COMISIWN FFINIAU LLYWODRAETH LEOL I GYMRU

AROLWG O’R TREFNIADAU ETHOLIADOL CYNIGION DRAFFT

BWRDEISTREF SIROL WRECSAM

COMISIWN FFINIAU LLYWODRAETH LEOL I GYMRU

AROLWG O’R TREFNIADAU ETHOLIADOL AR GYFER BWRDEISTREF SIROL WRECSAM

CYNIGION DRAFFT

1. CYFLWYNIAD

2. CRYNODEB O’R CYNIGION

3. CWMPAS A PHWRPAS YR AROLWG

4. DATGANIADAU A DDERBYNIWYD CYN Y CYNIGION DRAFFT

5. ASESIAD

6. CYNIGION

7. YMATEBION I’R ADRODDIAD HWN

ATODIAD 1 GEIRFA O DERMAU ATODIAD 2 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR ATODIAD 3 AELODAETH ARFAETHEDIG Y CYNGOR ATODIAD 4 CYFARWYDDIADAU’R GWEINIDOG A LLYTHYR YCHWANEGOL ATODIAD 5 CRYNODEB O’R DATGANIADAU GWREIDDIOL

Comisiwn Ffiniau Llywodraeth Leol i Gymru Tŷ Caradog 1-6 Plas Andreas CAERDYDD CF10 3BE Ffôn: (029) 2039 5031 Ffacs: (029) 2039 5250 o Cert N : E-bost: [email protected] SGS-COC-005057 www.cflll-cymru.gov.uk

RHAGAIR

Bydd y rhai sydd wedi derbyn yr adroddiad hwn sy’n cynnwys ein Cynigion Drafft yn gwybod yn barod am yr Arolwg hwn o’r Trefniadau Etholiadol ar gyfer pob awdurdod lleol yng Nghymru.

Egwyddor bwysig ar gyfer ein gwaith yw ceisio cael gwell cydbwysedd democrataidd o fewn pob cyngor fel bod pob pleidlais sy’n cael ei bwrw mewn etholiad, hyd y mae’n ymarferol rhesymol, yn cario’r un pwysau â phob un arall yn ardal y cyngor. Byddai cyflawni’r nod hwn, ynghyd â mesurau eraill, yn sicrhau llywodraeth leol effeithlon a chyfleus. Ar ddechrau proses yr arolwg, gwelwyd rhai gwahaniaethau sylweddol rhwng y nifer o bleidleiswyr i gynghorwyr nid yn unig rhwng cynghorau yng Nghymru ond hefyd o fewn ardaloedd cynghorau eu hunain.

Cyfyngir y Comisiwn gan nifer o bethau yn y modd y gall gyflawni ei waith:

• “Blociau adeiladu” sylfaenol rhanbarthau etholiadol yw’r cymunedau o fewn Cymru. Sefydlwyd y cymunedau hyn dros 30 mlynedd yn ôl ac er waetha’r gwaith a wnaed yn barod gan rai awdurdodau lleol a hefyd gennym ni, mae nifer o fannau o hyd lle nad yw’r cymunedau’n adlewyrchu patrwm presennol bywyd y cymunedau.

• Mae cywirdeb y wybodaeth am nifer y trigolion ym mhob cyngor ymhen 5 mlynedd, yn her i bawb - mae’n anodd rhagfynegi’r dyfodol. Felly, mae’r Comisiwn wedi mabwysiadu ymagwedd gofalus wrth ddefnyddio’r rhagfynegiadau hyn.

• Mae’r rheolau cyfreithiol y mae’n rhaid i ni weithredu o’u mewn hefyd yn gymharol gaeth ac eto’n gosod cyfyngiadau ar yr hyn y gallwn ni ei wneud ym mhob rhanbarth etholiadol.

Mae’r adroddiad hwn yn cyflwyno ein hargymhellion cyntaf ar yr hyn sydd angen ei wneud o fewn ardal y cyngor hwn. Ein nod yw ceisio cael gwell cydbwysedd democrataidd ynghyd â threfniadau etholiadol sy’n cyfrannu at gael llywodraeth leol effeithlon a chyfleus ble bynnag rydych chi’n byw yng Nghymru.

Paul Wood Cadeirydd

1. CYFLWYNIAD

1.1 Rydyn ni, aelodau Comisiwn Ffiniau Llywodraeth Leol i Gymru, wedi cwblhau cam cyntaf yr arolwg o’r trefniadau etholiadol ar gyfer Bwrdeistref Sirol Wrecsam ac yn cyflwyno ein Cynigion Drafft ar gyfer trefniadau etholiadol y dyfodol. Gwelir geirfa o dermau a ddefnyddiwyd yn yr adroddiad hwn yn Atodiad 1. Ar hyn o bryd, mae 100,941 o etholwyr ym Mwrdeistref Sirol Wrecsam. Mae’r rhain wedi’u rhannu yn 47 rhanbarth ar hyn o bryd (5 yn aml-aelod a 42 ag un aelod) gyda chyfanswm o 52 cynghorydd. Cymhareb gyffredinol aelodau i etholwyr yn y Fwrdeistref Sirol ar hyn o bryd yw 1:1,941. Gwelir y trefniadau etholiadol manwl presennol yn Atodiad 2.

2. CRYNODEB O’R CYNIGION

2.1 Cynigiwn y dylid newid y trefniadau ar gyfer y rhanbarthau etholiadol er mwyn sicrhau gwelliant sylweddol yn lefel y cydraddoldeb etholiadol ar draws Bwrdeistref Sirol Wrecsam a chynnal maint presennol y cyngor o 52 aelod etholedig. O’r rhanbarthau etholiadol arfaethedig, mae 13 yn rhanbarthau aml-aelod a 26 yn rhanbarthau etholiadol ag un aelod.

3. CWMPAS A PHWRPAS YR AROLWG

3.1 Mae Adran 57 Deddf Llywodraeth Leol 1972 (Deddf 1972) yn mynnu bod y Comisiwn bob 10 mlynedd o leiaf ac yn sicr o fewn pymtheg mlynedd, yn cynnal arolwg o’r trefniadau etholiadol ym mhob prif ardal yng Nghymru er mwyn ystyried a ddylid cyflwyno cynigion i Lywodraeth Cynulliad Cymru ai peidio ar gyfer newid yn y trefniadau etholiadol hynny.

3.2 Mae Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol a Llywodraeth Leol Llywodraeth Cynulliad Cymru wedi cyfarwyddo’r Comisiwn i gyflwyno adroddiad am yr arolwg o drefniadau etholiadol Bwrdeistref Sirol Wrecsam erbyn 31 Mehefin 2011.

Trefniadau Etholiadol

3.3 Diffinnir “trefniadau etholiadol” prif ardal yn adran 78 Deddf 1972 fel:

i) cyfanswm y nifer o gynghorwyr i’w hethol i’r cyngor; ii) nifer a ffiniau rhanbarthau etholiadol; iii) nifer y cynghorwyr i’w hethol ar gyfer pob rhanbarth etholiadol; ac iv) enw unrhyw ranbarth etholiadol.

- 1 -

Rheolau i’w Dilyn wrth Ystyried Trefniadau Etholiadol

3.4 Disgwylir i ni gydymffurfio ag adran 78, hyd y mae’n rhesymol ymarferol, gyda’r rheolau a welir yn Nhrefnlen 11 Deddf 1972 (yn unol â gwelliant Deddf 1994). Mae’r rhain yn mynnu bod y Comisiwn yn sicrhau bod un aelod ar gyfer pob rhanbarth etholiadol. Fodd bynnag, gall y Gweinidog ddweud wrth y Comisiwn am ystyried dymunoldeb cael mwy nag un aelod mewn rhanbarth etholiadol ar gyfer prif ardal gyfan neu ran ohoni.

3.5 Mae’r rheolau hefyd yn mynnu:

Y dylid ystyried unrhyw newid yn nifer neu ddosbarthiad etholwyr llywodraeth leol y brif ardal sy’n debygol o ddigwydd o fewn y cyfnod o bum mlynedd yn union ar ôl ystyried y trefniadau etholiadol:

i) yn amodol ar baragraff (ii), bydd nifer etholwyr llywodraeth leol, mor agos ag y gall fod, yr un peth ym mhob rhanbarth etholiadol yn y brif ardal; ii) pan fydd un neu fwy nag un rhanbarth aml-aelod, bydd cymhareb y nifer o etholwyr llywodraeth leol i’r nifer o gynghorwyr i’w hethol, mor agos ag sy’n bosibl, yr un peth ym mhob rhanbarth etholiadol yn y brif ardal (gan gynnwys unrhyw un nad yw’n rhanbarth aml-aelod); iii) bydd pob ward cymuned sydd â chyngor cymuned (un ai ar wahân neu’n gyffredin) yn gyfan gwbl o fewn un rhanbarth etholiadol; a iv) bydd pob cymuned nad sydd wedi’i rhannu yn wardiau cymuned, yn gyfan gwbl o fewn rhanbarth etholiadol sengl.

Wrth ystyried y trefniadau etholiadol, rhaid i ni ystyried (a) dymunoldeb gosod ffiniau sydd ac a fydd yn parhau i gael eu hadnabod a (b) unrhyw gysylltiadau lleol a fyddai wedi cael eu torri wrth osod unrhyw ffin arbennig.

Cyfarwyddiadau’r Gweinidog

3.6 Mae’r Gweinidog wedi dweud bod yn rhaid i’r Comisiwn ystyried dymunoldeb rhanbarthau etholiadol aml-aelod ym mhob cyngor sir a chyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru.

3.7 Hefyd, mae’r Gweinidog wedi rhoi’r cyfarwyddiadau canlynol i’r Comisiwn i’w arwain i gynnal yr arolwg hwn:

(a) ystyrir bod angen lleiafrif o 30 cynghorydd ar gyfer rheoli materion y cyngor sir neu’r cyngor bwrdeistref sirol yn gywir; (b) ystyrir bod angen mwyafrif o 75 cynghorydd fel arfer i leihau’r risg y bydd cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yn drwsgl ac anodd ei drin, er mwyn rheoli materion y cyngor sir neu’r cyngor bwrdeistref \ sirol yn gywir;

- 2 -

(c) ystyrir mai’r nod ddylai fod cael rhanbarthau etholiadol gyda chymhareb cynghorydd i etholwyr ddim is na 1:1,750; (d) ystyrir y dylai penderfyniadau i newid y patrwm presennol o ranbarthau etholiadol aml-aelod a rhai ag un aelod, gael eu gwneud lle mae cynigion o’r fath ar gyfer newid yn cael eu cefnogi’n gyffredinol gan yr etholwyr. Bydd hyn wrth gwrs pan fydd hi’n bosibl cael eu barn i gyflawni gofyn yr ymgynghoriad yn Adran 60 y Ddeddf: ac (e) ystyrir y bydd y Comisiwn, wrth gynnal arolygon yn unol â Rhan 4 y Ddeddf, yn cydymffurfio a pharagraff 1A Trefnlen 11 y Ddeddf, hynny yw, y Rheolau.

Mae testun llawn y Cyfarwyddiadau yn Atodiad 4. Eglurwyd y Cyfarwyddiadau ymhellach mewn llythyr gan y Gweinidog ar 12 Mai 2009. Mae copi o’r llythyr hwn yn dilyn y Cyfarwyddiadau yn Atodiad 4.

Newidiadau i Lywodraeth Leol

3.8 Ers yr Arolwg diwethaf ar drefniadau etholiadol, gwelwyd un newid i ffiniau llywodraeth leol yn Wrecsam:

• Gorchymyn Wrecsam (Cymunedau) 2009 Rhif 2718 (W.230) 2009.

Roedd y gorchymyn hwn yn gwneud newidiadau i ffiniau cymunedau , Acton, Brychdyn, , Parc Caia, , Gresffordd, , Yr Holt, Is-y-coed, Marchwiail, Y Mwynglawdd a Sesswick.

Gweithdrefn

3.9 Mae Adran 60 Deddf 1972 yn gosod canllawiau gweithdrefnol i’w dilyn wrth gynnal arolwg. Wrth gydymffurfio ag Adran 60 Deddf 1972, ar 18 Chwefror 2010 ysgrifennwyd at Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam, yr holl gynghorau cymuned yn yr ardal, Aelodau Seneddol yr etholaethau lleol, Aelodau Cynulliad yr ardal a phobl eraill sydd â diddordeb i’w hysbysu o’n bwriad i gynnal yr arolwg ac i ofyn am eu barn ragbaratoawl. Gwahoddwyd y Cyngor Bwrdeistref Sirol i gyflwyno cynllun neu gynlluniau a baratowyd ar gyfer trefniadau etholiadol newydd. Roedden ni hefyd yn cyhoeddi ein bwriad i gynnal yr arolwg mewn papurau lleol sy’n cael eu dosbarthu yn y Fwrdeistref Sirol a gofynnwyd i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam arddangos nifer o hysbysiadau cyhoeddus yn eu hardal. Hefyd, roedden ni’n sicrhau bod copïau o’n llyfryn canllawiau arolygon etholiadol ar gael. Yn ogystal â hyn i gyd, roedden ni’n gwneud cyflwyniad i gynghorwyr Bwrdeistref Sirol a Chymuned yn egluro proses yr arolwg.

4. DATGANIADAU A DDERBYNIWYD CYN Y CYNIGION DRAFFT

4.1 Cawsom ddatganiadau oddi wrth Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam, Cyngor Cymuned Parc Caia, Cyngor Tref y Waun, Cyngor Cymuned . Eleanor

- 3 -

Burnham AC a chynghorydd lleol. Ystyriwyd yr holl ddatganiadau hyn cyn llunio ein cynigion. Gwelir crynodeb o’r datganiadau hyn yn Atodiad 5.

5. ASESIAD

Maint y Cyngor

5.1 Ar hyn o bryd, mae maint y cyngor sef 52 aelod o fewn y terfyn rhif a argymhellir yng nghyfarwyddyd y Gweinidog (Atodiad 4). Ar hyn o bryd, y gymhareb gyffredinol o aelod i etholwyr yn y cyngor yw 1:1,941 sy’n 11% yn uwch na 1,750 o etholwyr i bob cynghorydd (gweler cymhareb Cynghorydd i etholwyr isod). Ar hyn o bryd, mae 5 rhanbarth aml-aelod. Nodwyd hefyd bod amrywiaeth mawr, o safbwynt y nifer o etholwyr i bob cynghorydd ym mhob rhanbarth etholiadol, o’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd sy’n ymestyn o 37% yn is (Plas Madog) i 53% yn uwch (Rhosnesni).

5.2 Arolygwyd y trefniadau etholiadol ym Mwrdeistref Sirol Wrecsam yng ngoleuni cyfarwyddiadau’r Gweinidog ac ystyriwyd y datganiadau a gyflwynwyd i ni. Yn ein trafodaethau, ystyriwyd y gymhareb o etholwyr llywodraeth leol i’r nifer o gynghorwyr i’w hethol er mwyn cynnig newidiadau i sicrhau bod y nifer o etholwyr llywodraeth leol, mor agos ag oedd yn bosibl, yr un ym mhob rhanbarth yn y brif ardal. Ystyriwyd maint a chymeriad yr awdurdod ac ystod eang o ffactorau eraill gan gynnwys dwysedd y boblogaeth, y topograffi lleol, cysylltiadau ffyrdd a chysylltiadau lleol. Er bod Bwrdeistref Sirol Wrecsam, i raddau helaeth, yn cael ei hystyried fel ardal drefol, mae hefyd ardaloedd gwledig sylweddol o fewn yr awdurdod ac mae 7 o’r 47 rhanbarth etholiadol yn cael eu nodi fel rhai gwledig. Rydym wedi ystyried hyn wrth lunio ein Cynigion Drafft.

5.3 Am y rhesymau isod, credwn, er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus, y byddai maint cyngor o 52 yn briodol i gynrychioli Bwrdeistref Sirol Wrecsam. Mae’r penderfyniad hwn ar faint y cyngor yn rhoi cyfartaledd o un cynghorydd yn cynrychioli 1,941 o etholwyr.

Cymhareb cynghorydd i etholwyr

5.4 Mae cyfarwyddiadau’r Gweinidog yn cynnwys y canlynol yn 3.7 (a): "Ystyrir mai’r nod ddylai fod gallu cyflawni rhanbarthau etholiadol gyda chymhareb cynghorydd i etholwyr ddim is na 1:1,750.” Mae’r Gweinidog wedi nodi i’r Comisiwn bod hyn yn golygu na ddylai’r nifer o etholwyr i bob cynghorydd ddisgyn yn is na 1,750 fel arfer ac fel hyn mae’r Comisiwn wedi dehongli a chymhwyso’r Cyfarwyddyd. Rydyn ni’n cofio o hyd mai canllawiau yw’r cyfarwyddiadau ac na ddylid eu cymhwyso heb ystyried amgylchiadau arbennig ardal benodol: mae’n bosibl y bydd rhai amgylchiadau yn ymwneud â thopograffi neu boblogaeth ayyb yn yr ardal lle gellir ystyried bod rhanbarth etholiadol o lai na 1,750 o etholwyr yn cael eu cynrychioli

- 4 -

gan bob cynghorydd yn briodol. Eglurwyd hyn yn y llythyr oddi wrth y Gweinidog (Atodiad 4) oedd yn dweud: “Mae hyn yn golygu bod y gymhareb yn aros fel y nod i weithio tuag ati ac nid yn gôl i’w chyflawni ym mhob achos. O wneud hyn, dylid talu sylw i’r ffaith bod cymunedau lleol yn cael eu cynrychiolaeth ganfyddadwy hyd yn oed pan na ellir cyflawni’r ffigwr mynegol o 1,750 etholwyr / cynghorydd bob amser”. Yn absenoldeb amgylchiadau arbennig, byddwn yn anelu at gynnig trefniadau etholiadol lle nad yw lefel y gynrychiolaeth yn disgyn yn is na 1,750 o etholwyr i bob cynghorydd. Nid ydym yn cael ein cyfyngu yn yr un modd gan y cyfarwyddyd hyn rhag cynnig trefniant etholiadol lle mae’r nifer o etholwyr i’w cynrychioli gan bob cynghorydd, mewn achosion priodol, yn uwch na 1,750. Drwy gydol yr arolwg hwn, byddwn yn cadw’r gymhareb o 1:1,750 yn amlwg iawn yn y cof, ac ni fyddwn fel arfer yn meddwl bod yn rhaid cyfeirio ati’n benodol ym mhob achos.

Nifer yr Etholwyr

5.5 Mae’r niferoedd a ddangosir yn Atodiad 2 fel yr etholaeth ar gyfer 2010 a brasamcanion yr etholaeth yn y flwyddyn 2014 yw’r rhai a gyflwynwyd i ni gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam. Mae’r ffigyrau a ragfynegwyd gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn dangos cynnydd o 2,515 yn yr etholaeth o 100,941 i 103,456.

Rhanbarthau Etholiadol

5.6 Ystyriwyd trefniadau etholiadol rhanbarthau etholiadol presennol Parc Boras, Cartrefle, Gogledd y Waun, De’r Waun, Coedpoeth, Dyffryn Ceiriog, Erddig, , Garden Village, Dwyrain a Gorllewin Gresffordd, Grosvenor, Dwyrain a De Gwersyllt, Gogledd Gwersyllt, Gorllewin Gwersyllt, Hermitage, Yr Holt, Gwaunyterfyn Bach, Coedllai, Y Mwynglawdd , Ponciau, Queensway, Smithfield, a Whitegate a chymhareb etholwyr llywodraeth leol i’r nifer o gynghorwyr i’w hethol a chynigiwn y dylai’r trefniadau presennol aros. Ystyriwyd newidiadau i’r rhanbarthau etholiadol eraill. Gwelir manylion y trefniadau etholiadol presennol yn Atodiad 2.

5.7 Yn yr adran isod, gosodir y cynigion ar gyfer y Rhanbarthau Etholiadol newydd yn yr un modd. Mae rhan gyntaf y paragraff cyntaf ar gyfer pob un o’r rhain yn rhoi cyd-destun hanesyddol drwy restru’r holl Ranbarthau Etholiadol presennol neu eu rhannau cydrannol a ddefnyddiwyd i greu pob Rhanbarth Etholiadol arfaethedig. Disgrifir y cydrannau hyn - y Cymunedau a’r Wardiau Cymuned - fel Cymuned gyfan gyda’i gilydd gyda’i hetholwyr presennol a’r rhai a ragfynegir os defnyddiwyd fel y cyfryw. Os mai dim ond rhan o Gymuned a ddefnyddiwyd - h.y. Ward Cymuned - yna dangosir enw Ward y Gymuned honno, ei ffigyrau etholiadol ac enw ei Chymuned fel y cyfryw. Yna bydd rhan olaf y paragraff hwnnw ym mhob adran yn rhestru rhannau cydrannol y Rhanbarth Etholiadol newydd arfaethedig yn yr un modd - naill ai fel Cymunedau cyfan gyda’r etholwyr presennol a’r rhai arfaethedig neu fel Ward y Gymuned, ei ffigyrau etholiadol ac enw ei Chymuned - fel cynt. Defnyddir y dull hwn o ddisgrifio cyfansoddiad y Rhanbarthau Etholiadol hefyd yn y tablau yn Atodiad 2 a 3.

- 5 -

Gwaunyterfyna Maesydre

5.8 Mae rhanbarth etholiadol Gwaunyterfyn presennol yn cynnwys Gwaunyterfyn Canolog (1,074 o etholwyr, 1,074 wedi’u rhagfynegi) a Pharc Gwaunyterfyn (1,285 o etholwyr, 1,285 wedi’u rhagfynegi) Wardiau Cymuned Gwaunyterfyn â chyfanswm o 2,359 o etholwyr (2,359 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 2,359 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 22% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae rhanbarth etholiadol Maesydre presennol yn cynnwys Ward Maesydre Cymuned Gwaunyterfyn â chyfanswm o 1,557 o etholwyr (1,557 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 1,557 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 20% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod gwahaniaeth mawr rhwng y ddau ranbarth etholiadol cyfagos hyn sydd o fewn yr un ardal gymunedol ac o’r un natur drefol, o safbwynt y nifer o etholwyr sy’n cael eu cynrychioli gan bob cynghorydd. Nid ydym yn ystyried bod y trefniant hwn mewn dau ranbarth etholiadol cyfagos mor debyg yn fuddiol o safbwynt llywodraeth leol effeithlon a chyfleus ac felly rydym wedi ystyried trefniadau etholiadol gwahanol i’r ardal.

5.9 Petai rhanbarthau etholiadol presennol Gwaunyterfyn a Maesydre yn cael eu cyfuno, bydden nhw’n ffurfio rhanbarth etholiadol gyda chyfanswm o 3,916 o etholwyr (3,916 wedi’u rhagfynegi) a fyddai, petaen nhw’n cael eu cynrychioli gan 2 gynghorydd, â lefel cynrychiolaeth o 1,958 o etholwyr i bob cynghorydd sy’n 1% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod y datganiadau a dderbyniwyd yn mynegi cefnogaeth i gadw rhanbarth un aelod o fewn y Fwrdeistref Sirol. Fodd bynnag, ystyriwn fod y gwelliant mewn cydraddoldeb yn y lefel cynrychiolaeth i’r rhanbarthau etholiadol hyn yn gwneud ein cynigion yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus. Nodwn fod yr ardaloedd sydd wedi’u huno o’r un gymuned gyda chysylltiadau da rhyngddyn nhw. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Gwaunyterfyn I’r rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol.

Bronington

5.10 Mae rhanbarth etholiadol presennol Bronington yn cynnwys Cymunedau Bronington (912 o etholwyr, 912 wedi’u rhagfynegi), Bangor Is-y-coed (910 o etholwyr, 910 wedi’u rhagfynegi) a Willington Worthenbury (649 o etholwyr, 649 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 2,471 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 27% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Ystyriwn fod y lefel cynrychiolaeth hon yn amrywio’n ormodol o’r cyfartaledd sirol ac felly rydym wedi ystyried trefniadau etholiadol gwahanol i’r ardal.

5.11 Ystyriwyd symud Cymuned Bangor Is-y-coed o’r rhanbarth etholiadol presennol a chynnwys Cymuned Hanmer (528 o etholwyr, 528 wedi’u rhagfynegi) o’r rhanbarth etholiadol Owrtyn presennol yn lle hynny. Byddai gan y rhanbarth etholiadol hwnnw felly 2,089 o etholwyr (2,089 wedi’u rhagfynegi) a fyddai, petai’n cael ei

- 6 -

gynrychioli gan 1 cynghorydd, â lefel cynrychiolaeth o 2,089 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 8% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod yr ardaloedd unedig o natur wledig debyg gyda chysylltiadau da rhyngddyn nhw ac ystyriwn fod gan Gymuned Hanmer gysylltiadau cymunedol gydag ardal Bronington sydd o leiaf mor gryf â’r rhai sydd ganddi ag ardal Owrtyn. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Bronington ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol. Mae’r cynnig hwn yn gadael Cymuned Bangor Is-y- coed y tu allan i unrhyw ranbarth etholiadol; mae’r mater hwn wedi’i drafod ym mharagraff 5.25 isod.

Brymbo a Gwenfro

5.12 Mae rhanbarth etholiadol presennol Brymbo’n cynnwys Wardiau Brymbo (2,175 o etholwyr, 2,275 wedi’u rhagfynegi) a’r Fron (723 o etholwyr, 723 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Brymbo â chyfanswm o 2,898 o etholwyr (2,998 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 2,898 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 49% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae rhanbarth etholiadol presennol Gwenfro’n cynnwys Ward Gwenfro Cymuned Brychdyn â chyfanswm o 1,233 o etholwyr (1,233 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 1,233 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 36% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod gwahaniaeth mawr rhwng y ddau ranbarth etholiadol cyfagos hyn o safbwynt y nifer o etholwyr sy’n cael eu cynrychioli gan bob cynghorydd, er eu bod o natur drefol debyg. Nid ydym yn ystyried bod lefelau o’r fath o dros a than gynrychiolaeth er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus ac felly, rydym wedi ystyried trefniadau etholiadol eraill ar gyfer yr ardal.

5.13 Cynigiwn fod Ward y Fron Cymuned Brymbo’n cael ei drosglwyddo o ranbarth etholiadol presennol Brymbo i ranbarth etholiadol presennol Gwenfro. Byddai gan y rhanbarth etholiadol arfaethedig hwnnw sy’n cynnwys Ward Brymbo Cymuned Brymbo 2,175 o etholwyr (2,275 wedi’u rhagfynegi) a fyddai, petai’n cael ei gynrychioli gan 1 cynghorydd, lefel cynrychiolaeth o 2,175 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 12% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Cynigiwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Brymbo ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol. Cynigiwn ymhellach ranbarth etholiadol yn cynnwys Ward Gwenfro Cymuned Brychdyn a Ward y Fron Cymuned Brymbo gyda chyfanswm o 1,956 o etholwyr (1,956 wedi’u rhagfynegi) a fydd, os bydd yn cael ei gynrychioli gan 1 cynghorydd, â lefel cynrychiolaeth o 1,956 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 1% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Er bod yr ardaloedd unedig o gymunedau gwahanol, ystyriwn eu bod o natur led-wledig debyg gyda chysylltiadau da rhyngddyn nhw ac y byddai’r cyfuniad yn ffurfio rhanbarth etholiadol effeithlon. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Gwenfro a’r Fron ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol. Ystyriwn fod y rhanbarthau etholiadol arfaethedig hyn

- 7 -

yn welliant sylweddol ar y lefelau cynrychiolaeth presennol a’u bod er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus.

Brynyffynnon ac Offa

5.14 Mae rhanbarth etholiadol presennol Brynyffynnon yn cynnwys Ward Brynyffynnon Cymuned Offa â chyfanswm o 2,352 o etholwyr (2,854 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 2,352 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 21% yn uwch (2014, 43% yn uwch) na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae’r rhanbarth etholiadol presennol Offa yn cynnwys Ward Offa Cymuned Offa â chyfanswm o 1,817 o etholwyr (2,101 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod gyda lefel cynrychiolaeth o 1,817 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 6% yn is (2014, 6% yn uwch) na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod gan ranbarth etholiadol Brynyffynnon lefel uchel o dan- gynrychiolaeth ond rhagfynegwyd y bydd y lefel o dan-gynrychiolaeth yn codi’n sylweddol erbyn 2014. Felly, rydym wedi ystyried trefniadau etholiadol eraill ar gyfer yr ardal. Gellid cyflawni hyn drwy uno rhanbarth etholiadol cyfagos. Byddai hyn yn fwy dymunol o fewn ardal drefol Tref Wrecsam lle mae Brynyffynnon. Mae dau ranbarth etholiadol cyfagos fyddai’n addas i uno gyda Brynyffynnon: rhanbarth etholiadol Grosvenor gyda 1,805 (1,865 wedi’u rhagfynegi) o etholwyr â lefel cynrychiolaeth sy’n 7% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 a rhanbarth etholiadol Offa gyda 1,817 (2,101 wedi’u rhagfynegi) o etholwyr â lefel cynrychiolaeth sy’n 6% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941. Er nad yw’r ddau ranbarth etholiadol hyn yn amrywio’n sylweddol o’r cyfartaledd sirol yn eu lefelau cynrychiolaeth, ystyriwn fod yn rhaid uno un ohonyn nhw gyda rhanbarth etholiadol Brynyffynnon er mwyn delio â’r gwahaniaeth yn y rhanbarth hwnnw. Byddai uno gyda naill ai rhanbarth etholiadol Offa neu Grosvenor yn cael effaith tebyg o safbwynt gwell lefel cydraddoldeb yn rhanbarth Brynyffynnon. Fodd bynnag, mae rhanbarth etholiadol Offa yng Nghymuned Offa tra bod rhanbarth etholiadol Grosvenor yng Nghymuned Rhosddu ac felly ystyriwn y byddai’n fwy priodol uno rhanbarth Brynyffynnon gyda rhanbarth Offa gan fod y ddau o fewn yr un ardal gymunedol.

5.15 Drwy gyfuno’r rhanbarthau etholiadol presennol Brynyffynnon ac Offa, ffurfir rhanbarth etholiadol gyda chyfanswm o 4,169 o etholwyr (4,955 wedi’u rhagfynegi) a fydd, petai’n cael ei gynrychioli gan 2 gynghorydd, â lefel cynrychiolaeth o 2,085 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 7% yn uwch (2014, 25% yn uwch) na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod y datganiadau a dderbyniwyd yn mynegi cefnogaeth i gadw rhanbarthau un aelod o fewn y Fwrdeistref Sirol. Fodd bynnag, ystyriwn fod y gwelliant mewn cydraddoldeb yn y lefel cynrychiolaeth ar gyfer y rhanbarthau etholiadol hyn yn gwneud ein cynigion yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus. Nodwn fod yr ardaloedd unedig o’r un gymuned gyda chysylltiadau da rhyngddyn nhw. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Bryn Offa ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol.

- 8 -

Bryn Cefn a Brychdyn Newydd

5.16 Mae rhanbarth etholiadol presennol Bryn Cefn yn cynnwys Ward Bryn Cefn Cymuned Brychdyn â chyfanswm o 1,558 o etholwyr (1,558 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 1,558 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 20% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol of 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae rhanbarth etholiadol presennol Brychdyn Newydd yn cynnwys Wardiau Brynteg (1,325 o etholwyr, 1,325 wedi’u rhagfynegi) a Brychdyn Newydd (1,413 o etholwyr, 1,613 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Brychdyn â chyfanswm o 2,738 o etholwyr (2,938 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 2,738 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 41% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod gwahaniaeth mawr rhwng y ddau ranbarth etholiadol o safbwynt y nifer o etholwyr a gynrychiolir gan bob cynghorydd, er eu bod yn gyfagos ac o fewn yr un ardal gymunedol. Nid ydym yn ystyried bod y trefniant hwn mewn dau ranbarth etholiadol cyfagos mor debyg er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus ac felly rydym wedi ystyried trefniadau etholiadol eraill ar gyfer yr ardal.

5.17 Petai rhanbarthau etholiadol presennol Bryn Cefn a Brychdyn Newydd yn cael eu huno, bydden nhw’n ffurfio rhanbarth etholiadol â chyfanswm o 4,296 o etholwyr (4,496 wedi’u rhagfynegi) a fydd, os byddai 2 gynghorydd yn eu cynrychioli, â lefel cynrychiolaeth o 2,148 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 11% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod y datganiadau a dderbyniwyd yn mynegi cefnogaeth i gadw rhanbarthau un aelod o fewn y Fwrdeistref Sirol. Fodd bynnag, ystyriwn fod y gwelliant mewn cydraddoldeb yn y lefel cynrychiolaeth ar gyfer y rhanbarthau etholiadol hyn yn gwneud ein cynigion yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus. Nodwn fod yr ardaloedd unedig o’r un gymuned a bod cysylltiadau da rhyngddyn nhw. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Brychdyn ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol.

Cefn, Llangollen Gwledig a Phlas Madog

5.18 Mae rhanbarth etholiadol presennol Cefn yn cynnwys Wardiau Acrefair a Phenybryn (1,299 o etholwyr, 1,325 wedi’u rhagfynegi), Cefn (1,961 o etholwyr, 1,989 wedi’u rhagfynegi) a Rhosymedre a Chefn Bychan (612 o etholwyr, 636 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Cefn â chyfanswm o 3,872 o etholwyr (3,950 wedi’u rhagfynegi) gyda 2 gynghorydd â lefel cynrychiolaeth o 1,936 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 0.3% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae rhanbarth etholiadol presennol Llangollen Gwledig yn cynnwys Cymuned Llangollen Gwledig â chyfanswm o 1,562 o etholwyr (1,562 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 1,562 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 20% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae rhanbarth etholiadol presennol Plas Madog yn cynnwys Ward Plas Madog Cymuned Cefn â chyfanswm o 1,227 o etholwyr (1,241 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 1,227 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 37% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn y lefelau o or-gynrychiolaeth yn y rhanbarthau etholiadol

- 9 -

presennol Plas Madog a Llangollen Gwledig ac ystyriwn fod angen delio â’r rhain er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus. Felly rydyn ni wedi ystyried trefniadau etholiadol eraill ar gyfer yr ardal.

5.19 Cynigiwn fod Ward Cefn Cymuned Cefn yn uno gyda rhanbarth etholiadol presennol Llangollen Gwledig i ffurfio rhanbarth etholiadol â chyfanswm o 3,523 o etholwyr (3,551 wedi’u rhagfynegi) a fydd, os bydd 2 gynghorydd yn eu cynrychioli, â lefel cynrychiolaeth o 1,762 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 9% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Er nad yw’r ardaloedd unedig yn yr un gymuned, nodwn eu bod yn debyg o ran natur led- wledig gyda chysylltiadau da rhyngddyn nhw. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Llangollen Gwledig a Chefn ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol. Cynigiwn fod Ward Cefn Bychan Cymuned Cefn yn cael ei uno gyda rhanbarth etholiadol presennol Plas Madog i ffurfio rhanbarth etholiadol â chyfanswm o 1,839 o etholwyr (1,877 wedi’u rhagfynegi) a fydd, os bydd 1 cynghorydd yn eu cynrychioli, â lefel cynrychiolaeth o 1,839 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 5% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Plas Madog ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol.

5.20 Byddwn yn ymdrin â Ward Acrefair a Phenybryn yn rhanbarth etholiadol presennol Cefn ym mharagraff 5.26 isod.

Yr Holt

5.21 Mae rhanbarth etholiadol Presennol Yr Holt yn cynnwys Cymunedau Abenbury (975 o etholwyr, 975 wedi’u rhagfynegi), Yr Holt (1,275 o etholwyr, 1,275 wedi’u rhagfynegi) ac Is-y-coed (301 o etholwyr, 301 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth of 2,551 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 31% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Ystyriwn nad yw’r lefel hon o dan-gynrychiolaeth yn briodol o gofio natur wledig y cymunedau hyn ac rydym wedi ystyried trefniadau eraill. Fodd bynnag, mae’r opsiynau sydd ar gael ar gyfer newid yn gyfyngedig gydag ardal drefol Tref Wrecsam i’r gorllewin ac ardal led-wledig Gorsedd a Gresffordd i’r gogledd. Roedd yr ardaloedd mwy gwledig Willington Worthenbury a Sesswick i’r de wedi’u hymgorffori yn un rhanbarth un aelod â lefelau cynrychiolaeth derbyniol. Bu’n rhaid i ni gadw rhanbarthau un aelod mewn ardaloedd gwledig pan oedd hynny’n bosibl ac felly nid oeddem yn ystyried cyfuno rhanbarth presennol Yr Holt gyda rhanbarthau cyfagos eraill fyddai wedi creu rhanbarth etholiadol aml-aelod. Yn yr un modd, byddai symud un o’r cymunedau o ranbarth Yr Holt a’i huno gyda rhanbarth arfaethedig cyfagos hefyd wedi creu rhanbarth aml-aelod yno hefyd. Felly, ystyriwn ei fod er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus i gadw rhanbarth etholiadol presennol Yr Holt.

- 10 -

Johnstown a Phant

5.22 Mae rhanbarth etholiadol presennol Johnstown yn cynnwys Ward Johnstown Cymuned Rhosllannerchrugog â chyfanswm o 2,500 o etholwyr (2,530 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth of 2,500 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 29% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae rhanbarth etholiadol presennol Pant yn cynnwys Ward Pant Cymuned Rhosllannerchrugog â chyfanswm o 1,683 o etholwyr (1,711 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 1,683 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 13% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod gwahaniaeth mawr rhwng y ddau ranbarth o safbwynt y nifer o etholwyr sy’n cael eu cynrychioli gan un cynghorydd er eu bod yn ddau ranbarth etholiadol cyfagos o fewn yr un ardal gymunedol a’u bod o natur drefol debyg. Nid ydym yn ystyried bod y trefniant hwn mewn dau ranbarth etholiadol cyfagos mor debyg er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus ac felly rydym wedi ystyried trefniadau etholiadol eraill ar gyfer yr ardal.

5.23 Petai rhanbarthau etholiadol presennol Johnstown a Phant yn cael eu cyfuno, bydden nhw’n ffurfio rhanbarth etholiadol â chyfanswm o 4,183 o etholwyr (4,241 wedi’u rhagfynegi) a fydd, petai 2 gynghorydd yn eu cynrychioli, â lefel cynrychiolaeth o 2,092 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 8% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod y datganiadau a dderbyniwyd yn mynegi cefnogaeth i gadw rhanbarthau un aelod o fewn y Fwrdeistref Sirol. Fodd bynnag, ystyriwn fod y gwelliant mewn cydraddoldeb yn y lefel cynrychiolaeth ar gyfer y rhanbarthau etholiadol hyn yn gwneud ein cynigion yn ddymunol o safbwynt budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus. Mae’r ardaloedd unedig o’r un gymuned ac mae cysylltiadau da rhyngddyn nhw. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Johnstown a Phant ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol.

Marchwiail, Penycae, Penycae a De Rhiwabon a Rhiwabon

5.24 Mae rhanbarth etholiadol presennol Marchwiail yn cynnwys Cymunedau Marchwiail (1,092 o etholwyr, 1,092 wedi’u rhagfynegi), Erbistog (312 o etholwyr, 312 wedi’u rhagfynegi) a Sesswick (476 o etholwyr, 476 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 1,880 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 3% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae rhanbarth etholiadol presennol Penycae yn cynnwys Ward Eitha (1,572 o etholwyr, 1,572 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Penycae gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 1,572 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 19% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae rhanbarth etholiadol presennol Penycae a De Rhiwabon yn cynnwys Ward Groes (921 o etholwyr, 921 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Penycae a Ward De Rhiwabon (1,045 o etholwyr, 1,071 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Rhiwabon gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 1,966 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 1% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae rhanbarth

- 11 -

etholiadol presennol Rhiwabon yn cynnwys Ward Gogledd Rhiwabon (2,178 o etholwyr, 2,210 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Rhiwabon gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 2,178 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 12% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Ystyriwn fod angen delio â’r lefelau o or-gynrychiolaeth yn rhanbarth etholiadol presennol Penycae a than-gynrychiolaeth yn rhanbarth etholiadol presennol Rhiwabon ac felly ystyriwyd trefniadau etholiadol eraill ar gyfer yr ardal.

5.25 Fel y nodwyd yn y cynnig ar gyfer rhanbarth etholiadol Bronington 5.11 uchod, mae Cymuned Bangor Is-y-coed y tu allan i unrhyw ranbarth etholiadol. Ystyriwn fod gan Gymuned Bangor Is-y-coed gysylltiadau cymunedol tebyg i ardal Marchwiail fel yn achos ardal Bronington. Felly, ystyriwyd cyfuno Wardiau Deiniol (333 o etholwyr, 333 wedi’u rhagfynegi) a Piercy (537 o etholwyr, 537 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Marchwiail, Cymuned Sesswick (476 o etholwyr, 476 wedi’u rhagfynegi) a Chymuned Bangor Is-y-coed (910 o etholwyr, 910 wedi’u rhagfynegi) i ffurfio rhanbarth etholiadol gyda chyfanswm o 2,256 o etholwyr (2,256 wedi’u rhagfynegi) a fydd, petai 1 cynghorydd yn eu cynrychioli, â lefel cynrychiolaeth o 2,256 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 16% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Ystyriwn fod yr ardaloedd unedig o natur wledig debyg gyda chysylltiadau da rhyngddyn nhw ac felly, gallan nhw ffurfio rhanbarth etholiadol effeithlon. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Marchwiail a Bangor Is-y-coed ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol.

5.26 Cynigiwn fod Wardiau Eitha (1,572 o etholwyr, 1,572 wedi’u rhagfynegi) a Groes (921 o etholwyr, 921 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Penycae’n cael eu huno gyda Ward Acrefair a Phenybryn (1,299 o etholwyr, 1,325 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Cefn i ffurfio rhanbarth etholiadol â chyfanswm o 3,792 o etholwyr (3,818 wedi’u rhagfynegi) a fydd, petai 2 gynghorydd yn eu cynrychioli, â lefel cynrychiolaeth o 1,896 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 2% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Penycae ac Acrefair ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol.

5.27 Cynigiwn fod Ward Sontley Ward (222 o etholwyr, 222 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Marchwiail yn cael ei uno gyda Chymuned Erbistog (312 o etholwyr, 312 wedi’u rhagfynegi) a Gogledd Rhiwabon (2,178 o etholwyr, 2,210 wedi’u rhagfynegi) a De Rhiwabon (1,045 o etholwyr, 1,071 wedi’u rhagfynegi) Cymuned Rhiwabon i ffurfio rhanbarth etholiadol â chyfanswm o 3,757 o etholwyr (3,815 wedi’u rhagfynegi) a fydd, os bydd 2 gynghorydd yn eu cynrychioli, â lefel cynrychiolaeth o 1,879 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 3% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Rhiwabon ac Erbistog ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol.

- 12 -

Marford a Hoseley a’r Orsedd

5.28 Mae’r rhanbarth etholiadol presennol Marford a Hoseley yn cynnwys Ward Marford a Hoseley Cymuned Gresffordd â chyfanswm o 1,832 o etholwyr (1,838 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth of 1,832 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 6% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae rhanbarth etholiadol presennol yr Orsedd yn cynnwys Cymuned yr Orsedd (2,525 o etholwyr, 2,525 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 2,525 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 30% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Ystyriwn fod angen delio â’r lefel o dan-gynrychiolaeth yn rhanbarth etholiadol presennol yr Orsedd ac felly rydym wedi ystyried trefniadau etholiadol eraill ar gyfer yr ardal.

5.29 Petai rhanbarthau etholiadol presennol Marford a Hoseley a’r Orsedd yn cael eu huno, bydden nhw’n ffurfio rhanbarth etholiadol â chyfanswm o 4,357 o etholwyr (4,363 wedi’u rhagfynegi) a fydd, petai 2 gynghorydd yn eu cynrychioli â lefel cynrychiolaeth o 2,179 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 12% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod y datganiadau a dderbyniwyd wedi mynegi cefnogaeth i gadw rhanbarthau un aelod o fewn y Fwrdeistref Sirol. Fodd bynnag, ystyriwn fod y gwelliant cydraddoldeb yn y lefel cynrychiolaeth ar gyfer y rhanbarthau etholiadol hyn yn gwneud ein cynigion yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus. Nodwn hefyd y cysylltiadau da rhwng yr ardaloedd unedig hyn. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Yr Orsedd ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol.

Owrtyn

5.30 Mae rhanbarth etholiadol presennol Owrtyn yn cynnwys Cymunedau Owrtyn (1,045 o etholwyr, 1,045 wedi’u rhagfynegi), De (946 o etholwyr, 1,042 wedi’u rhagfynegi) a Hanmer (528 o etholwyr, 528 wedi’u rhagfynegi) â chyfanswm o 2,519 o etholwyr (2,615 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 2,519 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 30% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Ystyriwn fod angen delio â’r lefel o dan-gynrychiolaeth yn rhanbarth etholiadol presennol Owrtyn. Felly rydym wedi ystyried trefniadau etholiadol eraill ar gyfer yr ardal.

5.31 Drwy gyfuno Cymuned Owrtyn a De Maelor ffurfir rhanbarth etholiadol â chyfanswm o 1,991 o etholwyr (2,087 wedi’u rhagfynegi) a fydd, pan fydd 1 cynghorydd yn eu cynrychioli â lefel cynrychiolaeth of 1,991 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 3% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae’r ardaloedd unedig o natur wledig debyg gyda chysylltiadau da rhyngddyn nhw. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Owrtyn a De Maelor ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol. Bydd Cymuned Hanmer sy’n weddill yn cael ei chynnwys yn y Bronington arfaethedig fel y’i disgrifir ym mharagraff 5.11 uchod.

- 13 -

Rhosnesni a Wynnstay

5.32 Mae rhanbarth etholiadol presennol Rhosnesni yn cynnwys Ward Rhosnesni Cymuned Gwaunyterfyn â chyfanswm o 2,967 o etholwyr (2,967 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 2,967 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 53% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae rhanbarth etholiadol presennol Wynnstay yn cynnwys Ward Wynnstay Cymuned Parc Caia â chyfanswm o 1,425 o etholwyr (1,425 wedi’u rhagfynegi) gydag un aelod â lefel cynrychiolaeth o 1,425 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 27% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn fod gwahaniaeth mawr rhwng y ddau ranbarth etholiadol cyfagos hyn o safbwynt y nifer o etholwyr sy’n cael eu cynrychioli gan bob cynghorydd er eu bod o natur drefol hynod debyg. Mae’r amrywiad o’r cyfartaledd sirol rhwng y ddau ranbarth cyfagos hyn yn fawr gyda Rhosnesni’r rhanbarth etholiadol sy’n cael ei dan-gynrychioli fwyaf yn y Fwrdeistref Sirol a Wynnstay yr un sy’n cael ei or-gynrychioli fwyaf. Nid ydym yn ystyried bod y pwysau anghyfartal sydd ar yr aelod etholedig dros Rosnesni’n dderbyniol. Felly, rydym wedi ystyried trefniadau etholiadol eraill ar gyfer yr ardal.

5.33 Ystyriwyd cyfuno pob un o’r rhanbarthau etholiadol hyn gyda rhanbarthau cyfagos o fewn eu cymunedau eu hunain ond ni allen ni gael hyd i gyfuniad addas a fyddai’n datrys y problemau o dan a gor-gynrychiolaeth fel y manylwyd uchod. Drwy gyfuno rhanbarthau etholiadol presennol Rhosnesni a Wynnstay ffurfir rhanbarth etholiadol â chyfanswm o 4,392 o etholwyr (4,392 wedi’u rhagfynegi) a fydd, os bydd 2 gynghorydd yn eu cynrychioli â lefel cynrychiolaeth o 2,196 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 13% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodwn nad yw’r rhanbarthau etholiadol presennol o fewn yr un ardal gymunedol ond ystyriwn fod y cysylltiadau’n dda rhwng yr ardaloedd trefol cryno hyn ac felly ni ddylai hyn fod yn rhwystr i gynrychiolaeth effeithlon yn y rhanbarth etholiadol newydd arfaethedig. Nodwn fod y datganiadau a dderbyniwyd yn mynegi cefnogaeth i gadw rhanbarthau un aelod o fewn y Fwrdeistref Sirol. Fodd bynnag, ystyriwn fod y gwelliant mewn cydraddoldeb yn y lefel cynrychiolaeth ar gyfer y rhanbarthau etholiadol hyn yn gwneud ein cynigion yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithlon a chyfleus. Cyflwynwn y cynllun hwn fel cynnig. Rhoddwyd yr enw gwaith Rhosnesni a Wynnstay ar y rhanbarth etholiadol arfaethedig. Croesawn unrhyw awgrym am enw gwahanol.

Crynodeb o’r Trefniadau Arfaethedig

5.34 Mae’r trefniadau etholiadol arfaethedig (fel y gwelir yn Atodiad 3) yn cynnig lefel o gydraddoldeb sy’n ymestyn o 17% yn is i 31% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd (wedi’i seilio ar y ffigyrau etholiadol presennol). O’r rhanbarthau etholiadol arfaethedig mae gan 1 (3%) lefel cynrychiolaeth o rhwng 25% a 50% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd, mae gan 14 (36%) o’r rhanbarthau etholiadol arfaethedig lefelau cynrychiolaeth o rhwng 10% a 25% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob

- 14 -

cynghorydd a’r 24 (61%) sy’n weddill i gyd llai na 10% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd.

5.35 Mae hyn yn cymharu gyda’r trefniadau etholiadol presennol (fel y gwelir yn Atodiad 2) lle mae’r lefel cydraddoldeb yn ymestyn o 37% yn is i 53% yn uwch na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd. O’r rhanbarthau etholiadol presennol mae gan 1 (2%) lefel cynrychiolaeth yn fwy na 50% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd, 10 (21%) rhanbarth etholiadol lefelau cynrychiolaeth rhwng 25% a 50% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd, 17 (36%) rhanbarth etholiadol â lefelau cynrychiolaeth rhwng 10% a 25% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd a’r 19 (41%) rhanbarth etholiadol sy’n weddill â lefelau cynrychiolaeth llai na 10% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol presennol o 1,941 o etholwyr i bob cynghorydd.

5.36 Wrth lunio cynllun o drefniadau etholiadol, mae’n rhaid ystyried nifer o faterion sydd yn y ddeddfwriaeth ac yng Nghyfarwyddyd y Gweinidog. Nid yw bob amser yn bosibl datrys y materion hyn a all weithiau gyd-daro oherwydd gofynion defnyddio cymunedau a wardiau cymunedol presennol fel blociau adeiladu rhanbarthau etholiadol a’r lefelau cynrychiolaeth amrywiol sy’n bodoli ar hyn o bryd o fewn yr ardaloedd hyn. Yn ein cynllun arfaethedig, rydym wedi rhoi pwyslais ar gyflawni gwelliannau mewn cydraddoldeb etholiadol, gan symud tuag at sicrhau 1,750 o etholwyr i bob cynghorydd a chadw, pan fydd hynny’n bosibl, rhanbarthau etholiadau un aelod. Cydnabyddwn y byddai creu rhanbarthau etholiadol sy’n symud oddi wrth y patrwm sy’n bodoli ar hyn o bryd, o reidrwydd yn creu rhywfaint o gyffro i ‘gysylltiadau’ sefydledig rhwng cymunedau a gallan nhw ledneidio ardaloedd cynghorau cymuned mewn modd sy’n anghyfarwydd. Ceisiwyd gwneud pob ymdrech i sicrhau bod y rhanbarthau etholiadol diwygiedig yn adlewyrchu cyfuniadau rhesymegol cymunedau a wardiau cymuned presennol. Edrychwyd ar bob un o’r ardaloedd hyn ac rydym yn fodlon y byddai’n anodd cyflawni trefniadau etholiadol sy’n cadw’r cyfuniad presennol o gymunedau a wardiau cymuned o fewn rhanbarthau etholiadol sengl heb fod ag effaith niweidiol ar un neu fwy o’r materion eraill sy’n rhaid eu hystyried. Cydnabyddwn, fodd bynnag, eu bod yn bosibl cael cyfuniadau gwahanol o gymunedau a wardiau cymuned sy’n adlewyrchu’n well y cysylltiadau a byddem yn croesawu unrhyw awgrymiadau gwahanol.

6. CYNIGION

6.1. Cynigiwn gyngor o 52 aelod a 29 rhanbarth etholiadol fel y gwelwyd yn Atodiad 3. O safbwynt cymharu, gellir gweld y trefniadau etholiadol presennol ar gyfer y Fwrdeistref Sirol yn Atodiad 2. Gwelir ffiniau’r rhanbarthau etholiadol arfaethedig fel llinellau melyn di-dor ar y map a welir gyda’r Adroddiad hwn yn Swyddfeydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam a Swyddfa’r Comisiwn yng Nghaerdydd.

6.2. Mae’r cynllun drafft hwn yn cynrychioli ein barn ragbaratoawl ar y trefniadau etholiadol ar gyfer Bwrdeistref Sirol Wrecsam. Byddwn yn croesawu unrhyw

- 15 -

ddatganiadau ar y cynigion hyn. Byddwn yn ystyried yn ofalus yr holl ddatganiadau a gyflwynir i ni am y rhain cyn ffurfioli ein cynigion terfynol a’u cyflwyno i Lywodraeth Cynulliad Cymru.

7. YMATEBION I’R ADRODDIAD HWN

7.1. Dylid anfon yr holl arsylwadau ar y cynllun drafft hwn at:

Yr Ysgrifennydd Comisiwn Ffiniau Llywodraeth Leol I Gymru Tŷ Caradog 1-6 Plas Andreas Caerdydd CF10 3BE

cyn 28 Ionawr 2011.

MR P J WOOD (Cadeirydd)

PARCHEDIG HYWEL MEREDYDD DAVIES BD (Dirprwy Gadeirydd)

Mr D J BADER (Aelod)

E H LEWIS BSc. DPM FRSA FCIPD (Ysgrifennydd)

Tachwedd 2010

- 16 - Atodiad 1

RHESTR O DERMAU A DDEFNYDDIR YN Y CYFARWYDDYD

Arolwg lle mae’r Comisiwn yn adolygu ffiniau ardal Arolwg o Ffiniau llywodraeth leol

Gan fod gofyn bod cymunedau a (lle maent yn bodoli) Blociau adeiladu wardiau cymunedol sefyll mewn un adran etholiadol, cânt eu defnyddio fel blociau adeiladu ar gyfer yr adrannau etholiadol

Comisiwn Comisiwn Ffiniau Llywodraeth Leol i Gymru

Maint y cyngor Nifer y cynghorwyr a etholir i’r cyngor

Cyfarwyddiadau a roddwyd i’r Comisiwn gan y Llywodraeth o Cyfarwyddiadau dan Adran 59 Deddf 1972

Faint o gynghorwyr y dylid eu cael ar gyngor ardal Trefniadau llywodraeth leol, y rhannau y dylid rhannu’r ardal iddynt at etholiadol bwrpas ethol cynghorwyr, nifer y cynghorwyr ar gyfer pob adran etholiadol, ac enw’r ardal etholiadol

Adrannau Yr adrannau y caiff prif adrannau eu rhannu iddynt at bwrpas etholiadol ethol cynghorwyr, a elwir weithiau’n wardiau ar lafar

Arolwg lle mae’r Comisiwn yn ystyried trefniadau etholiadol ar Arolwg etholiadol gyfer ardal llywodraeth leol

Nifer y bobl sydd â’r hawl i bleidleisio mewn ardal llywodraeth Yr etholwyr leol

Llywodraeth Llywodraeth Cynulliad Cymru

Unigolyn neu gorff sydd â diddordeb yng nghanlyniadau adolygiad etholiadol fel y prif gyngor dan sylw, Aelodau Y rhai â diddordeb Seneddol lleol a phleidiau gwleidyddol, a chynghorau cymuned a thref

Adran etholiadol mewn prif ardal a gynrychiolir gan fwy nag Adran aml-aelod un cynghorydd

Gorchymyn a wneir gan y Llywodraeth sy’n gweithredu Gorchymyn cynigion y Comisiwn, naill fel y’u cyflwynwyd neu wedi’u haddasu

Ardal a lywodraethir gan brif gyngor: yng Nghymru, Sir neu Prif ardal Fwrdeistref Sirol

- 1 - Atodiad 1

Yng Nghymru, un o’r awdurdodau unedol: Cyngor Sir neu Prif gyngor Gyngor Bwrdeistref Sirol

Corff neu unigolyn sy’n ymateb i ymgynghoriad y Comisiwn Ymatebydd drwy wneud cynrychiolaethau neu gynnig cynigion amgen Rheolau y bydd y Comisiwn yn eu dilyn wrth ystyried Rheolau trefniadau etholiadol, a osodir allan yn Atodlen 11 Deddf 1972 Adran etholiadol prif awdurdod a gynrychiolir gan un Adran un aelod cynghorydd

Deddf Llywodraeth Leol 1972 fel y'i diwygiwyd gan Ddeddf Deddf 1972 1994

Deddf 1994 Deddf Llywodraeth Leol (Cymru) 1994

Prif gyngor - un haen o lywodraeth leol, sy’n gyfrifol am yr holl swyddogaethau llywodraethol (neu bron pob un ohonynt) yn Awdurdod Unedol ei ardal; a gymerodd le system dwy haen cynghorau sir a chynghorau dosbarth yng Nghymru: Cyngor Sir neu Gyngor Bwrdeistref Sirol

- 2 - BWRDEISTREF SIROL WRECSAM Atodiad 2 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR Tudalen 1

% % Nifer y ETHOLAETH CYMHAREB amrywiad o ETHOLAETH CYMHAREB Nifer ENW DISGRIFIAD amrywiad o CYNGHORWYR 2010 2010 gyfartaledd 2014 2014 gyfartaledd y Sir y Sir Wardiau Gwaunyterfyn Canolog a 1 Gwaunyterfyn Pharc Gwaunyterfyn Cymuned 1 2,359 2,359 22% 2,359 2,359 19% Gwaunyterfyn Ward Parc Boras Cymuned 2 Parc Boras 1 2,013 2,013 4% 2,013 2,013 1% Gwaunyterfyn Cymunedau Bangor Is-y-Coed, 3 Bronington 1 2,471 2,471 27% 2,471 2,471 24% Bronington a Willington Worthenbury Wardiau Brymbo a'r Fron Cymuned 4 Brymbo 1 2,898 2,898 49% 2,998 2,998 51% Brymbo 5Bryn Cefn Ward Bryn Cefn Cymuned Brychdyn 1 1,558 1,558 -20% 1,558 1,558 -22% 6Brynyffynnon Ward Brynyffynnon Cymuned Offa 1 2,352 2,352 21% 2,854 2,854 43% Wardiau Cartrefle Cymuned Parc 7 Cartrefle 1 1,715 1,715 -12% 1,715 1,715 -14% Caia Wardiau Acrefair a Phenybryn, Cefn a 8 Cefn Rhosymedre a Chefn Bychan 2 3,872 1,936 0% 3,950 1,975 -1% Cymuned Cefn Gogledd y 9 Ward Gogledd Cymuned y Waun 1 1,869 1,869 -4% 1,869 1,869 -6% Waun 10 De'r Waun Ward De Cymuned y Waun 1 1,602 1,602 -17% 1,612 1,612 -19% 11 Coedpoeth Cymuned Coedpoeth 2 3,626 1,813 -7% 3,646 1,823 -8% Cymunedau Ceiriog Ucha, 12 Dyffryn Ceiriog a Llansantffraid 1 1,685 1,685 -13% 1,685 1,685 -15%

13 Erddig Ward Erddig Cymuned Offa 1 1,662 1,662 -14% 1,662 1,662 -16% Atodiad 2 Wardiau a Rhostyllen 14 Esclusham 1 2,082 2,082 7% 2,322 2,322 17% Cymuned Esclusham Garden Ward Garden Village Cymuned 15 1 1,643 1,643 -15% 1,643 1,643 -17% Village Rhosddu BWRDEISTREF SIROL WRECSAM Atodiad 2 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR Tudalen 2

% % Nifer y ETHOLAETH CYMHAREB amrywiad o ETHOLAETH CYMHAREB Nifer ENW DISGRIFIAD amrywiad o CYNGHORWYR 2010 2010 gyfartaledd 2014 2014 gyfartaledd y Sir y Sir Dwyrain a Wardiau Dwyrain a Gorllewin 16 Gorllewin 1 2,222 2,222 14% 2,312 2,312 16% Cymuned Gresffordd Gresffordd 17 Grosvenor Ward Grosvenor Cymuned Rhosddu 1 1,805 1,805 -7% 1,865 1,865 -6% 18 Gwenfro Ward Gwenfro Cymuned Brychdyn 1 1,233 1,233 -36% 1,233 1,233 -38% Wardiau Dwyrain a De Cymuned Dwyrain a De 19 Gwersyllt 2 3,550 1,775 -9% 3,726 1,863 -6% Gwersyllt Gogledd 20 Ward Gogledd Cymuned Gwersyllt 1 2,062 2,062 6% 2,066 2,066 4% Gwersyllt Gorllewin 21 Ward Gorllewin Cymuned Gwersyllt 1 2,285 2,285 18% 2,335 2,335 17% Gwersyllt 22 Hermitage Ward Hermitage Cymuned Offa 1 1,764 1,764 -9% 1,846 1,846 -7% Cymunedau Abenbury, Yr Holt ac 23 Yr Holt 1 2,551 2,551 31% 2,551 2,551 28% Ward Johnstown Cymuned 24 Johnstown 1 2,500 2,500 29% 2,530 2,530 27% Gwaunyterfyn Ward Gwaunyterfyn Bach Cymuned 25 1 1,844 1,844 -5% 1,844 1,844 -7% Bach Gwaunyterfyn Llangollen 26 Cymuned Llangollen Gwledig 1 1,562 1,562 -20% 1,562 1,562 -21% Gwledig 27 Coedllai Cymuned Coedllai 2 3,621 1,811 -7% 3,621 1,811 -9% Ward Maesydre Cymuned 28 Maesydre 1 1,557 1,557 -20% 1,557 1,557 -22% Gwaunyterfyn Cymunedau , Marchwiail a 29 Marchwiail 1 1,880 1,880 -3% 1,880 1,880 -6% Sesswick Atodiad 2 Marford a Ward Marford a Hoseley Cymuned 30 1 1,832 1,832 -6% 1,838 1,838 -8% Hoseley Gresffordd Y Cymuned y Mwynglawdd a Ward 31 1 1,900 1,900 -2% 1,899 1,899 -5% Mwynglawdd Cymuned Brymbo BWRDEISTREF SIROL WRECSAM Atodiad 2 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR Tudalen 3

% % Nifer y ETHOLAETH CYMHAREB amrywiad o ETHOLAETH CYMHAREB Nifer ENW DISGRIFIAD amrywiad o CYNGHORWYR 2010 2010 gyfartaledd 2014 2014 gyfartaledd y Sir y Sir Brychdyn Wardiau Brynteg a Brychdyn Newydd 32 1 2,738 2,738 41% 2,938 2,938 48% Newydd Cymuned Brychdyn 33 Offa Ward Offa Cymuned Offa 1 1,817 1,817 -6% 2,101 2,101 6% Cymunedau Hanmer, De Maelor a 34 Owrtyn 1 2,519 2,519 30% 2,615 2,615 31% Owrtyn Ward Pant Cymuned 35 Pant 1 1,683 1,683 -13% 1,711 1,711 -14% Rhosllannerchrugog 36 Penycae Ward Eitha Cymuned Penycae 1 1,572 1,572 -19% 1,572 1,572 -21% Penycae a De Ward Groes Cymuned Penycae a 37 1 1,966 1,966 1% 1,992 1,992 0% Rhiwabon Ward De Cymuned Rhiwabon 38 Plas Madog Ward Plas Madog Cymuned Cefn 1 1,227 1,227 -37% 1,241 1,241 -38% Wardiau Gogledd Ponciau, De Ponciau a Rhos Cymuned 39 Ponciau Rhosllannerchrugog a Wardiau 2 3,622 1,811 -7% 3,782 1,891 -5% a Phentrebychan Cymuned Esclusham Ward Queensway Cymuned Parc 40 Queensway 1 1,620 1,620 -17% 1,620 1,620 -19% Caia Ward Rhosnesni Cymuned 41 Rhosnesni 1 2,967 2,967 53% 2,967 2,967 49% Gwaunyterfyn 42 Cymuned yr Orsedd 1 2,525 2,525 30% 2,525 2,525 27% 43 Ward Gogledd Cymuned Rhiwabon 1 2,178 2,178 12% 2,210 2,210 11%

44 Smithfield Ward Smithfield Cymuned Parc Caia 1 1,859 1,859 -4% 2,035 2,035 2% Atodiad 2 45 Stansty Ward Stansty Cymuned Rhosddu 1 1,704 1,704 -12% 1,704 1,704 -14%

46 Whitegate Ward Whitegate Cymuned Parc Caia 1 1,944 1,944 0% 1,996 1,996 0% BWRDEISTREF SIROL WRECSAM Atodiad 2 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR Tudalen 4

% % Nifer y ETHOLAETH CYMHAREB amrywiad o ETHOLAETH CYMHAREB Nifer ENW DISGRIFIAD amrywiad o CYNGHORWYR 2010 2010 gyfartaledd 2014 2014 gyfartaledd y Sir y Sir

47 Wynnstay Ward Wynnstay Cymuned Parc Caia 1 1,425 1,425 -27% 1,425 1,425 -28% CYFANSWM: 52 100,941 1,941 103,456 1,990 Cymhareb yw'r nifer o etholwyr i bob cynghorydd Cafwyd y ffigyrau etholiadol gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam

2010 2,014 Mwy na + neu - 50% o gyfartaledd y Sir 1 2% 1 2% Rhwng + neu - 25% a + neu - 50% o gyfartaledd y Sir 10 21% 10 22% Rhwng + neu - 10% a + neu - 25% o gyfartaledd y Sir 17 36% 18 38% Rhwng 0% a + neu - 10% o gyfartaledd y Sir 19 41% 18 38% Atodiad 2 BWRDEISTREF SIROL WRECSAM Atodiad 3 AELODAETH ARFAETHEDIG Y CYNGOR Tudalen 1

% % Nifer y ETHOLWYR CYMHAREB amrywiad o ETHOLWYR CYMHAREB Rhif NAME DISGRIFIAD amrywiad o CYNGHORWYR 2010 2010 gyfartaledd 2014 2014 gyfartaledd y Sir y Sir Wardiau Canol Gwaunyterfyn 1,074 (1,074) , Parc Gwaunyterfyn 1,285 1 Gwaunyterfyn 2 3,916 1,958 1% 3,916 1,958 -2% (1,285) a Maesydre 1,557 (1,557) Cymuned Gwaunyterfyn Ward Parc Boras Cymuned 2 Parc Boras 1 2,013 2,013 4% 2,013 2,013 1% Gwaunyterfyn Cymunedau Bronington 912 (912), 3 Bronington Hanmer 528 (528) a Willington 1 2,089 2,089 8% 2,089 2,089 5% Worthenbury 649 (649) Wardiau Bryn Cefn 1,558 (1,558), Brynteg 1,325 (1,325) a Brychdyn 4 Brychdyn 2 4,296 2,148 11% 4,496 2,248 13% Newydd 1,413 (1,613) Cymuned Brychdyn 5 Brymbo Ward Brymbo Cymuned Brymbo 1 2,175 2,175 12% 2,275 2,275 14% Wardiau Brynyffynnon 2,352 (2,854) 6 Bryn Offa 2 4,169 2,085 7% 4,955 2,478 25% ac Offa 1,817 (2,101) Cymuned Offa Wardiau Cartrefle Cymuned Parc 7 Cartrefle 1 1,715 1,715 -12% 1,715 1,715 -14% Caia Y Waun 8 Ward Gogledd Cymuned y Waun 1 1,869 1,869 -4% 1,869 1,869 -6% (Gogledd) 9 Y Waun (De) Ward De Cymuned y Waun 1 1,602 1,602 -17% 1,612 1,612 -19% 10 Coedpoeth Cymuned Coedpoeth 2 3,626 1,813 -7% 3,646 1,823 -8% Cymunedau Ceiriog Ucha 230 (230), Glyntraian 654 (654) a Llansantffraid Atodiad 3 11 Dyffryn Ceiriog 1 1,685 1,685 -13% 1,685 1,685 -15% Glyn Ceiriog 801 (801)

12 Erddig Ward Erddig Cymuned Offa 1 1,662 1,662 -14% 1,662 1,662 -16% BWRDEISTREF SIROL WRECSAM Atodiad 3 AELODAETH ARFAETHEDIG Y CYNGOR Tudalen 2

% % Nifer y ETHOLWYR CYMHAREB amrywiad o ETHOLWYR CYMHAREB Rhif NAME DISGRIFIAD amrywiad o CYNGHORWYR 2010 2010 gyfartaledd 2014 2014 gyfartaledd y Sir y Sir Wardiau Bersham 91 (91) a 13 Esclusham Rhostyllen 1,991 (2,231) Cymuned 1 2,082 2,082 7% 2,322 2,322 17% Esclusham Ward Garden Village Cymuned 14 Garden Village 1 1,643 1,643 -15% 1,643 1,643 -17% Rhosddu Dwyrain a Wardiau Dwyrain 908 (998) a 15 Gorllewin Gorllewin 1,314 (1,314) Cymuned 1 2,222 2,222 14% 2,312 2,312 16% Gresffordd Gresffordd 16 Grosvenor Ward Grosvenor Cymuned Rhosddu 1 1,805 1,805 -7% 1,865 1,865 -6% Ward Gwenfro 1,233 (1,233) 17 Gwenfro a'r Fron Cymuned Brychdyn a Ward y Fron 1 1,956 1,956 1% 1,956 1,956 -2% 723 (723) Cymuned Brymbo Wardiau Dwyrain 1,876 (1,876) a De Dwyrain a De 18 1,674 (1,850) Cymuned Gwersyllt 2 3,550 1,775 -9% 3,726 1,863 -6% Gwersyllt Gogledd 19 Ward Gogledd Cymuned Gwersyllt 1 2,062 2,062 6% 2,066 2,066 4% Gwersyllt Gorllewin 20 Ward Gorllewin Cymuned Gwersyllt 1 2,285 2,285 18% 2,335 2,335 17% Gwersyllt 21 Hermitage Ward Hermitage Cymuned Offa 1 1,764 1,764 -9% 1,846 1,846 -7% Cymunedau Abenbury 975 (975), Yr 22 Yr Yr Holt Holt 1,275 (1,275) ac Isycoed 301 1 2,551 2,551 31% 2,551 2,551 28% (301) Wardiau Johnstown 2,500 (2,530) a Johnstown a Atodiad 3 23 Phant 1,683 (1,711) Cymuned 2 4,183 2,092 8% 4,241 2,121 7% Pant Rhosllannerchrugog Gwaunyterfyn Ward Gwaunyterfyn Bach Cymuned 24 1 1,844 1,844 -5% 1,844 1,844 -7% Bach Gwaunyterfyn BWRDEISTREF SIROL WRECSAM Atodiad 3 AELODAETH ARFAETHEDIG Y CYNGOR Tudalen 3

% % Nifer y ETHOLWYR CYMHAREB amrywiad o ETHOLWYR CYMHAREB Rhif NAME DISGRIFIAD amrywiad o CYNGHORWYR 2010 2010 gyfartaledd 2014 2014 gyfartaledd y Sir y Sir Cymuned Llangollen Wledig 1,562 Llangollen 25 (1,562) a Ward Cefn 1,961 (1,989) 2 3,523 1,762 -9% 3,551 1,776 -11% Gwledig a Chefn Cymuned Cefn 26 Coedllai Cymuned Coedllai 2 3,621 1,811 -7% 3,621 1,811 -9% Cymunedau Sesswick 476 (476) a Marchwiail a Bangor Is-y-coed 910 (910) a Wardiau 27 Bangor Is-y- 1 2,256 2,256 16% 2,256 2,256 13% Deiniol 333 (333) a Piercy 537 (537) Coed Cymuned Marchwiail Cymuned Y Mwynglawdd 1,238 28 Y Mwynglawdd (1,238) a Ward Bwlchgwyn 662 (661) 1 1,900 1,900 -2% 1,899 1,899 -5% Cymuned Brymbo Owrtyn a De Cymunedau De Maelor 946 (1,042) ac 29 1 1,991 1,991 3% 2,087 2,087 5% Maelor Owrtyn 1,045 (1,045) Ward Acrefair a Phenybryn 1,299 Pen-y-Cae ac (1,325) Cymuned Cefn a Wardiau 30 2 3,792 1,896 -2% 3,818 1,909 -4% Acrefair Eitha 1,572 (1,572) a Groes 921 (921) Cymuned Pen-y-Cae Wardiau Plas Madog 1,227 (1,241) a 31 Plas Madog Rhosymedre a Chefn Bychan 612 1 1,839 1,839 -5% 1,877 1,877 -6% (636) Cymuned Cefn Wardiau Gogledd Ponciau 1,072 (1,160), De Ponciau 980 (980) a Rhos 1,009 (1,009) Cymuned 32 Ponciau 2 3,622 1,811 -7% 3,782 1,891 -5% Rhosllannerchrugog Wardiau Aberoer 255 (255) a Phentrebychan Atodiad 3 306 (378) Cymuned Esclusham Ward Queensway Cymuned Parc 33 Queensway 1 1,620 1,620 -17% 1,620 1,620 -19% Caia BWRDEISTREF SIROL WRECSAM Atodiad 3 AELODAETH ARFAETHEDIG Y CYNGOR Tudalen 4

% % Nifer y ETHOLWYR CYMHAREB amrywiad o ETHOLWYR CYMHAREB Rhif NAME DISGRIFIAD amrywiad o CYNGHORWYR 2010 2010 gyfartaledd 2014 2014 gyfartaledd y Sir y Sir Ward Rhosnesni 2,967 (2,967) Rhosnesni a Cymuned Gwaunyterfyn a Ward 34 2 4,392 2,196 13% 4,392 2,196 10% Wynnstay Wynnstay 1,425 (1,425) Cymuned Parc Caia Cymuned yr Orsedd 2,525 (2,525) a 35 Yr Orsedd Ward Marford a Hoseley 1,832 2 4,357 2,179 12% 4,363 2,182 10% (1,838) Cymuned Gresffordd Cymunedau Rhiwabon 3,223 (3,281) Rhiwabon ac 36 ac Erbistog 312 (312) a Ward Sontley 2 3,757 1,879 -3% 3,815 1,908 -4% Erbistog 222 (222) Cymuned Marchwiail

37 Smithfield Ward Smithfield Cymuned Parc Caia 1 1,859 1,859 -4% 2,035 2,035 2%

38 Stansty Ward Stansty Cymuned Rhosddu 1 1,704 1,704 -12% 1,704 1,704 -14%

39 Whitegate Ward Whitegate Cymuned Parc Caia 1 1,944 1,944 0% 1,996 1,996 0% CYFANSWM: 52 100,941 1,941 103,456 1,990 Cymhareb yw'r nifer o etholwyr i bob cynghorydd Cynhwysir y nifer o etholwyr ar gyfer 2010 a 2014 (mewn cromfachau) yn nisgrifiad yr adrannau etholiadol sy'n cynnwys mwy nag un gymuned / ward gymunedol Cafwyd y ffigyrau etholiadol gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam

2010 2,014 Mwy na + neu - 50% o gyfartaledd y Sir 0 0% 0 0% Rhwng + neu - 25% a + neu - 50% o gyfartaledd y Sir 1 3% 1 3% Rhwng + neu - 10% a + neu - 25% o gyfartaledd y Sir 14 36% 16 41%

Rhwng 0% a + neu - 10% o gyfartaledd y Sir 24 61% 22 56% Atodiad 3 Atodiad 4 Atodiad 4

Atodiad 4 Atodiad 4

Atodiad 4

12 Mai 2009

Cyfarwyddiadau ynglŷn ag Arolygon o Drefniadau Etholiadol

Rwy’n ymwybodol eich bod chi wedi cychwyn gwaith rhagarweiniol yn y cylch o arolygon o drefniadau etholiadol ym mhob un o’r prif gynghorau. Mae cyflwyniadau a dderbyniais gan lywodraeth leol yn awgrymu i mi eich bod chi efallai wedi dehongli fy nghyfarwyddiadau i fod yn fwy cyfarwyddol na’r rhai a gyhoeddwyd gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru ym 1995 cyn y cylch adolygu diwethaf. Rwyf eisiau ei gwneud hi’n eglur mai nid felly y mae.

Cyhoeddwyd y cyfarwyddiadau er arweiniad i chi ac ni ddylid eu hystyried yn orchmynion. Ar lawer cyfrif - yn neilltuol, mewn perthynas â’r ardaloedd sy’n addas ar gyfer adrannau ag aelodau lluosog a’r amserlen - roedd y cyfarwyddiadau diwethaf yn fwy cyfarwyddol ond mewn perthynas â mater canolog y gymhareb rhwng cynghorwyr ac etholwyr, mae’r geiriad yn union debyg. Mae hyn yn golygu bod y gymhareb yn parhau fel nod i weithio tuag ato ac nid fel nod i’w gyflawni ym mhob achos. Wrth wneud hyn, dylid rhoi sylw i gymunedau lleol yn cael eu cynrychiolwyr canfyddadwy eu hun, hyd yn oed ble nad yw’r ffigwr dangosol o 1,750 o etholwyr/cynghorydd bob amser yn gyraeddadwy.

Wrth gwrs, rwy’n cydnabod er 1995 rydym wedi gweld cyflwyno trefniadau gweithredol neu amgen ymhlith prif gynghorau, ac efallai byddant yn arwyddocaol o ran nifer y cynghorwyr sydd eu hangen i wneud cyngor yn hollol ymarferol. Hefyd cafodd cyfarwyddiadau 1995 eu cyflwyno ar adeg pan oedd ad-drefnu’n digwydd, mewn awyrgylch gwleidyddol gwahanol i’r hyn sy’n bodoli nawr.

Yn olaf, hoffwn dynnu sylw at yr amodiad yn Atodlen 11 Deddf Llywodraeth Leol 1972, y dylid ystyried yr angen i sefydlogi ffiniau sy’n hawdd eu hadnabod ac sy’n cydnabod cysylltiadau’r gymuned leol.

Rwy’n dymuno’n dda i chi yn y broses adolygu.

Yn gywir

______

Cyfieithiad Comisiwn Ffiniau Llywodraeth Leol i Gymru yw hwn o lythyr gan y Gweinidog dros Gyfiawnder Cymdeithasol a Llywodraeth Leol. Atodiad 5 CRYNODEB O’R DATGANIADAU GWREIDDIOL

Gofynnodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam i’r Comisiwn ystyried y pwyntiau o egwyddor canlynol:

• Roedd consensws cyffredinol yn y Cyngor na ddylid gostwng y nifer o gynghorwyr. Mae’r cyfartaledd o etholwyr i bob cynghorydd yn uwch yn barod na ffigwr canllawiau Llywodraeth Cynulliad Cymru ac ystyriwyd bod llwyth gwaith y cynghorwyr presennol yn anodd ei reoli. Petai’r nifer o gynghorwyr yn cael eu gostwng, yna byddai cynnydd anghynaladwy yn y gofynion ar y cynghorwyr. • Dylai’r Comisiwn ystyried dwysedd poblogaeth a’r ffaith bod trosiant uchel o drigolion mewn rhai rhanbarthau nad sydd o reidrwydd yn cael ei adlewyrchu yn yr ystadegau etholiadol e.e. myfyrwyr a gweithwyr symudol. • Dylid talu sylw arbennig i ranbarthau gyda nifer uchel o fyfyrwyr. Nid oedden nhw o reidrwydd yn cael eu hadlewyrchu mewn ffigyrau etholiadol ond mae’r cynghorwyr yn aml yn cyflawni eu hanghenion. • Mae’r Cyngor yn ystyried yn bendant bod rhanbarthau un aelod yn cynnig buddiannau ac ymatebolrwydd clir i’r etholaeth. Gall rhanbarthau mawr aml-aelod weld cynnydd sylweddol mewn llwyth gwaith i gynghorwyr unigol o safbwynt cyswllt gydag etholwyr a’r nifer o ymholiadau a dderbynnir. Roedden nhw’n ystyried na ddylid cael unrhyw ranbarth aml-aelod o’r fath yn Wrecsam. Os oedd angen gwneud newidiadau, dylid eu gwneud tuag at ranbarthau un aelod. Nid oedd unrhyw dystiolaeth o gefnogaeth y cyhoedd i gynyddu’r nifer o ranbarthau aml-aelod yn Wrecsam. • Mae natur gymysg drefol/wledig y Fwrdeistref Sirol yn golygu bod y cymhareb gyffredinol yn adlewyrchu amrywiadau mewn cymarebau rhanbarthau etholiadol unigol. Mae etholaeth fawr mewn rhanbarth daearyddol tyn yn haws i’w rheoli nag etholaeth lai mewn lleoliad daearyddol mawr.

Roedd Cyngor Cymuned Parc Caia yn cynnig yr arsylwadau canlynol:

• Mae cymhareb gyfartalog etholwyr i bob cynghorydd ar draws Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn fwy na 1:1,750 ac felly nid oes unrhyw reswm dros newid y trefniadau presennol. • Nid oedd y Cyngor yn cefnogi cyflwyno mwy o ranbarthau aml-aelod gan y gallai hyn arwain at gyffro a diffyg ymatebolrwydd. Roedden nhw’n ystyried bod hyn yn mynd yn erbyn egwyddor y Comisiwn o lywodraeth leol effeithlon ac effeithiol. • Er bod rhanbarthau Parc Caia’n is na’r gymhareb 1:1,750 nid yw hyn yn ystyried y boblogaeth ‘symudol’ uwch na’r cyffredin nad sydd wedi’u cofrestru i bleidleisio. • Mae rhai rhanbarthau ym Mharc Caia ymhlith yr uchaf yng Nghymru o safbwynt tlodi plant ac amddifadedd cymdeithasol. Mae hyn yn creu heriau ychwanegol fel graddfa uwch o waith rhyngasiantaethol a phroblemau teuluol cymhleth sy’n gosod gofynion ychwanegol ar gynghorwyr. • Mae niferoedd uchel o bobl ifanc o dan 18 oed yn byw ym Mharc Caia nad sy’n ymddangos ar y rhestr etholiadol ond sy’n dal angen cefnogaeth eu cynghorydd.

Ysgrifennodd Cyngor Tref y Waun i fynegi ei wrthwynebiad i ranbarthau aml-aelod ac i ofyn am i’r Comisiwn gadw’r status quo. Roedd yn ystyried bod rhanbarthau aml-aelod yn ddryslyd i’r etholwyr a gallai achosi gwrthdaro gan y gallai un cynghorydd ymddangos fel petai’n gwneud mwy o waith nag un arall. Er bod gan ddau ranbarth Gogledd y Waun a

- 1 - Atodiad 5 De’r Waun restr anghyfartal o etholwyr, roedden nhw’n gweithio’n dda iawn gydag un cynghorydd - profodd hyn yr opsiwn gorau. Maen nhw’n ystyried nad y gymhareb cynghorydd i etholwr o 1:1.750 ddylai fod yr unig ystyriaeth, yn arbennig mewn ardaloedd gwledig. Roedden nhw’n ystyried y byddai angen cefnogaeth etholiadol eang i newid y patrwm etholiadol presennol.

Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Rhosddu i roi ei gasgliadau ar y gymuned fel a ganlyn:

1. Mae cyfanswm nifer y cynghorwyr ar gyfer Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam o fewn y canllawiau’n bendant felly nid oes angen newid. 2. Mae 3 ward Cymuned Rhosddu’n gydffiniol gyda rhanbarthau etholiadol Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam. 3. Mae’r nifer o etholwyr ar gyfer y 3 rhanbarth etholiadol yn debyg iawn ac nid oes angen ail-alinio ffiniau i greu mwy o ardaloedd cyfartal. 4. Mae ffiniau’r 3 rhanbarth etholiadol wedi’u diffinio’n dda, yn rhesymegol ac yn hysbys iawn i’r etholwyr. 5. Mae’r 3 rhanbarth etholiadol yn rhai un aelod sy’n ei gwneud hi’n glir a hawdd i’r etholwyr ddeall. Mae’r 3 aelod wedi’u hysbysebu’n dda felly mae cysylltu â nhw’n hawdd. 6. Mae enwau’r 3 rhanbarth etholiadol yn hysbys i’r etholwyr ac yn berthnasol i ardaloedd daearyddol enwog o fewn Wrecsam.

Roedd Eleanor Burnham AC yn ystyried bod rhanbarthau aml-aelod yn ddryslyd i etholwyr a bod rhanbarthau etholiadol mawr yn gwanhau’r cyswllt rhwng etholwyr a’u cynghorydd, yn cynyddu amseroedd teithio i gynghorwyr ac yn anwybyddu unrhyw hunaniaeth a chysylltiadau diwylliannol lleol.

Ysgrifennodd y Cynghorydd Alan Edwards (Brychdyn Newydd a Brynteg) i fynegi ei bryderon am ei ranbarth sydd â dros 2,500 o etholwyr ac a ddefnyddiwyd fel enghraifft o’r ffiniau annheg gyda’r ward cyfagos Gwenfro â dim ond 1,500 o etholwyr. Roedd yn ystyried na ddylid cyfuno’r rhanbarthau hyn i wneud rhanbarthau dau neu hyd yn oed tri aelod gan na fyddai hyn yn creu system decach. Ni fyddai cyfuno dau ranbarth yn golygu llai o waith i gynghorwyr ond mwy o waith gan y byddai pob cynghorydd yn ystyried mai ei gyfrifoldeb ef/hi fyddai’r 4,000 o etholwyr.

Budd ward un aelod oedd bod yr etholwyr yn adnabod eu cynghorydd ac mae ef/hi yw’r unig un sy’n atebol iddyn nhw sut dylai pethau fod. Wedi siarad â’r cynghorwyr yn y rhanbarthau dau-aelod sy’n bodoli’n barod yn Wrecsam, byddai’n well gan y mwyafrif gael un cynghorydd i bob ward. Un o wendidau mwyaf rhanbarth dau aelod yw weithiau mae gwaith yn cael ei ddyblygu pan fydd etholwyr yn mynd at y ddau gynghorydd gyda’r un ymholiad. Gwendid arall ward dau aelod yw ymatebolrwydd. Mae cynghorydd mewn ward un aelod yn gwybod mai ef sy’n atebol i’w etholwyr ac maen nhw’n gwybod at bwy i fynd i gael help, cyngor neu yn wir beirniadaeth. Nid yw hyn bob amser yn wir mewn system rhanbarth dau aelod.

Dywedodd, o gofio bod datblygiad newydd i ddigwydd dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, mae’n bosibl y byddai gan ei ranbarth ef dros 3,000 o etholwyr yn y dyfodol felly mae’n ddealladwy bod y Comisiwn yn chwilio am newidiadau. Fodd bynnag, roedd yn ystyried y byddai’n llawer tecach petai etholwyr ei bentrefi’n adnabod eu cynghorydd.

- 2 - Atodiad 5 Gofynnodd i’r Comisiwn adael y ffiniau fel ag y maent ond os oedd yn rhaid sicrhau cydraddoldeb yn ei ranbarth a rhanbarth Gwenfro a Bryn Cefn, yna dylid sicrhau wardiau un aelod gan y byddai hyn yn decach ar y cynghorydd a hefyd, yn fwy pwysig, ar yr etholwyr.

- 3 -