corso delle udienze processuali in Brindisi; I bambini non terminarono i loro giochi. 00199 - ROMA l’onorificenza al Valore Civile è stata consegnata alla moglie Si- i Pesci giocheranno con le loro vite innocenti, gnora Adriana Ferrari nel 2003 e successivamente nella Sua visita con i loro scheletri, raggi di luce. Gentile Ambasciatrice della Repubblica d’Albania in Italia, dott. ufficiale in San Demetrio Corone, paese natale dell’Avv. Baffa ed Le gole delle urla ssa Anila Bitri. una delle capitali culturali della Regione storica Arbëreshë, l’allora Nell’approssimarsi del 20° anniversario della tragica scom- Presidente albanese Alfred Moisiu con parole da poeta e la deter- riempì l’acqua della morte, parsa dell’Avv. Giuseppe Antonio Maria Baffa e del giovane collega minazione del generale, ha rivolto pubblicamente il Suo pensiero al perciò più non gridiamo. Avv. Francesco Perrotta, che cadrà il 13. 01. 2020, ci rivolgiamo nostro avvocato come ‘appartenente alla gente comune che con atti Cosa mai porta il vento, la chioma dell’amore affogato? a Lei pregandola di trasmettere e perorare alle Autorità albanesi, non comuni diventa eroe’. E le onde portano a riva una bambola orfana, la nostra richiesta di intitolare una strada o una piazza in occasione L’attenzione e l’affetto ricevuti, che allora ci riempirono il cuore un libro di favole travolte nella zuffa. dell’anniversario, in una città del Paese dell’Aquila, al nostro Av- di gratitudine e di orgoglio, oggi ci spronano alle iniziative che stiamo Anche allora vocato arbëreshë Giuseppe A. M. Baffa, oppure altra iniziativa che per porre in essere per il triste XX° anniversario. quando il diluvio sommerse la terra, si ritenga appropriata. Si trattò allora di una occasione preziosa, sia per la testimonianza Avendo programmato diverse iniziative nei katund arbëreshë solenne di solidarietà umana tra comunità consanguinee, sia per il l’arca di Noè sfuggì al caos; per questa data, noi ci auguriamo che anche dalla nostra antica lavoro che ne seguì di paziente e certosina opera di ricostruzione Madre Patria giunga il conforto di una autorevole ed auspicata par- della memoria, che sembrava smarrita da tanti; SOLO LA MIA GENTE DOVEVA FINIRE tecipazione. per questo oggi noi ci sentiamo in dovere di coltivare ed onorare NEL NERO ABISSO L’Associazione Skanderbeg di Bologna dal 1997, ha organizzato la memoria di persone che hanno sacrificato la loro vita, perché essa DEL MONDO SENZA MONDO. nel corso degli anni, dopo il tragico evento della strage di Otranto appartiene anche a noi in quanto si fonde con la nostra identità ritro- Quanto mare, quante tenebre, con l’affondamento della Katër i Radës ed in seguito alla dipartita vata di comunità ferita nei suoi affetti e nelle sue speranze. ove si culla IL NOSTRO DESTINO, degli avvocati, numerose iniziative pubbliche in diverse città italiane La riscoperta di questa identità, anche se in frangenti così dolo- a sostegno dei familiari delle vittime. rosi, costituisce in ogni caso un motivo di orgoglio per noi, perché ABBIAMO CREATO CON LE LACRIME! Ora, in questa triste ricorrenza, sentiamo ancora il dovere di op- di quella memoria abbiamo saputo far dono, riscoprendo il valore porci ad una deriva di oblio, che sarebbe vissuto in modo lacerante profondo della fratellanza, affiancandoci al dolore di chi è rimasto epilogo dai famigliari superstiti e che comporterebbe la rottura con le tra- e tenendo vive le ragioni della speranza di un futuro di benessere dizioni, con l’esperienza delle generazioni passate, con la storia e gli spirituale e materiale di chi per questo ha sacrificato la sua vita. Sulla riva del mare, sotto le onde del più grande dolore, accadimenti avvenuti. La tutela di questa memoria diventa perciò preziosa per far ri- traggo i tanti cadaveri di me stesso, uno a uno traggo i miei Siamo certi che per superare i pericoli, che con il trascorrere fiorire in noi il senso dell’appartenenza ad una antica comunità e la giorni sommersi; pendono le braccia come unico epilogo di del tempo divengono sempre incombenti, di fratture nella memoria partecipazione affettiva al suo secolare travaglio. sociale, occorra un forte richiamo della responsabilità di tutti coloro Per tutto questo noi ci rivolgiamo a Lei affinché ci assista nella bandiere del nulla, in fila li dispongono sui ciottoli abbando- che, sia a livello individuale che istituzionale, ebbero parte in quella nostra richiesta alle autorità competenti della Repubblica di Albania, nati come la pietà. tragedia. confidando che la nostra antica Patria accolga e custodisca la testi- Vien, Mondo, Diamo loro il respiro delle nostre bocche, Ricordiamo con rinnovata riconoscenza che la Presidenza della monianza di affetto e di dedizione dei suoi figli lontani, sempre fieri senza tardare, mentre l’alba si accende di perla tra gli occhi Repubblica d’Albania ha mostrato una grande sensibilità umana ed delle loro antiche origini. impietriti e aperti, che non si chiuderanno mai più. istituzionale, accogliendo subito dopo la morte dell’Avv. Giuseppe Come il mare. A. M. Baffa, la nostra richiesta di onorificenza ‘post mortem’, appog- Giuseppe Chimisso giata per altro da un centinaio di firme raccolte tra i familiari delle Associazione SKANDERBEG di BOLOGNA pagina 13 Anno 17 n.5 Dicembre 2019 Attualità L’Avv. Giuseppe, Avokati Giuseppe Antonio Antonio, Maria Baffa da Maria Baffa, nga San San Demetrio Corone Demetrio Corone një un grande arberesce arbëreshë i madh ’Avv. Giuseppe, Antonio, Maria qytetin e tij të lindjes San Demetrio Corone. I Baffa sin da piccolo ha manifestato pëlqente të kthehej në origjinën e tij, ku tregoi Lun temperamento coinvolgente e la një kujdes dhe vëmendje të veçantë ndaj propensione a socializzare. kulturës dhe traditave arbëreshe. L’Avv. Giuseppe, Antonio, Maria Baffa è Kur, më 28 Mars 1997, në Kanalin e nato a San Demetrio Corone il 04 Novembre Otrantos, anija patrulluese shqiptare “Katër 1954, un comune calabrese arbëreshë, in i Rades” u përplas nga korveta e Marinës provincia di Cosenza, da Maria Vittoria Avato e Italiane “Sibilla”, avokati Giuseppe Baffa bëri Angelo Baffa. Era il quartogenito di una famiglia të pamundurën për të mbrojtur pa pagesë të composta dai tre fratelli Adriano, Arnaldo, mbijetuarit e anijes dhe familjet e viktimave, ai Mercurio e dalla sorella Eloisa. Sin da piccolo dëshironte të kuptonte se çfarë kishte ndodhur, ha manifestato un temperamento coinvolgente e të kërkonte të vërtetën dhe drejtësinë për 81 la propensione a socializzare. Ha vissuto a San viktimat, veçanërisht gratë dhe fëmijët, të cilët Demetrio Corone fino all’adolescenza e qui ha humbën jetën në atë të premte, ndërsa ishin compiuto i sui studi frequentando il rinomato nisur për të kërkuar shpëtim nga lufta civile që collegio italo-albanese di Sant’Adriano. Si è shpërtheu në Shqipëri po në atë periudhë. laureato in Giurisprudenza presso l’Università Pasi kishte dëgjuar lajmet për përplasjen e “La Sapienza” di Roma. Nel corso dell’ultimo “Katër”, avokati shkoi në Caserma Carafa të anno di università conobbe l’avv. Adriana Brindisit, ku ishin strehuar të mbijetuarit dhe të Ferrari, che diventò sua moglie, la sua migliore afërmit e viktimave, për t’u dhënë atyre rehati collega nell’esercizio della professione forense dhe të dëgjuar historinë e anijes. Ai foli shqip e la madre delle sue due figlie Maria Vittoria e dhe me mënyrën e tij të dashur dhe të sinqertë Veronica. L’avv. Giuseppe Baffa e sua moglie fitoi besimin e të mbijetuarve dhe të afërmve të fondarono il loro studio legale a Cosenza. viktimave të “Katër i Radës”, duke u bërë kështu Nello svolgimento della professione forense “avokati i shqiptarëve”. Që në fillim, ndoqi çdo si dedicarono prevalentemente alla tutela dei fazë të proçedurave penale të iniciuara nga gjyqësori i Brindisit si dhe operacionin delikat diritti in tema di risarcimento del danno. dhe kompleks të rimarrjes së anijes “Katër i L’avv. Giuseppe Baffa, pur avendo una vita Radës”, e shtrirë në një shtrat deti 800 metra, molto impegnata, il suo studio legale a Cosenza, që u zhvillua në tetor 1997. la sua famiglia a Fagnano Castello, riusciva Në 1998, avokati Giuseppe Baffa sempre a trascorrere un po’ di tempo nel suo paraqiti një apel në Gjykatën Evropiane të të paese natio S. Demetrio Corone. Gli piaceva Drejtave të Njeriut në Strasburg, në emër të ritornare alle sue origini, aveva una cura e gjashtëmbëdhjetë të mbijetuarve nga mbytja un’attenzione particolare verso la cultura e le e anijes, për të bërë një kërkesë të thjeshtë: tradizioni arbёreshё. “Përse duhet të diskutohet në një gjykatë Quando, il 28 marzo del 1997, nel Canale italiane mbytja e anijes “Katër i Radës” në d’Otranto, venne speronata la motovedetta ujërat ndërkombëtare?” Ankesa nuk mori albanese “Kater i Rades” da parte della përgjigje ndër vite. corvetta della Marina Militare Italiana “Sibilla”, Më 3 maj 1999, filloi seanca e parë penale l’avv. Giuseppe Baffa si prodigò per difendere në Gjykatën e Brindisit, duke shënuar kështu gratuitamente i superstiti del naufragio e i fillimin e proçesit penal për mbytjen e anijes familiari delle vittime, voleva capire bene cosa “Katër i Radës”, seancat dëgjimore të të cilit fosse successo, cercare la verità e la giustizia pasuan njëra-tjetrën në data të afërta. Më 13 per le 81 vittime, soprattutto donne e bambini, janar 2000, avokati Giuseppe Baffa, ndërsa che persero la vita quel venerdì santo, mentre ishte duke shkuar në seancën dëgjimore në erano in fuga dalla guerra civile scoppiata in të cilën ai duhet të kishte qenë palë civile për Albania in quel periodo. L’Avv. Giuseppe, Antonio, Maria Baffa të mbijetuarit dhe të afërmit e viktimave të L’avv. Giuseppe Baffa, appresa la notizia “Katër”, humbi jetën për shkak të një aksidenti dello speronamento della Kater, si recò presso perse la vita a causa di un incidente stradale, nei vokati Giuseppe, Antonio, Maria Baffa që automobilistik, afër Tarantos. la Caserma Carafa di Brindisi, dove erano stati pressi di Taranto. në moshë të re tregoi një temperament Një vit më pas, Gjykata Evropiane e të ospitati i naufraghi e i parenti delle vittime, L’anno successivo, la Corte Europea dei diritti Atërheqës dhe një prirje për të qenë i Drejtave të Njeriut në Strasburg, duke vendosur per dare loro conforto e ascoltare il racconto dell’uomo di Strasburgo, decidendo il ricorso shoqërueshëm. mbi ankesën e paraqitur në vitin 1998 nga avokati del naufragio. Lui parlava l’albanese e con i presentato nel 1998 dall’avv. Baffa, dispose che Lindi më 4 nëntor 1954, në San Demetrio Baffa, urdhëroi që të ishte juridiksioni italian ai suoi modi affabili e sinceri conquistò la fiducia fosse la giurisdizione italiana a occuparsi del Corone, një komunë arabëreshe e Kalabrisë, në që do merrej me fundosjen e anijes “Katër”, dei naufraghi e dei parenti delle vittime della naufragio della Kater, così il processo sul naufragio provincën e Cosencës, nga Maria Vittoria Avato kështu që gjyqi mbi këtë ngjarje vazhdoi përpara Kater i Rades, diventò così “l’avvocato degli della Kater proseguì dinanzi al Tribunale Penale dhe Angelo Baffa. Ai ishte fëmija i katërt i një Gjykatës Penale të Brindisit dhe përfundoi në albanesi”. Seguì sin dal principio ogni fase del di Brindisi e si concluse nel marzo del 2005 familje të përbërë nga tre vëllezërit Adriano, mars të vitit 2005 me dënimin që konstatoi procedimento penale avviato dalla magistratura con la sentenza che accertò la responsabilità Arnaldo, Mercurio dhe motra e tij Eloisa. Që në përgjegjësinë e korvetës italiane “Sibilla” si Brindisina e la delicata e complessa operazione della corvetta italiana Sibilla nell’aver causato moshë të re ai tregoi një temperamentin tërheqës shkaktare të fundosjes së anijes “Katër i Radës”. del recupero della Kater, adagiata su un fondale l’affondamento della motovedetta Kater i Rades. dhe një prirje për t’u shoqëruar. Ai jetoi në Vetëm më 10 qershor 2014, me deklaratën e di 800 metri, che avvenne nell’ottobre del Solo in data 10 giugno 2014, con la pronuncia San Demetrio Corone deri në adoleshencën e Gjykatës Penale të Kasacionit, gjykimi penal për 1997. della Corte di Cassazione Penale, il processo tij ku mbaroi studimet duke ndjekur kolegjin fundosjen e anijes së patrullës shqiptare “Katër i Nel 1998, l’avv. Giuseppe Baffa presentò un penale sull’affondamento della motovedetta e njohur italiano-shqiptar të Sant’Adriano-s. Radës” mund të thuhet se ka përfunduar një herë ricorso alla Corte Europea dei diritti dell’uomo albanese Kater i Rades può dirsi definitivamente Ai u diplomua në Drejtësi në Universitetin e mirë duke konfirmuar përgjegjësinë penale të di Strasburgo, a nome di sedici sopravvissuti al concluso e confermata la responsabilità penale “La Sapienza” të Romës. Gjatë vitit të fundit korvetes italiane “Sibilla”. naufragio, per avanzare una semplice richiesta: della corvetta italiana Sibilla. të universitetit u takua me avokaten Adriana Të mbijetuarit dhe të afërmit e viktimave që perché il naufragio della Kater i Rades avvenuto I naufraghi e i parenti delle vittime che Ferrari, e cila u bë gruaja e tij dhe kolegia e tij kishin njohur avokatin Giuseppe Baffa dhe kishin in acque internazionali deve essere discusso in avevano conosciuto l’avvocato Giuseppe Baffa më e mirë në ushtrimin e profesionit juridik si vendosur besimin e tyre të plotë tek ai, edhe pas un tribunale italiano? Il ricorso per anni non e avevano riposto in lui piena fiducia, seppur dhe nëna e dy vajzave të tij Maria Vittoria dhe shumë vitesh e kujtojnë atë me shumë dashuri, kujtojnë guximin e tij, buzëqeshjen e tij që nxiti ottenne risposta. a distanza di anni lo ricordano con grande Veronica. Avokati Giuseppe Baffa dhe gruaja e optimizëm, mirësinë e tij dhe vendosmërinë e tij Il 3 maggio 1999 iniziò, dinanzi la prima affetto, ricordano il suo coraggio, il suo sorriso tij themeluan firmën e tyre juridike në Cosenca. në kërkimin e së vërtetës sezione penale del Tribunale di Brindisi, il che infondeva ottimismo, la sua bontà e la sua Në ushtrimin e profesionit të tyre juridik, ata iu Avokati Giuseppe Baffa jetoi dhe praktikoi processo per il naufragio della Kater i Rades, le determinazione nella ricerca della verità. përkushtuan kryesisht mbrojtjes së të drejtave profesionin e avokatit duke u përpjekur cui udienze si susseguirono in date ravvicinate. L’avv. Giuseppe Baffa ha vissuto la propria për sa i përket kompensimit të dëmit. gjithmonë ta kalonte kohën e tij sa më mirë duke Il 13 gennaio 2000, l’avv. Giuseppe Baffa, Megjithëse pati një jetë shumë të ngjeshur, vita ed esercitato la professione di avvocato respektuar vlerat e drejtësisë dhe solidaritetit në mentre si recava all’udienza del processo in cui firmën e tij juridike në Cosenza, familjen e tij që cercando sempre di spendere bene il proprio të cilat besonte me vendosmëri. si sarebbe dovuto costituire parte civile per i tempo nel rispetto dei valori di giustizia e jetonte në Fagnano Castello, avokati Giuseppe naufraghi e i parenti delle vittime della Kater, solidarietà in cui fermamente credeva. Baffa, gjithmonë arriti të kalojë ca kohë në Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi Attualità Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 14 Profili i një biznesmeni Të jesh shqiptar të suksesshëm në Zvicër Nga SUELA JORGAQI si prostitucioni, shpërndarja e drogës, mafia, Drejtuese e bibliotekës Pestalozzi në Zyrih abuzimi ndaj fëmijëve etj. Dhe, kur takon dikë në botë, pas pyetjes së parë “nga vjen” ka ’kuptim ka për mua të qenit shqiptarë? gjithnjë një ndërprerje të papritur në bisedë. S’kam dashur ndonjëherë të merrem me Unë e urrej këtë, sepse e di çfarë i përshkon Çkëtë çështje të vështirë dhe të koklavitur, trurin bashkëbiseduesit. Është për të ardhur sepse do të isha e detyruar të merrja përsipër keq që shumë njerëz nuk janë të vetëdijshëm një barrë të rëndë përgjegjësie. Por nëse vendos për bujarinë dhe fisnikërinë e shpirtit shqiptar. të jetosh jashtë, do të të duhet të ballafaqohesh Por, siç thotë Niçe “Ajo që nuk të vret, të gjatë gjithë kohës me këtë çështje në mënyrë bën më të fortë”. Ndoshta neve shqiptarëve do pozitive dhe negative. të na duhet të luftojmë ende me mospërfilljen Historia nis menjëherë sa zgjohesh në e botës, derisa të vijnë ditë më të mira për mëngjes. Ndërsa ndoshta je ende duke ne. S’mund të them se kam qenë më parë ëndërruar, të duhet të shprehesh në një gjuhë veçanërisht krenare për të qenit shqiptare, por tjetër. Të qenit shqiptare ka qenë për mua një u bëra e tillë kur vendosa të jetoj jashtë. Aty burim optimizmi dhe spontaneiteti, çka më mësova ç’janë vlerat e vërteta në jetë dhe u mungon pa masë jashtë vendit. Si zor që një përpoqa ta distancoj veten nga paragjykimet. i huaj ta kuptojë këtë pretendim timin, sepse, Por gjithashtu kam zhvilluar krenarinë në nëse nuk e ke provuar, është e natyrshme që vetvete, sepse po mbahem me punën time, të s’mund të jesh i vetëdijshëm për të. Si shqiptare cilën e quaj si rolin e një ambasadori midis unë jam rritur dhe edukuar në një familje ku Shqipërisë dhe vendit ku po jetoj. Është një dashuria dhe mbështetja reciproke janë të lloj pune, që në njëfarë mënyre më shkon

Nga Hasan Aliaj, Romë Qytetarit i ngazëllenin sytë prej gëzimit dhe na tha: -Kanë pasur të drejtë ata, që më folën iznezmeni vlonjat Nikollaq Doraci, banon pozitivisht për kompaninë “Doraci”. Si ky rast në Buscate të Milanos. Prej vitesh ai kemi patur dhe raste të tjera, vijon rrëfimin me Bdrejton me sukses kompaninë “Doraci”, modesti Nikollaqi, sepse kompania “Doraci” e cila ka fituar një reputacion mbresëlënës tek punon me moton “ti gjendemi klientit në çdo qytetarët italianë dhe tek emigrantët shqiptarë, kohë, duke i kryer punimet me cilësi dhe që jetojnë në Milano. Këtë respekt, kompania saktësi”. “Doraci” e ka fituar me punë cilësore dhe Specialistët e kompanisë “Doraci” nuk korrektesë në shërbimet që ofron ndaj klientëve. shquhen vetëm për marrëdhënie korrekte Në Milano, Nikollaq Doracin e njohin të gjithë, dhe kulturë në profesion, por ata janë edhe sepse ai është integruar totalisht me dinjitetin që qytetarë të ndershëm e të integruar me dinjitet kemi ne vlonjatët, në jetën e qytetarëve të zonës, në Bruscate të Milanos. Jo vetem kaq, Nikollaqi madje mund të themi me plot gojë se kompania është i dhënë shumë pas ndërtimeve të vjetra si, “Doraci”, ndonëse e vogël në numër (sepse ai të antikitetit e mesjetës. I pëlqejnë pa mase stili, punon me pjesëtarët e familjes), famën e ka të forma e kultura e ushtruar në ato konstruksione. madhe. Të shumtë janë qytetarët vendas që i Nga gjithë ky pasion, ai ka mundur që telefonojnë biznesmenit Nikollaq Doraci dhe ai disa stile ti realizoj e aplikoj në pratikë sipas ju përgjigjet shpejt, duke e kryer punën me cilësi kërkesave të klientit. Në qytetin e vet Buscate maksimale sipas standardeve europiane. ka kryer ndërtime me gurë të dimesioneve mirëqena. Nëna ime ende më telefon shpesh, për shtat. Të paktën shpërblehem për këtë Kompania “Doraci” kryen një gamë të të ndryshëm. Një teknik të ushtruar jo vetëm sepse ne nuk jemi mësuar me këtë ndarje fizike shërbim, të cilin e kryej falas çdo ditë… gjerë punimesh në fushën e ndërtimit, duke në mure, por dhe në sheshe të jashtme e të për një kohë të gjatë. Të qenit shqiptare për Shënim: krijuar një personalitet të padiskutueshëm në brendshme duke krijuar imazhe magjepse e me mua do të thotë të mbahesh me forcat e tua Kjo është një ese që Suela e ka shkruar në sektorin ku operon. Specialistët e kualifikuar kuptim, po, si në kohë të lashta. dhe ta përballosh realitetin me gjakftohtësi vitin 2000, kur, teksa jetonte në Zvicër, ndiqte të kompanisë “Doraci”, janë në gjendje të Nikollaqi është me të vërtetë një punëtor pa u shkurajuar dhe pa u thyer nga problemi një kurs gjuhe në Angli. Shkrimi ishte në anglisht realizojnë gjithë proceset e rikonstruktsionit të duar artë me kuptimin e plotë të fjalës një i parë që jeta të nxjerr përpara. Krenaria e dhe e kam përkthyer unë. banesave. Kompania “Doraci” prej 16 vitesh artist i lindur, e i formuar në praktikë. Nëse shqiptarëve pasqyrohet gjithashtu edhe në Është një shkrim i çiltër, i sinqertë, i ndjerë, pune është tashmë e njohur jo vetëm në Bruscate dikush do të shkojë në Boscate të Milanos do flamurin kombëtar. Në sfondin e kuq mund të që ka shumë të vërteta brenda. Vitet kanë bërë të Milanos, por dhe më gjerë. ta takoj patjetër Nikollaqin, sepse atë e njohin shohësh shqiponjën e zezë që nuk i bën syri bef. të vetën, shumë gjëra kanë ndryshuar, por -Një ditë, rrëfen Nikollaqi, më erdhi një dhe e respektojnë të gjithë dhe jam i bindur Shqiptarëve u është dashur të luftojnë shumë paragjykimet në Evropë ende ekzistojnë. Suela telefonatë nga një qytet tjetër i Italisë. U ndjeva se do të marin prej tij mirësin dhe mikpritjen gjatë historisë së tyre. Atyre u është dashur tani drejton një bibliotekë interkulturore në i emocionuar, sepse bëhej fjalë për punë dhe vlonjate. të mbijetojnë ndaj pushtimeve të huaja dhe të Zyrih, Pestalozzi, është integruar në shoqërinë telefonata erdhi në një moment tepër deçiziv, Kjo është mëse e vërtetë, sepse kështu mbrojnë familjet, vendin, gjuhën dhe traditat e zvicerane dhe i sheh gjërat ndryshe, por ky por ajo që më kënaqi më tepër ishte reputacioni e njoh, që në fëmijëri Nikollaqin, një djalë i tyre. Kjo ka qenë një betejë pa mbarim; madje shkrim ende e ruan vlerën e vet, sepse besoj se të i mirë, që kishte krijuar kompania “Doraci” qeshur, inteligjent dhe tepër çapkën, cilësi këto, edhe sot ata përpiqen të konsolidojnë vendin gjithë shqiptarët, kush më shumë e kush më pak edhe përtej Milanos dhe për këtë nuk hezitova. që i ka përcjellë tek fëmijët e tij, të cilët janë dhe statusin e tyre në Evropë, përkundër imazhit e kanë ndjerë një diskriminim të tillë kur kanë Filluam menjëherë punë të cilën e mbaruam në pjesëtarë të kompanisë dinjitoze dhe prestigjoze negativ që është aq i përhapur. Shoqërimet e marrë udhët e botës. kohë rekord. “Doraci”. nënkuptuara për vendin tim janë dukuri të tilla Irena Dono pagina 15 Anno 17 n.5 Dicembre 2019 Tradizione Barmashi i Kolonjës Patriotike Nga Vasil BENDO, Tiranë (rreth tetë pushkatarë) të drejtuara nga komandan- ti i pabesë, ose kryelartë, ose ambicioz, ose kar- uk jam studiues i historisë dhe as banor rierist dhe/ose i urdhëruar politikisht, Riza Kod- i lindur në fshatin tonë historik Barmash heli. Pararoja gjermane me tricikla u kthye pa asnjë Ntë Kolonjës tonë patriotike, është fshati i kundërveprim dhe njoftoi komandën gjermane për lindjes i babait tim Leonidha Bendo (Usta Loni) pritën. Pasojat ishin të jashtëzakonshme. Trupat qe na ka lënë shëndenë më 06 Dhjetor 2007 në gjermane u kthyen mbrapsht nga hyrja e Borovës e Tiranë. Këtë fshat e konsideroj si fshatin e prejard- në vijim të territorit kolonjar, dogjën mbarë e prapë hjes time krahinore, gjakore dhe kanunore. shtëpi, kë të gjenin e vrisnin, njeri e kafshë bujqë- Qarku i Korcës është një nga 12 qarqet e Shq- sore, gra, burra, pleq e femijë. Dogjën dhe vranë ipërisë, i lokalizuar në zonën juglindore të vendit fshatin e parë “Borovë” (rreth 107 njerëz) dhe të tonë. Sipas censusit të vitit 2011 popullsia ishte gjithë fshatrat përgjatë rrugës nacionale përfshirë 220.357 banorë në një sipërfaqe prej 3.711 km2. dhe fshatin Barmash ku u bë prita. Cdo shtëpi dhe Eshtë një nga qarqet më të mëdha nga sipërfaqja pronë u shkërmoq, u dogj Kolonja jonë nga budal- territoriale dhe qyteti qendror është Korca jonë e lallëku “patriotik”, njerezit ikën nga sytë-këmbët dashur. Deri në vitin 2000 Qarku i Korcës ishte në skamje, ja futën vetes. Fshati Barmash u dogj, i ndarë në katër bashki: Devoll, Kolonjë, Korcë banorët u larguan apo u fshehën, mbetën të ekze- dhe Pogradec. Përpara vitit 2015 qarku përbëhej kutuar nga gjermanët 4-5 pleq që nuk mundën të nga 37 komuna, ku përfshihej në renditje, sëpari largoheshin. Eshtë e dhimbshme të thuhet por gjer- Barmashi, të cilat janë shkrirë pas reformës ter- Barmashi manët ekzekutuan në total 116-117 njerëz të pafa- ritoriale. Me reformën territoriale të qeverisjes jshëm dhe e verteta zyrtare ka mbetur në errësirë. vendore të vitit 2015, qarku konsiston në gjashtë misht, Arrëz dhe Rajan. Nga rruga nacionale deri tori i tij nuk e përshkruan në mënyrë të saktë, të Televizioni publik shqiptar në fillimkorrikun 2019 bashki: Devoll, Kolonjë, Korcë, Maliq, Pogradec në kodrat ku është ngritur ky fshat historik, shtrihet qartë dhe objektive shkakun e gjëmës së Borovës dha një dokumentar afërsisht të vërtetë por jo të dhe Pustec, por pa komuna. U bë mirë apo keq, një pllajë-fushë-tokë bujqësore nga më të bukurat dhe fshatrave të tjerë përfshirë dhe Barmashin. plotë. Misteri mbetet dhe nuk e di kur do të thuhet e këtë nuk e gjykoj unë por përsëri Kolonja patrio- në vendin tonë. Kur kalon drejt këtij fshati dety- Unë i referohem gjyshit tim, njërit prej xhaxhal- vërteta nga historianët. Shqiptarët e quajtën pritën e tike mbeti nën “sundimin apo pushtetin” admin- rohesh të ndalosh mbi rrugë, në një kodër të ulët larëve të mij dhe burrit të hallës së madhe që pu- Barmashit “burrëri” kurse gjermanët e quajtën “pa- istrativ korcar. Kolonja i ka dhënë shumë Korcës pranë skulpturës të thjeshtë por tepër madhështore nonte në administratën publike të asaj kohe. Ata besi”. Fjala e urtë e sotme popullore thotë: “Një i kurse Korca i ka dhënë shumë pak Kolonjës tonë të skulptorit të madh vendali dhe kombëtar Thoma tregonin dhe i besoj qëndrimit të tyre jopolitikë. cmendur që drejton, cmend të gjithë që urdhëron”. patriotike. Edhe qeveritë e shpeshndryshueshme Dhamo (Thomai) që simbolizon “pritën antinaziste Një divizion i madh ushtarak gjerman më 6 kor- Aferim, dëshiroj të mos ketë ndodhur kështu. Ishte shqiptare nuk i kanë kthyer sytë te kjo zonë pa- të Barmashit”, për të parë dhe kuptuar bukurinë e rik 1943 hyri nga Greqia nëpërmjet Kapshticës patriotizëm i tepruar, mburrje krahinore apo mung- triotike. Kanë premtuar shumë dhe kanë bërë pak. këtij fshati, të lënë pas dore nga kohët e këqija të dhe ju drejtua Kolonjës. Ushtria naziste donte esë zgjuarësie për ngjarjet e kësaj katastrofe rajo- Nuk është vendi dhe rasti të përmend patriotët vazhdueshme qeverisëse të vendit tonë. të kalonte paqësisht nëpërmjet territorit kolonjar nale? Nuk jap dot pergjigje të saktë për këtë histori që ka nxjerrë kjo zonë e lavdishme e vendit tonë Për pritën e Barmashit është folur shumë, përgjatë tërheqjes nga Greqia dhe kishte bërë një të dhimbshme që kushtoi djegie shtëpish, fshatrash, sepse ata janë të njohur mbarëvendi. ka shumë histori të treguara kontradikisht deri marrëveshje verbale në fshatin Borovë me forcat njerëzish dhe largime masive të popullsisë, përfshirë Barmashi është një fshat historik, një ish-komu- edhe gojëdhëna. Unë vetë, ndër vite, kam marrë partizane për një kalim paqësor. Kushti gjerman dhe familjen e babait tim që u cvendos gradualisht në qendrore dhe tashmë me reformën e përmendur informacione të majta dhe të djathta, nga gjyshi, ishte: “Nëse vritet 1 ushtar gjerman, do të vriten drejt Tiranës ndër dy vitet e vështira pasardhëse. E është një njësi administrative në përbërje të Bash- babai, xhaxhallarët, hallat, burrat e hallave, 100 banorë të zonës”. Gjithashtu, kërkuan garan- kam patur shumë të vështirë të shkruaj këto rrjeshta kisë të Kolonjës tonë patriotike. Kjo e fundit është kushërinjve të parë nga babai, bashkëfshatarëve ci që gjatë gjithë rrugëtimit në territorin kolonjar të rënda, të errëta dhe të pavërtetuara për këtë fshat krijuar nga ish-komunat Barmash, Clirim, Ersekë, të tjerë të krishterë dhe bektashinj, etj., por as- forcat gjermane nuk do të prekeshin ose sulmo- pasi rrjedh prej tij. Leskovik, Mollas, Novoselë, Qendër Ersekë dhe njëherë nuk kam marrë një përgjigje përfundim- heshin. Ushtria gjermane e përbërë nga afërsisht Fshati Barmash është i shtrirë në mes të katër Qendër Leskovik. Njësia e re e qeverisjes vendore tare dhe të saktë. Disa e kanë shpjeguar djathtas 1000 trupa, me armatime luftarake moderne, me faqe kodrash, si një “gropë vullkanike energjie” e krijuar në fshatin Barmash administron shërbi- dhe disa të tjerë majtas duke mbajtur qëndrime pararojë zbuluese, kur u afrua në rrugën nacionale e vendosur ndër male jo të larta. Gjatë rrugës met publike për fshatrat Barmash, Leshnjë, Shalës, politike të dyzuara. Eshtë botur edhe një libër i pranë fshatit Barmash ndeshën në një pritë nga drejt Barmashit fillimisht shfaqen kisha “Fjetja e Gozhdarazhd, Sanjollas, Kamnik, Bënjez, Radi- emërtuar “Borova martire” e vitit 2015 por au- disa “pushkatarë” të cetës partizane territoriale Hyjëlindëses” ose e Shën Mërisë, vazhdon teqeja “Tyrbja Barmash” për banorët bektashinj, kisha “Trinia e Shenjtë”, shkolla e fshatit dhe perfundon me kishën “Shën Theodhorët” ose e Shën Triad- hës, që kanë nevojë të rikonstruktohen. Popullsia YJET E RAMICËS vendase mund të thuhet se përbëhet nga 50% të besimit orthodhoks dhe 50% të besimit bektashi, Nga Andrea Llukani, Tiranë Fshati Ramicë në qarkun e Vlorës ka qenë një por këto shifra nuk janë të deklaruara zyrtarisht. bazë e fuqishme gjatë Luftës Antifashiste Naciona- Ndërmjet banorëve të dy besimeve nuk ka patur ëto ditë doli nga shtypi libri “Yjet e Ram- lçlirimtare. Ramica i shërbeu Luftës Antifashiste kurrë konflikte për shkak feje. Fshati Barmash icës” i studiuesit Bernard Zotaj, botim Nacionalçlirimtare si qendër strategjike, nga ku shquhet për zhvillimin e blektorisë, për prodhimin luksoz dhe dinjitoz i shtëpisë botuese K nisën luftime të ashpra gjatë Operacionit të Dim- e mjaltit, pastermasë, ullinjve, frutave, arrave, M&B. Meqë isha i ftuar në panelin kryesor, në rit të viteve 1943-1944. Në Ramicë kishin selinë rakisë, verës, etj. Unë besoj se nuk mund të gjen- ditën e promovimit të librit e ndiej për detyrim shtabet partizane të gjithë qarkut të Vlorës. Djemtë det një familje kolonjare në fshat dhe qytet që nuk moral të shkruaj diçka rreth librit, sepse me këtë dhe vajzat e Ramicës përkrahën pa rezerva Luftën nxjerr ose nuk ka raki në shtëpi. Ka burime ujore aktivitet mbresëlënës Muzeu Historik Kombëtar Antifashiste Nacionalçlirimtare. Mbi 100 djem dhe të bollshme dhe nuk ka vuajtur kurrë për ujë të çeli siparin e festimeve të 75 vjetorit të çlirimit vajza të Ramicës rrokën armët dhe u rreshtuan pastër. Ka patur një shkollë të herëshme 8-vjec- të Atdheut. Sigurisht që gjatë muajit nëntor do në njësitet partizane të Brigadës V Sulmuese. Nga are dhe një shkollë të mesme bujqësore. Barmashi të ketë aktivitete të shumta të këtij lloji, por li- Ramica gjatë viteve të Luftës Antifashiste Naciona- përbëhet nga tri lagje të quajtura: bri “Yjet e Ramicës” i studiuesit Bernard Zotaj lçlirimtare ranë dëshmorë: Bezhan Hajro Nuredini, Barmash-qendër ku perfshihet ish-komuna është i veçantë përsa i përket përmbajtjes dhe Elmaz Adem Rrokaj, Gani Bajram Gabaj, Hajdine sot njësia administrative vendore, e shtrirë pak metra poshtë rrugës nacionale që sheh drejt fshatit; Mesare, lagje qendrore e populluar në kodren përballë që shihet nga rruga nacionale, e njohur për njerëz nga e cila rrjedh shtëpia dhe familja e babait tim. Vila, lagje në një kodër tjetër përbri. Fshati Barmash shquhet për patriotizëm, nder- shmëri dhe besëmbajtje. Njerëzit me prejardhje Në pavijonin kushtuar Luftës Antifashiste Na- nga ky fshat të dëgjojnë, të kuptojnë, të psikologji- cionalçlirimtare në Muzeun Historik Kombëtar sin dhe të ndihmojnë, por gjithmonë kërkojnë reci- gjendet një maket i shpellës së Ramicës, e cila ka procitet në marrëdhëniet shoqërore. Jane njerëz të funksionuar si qendër mjekësore për të kuruar të heshtur, të thjeshtë, të komunikueshëm, të zgjuar, lënduarit e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare. profesionistë, shumë punëtorë, tepër shoqëror dhe Prej stafit mjekësor mund të përmendim Dr. Ibra- të gjendshëm. Nuk pranojnë kurrë futjen prapa him Dervishin ka mjekuar dhe shëruar të plagosurit krahëve dhe padrejtësitë sociale. Kur kuptojnë se gjatë luftimeve në betejën e Gjormit. Më 25 gusht të tjerët e kanë me hile, njerëzit e zgjuar të Bar- 1943 në Shpellën e Ramicës u krijua i pari Spital mashit bëhen keq, ashpërsohen dhe shpërthejnë Partizan për Zonën e Parë Operative Vlorë-Gjiro- deri në “illnime” të padëshirueshme. Banorëve vlerave, që përcjell tek lexuesi. Bernard Zotaj Sinan Zogaj, Izet Yzeir Caushaj, Lelo Hajro Lekaj, kastër-Mallakastër. Shpella në fshatin Ramicë nji- të hershëm vendas Zoti ju ka dhënë katër cilësi me thjeshtësinë dhe mençurinë që e karakteri- Luto Shaqo Canaj, Male Mato Kokallaj, Miftar Ali het ndryshe edhe me emrin “Shpella e Çine”. Ajo të rralla: Durimin karakterial; Intuitën situatore; zon shkruan për vendlindjen e tij, Ramicën dhe Bocaj, Mulo Dalan Dervishaj, Nexhip Sadedin Xhi- gjendet në një vend shkëmbor dhe ka një sipërfaqe Zgjuarësinë natyrale; dhe Punëtorinë e pafund- kontributin që dhanë banorët e saj gjatë viteve të haj, Rakibe Hazbi Dervishaj, Reiz Alem Banushaj, rreth 300 m2. Shpella e Ramicës ndahet me mure me. Në cdo situatë dhe zhvillim kombëtar politik lavdishme të Luftës Antifashiste Nacionalçlirim- Rrapo Hakim Resulaj, Sadik Zoto Zotaj, Salo Kalo shkëmbore dhe ka një temperaturë konstatante, ata dinë të mbijetojnë sepse qeverisja vendore tare. Si pinjoll i denjë i dëshmorit Sadik Zotaj, ka Gabaj, Sinan Mustafa Canaj, Syrja Veliko Sarçaj, veçanërisht në stinën e dimrit. Shpella e Ramicës, nuk i kthen sytë drejt tyre. E kanë konsideruar mundur të trajtojë me vërtetësi bëmat e atyre që Shamet Llano Hoxhaj, Tare Myslim Kokallaj, Zy- e shndërruar në spital partizan ishte qendra ku fshat gjysëm ballisto-kulak, gjysëm komunist dhe derdhën gjakun për këto ditë të lira që jetojmë ne ber Sadedin Zhixhaj. Për kontributin e shquar gjatë mjekoheshin partizanët e plagosur. Prej kujdesit të gjysëm orthodhoks-bektashi kurse unë e konsid- sot. Me të vërtetë në libër autori i quan yje dhe si viteve të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare fsha- mjekëve gjatë viteve të Luftës Antifashiste Naciona- eroj fshat patriotik sepse “Pritën e Barmashit” nuk të tillë do të mbeten kurdoherë, burim frymëzimi ti Ramicë është dekoruar nga instancat më të larta lçlirimtare, në shpellën e Ramicës u mjekuan me e kanë bërë banorët dhe orthodhoksët e fshatit të për brezat që do të vijnë. të shtetit shqiptar, duke marrë Urdhërin e Flamurit. dhjetra partizanë të plagosur. lavdishëm Barmash të Kolonjës tonë patriotike. Cultura Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 16 Një takim kulturor poetik Në Breshia të nga Petrit R Aliaj në moshë të rinisë në kinostudion“Shqipëria e Rama. Poetet e talentuar si: Lumturi Plaku, Re”i ndodhur rastësisht atje nën shoqërinë e Skënder Lazaj, Fabiola Sali, Valbona Jakova Italisë, në gjurmë rej me shumë se dy muaj, mikesha e jonë Dhimitër Rëmbecit, redaktor i emisionit muzikor recituan per te ftuarit poezi nga krijimet e tyre Valbona Jakova, poete, përkthyese dhe që trasmetohej ç’do të hënë në RTSH. Pikerisht te bukura. Ndersa Lori Duka, prof.ssa.Gabriella Panëtare e stafit të lidhjes së shkrimtarëve per kete arsye sa me tha Albana që në takim Cadei e Anita Bertolini na sollën alegorizmin, të stradiotëve dhe artistëve shqiptarë në Itali (LSHASHI) do të jetë edhe Luani nga Franca i u përgjigja idealizmin, lutjet, dashurinë, nostalgjinë për ato ndihej e preokupuar për realizimin e dy takimeve menjëherë; atëhere do të jem edhe unë. Ishte që lamë pas. Dedikimin për më të afërmit që shumë të rëndësishme në fushën e artit e të një shans që nuk duhet ta humbisja sepse do na mungojnë, denoncimin e dhunës ndaj gruas shqiptarë kulturës shqiptare.Takime të cilat përkonin me ta degjoja nga afer, do te bisedoja lirshem dhe fatkeqesin e pesuar nga tërmeti e dt 26 festat e nëntorit, por ne nje moment te veshtire mbi ecurine e krijimitarise se tij te madhe e te nëntor qe goditi Shqipërinë me epiqendër në (vijon nga faqja 9) per shkak të katastrofës natyrale në Durrës. larmishme. Durrës. U shpreh njezeri solidaritet e respekt Në një burim tjetër kronikal pas përndjekjes së 7000 zviceranëve që tërhiqeshin nga Bergamo në Breshia, në shtator të vitit 1521, në krye të 600 kalorësve niset të mbrojë Bergamon duke i shpartalluar zviceranët. Po kështu lufton dhe në Capriolo. Dy vjet më vonë, në 1523 është anëtar i Këshilit të Luftës së qytetit të Bergamos bashkë me guvernatorin e qytetit Giano Fregoso dhe Giuglio Monfrove. Më 1527, pas betejash të tjera nëpër Itali, ai rikthehet përsëri në Bergamo, nën kom- andën e proveditorit të përgjithshëm të ushtrisë venedikase, Domenico Contarini. Po këtë vit lufton përsëri për mbrojtjen e Bergamos dhe në afërisi të Adda kundër zviceranëve dhe gjermanëve im- perialë. Sipas analeve historike, atë e gjejmë sërish në vitin 1527, kur me 260 luftëtarët e tij stradiotë është në mbrojtje të Cremonës bashkë me Alvise Pisani. Një tjetër shqiptar ishte Filipo Albanese, që fillimthi, në 1498 e gjejmë në luftrat e Tos- kanës dhe Pizës me 80 kalorësit e tij. Ai kishte luftuar në Lombardi kundër forcave të dukës së Milanos, Ludovico Sforza, ku gjatë betejës ishte caktuar “mjeshtri i veprimeve ushtarake”, duke luftuar krah Niccolo Orsini. Në gusht të vitit 1503 e gjejmë në Ghedi me 240 kalorësit e tij, me detyrën për të ruajtur kufijtë e zotërimeve të Venedikut. Ndër stradiotët e tjerë të famshëm të këtyre provincave veç atyre të familjes së madhe Buziki, gjejmë dhe Teodor Renessi Albanese, i cili kishte luftuar në Breshia e gjetkë. Bashkë me të gjejmë dhe Piero Renessi në betejën për mbrojtjen e Breshias, ku u kap rob dhe u çua në Cre- mona, por meqë u pagua për shpëtimin e tij, atë e liruan dhe shkoi në Venezia. Por përsëri në krye të trupës së tij prej 50 stradioteve ai luftoi kundër Një nga këto takime u realizua në Së bashku me miqtë e mi si: Ndue Shabaku për jetët e humbura dhe të dëmtuarit nga francezëve në Binasco. Edhe Paolo Albanese, një bibliotekën San Polo në qytetin e Breshjas, e Skënder Lazaj u takuam me të ftuarit e takimit. tërmeti. Grupi i valleve “Shqipona” nga Lecco tjetër stradiot i famshëm me trupën e tij prej 80 ndersa takimi tjeter u zhvillua në sallën e Ishte me te vertete mbreslenes dhe emecionues me drejtuese zonjen Drita Gega të veshur me kalorësish stradiotë, që kishte luftuar në Breshia shtëpisë “Misericordia”në Ghedi. Portagonistët te ndodhsha para dy ikonave te letrave shqipe ti kostume tradicionale kombëtare moren pjese që në vitin 1500, nga senati i Venedikut kishte tanë këtë rrallë, ishin miq nga larg. Migena takoje, bisedoje e degjoje ku flisnin rrjedhshem ne kete takim, por nuk de butuan me vallet marrë titullin si “uomo valoroso”! Krahas tij, i Arllati prof. e gjuhës dhe letërsisë shqipe per kulturen, historine, gjuhesin e krijimtarine e tyre karakteristike në shenjë homazhi për përmendur në kronikat veneciane është dhe Nic- në Gjakovë, redaktore dhe recensuese e 54 tyre aq te madhe e shume me vlere per ne dhe viktimat. Në përfundim miku ynë Luan Rama colo da Cattaro, të cilin në 1509 e gjejmë në Lom- bardi. Në krye të trupës së tij prej 100 kalorësish vëllimeve me poezi dhe prozë. Pjesëmarrëse brezat e ardhshem. na dhuroi botimin e dytë të librit me të dhëna ai mbrojti qytetin e Cremonas. Shumë luftëtarë në mjaft konferenca shkencore të organizuara Kur ju folem per aktivitetin më të historike “Dozhët e Purpurt Durrazo” të cilit i stradiotë i gjejmë me mbiemrin Albanese. I tillë nga universitetet e Tiranës, Prishtinës,Tetovës, rëndësishëm të vitit “Arti në Lëvizje” i realizuar mungonte çmimi i shitjes, por brënda në fletën ishte Cristoforo Albanese që më 1517 e gjejmë në Elbasanit, Shkodrës, Shkupit, Durrësit e Vlorës nga LSHASHi, ata jo vetem na inkrajuan per e dytë mbas kopertinës, mësova se ky libër ishte çlirimin e Breshias duke luftuar këtë radhë kundër në të cilat ajo ka paraqitur punimet e saj si: në kete aktivitet ku promovohen 10 deri 15 nga të i destinuar falas për bibliotekat dhe qendrat e spanjollëve dhe më pas është vendosur me banim gjuhë, albanologji, publicistikë, kritikë letrare, gjitha fushat. Në vazhdim dr.Lori Duka i bëri kulturës shqiptare. Ndersa avionet largoheshin aty. Ai ishte në krye të një trype prej 100 kalorë- gazetari etj. Ndërsa nga Parisi ishte kineasti, një paraqitje të plotë veprimtarive të miqve drejt Parisit e Kosoves ne jetonim me çastet e sish. Në fillim të karrierës së tij ai ishte shfaqur në përkthyesi e studjuesi artit, gazetari e diplomati tanë të nderuar edhe me shoqërimin në video bukura te ketij takimi kulturor e me shume vlere Firenze që më 1487 duke mare pjesë në luftimet kulturor, prof. në Universitetin e Parisit Luan projektor të mjaft fotografive. Nuk mungoi duke mbetur me shpresen e takimeve te tjera ne e Pizës dhe Gjenovas. Më 1511 është në Vene- Rama. Me Luanin isha takuar për herë të parë edhe intervista e zj.Gabriela Cadei për z.Luan te ardhmen… cie me trupën e tij prej 190 luftëtarësh, në krah të proveditorit të Përgjithshëm venecian Andrea Gritti. Më pas lufton në Treviso, Bergamo, San Lorenzo, Crema dhe në vitin 1513 mbron Ber- gamon. Më 1515, në krye të 182 luftëtarëve luf- Takime me vlera të çmuara ton kundër spanjollëve në Cremona dhe më 1524 e shohim të niset përsëri për mbrojtjen e Berga- mos. Ndërkohë, stradioti tjetër Giovanni Albanese poetike, humane dhe intelektuale e gjejmë fillimthi në Napoli që më 1482 duke luftuar kundër ushtrisë së Vatikanit. Më 1503 Nga Migena Arllati dhe vlerësimin e saj përtej kufijve nacionalë. Komentet ndërkulturore nuk munguan as e gjejmë nën komandën e milanezit të famshëm Ghedi, Itali Që në hapje të takimit, shumë e talentuara nga Skënder Lazaj, Petrit Aliaj e Ndue Shabaku, Cesare Borgia. Më vonë Giovani shquhet në bete- Lori Duka bëri një paraqitje të përgjithësuar të komunikimi me të cilët ishte vërtet mbresëlënës. jat e Ravenës e Cesena ku është në krye të 500 e ftesë të mikes sonë Valbona Jakova, veprimtarisë sonë, duke prezantuar materiale të Respekti për jetët e humbura e të dëmtuarit nga kalorësve në shërbim të gjeneralit të famshëm poete, përkthyese dhe me organizim të bollshme nën shoqërimin në videoprojektor të tërmeti u manifestua nga të gjithë të pranishmit, Francesco della Rovere, duke sulmuar spanjollët Lidhjes së shkrimtarëve dhe artistëve mjaft fotografive nga puna e z. Rama dhe znj. përfshirë grupin e valleve “Shqiponja” nga dhe më pas duke ndihmuar proveditorin Alvise M Pisani në krye të 282 luftëtarëve. Emra, data his- shqiptarë në Itali (LSHASHI), në sallën e Arllati. Lecco. torike, kronika mesjetare, istikame e kështjella, shtëpisë “Misericordia” në Ghedi, u realizua Pasoi intervista e prof. Gabriela Cadei me Drita Gega, drejtuesja e këtij grupi dhe kudo stradiotët shqiptarë provuan sprovën e zjar- takimi kulturor - poetik mes një publiku shqiptar pyetje që kishin të bënin jo vetëm me krijimtarinë bashkëpuntorja e ngushtë e aktiviteteve rit për të mbrojtur jetën qytetare. Nëse i shkrova dhe italian. Organizuesit shkëputën copëza tonë por edhe për kulturën shqipe në përgjithësi. kulturore, së bashku me valltarët e saj të veshur këto rradhë, kjo thjesht për tu treguar miqve të mi nga jeta dhe veprimtaria e personaliteteve të Po ashtu, të apasionuarit mbas poezisë, recituan me kostume tradicionale kombëtare, erdhën të shqiptarë e italianë që takova atje, se këto bëma ftuar enkas me këtë rast: Migena Arllati dhe pjesë nga krijimtaria jonë. Lumturi Plaku, na respektonin ne si miq, por në shenjë homazhi nuk duhet të mbeten të panjohura, nuk duhet të Luan Rama, kontribuues në fushën e letrave, Skënder Lazaj, Fabiola Sali, Valbona Jakova, për viktimat e në solidaritet të plotë me ata që mbeten vetëm në librat e vjetra të historisë që i albanologjisë, historisë e diplomacisë shqiptare. Lori Duka si dhe prof.ssa.Gabriella Cadei e Anita përjetuan fatkeqësi, nuk vallëzuan. Ata me hapin veç ekspertët e historisë. Këto histori janë Ceremonia në Ghedi erdhi në bashkëpunim Bertolini sollën recitime poezish të zgjedhura shumë dëshirë na dhuruan koloritin e veshjeve referenca dhe duhet të jenë të tilla për kohën e me Lidhjen e shkrimtarëve dhe artistëve nga dy autorët e ftuar, me tema mbi idealizmin, në fotografitë që realizuam. sotme, referenca të një lidhje të vjetër. Ato duhet shqiptarë në Itali dhe shoqatat “Altrove”, lutjet, dashurinë, nostalgjinë për ato që lamë pas, E në përfundim, lule, libra, dhurata, dhe të jenë të njohura jo vetëm për të rinjtë shqiptarë të ardhur në emigracion këto 30 vjet, por edhe “Nexus” e “Arti në lëvizje”. Ne, protagonistët, dedikimin për më të afërmit që na mungojnë, shkrepje fotografishë për çaste që do të mbahen për italianët mes të cilëve jetojnë. Janë referenca u ndjemë të mikluar nga interesimi i të denoncimin e dhunës ndaj gruas, për natyrën mend gjatë nga të gjithë ne që ishim të pranishëm. krenarie, pa përmendur këtu epokën legjendare pranishmëve jo thjesht për veprat tona por edhe kapricioze e cila me tërmetin e dt. 26 nëntor Të tilla dialogje poetike, kulturore e miqësore të Skenderbeut e cila padyshim është epopeja më për kulturën e traditën shqiptare, për letërsinë goditi Shqipërinë etj. jetojnë gjatë në mbamendjen e të gjithëve. e shndritshme e shqiptarëve të atyre kohrave. pagina 17 Anno 17 n.5 Dicembre 2019 Solidarietà “Supet e maleve dhe supet e shqiptarve nuk janë kërrusur kurrë”. Ku shkon Ardita? E cioè: “Un albanese lo pieghi quanto puoi piegare una montagna”.

Vittorio Sgarbi

Të gjithë bashkë! Nga Nase Jani

“Le të lindi dielli pa dhimbje! Nga Selman Meziu dëgjuar se autobuzat qe vinin nga shqipëria, merrnin edhe ndihma. Dhe ajo e realizoi. Nje Le të lindi dielli pa lot! shte ora pesë e mëngjezit. Mjergulla nuk episod që flet shumë. Një dashuri e dhimshuri Vendi im të ketë veç ditë-gëzimi! linte rrezet e diellit te ndriçonte tokën. Ajo u që ka mbuluar globin mbarë. Një shembull i S’dua të jetë asnjë ditë si sot!” Izgjua sot të shtunën më shpejt se zakonisht. tillë ështe ai shpirt që mbart dhemshuri. Mbart Babai, i habitur e pyeti: edukatë dhe kulturë. Mbart vyrtyte të shkëlq- Të gjithë bashkë: -Ku shkon kaq herët bija ime? Ajo i pa yera që nuk ju mungoijn shqiptarëve. Ato janë tek dhimbja e njerëzve që kanë humbur njerëzit e tyre! prindërit me dashuri, por jo si zakonisht. Dhe bashkuar fort në këto ditë tragjike. Në këto ditë u përgjigj: zije e vuajtjsh të mëdha të mijëra e mijëra shqip- Të gjithë bashkë: -Të dërgoi këto dy valixhe në shqipëri. tarëve të pa streh, të pangrënë, pa veshmbathje. me urimin: Të shërohen sa më shpejt, të plagosurit e tërmetit! Fëmijë, burra e gra, flen jasht. Kanë humbur Që nuk darkojn, ju mungon edhe ujin. Që flenë Të gjithë bashkë: gjithëçka. Mua me dhimsen, dua t’i ndihmoi. jasht nën shìun erën e ftohtë. Fatkeqësia naty- Vajzës 20 vjeçare, kokrrat e lotit i binin faqeve rore që përvëloi zemrat e të gjallëve por dhe ato të lutemi: Sa më tepër jetë të shpëtuara! si nje shi i rrëmbyeshëm. Prindërit ulën kokën. që mbetën nën gërmadhat e banesave të tyre. Të gjithë bashkë, Dhe ashtu me vete u shprehën. Vajza ka të dre- Ju bekoft shpirti njerëzve të tillë. Paçin fat e të ndihmojmë me çfarë kemi mundësi të ndihmojmë! jtë. Dhemshuria e saj është margaritari që i del mbarësi. Është kënaqsi të mendosh se si mund nga shpirti. Deshira, i duhet realizuar. Nana i t’i ndihmosh ato qe vuajn. Natyra ka dhuruar E para: shpirti dhe dashuria të mos na mungojë! tha: dashurinë si instikt për gjitheçka të gjallë. Por -Mire shko bijë, tani je e madhe, keni më shumë për njerëzit me zemër të madhe. Nase Jani gjykuar shumë drejt. Veshmbathje të moshave E kjo sot, tani, nesër më shumë se kurr duhet Kryetar i Klubit të Shkrimtarëve dhe Artistëve “Drita” të ndryshme ajo i kishte mbledhur nga shoqet shprehur. Për t’ua lehtësuar sadopak dhimbjen 27 nëntor 2019 e veta të punës, këtu në Firence të Italisë. Të fatkeqëve shqiptar në Durrës e rrethina, Kurbin, hekurosura, të lara, të ndara sipas moshave. Lezhë e kudo që vuajn nga kjo forcë e pabesë Vajza me origjinë nga Oblika e shkodrës kishte dhe eegërsueme e natyrës në Shqiperinë nanë. Një dhembje, një Vullnet Sina 100 milion lekë për të prekurit nga tërmeti zë, një komb... Nga Clirim Hoxha Nga Hasan Gremi ipërisë a ishte në këto nivele? Nuk u dëgjua kur- uhet Vullnet dhe është njeri me vullnet rëkund fjala e drejtuesit të saj. të hekurt. E kam fjalën për deputetin e ë këtë ditë të përzishme, kudo në trojet Ajo që dha dritë shprese në shpirtërat e QQarkut të Vlorës zotin Vullnet Sina, i cili etnike shqiptare, Flamuri ynë Kombëtar shokuar, ishte shprehja që dhanë mediat; “Po sapo ka akorduar 100 milion lekë së bashku me Nkokëulur, shpreh dhembje për jetë të vijnë vëllezërit kosovarë...”! Shprehje e artë, pagën e tij për të prekurit nga tërmeti i tmer- humbura njerëzore, që ua rrëmbeu mizorisht me ngarkesë të lartë emocionale që më përloti shëm i 26 nëntorit. forca apokaliptike në mëngjesin e 26 nentorit. U familjarisht, u ndje dora e ngrohtë e vëllaut për Një veprim humanitar i një njeriu që e ka ngri- drodh shpirti i kombit, që humbi bijtë e vet, shq- të ndarë bashkë dhembjen. Nuk vonoi edhe vër- tur perandorinë e tijë Big Market mbi guximin dhe iptarët derdhin lot për gjyshërit që nuk e panë shimi i gatshmërisë individuale qe hapte zemrat sakrificat e panumurta të këtyre 30 viteve. Shpir- më lindjen e diellit, për emigrantët e sapoardhur dhe dyert për të pritur njerëzit në nevojë. Në këtë tin e tij human e kanë provuar gjatë këtyre viteve që nuk shuan dot mallin me të afërmit dhe miqtë atmosferë të vëllazërisë do të veçoja kengëtaren, shumë shqiptar dhe vërtetë, Vullnet Sina nuk dhe për vogëlushët që u këputën ëndërrat e bu- mësimdhënësen dhe aktivisten mirënjohur në ndalet të tregoi se kush është dhe çfarë di të bëjë. kura në mes. Ndoshta ndonjeri prej tyre ëndër- forumet sociale Sadije Hoxha Carkaxhiu, bijë Është nder i madh për Vlorën që të për- ronte të këndonte apo të recitonte bukur, me e familjes se Hoxhajve me zë për kontribut të faqësohet nga Vullnet Sina si deputet në Parla- tribuar në rindërtimin e banesave të shëmbura moshatarët e vet në aktivitetin artistik të shkollës shquar patriotik në Ferizaj, të vajzës së saj Besa mentin e Shqipërisë, sepse jo vetëm që është një apo të dala jashtë përdorimit nga tërmeti. për festat e nëntorit, po zëri i tyre mungoi. Carkaxhiu Bibaj. Më la përshtypje edhe Lubovci intelektual dhe bizesmen i sprovuar, por është Kam ndjekur se si lumi i atyre shqiptarëve Ngushëllime familjarëve që humbën të Luljeta, edhe pse është në një kurim shëndetë- një shqiptar i madh që jep nga vetja kur Atdheu nëpër botë nuk rresht së akorduari ndihmën e dashurit e tyre! U prehshin në paqe shpirtërat sor në Zvicër, tregoi gatshmëri të strehonte një e kërkon, kur klithma e mbijetësës përplaset tyre financiare për rikuperimin e të dëmtuarëve e tyre! çift pensionistësh duke paguar qeranë me të ar- mbi tokën arbërore. Ka shumë njerëz në Shq- nga kjo tragjedi. Dhembje e rëndë tronditi shpirtërat e shq- dhurat e veta. Po kështu edhe një qytetar nga ipëri dhe padyshim në qytetin e Vlorës që kanë Inisjativa të tilla po ndërmerren nga kudo iptarëve. Po zeri i gjakut kërkonte që shqiptarët komuna e Lipjanit, i cili mirëpret dy familje në grumbulluar pasuri si rezultat i aktivitetit të tyre mes shqiptarëve. Veç ndihmave në ushqime të ishin pranë njeri-tjetrit në këtë tragjedi, për banesën e vet, Ku dha edhe numrin e telefonit. në fushën e biznesit, por që ndoshta ngurojnë të dhe veshmbathje që u grumbulluan në një kohë të lehtësuar sadopak shpirtërisht fatkeqët. Sapo (ndjesë që nuk ia mbaj mend emrin). shfaqen apo të futen në njerëzit që kanë në shpirt rekord duke treguar se çfarë shpirti humaniz- u shpërnda lajmi i kobshëm, Kosova ndjeu Solidariteti i ndihmës humane nuk mungoi humanizmin e Nënë Terezës (sot Shën Tereza). mi kemi ne shqiptarët dhe sa të bashkuar që dhembje, u çua në kembë, për të qene bashkë as nga diaspora dhe shumë vende Europës Shembulli i zotit Vullnet Sina duhet ti nxis të ve- bëhemi kur klithma e Atdheut na thërret, ajo “si vëllau me vëllanë...” në këtë fatkeqësi të Banorët e Tiranës, kujtuan me dhembje projnë. Atdheu ka nevojë për kontributin e tyre që duhet më pas është ndihma financiare për rëndë. Edhe pse ishte në hallet e formimit të njerëzore ata që humbën jetën në këtë tragjedi fianciar o sot o kurrë. të rindërtuar banesat e shembura dhe të paban- qeverisë së re, mbi të gjitha triumfoi dashuria dhe ndezën qirinj, u lutën për shpirtërat e tyre. Kam ndjekur këto dy-tre ditët e fundit se ueshme. vëllazërore. Me një mobilizim të rrufeshëm au- Sa krenari dhe dinjitet i japi moralit tonë kom- çfarë po bëjnë fondacione me emër në Shqipëri, Nuk duhen tulla dhe llaç nga ana e ndër- tokolona e kompletuar për urgjenca civile, u nis bëtar këta njerëz me vlerat e larta njerëzore, siç është ai “Shqiptari për shqiptarin” e drej- tuesve, duhen kontribute financiare në adresë drejt vendeve të dëmtuara, që të shpëtonin sa përballë atyre politikanëve, edhe pse veshin tuar nga Elvis Naçi, apo “Një javë ndryshe”, të Qeverisë Shqiptare për të bërë të mundur më shpejt jetë njerëzore, të përballoheshin e të herë pas here mantelin e shenjtorit, prapë janë të cilët kanë ndërmarr veprime të guximshme rindërtimin e banesave të katastrofës, të cilat evitonin situatat e rënda.Po emergjenca e Shq- djalli vet. për mbledhjen e fondeve financiare për të kon- duhet të rindërtohen me projekte antisizmike. Medioevo Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 18 PASQUALE BAFFI - L’Arbëresh “è un uomo fiero, che odia la servitù” Nga Giovanni Argondizza L’Arbëresh “è un ei rivolgimenti storici che si susseguirono dalla fine del secolo XVIII alla metà del uomo fiero, che odia la XIX, significativa fu la partecipazione servitù”. N 1 degli Arbëreshë . Benedetto Croce, Pasquale Stefano Baffi nacque a Santa Sofia qualche secolo più d’Epiro nella provincia di Cosenza, l’11 luglio tardi, scrisse: “Baffi 1749 da Serafina e Giovanni Andrea Baffa (in faceva parte di quella seguito cambiato in Baffi). Studiò presso il Collegio italo-greco di schiera di intellettuali San Benedetto Ullano, dove compì gli studi del Mezzogiorno che classici previlegiando le lettere greche, per rifecero se stessi mercè le quali venne poi considerato come il più la cultura e il pensiero, insigne ellenista dell’affascinante periodo crearono a se stessi una dell’illuminismo napoletano. patria, e sono i veri e i Alla giovane età di vent’anni si meritò la cattedra di lingua e letteratura greca nella soli nostri progenitori Regia Scuola di Salerno, elevata proprio politici”. allora a istituzione universitaria. Dopo, infatti, l’espulsione dal Regno di Napoli dei Gesuiti, nel 1767, molti posti di insegnamento si erano resi vacanti. chiamati affettuosamente “Ninno e Nenna”. Da qui, sostenne fortemente il cugino mons. Michele divenne professore di paleografia Francesco Bugliari per ottenere il trasferimento e diplomatica all’università di Napoli; Gabriella del Collegio italo-greco da San Benedetto Ullano una valente pittrice, alla quale venne attribuito il a San Demetrio Corone. ritratto del padre, conservato nel Museo di San Il parente Giuseppe Bugliari, cappellano Martino a Napoli. del Real Reggimento Macedone, lo introdusse Nel 1795 le Logge massoniche furono presso gli intellettuali napoletani, in modo bandite per opera della regina Maria Carolina particolare presso gli intellettuali filo-ellenici, molto spaventata dopo la caduta della Bastiglia, che riponevano nella zarina Caterina II le ma anche accecata dal desiderio di vendicare la speranze della libertà della Grecia. sorella Maria Antonietta. Nel 1773 ottenne la cattedra della Lingua Il suo atteggiamento verso la massoneria – Superiore Latina e della Lingua e Letteratura un tempo più che tollerante - cambiò, ritenendo Greca nelle Reali Scuole Militari della ora gli uomini di cultura che avevano partecipato Nunziatella. al generale movimento di idee dei pericolosi Fu apprezzato e stimato da Nicola Ignarra, innovatori. uno dei maggiori eruditi napoletani del ‘700, Nel 1799 Baffi parteggiò per la nascente che presenziò il concorso per esami nel 1791 Repubblica Partenopea, proclamata sull’onda per la nomina del Presidente del Collegio della Prima Campagna d’Italia delle truppe della italo-greco, al quale parteciparono: Francesco Durante la sua permanenza del Registro e dell’Archivio della Cassa Prima Repubblica francese dopo la Rivoluzione, Bugliari, Domenico Damis arciprete di Lungro, a Napoli, negli anni dal ’75 Sacra. Nello stesso anno venne nominato che arrivarono a Napoli. Cangale di Firmo, Antonio Roseti di Frascineto al ’78, aderì alla loggia socio dell’Accademia Ercolanense e di essa Ma, Baffi non era un giacobino combattivo; la ed altri. massonica “Vittoria” – Bibliotecario. sua natura era contro la violenza, l’aggressività e Durante la sua permanenza a Napoli, negli la distruzione. Piuttosto un idealista e pensatore frequentata dall’aristocrazia Tradusse ed interpretò la maggior parte dei anni dal ’75 al ’78, aderì alla loggia massonica famosi “Papiri Ercolanesi”. costruttivo, che aspirava ad un mondo migliore, “Vittoria” – frequentata dall’aristocrazia riformatrice - e per questo Venne definito come il più grande ellenista da cui fossero banditi per sempre il privilegio, riformatrice - e per questo ingiustamente ingiustamente arrestato del tempo, dai maggiori umanisti europei come la prepotenza, l’egoismo, l’ineguaglianza e arrestato per quaranta giorni, con l’accusa per quaranta giorni, con Cristoforo Harles, il conte russo Orloff, gli l’ignoranza. Era un uomo profondamente di tentata eversione dell’ordine costituito. Gli l’accusa di tentata eversione italiani De Santis e Vincenzo Cuoco. religioso. adepti pensavano di non trasgredire nessuna dell’ordine costituito. Gli Friedrich Munter, vescovo luterano nonché Nel Governo provvisorio fu Presidente legge, né umana né divina, e che il governo insigne teologo ed orientalista danese, uno dell’Amministrazione Interna (attuale Ministero adepti pensavano di non non ne impedisse l’affiliazione. Prosciolto per dei massimi rappresentanti della massoneria degli Interni). mancanza di prove, nel 1780 divenne Primo trasgredire nessuna legge, europea, nei suoi diari napoletani del 1785 Con la caduta della Repubblica Partenopea, bibliotecario dell’Accademia delle Scienze e né umana né divina, e che così descrisse il Baffi dopo averlo conosciuto: il 28 luglio 1799, il Baffi fu tratto in arresto con delle Belle Lettere di Napoli. il governo non ne impedisse “a buon diritto l’unico uomo interessante che il proprietario dell’abitazione, Angelo Masci, suo E’ bene ricordare, altresì, che la massoneria l’affiliazione. io abbia incontrato. Egli non è napoletano, nipote ed insigne giurista, anch’egli arbëresh e di allora, cui aderivano anche molti membri non è calabrese, ma è albanese della colonia reo di stato. della stessa corte, era costituita da “logge che più di trecento anni fa è venuta nel Regno Condannato a morte per impiccagione, illuminate”, il cui fine politico era quello di contrastare l’ottusità dei baroni parassitari dall’Albania; il suo genio è nutrito dello spirito l’undici novembre 1799, il Baffi venne portato promuovere il rinnovamento delle strutture e favorire una nuova mentalità economica degli antichi, specialmente dei Greci. al patibolo, posto nella piazza del Mercato. dello Stato e la modifica degli equilibri esistenti orientata allo sviluppo ed il sorgere di una Egli è un uomo nobile e onesto che non sa fare “Pasquale Baffi era pure uno di quei dolci tra le classi sociali. borghesia produttiva. un passo che possa disonorarlo e con sguardo e placidi scienziati che nascono nel momento di Si affermò soprattutto in ragione delle nuove Quale dotto grecista e autodidatta in filologia superiore osserva dall’alto la moltitudine servile un sorriso della natura; egli si era dedicato allo correnti filosofiche dell’illuminismo liberale ed classica e paleografia, trascrisse e tradusse 112 che gli sta sulla strada e ostacola la sua fortuna”. studio della lingua greca ed era diventato uno anticlericale; non fu un movimento popolare, pergamene greche dell’XI e del XII secolo Dirà ancora il Munter di Baffi che “la sua dei più dotti ellenisti dell’epoca”. ma borghese. Vi si associarono anche famiglie rinvenute a Capua. infinita modestia è stata anche la causa del L’Arbëresh “è un uomo fiero, che odia la nobili e filomonarchiche. Filologia, diritto e politica, quindi, unificate fatto che molti dei suoi scritti non furono mai servitù”. Secondo quegli illuministi molti erano gli dalla ricerca del vero attraverso una metodologia pubblicati e che oggi questo martire della libertà Benedetto Croce, qualche secolo più tardi, abusi da sanare: dallo sperequato rapporto che postulava l’autonomia della ragione anche è pressoché sconosciuto”. scrisse: “Baffi faceva parte di quella schiera capitale-province, al mancato decentramento negli ordinamenti politici, che gli apparivano Poco conosciuta anche l’eccellente biografia, di intellettuali del Mezzogiorno che rifecero se amministrativo; dalle misere condizioni delle ormai incrostati dagli abusi feudali e dalle compilata da Umberto Caldora e apparsa stessi mercè la cultura e il pensiero, crearono a campagne, agli ostacoli duri da rimuovere usurpazioni del potere ecclesiastico e, pertanto, sull’Almanacco Calabrese del 1959. se stessi una patria, e sono i veri e i soli nostri alla produzione e al commercio. Gli sembrava da superare con il rinnovamento politico. Nel 1797 contrasse matrimonio con la progenitori politici”. necessario dare dignità ai produttori agricoli Con regio decreto del 1787, fu inviato a nobildonna napoletana Teresa Caldora, dalla 1 Cuoco V., Saggio storico sulla Rivoluzione napoletana e promuovere il miglioramento fondiario; Catanzaro ad assumere l’incarico di dirigente quale ebbe due figli Michele e Gabriella, del 1799, Milano 1801 pagina 19 Anno 17 n.5 Dicembre 2019 Diaspora

MOJ MIRDITË, ZANË NDËR OGRAJA -Nga takimi i Bolonjës i emigrantëve mirditorë në Itali- Nga Ndue Lazri Gjatë një bisede me imprenditorin e mirënjohur tyre. Por kur hyjnë këtu, përshëndetjet tipike qytetar italian, ka dobësi për kostumin e nuses dhe anëtarin e bordit drejtues të Unionit “A jeni burra!” dhe “Tungjatjeta” bëhen mirditore dhe në disa foto që ka bërë me këtë ë një moment, në sallën e restorantit mirditor, Gjon Mëlyshi dhe këngëtarin Kastriot organike me atmosferën dhe si një provë kostum e të shpërndara në rrjetet sociale i ka “Soverini”, teksa vazhdonin kënga Kola u hodh kjo ide dhe në më pak se një muaj e shkurtër në prag të pushimeve verore, të bërë një jehonë të veçantë këtij kostumi. Ndaj Ne vallja mirditore, hyn një qytetar i u bë realitet. Mbrëmja festive do të bëhej në cilat shumë prej tyre do i kalojnë pikërisht edhe mjeshtërja mirditore ka menduar t’i bëjë cili buzëqesh dhe ka në fytyrë një shprehje lokalin e Alfred Bushpepës. Mjaftoi një njoftim atje, në vendlindjen, për të cilën malli është këtë dhuratë simbolike. admirimi. në fb dhe prenotimet për të ardhur në festë i përhershëm. Intelektuali i mirënjohur Ndue Marjana Shabaku na njeh edhe me disa -Më falni, jam arbëresh, nga Shën Sofia e filluan nga të tërë anët e Italisë. Dukej sikur Shabaku, me familjen e tij ka ardhur që nga kushërira të saj, të cilat jetojnë e punojnë në Kalabrisë dhe kam ardhur të vizitoj Bolonjën. mirditorët i kishin lëshuar zanin njëri-tjetrit rrethinat e Liqenit të Gardës në Brescia. Ai Bolonjë. Ato e kanë marrë me kënaqësi këtë Më bënë përshtypje këto kostume të bukura, nga bjeshka në bjeshkë, nga mali në mal, nga është i kursyer në fjalë, por e vlerëson këtë takim dhe vallëzojnë gjatë tërë mbrëmjes, duke këto çifteli, këto këngë shqip dhe hyra. Mbase fusha në fushë për t’u takuar këtu në Bolonjë. iniciativë dhe thotë që është mirë të bëhet një përdorur edhe elementë të veshjes mirditore, bëra gabim... Gjon Mëlyshi me familjen e tij dhe me traditë e bukur e emigrantëve mirditorë. Fjalën si xhamadanët apo qeleshet e bardha. Po në -Keni bërë shumë mirë,-i themi.-Këtu jeni këngëtarët Kastriot Kola e Anton Mirditori e tij nuk e le të bjerë në tokë sipërmarrësi Bolonjë jetojnë e punojnë edhe çifti Aleksandër midis vëllezërve tuaj shqiptarë. Ejani, uluni kanë ardhur që nga Piemonte. Madje këngëtari Ndue Syziu, i cili ka ardhur nga Forlì, ku e Zamira Prendi. Zamira ka hapur një sportel midis nesh... Paulin Kola kishte marrë avionin direkt ka njjë aktivitet të suksesshëm. Ai ofrohet të në ndihmë të emigrantëve dhe e shtrin Pronari i restorantit, Alfred Bushpepa nga Tirana për të qenë i pranishëm në këtë sigurojë ambientin dhe atmosferën për takimin aktivitetin e saj deri në Modena, Reggio Emilia vjen menjëherë dhe e fton të ulet në një nga takim. Ata kanë sjellë me vete edhe çiftelitë e ardhshëm pikërisht në Forlì, edhe atje në e Parma. Tek bisedojnë me Mozën, thonë që tavolinat tona, duke i ofruar tërë bujarinë e kostumet mirditore e pa filluar mirë festa e lokalin e një tjetër mirditori të suksesshëm. Dhe mbase në takimin e ardhshëm edhe ato do të dhe mikpritjen karakteristike mirditore. Ky kanë mbushur sallën me tingujt e këngëve të Gjin Shqalsi, i ardhur nga Venezia, i përfshirë veshin kostumin aq të bukur mirditor. vëlla arëbëresh kishte hyrë me sigurinë që do bukura të kësaj treve të lashtë e me tradita. edhe nga entuziazmi i këtij takimi të parë thotë: Mbrëmja ka një sukses të padiskutueshëm. gjendej i mirëpritur në dashurinë e ngrohtë Këngë me një epizëm të fortë që evokojnë -Ju lutem organizatorëve që takimin tjetër ta Gjon Mëlyshi, ndërsa përshëndet të pranishmit, vëllazërore, ndërsa plot turistë të tjerë rrinin figura të rëndësishme dhe pjesë të historisë organizojnë me procedurë të përshpejtuar. thotë që takime të tilla do të bëhen shpesh, tej xhamave dhe ndiqnin atmosferën e asaj së Mirditës, këngë me tekste të fuqishme, ku Dëshirën për ta vazhduar këtë traditë e edhe në kuadrin e Uninonit mirditor, i cili e ka feste mirditore që ishte organizuar në këtë pesha e fjalës matet me peshën e barotit. Në shprehin edhe intelektuali Dodë Mëlyshi i qendrën në Mirditë, por ka degët e veta kudo lokal në zemër të Bolonjës, pikërisht nën hijen to ndihet dora e poetit të pavdekshëm Gjokë ardhur nga Parma, inxhinieri Gaspër Gjeçi i që ka emigrantë mirditorë, në të gjitha anët e e dy kullave që janë edhe simbol i këtij qyteti. Beci, por edhe e krijuesve të tjerë të talentuar ardhur me shokët e tij Gjergj Dodaj e Prengë globit. Pikërisht këtu në qendër është edhe lokali i mirditorë. Përgega që nga Modena etj.Po kështu edhe Ndonëse ishte e diel mbrëma dhe të Fredit. Ai ka ditë e ditë që përgatitet për këtë Shpesh këngëtarët kanë vënë edhe pjesë të dy të rinjtë, pakëz të ndrojtur, por shumë të nesërmen të gjithë do të ishim në punë, mbrëmje, me dëshirën që ky takim i parë i shpirtit të tyre në këto këngë. Këngë lirike, ku dhënë pas traditës mirditore, pash Dema dhe mbrëmja vazhdoi deri në tre të mëngjesit e mirditorëve, i organizuar “në shtëpinë” e tij, i këndohet ndjenjës së dashurisë dhe bukurisë e fejuara e tij buzagaz, që kanë ardhur nga shumë nga ata që ishin larg e udhëtuan disa të gjejë një mikpritje sa më të ngrohtë e secili së femrës mirditore, ku këngëtari popullor Toscana. orë deri në Bolonjë, nuk patën kohë as të të mbetet sa më i kënaqur. Të njëjtin angazhim me një elegancë po aq aristokratike sa veshja Pak si me ndrojtje më afrohet gjatë pushonin, por kanë shkuar direkt në punë, me kanë edhe vëllai i tij, Dritani. dhe veçanërisht e tij tipike, me dridhjen e telave të çiftelisë, mbrëmjes një i ri, që ka ardhur nga Milano. kënaqësinë dhe mbresat e paharruara nga një e motra, Mimoza, me atë mirësjelljen e saj intonacionet e holla e fjalët që ua marrin Pasi prezantohet, e kuptoj që është Eduard mbrëmje dedikuar vendlindjes, Mirditës, për të tipike, buzëqeshjen e ngrohtë dhe xhentilesën bukurinë bjeshkëve e ograjave di ta prekë e ta Tuci, djali i mjeshtres së talentuar të kostumeve cilën u recitua edhe një poezi që përfundonte me secilin nga pjesëmarrësit. çojë peshë zemrën e vajzës mbi të cilën atij i mirditore, Martine Tuci. Ai ka në dorë një me vargjet: Idea për të bërë një takim të tillë midis ka pushuar syri. kukull që nëna e tij e ka veshur me kostumin e Moj Mirditë, zanë ndër ograja mirditorësh kishte lindur rastësisht në një Është kjo atmosfera nën të cilën vijnë bukur të nuses mirditore. Më thotë që dëshiron i mbledh në valle bjeshkët e mëdhaja, aktivitet shqiptarësh pranë shkollës shqiptare mirditorët e hyjnë në sallë. Janë emigrantë që t’ia dhurojë Valbona Nikollit, e cila ka ardhur djemtë e vajzat – lule prilli “Udha e shkronjave” në Asti të Piemontes. kanë mbi 20 vjet në Itali bashkë me familjet e nga Padova. Valbona, e martuar me një ta shkruajnë emrin me rreze dielli. Cultura Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 20 “PERLA E JUGUT” Vepra filatelike specialistike dhe antikuare te autorit Hysen Dizdari LIBRI SHPENDËT NË PULLAT SHQIPTARE (1913-2018) ilatelisti Hysen S. Dizdari, studiues dhe kole- - Vlersësuar me “Vermeil grande” në Ekspoziten cionist i apasionuar i pullave postale shqiptare, Ndërkombëtare të Filatelisë në Cinisella Balsamo – Itali Fanëtar i Shoqatës Ndërkombëtare të Autorëve dhe Nënë Tereza në pullat postare (shqip-anglisht). Bot- Gazetarëve të Filatelisë - AIJP, është autori i disa veprave uar në vitin 2018. filatelike specialistike dhe antikuare, të botuara në gjuhën - Vleresuar me Medaljen e Argjende ne Ekspozitën shqipe dhe në anglisht, vepra që janë mirepritur dhe Botërore të Pullave Postare në Wuhan – Kina më 11 – 17 vleresuar nga publiku shqiptar dhe i huaj. janar 2019. Me këto vepra Hysen Dizdari, ka pasuruar literaturën - Vlerësuar me medalje “Vermeil Grand” në Ekspoz- filatelike shqiptare dhe atë boterore, që i ka akorduar iten Ndërkombetare te filatelise ne Cinisella Balsamo – çmime vlerësuese dhe medalje. Itali Me dedikim pasionant dhe me profesionalitet, studi- Arkeologjia në pullat postare 1913-2018 (shqip- uesi Hysen Dizdari, ne tre vitet e fundit ka botuar pese anglisht). vepra filatelike: - Vlersuar me medalje “Vermeil Grand” në Ekspozitën ♥Flora dhe Fauna detare në pullat postare 1913- Ndërkombëtare të filatelisë në Cinisella Balsamo – Itali 2017 (shqip-anglisht). Shpendët në pullat postare 1913-2018 (shqip-ang- - Vlerësuar me medalje “Vermeil Grand” në Ekspoz- lisht). Botuar në vitin 2019 itën Ndërkombëtare të Filatelisë në Cinisella Balsamo – Itali Në vitin 2019, Hyseni iu prezantua publikut me ve- Gjergj Kastrioti Skendërbeu në pullat postare prën “Shpendët në pullat postare 1913 – 2018”, për të 1913-2018 (shqip-anglisht). rifilluar në vitin e ardhshëm me botime, me tematika të - Vlerësuar me “Large Vermeil medal” ne Ekspozita reja të pullave të shumta shqiptare. Kombëtare të Botimeve Filatelike me pjesmarrje ndërkom- Shqipëria ka një pozitë gjeografike të rëndësishme në bëtare, në Verona Itali ne vitin 2018. Gadishullin Ballkanik dhe në detin Mesdhe. Relievi i saj

Nga Thodhori Proko faqet e librit e cilëson me fjalët kupt- implote; “Shëmbëlltyra e Mirësisë”. ot, mes emocioneve që për- Në këtë rrëfim të gjatë monografik, jetuan të pranishmit e shumtë autori duke vizatuar me penë një Snë sallën e teatrit “Petro Mar- “galeri” të tërë personazhezh, bash- ko” të qytetit të Vlorës, gjatë një këudhëtarë të Lizës në jetë, në ske- veprimtarie-homazh për të kujtuar në, në sheshet e xhirimit, praktikisht artisten e mirënjohur Liza Laska në e sjellë atë më afër lexuesve. Ar- pesë vjetorin e largimit nga jeta, u tistët kanë privilegjin të jenë njerëz promovua dhe monografia “Perla e të njohur për të gjithë, shpesh herë Jugut” e autorit Andrea Petromilo. në qendër të vëmendjes së opin- Një libër, që më shumë se për bash- ionit publikë, prandaj rrëfimet dhe këkohësit, kolegët, miqtë, shokët e kujtimet e tyre ngjallin interes dhe familjarët, ka vlera të çmuara për lexohen me endje. Një detaj i gje- brezat e rinj, që nuk e kanë njohur tur nga autori për ta bërë librin më dhe nuk kanë patur mundësinë të të kuptueshëm dhe interesantë. Më “shijojnë” nga afër finesën, el- shumë se 150 role në teatër dhe egancën dhe magjinë e aktrimit, të kinematografi, por ai që i ka vënë është i pasur me male, pyje, kodra, fusha, lumenj, liqene, 9-vjeçare dhe atyre të mesme për të studiuar e njohur më “Artistes së Merituar”, Liza Laska. “vulën” talentit të saj, është roli i dete, me një florë dhe faunë të larmishme, e cila dallohet mirë dhe sidomos, për të rritur kujdesin e dashurinë e tyre Në çdo fletë të librit, të duket se nënës, veçanërisht i nënës labe. për një shkallë të lartë biodiversiteti, ku jetojnë disa nga për shpendët e vendit tonë. ndjek hapat e një udhëtimi njerëzor Ndaj nuk mund t’i harrosh fjalët lloje shpendësh të bukura e të rralla. - T’iu shërbejë agjencive turistike për të njohur dhe dhe artistik, të një njeriu që emrin e aktores Roza Anagnosti, e cila Fauna shqiptare dhe veçanërisht shpendët, janë pa- reklamuar vizitorëve shqiptarë dhe turistëve të huaj pasu- e vet e ngriti në lartësinë e njerëzve thotë: “Me ngjyrën e Lizës, rolin e të shquar të skenës dhe kinemato- nënës s’e përsërit dot askush tjetër. suri e madhe natyrore e vendit tonë, që luajnë një rol rine faunistike dhe turistike që ka Shqipëria, veçanërisht grafisë shqiptare. Monografia është E ka të sajën dhe pikë!” E pas kësaj të rëndësishëm në ruajtjen e biodiversitetit, për mbajtjen me disa nga llojet autoktone të zogjve dhe të shpendëve konceptuar nga autori si një “ngre- “pike” të Anagnostit, të gjithë bien pastër të mjedisit natyror, mbrojtjen e bimëve bujqësore, në trojet tona. hinë”, që mbështetet mbi dy “kolo- dakord, se sa herë kujtojmë Lizën, pemëve frutore dhe pyjeve nga sëmundjet dhe dëmtuesit. - T’u shërbejë studiuesve, biologëve, punonjësve të na” artistike të shëndosha. Nga në kujtesë na shfaqet fytyra e nënës, Libri ndahet në tre pjesë : agjencive shtetërore të pyjeve, të turizmit dhe zonave të njëra anë qëndron artistja, që për të cilën e ka personifikuar me veten. Pjesa e parë: Shpendët në pullat shqiptare në vitet mbrojtura për të marrë të gjitha masat e duhura ligjore, hir të pasionit, jetën e vet ja kush- Dhe dashuria për nënën nuk shuhet 1913-1990 për t’i mbrojtur nga gjuetia e paligjëshme dhe nga dëm- toi artit skenik dhe nga ana tjetër edhe kur ajo kthehet në engjëll Pjesa e dytë: Shpendët në pullat shqiptare në vitet tuesit e faunës, veçanërisht shpendët më të rrallë shqip- qëndron njeriu i thjeshtë me emrin qiejve të parajsës. Dashuria ndaj 1991-2018 tarë. “Lizë, bashkëshortja e përkushtuar, saj është e përjetëshme. Nderim Pjesa e tretë: Albumi i emisioneve të pullave të emetu- - T’u shërbejë filatelistëve shqiptarë për të rritur in- nëna e dashur dhe e sakrifikuar, kujtimit të asaj, që artdashësit me ara në vitet 1913-2018 teresin e tyre për koleksionimin e pullave shqiptare me gjyshja e dhembshur dhe adhuruar, të drejtë e quajnë “Nëna e teatrit mikesha dhe kolegia e respektuar. të Vlorës”. Kushdo që do ta lexojë LIBRI-ALBUM: Shpendët në pullat shqiptare jep në temë florën e faunën dhe llojet e shpendëve, të cilët jeto- Të dyja linjat e mendimit, monografinë “Perla e Jugut”, jam i mënyre të përmbledhur mbi 80 pamje të shpendëve në jnë në territorin shqiptar. lartësohen njëkohësisht, deri sa në bindur që do të përjetojë emocione vendin tonë dhe qe janë emetuar nga Posta Shqiptare në - Tu shërbejë filatelistëve të huaj për të rritur interesin fund të librit dritëzojnë plotësisht e do të ndjejë nostalgji për atë kohë pulla postare gjatë viteve 1913-2018. e tyre për koleksionimin e pullave postare shqiptare në portretin e një zonje fisnike, të men- kur Liza Laska interpretonte në ske- Libri është një guide e rrallë mbi shpendët shqiptare tërësi dhe për të njohur faunën, sidomos llojet e shpendëve çur e të dashur, që regjizori i mirën- nat shqiptare e “korrte” duartrokit- dhe ka për qëllime: që jetojnë në Shqipëri. johur Dhimitër Orgocka, në një nga jet e spektatorëve. - T’iu shërbejë mësuesve dhe nxënësve të shkollave (redazione) pagina 21 Anno 17 n.5 Dicembre 2019 Storia Nga Andrea Llukani

ëllumbi ilir (Columba ilyrica); emri i regjistrimit: në anglisht Archangel, në Pgjermanisht Gimpel. Pëllumbi ilir bën pjesë në grupin e pëllumbave me ngjyra dhe është ndër pëllumbat më të lashtë të Europës. PËLLUMBI ILIR Pëllumbi ilir është kultivuar në të gjithë territorin e Ilirisë. Figura e tij është e ndërtuar në një stil religjioz dhe është simbol i civilizimit europian. Pëllumbi ka xhufkë me majë dhe ngjyra fantastike me shkëlqim metalik. Duke parë rëndësinë simbolike të këtij pëllumbi, romakët e morën dhe e kultivuan në vendin e tyre, duke i vënë emrin columba ilyrica, që në shqip do të thotë pëllumbi ilir. Romakët e shpërndanë pëllumbin në Europë dhe në Azi. Në Angli e quajtën archangel, ndërsa në Gjermani gimpel. Fjala archangel përbëhet nga dy fjalë: arch = kryesor = që është në krye ose i pari nga rëndësia dhe fjala angel = engjëll. Pëllumbi ilir është ruajtur deri në ditët e sotme si nga forma ashtu edhe nga pamja e jashtme dhe ngjyrat. Ka një shkëlqim metalik të puplave në gjithë trupin, që të krijon përshtypjen e puplave të gjelit. Shkëlqimi i puplave reflekton me ngjyra të gjelbërta dhe vjollcë. Pëllumbi ilir (Columba ilyrica) është i hollë, i fuqishëm dhe ka një ball koke të rrafshët. Ka madhësi mesatare, diku rreth 33 deri 34 centimetra. Xhufkën e ka të mprehtë (me majë). Puplat fillojnë të mblidhen nga të dy anët prapa kokës, duke krijuar majën e xhufkës, e cila përfundon mbi horizontin e kokës. Pëllumbi ilir (Columba ilyrica) sytë i ka të theksuar dhe ngjyrë portokalli. Sqepin e ka në ngjyrë të verdhë në të bardhë dhe se pjesa e fundit e majës është më e errët. Qafën e ka të gjatë dhe të hollë, të ngritur lart. Ai ka një elegancë të admirueshme. Gjoksin e ka të gjerë. Shpina e tij është e rrafshët dhe e pjerrët deri te bishti. Pëllumbi ilir (Columba ilyrica) ka krahë të gjatë dhe të qëndrueshëm. Bishti vazhdon nga vija e shpinës dhe numëron 12 pupla (pendë) të gjata dhe të gjera. Ngjyrat e puplave të tij janë: të bronzta të hapura (ari) apo të remta (bakri).

Njohuri të përgjithshme për pëllumbat

Pëllumbat bëjnë pjesë në grupin e familjes së shpendëve Columbidae në rendin Columbiformes. Kjo familje përfshin rreth 42 që në muajt e parë të jetës. Në këtë moshë ata zogu i dytë. Të dy prindërit i ushqejnë zogjtë, ushqimin. gjini dhe 310 lloje të ndryshme. nuk mund të dallohen se cilës gjini i përkasin. duke u dhënë nga sqepi një krem të bardhë të Pëllumbat kanë aftësi të mrekullueshme Familja e shpendëve Columbidae shtrihet në Sqepi i pëllumbave nuk është i fortë; maja trashë të prodhuar nga vetë ata. Nga dita e 5-të dëgjimi, ata mund të zbulojnë tinguj në mbarë botën. Pëllumbat janë këmbëshkurtër, mund të jetë pak e kthyer. Gjuha e tyre është deri të 10-tën zogjtë ushqehen vetëm me kremin frekuenca shumë më të ulëta se njeriu. Kjo trupmbushur, me bisht relativisht të gjatë, me e sheshtë dhe fibroze. Fyti i pëllumbave është i e bardhë, më pas prindërit shtojnë gradualisht aftësi u mundëson pëllumbave të dëgjojnë dhe kokë të vogël dhe qafë të shkurtër. Ata kanë vogël dhe shumë muskular. Fshikëza e tëmthit fara në dietën e zogjve. stuhi shumë të largëta. Pëllumbat janë të aftë ngjyra të zbehta ose të shndritshme që variojnë u mungon. Masa fekalore (glasa) e tyre është Pas ditës së 15-të zogjtë nuk ushqehen më të njohin fytyrat e njerëzve. Pëllumbat janë sipas racës. Meshkujt janë disi më të mëdhenj. kompakte, e bardhë dhe me prani të urateve. me krem. Rreth një javë pas çeljes së zogjve përdorur si korrierë mesazhesh për shkak të Këmbët e tyre janë në ngjyrë të kuqe. Gishtat Pëllumbat janë shpend mjaft rezistentë pasi femra është gati për të filluar një “shtatëzani” të aftësisë së tyre për të kujtuar dhe për tu kthyer e pëllumbave janë të vendosur në mënyrë të mbulesa e tyre e dendur me pupla i lejon ata re. Ajo zgjedh një fole të re dhe i gjithë proçesi në fole. Falë aftësisë së tyre për të gjetur rrugën tillë, që tre gishta janë përpara dhe një gisht, ai të përballojnë temperaturat më ekstreme. Zogjtë i shumimit fillon nga e para. Çifti do të jetë e kthimit në shtëpi për shumë kohë kanë qenë i madhi, tregon prapa. e rinj, të sapoçelur janë më pak rezistentë shumë i zënë, duke u kujdesur për një fole me mjeti më i shpejtë i komunikimit. Komunikimi Ndërrimi i puplave tek pëllumbat ndodh ndaj temperaturave të ulta, prandaj gjatë natës zogj dhe për një fole me vezë. Mirë është që nëpërmjet pëllumbit mund të funksionojë vetëm pas çiftëzimit. Zogjtë e rinj mbushen me pupla, këshillohet të mbahen në ambiente të ngrohta. në kafazin e pëllumbave të mos mbahen zogj në një sens: Transportohet pëllumbi në një Pëllumbat jetojnë në çift. Ata kanë vetëm “beqarë”. Këta mund të krijojnë probleme: vend dhe kur lirohet, kthehet në shtëpinë e tij. një partner gjatë jetës së tyre. Nëse njëri prej thyerje vezësh dhe vrasje zogjsh. Kur zogjtë janë Nuk është e mundur ta mësojmë pëllumbin të Pëllumbi ilir (Columba tyre ngordh, ose largohet nga kafazi, pëllumbi 4 javësh ata arrijnë trupin e të rriturit dhe janë kthehet në një vendndodhje të ndryshme nga ilyrica) sytë i ka të theksuar i mbetur kërkon partner tjetër. Mashkulli i gati të fillojnë jetën e pavarur. Pëllumbat arrijnë shtëpia e tij. dhe ngjyrë portokalli. vardiset femrës, duke u kapardisur rreth saj, pjekurinë seksuale rreth moshës 5-7 muajshe. Përdorimi i pëllumbave ka qenë mjet efikas Sqepin e ka në ngjyrë të duke kënduar. Nëse femra e pranon vardisjen Çiftet çiftohen edhe në dimër, por zogjtë e i komunikimit, deri me lindjen e telegrafit, verdhë në të bardhë dhe atëhere e prek me sqep sikur do ta puthë. Pas lindur në dimër rrezikojnë të ngrijnë prandaj telefonit dhe radios në shek XIX. Por rëndësia se pjesa e fundit e majës çiftimit çifti zgjedh vendin ku do të ngrejë folenë nëse dëshirojmë të ndërpresim shumimin e tyre e pëllumbave në fushën ushtarake u përhap është më e errët. Qafën dhe fillon ngritjen e saj (kur pëllumbat jetojnë në në dimër mund t’i ndajmë çiftet nga njëri-tjetri. edhe në shek XX. Në të dyja luftërat botërore, e ka të gjatë dhe të hollë, gjendje të egër). Rreth 2 javë pas çiftimit femra Nëse dëshirohet shumimi i pëllumbave edhe në pëllumbat u përdorën për të dërguar mesazhe pjell një vezë në fole. Rreth dy ditë më vonë ajo dimër, mbi kafaz lihet një dritë ndezur. Në një strategjike, të shkruara në letër apo mikrofilma të ngritur lart. Ai ka një pjell vezën e dytë. Femra pjell vetëm dy vezë. vit femra pjell zakonisht 4-5 herë. të futur në tuba të vegjël, që lidheshin tek elegancë të admirueshme. Femrat shumë të reja ose plaka mund të pjellin Pëllumbat ushqehen kryesisht me fara, por këmba e pëllumbit. Gjoksin e ka të gjerë. vetëm 1 vezë. Ngrohja e vezëve fillon menjëherë edhe me insekte, fruta, bimë etj,. Uji u jepet Kur ushtritë e huaja i panë pëllumbat, që Shpina e tij është e rrafshët pas pjelljes. Femra i ngroh vezët nga ora 16.00 në enë me të paktën 3 cm ujë. Këto duhen mbartnin mesazhe krijuan skuadra të veçanta dhe e pjerrët deri te bishti. mbasdite deri të nesërmen në mëngjez rreth mbajtur pastër për të shmangur përhapjen e për vrasjen e tyre, të cilat quheshin “Falcons”. Pëllumbi ilir (Columba orës 10.00. Në turnin e dytë është mashkulli, sëmundjeve. Nëse pëllumbat nuk kanë mundësi Gjithashtu, për vrasjen e pëllumbave korrierë ilyrica) ka krahë të gjatë që ngroh vezët ndërkohë që femra ushqehet dhe të fluturojnë jashtë kafazit, atëhere bashkë me përdornin shqiponja dhe skifterë. Pëllumbat dhe të qëndrueshëm. çlodhet. Kjo rutinë vazhdon për rreth 17 ditë. ushqimin, në enë të veçantë, u duhen dhënë përdoren edhe sot nga shumë vende të botës, Pas 17 ditësh çel zogu i parë. Pas 24 orësh çel dhe guriçka sepse këto i ndihmojnë për të tretur në raste difektesh të avionëve, të radiove etj. Documenti Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 22 Truppe italiane occupano l’Albania meridionale Prof. Andrea Saccoman

l dominio dell’Adriatico fu uno dei maggiori obiettivi strategici dell’Italia sin dal 1861. IIn tale quadro generale, l’Albania aveva un’importanza speciale. In conseguenza delle guerre balcaniche del 1912-13 e dello smembramento dei domini europei dell’Impero ottomano, l’Albania divenne uno Stato indipendente. Ben presto, tuttavia, il paese precipitò in uno stato di anarchia. Dopo lo scoppio della prima guerra mondiale, il governo italiano temette che l’instabile situazione della regione potesse preludere a una conquista da parte di una qualche potenza. Perciò, pur mantenendo lo stato di neutralità, si decise di mettere piede a Valona dapprima sbarcando dalla Regia Nave Dandolo una missione sanitaria il 26 ottobre 1914, poi facendo occupare da una compagnia da sbarco della Regia Nave Etna l’isolotto di Saseno, che chiude e domina la baia di Valona. Infine, nel primo pomeriggio del 29 dicembre, sbarcava a Valona un piccolo corpo di occupazione formato dal 10° Reggimento Bersaglieri con i Battaglioni XVI, XXXIV, XXXV, una batteria someggiata, una batteria di cannoni da 87B, un plotone del Genio, una sezione Carabinieri, un drappello di sanità, un drappello di sussistenza. Il Governo italiano aveva concepito lo sbarco di truppe in Albania specialmente come un mezzo di penetrazione politica. Poi, in seguito alla necessità di salvare l’esercito serbo in ritirata, il 1° dicembre 1915 fu costituito il Regio Corpo speciale italiano destinato ad operare in Albania, al comando Durazzo obbligando le nostre truppe a ripiegare. l’occupazione verso il settore meridionale, per batterie da montagna, concentrati a Tepeleni, del generale Emilio Bertotti. Questo corpo Dopo tre giorni di combattimenti, il 26 febbraio prevenire occupazioni da parte della Grecia oltre al XXXIV Battaglione Bersaglieri e una non dipendeva dal Comando Supremo, ma il contingente italiano fu sgomberato via mare ed esercitare pressioni su quel paese, la cui batteria da Argirocastro. L’avanzata procedette direttamente dal Ministero della Guerra. e riportato a Valona. Il 2 marzo 1916 il Corpo posizione nella guerra era ancora incerta. senza che si incontrasse resistenza. Alle 11.30 L’avventura albanese fu caldeggiata soprattutto speciale fu posto alle dirette dipendenze del Il 2 ottobre 1916 una colonna composta dal le avanguardie italiane entrarono di sorpresa a dal Ministro degli Esteri Sidney Sonnino. Non Comando Supremo, anche se l’opinione di XXXIV Battaglione Bersaglieri, un battaglione Klisura. Tre ore dopo il Battaglione Bersaglieri si pensò di coordinare le operazioni in Albania Cadorna non era mutata. del 204° Reggimento Fanteria (Brigata Tanaro), occupava Premeti. In seguito elementi di con quelle del fronte dell’Isonzo. Cadorna era Il 7 marzo il generale Settimio Piacentini uno squadrone cavalleggeri, una batteria cavalleria si spinsero fino a Perati, sul confine contrario ad ogni azione sulla sponda orientale assunse il comando delle truppe in Albania, che someggiata da 70 e aliquote dei servizi occupò greco, e un reparto raggiunse Murzi. del basso Adriatico, convinto che costituisse il 13 marzo divennero il XVI Corpo d’Armata, Argirocastro, mentre un contingente formato Il 18 ottobre uno squadrone cavalleggeri un dispendio di forze non proporzionato ai con alle dipendenze tre divisioni: 38a, 43a, 44a. da un altro battaglione del 204° Fanteria, uno prendeva possesso dell’importante nodo stradale risultati. Era semmai favorevole a una modesta Le ultime due furono però più tardi richiamate squadrone cavalleggeri di Lodi, due squadroni di Liaskoviki, dove fu inviata, di rinforzo una partecipazione all’impresa alleata di Salonicco. (la 44a il 15 maggio, la 43a il 1° giugno) per cavalleggeri di Catania, una batteria Krupp da compagnia di fanteria. Oltre alle truppe già esistenti a Valona furono contribuire a parare l’offensiva austriaca nel montagna, aliquote del Genio e 30 carabinieri Da questo momento il fronte albanese inviate in Albania: Brigata Savona; Brigata Trentino. a cavallo, sbarcava dal mare a Santi Quaranta. sarebbe divenuto, dopo il fronte principale ai Verona; 47° e 48° Reggimento Fanteria di Alla fine di agosto del 1916, cessate le Il 9 ottobre furono occupate Klisura e Premeti. confini italiani, quello dove l’esercito italiano nel Milizia Territoriale; Squadrone cavalleggeri preoccupazioni sul fronte italiano, le truppe in Comandò l’operazione il colonnello Vincenzo corso della grande guerra avrebbe dislocato più sardo; 3 batterie someggiate da 70; 2 batterie Albania finalmente cominciarono operazioni Carbone, con il 203° Reggimento Fanteria al truppe, arrivando il contingente a contare circa Skoda da 75; 7 batterie da posizione da di un certo respiro destinate ad allargare gran completo, uno squadrone cavalleggeri e due 100.000 uomini nell’estate del 1918. 87B; Reparti vari del Genio, Sanità, aliquote dei servizi. Scopi del corpo speciale erano: assicurare il possesso della regione di Valona e possibilmente quello di Durazzo; proteggere lo sgombero dell’esercito serbo e rifornirlo di vettovaglie, munizioni e materiali. Il 2 dicembre 1915 il Comando del Corpo speciale sbarcava a Valona. Il 4 dicembre partiva da Valona, diretto a Durazzo, il generale Domenico Guerrini con il comando della Brigata Savona e il 15° Reggimento Fanteria. Dopo marce faticose per terreni paludosi il contingente arrivava a Durazzo il 19 dicembre. In quegli stessi giorni l’esercito serbo era in ritirata e ripiegava disordinatamente in Albania. È nota l’operazione di evacuazione condotta dalla Regia Marina, che tra il 12 dicembre 1915 e il 26 febbraio 1916 permise di imbarcare e portare in salvo circa 136.000 soldati serbi, oltre 23.000 prigionieri austriaci, svariate decine di migliaia di profughi civili, 22.000 tonnellate di viveri, foraggi, medicinali, materiali vari e anche circa 10.000 quadrupedi. Tra il 13 e il 15 gennaio 1916 sbarcò a Valona il 16° Reggimento Fanteria destinato a Durazzo in rinforzo del 15°, riunendo così al completo la Brigata Savona. Il 23 febbraio 1916 forze austriache attaccarono da est e da sud la posizione di pagina 23 Anno 17 n.5 Dicembre 2019 Documenti Lista e 180 familjeve katolike e vitit 1736 Lista e 180 familjeve katolike e vitit 1736 në famullinë e « Kishës së Zojës së Shkodrës » të lagjes katolike Tophanë me famullitar Dom Pal Kamsi

Nga Paul Tedeschini

imbas urdhnit të Kalifit Omar të zbatuem edhe nga sulltani turk, kristjant nuk kishin të drejtë të banojshin në Stë njajten lagje me popullsinë musliman. Per këtë arsye katolikët që dikur kan banue në zonen e Qytetit të Vjeter të Qafes së Kalasë u detyruen të shkojnë me banue në periferi si në lagjen Kasenë mbas lumit Buna, Sh’Lavrendi, Qafa, Kishaj, Zarufa, Shiroka dhe Kepi i Madh, në lagjen Tophanë (që simbas Hamdi Bushatit quhet edhe Mahalla e Re), Arra e Madhe, Serreq, Gjuhadol, Dugajtë e Reja, në fshatin Rrëmaj 5 km jashtë qytetit afer zallit të lumit Kiri ku në vitin 1610 iu dha leja per të celebrue meshen. Këtu ma vonë u banë Varrezat katolike të Rrëmajit. Me zgjanimin e Shkodres drejtë veriut popullsia katoliket shkodrane u detyruen të ikin edhe nga lagja Tophanë (Mahalla e Re) ku ato kishin famullinë e vet, Kishen e vet, famullitarin e vet Dom Pal Kamsin (viti 1736) per tu lirue vend popullsisë musliman që shtohej gjithnji. Por katolikt shkodranë nuk kishin mundësi të merrshin me vedi edhe Kishen e tyne, por moren me vedi Rregjistrat e pagëzimeve (lindjeve) dhe Rregjistrat e martesave dhe të vdekjeve, të cilat sot gjinden në Arkivin Qendror Shtetror të Tiranes, prej ku studjuesit janë nxjerrë të dhanat rreth kësaj popullsie. Në temen»Shkodra në periudhën osmane» shkruhet:» … Kah viti 1700 qela ( shtëpia e priftit) dhe famullia e lagjes Kazena u transferuan në Tophanë, afër selisë së bajlozit (perfaqesuesit) venedikas. I pari që e ngrehu shtëpinë në Tophanë si nënkonsull, qe Anton Duoda. Duoda shkruante më 1736 se qyteti kishte 1000 dyqane. Më 1745 Tophana ishte qendra e famullitarit me 180 shtëpi e 680 frymë dhe kisha e ndërtuar aty i ishte kushtuar Shën Dodës. Regjistri i Imzot Pal Kamsit përmend këta vendbanime të katolikëve: Tophana, Rëmaji, Kazena, Sh’Lavrendi, Qafa, Kishaj, Zarufa, Shiroka dhe Kepi i Madh…..» .

Famullitari i Kishes së Tophanes Dom Pal Kamsi.

Familja e njohur tregtare Kamsi e Shkodrës është ndër familjet më të vjetra shkodrane që figurojnë të shënuara që në vitin 1736 në regjistrin e pagëzimeve që ka mbajtur famullitari i Tophanes, Dom Pal Kamsi. Një nga njerëzit e shquar të kësaj familjeje ishte Imzot Pal Kamsi. Ai ishte një nga figurat më të njohura të kishës katolike, i cili ka shërbyer si famullitar i Kishës së Zojës së Shkodrës në Tophanë, dhe me 25 maj 1742 është caktuar nga Papa Benedikti XIV si Ipeshkv i Shkodrës. Dom Pal Kamsi shërbeu dhe në Tivar dhe shquhet për faktin se arriti të bënte për herë të parë regjistrimin në librin e kishës, në kohën kur ishte famullitar në Tophanë. Libri i pagëzimeve, pra regjistri i parë i popullsisë i bërë nga Imzot Pal Kamsi ruhet në Arqipeshkvi në Shkodër (sot në Arkivin Qendror Shtetror të Tiranes). Ai drejtoi dioqezën e Shkodrës për 29 vjet, ndërsa vdiq në Kuvendin Françeskan të Kastratit më 14 prill 1771. Këtu jepet lista emnore e familjeve katolike e vitit 1736 në famullinë e «Kishës së Zojës së Shkodrës» të lagjes katolike (Në foto jepet fotokopja e Rregjistrit të pagëzimeve/lindjeve Volumi 2° i viteve 1760-1777 të Lagjes Tophanë në Shkoder e cila gjin- Tophanë ku famullitar ka qenë Dom Pal Kamsi. Këto janë det ne Arkivin Qendror Shtetror në Tiranë). Simbas Hamdi Bushatit “lagja Tophanë asht fusha rreth 5 km jashtë qytetit të cilin Sullta- nxjerrë nga Rregjistri i pagëzimeve-lindjeve në lagjen Tophanë - ni Mehmeti i II° Fatih e perdori per derdhjen e topave gjatë rrethimi të kështjelles Rozafat të Shkodres. Këtu u derdhen topat e mdhaj me Shkoder e vitit 1736 volumi i I° (i parë) që ruhej në Arqipeshkvi materiale metalik, që solli ai vetë per shkak të mungeses së rrugve të mira ai nuk kishte mundësinë me bartë artilerinë e randë deri këtu”. në Shkodër dhe që sot ndodhen në Arkivin Qendror Shtetror të Tiranes. Kjo listë gjindet edhe në librin dyvolumsh «SHKODRA DHE Kosmaçi, Krajli, Kraja, Kranja, Krroqi, Kujxhija, Kukli, MOTET» me autor Hamdi Bushati : Kurti, Lala, Lazri, Leka, Leniqi, Lezhëi, Lindi, Linëza, Me zgjanimin e Shkodres drejtë veriut Logoreci, Lozani, Luka, Lufi, Luli, Llupi, Marashi, popullsia katoliket shkodrane u detyruen Abrashi, Ashiku, Babi, Belbaqori, Banda, Bardhi, Bashi, Marjani, Marini, Markiçi, Marku, Matrishi, Mazi, të ikin edhe nga lagja Tophanë (Mahalla Batuçi, Beltoja, Berdica, Bjanki, Bibashi, Bobozi, Bojaxhija, e Re) ku ato kishin famullinë e vet, Mazrreku, Melgushi, Memi, Mesi, Midha, Mjeda, Mida, Boriçi, Bushati, Çapaliku, Çarkaxhija, Çeka, Çoba, Çobani, Kishen e vet, famullitarin e vet Dom Misloci, Mosli, Muzhani, Ndoja, Negri, Nënshati, Nikaj, Pal Kamsin (viti 1736) per tu lirue Çobi, Çurçia, Dajçi, Daka, Dashi, Dedgudha, Dengilaj, Nikanji, Paci, Pali, Parruca, Preçi, Pema, Pepa, Pici, vend popullsisë musliman që shtohej Deniva, Demiri, Dika, Dobraçi, Doda, Dodmasej, Pjetrushi, Pilota, Pistoli, Plauti, Prendçi, Prendanji, gjithnji. Por katolikt shkodranë nuk Domnori, Drita, Dukagjini, Dushi, Ejlli, Engjelli, Prifti, Pulti, Radoja, Radovani, Ramadani, Reçi, Saçi, kishin mundësi të merrshin me vedi Galigadi, Gavoçi, Gega, Giadri, Gici, Gjota, Gjata, Saraçi, Sardari, Serreqi, Shahini, Sheldija, Shestani, edhe Kishen e tyne, por moren me vedi Gura, Gjeçi, Gjeloshi, Gjergji, Gjinaj, Gjika, Gjonlala, Shiroka, Shkreli, Shpori, Shkjezi, Sina, Simiçija, Simini, Rregjistrat e pagëzimeve (lindjeve) Gjini, Gjura, Gjurashi (Gurashi), Gozzi (Gjoci), Grashi, Simoni, Sinadini, Spathari, Stani, Suma, Tedeskini, dhe Rregjistrat e martesave dhe të Gruda, Guga, Gurakuqi, Hoti, Hysenaga, Junki, Todri, Topalli, Troshani, Toksi, Tuzi, Vakanji, Valanji, vdekjeve, të cilat sot gjinden në Kabashi, Kakarriqi, Kalamashi, Kamsi, Kasneci, Vala, Vasa, Vasija, Vata, Vala, Vjerdha, Vladanji, Vuçi, Arkivin Qendror Shtetror të Tiranes... Kazazi, Kazena, Kiçi, Kodheli, Koleci, Komani, Kovaçi, Vuka, Vukashini, Zadeja, Zanji, Zorba, Zojzi, Zuzi. Reclama Anno 17 n.5 Dicembre 2019 pagina 24 Tek Smerald Shpk Vlore me President Mihal Selimaj do të gjeni llojshmëri materialesh si: Pllaka të dimesioneve të ndryshme, paisje hidrosanitare, aksesorë, tulla për oxhak, mozaik shumëngjyresh, kol, fino, stuko…, por mbi të gjitha një shërbim të shpejtë, cilësor e me kulturë. Ju mirëpresim në ambjentet tona me shumëllojshmëri materialesh sipas gustos dhe shijes suaj dhe me çmim të arsyeshëm.

Adresa: Rruga Trasballkanike, pranë rrethrrotullimit të Omones. Magazina qëndrore në hyrje të Nartës. Vlorë, Albania Tel: 00355/67202359 & 00355/682040290 FB: Smerald Shpk Vlore

Kompania RUCI TOURS

Është një biznes familjar që u themelua në vitin 1992 dhe që atëherë vazhdon të jetë aktive në linjat ndërkombëtare të autobusëve që transportojnë çdo vit më shumë se 140,000 pasagjerë në linjat si: Greqi Itali… Tek kjo Kompani me shumë eksperiencë në trasportin e pasagjerëve do të gjeni shërbim në kohë të kulturuar e të sigurt, por jo vetëm kaq tek kjo kompani çmimet janë shumë të arsyeshëm ndërsa ambientet e brendshëm janë të pastër e tepër komodë. Udhëtim të mbarë! MILANO +39-3281687554 - 24Hours +39-3207209266 , +39-3807526820 ROME – FIRENZE - Genova +39-3895332706+39-3200547165 24 0RE

+39-3277741593 +39-3806365744 Romë