<<

Bibliographie zu Kilikien

Philipp Pilhofer

Stand: 30. Mai 2020 (Datenbankversion 3542) Vorwort

Diese unvollständige Bibliographie ist Beiprodukt der Vorarbeiten zu meinem patristi- schen Dissertationsprojekt über Kilikien. Die Bibliographie wird stetig erweitert; in Planung ist insbesondere ein geographischer Teil. Für Hinweise jeder Art bin ich dankbar.

Münster, 17. Januar 2013 Ph. P.

Vorwort zur 2. Auflage

Mittlerweile ist das Dissertationsprojekt abgeschlossen und auch schon publiziert (TU 184 und 188). Daß ich mich in besagtem Projekt auf das Rauhe Kilikien konzentriert habe, bringt es mit sich, daß auch diese (weiterhin natürlich unvollständige) Biblio- graphie einen starken westkilikischen Einschlag hat. Eine geographische Unterteilung habe ich nun doch nicht vorgenommen; wer nach einem speziellen Ort sucht, möge das per Suchfunktion innerhalb dieser PDF-Datei tun. Die Abkürzungen richten sich weitgehend nach RGG, vgl. darüber hinaus das Abkürzungsverzeichnis in TU 184.

Berlin, 30. Mai 2020 Ph. P.

Gesetzt mit LATEX 2휀 unter Benutzung von biblatex(-dw) und subversion.

II Inhaltsverzeichnis

1 Alphabetisch sortierte Bibliographie 1

2 Chronologisch sortierte Bibliographie 42

III 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie

Hier sind sämtliche Werke alphabetisch sortiert. Die Sortierung folgt den Richtlinien des Duden.

[Acta SS Ianuarii II] Acta Sanctorum Ianuarii. Quotquot toto orbe coluntur, vel a Catholicis Scriptoribus celebrantur, quæ ex antiquis monumentis Latinis, Græcis, aliarumque gentium collegit, digessit notis illustravit Ioannes Bollandus Societatis Iesu Theologus, Seruatâ primi- geniâ Scriptorum phrasi. Operam et studium contulit Godefridus Henschenius eiusdem Societatis Theologus. Ianuarii Tomus II. XVI. posteriores dies complectens, Antwerpen 1643. [Acta SS Iunii I] Acta Sanctorum Iunii. Ex Latinis & Græcis aliarumque gentium Monumentis, fervatâ primigeniâ veterum Scriptorum Phrasi, collecta, digesta, Commentariis & Observa- tionibus illustrata, a Godefrido Henschenio P.M., Daniele Papebrochio, Francisco Baertio, et Conradio Janningo. Tomus I, Antwerpen 1695. [Acta SS Iunii II] Acta Sanctorum Iunii. Ex Latinis & Græcis aliarumque gentium Monumentis, fervatâ primigeniâ veterum Scriptorum Phrasi, collecta, digesta, Commentaribusque & Observationibus illustrata, a Godefrido Henschenio P.M., Daniele Papebrochio, Francisco Baertio, et Conradio Janningo. Tomus II, Antwerpen 1698. [Acta SS Iunii III] Acta Sanctorum Iunii. Ex Latinis & Græcis aliarumque gentium Monumen- tis, fervatâ primigeniâ veterum Scriptorum phrasi, collecta, digesta, Commentariisque & Observationibus illustrata, a Godefrido Henschenio P.M., Daniele Papebrochio, Francisco Baertio, et Conradio Janningo. Tomus III, Antwerpen 1701. [Acta SS Maii I] Acta Sanctorum Maii. Collecta, digesta, illustrata a Godefrido Henschenio et Daniele Papebrochio e Societate Iesu. Tomus I, Antwerpen 1680. [Acta SS Maii VII] Acta Sanctorum Maii. Collecta, digesta, illustrata a Godefrido Henschenio et Daniele Papebrochio e Societate Iesu. Tomus VII. Continens tres ultimos Dies et Appendices Priorum, operam et studium conferentibus Francisco Baertio et Conrado Ianningo eiusdem Societatis, Antwerpen 1688. [Acta SS Martii I] Acta Sanctorum Martii. A Ioanne Bollando S.I. colligi feliciter cœpta. A Godefrido Henschenio et Daniele Papebrochio eiusdem Societatis Iesu aucta, digesta & illustrata. Tomus I, Antwerpen 1668. Adak, Mustafa: Welche Trachäer bekämpfte Veranius?, in: VIII (2003), 183–193. Ders.: Rez. zu „Feld: Barbarische Bürger“, in: Geph 4 (2007), 189–193. Adak, Mustafa/Mark Wilson: Das Vespasiansmonument von Dö¸seme und die Gründung der Doppelprovinz Lycia et Pamphylia, in: Geph 9 (2012), 1–40. Ahunbay, Metin: ve Ayatekla 1996 yüzey ara¸stırmaları,in: AST 15,1/1997 (1998), 59–68.

1 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Ahunbay, Metin: Binbirkilise (Karaman) ve Ayatekla () ara¸stırmaları,in: AST 16,1/1998 (1999), 95–104. Ahunbay, Metin/Turgut Saner: Binbirkilise ve Ayatekla’da (Meryemlik) 1998 ara¸stırmaları,in: AST 17,1/1999 (2000), 39–48. Dies.: Karaman (Binbirkilise) – Silifke (Ayatekla-Mylai) ara¸stırmaları,in: AST 18,2/2000 (2001), 273–278. Akkemik, Ünal/Hulya Caner/Grace A. Conyers/Matthew J. Dillon/Nurgül Karlio˘glu/Nicholas K. Rauh/Lawrence O. Theller: The archaeology of deforestation in south coastal , in: International Journal of Sustainable Development & World Ecology 19.5 (2012), 395–405. Albrecht, Ruth: Das Leben der heiligen Makrina auf dem Hintergrund der Thekla-Traditionen. Studien zu den Ursprüngen des weiblichen Mönchtums im 4. Jahrhundert in Kleinasien, FKDG 38, Göttingen 1986. Alföldi-Rosenbaum, Elisabeth: Nekropolü. The Necropolis of , Türk Tarih Kurumu Yayınlarından Seri VI Nr. 12, Ankara 1971. Dies.: Matronianus, Comes Isauriae: An Inscription from the Sea Wall of Anemurium, in: 26,2 (1972), 183–186. Dies.: The Necropolis of Adrassus () in Rough (). With Contributions by Joyce Reynolds and Karl-Dietrich Schmidt, ETAM 10, Wien 1980. Dies.: Anemurium: A Bath Building of the Early Christian/Early Byzantine Period, in: Noel Duval [Hg.]: Actes du XIe Congrès international d’archéologie chrétienne. Lyon, Vienne, Grenoble, Genève et Aoste (21–28 septembre 1986). Band II, SAC XLI = Collection de l’École française de Rome 123, Rom und Vatikan 1989, 1647–1659. [CIL VI] Alföldy, Géza [Hg.]: Titulos magistratuum populi Romani ordinum senatorii equestris- que thesauro schedarum imaginumque. Corpus inscriptionum latinarum, volumen VI. Pars octava, fasciculus tertius, Berlin und New York 2000. Almaç, Umut: , Silifke, Ayatekla (Meryemlik) ören yeri yüzey ara¸stırmave belgeleme çalı¸sması,2014, in: AST 33,2/2015 (2016), 289–300. Altun, Özge/Sava¸sAltun: Isaura antik kentindeki haç temalı mezar stelleri, in: Selçuk Üniversi- tesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 36 (2016), 481–496. Altun, Sava¸s: Isaura Nekropolleri ve Mezar Tipleri, Diss., 2016 (non vidi). [IJO II] Ameling, Walter: Inscriptiones Judaicae Orientis. Band II: Kleinasien, TSAJ 99, Tübingen 2004. [CIIP IV 1] Ameling, Walter/Hannah M. Cotton/Werner Eck/Avner Eckner/Benjamin Isaac/Alla Kushnir-Stein/Haggai Misgav/Jonathan Price/Peter Weiß /Ada Yardeni [Hg.]: Corpus Inscripti- onum Iudaeae/Palaestinae. Volume IV: Iudaea/Idumaea. Part 1: 2649–3324. Editorial staff: Marfa Heimbach, Dirk Koßmann; with the assistance of Eva Käppel, Christina Kaas, Ilia Rastrepin, Berlin und Boston 2018. Arslan, Melih: Roma dönemi Kilikya ¸sehirsikkelerinde Mithras kültü, in: Olba II,2 (1999), 425–446? A¸skın, Ercan: Karaman ili ve Mersin ili Mut ilçesi antik dönem yerle¸simlerive yerle¸sim düzenlemesi arkeolojik yüzey ara¸stırması2014 yılı çalı¸smaları,in: AST 33,2/2015 (2016), 101–114.

2 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

A¸skın,Ercan/Mehmet Kurt/Mehmet Alkan/Hatice Körsulu/H. Ertu˘gErgürer: Karaman ili ve Mersin ili Mut ilçesi antik dönem yerle¸simlerive yerle¸simdüzenlemesi arkeolojik yüzey ara¸stırması2015 yılı çalı¸smaları,in: AST 34,2/2016 (2017), 175–188. A¸skın,Ercan/Abdulbari Yıldız/H. Ertu˘gErgürer/Hatice Körsulu/Mehmet Kurt/Mehmet Alkan: (/Gökçeseki) kazısı 2015, in: ANMED 14 (2016), 357–361. Aslan, Erdo˘gan/Osman Do˘ganay/Güngör Karau˘guz: Some Wineries of the Lykaonia and Isauria Regions, in: Hakan Oniz/Erdogan Aslan [Hg.]: Soma 2009. Proceedings of the XIII Symposi- um on Mediterranean Archaeology, Selcuk University of Konya, 23–24 April 2009, BARInt 2200, Oxford 2011, 67–74. Åström, Paul: Greek Inscriptions from Seleukeia in Cilicia, in: Sven-Tage Teodorsson [Hg.]: Greek and Studies in Memory of Cajus Fabricius, Studia graeca et latina Gothoburgensia LIV, Göteborg 1990, 55–58. Aubert, Roger: Art. „4. Léontopolis, ancien évêché en Isaurie“, DHGE 31 (2015), 777. Ders.: Art. „5. Léontopolis, archevêché titulaire en Pamphylie Troisième“, DHGE 31 (2015), 778. Autret, Caroline/Matthew Dillon/John Lund/Nicholas Rauh/Levent Zoro˘glu: The Trading Net- works of Ancient Rough Cilicia, in: Ladstätter/Pirson/Schmidts [Hg.]: Häfen und Hafenstädte, 593–618. Avidov, A.: Were the Cilicians a nation of pirates?, in: Mediterranean Historical Review 12 (1997), 5–55. Aydın, Ay¸se: Die Kirche II in , in: Olba II/2 (1999), 499–511. Dies.: Der Ambon der Kirche „A“ in Tapureli, in: Olba VIII (2003), 83–91. Dies.: Byzantine Studies at Museum in Cilicia 2006, in: ANMED 5 (2007), 137–140. Dies.: Hıristiyan Dinindeki Martir-Aziz ve Rölik Kültünün Kilikya-Isaurya Bölgesi Hıristiyan- lıgına˘ Yansımaları, in: Olba XVII (2009), 63–82. Dies.: Lahit formlu rölikerler. Reliquaries of the Sarcophagus Type, Antalya 2011. Dies.: Aziz Konon Tasvirli Bir Menas Ampullası, in: Adalya 18 (2015), 289–302. Aydıno˘glu,Ümit/Ümit Çakmak: Daglık˘ Kilikia-Isauria Bölgesi kırsal yerle¸simi:Karakabaklı, in: Adalya XIV (2011), 71–102. Aydıno˘glu,Ümit/Ahmet Mörel: Daglık˘ Kilikia’da kentle¸smeve kırsal yerle¸sımlerara¸stırması 2015, in: AST 34,1/2016 (2017), 135–150. Bagnall, Roger S./Roberta Casagrande-Kim/Akın Ersoy/Cumhur Tanrıver: Graffiti from the in the of . With a contribution by Burak Yalaçan, New York 2016. Bahar, Hasan: ˙Isauria bölgesi’nin antik çagdaki˘ yerle¸simmerkezleri, in: Anadolu Ara¸stırmaları XIV (1996), 51–91. Bailey, Donald Michael: A Catalogue of the Lamps in the British Museum. III. Roman Provincial Lamps. With illustrations by Susan Bird and an Appendix by Michael J. Hughes, 2 Bände, 1988. [LGPN V.C] Balzat, J.-S./R.W.V. Catling/É. Chiricat/T. Corsten [Hg.]: A Lexicon of Greek Personal Names. Inland Asia Minor, Band V.C, Oxford 2018. [LGPN V.B] Balzat, J.-S./R.W.V. Catling/É. Chiricat/F. Marchand [Hg.]: A Lexicon of Greek Personal Names. Coastal Asia Minor: Caria to Cilicia, Band V.B, Oxford 2013.

3 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Bammel, E[rnst]: Die Schatzung des Archelaos, in: Historia VII (1958), 497–500; erneut abgedruckt in: Ernst Bammel: Judaica. Kleine Schriften I, WUNT 37, Tübingen 1986, 35–38. Barker, William Burckhardt: Lares and Penates, or, Cilicia and its governors; being a short historical account of that province from the earliest times to the present day, together with a description of some household gods of the ancient Cilicians, broken up by them on their conversion to , London 1853. Basilii Seleuciensis Orationes, in: PG LXXXV, Paris 1864, 27–474. Basilius von Caesarea: Briefe. Zweiter Teil. Eingeleitet, übersetzt und erläutert von Wolf-Dieter Hauschild, BGrL 3, Stuttgart 1973. Bauer, Max: Inschriften auf frühchristlichen Tonlampen. Unter besonderer Berücksichtigung der Inschrift „Das Licht Christi scheint allen“, in: Byzantinisch-neugriechische Jahrbücher 4 (1923), 296–300. Baumstark, Reinhold [Hg.]: Rom und Byzanz. Schatzkammerstücke aus bayerischen Samm- lungen. Mit Beiträgen von Birgitt Borkopp, Rainer Kahsnitz, Marcell Restle und anderen, München 1998. Baydur, Nezahat/Nadide Seçkin: Donukta¸s.Kazı raporu, ˙ 2001. Bayliss, Richard: A place of permanence in the cemetery at Flavias, in: Olba II/2 (1999), 483–497. Ders.: The Alacami in Kadirli: Transformations of a sacred monument, in: Olba II/2 (1999), 57–87. Ders.: Provincial Cilicia and the Archaeology of Temple Conversion, BARInt 1282, Oxford 2004. Bazin, Marcel: Le pays de Ta¸seli(Cilicie Trachée). Les apports de la géographie actuelle à la compréhension de l’occupation antique, in: AnatAnti I (1991), 242–252. Bean, George Ewart: Notes and Inscriptions from Pisidia. Part II, in: AnSt 10 (1960), 43–82. Bean, George Ewart/Terence Bruce Mitford: Sites Old and New in Rough Cilicia, in: AnSt 12 (1962), 185–217. Dies.: Journeys in Rough Cilicia in 1962 and 1963, DÖAW.PH 85, Wien 1965. Dies.: Journeys in Rough Cilicia 1964–1968, ETAM 3, Wien 1970. Beaufort, Francis: Karamania, or A brief description of the South Coast of Asia-Minor and of the remains of Antiquity with plans, views, &c., collected during a survey of that coast, under the orders of the Lords Commissioners of the Admiralty, in the years 1811 & 1812, London 21818. Belke, Klaus: Von Isaura zu Leontopolis, in: Birgitt Borkopp/Thomas Steppan [Hg.]: ΛΙΘΟ- ΣΤΡΩΤΟΝ. Studien zur byzantinischen Kunst und Geschichte. Festschrift für Marcell Restle, Stuttgart 2000, 5–16. Bénabou, Marcel: Rome et la police des mers au 1er siècle avant J.C. La répression de la piraterie Cilicienne, in: Micheline Galley/Leïla Ladjimi Sebai [Hg.]: L’homme méditerranéen et la mer. Actes du Troisième Congrès International d’études des cultures de la Méditerranée Occidentale (Jerba, Avril 1981), Paris 1985, 60–69. Bent, J. Theodore: A Journey in Cilicia Tracheia, in: JHS 12 (1891), 206–224. Berger, Albrecht: Art. „Kilikes, Kilikia [III C: Byzantinische Zeit]“, DNP 6 (1999), 456.

4 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

[IGSK 55] Berges, Dietrich/Johannes Nollé: . Archäologisch-historische Untersuchungen zum südwestlichen Kappadokien. Teil I. Mit Beiträgen von Renate Barcsay-Regner, Günther Garbrecht und Hertha Schwarz, IGSK 55, Bonn 2000. Bishop, Richard W.: Homilia in Pentecosten (CPG 6665). A Sermon of Basil of , in: SE 52 (2013), 119–160. Blanton, Richard E.: Hellenistic, Roman and Byzantine Settlement Patterns of the Coast Lands of Western Rough Cilicia, BAR International Series 879, Oxford 2000. Blockley, R.C. [Hg.]: The Fragmentary Classicising Historians of the Later . Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus. II. Text, Translation and Historiographical Notes, ARCA Classical and Medieval Texts, Papers and Monographs 10, Liverpool 1983. [IGSK 41] Blümel, Wolfgang: Die Inschriften von . Teil I, IGSK 41, Bonn 1992. Borgia, Emanuela: Research on onomastics in the areas of Korykos and Elaiussa , in: Olba II/2 (1999), 447–481. Dies.: Archaeology in Cilicia in the Ancient Travellers’ Notes, in: Olba VII (2003), 41–77. Dies.: L’iscrizione di Athena en Tagais e i santuari rupestri della Cilicia Tracheia, in: Scienze dell’Antichità 17 (2011), 477–507. Dies.: The Rule of Antiochus IV of Commagene in Cilicia: A Reassessment, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 87–98. Dies.: Cilicia and the Roman Empire. Reflections on provincia Cilicia and its Romanisation, in: Studia Europaea Gnesnensia 16 (2017), 295–318. Börstinghaus, Jens: Tarsos. Μητρόπολις τῆς Κιλικίας, in: Peter Pilhofer: Neues aus der Welt der frühen Christen. Unter Mitarbeit von Jens Börstinghaus und Jutta Fischer, BWANT 195, Stuttgart 2011, 187–205. Bowie, E[wen] L[yall]: Rez. zu „Levick: Colonies“, in: JRS 60 (1970), 202–207. Brakmann, Heinzgerd: Art. „Basileios, Metropolit v. Seleukia (Isaurien)“, LThK3 2 (1994), 71. Brands, Gunnar: Pilgerfahrt und Wallfahrtsstätten im spätantiken Orient, in: Sabine Gralla [Hg.]: Oriens Christianus. Geschichte und Gegenwart des nahöstlichen Christentums, Villigst Profile 1, Münster 2003, 15–41. Brandt, Hartwin: Zur historiographischen Konzeption des Isaurers Candidus, in: Bruno Bleck- mann/Timo Stickler [Hg.]: Griechische Profanhistoriker des fünften nachchristlichen Jahr- hunderts, Hist.E 228, Stuttgart 2014, 161–170. Braund, David: Rome and the Friendly King. The Character of the Client Kingship, New York 1984. Brennecke, Hanns Christof: Hagiographie als Kaisermemorie – Kaiser Zenon in der Vita Danielis, in: Jonas Borsch/Olivier Gengler/Mischa Meier [Hg.]: Die Weltchronik des Johannes Malalas im Kontext spätantiker Memorialkultur, Malalas Studien 3, Stuttgart 2019, 107–129. [ICG] Breytenbach, Cilliers/Klaus Hallof /Ulrich Huttner/Jennifer Krumm/Stephen Mitchell/ Julien Ogereau/Erkki Sironen/Marina Veksina/Christine Zimmermann [Hg.]: Inscriptiones Christianae Graecae. A Digital Collection of Greek Early Christian Inscriptions from Asia Minor and Greece, 2016, : http://repository.edition-topoi.org/collection/ ICG (besucht am 13. 12. 2016). Bröcker, Heinrich: Der hl. Thalelaios. Texte und Untersuchungen, FVK 48, Münster 1976.

5 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Brooks, E. W.: The Emperor Zenon and the Isaurians, in: English Historical Review VIII (1893), 209–238. Broughton, Thomas Robert Shannon: Some Non-Colonial Coloni of Augustus, in: Transactions and Proceedings of the American Philological Association 66 (1935), 18–24. Buchinger, Harald: Basilius von Seleukia als Zeuge für die Entfaltung des Osterfestkreises, in: Pier Franco Beatrice/Bernard Pouderon [Hg.]: Pascha Nostrum Christus. Essays in Honour of Raniero Cantalamessa, Théologie historique 123, Paris 2016, 291–314. [MAMA VI] Buckler, W[illiam] H[epburn]/W[illiam] M[oir] Calder: Monuments and docu- ments from Phrygia and Caria, MAMA VI, Manchester 1939. Buckler, W[illiam] H[epburn]/W[illiam] M[oir] Calder/C[hristopher] W[illiam] M[achell] Cox: Asia Minor, 1924. I.—Monuments from Iconium, Lycaonia and Isauria, in: JRS XIV (1924), 24–84. Budde, Ludwig: Ein Achilleus-Sarkophag aus Tarsus in Adana, in: Ernst Homann-Wedeking/ Berta Segall [Hg.]: Festschrift Eugen v. Mercklin, Waldsassen 1964, 9–26. Ders.: Antike Mosaiken in Kilikien. 1. Frühchristliche Mosaiken in Misis-Mopsuhestia, BKCO 5, Recklinghausen 1969. Ders.: Antike Mosaiken in Kilikien. 2. Die heidnischen Mosaiken, BKCO 6, Recklinghausen 1972. Ders.: St. Pantaleon von in Kilikien, BKCO 9, Recklinghausen 1987. Bull, Klaus-Michael: Türkei: Mittleres und östliches Kleinasien. Städte und Landschaften an den Wegen des Apostels Paulus, EVAs Biblische Reiseführer 4, Leipzig 2009. Burckhardt, Jacob: Die Zeit Constantin’s des Großen. Herausgegeben von Hartmut Leppin, Manuela Keßler und Mikkel Mangold unter Mitarbeit von Ernst Ziegler, JBW 1, München 2013. Burgess, William Douglas: The Isaurians in the Fifth Century A.D., Diss., Madison 1985. Ders.: Isaurian Names and Ethnic Identity of the Isaurians in Late Antiquity, in: The Ancient World XXI (1990), 109–121. Ders.: Isaurian Factions in the Reign of Zeno the Isaurian, in: Latomus 51,4 (1992), 874–880. Burrell, Barbara: Neokoroi. Greek cities and roman emperors, Cincinnati Classical Studies, New Series IX, Leiden und Boston 2004. Buschhausen, Helmut: Frühchristliches Silberreliquiar aus Isaurien. Mit sechs Tafeln, in: JÖBG XI/XII (1962/63), 137–168. Ders.: Die spätrömischen Metallscrinia und frühchristlichen Reliquiare. I. Teil: Katalog. Mit 709 Abbildungen auf 199 Tafeln und mit 70 Textabbildungen, WBS IX, Wien 1971. [IGR III] Cagnat, R[ené]: Inscriptiones graecae ad res romanas pertinentes. Auxiliante G[eorges] Lafaye. Tomus tertius, Paris 1906. Çakmak, Ümit: Güneydogu˘ Isauria Bölgesinde Bulunun Karakabaklı, in: Geph 7 (2010), 73–87. Calder, W. M.: Colonia Caesareia Antiocheia, in: JRS 2 (1912), 78–109. Ders.: Inscriptions d’Iconium, in: RPh 36.1 (1912), 48–77. [MAMA I] Ders. [Hg.]: Monumenta Asiae Minoris Antiqua Vol. I, Manchester 1928. [MAMA VII] Ders. [Hg.]: Monuments from Eastern Phrygia, MAMA VII, Manchester 1956.

6 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

[MAMA VIII] Calder, W. M./J. M. R. Cormack [Hg.]: Monuments from Lycaonia, the Pisido- Phrygian Borderland, Aphrodisias, MAMA VIII, Manchester 1962. Çalık, Ay¸se: Roman Imperial Sculpture from Cilicia, Diss., London 1997. Callander, T.: Explorations in Lycaonia and Isauria, 1904, in: W. M. Ramsay [Hg.]: Studies in the History and Art, 155–180. Ders.: Inscriptions from Isauria, in: AJP 48.3 (1927), 235–246. Campbell, Sheila D.: The mosaic pavements of Anemurium in Cilicia. With a special study of the geometric motifs, Diss., Toronto 1978 (non vidi). Dies.: Early Christian Anemurium and her Neighbours in the Early Christian Period: The Mosaics, in: Noel Duval [Hg.]: Actes du XIe Congrès international d’archéologie chrétienne. Lyon, Vienne, Grenoble, Genève et Aoste (21–28 septembre 1986). Band II, SAC XLI = Collection de l’École française de Rome 123, Rom und Vatikan 1989, 1639–1645. Canevello, Sevim Aytas/Murat Özyıldırım: Seleucia Under One God: Christianity in Seleucia in the Early Christian Era, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 247–251. Carrara, Paolo: Tradizioni teologiche e politica ecclesiastica delle chiese di Cilicia (sec. III–V), in: QSt 76,1 (1991), 205–239. Casabonne, Olivier: La Cilicie à l’époque achéménide, Persika 3, Paris 2004. Casabonne, Olivier/Alexis Porcher: Notes Ciliciennes, in: AnatAnti XI (2003), 131–140. Chrysos, Evangelos: Zur Entstehung der Institution der autokephalen Erzbistümer, in: ByZ 62 (1969), 263–286. Claude, Dietrich: Die byzantinische Stadt im 6. Jahrhundert, Byzantinisches Archiv 13, Mün- chen 1969. Cooper, Kate: A saint in exile: The early medieval Thecla at Rome and Meriamlik, in: Ha- giografica 2 (1995), 1–23. Corpus Iuris Civilis. Editio stereotypa sexta, volumen secundum. Codex Iustinianus. Recogno- vit Paulus Krueger, Berlin 1895. Cortese, Arabella [Hg.]: Identity and cultural exchange in ancient Cilicia. New results and future perspectives. Internationales Kolloquium 18.–19. Mai 2018 in München, Mitteilungen zur Spätantiken Archäologie und Byzantinischen Kunstgeschichte 7, Wiesbaden 2020. [CIIP I 1] Cotton, Hannah M./Leah Di Segni/Werner Eck/Benjamin Isaac/Alla Kushnir-Stein/ Haggai Misgav/Jonathan Price/Israel Roll/Ada Yardeni [Hg.]: Corpus Inscriptionum Iudaeae/ Palaestinae. Volume I: Jerusalem. Part 1: 1–704. With contributions by Eran Lupu. With the assistance of Marfa Heimbach and Naomi Schneider, Berlin und New York 2010. Crawford, M[ichael] H[ewson] [Hg.]: Roman Statutes. Volume I, BICS Supplement 64, London 1996. Dagron, Gilbert: L’auteur des Actes et des Miracles de Sainte Thècle, in: AnBoll 92 (1974), 5–11. Dagron, Gilbert/Olivier Callot: Les bâtisseurs isauriens chez eux. Notes sur trois sites des environs de Silifke, in: Ihor Ševšenko/Irmgard Hutter [Hg.]: ΑΕΤΟΣ. Studies in honour of Cyril Mango presented to him on April 14, 1998, Stuttgart und Leipzig 1998, 55–70. Dagron, Gilbert/Denis Feissel: Inscriptions de Cilicie. Avec la collaboration de Antoine Hermary, Jean Richard et Jean-Pierre Sodini, TMCB 4, Paris 1987.

7 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Dalton, O. M.: Catalogue of Early Christian Antiquities and Objects from the Christian East in the Department of British and Mediaeval Antiquities and Ethnography of the British Museum, London 1901. Darrouzès, A. A. [Hg.]: Notitiae Episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae. Texte critique, introduction et notes, Géographie ecclésiastique de l’empire byzantin I, Paris 1981. Das Leben des Heiligen Symeon Stylites. In Gemeinschaft mit den Mitgliedern des Kir- chenhistorischen Seminars der Universität Jena bearbeitet von Hans Lietzmann. Mit einer deutschen Übersetzung der syrischen Lebensbeschreibung und der Briefe von Heinrich Hilgenfeld, TU 32,4, Leipzig 1908. [LGPN-DB] Datenbank des Lexicon of Greek Personal Names, 2017, : http://clas- lgpn2.classics.ox.ac.uk/ (besucht am 12. 12. 2016). Davis, E[dwin] J[ohn]: Life in Asiatic Turkey. A journal of travel in Cilicia (Pedias and Trachœa), Isauria, and parts of Lycaonia and Cappadocia. Map and Illustrations, from original drawings by the author and Mr. M. Ancketill, London 1879. Davis, Stephen J.: The Cult of Saint Thecla: A Tradition of Women’s Piety in Late Antiquity, Oxford 2001. Delehaye, Hippolyte: L’aqueduc de S. Socrate à Zénonopolis, in: AnBoll 30 (1911), 316–320. Ders.: Vita S. Danielis Stylitae, in: AnBoll 32 (1913), 121–216. Ders.: Les origines du culte des martyrs. Deuxième édition revue, SHG 20, Brüssel 1933. Ders.: Les passions des martyrs et les genres littéraires. Deuxième édition, revue et corrigée, SHG 13B, Brüssel 1966. Delehaye, Hippolyte/François Halkin: Les actes inédits de Sainte Charitine, martyre à Corycos en Cilicie, in: AnBoll 72 (1954), 5–14. Desideri, Paolo: ’s Cilicians, in: AnatAnti I (1991), 299–304. Destephen, Sylvain: Prosopographie chrétienne du Bas-Empire. 3. Prosopographie du diocèse d’Asie (325–641), ACHCByz, Paris 2008. Ders.: La christianisation de l’Asie Mineure jusqu’à Constantin. Le témoignage de l’épigraphie, in: Hervé Inglebert/Sylvain Destephen/Bruno Dumézil [Hg.]: Le problème de la christianisa- tion du monde antique, Paris 2010, 159–194. Ders.: Actes conciliaires, listes de souscriptions et notices épiscopales ou du bon usage des sources ecclésiastiques, in: Hadrien Bru/Guy Labarre [Hg.]: L’Anatolie des peuples, des cités et des cultures (IIe millénaire av. J.-C.–Ve siècle ap. J.-C.). Colloque international de Besançon – 26–27 novembre 2010. Volume 1. Autour d’un projet d’atlas historique et archéologique de l’Asie Mineure. Méthodologie et prospective, Besançon 2013, 207–228. Ders.: Martyrs locaux et cultes civiques en Asie Mineure, in: Jean-Pierre Caillet/Sylvain Deste- phen/Bruno Dumézil/Hervé Inglebert [Hg.]: Des dieux civiques aux saints patrons (IVe–VIIe siècle), Paris 2015, 59–116. Ders.: L’émergence de l’église dans les inscriptions d’orient, in: Olof Brandt/Gabriele Castiglia [Hg.]: Costantino e i Costantinidi. L’innovazione Costantiniana, le sue radici e i suoi sviluppi. Acta XVI Congressus Internationalis Archaeologiae Christianae, Romae (22–28.9.2013), Band 2, SAC LXVI, Vatikan 2016, 1245–1259. Ders.: Global Christianisation and Local Names in Asia Minor: Fall and Rise in late Antiquity, in: Robert Parker [Hg.]: Onomastic Change in the Greco-Roman World, Oxford, im Druck.

8 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Destephen, Sylvain: The Process of ‚Byzantinisation‘ in Late Antique Epigraphy, in: M. Lauxter- man/I. Toth [Hg.]: Inscribing Texts in : Continuity, Invention, Transformation, Oxford, im Druck. Devijver, H[ubert]: Cohortes Cilicum in the Service of Rome, in: ZPE 47 (1982), 173–183. Devreesse, Robert: Le patriarcat d’Antioche. Depuis la paix l’église jusqu’a la conquête arabe, Paris 1945. Dijkstra, Jitse H.F.: Rez. zu „Bayliss: Temple conversion“, in: BMCR 2005/09/42 (2005). Dingmann, Matthias: Das Bindungsverhältnis zwischen Pompeius Magnus und den Piraten, in: Wolfgang Spickermann [Hg.]: Rom, Germanien und das Reich. FS Rainer Wiegels, Pharos XVIII, St. Katherinen 2005, 30–45. Dinkler-von Schubert, Erika: Rez. zu „Buschhausen: Metallscrinia“, in: JbAC 20 (1977), 215– 223. Discipline générale antique (IIe–IXe s.) par Périclès-Pierre Joannou. Tome I, 1: Les canons des conciles oecuméniques, Fonti IX, Grottaferrata 1962. Discipline générale antique (IVe–IXe s.) par Périclès-Pierre Joannou. Tome I, 2: Les canons des synodes particuliers, Fonti IX, Grottaferrata 1962. [OGIS] Dittenberger, Wilhelm [Hg.]: Orientis Graeci Inscriptiones Selectae. Supplementum Sylloges Inscriptionum Graecarum, 2 Bände, Leipzig 1903/1905. Dmitriev, Sviatoslav: Observations on the Historical Geography of Roman Lycaonia, in: GRBS 41 (2000), 349–375. Ders.: Claudius’ Grant of Cilicia to Polemo, in: CQ 53,1 (2003), 286–291. Do˘ganay,Osman: Ermenek ve yakın çevresindeki antik yerle¸simbirimleri. Cografya˘ – Tarih – Kalıntılar, Konya 2005. Ders.: Craftsmen working in the Isauria Region, in: Çi˘gdemÖzkan Aygün [Hg.]: Soma 2007. Proceedings of the XI Symposium on Mediterranean Archaeology, Istanbul Technical Uni- versity, 24–29 April 2007, BARInt 1900, Oxford 2009, 90–97. Ders.: Isauria bölgesi kaya mezarları ve ölü gömme gelenekleri, Konya 2009. Ders.: Isauria bölgesi’nde tanrılar ve kültler, in: Bilal Sö˘güt[Hg.]: Stratonikeia’dan ’ya. Ahmet Adil Tırpan Armaganı,˘ ˙Istanbul 2012, 199–217. Ders.: War instruments in the fortification structures of Zengibar Castle (Isaura), in: Anodos 11/2011 (2014), 49–68. Ders.: Zengibar Kalesi (˙Isaura) 2010–2015 yılları yüzey ara¸stırmaları: ˙Ilk sonuçlar ve dü¸sünceler, in: Idil 5,21 (2016), 389–408. Do˘ganay,Osman/Sava¸sAltun/Özge Altun: Zengibar Kalesi (Konya-Bozkır) 2015 yılı yüzey ara¸stırmaları,in: AST 34,2/2016 2017, 443–466. Do˘ganay,Osman/Güngör Karau˘guz/Halil Ibrahim˙ Kunt: Pharax (Fariske). ˙Isauria bölgesinde bir kale kent, Eski Anadolu kent tarihi ara¸stırmalarıII, Konya 2005. Drexhage, Heinrich-Wilhelm: Der Kult des Zeus Olbios, in: Elmar Schwertheim/Engelbert Winter [Hg.]: Religion und Region. Götter und Kulte aus dem östlichen Mittelmeerraum, AMS 45, Bonn 2003, 159–177. Ders.: »Wünsche wohl zu baden!« Einige Bemerkungen zum urbanen Niveau westkilikischer Küstenstädte während der Römischen Kaiserzeit, in: Engelbert Winter [Hg.]: Vom Euphrat bis zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift für Elmar Schwertheim zum 65.

9 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Geburtstag. In Zusammenarbeit mit Frank Biller, Alexandra Boßmann, Stefan Feuser, Katharina Martin und Aylin Tanrıöver. Erster Band, Band 1, AMS 65, Bonn 2008, 167– 176. Drexhage, Heinrich-Wilhelm: Wirtschaft und Handel Westkilikiens in römischer und frühby- zantinischer Zeit (1.–6. Jahrhundert n. Chr.), Teil I: Land- und Forstwirtschaft, in: MBAH 26 (2009), 1–48. Ders.: Wirtschaft und Handel Westkilikiens in römischer und frühbyzantinischer Zeit (1.–6. Jahrhundert n. Chr.), Teil II: Handwerk und Gewerbe sowie Handel, in: MBAH 30 (2012), 139–174. Duchesne, Louis: Les nécropoles chrétiennes de l’Isaurie, in: BCH VII (1883), 230–246. Dupont-Sommer, André/Louis Robert: La Déesse de Hiérapolis (Cilicie), BAHI 16, Paris 1964. Durugönül, Serra: Athena Krisoa Oreia, in: EA 10 (1987), 115f. Dies.: Die Felsreliefs im Rauhen Kilikien, BARInt 511, Oxford 1989. Dies.: Weitere Felsreliefs aus dem Rauhen Kilikien, in: IstMitt 47 (1997), 207–211. Dies.: Neue Reliefs aus dem Rauhen Kilikien, in: Güven Arsebük/Machteld J. Mellink/Wulf Schirmer [Hg.]: ’deki ı¸sık.Halet Çambel’e sunulan yazılar, ˙Istanbul 1998, 277–287. Dies.: Türme und Siedlungen im Rauhen Kilikien. Eine Untersuchung zu den archäologischen Hinterlassenschaften im Olbischen Territorium, AMS 28, Bonn 1998. Dies.: Verwaltung und Glauben der Olbier im Rauhen Kilikien, in: Studien zum antiken Kleinasien IV, AMS 34, Bonn 1999, 111–124. Dies.: Daglık˘ Kilikia ve Karpaz Bölgesi (Kuzey Kıbrıs) Antik Yerle¸simÖzellikleri, in: Olba VI (2002), 57–69. Dies. [Hg.]: . Daglık˘ Kilikia’da bir antik kent kazısının sonuçları, Adalya Supplementary Series 6, Antalya 2007. Durugönül, Serra/Deniz Kaplan/Ulus Tepeba¸s: Adrassos’da (Isauria) Paganizm ve Hıristiyanlık Arasında Bir Lahit, in: Adalya XVI (2013), 261–284. Durugönül, Serra/Ahmet Mörel: Evidence of Judaism in Rough Cilicia and its Associations with Paganism, in: IstMitt 62 (2012), 303–322. Durukan, Murat: Eine Studie zu Kultfiguren und Symbolen in Olba, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 327–348. Eck, Werner: Jahres- und Provinzialfasten der senatorischen Statthalter von 69/70 bis 138/139, in: Chiron 12 (1982), 281–362. Ders.: Prokonsuln von Asia in der flavisch-traianischen Zeit, in: ZPE 45 (1982), 139–153. Ders.: Latein als Sprache politischer Kommunikation in Städten der östlichen Provinzen, in: Chiron 30 (2000), 643–660. Ders.: Die politisch-administrative Struktur der kleinasiatischen Provinzen, in: Gianpaolo Urso [Hg.]: Tra Oriente e Occidente. Ingeni, Greci e Romani in Asia Minore. Atti del convegno internazionale Cividale del Friuli, 28–30 settembre 2006, I convegni della Fondazione Niccolò Canussio 6, Pisa 2007, 189–207. Ders.: Der Anschluß der kleinasiatischen Provinzen an Vespasian und ihre Restrukturierung unter den Flaviern, in: L. Capogrossi Colognesi/E. Tassi Scandone [Hg.]: Vespasiano e l’impero

10 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

dei Flavi. Atti del convegno, Roma, Palazzo Massimo, 18–20 novembre 2009, Roma 2012, 27–44. [IG X 2,1] Edson, Carolus [Hg.]: Inscriptiones Graecae. Volumen X. Inscriptiones Epiri, Mace- doniae, Thraciae, Scythiae. Pars II. Inscriptiones Macedoniae. Fasciculum 1. Inscriptiones Thessalonicae et viciniae, IG X 2,1, Berlin 1972. Ehling, Kay: Der Tetrarch Maximinus Daia, sein Grab bei Tarsos und Kaiser Julian, in: Historia 59 (2010), 252–255. Ehling, Kay/Daniela Pohl/Mustafa Hamdi Sayar: Kulturbegegnung in einem Brückenland. Gottheiten und Kulte als Indikatoren von Akkulturationsprozessen im Ebenen Kilikien, AMS 53, Bonn 2004. Eichner, Ina: . Herberge, Kloster oder Gutshof?, in: Olba XVI (2008), 337–360. Dies.: Ländliche Häuser der spätantik-frühbyzantinischen Zeit in Syrien und Kilikien, in: Eichner/Tsamakda [Hg.]: Syrien und seine Nachbarn, 81–101. Dies.: Frühbyzantinische Wohnhäuser in Kilikien. Baugeschichtliche Untersuchung zu den Wohnformen in der Region um Seleukeia am Kalykadnos, IF 52, Tübingen 2011. Eichner, Ina/Vasiliki Tsamakda [Hg.]: Syrien und seine Nachbarn von der Spätantike bis in islamische Zeit, KEJ.B 25, Wiesbaden 2009. Eickhoff, Ekkehard: Friedrich Barbarossa im Orient. Kreuzzug und Tod Friedrichs I. IstMitt.B 17, Tübingen 1977. Elton, Hugh: Illus and the Imperial Aristocracy under Zeno, in: Byz. LXX (2000), 393–407. Ders.: The nature of the sixth-century Isaurians, in: Stephen Mitchell/Geoffrey Greatrex [Hg.]: Ethnicity and culture in late antiquity, London 2000, 293–307. Ders.: Alahan and Zeno, in: AnSt 52 (2002), 153–157. Ders.: Romanization and some Cilician cults, in: L. de Ligt/E.A. Hemelrijk/H.W. Singor [Hg.]: Roman Rule and Civic Life. Local and regional perspectives. Proceedings of the fourth workshop of the international network Impact of Empire (Roman Empire, c. 200 B.C. – A.D. 476). Leiden, June 25–28, 2003, Amsterdam 2004, 231–241. Ders.: Ecclesiastical Politics in Fifth- and Sixth-Century Isauria, in: John Drinkwater/Benet Salway [Hg.]: Wolf Liebeschuetz Reflected. Essays presented by Colleagues, Friends, & Pupils, BICS 91, London 2007, 77–85. Ders.: Rez. zu „Feld: Barbarische Bürger“, in: BMCR 2007/12/15 (2007). Ders.: Geography, Labels, Romans, and Kilikia, in: Hugh Elton/Gary Reger [Hg.]: Regionalism in Hellenistic and Roman Asia Minor. Acts of the Conference Hartford, Connecticut (USA), August 22–24, 1997, Ausonius 20, Bordeaux 2007, 25–31. Ders.: Late Roman Churches in the Upper Göksu Valley, Isauria, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 233–251. Ders.: Olive Oil and Wine Production in Isauria: Results from the Göksu Archaeological Project in Turkey, in: Adnan Diler/Kaan ¸Senol/Ümit Aydıno˘glu[Hg.]: Olive Oil and Wine Production in Eastern Mediterranean During Antiquity. International Symposium Pro- ceedings 17–19 November 2011 Urla – Turkey, Edebiyat Fakültesi Yayın 189, ˙Izmir 2015, 41–50. Elton, Hugh/Eugenia Equini-Schneider/Detlev Wannagat [Hg.]: Temple to Church. The trans- formation of religious sites from paganism to Christianity in Cilicia, ˙Istanbul 2007.

11 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Elton, Hugh/Mark Jackson/Gabriele Mietke/James Newhard/Lale Özgenel/Emma Twigger: A New Late-Roman Urban Centre in Isauria, in: JRAr 19 (2006), 300–311. Engelmann, Helmut/A.B. Üner: Inschriften aus dem Museum von Karaman (Lycaonia), in: AÖAW.PH 129/1992 (1993), 1–24. Equini Schneider, Eugenia [Hg.]: I. Campagne di scavo 1995–1997, BAr 24, Rom 1999. Dies. [Hg.]: Elaiussa Sebaste II. Un porto tra Oriente e Occidente, BAr 37, Rom 2003. Dies. [Hg.]: Elaiussa Sebaste III. L’agora romana, ˙Istanbul 2010 (non vidi). Er Scarborough, Yasemin: The Funerary Monuments of Cilicia Tracheia, Diss., Cornell 1991. Dies.: The Funerary Monuments of Rough Cilicia and Isauria, BARInt 2840, Oxford 2017. Er, Yasemin: Diversità e interazione culturale in Cilicia Tracheia. I monumenti funerari, in: QSt 76,1 (1991), 105–140. Dies.: ˙Isauria’da Yelbeyi kaya mezarı ve süvari kabartması, in: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7 (2010), 125–133. Ergeç, Rifat: antik kenti ve nekropolü, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 389–410. Erten, Emel: Mersin, Silifke, Olba Arkeolojik Ara¸stırmaları2008, in: ANMED 7 (2009), 132–137. Erten, Emel/Murat Özyıldırım/Tuna Akçay: Olba kazıları – 2015 dönemi çalı¸smaları,in: KST 38,1/2016 (2017), 1–16. Erzen, Afif: Kilikien bis zum Ende der Perserherrschaft, Diss., Leipzig 1940. Esch, Tobias: Zur Frage der sogenannten Doppelgemeinden. Die caesarische und augusteische Kolonisation in Kleinasien, in: Engelbert Winter [Hg.]: Vom Euphrat bis zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift für Elmar Schwertheim zum 65. Geburtstag. In Zu- sammenarbeit mit Frank Biller, Alexandra Boßmann, Stefan Feuser, Katharina Martin und Aylin Tanrıöver, Band 1, AMS 65, Bonn 2008, 199–216. Ders.: Zur kommunalen Neuordnung Kleinasiens durch Pompeius. Kilikia Pedias und Pontos, in: Elmar Schwertheim [Hg.]: Studien zum antiken Kleinasien VII, AMS 66, Bonn 2011, 35–95. Eyice, Semavi: Einige byzantinische Kleinstädte im Rauhen Kilikien, in: 150 Jahre Deutsches Archäologisches Institut 1829–1979. Festveranstaltung und internationales Kolloquium 17.–22. April 1979 in Berlin, Mainz 1981, 204–209. Ders.: in der Nähe von Elaiussa-Sebaste (Aya¸s),in: Römisch-Germanisches Zentralmu- seum [Hg.]: Studien zur spätantiken und byzantinischen Kunst, Teil 1. Friedrich Wilhelm Deichmann gewidmet, herausgegeben in Verbindung mit Otto Feld und Urs Peschlow, RGZM Monographien 10,1, Bonn 1986, 63–76. Feissel, Denis: Notes d’épigraphie chrétienne VII, in: BCH 108 (1984), 545–579. Ders.: Notes d’épigraphie chrétienne IX, in: BCH 118 (1994), 277–290. Ders.: Deux grandes familles Isauriennes du Ve siècle d’après des inscriptions de Cilicie Trachée, in: MChA 5 (1999), 9–17. Ders.: Les édifices de Justinien au témoignage de Procope et de l’épigraphie, in: AnTard 8 (2000), 81–104.

12 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Feissel, Denis: Un rescrit de Justinien découvert à Didymes (1er avril 533), in: Chiron 34 (2004), 285–365. Ders.: Chroniques d’épigraphie byzantine, 1987–2004, TMCB 20, Paris 2006. Ders.: Inscriptions of Early Byzantium and the Continuity of Ancient Onomastics, in: John Davies/John Wilkes [Hg.]: Epigraphy and the Historical Sciences, PBA 177, Oxford 2012, 1–14. Ders.: Les breviatica de Kasai en Pamphylie. Un jugement du maître des offices sous le règne de Zénon, in: Rudolf Haensch [Hg.]: Recht haben und Recht bekommen im Imperium Romanum. Das Gerichtswesen der römischen Kaiserzeit und seine dokumentarische Evidenz. Ausgewählte Beiträge einer Serie von drei Konferenzen an der Villa Vigoni in den Jahren 2010 bis 2012. Herausgegeben mit Unterstützung durch Frédéric Hurlet, Katharina-Luise Link, Silvia Strassi und Ansgar Teichgräber, JJP.S XXIV, Warschau 2016, 659–737. Feld, Karl: Barbarische Bürger. Die Isaurier und das Römische Reich, MillSt 8, Berlin 2005. Ders.: Isaurien, in: Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n. Chr. (235–284), hg. v. Klaus-Peter Johne/Udo Hartmann/ Thomas Gerhardt, 2 Bände, Berlin 2008, 791–800. Feld, Otto: Bericht über eine Reise durch Kilikien, in: IstMitt 13/14 (1963–1964), 88–107. Ders.: Beobachtungen an spätantiken und frühchristlichen Bauten in Kilikien. Bericht über eine Reise, in: RQ 60 (1965), 131–143. Ders.: Die Kirche in Canbazli im Rauhen Kilikien, in: Klaus Gereon Beuckers/Annemarie Jaeggi [Hg.]: Festschrift für Johannes Langner. Zum 65. Geburtstag am 1. Februar 1997, Karlsruher Schriften zur Kunstgeschichte 1, Münster 1997, 17–32. Feld, Otto/Hans Weber: Tempel und Kirche über der korykischen Grotte (Cennet Cehennem) in Kilikien, in: IstMitt 17 (1967), 254–278. Fenner, Fridericus: De Basilio Seleuciensi quaestiones selectae, Diss., Marburg 1912. Ferrary, Jean-Louis: Les gouverneurs des provinces romaines d’Asie Mineure (Asie et Cilicie), depuis l’organisation de la province d’Asie jusqu’ à la première guerre de Mithridate (126–88 av. J.-C.), in: Chiron 30 (2000), 161–193. Filges, Axel: Lebensorte in der Fremde. Versuch einer Bewertung der römisch-kleinasiatischen Kolonien von Caesar bis Diokletian, in: Frank Daubner [Hg.]: Militärsiedlungen und Territorialherrschaft in der Antike, Berlin Studies of the Ancient World 3, Berlin 2010, 131–154. Ders.: Münzbild und Gemeinschaft. Die Prägungen der römischen Kolonien in Kleinasien, Frankfurter Archäologische Schriften 29, Bonn 2015. Flusin, Bernard: Remarques sur la tradition manuscrite du De Aedificiis, in: AnTard 8 (2000), 9–17. Förster, Niclas: Sprach Paulus einen kilikischen Koine-Dialekt? Ein bisher übersehener Aspekt in der Biographie des Paulus, in: ZNW 88 (1997), 316–321. Forsyth, George H.: Architectural Notes on a Trip Through Cilicia, in: DOP 11 (1957), 223– 236. Foss, Clive: The Persians in Asia Minor and the end of Antiquity, in: English Historical Review 1975, 721–747. Ders.: Art. „Isaura“, Oxford Dictionary of Byzantium 2 (1991), 1014.

13 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Foss, Clive: Art. „Isauria“, Oxford Dictionary of Byzantium 2 (1991), 1014. Ders.: Pilgrimage in Medieval Asia Minor, in: DOP 56 (2002), 129–151. [CIG] Franz, Johannes [Hg.]: Corpus Inscriptionum Graecarum. Auctoritate et impensis Academiae Litterarum Regiae Borussicae ex materia collecta ab Augusto Boeckhio. Volumen tertium, Berlin 1853. Freeman, Philip: The Province of Cilicia and its Origins, in: Philip Freeman/David Kennedy [Hg.]: The Defence of the Romand an Byzantine East. Proceedings of a colloquium held at the Universtiy of Sheffield in April 1986. Part i, BARInt 297(i), Oxford 1986, 253–275. French, David: The site of Dalisandus, in: EA 4 (1984), 85–98. Ders.: Acts and the Roman Roads of Asia Minor, in: David W.J. Gill/Conrad Gempf [Hg.]: The Book of Acts in Its Graeco-Roman Setting. The Book of Acts in Its First Century Setting, Band 2, Grand Rapids und Carlisle 1994, 49–58. Ders.: Roman Roads & Milestones of Asia Minor. Vol. 3 Milestones. Fasc. 3.2: Galatia, Electronic Monograph 2, Ankara 2012. Ders.: Roman Roads & Milestones of Asia Minor. Vol. 3 Milestones. Fasc. 3.5: Asia, Electronic Monograph 5, Ankara 2014. Ders.: Roman Roads & Milestones of Asia Minor. Vol. 3 Milestones. Fasc. 3.7: Cilicia, Isauria et Lycaonia (and South-West Galatia), Electronic Monograph 7, Ankara 2014. Ders.: Roman Roads & Milestones of Asia Minor. Vol. 3 Milestones. Fasc. 3.9: An Album of Maps, Electronic Monograph 9, Ankara 2016. French, David H.: Milestones from the ˙Izmir Region 1994, in: Epigraphica Anatolica 25 (1995), 95–102. Frend, W.H.C.: Isauria: Severus of ’s Problem-Child, 512–518, in: Franz Paschke [Hg.]: Überlieferungsgeschichtliche Untersuchungen. In Zusammenarbeit mit Jürgen Dummer, Johannes Irmscher und Kurt Treu, TU 125, Berlin 1981, 209–216. Froehlich, Susanne: Antike Autoren über Kilikien. Überlegungen am Beispiel der Stadt Tarsos, in: Olba XVII (2009), 157–167. [TAVO] Gaube, Heinz/Wolfgang Röllig [Hg.]: Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Tübingen 1976–1994. Gero, Stephen: Byzantine Iconoclasm During the Reign of Leo III. With Particular Attention to the Oriental Sources, CSCO.Sub 41, Louvain 1973. Giannarelli, Elena: Paolo, Tecla e la tradizione della Cilicia cristiana, in: QSt 76,1 (1991), 185–203. Giobbe, Chiara: Roman Temples in Rough Cilicia. A diachronic analysis, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 128–143. Gotter, Ulrich: Tempel und Großmacht. Olba/Diokaisareia und das Imperium Romanum, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 289–325. Ders.: Thekla gegen Apoll. Überlegungen zur Transformation regionaler Sakraltopographie in der Spätantike, in: Klio 85 (2003), 189–211. Gottwald, J.: Paperon, in: ByZ 36 (1936), 86–100. Gough, Mary [Hg.]: Alahan. An Early Christian Monastery in southern Turkey. Based on the Work of Michael Gough, Studies and Texts 73, Toronto 1985. Gough, Michael: A Temple and Church at Aya¸s(Cilicia), in: AnSt 4 (1954), 49–64.

14 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Gough, Michael: Some Recent Finds at Alahan (Koja Kalessi), in: AnSt 5 (1955), 115–123. Ders.: A Church of the Iconoclast (?) Period in Byzantine Isauria, in: AnSt 7 (1957), 153–161. Ders.: A fifth Century Silver Reliquiary from Isauria, in: BySl 19,2 (1958), 244–250. Ders.: Report on Archaeological Work Carried out at Alahan 1957, in: Türk Arkeoloji Dergisi VIII-2/1958 (1959), 6–7. Ders.: The Emperor Zeno and Some Cilician Churches, in: AnSt 22 (1972), 199–212. Γούναρης, Γεώργιος Γ.: Προσκυνήματα και μεγάλα μοναστικά κέντρα στην Ισαυρία και Κιλικία, in: Byzantina 26 (2006), 101–124. Goussé, Emanuelle: Tombes, défunts et société. L’apport des épitaphes de Cilicie Trachée (Isaurie) du IVè siècle av. J.-C. au VIè siècle ap. J.-C. Diss., Artois 2009, : http : //www.theses.fr/2009ARTO0004 (besucht am 17. 05. 2017) (non vidi). Grabar, André: Un reliquaire provenant d’Isaurie, in: CAr XIII (1962), 49–59. Graf, Fritz: Maximos von . Ein Beitrag zur Überlieferung über Apollonios von Tyana, in: JbAC 27/28 (1984–1985), 65–73. Gray, E. W.: Cilician Inscriptions, in: ClassRev XXII,3 (1972), 398–401. Greßmann, Hugo: Art. „Sabbatistai“, RE I A,2 (1920), 1560–1565. Grossmann, Peter: Abu¯ M¯ına¯ I. Die Gruftkirche und die Gruft, Archäologische Veröffentli- chungen 4, Mainz 1989. Ders.: Art. „Leontopolis“, LThK3 6 (1997), 840–841. Ders.: The Pilgrimage Center of Abû Mînâ, in: David Frankfurter [Hg.]: Pilgrimage and Holy Space in Late Antique Egypt, RGRW 134, Leiden u. a. 1998, 281–302. [IvP 3] Habicht, Christian [Hg.]: Die Inschriften des Asklepieions. Mit einem Beitrag von M. Wörrle, AvP VIII, Berlin 1969. [ETAM 22] Hagel, Stefan/Kurt Tomaschitz: Repertorium der westkilikischen Inschriften. Nach den Scheden der kleinasiatischen Kommission der Österreichischen Akademie der Wissen- schaften, ETAM 22, Wien 1998. Halfmann, Helmut: Die Senatoren aus dem östlichen Teil des Imperium Romanum bis zum Ende des 2. Jh. n. Chr., Hypomnemata 58, Göttingen 1979. Ders.: Itinera principum. Geschichte und Typologie der Kaiserreisen im Römischen Reich, Stuttgart 1986. Halkin, François: Un émule d’Orphée. La légende grecque inédite de Saint Zosime, martyr d’Anazarbe en Cilicie, in: AnBoll 70 (1952), 249–261. Ders.: Inscriptions grecques relatives a l’hagiographie, in: AnBoll 71 (1953), 74–99, 326–358. Ders.: L’inscription métrique d’Anazarbe en l’honneur de Saint Ménas, in: Byz. 23 (1953), 239–243. Ders.: «Métaphrase» anonyme de la passion des saints Tarachus, Probus et Andronic (BHG3 1574b), in: ders.: Inédits byzantins d’Ochrida, Candie et Moscou, SHG 38, Brüssel 1963, 211–252. Ders.: Vie de S. Conon d’Isaurie, in: AnBoll 103 (1985), 5–34. Hall, Alan S.: Valerius Valentinianus, praeses of Isauria, in: AnSt 22 (1972), 214–216. Ders.: New Light on the Capture of Isaura Vetus by P. Servilius Vatia, in: Kommission für Alte Geschichte und Epigraphik des Deutschen Archäologischen Instituts [Hg.]: Akten des VI.

15 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Internationalen Kongresses für Griechische und Lateinische Epigraphik. München 1972, Vestigia 17, München 1973, 568–571. Hallof, Klaus: Ein christlicher Steckkalender aus Sikyon (IG IV2 3, 1825), in: EChr 7 (2016), 237–246. [IG X 12,4] Hallof, Klaus/John M. Fossey [Hg.]: Inscriptiones Graecae. Volumen X. Inscriptiones Graeciae septentrionalis voluminibus VII et VIII non comprehensae. Pars I, editio altera: Inscriptiones Phocidis, Locridis, Aetoliae, Acarnaniae, insularum maris Ionii. Fasciculum 4. Inscriptiones insularum maris Ionii, IG IX 12,4, Berlin 2001. Hamilton, William J.: Researches in Asia Minor, Pontus and with some account of their antiquities and geology. In two volumes, Band II, London 1842. Harada, Takeko/Fatih Cimok: Roads of Ancient , Band I, ˙Istanbul 2008. Harland, Philip A.: Greco-Roman Associations: Texts, Translations, and Commentary. II. North Coast of the Black Sea, Asia Minor, BZNW 204, Berlin 2014. Harrison, Martin: The Emperor Zeno’s Real Name, in: ByZ 74 (1981), 27f. Ders.: The Inscriptions and Chronology of Alahan, in: Gough [Hg.]: Alahan, 21–34. Harrison, R[ichard] M[artin]: Excavations 1991: The Fourth Preliminary Report, in: AnSt 42 (1992), 207–222. Hauptmann, Gerhart: Die Isaurier. Dramenfragment von 1939, hg. v. Peter Sprengel, in: Text+Kritik 142 (1999), 3–5. Haymann, Florian: Hadrian und Aigeai: ein neues Tridrachmon, in: Geph 4 (2007), 47–57. Ders.: Ein entvölkertes Kilikien unter Tigranes II.? Für eine neue Sicht auf Ostkilikien in der Zeit von 78 bis 64 v. Chr., in: Olba XXII (2014), 281–289. Ders.: Untersuchungen zur Geschichte und Identitätskonstruktion von Aigeai im römischen Kilikien, 20 v. – 260 n. Chr., Geph.S 8, Bonn 2014. Headlam, Arthur C.: Ecclesiastical Sites in Isauria (Cilicia Tracheia), Society for the Promotion of Hellenic Studies, Supplementary Papers 2, London 1892. Heberdey, Rudolf /Adolf Wilhelm: Reisen in Kilikien. Ausgeführt 1891 und 1892 im Auftrage der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, mit einer Karte von Heinrich Kiepert, DKAW.PH 44/VI, Wien 1896. Heide, Winfried: Das Martyrium der Hl. Theodula, FVK 40, Münster 1965. Held, Winfried: Der Donuk Ta¸sin Tarsos, in: Olba XVI (2008), 163–192. Held, Winfried/Henning Burwitz: Tarsus’taki Donuk Ta¸s:Antik dünyadaki en büyük tapınagın˘ ara¸stırması,in: AST 31/2 (2013), 353–366. Held, Winfried/Henning Burwitz/Deniz Kaplan: Tarsus’taki Donuk Ta¸sYüzey Ara¸stırmaları: Antik Dünyanın En Büyük Tapınagı˘ [2013], in: ANMED 12 (2014), 208–218. Hellenkemper-Salies, Gisela: Kilikische Pavimente. Ein Aspekt künstlerischer Auseinanderset- zung zwischen Kilikien und der Levante, in: AnatAnti I (1991), 316–330. Hellenkemper, Hansgerd: Zur Entwicklung des Stadtbildes in Kilikien, in: ANRW II 7,2 (1980), 1262–1283. Ders.: Die Kirchenstiftung des Kaisers Zenon im Wallfahrtsheiligtum der heiligen Thekla bei Seleukia, in: Wallraff-Richartz-Jahrbuch XLVII (1986), 63–90. Hellenkemper, Hansgerd: Legionen im Bandenkrieg – Isaurien im 4. Jahrhundert, in: Studien zu den Militärgrenzen Roms III. 13. Internationaler Limeskongreß Aalen 1983. Vorträge,

16 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Forschungen und Berichte zur Vor- und Frühgeschichte in Baden-Württemberg 20, Stuttgart 1986, 625–634. Ders.: Zum Grundriß der Kirche des Kaisers Zenon in Meriamlik, in: Bericht über die 33. Tagung für Ausgrabungswissenschaft und Bauforschung vom 30. Mai bis 3. Juni 1984 in Trier, Bonn 1986, 41–45. Ders.: Die Stadtmauern von Anazarbos/cAyn Zarba. Archäologische Zeugnisse aus den byzantinisch-arabischen Kriegen, in: Werner Diem/Abdoldjavad Falaturi [Hg.]: Akten des XXIV. Deutschen Orientalistentags Köln 1988. Zeitschrift der Morgenländischen Gesell- schaft, Supplement VIII, Stuttgart 1990, 71–76. Ders.: Early Church Architecture in Southern Asia Minor, in: Kenneth Painter [Hg.]: Churches Built in Ancient Times. Recent Studies in Early Christian Archaeology, Occasional Papers from the Society of Antiquaries of London 16, Specialist Studies of the Mediterranean 1, London 1994, 213–238. Ders.: Die Kirche im Tempel. Zeustempel und Paulusbasilika in Seleukia am Kalykadnos, in: François Baratte/Jean-Pierre Caillet/Catherine Metzger [Hg.]: De l’archélogie à l’histoire. Orbis Romanus Christianusque ab Diocletiani aetate usque ad Heraclium. Travaux sur l’Antiquité Tardive rassemblés autour des recherches de Noël Duval, Paris 1995, 191–203. Hellenkemper, Hansgerd/Friedrich Hild: Lykien und Pamphylien. Mit 452 Abbildungen auf Tafeln, einer Abbildung im Text, einer Karte und drei Sonderkarten, 3 Bände, TIB 8, Wien 2004. Hengel, Martin: Der vorchristliche Paulus, in: Martin Hengel/Ulrich Heckel [Hg.]: Paulus und das antike Judentum. Tübingen-Durham-Symposium im Gedenken an den 50. Todestag Adolf Schlatters (d 19. Mai 1938), WUNT 58, Tübingen 1991, 177–291. Hengel, Martin/Anna Maria Schwemer: Paulus zwischen Damaskus und Antiochien. Die unbekannten Jahre des Apostels. Mit einem Beitrag von Ernst Axel Knauf, WUNT 108, Tübingen 1998. Hereward, Daphne: Inscriptions from Pamphylia and Isauria, in: JHS 78 (1958), 57–77. Hermann, Alfred: Art. „Cilicium“, RAC III (1957), 127–136. [IvM 2] Herrmann, Peter: Inschriften von Milet. Teil 2: Inschriften n. 407–1019, Milet VI 2, Berlin und New York 1998. [MAMA II] Herzfeld, Emil/Samuel Guyer: Meriamlik und Korykos. Zwei christliche Rui- nenstätten des Rauhen Kilikiens, MAMA II, Manchester 1930. Hicks, Edward Lee: Inscriptions from Eastern Cilicia, in: JHS 11 (1890), 236–254. Ders.: Inscriptions from Western Cilicia, in: JHS 12 (1891), 225–273. Hild, Friedrich: Die Route der Tabula Peutingeriana (Tab. Peut.) von Iconium über Ad Fines und Tetrapyrgia nach in Kilikien, in: AnatAnti I (1991), 310–316. Ders.: Eirenupolis in der Kilikia Pedias, in: Gerhard Dobesch/Georg Rehrenböck [Hg.]: Hundert Jahre Kleinasiatische Kommission der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Die epigraphische und altertumskundliche Erforschung Kleinasiens. Akten des Symposiums von 23. bis 25. Oktober 1990. Mit 34 Abbildungen im Text, 32 Tafeln und 2 Faltkarten, DÖAW.PH 236 = ETAM 14, Wien 1993, 221–225. Ders.: Art. „Kilikische Tore [1]“, DNP 6 (1999), 457.

17 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Hild, Friedrich: Die Via Sebaste in Kleinasien, in: Christos Stavrakos/Alexandra-Kyriaki Wassi- liou/Mesrob K. Krikorian [Hg.]: Hypermachos. Studien zur Byzantinistik, Armenologie und Georgistik. Festschrift für Werner Seibt zum 65. Geburtstag, Wiesbaden 2008, 59–72. Hild, Friedrich/Hansgerd Hellenkemper: Neue Forschungen in Kilikien, Veröffentlichungen der Kommission für die Tabula Imperii Byzantini 4, Wien 1986. Dies.: Kilikien und Isaurien. Mit 402 Abbildungen auf Tafeln, einer Abbildung im Text und drei Karten, 2 Bände, TIB 5, Wien 1990. Dies.: Lykien und Pamphylien, 3 Bände, TIB 8, Wien 2004. Hild, Friedrich/Hansgerd Hellenkemper/Gisela Hellenkemper-Salies: Art. „Kommagene – Kilikien – Isaurien“, RBK IV (1990), 182–356. Hill, Stephen: Matronianus, Comes Isauriae, an Inscription from an Early Byzantine Basilica at Yanıkhan, Rough Cilicia, in: AnSt 35 (1985), 93–97. Ders.: The Early Byzantine Churches of Cilicia and Isauria, Birmingham Byzantine and Ottoman Monographs 1, Aldershot 1996. Hoff, Michael C./Rhys F. Townsend [Hg.]: Rough Cilicia. New Historical and Archaeological Approaches. Proceedings of an International Conference held at Lincoln, Nebraska, October 2007, Oxford 2013. Hoff, Michael C./Rhys F. Townsend/Birol Can: Arkeolojik Ara¸stırma Projesi: 2012 Sezonu, in: ANMED 11 (2013), 154–163. Hoffmann, Adolf /Richard Posamentir/Mustafa Hamdi Sayar [Hg.]: Hellenismus in der Kilikia Pedias. Bericht zum Internationalen Kolloquium im Deutschen Archäologischen Institut Berlin am 13. und 14. Februar 2009, BYZAS 14, ˙Istanbul 2011. Honey, Linda: Justifiably Outraged or Simply Outrageous? The Isaurian Incident of Ammianus Marcellinus 14.2, in: H[arold] A[llen] Drake [Hg.]: Violence in Late Antiquity. Perceptions and Practices. Based on papers presented at the fifth biennial Conference on Shifting Frontiers in Late Antiquity, held at the Univ. of California, Santa Barbara, in March 20–23, 2003, Aldershot 2006, 47–55. Dies.: Thekla: Text and Context. With a first English translation of the Miracles, Diss., Calgary 2011, : http://www.collectionscanada.gc.ca/obj/thesescanada/vol2/002/ NR81475.PDF (besucht am 03. 12. 2013). Dies.: Topography in the Miracles of Thecla: Reconfiguring Rough Cilicia, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 252–259. Honigmann, Ernest: Studien zur Notitia Antiochena, in: ByZ 25 (1925), 60–88. Ders.: La liste originale des pères de Nicée. A propos de l’Évêché de ›Sodoma‹ en Arabie, in: Byz. XIV (1939), 17–76. Ders.: Le Synekdèmos d’Hiérokles et l’opuscule géographique de Georges de Chypre. Texte, introduction, commentaire et cartes. Préface de Franz Cumont, Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae, Forma Imperii Byzantini Fasciculus I, Brüssel 1939. Ders.: The original lists of the members of the Council of Nicaea, the Robber- and the Council of , in: Byz. XVI (1943), 20–80. Ders.: The Patriarchate of Antioch. A revision of Le Quien and the Notitia Antiochena, in: Traditio V (1947), 135–161.

18 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Honigmann, Ernest: Évêques et évêchés monophysites d’Asie antérieure au VIe siècle, CSCO.Sub 2, Löwen 1951. Ders.: Theodoret of Cyrus and Basil of Seleucia. The time of their death, in: ders.: Patristic Studies, StT 173, Vatikan 1953, 174–184. Hooff, Gulielmus van: Sanctorum Cyrici et Julittæ acta græca sincera. Nunc primum edita, in: AnBoll 1 (1882), 192–207. Hopwood, Keith: Consent and control. How the peace was kept in Rough Cilicia, in: D.H. French/C.S. Lightfoot [Hg.]: The Eastern Frontier of the Roman Empire. Proceedings of a colloquium held at Ankara in September 1988, British Institute of Archaeology at Ankara Monograph 11, BAR International Series 553, Teil I, Oxford 1989, 191–201. Ders.: The links between the coastal cities of western Rough Cilicia and the interior during the Roman period, in: AnatAnti I (1991), 305–309. Ders.: Who were the Isaurians?, in: XI. Türk Tarih Kongresi. Kongreye sunulan bildiriler Ankara: 5–9 Eylül 1990, Band 1, Ankara 1994, 375–386. Ders.: Bandits between grandees and the state. The structure of order in Roman Rough Cilicia, in: ders. [Hg.]: Organised Crime, 177–206. Ders. [Hg.]: Organised Crime in Antiquity, London 1999. Houwink ten Cate, Philo Hendrik Jan: The Luwian population groups of Lycia and Cilicia Aspera during the . Dissertation Amsterdam, DMOA X, Leiden 1961. [RPC IV] Howgego, Christopher/Volker Heuchert [Hg.]: Roman Provincial Coinage Online. Volume IV, 2006, : http://rpc.ashmus.ox.ac.uk/ (besucht am 10. 03. 2017). Hübner, Sabine: Der Klerus in der Gesellschaft des spätantiken Kleinasiens, Altertumswissen- schaftliches Kolloquium 15, Stuttgart 2005. Huffman, Joseph P.: The Donation of Zeno: St Barnabas and the Origins of the Cypriot Archbishops’ Regalia Privileges, in: JEH 66,2 (2015), 235–260. Hunger, Herbert: Die Bauinschrift am Aquädukt von Elaiussa-Sebaste. Eine Rekapitulation, in: Tyche 1 (1986), 132–137. Huttner, Ulrich: Rez. zu „Pilhofer: Frühes Christentum“, in: BMCR 2019/04/42 (2019). Huyse, Philip: Die dreisprachige Inschrift Šabuhrs¯ I. an der Kacba-i Zardušt (ŠKZ). Band 1, Corpus Inscriptionum Iranicarum III/I/I, London 1999. Ders.: Die dreisprachige Inschrift Šabuhrs¯ I. an der Kacba-i Zardušt (ŠKZ). Band 2, Corpus Inscriptionum Iranicarum III/I/I, London 1999. Iacomi, Veronica: Vita e Morte in Cilicia Tracheia dalla tarda età ellenistica al primo periodo bizantino. L’architettura funeraria rupestre, Diss., Neapel 2008 (non vidi). Imhoof-Blumer, Friedrich: Kleinasiatische Münzen. Band II mit elf Tafeln, Sonderschriften des Österreichischen Archäologischen Institutes 3, Wien 1902 (Nachdruck Hildesheim 1991). [CIL VI 4,2] Huelsen, Christianus [Hg.]Inscriptiones Urbis Romae Latinae. Additamenta. Corpus inscriptionum latinarum. Voluminis sexti pars quarta. Fasciculus posterior, CIL VI 4,2, Berlin 1902. Itinerarium Egeriae (Peregrinatio Aetheriae). Herausgegeben von Otto Prinz. Fünfte, neubear- beitete und erweiterte Auflage, Heidelberg 1960.

19 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Ivison, Eric A.: Kirche und religiöses Leben im byzantinischen Amorium, in: Falko Daim/Jörg Drauschke [Hg.]: Byzanz – das Römerreich im Mittelalter. Teil 2,1: Schauplätze, Monogra- phien des Römisch-Germanischen Zentralmuseums 84,2,1, Mainz 2011, 309–343. [IGLSyr V] Jalabert, Louis/René Mouterde [Hg.]: Inscriptions grecques et latines de la Syrie. Tome V: Émésène. Nos 1998–2710. Avec la collaboration de Claude Mondésert, Biblio- thèque archéologique et historique de l’Institut Français d’Archéologie de Beyrouth LXVI, Paris 1959. Jasink, Anna Margherita/Luca Bombardieri: The Göksu River Valley from Late Bronze to Iron Age. Local cultures, external influences, and relations with foreign peoples, in: Hoff / Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 16–26. Jean, Éric: La Cilicie. Pluralité et Unité. Quelques remarques introductives, in: Jean/Dinçol/ Durugönül [Hg.]: Espaces, 5–12. Jean, Éric/Ali M. Dinçol/Serra Durugönül [Hg.]: La Cilicie. Espaces et pouvoirs locaux (2e millénaire av. J.-C.–4e siècle ap. J.-C.). Actes de la table ronde internationale d’Istanbul, 2–5 novembre 1999, Varia Anatolica XIII, Paris 2001. Johnson, Scott Fitzgerald: The Life and Miracles of Thekla. A Literary Study, Cambridge (MA/USA) und London 2006. Ders.: Miracles of Saint Thecla, in: Alice-Mary Talbot/Scott Fitzgerald Johnson: Miracle Tales from Byzantium, Dumbarton Oaks Medieval Library, Cambridge (MA/USA) und London 2012, 1–201. Ders.: Literary territories. Cartographical thinking in late antiquity, Oxford 2016. Jones, A. H. M.: The cities of the eastern Roman provinces, Oxford 1937. Jülicher, Adolf: Art. „Basileios 17), Bischof von Seleukeia“, RE III,1 (1897), 55. Jüthner, Julius/Fritz Knoll/Karl Patsch/Heinrich Swoboda [Hg.]: Vorläufiger Bericht über eine archäologische Expedition nach Kleinasien unternommen im Auftrage der Gesellschaft zur Förderung deutscher Wissenschaft, Kunst und Literatur in Böhmen, Mitteilung Nr. XV der Gesellschaft zur Förderung deutscher Wissenschaft, Kunst und Literatur in Böhmen, Prag 1903. Kaçar, Turhan: Cilician Bishops and Fourth-Century Church Politics, in: Olba VIII (2003), 109–128. Kahsnitz, Rainer: Kelch (Nr. 15), in: Baumstark [Hg.]: Rom und Byzanz, 105–107. Kalinowski, Anja: Frühchristliche Reliquiare im Kontext von Kultstrategien, Heilserwartung und sozialer Selbstdarstellung, KEJ.B 32, Wiesbaden 2011. Kannenberg, Karl: Kleinasiens Naturschätze. Seine wichtigsten Tiere, Kulturpflanzen und Mineralschätze vom wirtschaftlichen und kulturgeschichtlichen Standpunkt, Berlin 1897. Karamut, Ismail/James Russell: . A recently discovered town of coastal Rough Cilicia, in: JRAr 12 (1999), 355–371. Kaster, Karl Georg: Art. „Konon von Isauria (der Isaurer)“, LCI 7 (1974), 332f. Kaufhold, Hubert: Griechisch-syrische Väterlisten der frühen griechischen Synoden, in: Oriens Christianus 77 (1993), 1–96. Kaufmann, Karl Maria: Die Menasstadt und das Nationalheiligtum der altchristlichen Aegypter in der westalexandrinischen Wüste. Ausgrabungen der Frankfurter Expedition am Karm

20 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Abu Mina 1905–1907. Erster Band. Mit 613 Abbildungen auf 70 Tafeln in Heliogravüre und 32 Tafeln in Lichtdruck sowie zahlreichen Textbildern und Plänen, Leipzig 1910. Kaufmann, Karl Maria: Zur Ikonographie der Menas-Ampullen. Mit besonderer Berücksichti- gung der Funde in der Menasstadt nebst einem einführenden Kapitel über die neuentdeckten nubischen und aethiopischen Menastexte. Mit über hundert Abbildungen und einem Plan, Veröffentlichungen der Frankfurter Menasexpedition 5, Kairo 1910. Keil, Josef: Die Inschriften der Agora von Smyrna, in: Abteilung Istanbul des Archäologischen Instituts des Deutschen Reiches [Hg.]: Kleinasien und Byzanz. Gesammelte Aufsätze zur Altertumskunde und Kunstgeschichte, IF 17, Berlin 1950, 54–68. Keil, Josef /Adolf Wilhelm: Vorläufiger Bericht über eine Reise in Kilikien, in: JÖAI.B XVIII (1915), 5–60. [MAMA III] Dies. [Hg.]: Denkmäler aus dem Rauhen Kilikien, MAMA III, Manchester 1931. Kellner, Hans Jörg: Zwei neue Flottendiplome. Zur Grenze von Pamphylien und Kilikien, in: Chiron 7 (1977), 315–322. [IG II/III2 3,1] Kirchner, Iohannes [Hg.]: Inscriptiones Graecae. Inscriptiones Atticae Euclidis anno posteriores. Pars tertia: Dedicationes, titulos honorarios, titulos sacros, titulos sepul- crales continens. Fasciculus prior: Dedicationes, tituli honorarii, tituli sacri, IG II/III2 3,1, Berlin 1935. Kirsten, Ernst: Diokaisareia und Sebaste, zwei Städtegründungen der frühen Kaiserzeit im kilikischen Arbeitsgebiet der Akademie, in: AÖAW.PH 110 (1973), 347–363. Kitzinger, Ernst: Observations on the Samson Floor at , in: DOP 27 (1973), 133– 144. Koch, Guntram: Frühchristliche Sarkophage, Handbuch der Archäologie, München 2000. Ders.: Παλαιοχριστιανικά μνημειά της Κιλικίας, in: Εγνατία 9 (2005), 201–267. Ders.: Das Heiligtum des Hg. Theodoros bei Holmoi (Isauria) wiedergefunden!, in: Adalya X (2007), 259–270. Ders.: Sarkophage der römischen Kaiserzeit in der Türkei. Ein Überblick (mit einer Bibliogra- phie), in: Adalya XIII (2010), 111–182. Koch, Guntram/Hellmut Sichtermann: Römische Sarkophage. Mit einem Beitrag von Friederike Sinn-Henninger, München 1982. Koch, Heidemarie: Die Feldzüge Shapurs d. Gr. (240–271 n.Chr.). Anatolien um die Mitte des 3. Jahrhunderts n.Chr., in: Adalya XIII (2010), 205–221. Koldewey, Robert: Das sogenannte Grab des Sardanapal zu Tarsus, in: Aus der Anomia. Ar- chäologische Beiträge, Carl Robert zur Erinnerung an Berlin dargebracht, Berlin 1890, 178–185. Kollmann, Bernd: Joseph Barnabas. Leben und Wirkungsgeschichte, SBS 175, Stuttgart 1998. Kornemann, Ernst: Art. „Coloniae“, RE IV,1 (1900), 511–588. Kosi´nski,Rafał: Leo II. Some Chronological Questions, in: Palamedes 3 (2008), 209–214. Ders.: The Emperor Zeno. Religion and Politics, Byzantina et Slavica Cracoviensia, Krakau 2010. Ders.: The Emperor Zeno’s Church Donations, in: E. D ˛abrowy/M. Dzielskiej/M. Salamona/S. Sprawskiego [Hg.]: Hortus Historiae. Ksi˛egapami ˛atkowa ku czci profesora Józefa Wolskiego w setn ˛arocznic˛eurodzin, Krakau 2010, 635–649.

21 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Kostenec, Jan/Alexander Zäh [Hg.]: Wissenschaftlicher Nachlass der deutsch-böhmischen ar- chäologischen Expedition nach Lykaonien, Ostpamphylien und Isaurien (Kleinasien) durch- geführt im Jahre 1902. Zusammengestellt aus dem Stadtarchiv in Prag und dem Bayerischen Hauptstaatsarchiv in München, DÖAW.PH 393 = ETAM 26, Wien 2011. Kötting, Bernhard: Peregrinatio Religiosa. Wallfahrten in der Antike und das Pilgerwesen in der alten Kirche, FVK 33–35, Münster 1950. Ders.: Art. „Leontopolis in Isaurien“, LThK2 6 (1961), 970. Kramer, Norbert: Bedingungen der Akkulturation im Rauhen Kilikien. Das Beispiel Ol-

ba/Diokaisareia, in: Lucret, iu Mihailescu-Bîrliba [Hg.]: Migration, Kolonisierung und Akkul- turation im Balkanraum und im Osten des Mittelmeerraumes (3. Jh. v. Chr.–6. Jh. n. Chr.), Studien zur Archäologie und Geschichte des Altertums III, Konstanz 2017, 17–36. Kraus, Thomas J.: ”Knowing letters“. (Il)literacy, books, and literary concept in the Life and Miracles of Saint Thecla (Mir. Thcl. 45), in: ASEs 23 (2006), 283–308. Kreiler, Bernd: Zur Verwaltung Kilikiens von 102 bis 78 v. Chr., in: Geph 4 (2007), 117–126. Krencker, Daniel: Die Wallfahrtskirche des Simeon Stylites in Kal’at Sim’ân. I. Bericht über Untersuchungen und Grabungen im Frühjahr 1938, ausgeführt im Auftrag des Deut- schen Archäologischen Institutes. Mit einem Beitrag von Rudolf Naumann. Mit 30 Tafeln, APAW.PH 1938/4, Berlin 1939. Krengel, Elke: Philopappos aus /Kilikien, in: „Belehrung und Unterhaltung im Fache der Münzkunde . . . “ Die Numismatische Gesellschaft zu Berlin, gegründet am 22. Dezember 1843. Festschrift zum 150-jährigen Bestehen, Berlin 1993, 69–73. Krischan, Josef: Beziehungen zwischen Grabschutzformeln und den gesetzlichen Bestimmungen gegen Gräberschädigung, in: Wiener Studien 70 (1957), 205–218. Kristensen, Troels Myrup: Landscape, Space, and Presence in the Cult of Thekla at Meriamlik, in: JECS 24,2 (2016), 229–263. Kubinska, Jadwiga: L’évêque Firminianos de Zénonopolis et son aqueduc, in: EtCl LXII (1994), 169–175. Kubi´nska,Jadwiga: Les monuments funéraires dans les inscriptions grecques de l’Asie Mineure, Travaux du centre d’archéologie méditerranéenne de l’academie polonaise des sciences 5, Warschau 1968. Kubitschek, Wilhelm: Ninica , in: Numismatische Zeitschrift 34/1902 (1903), 1–27. Kunze, Konrad: Minophilus und Zosimus von Anazarba. Alemannische Zeugnisse (1382) einer un- und einer kaum bekannten griechischen Legende, in: AnBoll 94 (1976), 47–62. Laborde, Léon de: Voyage de l’Asie mineure. Par Mrs. Alexandre de Laborde, Becker, Hall, et Léon de Laborde, Paris 1838. Lackner, Wolfgang: Zwei griechische Inedita über die Märtyrer Klaudios, Asterios, Neon und Theonilla, in: AnBoll 87 (1969), 115–132. Ders.: Eine unedierte griechische Passion der kilikischen Märtyrin Domnina, in: AnBoll 90 (1972), 241–259. Ders.: Ein epigraphisches Zeugnis für den praeses Ciliciae Marcianus in der Passion des Iulianos von Anazarbos, in: VigChr 27 (1973), 53–55.

22 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Ladstätter, Sabine/Felix Pirson/Thomas Schmidts [Hg.]: Häfen und Hafenstädte im östlichen Mittelmeerraum von der Antike bis in byzantinische Zeit. Neue Entdeckungen und aktuelle Forschungsansätze. Istanbul, 30.05.–01.06.2011, Band 1, BYZAS 19, ˙Istanbul 2014. [IGR IV] Lafaye, G[eorges] [Hg.]: Inscriptiones graecae ad res romanas pertinentes. Tomus quartus, Paris 1927. Laflı, Ergün: Studien zu den hellenistischen, kaiserzeitlichen und spätantik-frühbyzantinischen Tonunguentarien aus Kilikien und Pisidien (Südtürkei). Der Forschungsstand und eine Auswahl von Fundobjekten aus den örtlichen Museen, Diss., Köln 2003. Laflı, Ergün/Eva Christof: Hellenistic and Roman Steles in the Museum of Tarsus in Cilicia, in: Geph 12 (2015), 121–139. Dies.: Römische Skulpturen im Museum von Anamur in Kilikien, in: Sophie Montel [Hg.]: La sculpture gréco-romaine en Asie Mineure. Synthèse et recherches récentes. Colloque international de Besançon – 9 et 10 octobre 2014, Besançon 2016, 177–206. Łajtar, Adam/Alfred Twardecki [Hg.]: Catalogue des inscriptions grecques du Musée National de Varsovie, JJP.S 2, Warschau 2003. Laminger-Pascher, Gertrud: Index Grammaticus zu den griechischen Inschriften Kilikiens und Isauriens, I, SÖAW.PH 284/3, Wien 1973. Dies.: Kleine Nachträge zu isaurischen Inschriften I, in: ZPE 10 (1973), 189–193. Dies.: Kleine Nachträge zu isaurischen Inschriften II, in: ZPE 12 (1973), 63–74. Dies.: Die Bedeutung von ἅγιος in einigen korykischen Inschriften, in: AÖAW.PH 110. Jahrgang 1973 (1974), 344–346. Dies.: Hebräisch ’¯ezob¯ in einer griechischen Inschrift, in: Die Sprache 20,2 (1974), 133–135. Dies.: Index Grammaticus zu den griechischen Inschriften Kilikiens und Isauriens, II, SÖAW.PH 298/3, Wien 1974. Dies.: Kleine Nachträge zu kilikischen Inschriften, in: ZPE 15 (1974), 31–68. Dies.: Zur Herkunft der isaurischen Grabformel ἀνιστάναι τινά, in: AÖAW.PH 110. Jahrgang 1973 (1974), 199–204. Dies.: Die Stifterinschrift in der Gemeindekirche von Maden¸sehir(Bin Bir Kilisse) in Lykaoni- en, in: AÖAW.PH 117. Jahrgang 1980 (1981), 179–187. Dies.: Schreib- und Lesefehler in lykaonisch-isaurischen Inschriften, in: AÖAW.PH 117. Jahrgang 1980 (1981), 187–194. Dies.: Sozial-historische Aspekte der griechischen Inschriften des südöstlichen Kleinasien, in: Wolfgang Meid/Hans Schmeja [Hg.]: Philologie und Sprachwissenschaft. Akten der 10. Österreichischen Linguisten-Tagung. Innsbruck, 23.–26. Oktober 1982, IBS 43, Innsbruck 1983, 137–147. [ETAM 11] Dies.: Beiträge zu den griechischen Inschriften Lykaoniens. Mit 12 Seiten Facsimile und 17 Abbildungen, ETAM 11, Wien 1984. Dies.: Fünf neue Grabinschriften aus Lykaonien, in: Komitee Festschrift für Hermann Vetters [Hg.]: Lebendige Altertumswissenschaft. Festgabe zur Vollendung des 70. Lebensjahres von Hermann Vetters dargebracht von Freunden, Schülern und Kollegen, Wien 1985, 273–275. Dies.: Römische Soldaten in Isaurien, in: Ekkehard Weber/Gerhard Dobesch [Hg.]: Römische Geschichte, Altertumskunde und Epigraphik. Festschrift für Artur Betz zur Vollendung seines 80. Lebensjahres, Archäologisch-epigraphische Studien 1, Wien 1985, 381–392.

23 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Laminger-Pascher, Gertrud: Anhang. Die Inschrift des P. Servilius aus Bozkır und Strabon XI 6,2, in: AÖAW.PH 123. Jahrgang 1986 (1987), 256–259. Dies.: Das lykaonische Koinon und die Lage der Städte Barata, Dalisandos und , in: AÖAW.PH 123. Jahrgang 1986 (1987), 238–260. Dies.: Die kleinasiatischen „Lallnamen“, in: Christian Zinko [Hg.]: Akten der 13. Österreichi- schen Linguistentagung. Graz, 25.–27. Oktober 1985 (mit noch unpublizierten Beiträgen der Tagung Salzburg 1983), Graz 1988, 130–150. [ETAM 15] Dies.: Die kaiserzeitlichen Inschriften Lykaoniens. Faszikel I: Der Süden. Mit 5 Seiten Facsimile und 3 Tafeln, ETAM 15, Wien 1992. Langlois, Victor: Voyage dans la Cilicie et les montagnes du Taurus. Exécuté pendant les années 1852–1853 par ordre de l’Empereur et sous les auspices du Ministre de l’Instruction Publique et de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, Paris 1861. Latyšev, Vasilij Vasil’jeviˇc: Menologii Anonymi Byzantini saeculi X quae supersunt. Fasci- culus prior, Februarium et Martium menses continens. Sumptibus Caesareae Academiae scientiarum e codice Mosquensi 376 Vlad, St. Petersburg 1911. Leake, William Martin: Journal of a Tour in Asia Minor. With Comparative Remarks on the Ancient and Modern Geography of that Country. Accompanied by a Map, London 1824. Lemerle, Paul: Fl. Appalius Illus Trocundes, in: Syria XL (1963), 315–322. Lenski, Noel: Assimilation and revolt in the territory of Isauria. From the 1st century BC to the 6th century AD, in: JESHO 42 (1999), 413–465. Ders.: Basil and the Isaurian Uprising of A. D. 375, in: Phoenix 53 (1999), 308–329. Ders.: Relations between coast and hinterland in Rough Cilicia, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 417–424. Levick, Barbara: Two Inscriptions from Pisidian Antioch, in: AnSt XV (1965), 53–62. Dies.: Roman Colonies in Southern Asia Minor, Oxford 1967. Liebmann-Frankfort, Thérèse: La prouincia Cilicia et son intégration dans l’empire romain, in: Jacqueline Bibauw [Hg.]: Hommages à Marcel Renard II, Brüssel 1969, 447–457. Lietzmann, Hans: Notizen, in: ZNW 31 (1932), 313–315. Lightfoot, Christopher S.: Amorium Reports 5. A Catalogue of Roman and Byzantine Stone Inscriptions from Amorium and its Territory, together with Graffiti, Stamps, and Miscellanea. With contributions by Thomas Drew-Bear and Nikos Tsivikis, Amorium Monograph Series 5, ˙Istanbul 2017. Linnemann, Johannes Christian: Die Nekropolen von Diokaisareia, Diokaisareia in Kilikien 3, Berlin 2013. Lippold, Adolf: Art. „Zenon 17), römischer Kaiser“, RE X A (1972), 149–213. López-Salvá, Mercedes: Los »Thaumata« de Basilio de Seleucia, in: Cuadernos de Filologia Clásica 3 (1972), 217–321. Lucius, Ernst: Die Anfänge des Heiligenkults in der christlichen Kirche, hg. v. Gustav Anrich, Tübingen 1904. Lund, John: Connections between Rough Cilicia and northwestern between about 200 BC and AD 200. The ceramic evidence, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 189–198. Lytle, Ephraim: The Strange Love of the Fish and the Goat. Regional Contexts and Rough Cilician Religion in Oppian’s Halieutica 4.308–73, in: TAPA 141,2 (2011), 333–386.

24 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Maas, Paul: Das Kontakion, in: ByZ 19 (1910), 285–306. Mac Sweeney, Naoíse/Tevfik Emre ¸Serifo˘glu: Never The Same River Twice: The Göksu Valley Through the Ages, in: Ya˘gmurHeffron/Adam Stone/Martin Worthington [Hg.]: At the Dawn of History. Ancient Near Eastern Studies in Honour of J. N. Postgate, Winona Lake/IN 2017, 335–354. Machatschek, Alois: Die Nekropolen und Grabmäler im Gebiet von Elaiussa Sebaste und Korykos im Rauhen Kilikien. Mit 56 Tafeln und 74 Abbildungen, ETAM 2, Wien 1967. MacKay, Pierre A.: The First Modern Visitor to Alahan, in: AnSt 21 (1971), 173–174. Mackay, Theodora S./Pierre Mackay: Inscriptions from Rough Cilicia east of the Calycadnus, in: AnSt 19 (1969), 139–142. MacKay, Theodora Stillwell: Olba in Rough Cilicia, Diss., Bryn Mawr 1968. Dies.: The Major Sanctuaries of Pamphylia and Cilicia, in: ANRW II 18,3 (1990), 2045–2129. Magie, David: Roman Rule in Asia Minor. To the end of the third century after Christ. Band I: Text, Band II: Notes, Princeton 1950. Mango, Cyril: Isaurian Builders, in: Peter Wirth [Hg.]: Polychronion. Festschrift Franz Dölger zum 75. Geburtstag, CGU Reihe D 1, Heidelberg 1966, 358–365. Mango, Cyril/Ihor Ševˇcenko: Three inscriptions of the reigns of Anastasius I and Constantine V, in: ByZ 65 (1972), 379–393. Maraval, Pierre: Lieux saints et pèlerinages d’orient. Histoire et géographie des origines à la conquête arabe. Préface de Gilbert Dagron, Paris 1985. Marek, Christian: Geschichte Kleinasiens in der Antike. 2., durchgesehene Auflage, Historische Bibliothek der Gerda Henkel Stiftung, München 2010. Martzelos, Georgios: ῾Η Χριστολογία τοῦ Βασιλείου Σελευκείας καί ἡ οἰκουμενική σημασία της, Φιλοσοφική και Θεολογική Βιβλιοθήκη 17, Thessaloniki 1990. Ders.: Der Vater der dyophysitischen Formel von Chalkedon: Leo von Rom oder Basileios von Seleukeia?, in: Ysabel de Andia/Peter Leander Hofrichter [Hg.]: Christus bei den Vätern. Forscher aus dem Osten und Westen Europas an den Quellen des gemeinsamen Glaubens. Pro Oriente-Studientagung „Christus bei den griechischen und lateinischen Kirchenvätern im ersten Jahrtausend“, Wien, 7.–9. Juni 2001, Pro Oriente XXVII, Innsbruck 2004, 313– 339. Ders.: Die Mariologie des Basileios von Seleukeia und Romanos der Melode, in: Peter Leander Hofrichter [Hg.]: Auf der Suche nach der Seele Europas. Marienfrömmigkeit in Ost und West. Studientagung der Pro Oriente-Sektion Salzburg aus Anlass ihres 20jährigen Bestehens, 7. und 8. Oktober 2005, Pro Oriente XXX, Innsbruck 2007, 43–66. Marx, Benedikt: Procliana. Untersuchung über den homiletischen Nachlaß des Patriarchen Proklos von Konstantinopel, MBTh 23, Münster 1940. Ders.: Der homiletische Nachlass des Basileios von Seleukeia, in: OCP 7 (1941), 329–369. McLean, B[arbara] H[udson]: Greek and Latin Inscriptions in the Konya Archaeological Museum, BIAA Monograph 29 = RECAM IV, Oxford 2002. Mécérian, Jean: Les inscriptions du Mont Admirable, in: MUSJ 38/14 (1962), 297–330. Meier, Mischa: Rez. zu „Feld: Barbarische Bürger“, in: Gnomon 79,7 (2007), 641–644. Ders.: Anastasios I. Die Entstehung des byzantinischen Reiches, Stuttgart 22010.

25 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Meier, Mischa: Candidus: Um die Geschichte der Isaurier, in: Bruno Bleckmann/Timo Stickler [Hg.]: Griechische Profanhistoriker des fünften nachchristlichen Jahrhunderts, Hist.E 228, Stuttgart 2014, 171–193. Meimaris, Yannis E.: Sacred Names, Saints, Martyrs and Church Officials in the Greek Inscrip- tions and Papyri pertaining to the Christian Church of Palestine, Μελετήματα 2, Athen 1986. Merkelbach, Reinhold/Josef Stauber [Hg.]: Steinepigramme aus dem griechischen Osten. Band 3. Der „Ferne Osten“ und das Landesinnere bis zum Tauros, München und Leipzig 2001. Dies. [Hg.]: Steinepigramme aus dem griechischen Osten. Band 4. Die Südküste Kleinasiens, Syrien und Palaestina, München und Leipzig 2002. Dies. [Hg.]: Steinepigramme aus dem griechischen Osten. Band 5. Register, München und Leipzig 2004. Mertek, Kazım: 1991–1992 yılı Alibeyhöyük kasabası kilise mevkii mozaik kurtarma kazısı, in: Müze IV/1993 (1994), 39–59. Métivier, Sophie/Sylvain Destephen: Chorévêques et évêques en Asie Mineure au IVe et Ve siècles, in: Topoi 15/1 (2007), 343–378. Metzger, Catherine: Les ampoules à eulogie du musée du Louvre, Notes et Documents des musées de France 3, Paris 1981. Meyer, Marion: Cilicia as part of the . The beginning of municipal coinage, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 505–518. Mietke, Gabriele: Survey der römisch-frühbyzantinischen Siedlung bei Akören in Kilikien 1994, in: AST 13,1 29 Mayıs–2 Hazıran 1995 (1996), 35–48. Dies.: Survey der römisch-frühbyzantinischen Siedlung bei Akören in Kilikien 1995, in: AST 14,1 27–31 Mayıs 1996 (1997), 423–434. Dies.: Die Apostelkirche von Anazarbos und Syrien, in: Olba II/1 (1999), 227–239. Dies.: Rez. zu „Hill Byzantine churches“, in: ByZ 92,1 (1999), 120–124. Dies.: Survey der römisch-frühbyzantinischen Siedlung bei Akören in Kilikien, 1996 und 1997, in: AST 16,1 25–29 Mayıs 1998 (1999), 75–92. Dies.: Neue Forschungen zum Kloster von Alahan Manastır in Kilikien, 2006, : http: //web.rgzm.de/fileadmin/gruppen/rgzm/MietkeAlahanManastir.pdf (besucht am 22. 05. 2013). Dies.: Studien zur frühbyzantinischen Bauornamentik im Rauhen Kilikien. Überlegungen zur formalen Herkunft und Datierung einiger Kapitelle, in: IstMitt 56 (2006), 371–389. Dies.: Bauphasen und Datierung der Basilika von Meriamlik (Ayatekla), in: Eichner/Tsamakda [Hg.]: Syrien und seine Nachbarn, 37–56. Dies.: Monumentalisierung christlicher Heiliger in Kilikien in frühbyzantinischer Zeit, in: Olba XVII (2009), 117–140. Dies.: The contribution of architectural sculpture in Cilicia to early Byzantine history, in: BySl 67 (2009), 36–40. Mietke, Gabriele/Sebastian Ristow/Tassilo Schmitt/Heinzgerd Brakmann: Art. „Kilikien (Cilicia, Isauria)“, RAC XX (2004), 803–864. Mietke, Gabriele/Stephan Westphalen: Basilika 3 in Kanlıdivane, in: IstMitt 49 (1999), 517–526.

26 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

[Mionnet III] Mionnet, T[héodore] E[dme]: Description de médailles antiques, grecques et romaines avec leur degré de rareté et leur estimation. Ouvrage servant de Catalogue à une suite de plus de vingt mille Empreintes en soufre, prises sur les pièces originales. Tome troisième, Paris 1808. Mitchell, Stephen: Legio VII and the Garrison of Augustan Galatia, in: CQ 26,2 (1976), 298–308. Ders.: R.E.C.A.M. Notes and Studies No. 1. Inscriptions of Ancyra, in: AnSt 27 (1977), 63–103. Ders.: Roman Residents and Roman Property in Southern Asia Minor, in: Ekrem Akurgal [Hg.]: The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology. Ankara – ˙Izmir 23–30/IX/1973, Band I, Ankara 1978, 311–318. Ders.: Iconium and Ninica. Two Double Communities in Roman Asia Minor, in: Historia 28,4 (1979), 409–438. Ders.: Regional Epigraphic Catalogues of Asia Minor II. The Ankara District. The Inscriptions of North Galatia. With the assistance of David French and Jean Greenhalgh, BAR.I 135, Oxford 1982. Ders.: Anatolia. Land, Men, and Gods in Asia Minor. Band 1: The Celts in Anatolia and the Impact of Roman Rule, Band 2: The Rise of the Church, Oxford 1993. Ders.: Anatolia. Land, Men, and Gods in Asia Minor. Band 1: The Celts in Anatolia and the Impact of Roman Rule, Oxford 1993. Ders.: Anatolia. Land, Men, and Gods in Asia Minor. Band 2: The Rise of the Church, Oxford 1993. Ders.: Native rebellion in the Pisidian Taurus, in: Hopwood [Hg.]: Organised Crime, 155–175. Ders.: Ethnicity, acculturation and empire in Roman and late Roman Asia Minor, in: Stephen Mitchell/Geoffrey Greatrex [Hg.]: Ethnicity and culture in late antiquity, London 2000, 117–150. Ders.: Map 66 (Taurus), in: Richard J.A. Talbert [Hg.]: Barrington Atlas of the Greek and Roman World, Princeton 2000. Mitford, Terence Bruce: Roman Rough Cilicia, in: ANRW II 7,2 (1980), 1230–1261. Ders.: The Cults of Roman Rough Cilicia, in: ANRW II 18,3 (1990), 2131–2160. [CIL III] Mommsen, Theodor [Hg.]: Inscriptiones Asiae Provinciarum Europae, Graecarum, Illyrici Latinae. Corpus inscriptionum latinarum, volumen III. Pars prior, Berlin 1873. [CIL X] Ders. [Hg.]: Inscriptiones Bruttiorum, Lucaniae, Campaniae, Siciliae, Sardiniae Latinae. Corpus inscriptionum latinarum, volumen X. Pars prior, Berlin 1883. [CIL III] Mommsen, Theodor/Otto Hirschfeld/Alfred Domaszewski [Hg.]: Inscriptiones Orientis et Illyrici Latinarum. Corpus inscriptionum latinarum, volumen III. Supplementum, pars prior, Berlin 1902. [CIL III] Dies. [Hg.]: Inscriptiones Orientis et Illyrici Latinarum. Corpus inscriptionum latinarum, volumen III. Supplementum, pars posterior, Berlin 1902. Murphey, John: Pompey’s Eastern Acta, in: The Ancient History Bulletin 7 (1993), 136–142. Mutafian, Claude: La Cilicie au carrefour des empires. Vol. 1: Texte, Vol. 2: Tableaux, atlas, iconographie, références, bibliographie, index, Collection d’Études Anciennes 113, Paris 1988.

27 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Nagl, Assunta: Art. „Illos“, RE IX,2 (1916), 2532–2541. Nauerth, Claudia: Nachlese von Thekla-Darstellungen, in: Guntram Koch [Hg.]: Studien zur spätantiken und frühchristlichen Kunst und Kultur des Orients, GOF.K 6, Wiesbaden 1982, 14–18. Dies.: Kaiser Zenon und Dalisandos – ein Theklakloster in Alahan Monastir?, in: DBAT 23/1986 (1987), 46–65. Nauerth, Claudia/Renate Rosenthal-Heginbottom: Antike Kleinfunde im Victor-Schultze-Institut der Ernst-Moritz-Arndt-Universität Greifswald. Menas-Ampullen, Koptische Stoffe und Lampen aus Palästina, DBAT.B 15, Heidelberg 2001. Nauerth, Claudia/Rüdiger Warns: Thekla. Ihre Bilder in der frühchristlichen Kunst, GOF.K 3, Wiesbaden 1981. Neumann, Günter: Untersuchungen zum Weiterleben hethitischen und luwischen Sprachgutes in hellenistischer und römischer Zeit, Wiesbaden 1961. Ders.: Zum Namen Kilikien, in: Onofrio Carruba [Hg.]: Studia Mediterranea Piero Meriggi Dicata, Studia Mediterranea 1, Pavia 1979, 429–437; erneut abgedruckt in: Günther Neu- mann: Ausgewählte kleine Schriften. Herausgegeben von Enrico Badalì, Helmut Nowicki und Susanne Zeilfelder, IBS 77, Innsbruck 1994, 293–301. Ders.: Kleinasien, in: Günter Neumann/Jürgen Untermann [Hg.]: Die Sprachen im Römischen Reich der Kaiserzeit. Kolloquium vom 8. bis 10. April 1974, BJ Beihefte 40, Bonn 1980, 167–185; erneut abgedruckt in: Günther Neumann: Ausgewählte kleine Schriften. Heraus- gegeben von Enrico Badalì, Helmut Nowicki und Susanne Zeilfelder, IBS 77, Innsbruck 1994, 302–320. Ders.: Zu den epichorischen Sprachen Kleinasiens, in: Gerhard Dobesch/Georg Rehrenböck [Hg.]: Hundert Jahre Kleinasiatische Kommission der Österreichischen Akademie der Wis- senschaften. Die epigraphische und altertumskundliche Erforschung Kleinasiens. Akten des Symposiums von 23. bis 25. Oktober 1990. Mit 34 Abbildungen im Text, 32 Tafeln und 2 Faltkarten, ETAM 14, Wien 1993, 289–296. Noethlichs, Karl Leo: Der Jude Paulus – ein Tarser und Römer?, in: Raban von Haehling [Hg.]: Rom und das himmlische Jerusalem. Die frühen Christen zwischen Anpassung und Ablehnung, Darmstadt 2000, 53–84. [IGSK 43] Nollé, Johannes: im Altertum. Geschichte und Zeugnisse. Band I. Geographie – Geschichte – Testimonia. Griechische und lateinische Inschriften (1–4), IGSK 43, Bonn 1993. [IGSK 44] Ders.: Side im Altertum. Geschichte und Zeugnisse. Band II. Griechische und lateinische Inschriften (5–16) – Papyri – Inschrifen in sidetischer Schrift und Sprache – Ergänzungen und Berichtigungen – Konkordanzen – Epigraphische Indices, IGSK 44, Bonn 2001. Ders.: Seleukia am Issischen Golf, in: Chiron 33 (2003), 79–92. Nowakowski, Paweł: Inscribing the Saints in Late Antique Anatolia, JJP.S XXXIV, Warschau 2018. Oktan, Mehmet: The Route Taken by Cilicia to Provincial Status: When and Why?, in: Olba XIX (2011), 267–286.

28 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Olshausen, Eckart: Gute Reise! Mit Cicero unterwegs, in: Eckart Olshausen/Holger Sonnabend [Hg.]: Zu Wasser und zu Land. Verkehrswege in der antiken Welt. Stuttgarter Kolloquium zur Historischen Geographie des Altertums 7/1999, GeoHist 17, Stuttgart 2002, 251–262. Oppianus: Halieutica. Einführung, Text, Übersetzung in deutscher Sprache, ausführliche Kataloge der Meeresfauna von Fritz Fajen, Sammlung wissenschaftlicher Commentare, Stuttgart und Leipzig 1999. Ormerod, H. A.: The Campaigns of Servilius Isauricus against the Pirates, in: JHS 12 (1922), 35–56, 288. Özdizbay, A¸skım/Hamdi ¸Sahin: Neue Inschriften aus Perge 1: L. Annius Annianus, Prokonsul von Pamphylia-Lycia- Isauria, in: 2 (2016), 98–112. Özyıldırım, Murat: Olba manastırı 2015 yılı kazıları ve kuzey kilisesi’ndeki çalı¸smalarındeger-˘ lendirilmesi, in: SaC 6 (2016), 181–201. Ders.: Olba’da Yahudi varlıgının˘ kanıtı. Menorah kabartmalı sunak, in: SaC 6 (2016), 119–135. Özyıldırım, Murat/Yavuz Ye˘gin: Olba manastırı kuzey kilisesi’nden (Diakonikon) bizans dönemi Opus Sectile taban dö¸semesi,in: SaC 7 (2017), 47–68. Paribeni, R[oberto]/P[ietro] Romanelli: Studii e ricerche archeologiche nell’Anatolia Meridionale, in: Monumenti Antichi 23 (1914), 5–274. Peschlow, Urs: Die Zisternen von Meriamlik. Fragen zu Bau- und Mauertechnik im Bezirk von Ayatekla, in: Eichner/Tsamakda [Hg.]: Syrien und seine Nachbarn, 57–80. [IGSK 24] Petzl, Georg [Hg.]: Die Inschriften von Smyrna. Teil II, 1, IGSK 24, Bonn 1987. Pfeilschifter, Rene: Der Kaiser und Konstantinopel. Kommunikation und Konfliktaustrag in einer spätantiken Metropole, MillSt 44, Berlin 2013. Pilhofer, Peter: Anemurion, in: Neues aus der Welt der frühen Christen. Unter Mitarbeit von Jens Börstinghaus und Jutta Fischer, BWANT 195, Stuttgart 2011, 207–226. Pilhofer, Philipp: Von Segelrouten und Konjekturen. Die Barnabas-Akten als Quelle zur Topographie der isaurischen Küste, in: Orbis Terrarum 13 (2015), 192–210. Ders.: Dogamoas δὶς ∆ογαμοου und sein zweigeteilter Grabstein (Adnotatio epigraphica VI/49), in: Tyche 30/2015 (2016), 254–257. Ders.: Das frühe Christentum im kilikisch-isaurischen Bergland. Die Christen der Kalykadnos- Region in den ersten fünf Jahrhunderten, TU 184, Berlin und Boston 2018. Ders.: Die Löwen der Berge. Lebendige, steinerne und literarische Löwen im Rauhen Kiliki- en, in: Cilliers Breytenbach/Julien M. Ogereau [Hg.]: Authority and Identity in Emerging Christianities in Asia Minor and Greece, AJEC 103, Leiden und Boston 2018, 168–197. Ders.: Ein übersehener Christ namens Paulus, ein (neuer) Statthalter der Lycaonia und weitere isaurisch-kilikische Inschriften (Adnotationes epigraphicae VIII/63–73), in: Tyche 32/2017 (2018), 271–281. Ders. [Hg.]: Das Martyrium des Konon von Bidana in Isaurien. Einleitung, Text und Überset- zung, TU 188, Berlin und Boston 2020. Ders.: Die Geschichte des Rauhen Kilikien unter den Römern, in: Klio 102.1 (2020), 71–120. Ders.: Steine, Scheden, Skizzenbücher und andere σταυροφόροι (Adnotationes epigraphicae X/89–115), in: Tyche 34/2019 (2020), 278–285. Pilhofer, Susanne: Romanisierung in Kilikien? Das Zeugnis der Inschriften, QFAW 46, Mün- chen 2006.

29 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Pilhofer, Susanne: Romanisierung in Kilikien? Das Zeugnis der Inschriften. 2., erweiterte Auflage mit einem Nachwort von Philipp Pilhofer, QFAW 60, München 2015. Porcher, Alexis: Notes Ciliciennes 15. Le Mélas, Side et quelques villes de Cilicie Trachée occidentale: Questions de frontière, in: AnatAnti XI (2003), 135–138. Posamentir, Richard: Anazarbos in Late Antiquity, in: Ortwin Dally/Christopher Ratté [Hg.]: Archaeology and the cities of Asia Minor in Late Antiquity, Kelsey Museum Publications 6, Ann Arbor 2011, 205–224. Posamentir, Richard/Mustafa Hamdi Sayar: Anazarbos – ein Zwischenbericht aus der Metropole des Ebenen Kilikien, in: IstMitt 56 (2006), 317–357. Pottier, Bruno: Banditisme et révolte en Isaurie au IVe et Ve siècles vus par les Isauriens eux-mêmes. La Vie de saint Conon, in: Mediterraneo Antico VIII/2 (2005), 443–474. Procopii Caesariensis Opera Omnia recognovit Jacobus Haury. Vol. IV, ΠΕΡΙ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ libri VI sive de Aedificiis cum duobus indicibus, praefatione excerptisque Photii adiectis. Editio stereotypa correctior, addenda et corrigenda adiecit Gerhard Wirth, BSGRT, Leipzig 1964. Radermacher, L[udwig]: Hippolytos und Thekla. Studien zur Geschichte von Legende und Kultus, SAWW.PH 182/3, Wien 1916. Radet, Georges-Albert/Pierre Paris: Inscriptions de Pisidie, de Lycaonie et d’Isaurie. III. Isaurie, in: BCH XI (1887), 63–70. Ramsay, A. Margaret: The Early Christian Art of Isaura Nova, in: JHS 24 (1904), 260–292. Dies.: Isaurian and East-Phrygian Art in the Third and Fourth Centuries After Christ, in: W. M. Ramsay [Hg.]: Studies in the History and Art, 3–92. Ramsay, William Mitchell: Unedited Inscriptions from Asia Minor (4), in: BCH VII (1883), 297–328. Ders.: The Historical Geography of Asia Minor, Royal Geographical Society, Supplementary Papers IV, London 1890. Ders.: Pisidia and the Lycaonian Frontier, in: ABSA 9 (1902–1903), 243–273. Ders.: Lycaonia, in: JÖAI.B VII (1904), 61–132. Ders.: Topography and Epigraphy of Nova Isaura, in: JHS 25 (1905), 163–180. Ders.: Preliminary Report to the Wilson Trustees on Exploration in Phrygia and Lycaonia, in: ders. [Hg.]: Studies in the History and Art, 231–278. Ders. [Hg.]: Studies in the History and Art of the Eastern Provinces of the Roman Empire, Aberdeen University Studies 20, Aberdeen 1906. Ders.: The Christian inscriptions of Lycaonia, in: Expositor 7,1 (1906), 32–51. Ders.: The Cities of St. Paul: Their Influence on his Life and Thought. The Cities of Eastern Asia Minor, London 1907. Ders.: Studies in the Galatia: I. The Homanadeis and the Homanadensian War, in: JRS 7 (1917), 229–283. Ders.: The utilisation of older epigraphic copies, in: JHS 38 (1918), 124–192. Ders.: The Social Basis of Roman Power in Asia Minor, hg. v. J.G.C. Anderson, Aberdeen 1941. Rauh, Nicholas K./Matthew J. Dillon/Christopher Dore/Richard Rothaus/Mette Korsholm: Viticul- ture, Oleoculture, and Economic Development in Roman Rough Cilicia, in: MBAH 25,1 (2006), 49–98.

30 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Rauh, Nicholas K./Rhys F. Townsend/Michael C. Hoff /Matthew Dillon/Martin W. Doyle/Cheryl A. Ward/Richard M. Rothaus/Hülya Caner/Ünal Akkemik/LuAnn Wandsnider/F. Sancar Ozaner/ Christopher D. Dore: Life in the Truck Lane: Urban Development in Western Rough Cilicia, in: JÖAI 78 (2009), 253–312. Reekmans, Louis: Siedlungsbildung bei spätantiken Wallfahrtsstätten, in: Ernst Dassmann/ Karl Suso Frank [Hg.]: Pietas. Festschrift für Bernhard Kötting, JAC.E 8, Münster 1980, 324–355. Rémy, Bernard: Les carrières sénatoriales dans les provinces Romaines d’Anatolie au Haut- Empire (31 av. J.-C.–284 ap. J.-C.) (Pont-Bithynie, Galatie, Cappadoce, Lycie-Pamphylie et Cilicie). Préface d’André Chastagnol, Varia Anatolica II, ˙Istanbul und Paris 1989. Riemschneider, Margarete: Heidnische Götter in christlichem Gewande: Die Löwenheiligen, in: Johannes Irmscher [Hg.]: Byzantinische Beiträge, Berlin 1964, 81–90. Robert, Louis: Études Anatoliennes. Recherches sur les inscriptions grecques de l’Asie Mineure, Études orientales V, Paris 1937. Roos, Paavo: A Water-Mill at the Lamas River, in: AST 9/1991 (1992), 1–8. Rosenbaum, Elisabeth/Gerhard Huber/Somay Onurkan: A Survey of Coastal Cities in Western Cilicia. Preliminary Report. With an Excursus by Roderich Regler, Türk Tarih Kurumu Yayınlarından, VI. Seri, Nr. 8, Ankara 1967. Roueché, Charlotte: A New Inscription from Aphrodisias and the Title πατὴρ τῆς πόλεως, in: GRBS 20 (1979), 173–185. Rougé, Jean: L’histoire Auguste et l’Isaurie au IVe siècle, in: REA 1966, 282–315. Rouquette, Maïeul: Étude comparée sur la construction des origines apostoliques des Églises de Crète et de Chypre à travers les figures de Tite et de Barnabé. Thèse sous la direction conjointe de Frédéric Amsler et d’Élisabeth Malamut en vue de l’obtention des grades de docteur en théologie et de docteur en histoiren, Diss., Lausanne 2017. Röwekamp, Georg: Art. „Succensus von Diocäsarea“, LACL3 (2002), 658. Roxan, Margaret M. [Hg.]: Roman Military Diplomas 1954–1977, London 1978. Dies. [Hg.]: Roman Military Diplomas 1978–1984, London 1985. Royer, Amélie/Hasan Bahar: en Isaurie, in: De Anatolia Antiqua 19 (2011), 149–198. Ruge, Walther: Art. „Isaura“, RE IX,2 (1916), 2055f. Ders.: Art. „Isauria“, RE IX,2 (1916), 2056. Ders.: Art. „Kennatis“, RE XI,1 (1921), 171. Ders.: Art. „Kilikia“, RE XI,1 (1921), 385–389. Ders.: Art. „Lakanitis“, RE XII,1 (1924), 519. Ders.: Art. „Lalasis“, RE XII,1 (1924), 535. Ders.: Art. „Leontopolis“, RE XII,2 (1925), 2053–2057. Russell, James: New inscriptions from Anemurium, in: Phoenix 27 (1973), 319–327. Ders.: The Evil Eye in Early Byzantine Society. Archaeological Evidence from Anemurium in Isauria, in: JÖB 32,3 (1982), 539–548. Ders.: The mosaic inscriptions of Anemurium. With 22 figures and 27 plates, ETAM 13, Wien 1987. Ders.: Christianity at Anemurium (Cilicia). Recent Discoveries, in: Noel Duval [Hg.]: Actes du XIe congrès international d’archéologie chrétienne. Lyon, Vienne, Grenoble, Genève

31 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

et Aoste (21–28 septembre 1986). Band II, SAC XLI = Collection de l’École française de Rome 123, Rom und Vatikan 1989, 1621–1637. Russell, James: Cilicia – Nutrix virorum. Cilicians abroad in peace and war during Hellenistic and Roman times, in: AnatAnti I (1991), 283–297. Ders.: A Roman Military Diploma from Rough Cilicia, in: BoJ 195 (1995), 67–133. Russell, James/Mary Grace Weir: Cypriots in Cilicia: A rare coin of Anemourion, in: RNum 155 (2000), 111–122. ¸Sahin, Hamdi: Eine neue Inschrift aus dem mittleren Rauhen Kilikien, in: EA 38 (2005), 73f. Ders.: Eine neue Grabinschrift aus Seleukeia ad Calycadnum, in: EA 39 (2006), 117–120. Ders.: A new dedication to Athena from (Uzuncaburç), in: Adalya XII (2009), 221–230. Ders.: Ein neuer Meilenstein Diokletians aus dem östlichen Rauhen Kilikien, in: Geph 6 (2009), 131–135. Ders.: Rural Settlements, Temples and Inscriptions of Eastern Rough Cilicia, in: Hadrien Bru/ Guy Labarre [Hg.]: L’Anatolie des peuples, des cités et des cultures (IIe millénaire av.J.-C.–Ve siècle ap.J.-C.). Colloque international de Besançon – 26–27 novembre 2010. Volume 2. Approches locales et régionales, Besançon 2013, 289–300. Ders.: Zwei neue Meilensteine aus dem Rauhen Kilikien. Vorarbeiten zum Band Corpus Inscriptionum Latinarum XVII/5,3 Miliaria Provinciarum Lyciae-Pamphyliae et Ciliciae, in: IstMitt 65 (2015), 293–304. Ders.: A new Dedicatory Inscription of Athena Oreia from , in: Philia II (2016), 143–148. ¸Sahin, Hamdi/A¸skımÖzdizbay: Daglık˘ Kilikia Kur¸sunKalesi tapınagı˘ ve stoasına ili¸skinyeni öneriler, in: Adalya XVII (2014), 85–127. ¸Sahin, Mustafa: Grabdenkmäler aus Isaurien und ihre Künstler, in: EA 29 (1997), 75–82. ¸Sahin, Sencer: Inschriften aus Seleukeia am Kalykadnos (Silifke), in: EA 17 (1991), 139–166. Saint Basile: Lettres. Tome II. Texte établi et traduit par Yves Courtonne, CUFr, Paris 1961. Salmeri, Giovanni: Hellenism on the periphery. The case of Cilicia and an etymology of soloikismos, in: Stephen Colvin [Hg.]: The Greco-Roman East. Politics, Culture, Society, Yale Classical Studies XXXI, Cambridge 2004, 181–206. [ILJug] Šašel, Anna/Jaro Šašel [Hg.]: Inscriptiones Latinae quae in Iugoslavia inter annos MCMII et MCMXL repertae et editae sunt, Situla 25, Ljubljana 1986. Sayar, Mustafa Hamdi: Straßenbau in Kilikien unter den Flaviern nach einem neugefundenen Meilenstein, in: EA 20 (1992), 57–62. Ders.: Weihung an den Flußgott Kalykadnos, in: H. Malay [Hg.]: Arkeoloji Dergisi II. M. (Usman) Anabolu’ya Armagan,˘ ˙Izmir 1994, 121–122. Ders.: Cornelius Dexter, Statthalter der Provinz Kilikien, in: EA 24 (1995), 127–129. Ders.: Kilikien und die Seleukiden. Ein Beitrag zur Geschichte Kilikiens unter der Seleuki- denherrschaft anhand einer neuentdeckten Festung und einer neugefundenen Inschrift, in: Studien zum antiken Kleinasien IV, AMS 34, Bonn 1999, 125–136. [IGSK 56] Ders.: Die Inschriften von Anazarbos und Umgebung. Teil I. Inschriften aus dem Stadtgebiet und der nächsten Umgebung der Stadt, IGSK 56, Bonn 2000.

32 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Sayar, Mustafa Hamdi: Kilikya’da epigrafi ve tarihi cografya˘ ara¸stırmaları,1999, in: AST 18,1/2000 (2001), 275–288. Ders.: Tarkondimotos. Seine Dynastie, seine Politik und sein Reich, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 373–380. Ders.: Antike Straßenverbindungen Kilikiens in der römischen Kaiserzeit, in: Eckart Olshausen/ Holger Sonnabend [Hg.]: Zu Wasser und zu Land. Verkehrswege in der antiken Welt. Stuttgarter Kolloquium zur Historischen Geographie des Altertums 7/1999, GeoHist 17, Stuttgart 2002, 452–473. Ders.: Athena Oreia, in: Herbert Heftner/Kurt Tomaschitz [Hg.]: Ad Fontes! Festschrift für Gerhard Dobesch zum fünfundsechzigsten Geburtstag am 15. September 2004 dargebracht von Kollegen, Schülern und Freunden, Wien 2004, 455–465. Ders.: Landschaft und Religion im kaiserzeitlichen Kilikien, in: Eckart Olshausen/Vera Sauer [Hg.]: Die Landschaft und die Religion. Stuttgarter Kolloquium zur historischen Geographie des Altertums 9/2005, GeoHist 26, Stuttgart 2009, 301–335. Ders.: Historical Geography, ancient cities and harbours in Cilicia Tracheia and in Cilicia Pedias, in: Hadrien Bru/Guy Labarre [Hg.]: L’Anatolie des peuples, des cités et des cultures (IIe millénaire av.J.-C.–Ve siècle ap.J.-C.). Colloque international de Besançon – 26–27 novembre 2010. Volume 1. Autour d’un projet d’atlas historique et archéologique de l’Asie Mineure. Méthodologie et prospective, Besançon 2013, 175–181. Ders.: Kelenderis’te Antoninus Pius dönemi’nden bir hamam, in: Mehmet Tekocak [Hg.]: K. Levent Zoroglu’na˘ Armagan,˘ Antalya 2013, 595–604. Ders.: Brief des Septimius Severus an die Stadt (194 n. Chr.), in: Josef Fischer [Hg.]: Der Beitrag Kleinasiens zur Kultur- und Geistesgeschichte der griechisch-römischen Antike. Akten des Internationalen Kolloquiums Wien, 3.–5. November 2010, ETAM 27, Wien 2014, 333–342. Ders.: Kanytellis yazıtları, in: Ümit Aydıno˘glu[Hg.]: Kanytellis – Kanlıdivane. Daglık˘ Kilikia’da bir kırsal yerle¸siminarkeolojisi, ˙Istanbul 2015, 113–128. Sayar, Mustafa Hamdi/Peter Siewert/Hans Taeuber: Inschriften aus -Kastabala. Bericht über eine Reise nach Ost-Kilikien. Mit einem Beitrag von James Russell, SÖAW.PH 547, Wien 1989. Ders.: Asylie-Erklärungen des Sulla und des Lucullus für das Isis- und Sarapisheiligtum von Mopsuhestia (Ostkilikien), in: Tyche 9 (1994), 113–130. Scarborough, Yasemin Er: 1994 Isaura yüzey ara¸stırması,in: AST XIII/1995 (1996), 339–355. Dies.: Daglik˘ Kilikya – Lamotis mezarları, in: Olba I (1998), 77–85. Schaffer, Franz X.: Cilicia, Dr. A. Petermanns Mitteilungen aus Justus Perthes’ Geographischer Anstalt, Ergänzungsheft 141, Gotha 1903. Scharf, Ralf: Die Matroniani – Comites Isauriae, in: EA 16 (1990), 147–151. Schmitt, Rüdiger: Die Sprachverhältnisse in den östlichen Provinzen des Römischen Reiches, in: ANRW II 29,2, Berlin/New York 1983, 554–586. Schmitt, Tassilo: Provincia Cilicia. Kilikien im Imperium Romanum von Caesar bis Vespasian, in: Tassilo Schmitt/Winfried Schmitz/Aloys Winterling [Hg.]: Gegenwärtige Antike – antike Gegenwarten. Kolloquium zum 60. Geburtstag von Rolf Rilinger, München 2005, 189– 222.

33 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Schneider, A. M.: Eine Reliquiarinschrift aus Sivas, in: ByZ 39,2 (1939), 393. Schorndorfer, Susanne: Öffentliche Bauten hadrianischer Zeit in Kleinasien. Archäologisch- historische Untersuchungen, Charybdis 14, Münster 1997. Schottky, Martin: Art. „Zenobia [2]“, DNP 12/2 (2002), 730–734. Schuler, Christof: Ländliche Siedlungen und Gemeinden im hellenistischen und römischen Kleinasien, Vestigia 50, München 1998. Schultze, Victor: Altchristliche Städte und Landschaften. II. Kleinasien. Zweite Hälfte, Güters- loh 1926. Schwartz, Eduard: Codex Vaticanus gr. 1431. Eine antichalkedonische Sammlung aus der Zeit Kaiser Zenons, ABAW.PH 32,6, München 1927, 52–54. Ders.: Concilium Uniuersale Ephesenum. Tomus primus. Volumen primum. Acta Graeca. Pars sexta: Collectio Vaticana 165–172, ACO I 1,6, Berlin und Leipzig 1928. Ders.: Concilium Uniuersale Chalcedonense. Tomus alter. Volumen primum. Pars prima. Epistularum collectiones. Actio prima, ACO II 1,1, Berlin und Leipzig 1933. Ders.: Concilium Uniuersale Chalcedonense. Tomus alter. Volumen primum. Pars altera. Actio secunda. Epistularum collectio B. Actiones III–VII, ACO II 1,2, Berlin und Leipzig 1933. Ders.: Concilium Uniuersale Chalcedonense. Tomus alter. Volumen quintum. Collectio San- germanensis, ACO II 5, Berlin und Leipzig 1936. Seelig, Ludwig: Kelch (Nr. 146), in: Wamser [Hg.]: Welt von Byzanz, 114. ¸Senol, A. Kaan: Cilician Commercial Relations With Egypt Due to The New Evidence of Amphore Finds, in: Olba XVI (2008), 109–131. ¸Serifo˘glu,Tevfik Emre/Naoíse Mac Sweeney/Anna Collar/Carlo Colantoni/Stuart Eve: Lower Göksu archaeological salvage survey project. The third season [2015], in: Anatolica XLII (2016), 11–27. ¸Serifo˘glu,Tevfik Emre/Naoíse Mac Sweeney/Carlo Colantoni: Lower Göksu archaeological salvage survey project. The fourth season [2016], in: Anatolica XLIII (2017), 1–13. Shaw, Brent D.: Bandit highlands and lowland peace. The mountains of Isauria-Cilicia, in: JESHO 33 (1990), 199–233, 237–270. Sherwin-White, A[drian] N[icolas]: Rome, Pamphylia and Cilicia, 133–70 B.C. In: JRS 66 (1976), 1–14. ¸Sim¸sek,Celal/Barı¸sYener: An Ivory Relief of Saint Thecla, in: Adalya XIII (2010), 321–334. [IG IV2 3] Sironen, Ericus [Hg.]: Inscriptiones Graecae. Volumen IV. Inscriptiones Argolidis. Editio altera. Fasc. 3. Inscriptiones Corinthiae saeculorum IV. V. VI. IG IV2 3, Berlin 2016. Sögüt, Bilal: Kilikya bölgesindeki Roma ˙Imperatorluk Çagı˘ Tapınakları. ˙Imperator Claudius dönemi Tapınakları, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 479–518. Sordi, Marta: Paolo e le città d’Asia, in: Gianpaolo Urso [Hg.]: Tra Oriente e Occidente. Ingeni, Greci e Romani in Asia Minore. Atti del convegno internazionale Cividale del Friuli, 28–30 settembre 2006, I convegni della Fondazione Niccolò Canussio 6, Pisa 2007, 141–150. Souza, Philip de: Who Are You Calling Pirates?, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 43–54. Sprengel, Peter: Eine mythologische KZ-Dichtung Hauptmanns? Zum Dramenfragment »Die Isaurier«, in: Text+Kritik 142 (1999), 6–9. Staffieri, Giovanni Maria: La Monetazione di Olba nella Cilicia Trachea, Lugano 1978.

34 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Stebnicka, Krystyna: Identity of the Diaspora. Jews in Asia Minor in the Roman Imperial Period, JJP Supplements XXVI, Warschau 2015. Stein, Ernest: Histoire du bas-empire. Tome II. De la disparition de l’empire d’occident a la mort de Justinien (476–565). Avec 3 cartes hors-texte, Paris u. a. 1949. Sterrett, John Robert Sitlington: The Wolfe expedition to Asia Minor, Papers of the American School of Classical Studies at Athens, Volume III: 1884–1885, Boston 1888. Stichel, Rainer: Die Inschriften des Samson-Mosaiks in Mopsuestia und ihre Beziehung zum biblischen Text, in: ByZ 71 (1978), 50–61. Stiernon, Daniel: Art. „Isauropolis“, DHGE 26 (1997), 131–136. Strobel, Karl: Das Imperium Romanum im ‚3. Jahrhundert‘. Modell einer historischen Krise? Zur Frage mentaler Strukturen breiterer Bevölkerungsschichten in der Zeit von Marc Aurel bis zum Ausgang des 3. Jh. n. Chr. Hist.E 75, Stuttgart 1993. Strzygowski, Josef: Kleinasien. Ein Neuland der Kunstgeschichte. Kirchenaufnahmen von J. W. Crowfoot und J. I. Smirnov. Unter Benutzung einiger Ergebnisse der Expedition nach der asiatischen Türkei des kais. Legationsrates Dr. Max Freiherrn von Oppenheim, der isaurischen Expedition der Gesellschaft zur Förderung deutscher Wissenschaft, Kunst und Literatur in Böhmen, Beiträgen von Bruno Keil, Otto Puchstein, Adolf Wilhelm u. a. Mit 162 Abbildungen, Leipzig 1903. Sullivan, Richard D.: Papyri Reflecting the Eastern Dynastic Network, in: ANRW II 8 (1977), 908–939. Swoboda, Heinrich/Josef Keil/Fritz Knoll [Hg.]: Denkmäler aus Lykaonien, Pamphylien und Isaurien. Ergebnisse einer im Auftrage der Gesellschaft von Julius Jüthner, Fritz Knoll, Karl Patsch und Heinrich Swoboda durchgeführten Forschungsreise, Deutsche Gesellschaft der Wissenschaften und Künste für die Tschechoslowakische Republik in Prag, Brünn 1935. Syme, Ronald: Galatia and Pamphylia under Augustus. The Governorships of Piso, Quirinius and Silvanus, in: Klio 27 (1934), 122–148. Ders.: Observations on the Province of Cilicia, in: W. M. Calder/Josef Keil [Hg.]: Anato- lian Studies presented to William Hepburn Buckler, Manchester 1939, 299–332; erneut abgedruckt in: Ronald Syme: Roman Papers I, hg. v. Ernst Badian, Oxford 1979, 120–148. Ders.: Ammianus and the Historia , Oxford 1968. Ders.: Isauria in Pliny, in: AnSt 6 (1986), 159–164; erneut abgedruckt in: Ronald Syme: Roman Papers V, hg. v. Anthony R. Birley, Oxford 1988, 661–667. Ders.: Isaura and Isauria. Some Problems, in: Edmond Frézouls [Hg.]: Sociétés urbaines, sociétés rurales dans l’Asie Mineure et la Syrie hellénistiques et romaines. Actes du colloque organisé à Strasbourg (novembre 1985) par l’Institut et le Groupe de Recherche d’histoire romaine et le Centre de Recherche sur le Proche-Orient et la Grèce antiques, Contributions et travaux de l’Instiut d’Histoire Romaine IV, Straßburg 1987, 131–147. Ders.: Anatolica. Studies in Strabo, hg. v. Anthony Birley, Oxford 1995. Taeuber, Hans: Die syrisch-kilikische Grenze während der Prinzipatszeit, in: Tyche 6 (1991), 201–210. Ders.: Der kilikische comes Illus, in: JÖB 42 (1992), 247f.

35 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Ta¸skıran, Celâl: Reiseführer für Besucher von Silifke (Seleukeia am Kalykadnos) und Umge- bung. Verlorene Städte längst vergangener Zeiten in Kilikien, übers. v. Barbara Radt, Ankara 1999. Täuber, Hans: Art. „Cilicia“, DNP 2 (1997), 1202. Ders.: Art. „Kilikes, Kilikia [bis III B: Geschichte. Griechische und Römische Zeit]“, DNP 6 (1999), 454–456. Ders.: Art. „Kilikische Tore [2]“, DNP 6 (1999), 457. Tekin, O˘guz: River-Gods in Cilicia in the light of numismatic evidence, in: Jean/Dinçol/ Durugönül [Hg.]: Espaces, 519–551. Tempesta, Claudia: Central and Local Powers in Hellenistic Rough Cilicia, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 27–42. Tevel, Johannes Marius: De preken van Basilius van Seleucië. Handschriftelij ke overlevering editie van vier preken, Diss., Utrecht 1990. [CSLA] The Cult of Saints in Late Antiquity, 2018, : http://csla.history.ox.ac.uk/ (besucht am 20. 12. 2018). Thierry, Nicole/Michel Thierry: Ayvali Kilise ou pigeonnier de Gülli Dere. Église inédite de Cappadoce, in: CAr XV (1965), 97–154. Thonemann, Peter: Polemo, Son of Polemo (Dio, 59.12.2), in: EA 37 (2004), 144–150. Thümmel, Hans Georg: Das Samson-Mosaik in Misis (Mopsuhestia) und seine Inschriften, in: ZDPV 90 (1974), 69–75. Todt, Klaus-Peter: Art. „Kilikien“, RGG4 4 (2001), 962f. Ders.: Region und griechisch-orthodoxes Patriarchat von Antiocheia in mittelbyzanzinischer Zeit (969–1084), in: ByZ 94 (2001), 239–267. Tomaschek, Wilhelm: Zur historischen Topographie von Kleinasien im Mittelalter, SAWW.PH 124/VIII, Wien 1916. Tomaschitz, Kurt: Terence B. Mitfords Reisen in Kilikien 1969–1975, in: Gerhard Dobesch/ Georg Rehrenböck [Hg.]: Hundert Jahre Kleinasiatische Kommission der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Die epigraphische und altertumskundliche Erforschung Kleinasiens. Akten des Symposiums von 23. bis 25. Oktober 1990. Mit 34 Abbildungen im Text, 32 Tafeln und 2 Faltkarten, ETAM 14, Wien 1993, 349–356. Ders.: Art. „Isauria, Isauroi“, DNP 5 (1998), 1117f. [ETAM 21] Ders.: Unpublizierte Inschriften Westkilikiens aus dem Nachlaß Terence B. Mit- fords. Mit 71 Abbildungen auf 20 Tafeln und einer Faltkarte, ETAM 21, Wien 1998. Ders.: Die epigraphische Evidenz westkilikischer Städte, in: AÖAW.PH 138 (2003), 124–147. Ders.: Iuliosebaste in Kilikien, in: Tyche 18 (2003), 207–222. Ders.: Zu den lateinischen Inschriften aus dem Rauhen Kilikien, in: Franziska Beutler/Wolf Hameter [Hg.]: „Eine ganz normale Inschrift“ . . . und ähnliches zum Geburtstag von Ekkehard Weber. Festschrift zum 30. April 2005, Althistorisch-Epigraphische Studien 5, Wien 2005, 347–356. Ders.: The Cilician Pirates – how to approach an obscure phenomenon, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 55–58.

36 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Toskay-Evrin, Çi˘gdem/Volkan Evrin: Kilikya Kıyıları Sualtı Arkeolojik Yüzey Ara¸stırması– 2005: Tisan (Aphrodisias) – Dana Adası – Mavikent – Bogsak˘ Kıyı Taraması, in: ANMED 4 (2006), 109–114. Trampedach, Kai: Teukros und die Teukriden. Zur Gründungslegende des Zeus Olbios- Heiligtums in Kilikien, in: Olba II,1 (1999), 93–110. Ders.: Tempel und Großmacht. Olba in hellenistischer Zeit, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 267–288. Ders.: Die Neuordnung der Provinz Kilikien durch Pompeius (67–63 v. Chr.), in: Adolf Hoffmann/Richard Posamentir/Mustafa Hamdi Sayar [Hg.]: Hellenismus in der Kilikia Pedias. Bericht zum Internationalen Kolloquium im Deutschen Archäologischen Institut Berlin am 13. und 14. Februar 2009, BYZAS 14, ˙Istanbul 2011, 247–257. Trautmann, Reinhold/Robert Adolf Klostermann: Drei griechische Texte zum Codex Supraslien- sis. II. Das Martyrium von Konon dem Isaurier, in: ZSlP 11 (1934), 299–324. Trebilco, Paul R.: Jewish Communities in Asia Minor, SNTS Monograph Series 69, Cambridge 1991. Trombley, Frank R.: Korykos in Cilicia Trachis: The Economy of a Small Coastal City in Late Antiquity, in: Ancient History Bulletin 1 (1987), 16–23. Trost, Catherine/Marie-Christine Hellmann: Lampes antiques du département des Monnaies, Médailles et Antiques. III. Fonds général: Lampes chrétiennes, Paris 1996. Türker, Alev: Güllüdere vadisi’ndeki Ayvalı kilise, in: Arkeoloji ve Sanat 127 (2008), 85–104. Usener, Hermann [Hg.]: Legenden der Pelagia. Festschrift für die XXXIV Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner zu Trier, Bonn 1897. Ussishkin, David: Two Lead Coffins from Cilicia, in: IEJ 27,4 (1977), 215–218. Üstay, Ali H.: Hunting in Turkey, ˙Istanbul 1990. Varinlio˘glu,Günder: Living in a Marginal Environment: Rural Habitat and Landscape in Southeastern Isauria, in: DOP 61 (2007), 287–317. Dies.: Bogsak˘ Adası’nda yerle¸simarkeolojisi (2010), in: AST 29,2 (2011), 171–184. Dies.: Trades, Crafts and Agricultural Production in Town and Countryside in Southeastern Isauria, in: Ortwin Dally/Christopher Ratté [Hg.]: Archaeology and the Cities of Asia Minor in Late Antiquity, Kelsey Museum Publications 6, Ann Arbor 2011, 173–187. Dies.: Rural Habitat in the Hinterland of Seleucia ad Calycadnum during Late Antiquity, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 199–209. Dies.: Bogsak˘ yüzey ara¸stırması2013, in: AST 32,2 (2014), 465–474. Dies.: Bogsak˘ Archaeological Survey, 2017, : https://bogsakarchaeology.org/ (be- sucht am 13. 10. 2017). Dies.: ‚Built like a city‘. Bogsak˘ Island (Isauria) in Late Antiquity, in: Efthymios Rizos [Hg.]: New Cities in Late Antiquity. Documents and archaeology, Bibliothèque de l’Antiquité Tardive 35, Turnhout 2017, 247–266. Varinlio˘glu,Günder/Ender Varinlio˘glu: Priapus in Rough Cilicia?, in: Burak Takmer/Ebru N. Akdo˘guArca/Nuray Gökalp Özdil [Hg.]: Vir Doctus Anatolicus. Sencer ¸Sahin anısına yazılar / Studies in Memory of Sencer ¸Sahin, Philia Supplements 1, ˙Istanbul 2016, 906–916. Ven, Paul van den [Hg.]: La vie ancienne de S. Syméon Stylite le Jeune (521–592). Tome Ier: Introduction et texte grec, SHG 32, Brüssel 1962.

37 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Verzone, P[aolo]: Bozkır. Tomba con rilievi rupestri, in: Palladio IX (1959), 12–16. Ders.: Isaura Vetus (Palaia Isaura), in: Palladio IX (1959), 1–11. Verzone, Paolo: Alahan Manastir. Un monumento dell’Arte Tardo-Romano in Isauria, Turin 1956. Vie et miracles de sainte Thècle. Texte grec, traduction et commentaire par Gilbert Dagron. Avec la collaboration de Marie Dupré la Tour, SHG 62, Brüssel 1978. Vikan, Gary: Art and Marriage in Early Byzantium, in: DOP 44 (1990), 145–163. Vitale, Marco: Eparchie und Koinon in Kleinasien von der ausgehenden Republik bis ins 3. Jh. n. Chr., AMS 67, Bonn 2012. Vitale, Marco/Nikolas Hächler: Anmerkungen zu einem Statthalter der Provinz Cilicia-Isauria- Lycaonia und zu den Stadtrömischen Titeln von Tarsos in einer neuen Inschrift aus der Zeit von Severus Alexander, in: ZPE 199 (2016), 264–270. Wallinga, Herman T.: Naval installations in Cilicia Pedias. The defence of the parathalassia in Achaimenid times and after, in: AnatAnti I (1991), 276–281. Wamser, Ludwig [Hg.]: Die Welt von Byzanz – Europas östliches Erbe. Glanz, Krisen und Fortleben einer tausendjährigen Kultur, Stuttgart 2004. Wannagat, Detlev: Neue Forschungen in Uzuncaburç 2001–2004. Das Zeus-Olbios-Heiligtum und die Stadt Diokaisareia. Mit Beiträgen von Norbert Kramer, Claudia Dorl-Klingen- schmid, Stephan Westphalen und Roman Koch, in: AA 2005,1 (2006), 117–165. Warns, Rüdiger: Weitere Darstellungen der heiligen Thekla, in: Guntram Koch [Hg.]: Studien zur frühchristlichen Kunst II, GOF.K 8, Wiesbaden 1986, 75–137. Wawruschka, Celine: Regionale Siedlungsanalysen als Methode zur Erfassung hierarchischer und sozio-ökonomischer Strukturen im Raum. Eine Fallstudie aus Kilikien, in: Felix Pir- son [Hg.]: Manifestationen von Macht und Hierarchien in Stadtraum und Landschaft. Wissenschaftliches Netzwerk der Abteilung Istanbul im Rahmen des Forschungsclusters 3 „Politische Räume“ des Deutschen Archäologischen Instituts, BYZAS 13, ˙Istanbul 2012, 1–24. Weber, Ekkehard: Das römische Bürgerrecht des Apostels Paulus, in: Tyche 27 (2012), 193– 207. Weiß, Peter: Die Abkürzungen ΓΒ und ΓΓ auf den spätkaiserzeitlichen Münzen von Tarsos und Anazarbos, in: Chiron 9 (1979), 545–552. Weitzmann, Kurt [Hg.]: Age of Spirituality. Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century. Catalogue of the exhibition at The Metropolitan Museum of Art, November 19, 1977, through February 12, 1978, New York 1979. Welles, Charles Bradford: Hellenistic Tarsus, in: MUSJ 38/2 (1962), 41–75. Wessely, Carl: Griechische Papyrusurkunden kleineren Formats. Ein Supplement zu den Samm- lungen von Ostraka und Überresten griechischer Tachygraphie, StPP VIII, Leipzig 1908. Ders.: Griechische Texte zur Topographie Ägyptens, StPP X, Leipzig 1910. Westphalen, Stephan: Studien zur frühbyzantinischen Bauornamentik im Rauhen Kilikien: Diokaisareia/Uzuncaburç, in: IstMitt 56 (2006), 391–405. Ders.: Liturgie oder Gestaltung? Form und Funktion von Apsisnebenräumen im kilikischen Kirchenbau des 5. und 6. Jahrhunderts, Habil., unpubliziert, 2007. Ders.: Die Kirche von I¸sıkkale,in: Olba XXIII (2015), 535–552.

38 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Wetzig, Norman: Alahan Manastır. Alte Befunde – Neue Deutungen, in: Olba XXII (2014), 393–444. Williams, Frank [Hg.]: The Panarion of Epiphanius of Salamis. Book I (Sects 1–46). Second Edition, Revised and Expanded, Nag Hammadi and Manichaean Studies 63, Leiden und Boston 2009. Williams, Maragaret H.: The Jewish Community of Corycus: Two more Inscriptions, in: ZPE 92 (1992), 248–252. Dies.: The Jews of Corycus – A Neglected Diasporan Community from Roman Times, in: JSJ 25,2 (1994), 274–286. Dies.: The Case for Jewish Use of Moses as a Personal Name in Graeco-Roman Antiquity, in: ZPE 140 (2002), 279–283. Wilson, Mark: Cilicia: The First Christian Churches in Anatolia, in: TynB 54,1 (2003), 15–30. Ders.: Was Paul a Cilician, a Native of Tarsus? A Historical Reassessment, in: Olba VIII (2003), 93–107. Ders.: The Route of Paul’s First Journey to Pisidian Antioch, in: NTS 55,4 (2009), 471–483. Ders.: Saint Paul in Pamphylia. Intention, Arrival, Departure, in: Adalya XIX (2016), 229–246. Winterstein, Claudia: The ¸Sekerhane Kö¸sküin Selinus. The alleged cenotaph for the Roman Emperor Trajan. Preliminary report on current architectural research, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 157–175. Witt, Janette: Werke der Alltagskultur. Teil 1: Menasampullen. Staatliche Museen zu Berlin – Preußischer Kulturbesitz, Skulpturensammlung und Museum für Byzantinische Kunst, Bestandskataloge, Band 2, Spätantike – Frühes Christentum – Byzanz A 2.1, Wiesbaden 2000. Dies.: Silberreliquiar (?) (Nr. 250), in: Wamser [Hg.]: Welt von Byzanz, 189. Dies.: Votivkreuz (Nr. 188), in: Wamser [Hg.]: Welt von Byzanz, 146. Dies.: Zwei Model (Nr. 191–192), in: Wamser [Hg.]: Welt von Byzanz, 146. Dies.: Zwei Silberbleche (Nr. 189–190), in: Wamser [Hg.]: Welt von Byzanz, 146. Wood, Philip: The invention of history in the later Roman world. The conversion of Isauria in The Life of Conon, in: AnSt 59 (2009), 129–138. Wright, Nicholas L.: The house of Tarkondimotos. A late Hellenistic dynasty between Rome and the East, in: AnSt 62 (2012), 69–88. Wulf-Rheidt, Ulrike: Akören: Two Late Antique Villages in Cilicia, in: Ortwin Dally/Christopher Ratté [Hg.]: Archaeology and the cities of Asia Minor in Late Antiquity, Kelsey Museum Publications 6, Ann Arbor 2011, 189–203. Wulf, Ulrike: Akören. Zur Stadtplanung und Wohnarchitektur zweier Siedlungen in Kilikien, in: Gunnar Brands/Hans-Georg Severin [Hg.]: Die spätantike Stadt und ihre Christianisierung. Symposion vom 14. bis 16. Februar 2000 in Halle/Saale, KEJ.B 11, Wiesbaden 2003, 299– 307. Ye˘gin,Yavuz: Olba manastırı’da i¸slikkazısı ve sonuçların degerlendirilmesi,˘ in: SaC 6 (2016), 203–219. Yegül, Fikret K.: Memory, metaphor, and meaning in the cities of Asia Minor, in: Romanization and the city. Creation, transformations, and failures. Proceedings of a conference held at the American Academy in Rome, 14–16 May, 1998, JRAr.S 38, Portsmouth 2000, 133–153.

39 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Zäh, Alexander: Ergebnisse einer kunsthistorischen Forschungsreise in Anatolien, in: JÖB 57 (2007), 225–287. Ders.: Die deutsch-böhmische archäologische Expesdition nach Kleinasien 1902 und neue kunstwissenschaftliche Forschungen im lykaonisch-isaurischen Grenzgebiet, in: Schriften der Sudetendeutschen Akademie der Wissenschaften und Künste 29 (2009), 41–60. Ders.: Vorläufiger Bericht über neue archäologische Beobachtungen auf Reisen an der karischen Küste und im lykaonisch-isaurischen Grenzgebiet, in: AÖAW.PH 144. Jahrgang 2009 (2010), 17–74. Zgusta, Ladislav: Kleinasiatische Personennamen, Monografie Orientálního ústavu CSAVˇ 19, Prag 1964. Ders.: Neue Beiträge zur kleinasiatischen Anthroponymie, Dissertationes Orientales 24, Prag 1970. Ziegler, Konrat: Art. „Kilikien“, KP 3 (1969), 208f. Ziegler, Ruprecht: Münzen Kilikiens als Zeugnis kaiserlicher Getreidespenden, in: JNG 27 (1977), 29–67. Ders.: Städtisches Prestige und kaiserliche Politik. Studien zum Festwesen in Ostkilikien im 2. und 3. Jahrhundert n. Chr. Kultur und Erkenntnis 2, Düsseldorf 1985. Ders.: Münzen Kilikiens aus kleineren deutschen Sammlungen, Vestigia 42, München 1988. Ders.: Wann wurde Mallos zur römischen Kolonie?, in: Studien zum antiken Kleinasien II, AMS 8, Bonn 1992, 181–183. Ders.: Ären kilikischer Städte und Politik des Pompeius in Südostkleinasien, in: Tyche 8 (1993), 203–219. Ders.: Aigeai, der Asklepioskult, das Kaiserhaus der Decier und das Christentum, in: Tyche 9 (1994), 187–212. Ders.: Zur Einrichtung des kilikischen Koinon. Ein Datierungsversuch, in: Studien zum antiken Kleinasien III, AMS 16, Bonn 1995, 183–186. Ders.: Zum Geldumlauf in Asia Minor. Ein Fund frühkaiserzeitlicher Münzen aus dem Raum Anemurion und das Problem der Identifizierung von Nominalen des städtischen Kleingeldes, in: Cathy E. King/David G. Wigg [Hg.]: Coin Finds and Coin Use in the Roman World. The Thirteenth Oxford Symposium on Coinage and Monetary History 25.–27. 3. 1993. A NATO Advanced Research Workshop, Studien zu Fundmünzen der Antike 10, Berlin 1996, 437–460. Ders.: Das Koinon der drei Eparchien Kilikien, Isaurien und Lykaonien im späten 2. und frühen 3. Jahrhundert n. Chr., in: Studien zum antiken Kleinasien IV, AMS 34, Bonn 1999, 137–153. Ders.: Seleukeia am Golf von Issos, in: EA 33 (2001), 95–103. Ders.: Der Burgberg von Anazarbos in Kilikien und der Kult des Elagabal in den Jahren 218 bis 222 n. Chr. In: Chiron 34 (2004), 59–85. Ders.: Zur Münzemission in Anemurion (Kilikien) unter Kaiser Maximinus Thrax, in: Hans Michael Schellenberg/Vera Elisabeth Hirschmann/Andreas Krieckhaus [Hg.]: A Roman Mis- cellany. Essays in Honour of Anthony R. Birley on his Seventieth Birthday, Akanthina 3, Gdansk´ 2008, 213–221.

40 1 Alphabetisch sortierte Bibliographie Kilikien

Ziegler, Ruprecht/Regina Hauses/Stephan Schulze/Ralf H. Althoff: Die Prägungen der kilikischen Stadt Anemurion. Sammlung Köhler-Osbahr III/3: Griechische Münzen und ihr Umfeld, Duisburg 2008. Zoro˘glu,Levent: Kelenderis 1992 Yılı Kazı ve Onarım Çalı¸smaları,in: KST 15,2/1993 (1994), 189–209. Ders.: 1994 Yılı Kelenderis Kazı ve Onarım Çalı¸smaları,in: KST 17,2/1995 (1996), 263–276. Ders.: A Guide to Tarsus, Ankara 1998. Ders.: Kelenderis 2007 Yılı Kazı ve Onarım Çalı¸smaları,in: ANMED 6 (2008), 29–34. Ders.: Kelenderis 2011 Yılı Kazıları, in: ANMED 10 (2012), 40–45. Ders.: Kelenderis 2012 Yılı Kazıları, in: ANMED 11 (2013), 40–46. Ders.: Kelenderis’in Limanları ve Çapalama Yerleri, in: Ladstätter/Pirson/Schmidts [Hg.]: Häfen und Hafenstädte, 199–224.

41 2 Chronologisch sortierte Bibliographie

Hier sind sämtliche Werke chronologisch sortiert.

Buschhausen, Helmut: Frühchristliches Silberreliquiar aus Isaurien. Mit sechs Tafeln, in: JÖBG XI/XII (1962/63), 137–168. [OGIS] Dittenberger, Wilhelm [Hg.]: Orientis Graeci Inscriptiones Selectae. Supplementum Sylloges Inscriptionum Graecarum, 2 Bände, Leipzig 1903/1905. [TAVO] Gaube, Heinz/Wolfgang Röllig [Hg.]: Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Tübingen 1976–1994. [Acta SS Ianuarii II] Acta Sanctorum Ianuarii. Quotquot toto orbe coluntur, vel a Catholicis Scriptoribus celebrantur, quæ ex antiquis monumentis Latinis, Græcis, aliarumque gentium collegit, digessit notis illustravit Ioannes Bollandus Societatis Iesu Theologus, Seruatâ primi- geniâ Scriptorum phrasi. Operam et studium contulit Godefridus Henschenius eiusdem Societatis Theologus. Ianuarii Tomus II. XVI. posteriores dies complectens, Antwerpen 1643. [Acta SS Martii I] Acta Sanctorum Martii. A Ioanne Bollando S.I. colligi feliciter cœpta. A Godefrido Henschenio et Daniele Papebrochio eiusdem Societatis Iesu aucta, digesta & illustrata. Tomus I, Antwerpen 1668. [Acta SS Maii I] Acta Sanctorum Maii. Collecta, digesta, illustrata a Godefrido Henschenio et Daniele Papebrochio e Societate Iesu. Tomus I, Antwerpen 1680. [Acta SS Maii VII] Acta Sanctorum Maii. Collecta, digesta, illustrata a Godefrido Henschenio et Daniele Papebrochio e Societate Iesu. Tomus VII. Continens tres ultimos Dies et Appendices Priorum, operam et studium conferentibus Francisco Baertio et Conrado Ianningo eiusdem Societatis, Antwerpen 1688. [Acta SS Iunii I] Acta Sanctorum Iunii. Ex Latinis & Græcis aliarumque gentium Monumentis, fervatâ primigeniâ veterum Scriptorum Phrasi, collecta, digesta, Commentariis & Observa- tionibus illustrata, a Godefrido Henschenio P.M., Daniele Papebrochio, Francisco Baertio, et Conradio Janningo. Tomus I, Antwerpen 1695. [Acta SS Iunii II] Acta Sanctorum Iunii. Ex Latinis & Græcis aliarumque gentium Monumentis, fervatâ primigeniâ veterum Scriptorum Phrasi, collecta, digesta, Commentaribusque & Observationibus illustrata, a Godefrido Henschenio P.M., Daniele Papebrochio, Francisco Baertio, et Conradio Janningo. Tomus II, Antwerpen 1698. [Acta SS Iunii III] Acta Sanctorum Iunii. Ex Latinis & Græcis aliarumque gentium Monumen- tis, fervatâ primigeniâ veterum Scriptorum phrasi, collecta, digesta, Commentariisque & Observationibus illustrata, a Godefrido Henschenio P.M., Daniele Papebrochio, Francisco Baertio, et Conradio Janningo. Tomus III, Antwerpen 1701. [Mionnet III] Mionnet, T[héodore] E[dme]: Description de médailles antiques, grecques et romaines avec leur degré de rareté et leur estimation. Ouvrage servant de Catalogue à une

42 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

suite de plus de vingt mille Empreintes en soufre, prises sur les pièces originales. Tome troisième, Paris 1808. Beaufort, Francis: Karamania, or A brief description of the South Coast of Asia-Minor and of the remains of Antiquity with plans, views, &c., collected during a survey of that coast, under the orders of the Lords Commissioners of the Admiralty, in the years 1811 & 1812, London 21818. Leake, William Martin: Journal of a Tour in Asia Minor. With Comparative Remarks on the Ancient and Modern Geography of that Country. Accompanied by a Map, London 1824. Laborde, Léon de: Voyage de l’Asie mineure. Par Mrs. Alexandre de Laborde, Becker, Hall, et Léon de Laborde, Paris 1838. Hamilton, William J.: Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia with some account of their antiquities and geology. In two volumes, Band II, London 1842. Barker, William Burckhardt: Lares and Penates, or, Cilicia and its governors; being a short historical account of that province from the earliest times to the present day, together with a description of some household gods of the ancient Cilicians, broken up by them on their conversion to christianity, London 1853. [CIG] Franz, Johannes [Hg.]: Corpus Inscriptionum Graecarum. Auctoritate et impensis Academiae Litterarum Regiae Borussicae ex materia collecta ab Augusto Boeckhio. Volumen tertium, Berlin 1853. Langlois, Victor: Voyage dans la Cilicie et les montagnes du Taurus. Exécuté pendant les années 1852–1853 par ordre de l’Empereur et sous les auspices du Ministre de l’Instruction Publique et de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, Paris 1861. Basilii Seleuciensis Orationes, in: PG LXXXV, Paris 1864, 27–474. [CIL III] Mommsen, Theodor [Hg.]: Inscriptiones Asiae Provinciarum Europae, Graecarum, Illyrici Latinae. Corpus inscriptionum latinarum, volumen III. Pars prior, Berlin 1873. Davis, E[dwin] J[ohn]: Life in Asiatic Turkey. A journal of travel in Cilicia (Pedias and Trachœa), Isauria, and parts of Lycaonia and Cappadocia. Map and Illustrations, from original drawings by the author and Mr. M. Ancketill, London 1879. Hooff, Gulielmus van: Sanctorum Cyrici et Julittæ acta græca sincera. Nunc primum edita, in: AnBoll 1 (1882), 192–207. Duchesne, Louis: Les nécropoles chrétiennes de l’Isaurie, in: BCH VII (1883), 230–246. [CIL X] Mommsen, Theodor [Hg.]: Inscriptiones Bruttiorum, Lucaniae, Campaniae, Siciliae, Sardiniae Latinae. Corpus inscriptionum latinarum, volumen X. Pars prior, Berlin 1883. Ramsay, William Mitchell: Unedited Inscriptions from Asia Minor (4), in: BCH VII (1883), 297–328. Radet, Georges-Albert/Pierre Paris: Inscriptions de Pisidie, de Lycaonie et d’Isaurie. III. Isaurie, in: BCH XI (1887), 63–70. Sterrett, John Robert Sitlington: The Wolfe expedition to Asia Minor, Papers of the American School of Classical Studies at Athens, Volume III: 1884–1885, Boston 1888. Hicks, Edward Lee: Inscriptions from Eastern Cilicia, in: JHS 11 (1890), 236–254. Koldewey, Robert: Das sogenannte Grab des Sardanapal zu Tarsus, in: Aus der Anomia. Ar- chäologische Beiträge, Carl Robert zur Erinnerung an Berlin dargebracht, Berlin 1890, 178–185.

43 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Ramsay, William Mitchell: The Historical Geography of Asia Minor, Royal Geographical Society, Supplementary Papers IV, London 1890. Bent, J. Theodore: A Journey in Cilicia Tracheia, in: JHS 12 (1891), 206–224. Hicks, Edward Lee: Inscriptions from Western Cilicia, in: JHS 12 (1891), 225–273. Headlam, Arthur C.: Ecclesiastical Sites in Isauria (Cilicia Tracheia), Society for the Promotion of Hellenic Studies, Supplementary Papers 2, London 1892. Brooks, E. W.: The Emperor Zenon and the Isaurians, in: English Historical Review VIII (1893), 209–238. Corpus Iuris Civilis. Editio stereotypa sexta, volumen secundum. Codex Iustinianus. Recogno- vit Paulus Krueger, Berlin 1895. Heberdey, Rudolf /Adolf Wilhelm: Reisen in Kilikien. Ausgeführt 1891 und 1892 im Auftrage der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, mit einer Karte von Heinrich Kiepert, DKAW.PH 44/VI, Wien 1896. Jülicher, Adolf: Art. „Basileios 17), Bischof von Seleukeia“, RE III,1 (1897), 55. Kannenberg, Karl: Kleinasiens Naturschätze. Seine wichtigsten Tiere, Kulturpflanzen und Mineralschätze vom wirtschaftlichen und kulturgeschichtlichen Standpunkt, Berlin 1897. Usener, Hermann [Hg.]: Legenden der Pelagia. Festschrift für die XXXIV Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner zu Trier, Bonn 1897. Kornemann, Ernst: Art. „Coloniae“, RE IV,1 (1900), 511–588. Dalton, O. M.: Catalogue of Early Christian Antiquities and Objects from the Christian East in the Department of British and Mediaeval Antiquities and Ethnography of the British Museum, London 1901. [CIL VI 4,2] Huelsen, Christianus [Hg.]Inscriptiones Urbis Romae Latinae. Additamenta. Corpus inscriptionum latinarum. Voluminis sexti pars quarta. Fasciculus posterior, CIL VI 4,2, Berlin 1902. [CIL III] Mommsen, Theodor/Otto Hirschfeld/Alfred Domaszewski [Hg.]: Inscriptiones Orientis et Illyrici Latinarum. Corpus inscriptionum latinarum, volumen III. Supplementum, pars prior, Berlin 1902. [CIL III] Dies. [Hg.]: Inscriptiones Orientis et Illyrici Latinarum. Corpus inscriptionum latinarum, volumen III. Supplementum, pars posterior, Berlin 1902. Ramsay, William Mitchell: Pisidia and the Lycaonian Frontier, in: ABSA 9 (1902–1903), 243–273. Jüthner, Julius/Fritz Knoll/Karl Patsch/Heinrich Swoboda [Hg.]: Vorläufiger Bericht über eine archäologische Expedition nach Kleinasien unternommen im Auftrage der Gesellschaft zur Förderung deutscher Wissenschaft, Kunst und Literatur in Böhmen, Mitteilung Nr. XV der Gesellschaft zur Förderung deutscher Wissenschaft, Kunst und Literatur in Böhmen, Prag 1903. Kubitschek, Wilhelm: Ninica Claudiopolis, in: Numismatische Zeitschrift 34/1902 (1903), 1–27. Schaffer, Franz X.: Cilicia, Dr. A. Petermanns Mitteilungen aus Justus Perthes’ Geographischer Anstalt, Ergänzungsheft 141, Gotha 1903. Strzygowski, Josef: Kleinasien. Ein Neuland der Kunstgeschichte. Kirchenaufnahmen von J. W. Crowfoot und J. I. Smirnov. Unter Benutzung einiger Ergebnisse der Expedition nach

44 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

der asiatischen Türkei des kais. Legationsrates Dr. Max Freiherrn von Oppenheim, der isaurischen Expedition der Gesellschaft zur Förderung deutscher Wissenschaft, Kunst und Literatur in Böhmen, Beiträgen von Bruno Keil, Otto Puchstein, Adolf Wilhelm u. a. Mit 162 Abbildungen, Leipzig 1903. Lucius, Ernst: Die Anfänge des Heiligenkults in der christlichen Kirche, hg. v. Gustav Anrich, Tübingen 1904. Ramsay, A. Margaret: The Early Christian Art of Isaura Nova, in: JHS 24 (1904), 260–292. Ramsay, William Mitchell: Lycaonia, in: JÖAI.B VII (1904), 61–132. Ders.: Topography and Epigraphy of Nova Isaura, in: JHS 25 (1905), 163–180. [IGR III] Cagnat, R[ené]: Inscriptiones graecae ad res romanas pertinentes. Auxiliante G[eorges] Lafaye. Tomus tertius, Paris 1906. Callander, T.: Explorations in Lycaonia and Isauria, 1904, in: W. M. Ramsay [Hg.]: Studies in the History and Art, 155–180. Ramsay, A. Margaret: Isaurian and East-Phrygian Art in the Third and Fourth Centuries After Christ, in: W. M. Ramsay [Hg.]: Studies in the History and Art, 3–92. Ramsay, William Mitchell: Preliminary Report to the Wilson Trustees on Exploration in Phrygia and Lycaonia, in: ders. [Hg.]: Studies in the History and Art, 231–278. Ders. [Hg.]: Studies in the History and Art of the Eastern Provinces of the Roman Empire, Aberdeen University Studies 20, Aberdeen 1906. Ders.: The Christian inscriptions of Lycaonia, in: Expositor 7,1 (1906), 32–51. Ders.: The Cities of St. Paul: Their Influence on his Life and Thought. The Cities of Eastern Asia Minor, London 1907. Das Leben des Heiligen Symeon Stylites. In Gemeinschaft mit den Mitgliedern des Kir- chenhistorischen Seminars der Universität Jena bearbeitet von Hans Lietzmann. Mit einer deutschen Übersetzung der syrischen Lebensbeschreibung und der Briefe von Heinrich Hilgenfeld, TU 32,4, Leipzig 1908. Wessely, Carl: Griechische Papyrusurkunden kleineren Formats. Ein Supplement zu den Samm- lungen von Ostraka und Überresten griechischer Tachygraphie, StPP VIII, Leipzig 1908. Kaufmann, Karl Maria: Die Menasstadt und das Nationalheiligtum der altchristlichen Aegypter in der westalexandrinischen Wüste. Ausgrabungen der Frankfurter Expedition am Karm Abu Mina 1905–1907. Erster Band. Mit 613 Abbildungen auf 70 Tafeln in Heliogravüre und 32 Tafeln in Lichtdruck sowie zahlreichen Textbildern und Plänen, Leipzig 1910. Ders.: Zur Ikonographie der Menas-Ampullen. Mit besonderer Berücksichtigung der Funde in der Menasstadt nebst einem einführenden Kapitel über die neuentdeckten nubischen und aethiopischen Menastexte. Mit über hundert Abbildungen und einem Plan, Veröffentlichun- gen der Frankfurter Menasexpedition 5, Kairo 1910. Maas, Paul: Das Kontakion, in: ByZ 19 (1910), 285–306. Wessely, Carl: Griechische Texte zur Topographie Ägyptens, StPP X, Leipzig 1910. Delehaye, Hippolyte: L’aqueduc de S. Socrate à Zénonopolis, in: AnBoll 30 (1911), 316–320. Latyšev, Vasilij Vasil’jeviˇc: Menologii Anonymi Byzantini saeculi X quae supersunt. Fasci- culus prior, Februarium et Martium menses continens. Sumptibus Caesareae Academiae scientiarum e codice Mosquensi 376 Vlad, St. Petersburg 1911. Calder, W. M.: Colonia Caesareia Antiocheia, in: JRS 2 (1912), 78–109.

45 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Calder, W. M.: Inscriptions d’Iconium, in: RPh 36.1 (1912), 48–77. Fenner, Fridericus: De Basilio Seleuciensi quaestiones selectae, Diss., Marburg 1912. Delehaye, Hippolyte: Vita S. Danielis Stylitae, in: AnBoll 32 (1913), 121–216. Paribeni, R[oberto]/P[ietro] Romanelli: Studii e ricerche archeologiche nell’Anatolia Meridionale, in: Monumenti Antichi 23 (1914), 5–274. Keil, Josef /Adolf Wilhelm: Vorläufiger Bericht über eine Reise in Kilikien, in: JÖAI.B XVIII (1915), 5–60. Nagl, Assunta: Art. „Illos“, RE IX,2 (1916), 2532–2541. Radermacher, L[udwig]: Hippolytos und Thekla. Studien zur Geschichte von Legende und Kultus, SAWW.PH 182/3, Wien 1916. Ruge, Walther: Art. „Isaura“, RE IX,2 (1916), 2055f. Ders.: Art. „Isauria“, RE IX,2 (1916), 2056. Tomaschek, Wilhelm: Zur historischen Topographie von Kleinasien im Mittelalter, SAWW.PH 124/VIII, Wien 1916. Ramsay, William Mitchell: Studies in the Roman Province Galatia: I. The Homanadeis and the Homanadensian War, in: JRS 7 (1917), 229–283. Ders.: The utilisation of older epigraphic copies, in: JHS 38 (1918), 124–192. Greßmann, Hugo: Art. „Sabbatistai“, RE I A,2 (1920), 1560–1565. Ruge, Walther: Art. „Kennatis“, RE XI,1 (1921), 171. Ders.: Art. „Kilikia“, RE XI,1 (1921), 385–389. Ormerod, H. A.: The Campaigns of Servilius Isauricus against the Pirates, in: JHS 12 (1922), 35–56, 288. Bauer, Max: Inschriften auf frühchristlichen Tonlampen. Unter besonderer Berücksichtigung der Inschrift „Das Licht Christi scheint allen“, in: Byzantinisch-neugriechische Jahrbücher 4 (1923), 296–300. Buckler, W[illiam] H[epburn]/W[illiam] M[oir] Calder/C[hristopher] W[illiam] M[achell] Cox: Asia Minor, 1924. I.—Monuments from Iconium, Lycaonia and Isauria, in: JRS XIV (1924), 24–84. Ruge, Walther: Art. „Lakanitis“, RE XII,1 (1924), 519. Ders.: Art. „Lalasis“, RE XII,1 (1924), 535. Honigmann, Ernest: Studien zur Notitia Antiochena, in: ByZ 25 (1925), 60–88. Ruge, Walther: Art. „Leontopolis“, RE XII,2 (1925), 2053–2057. Schultze, Victor: Altchristliche Städte und Landschaften. II. Kleinasien. Zweite Hälfte, Güters- loh 1926. Callander, T.: Inscriptions from Isauria, in: AJP 48.3 (1927), 235–246. [IGR IV] Lafaye, G[eorges] [Hg.]: Inscriptiones graecae ad res romanas pertinentes. Tomus quartus, Paris 1927. Schwartz, Eduard: Codex Vaticanus gr. 1431. Eine antichalkedonische Sammlung aus der Zeit Kaiser Zenons, ABAW.PH 32,6, München 1927, 52–54. [MAMA I] Calder, W. M. [Hg.]: Monumenta Asiae Minoris Antiqua Vol. I, Manchester 1928. Schwartz, Eduard: Concilium Uniuersale Ephesenum. Tomus primus. Volumen primum. Acta Graeca. Pars sexta: Collectio Vaticana 165–172, ACO I 1,6, Berlin und Leipzig 1928.

46 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

[MAMA II] Herzfeld, Emil/Samuel Guyer: Meriamlik und Korykos. Zwei christliche Rui- nenstätten des Rauhen Kilikiens, MAMA II, Manchester 1930. [MAMA III] Keil, Josef /Adolf Wilhelm [Hg.]: Denkmäler aus dem Rauhen Kilikien, MAMA III, Manchester 1931. Lietzmann, Hans: Notizen, in: ZNW 31 (1932), 313–315. Delehaye, Hippolyte: Les origines du culte des martyrs. Deuxième édition revue, SHG 20, Brüssel 1933. Schwartz, Eduard: Concilium Uniuersale Chalcedonense. Tomus alter. Volumen primum. Pars prima. Epistularum collectiones. Actio prima, ACO II 1,1, Berlin und Leipzig 1933. Ders.: Concilium Uniuersale Chalcedonense. Tomus alter. Volumen primum. Pars altera. Actio secunda. Epistularum collectio B. Actiones III–VII, ACO II 1,2, Berlin und Leipzig 1933. Syme, Ronald: Galatia and Pamphylia under Augustus. The Governorships of Piso, Quirinius and Silvanus, in: Klio 27 (1934), 122–148. Trautmann, Reinhold/Robert Adolf Klostermann: Drei griechische Texte zum Codex Supraslien- sis. II. Das Martyrium von Konon dem Isaurier, in: ZSlP 11 (1934), 299–324. Broughton, Thomas Robert Shannon: Some Non-Colonial Coloni of Augustus, in: Transactions and Proceedings of the American Philological Association 66 (1935), 18–24. [IG II/III2 3,1] Kirchner, Iohannes [Hg.]: Inscriptiones Graecae. Inscriptiones Atticae Euclidis anno posteriores. Pars tertia: Dedicationes, titulos honorarios, titulos sacros, titulos sepul- crales continens. Fasciculus prior: Dedicationes, tituli honorarii, tituli sacri, IG II/III2 3,1, Berlin 1935. Swoboda, Heinrich/Josef Keil/Fritz Knoll [Hg.]: Denkmäler aus Lykaonien, Pamphylien und Isaurien. Ergebnisse einer im Auftrage der Gesellschaft von Julius Jüthner, Fritz Knoll, Karl Patsch und Heinrich Swoboda durchgeführten Forschungsreise, Deutsche Gesellschaft der Wissenschaften und Künste für die Tschechoslowakische Republik in Prag, Brünn 1935. Gottwald, J.: Paperon, in: ByZ 36 (1936), 86–100. Schwartz, Eduard: Concilium Uniuersale Chalcedonense. Tomus alter. Volumen quintum. Collectio Sangermanensis, ACO II 5, Berlin und Leipzig 1936. Jones, A. H. M.: The cities of the eastern Roman provinces, Oxford 1937. Robert, Louis: Études Anatoliennes. Recherches sur les inscriptions grecques de l’Asie Mineure, Études orientales V, Paris 1937. [MAMA VI] Buckler, W[illiam] H[epburn]/W[illiam] M[oir] Calder: Monuments and docu- ments from Phrygia and Caria, MAMA VI, Manchester 1939. Honigmann, Ernest: La liste originale des pères de Nicée. A propos de l’Évêché de ›Sodoma‹ en Arabie, in: Byz. XIV (1939), 17–76. Ders.: Le Synekdèmos d’Hiérokles et l’opuscule géographique de Georges de Chypre. Texte, introduction, commentaire et cartes. Préface de Franz Cumont, Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae, Forma Imperii Byzantini Fasciculus I, Brüssel 1939. Krencker, Daniel: Die Wallfahrtskirche des Simeon Stylites in Kal’at Sim’ân. I. Bericht über Untersuchungen und Grabungen im Frühjahr 1938, ausgeführt im Auftrag des Deut- schen Archäologischen Institutes. Mit einem Beitrag von Rudolf Naumann. Mit 30 Tafeln, APAW.PH 1938/4, Berlin 1939. Schneider, A. M.: Eine Reliquiarinschrift aus Sivas, in: ByZ 39,2 (1939), 393.

47 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Syme, Ronald: Observations on the Province of Cilicia, in: W. M. Calder/Josef Keil [Hg.]: Anatolian Studies presented to William Hepburn Buckler, Manchester 1939, 299–332; erneut abgedruckt in: Ronald Syme: Roman Papers I, hg. v. Ernst Badian, Oxford 1979, 120–148. Erzen, Afif: Kilikien bis zum Ende der Perserherrschaft, Diss., Leipzig 1940. Marx, Benedikt: Procliana. Untersuchung über den homiletischen Nachlaß des Patriarchen Proklos von Konstantinopel, MBTh 23, Münster 1940. Ders.: Der homiletische Nachlass des Basileios von Seleukeia, in: OCP 7 (1941), 329–369. Ramsay, William Mitchell: The Social Basis of Roman Power in Asia Minor, hg. v. J.G.C. Anderson, Aberdeen 1941. Honigmann, Ernest: The original lists of the members of the Council of Nicaea, the Robber- Synod and the , in: Byz. XVI (1943), 20–80. Devreesse, Robert: Le patriarcat d’Antioche. Depuis la paix l’église jusqu’a la conquête arabe, Paris 1945. Honigmann, Ernest: The Patriarchate of Antioch. A revision of Le Quien and the Notitia Antiochena, in: Traditio V (1947), 135–161. Stein, Ernest: Histoire du bas-empire. Tome II. De la disparition de l’empire d’occident a la mort de Justinien (476–565). Avec 3 cartes hors-texte, Paris u. a. 1949. Keil, Josef: Die Inschriften der Agora von Smyrna, in: Abteilung Istanbul des Archäologischen Instituts des Deutschen Reiches [Hg.]: Kleinasien und Byzanz. Gesammelte Aufsätze zur Altertumskunde und Kunstgeschichte, IF 17, Berlin 1950, 54–68. Kötting, Bernhard: Peregrinatio Religiosa. Wallfahrten in der Antike und das Pilgerwesen in der alten Kirche, FVK 33–35, Münster 1950. Magie, David: Roman Rule in Asia Minor. To the end of the third century after Christ. Band I: Text, Band II: Notes, Princeton 1950. Honigmann, Ernest: Évêques et évêchés monophysites d’Asie antérieure au VIe siècle, CSCO.Sub 2, Löwen 1951. Halkin, François: Un émule d’Orphée. La légende grecque inédite de Saint Zosime, martyr d’Anazarbe en Cilicie, in: AnBoll 70 (1952), 249–261. Ders.: Inscriptions grecques relatives a l’hagiographie, in: AnBoll 71 (1953), 74–99, 326–358. Ders.: L’inscription métrique d’Anazarbe en l’honneur de Saint Ménas, in: Byz. 23 (1953), 239–243. Honigmann, Ernest: Theodoret of Cyrus and Basil of Seleucia. The time of their death, in: ders.: Patristic Studies, StT 173, Vatikan 1953, 174–184. Delehaye, Hippolyte/François Halkin: Les actes inédits de Sainte Charitine, martyre à Corycos en Cilicie, in: AnBoll 72 (1954), 5–14. Gough, Michael: A Temple and Church at Aya¸s(Cilicia), in: AnSt 4 (1954), 49–64. Ders.: Some Recent Finds at Alahan (Koja Kalessi), in: AnSt 5 (1955), 115–123. [MAMA VII] Calder, W. M. [Hg.]: Monuments from Eastern Phrygia, MAMA VII, Manchester 1956. Verzone, Paolo: Alahan Manastir. Un monumento dell’Arte Tardo-Romano in Isauria, Turin 1956.

48 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Forsyth, George H.: Architectural Notes on a Trip Through Cilicia, in: DOP 11 (1957), 223– 236. Gough, Michael: A Church of the Iconoclast (?) Period in Byzantine Isauria, in: AnSt 7 (1957), 153–161. Hermann, Alfred: Art. „Cilicium“, RAC III (1957), 127–136. Krischan, Josef: Beziehungen zwischen Grabschutzformeln und den gesetzlichen Bestimmungen gegen Gräberschädigung, in: Wiener Studien 70 (1957), 205–218. Bammel, E[rnst]: Die Schatzung des Archelaos, in: Historia VII (1958), 497–500; erneut abgedruckt in: Ernst Bammel: Judaica. Kleine Schriften I, WUNT 37, Tübingen 1986, 35–38. Gough, Michael: A fifth Century Silver Reliquiary from Isauria, in: BySl 19,2 (1958), 244–250. Hereward, Daphne: Inscriptions from Pamphylia and Isauria, in: JHS 78 (1958), 57–77. Gough, Michael: Report on Archaeological Work Carried out at Alahan 1957, in: Türk Arkeoloji Dergisi VIII-2/1958 (1959), 6–7. [IGLSyr V] Jalabert, Louis/René Mouterde [Hg.]: Inscriptions grecques et latines de la Syrie. Tome V: Émésène. Nos 1998–2710. Avec la collaboration de Claude Mondésert, Biblio- thèque archéologique et historique de l’Institut Français d’Archéologie de Beyrouth LXVI, Paris 1959. Verzone, P[aolo]: Bozkır. Tomba con rilievi rupestri, in: Palladio IX (1959), 12–16. Ders.: Isaura Vetus (Palaia Isaura), in: Palladio IX (1959), 1–11. Bean, George Ewart: Notes and Inscriptions from Pisidia. Part II, in: AnSt 10 (1960), 43–82. Itinerarium Egeriae (Peregrinatio Aetheriae). Herausgegeben von Otto Prinz. Fünfte, neubear- beitete und erweiterte Auflage, Heidelberg 1960. Houwink ten Cate, Philo Hendrik Jan: The Luwian population groups of Lycia and Cilicia Aspera during the Hellenistic period. Dissertation Amsterdam, DMOA X, Leiden 1961. Kötting, Bernhard: Art. „Leontopolis in Isaurien“, LThK2 6 (1961), 970. Neumann, Günter: Untersuchungen zum Weiterleben hethitischen und luwischen Sprachgutes in hellenistischer und römischer Zeit, Wiesbaden 1961. Saint Basile: Lettres. Tome II. Texte établi et traduit par Yves Courtonne, CUFr, Paris 1961. Bean, George Ewart/Terence Bruce Mitford: Sites Old and New in Rough Cilicia, in: AnSt 12 (1962), 185–217. [MAMA VIII] Calder, W. M./J. M. R. Cormack [Hg.]: Monuments from Lycaonia, the Pisido- Phrygian Borderland, Aphrodisias, MAMA VIII, Manchester 1962. Discipline générale antique (IIe–IXe s.) par Périclès-Pierre Joannou. Tome I, 1: Les canons des conciles oecuméniques, Fonti IX, Grottaferrata 1962. Discipline générale antique (IVe–IXe s.) par Périclès-Pierre Joannou. Tome I, 2: Les canons des synodes particuliers, Fonti IX, Grottaferrata 1962. Grabar, André: Un reliquaire provenant d’Isaurie, in: CAr XIII (1962), 49–59. Mécérian, Jean: Les inscriptions du Mont Admirable, in: MUSJ 38/14 (1962), 297–330. Ven, Paul van den [Hg.]: La vie ancienne de S. Syméon Stylite le Jeune (521–592). Tome Ier: Introduction et texte grec, SHG 32, Brüssel 1962. Welles, Charles Bradford: Hellenistic Tarsus, in: MUSJ 38/2 (1962), 41–75. Feld, Otto: Bericht über eine Reise durch Kilikien, in: IstMitt 13/14 (1963–1964), 88–107.

49 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Halkin, François: «Métaphrase» anonyme de la passion des saints Tarachus, Probus et Andronic (BHG3 1574b), in: ders.: Inédits byzantins d’Ochrida, Candie et Moscou, SHG 38, Brüssel 1963, 211–252. Lemerle, Paul: Fl. Appalius Illus Trocundes, in: Syria XL (1963), 315–322. Budde, Ludwig: Ein Achilleus-Sarkophag aus Tarsus in Adana, in: Ernst Homann-Wedeking/ Berta Segall [Hg.]: Festschrift Eugen v. Mercklin, Waldsassen 1964, 9–26. Dupont-Sommer, André/Louis Robert: La Déesse de Hiérapolis Castabala (Cilicie), BAHI 16, Paris 1964. Procopii Caesariensis Opera Omnia recognovit Jacobus Haury. Vol. IV, ΠΕΡΙ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ libri VI sive de Aedificiis cum duobus indicibus, praefatione excerptisque Photii adiectis. Editio stereotypa correctior, addenda et corrigenda adiecit Gerhard Wirth, BSGRT, Leipzig 1964. Riemschneider, Margarete: Heidnische Götter in christlichem Gewande: Die Löwenheiligen, in: Johannes Irmscher [Hg.]: Byzantinische Beiträge, Berlin 1964, 81–90. Zgusta, Ladislav: Kleinasiatische Personennamen, Monografie Orientálního ústavu CSAVˇ 19, Prag 1964. Bean, George Ewart/Terence Bruce Mitford: Journeys in Rough Cilicia in 1962 and 1963, DÖAW.PH 85, Wien 1965. Feld, Otto: Beobachtungen an spätantiken und frühchristlichen Bauten in Kilikien. Bericht über eine Reise, in: RQ 60 (1965), 131–143. Heide, Winfried: Das Martyrium der Hl. Theodula, FVK 40, Münster 1965. Levick, Barbara: Two Inscriptions from Pisidian Antioch, in: AnSt XV (1965), 53–62. Thierry, Nicole/Michel Thierry: Ayvali Kilise ou pigeonnier de Gülli Dere. Église inédite de Cappadoce, in: CAr XV (1965), 97–154. Delehaye, Hippolyte: Les passions des martyrs et les genres littéraires. Deuxième édition, revue et corrigée, SHG 13B, Brüssel 1966. Mango, Cyril: Isaurian Builders, in: Peter Wirth [Hg.]: Polychronion. Festschrift Franz Dölger zum 75. Geburtstag, CGU Reihe D 1, Heidelberg 1966, 358–365. Rougé, Jean: L’histoire Auguste et l’Isaurie au IVe siècle, in: REA 1966, 282–315. Feld, Otto/Hans Weber: Tempel und Kirche über der korykischen Grotte (Cennet Cehennem) in Kilikien, in: IstMitt 17 (1967), 254–278. Levick, Barbara: Roman Colonies in Southern Asia Minor, Oxford 1967. Machatschek, Alois: Die Nekropolen und Grabmäler im Gebiet von Elaiussa Sebaste und Korykos im Rauhen Kilikien. Mit 56 Tafeln und 74 Abbildungen, ETAM 2, Wien 1967. Rosenbaum, Elisabeth/Gerhard Huber/Somay Onurkan: A Survey of Coastal Cities in Western Cilicia. Preliminary Report. With an Excursus by Roderich Regler, Türk Tarih Kurumu Yayınlarından, VI. Seri, Nr. 8, Ankara 1967. Kubi´nska,Jadwiga: Les monuments funéraires dans les inscriptions grecques de l’Asie Mineure, Travaux du centre d’archéologie méditerranéenne de l’academie polonaise des sciences 5, Warschau 1968. MacKay, Theodora Stillwell: Olba in Rough Cilicia, Diss., Bryn Mawr 1968. Syme, Ronald: Ammianus and the Historia Augusta, Oxford 1968.

50 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Budde, Ludwig: Antike Mosaiken in Kilikien. 1. Frühchristliche Mosaiken in Misis- Mopsuhestia, BKCO 5, Recklinghausen 1969. Chrysos, Evangelos: Zur Entstehung der Institution der autokephalen Erzbistümer, in: ByZ 62 (1969), 263–286. Claude, Dietrich: Die byzantinische Stadt im 6. Jahrhundert, Byzantinisches Archiv 13, Mün- chen 1969. [IvP 3] Habicht, Christian [Hg.]: Die Inschriften des Asklepieions. Mit einem Beitrag von M. Wörrle, AvP VIII, Berlin 1969. Lackner, Wolfgang: Zwei griechische Inedita über die Märtyrer Klaudios, Asterios, Neon und Theonilla, in: AnBoll 87 (1969), 115–132. Liebmann-Frankfort, Thérèse: La prouincia Cilicia et son intégration dans l’empire romain, in: Jacqueline Bibauw [Hg.]: Hommages à Marcel Renard II, Brüssel 1969, 447–457. Mackay, Theodora S./Pierre Mackay: Inscriptions from Rough Cilicia east of the Calycadnus, in: AnSt 19 (1969), 139–142. Ziegler, Konrat: Art. „Kilikien“, KP 3 (1969), 208f. Bean, George Ewart/Terence Bruce Mitford: Journeys in Rough Cilicia 1964–1968, ETAM 3, Wien 1970. Bowie, E[wen] L[yall]: Rez. zu „Levick: Colonies“, in: JRS 60 (1970), 202–207. Zgusta, Ladislav: Neue Beiträge zur kleinasiatischen Anthroponymie, Dissertationes Orientales 24, Prag 1970. Alföldi-Rosenbaum, Elisabeth: Anamur Nekropolü. The Necropolis of Anemurium, Türk Tarih Kurumu Yayınlarından Seri VI Nr. 12, Ankara 1971. Buschhausen, Helmut: Die spätrömischen Metallscrinia und frühchristlichen Reliquiare. I. Teil: Katalog. Mit 709 Abbildungen auf 199 Tafeln und mit 70 Textabbildungen, WBS IX, Wien 1971. MacKay, Pierre A.: The First Modern Visitor to Alahan, in: AnSt 21 (1971), 173–174. Alföldi-Rosenbaum, Elisabeth: Matronianus, Comes Isauriae: An Inscription from the Sea Wall of Anemurium, in: Phoenix 26,2 (1972), 183–186. Budde, Ludwig: Antike Mosaiken in Kilikien. 2. Die heidnischen Mosaiken, BKCO 6, Reck- linghausen 1972. [IG X 2,1] Edson, Carolus [Hg.]: Inscriptiones Graecae. Volumen X. Inscriptiones Epiri, Mace- doniae, Thraciae, Scythiae. Pars II. Inscriptiones Macedoniae. Fasciculum 1. Inscriptiones Thessalonicae et viciniae, IG X 2,1, Berlin 1972. Gough, Michael: The Emperor Zeno and Some Cilician Churches, in: AnSt 22 (1972), 199– 212. Gray, E. W.: Cilician Inscriptions, in: ClassRev XXII,3 (1972), 398–401. Hall, Alan S.: Valerius Valentinianus, praeses of Isauria, in: AnSt 22 (1972), 214–216. Lackner, Wolfgang: Eine unedierte griechische Passion der kilikischen Märtyrin Domnina, in: AnBoll 90 (1972), 241–259. Lippold, Adolf: Art. „Zenon 17), römischer Kaiser“, RE X A (1972), 149–213. López-Salvá, Mercedes: Los »Thaumata« de Basilio de Seleucia, in: Cuadernos de Filologia Clásica 3 (1972), 217–321.

51 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Mango, Cyril/Ihor Ševˇcenko: Three inscriptions of the reigns of Anastasius I and Constantine V, in: ByZ 65 (1972), 379–393. Basilius von Caesarea: Briefe. Zweiter Teil. Eingeleitet, übersetzt und erläutert von Wolf-Dieter Hauschild, BGrL 3, Stuttgart 1973. Gero, Stephen: Byzantine Iconoclasm During the Reign of Leo III. With Particular Attention to the Oriental Sources, CSCO.Sub 41, Louvain 1973. Hall, Alan S.: New Light on the Capture of Isaura Vetus by P. Servilius Vatia, in: Kommission für Alte Geschichte und Epigraphik des Deutschen Archäologischen Instituts [Hg.]: Akten des VI. Internationalen Kongresses für Griechische und Lateinische Epigraphik. München 1972, Vestigia 17, München 1973, 568–571. Kirsten, Ernst: Diokaisareia und Sebaste, zwei Städtegründungen der frühen Kaiserzeit im kilikischen Arbeitsgebiet der Akademie, in: AÖAW.PH 110 (1973), 347–363. Kitzinger, Ernst: Observations on the Samson Floor at Mopsuestia, in: DOP 27 (1973), 133– 144. Lackner, Wolfgang: Ein epigraphisches Zeugnis für den praeses Ciliciae Marcianus in der Passion des Iulianos von Anazarbos, in: VigChr 27 (1973), 53–55. Laminger-Pascher, Gertrud: Index Grammaticus zu den griechischen Inschriften Kilikiens und Isauriens, I, SÖAW.PH 284/3, Wien 1973. Dies.: Kleine Nachträge zu isaurischen Inschriften I, in: ZPE 10 (1973), 189–193. Dies.: Kleine Nachträge zu isaurischen Inschriften II, in: ZPE 12 (1973), 63–74. Russell, James: New inscriptions from Anemurium, in: Phoenix 27 (1973), 319–327. Dagron, Gilbert: L’auteur des Actes et des Miracles de Sainte Thècle, in: AnBoll 92 (1974), 5–11. Kaster, Karl Georg: Art. „Konon von Isauria (der Isaurer)“, LCI 7 (1974), 332f. Laminger-Pascher, Gertrud: Die Bedeutung von ἅγιος in einigen korykischen Inschriften, in: AÖAW.PH 110. Jahrgang 1973 (1974), 344–346. Dies.: Hebräisch ’¯ezob¯ in einer griechischen Inschrift, in: Die Sprache 20,2 (1974), 133–135. Dies.: Index Grammaticus zu den griechischen Inschriften Kilikiens und Isauriens, II, SÖAW.PH 298/3, Wien 1974. Dies.: Kleine Nachträge zu kilikischen Inschriften, in: ZPE 15 (1974), 31–68. Dies.: Zur Herkunft der isaurischen Grabformel ἀνιστάναι τινά, in: AÖAW.PH 110. Jahrgang 1973 (1974), 199–204. Thümmel, Hans Georg: Das Samson-Mosaik in Misis (Mopsuhestia) und seine Inschriften, in: ZDPV 90 (1974), 69–75. Foss, Clive: The Persians in Asia Minor and the end of Antiquity, in: English Historical Review 1975, 721–747. Bröcker, Heinrich: Der hl. Thalelaios. Texte und Untersuchungen, FVK 48, Münster 1976. Kunze, Konrad: Minophilus und Zosimus von Anazarba. Alemannische Zeugnisse (1382) einer un- und einer kaum bekannten griechischen Legende, in: AnBoll 94 (1976), 47–62. Mitchell, Stephen: Legio VII and the Garrison of Augustan Galatia, in: CQ 26,2 (1976), 298–308. Sherwin-White, A[drian] N[icolas]: Rome, Pamphylia and Cilicia, 133–70 B.C. In: JRS 66 (1976), 1–14.

52 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Dinkler-von Schubert, Erika: Rez. zu „Buschhausen: Metallscrinia“, in: JbAC 20 (1977), 215– 223. Eickhoff, Ekkehard: Friedrich Barbarossa im Orient. Kreuzzug und Tod Friedrichs I. IstMitt.B 17, Tübingen 1977. Kellner, Hans Jörg: Zwei neue Flottendiplome. Zur Grenze von Pamphylien und Kilikien, in: Chiron 7 (1977), 315–322. Mitchell, Stephen: R.E.C.A.M. Notes and Studies No. 1. Inscriptions of Ancyra, in: AnSt 27 (1977), 63–103. Sullivan, Richard D.: Papyri Reflecting the Eastern Dynastic Network, in: ANRW II 8 (1977), 908–939. Ussishkin, David: Two Lead Coffins from Cilicia, in: IEJ 27,4 (1977), 215–218. Ziegler, Ruprecht: Münzen Kilikiens als Zeugnis kaiserlicher Getreidespenden, in: JNG 27 (1977), 29–67. Campbell, Sheila D.: The mosaic pavements of Anemurium in Cilicia. With a special study of the geometric motifs, Diss., Toronto 1978 (non vidi). Mitchell, Stephen: Roman Residents and Roman Property in Southern Asia Minor, in: Ekrem Akurgal [Hg.]: The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology. Ankara – ˙Izmir 23–30/IX/1973, Band I, Ankara 1978, 311–318. Roxan, Margaret M. [Hg.]: Roman Military Diplomas 1954–1977, London 1978. Staffieri, Giovanni Maria: La Monetazione di Olba nella Cilicia Trachea, Lugano 1978. Stichel, Rainer: Die Inschriften des Samson-Mosaiks in Mopsuestia und ihre Beziehung zum biblischen Text, in: ByZ 71 (1978), 50–61. Vie et miracles de sainte Thècle. Texte grec, traduction et commentaire par Gilbert Dagron. Avec la collaboration de Marie Dupré la Tour, SHG 62, Brüssel 1978. Halfmann, Helmut: Die Senatoren aus dem östlichen Teil des Imperium Romanum bis zum Ende des 2. Jh. n. Chr., Hypomnemata 58, Göttingen 1979. Mitchell, Stephen: Iconium and Ninica. Two Double Communities in Roman Asia Minor, in: Historia 28,4 (1979), 409–438. Neumann, Günter: Zum Namen Kilikien, in: Onofrio Carruba [Hg.]: Studia Mediterranea Piero Meriggi Dicata, Studia Mediterranea 1, Pavia 1979, 429–437; erneut abgedruckt in: Günther Neumann: Ausgewählte kleine Schriften. Herausgegeben von Enrico Badalì, Helmut Nowicki und Susanne Zeilfelder, IBS 77, Innsbruck 1994, 293–301. Roueché, Charlotte: A New Inscription from Aphrodisias and the Title πατὴρ τῆς πόλεως, in: GRBS 20 (1979), 173–185. Weiß, Peter: Die Abkürzungen ΓΒ und ΓΓ auf den spätkaiserzeitlichen Münzen von Tarsos und Anazarbos, in: Chiron 9 (1979), 545–552. Weitzmann, Kurt [Hg.]: Age of Spirituality. Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century. Catalogue of the exhibition at The Metropolitan Museum of Art, November 19, 1977, through February 12, 1978, New York 1979. Alföldi-Rosenbaum, Elisabeth: The Necropolis of Adrassus (Balabolu) in Rough Cilicia (Isauria). With Contributions by Joyce Reynolds and Karl-Dietrich Schmidt, ETAM 10, Wien 1980. Hellenkemper, Hansgerd: Zur Entwicklung des Stadtbildes in Kilikien, in: ANRW II 7,2 (1980), 1262–1283.

53 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Mitford, Terence Bruce: Roman Rough Cilicia, in: ANRW II 7,2 (1980), 1230–1261. Neumann, Günter: Kleinasien, in: Günter Neumann/Jürgen Untermann [Hg.]: Die Sprachen im Römischen Reich der Kaiserzeit. Kolloquium vom 8. bis 10. April 1974, BJ Beihefte 40, Bonn 1980, 167–185; erneut abgedruckt in: Günther Neumann: Ausgewählte kleine Schriften. Herausgegeben von Enrico Badalì, Helmut Nowicki und Susanne Zeilfelder, IBS 77, Innsbruck 1994, 302–320. Reekmans, Louis: Siedlungsbildung bei spätantiken Wallfahrtsstätten, in: Ernst Dassmann/ Karl Suso Frank [Hg.]: Pietas. Festschrift für Bernhard Kötting, JAC.E 8, Münster 1980, 324–355. Darrouzès, A. A. [Hg.]: Notitiae Episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae. Texte critique, introduction et notes, Géographie ecclésiastique de l’empire byzantin I, Paris 1981. Eyice, Semavi: Einige byzantinische Kleinstädte im Rauhen Kilikien, in: 150 Jahre Deutsches Archäologisches Institut 1829–1979. Festveranstaltung und internationales Kolloquium 17.–22. April 1979 in Berlin, Mainz 1981, 204–209. Frend, W.H.C.: Isauria: Severus of Antioch’s Problem-Child, 512–518, in: Franz Paschke [Hg.]: Überlieferungsgeschichtliche Untersuchungen. In Zusammenarbeit mit Jürgen Dummer, Johannes Irmscher und Kurt Treu, TU 125, Berlin 1981, 209–216. Harrison, Martin: The Emperor Zeno’s Real Name, in: ByZ 74 (1981), 27f. Laminger-Pascher, Gertrud: Die Stifterinschrift in der Gemeindekirche von Maden¸sehir(Bin Bir Kilisse) in Lykaonien, in: AÖAW.PH 117. Jahrgang 1980 (1981), 179–187. Dies.: Schreib- und Lesefehler in lykaonisch-isaurischen Inschriften, in: AÖAW.PH 117. Jahrgang 1980 (1981), 187–194. Metzger, Catherine: Les ampoules à eulogie du musée du Louvre, Notes et Documents des musées de France 3, Paris 1981. Nauerth, Claudia/Rüdiger Warns: Thekla. Ihre Bilder in der frühchristlichen Kunst, GOF.K 3, Wiesbaden 1981. Devijver, H[ubert]: Cohortes Cilicum in the Service of Rome, in: ZPE 47 (1982), 173–183. Eck, Werner: Jahres- und Provinzialfasten der senatorischen Statthalter von 69/70 bis 138/139, in: Chiron 12 (1982), 281–362. Ders.: Prokonsuln von Asia in der flavisch-traianischen Zeit, in: ZPE 45 (1982), 139–153. Koch, Guntram/Hellmut Sichtermann: Römische Sarkophage. Mit einem Beitrag von Friederike Sinn-Henninger, München 1982. Mitchell, Stephen: Regional Epigraphic Catalogues of Asia Minor II. The Ankara District. The Inscriptions of North Galatia. With the assistance of David French and Jean Greenhalgh, BAR.I 135, Oxford 1982. Nauerth, Claudia: Nachlese von Thekla-Darstellungen, in: Guntram Koch [Hg.]: Studien zur spätantiken und frühchristlichen Kunst und Kultur des Orients, GOF.K 6, Wiesbaden 1982, 14–18. Russell, James: The Evil Eye in Early Byzantine Society. Archaeological Evidence from Ane- murium in Isauria, in: JÖB 32,3 (1982), 539–548. Blockley, R.C. [Hg.]: The Fragmentary Classicising Historians of the Later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus. II. Text, Translation and Historiographical Notes, ARCA Classical and Medieval Texts, Papers and Monographs 10, Liverpool 1983.

54 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Laminger-Pascher, Gertrud: Sozial-historische Aspekte der griechischen Inschriften des südöstli- chen Kleinasien, in: Wolfgang Meid/Hans Schmeja [Hg.]: Philologie und Sprachwissenschaft. Akten der 10. Österreichischen Linguisten-Tagung. Innsbruck, 23.–26. Oktober 1982, IBS 43, Innsbruck 1983, 137–147. Schmitt, Rüdiger: Die Sprachverhältnisse in den östlichen Provinzen des Römischen Reiches, in: ANRW II 29,2, Berlin/New York 1983, 554–586. Braund, David: Rome and the Friendly King. The Character of the Client Kingship, New York 1984. Feissel, Denis: Notes d’épigraphie chrétienne VII, in: BCH 108 (1984), 545–579. French, David: The site of Dalisandus, in: EA 4 (1984), 85–98. Graf, Fritz: Maximos von Aigai. Ein Beitrag zur Überlieferung über Apollonios von Tyana, in: JbAC 27/28 (1984–1985), 65–73. [ETAM 11] Laminger-Pascher, Gertrud: Beiträge zu den griechischen Inschriften Lykaoniens. Mit 12 Seiten Facsimile und 17 Abbildungen, ETAM 11, Wien 1984. Bénabou, Marcel: Rome et la police des mers au 1er siècle avant J.C. La répression de la piraterie Cilicienne, in: Micheline Galley/Leïla Ladjimi Sebai [Hg.]: L’homme méditerranéen et la mer. Actes du Troisième Congrès International d’études des cultures de la Méditerranée Occidentale (Jerba, Avril 1981), Paris 1985, 60–69. Burgess, William Douglas: The Isaurians in the Fifth Century A.D., Diss., Madison 1985. Gough, Mary [Hg.]: Alahan. An Early Christian Monastery in southern Turkey. Based on the Work of Michael Gough, Studies and Texts 73, Toronto 1985. Halkin, François: Vie de S. Conon d’Isaurie, in: AnBoll 103 (1985), 5–34. Harrison, Martin: The Inscriptions and Chronology of Alahan, in: Gough [Hg.]: Alahan, 21–34. Hill, Stephen: Matronianus, Comes Isauriae, an Inscription from an Early Byzantine Basilica at Yanıkhan, Rough Cilicia, in: AnSt 35 (1985), 93–97. Laminger-Pascher, Gertrud: Fünf neue Grabinschriften aus Lykaonien, in: Komitee Festschrift für Hermann Vetters [Hg.]: Lebendige Altertumswissenschaft. Festgabe zur Vollendung des 70. Lebensjahres von Hermann Vetters dargebracht von Freunden, Schülern und Kollegen, Wien 1985, 273–275. Dies.: Römische Soldaten in Isaurien, in: Ekkehard Weber/Gerhard Dobesch [Hg.]: Römische Geschichte, Altertumskunde und Epigraphik. Festschrift für Artur Betz zur Vollendung seines 80. Lebensjahres, Archäologisch-epigraphische Studien 1, Wien 1985, 381–392. Maraval, Pierre: Lieux saints et pèlerinages d’orient. Histoire et géographie des origines à la conquête arabe. Préface de Gilbert Dagron, Paris 1985. Roxan, Margaret M. [Hg.]: Roman Military Diplomas 1978–1984, London 1985. Ziegler, Ruprecht: Städtisches Prestige und kaiserliche Politik. Studien zum Festwesen in Ostki- likien im 2. und 3. Jahrhundert n. Chr. Kultur und Erkenntnis 2, Düsseldorf 1985. Albrecht, Ruth: Das Leben der heiligen Makrina auf dem Hintergrund der Thekla-Traditionen. Studien zu den Ursprüngen des weiblichen Mönchtums im 4. Jahrhundert in Kleinasien, FKDG 38, Göttingen 1986. Eyice, Semavi: Akkale in der Nähe von Elaiussa-Sebaste (Aya¸s),in: Römisch-Germanisches Zentralmuseum [Hg.]: Studien zur spätantiken und byzantinischen Kunst, Teil 1. Friedrich

55 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Wilhelm Deichmann gewidmet, herausgegeben in Verbindung mit Otto Feld und Urs Peschlow, RGZM Monographien 10,1, Bonn 1986, 63–76. Freeman, Philip: The Province of Cilicia and its Origins, in: Philip Freeman/David Kennedy [Hg.]: The Defence of the Romand an Byzantine East. Proceedings of a colloquium held at the Universtiy of Sheffield in April 1986. Part i, BARInt 297(i), Oxford 1986, 253–275. Halfmann, Helmut: Itinera principum. Geschichte und Typologie der Kaiserreisen im Römi- schen Reich, Stuttgart 1986. Hellenkemper, Hansgerd: Die Kirchenstiftung des Kaisers Zenon im Wallfahrtsheiligtum der heiligen Thekla bei Seleukia, in: Wallraff-Richartz-Jahrbuch XLVII (1986), 63–90. Ders.: Legionen im Bandenkrieg – Isaurien im 4. Jahrhundert, in: Studien zu den Militärgren- zen Roms III. 13. Internationaler Limeskongreß Aalen 1983. Vorträge, Forschungen und Berichte zur Vor- und Frühgeschichte in Baden-Württemberg 20, Stuttgart 1986, 625–634. Ders.: Zum Grundriß der Kirche des Kaisers Zenon in Meriamlik, in: Bericht über die 33. Tagung für Ausgrabungswissenschaft und Bauforschung vom 30. Mai bis 3. Juni 1984 in Trier, Bonn 1986, 41–45. Hild, Friedrich/Hansgerd Hellenkemper: Neue Forschungen in Kilikien, Veröffentlichungen der Kommission für die Tabula Imperii Byzantini 4, Wien 1986. Hunger, Herbert: Die Bauinschrift am Aquädukt von Elaiussa-Sebaste. Eine Rekapitulation, in: Tyche 1 (1986), 132–137. Meimaris, Yannis E.: Sacred Names, Saints, Martyrs and Church Officials in the Greek Inscrip- tions and Papyri pertaining to the Christian Church of Palestine, Μελετήματα 2, Athen 1986. [ILJug] Šašel, Anna/Jaro Šašel [Hg.]: Inscriptiones Latinae quae in Iugoslavia inter annos MCMII et MCMXL repertae et editae sunt, Situla 25, Ljubljana 1986. Syme, Ronald: Isauria in Pliny, in: AnSt 6 (1986), 159–164; erneut abgedruckt in: Ronald Syme: Roman Papers V, hg. v. Anthony R. Birley, Oxford 1988, 661–667. Warns, Rüdiger: Weitere Darstellungen der heiligen Thekla, in: Guntram Koch [Hg.]: Studien zur frühchristlichen Kunst II, GOF.K 8, Wiesbaden 1986, 75–137. Budde, Ludwig: St. Pantaleon von Aphrodisias in Kilikien, BKCO 9, Recklinghausen 1987. Dagron, Gilbert/Denis Feissel: Inscriptions de Cilicie. Avec la collaboration de Antoine Hermary, Jean Richard et Jean-Pierre Sodini, TMCB 4, Paris 1987. Durugönül, Serra: Athena Krisoa Oreia, in: EA 10 (1987), 115f. Laminger-Pascher, Gertrud: Anhang. Die Inschrift des P. Servilius aus Bozkır und Strabon XI 6,2, in: AÖAW.PH 123. Jahrgang 1986 (1987), 256–259. Dies.: Das lykaonische Koinon und die Lage der Städte Barata, Dalisandos und Hyde, in: AÖAW.PH 123. Jahrgang 1986 (1987), 238–260. Nauerth, Claudia: Kaiser Zenon und Dalisandos – ein Theklakloster in Alahan Monastir?, in: DBAT 23/1986 (1987), 46–65. [IGSK 24] Petzl, Georg [Hg.]: Die Inschriften von Smyrna. Teil II, 1, IGSK 24, Bonn 1987. Russell, James: The mosaic inscriptions of Anemurium. With 22 figures and 27 plates, ETAM 13, Wien 1987. Syme, Ronald: Isaura and Isauria. Some Problems, in: Edmond Frézouls [Hg.]: Sociétés urbaines, sociétés rurales dans l’Asie Mineure et la Syrie hellénistiques et romaines. Actes du colloque

56 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

organisé à Strasbourg (novembre 1985) par l’Institut et le Groupe de Recherche d’histoire romaine et le Centre de Recherche sur le Proche-Orient et la Grèce antiques, Contributions et travaux de l’Instiut d’Histoire Romaine IV, Straßburg 1987, 131–147. Trombley, Frank R.: Korykos in Cilicia Trachis: The Economy of a Small Coastal City in Late Antiquity, in: Ancient History Bulletin 1 (1987), 16–23. Bailey, Donald Michael: A Catalogue of the Lamps in the British Museum. III. Roman Provincial Lamps. With illustrations by Susan Bird and an Appendix by Michael J. Hughes, 2 Bände, London 1988. Laminger-Pascher, Gertrud: Die kleinasiatischen „Lallnamen“, in: Christian Zinko [Hg.]: Ak- ten der 13. Österreichischen Linguistentagung. Graz, 25.–27. Oktober 1985 (mit noch unpublizierten Beiträgen der Tagung Salzburg 1983), Graz 1988, 130–150. Mutafian, Claude: La Cilicie au carrefour des empires. Vol. 1: Texte, Vol. 2: Tableaux, atlas, iconographie, références, bibliographie, index, Collection d’Études Anciennes 113, Paris 1988. Ziegler, Ruprecht: Münzen Kilikiens aus kleineren deutschen Sammlungen, Vestigia 42, Mün- chen 1988. Alföldi-Rosenbaum, Elisabeth: Anemurium: A Bath Building of the Early Christian/Early Byzantine Period, in: Noel Duval [Hg.]: Actes du XIe Congrès international d’archéologie chrétienne. Lyon, Vienne, Grenoble, Genève et Aoste (21–28 septembre 1986). Band II, SAC XLI = Collection de l’École française de Rome 123, Rom und Vatikan 1989, 1647– 1659. Campbell, Sheila D.: Early Christian Anemurium and her Neighbours in the Early Christian Period: The Mosaics, in: Noel Duval [Hg.]: Actes du XIe Congrès international d’archéologie chrétienne. Lyon, Vienne, Grenoble, Genève et Aoste (21–28 septembre 1986). Band II, SAC XLI = Collection de l’École française de Rome 123, Rom und Vatikan 1989, 1639– 1645. Durugönül, Serra: Die Felsreliefs im Rauhen Kilikien, BARInt 511, Oxford 1989. Grossmann, Peter: Abu¯ M¯ına¯ I. Die Gruftkirche und die Gruft, Archäologische Veröffentli- chungen 4, Mainz 1989. Hopwood, Keith: Consent and control. How the peace was kept in Rough Cilicia, in: D.H. French/C.S. Lightfoot [Hg.]: The Eastern Frontier of the Roman Empire. Proceedings of a colloquium held at Ankara in September 1988, British Institute of Archaeology at Ankara Monograph 11, BAR International Series 553, Teil I, Oxford 1989, 191–201. Rémy, Bernard: Les carrières sénatoriales dans les provinces Romaines d’Anatolie au Haut- Empire (31 av. J.-C.–284 ap. J.-C.) (Pont-Bithynie, Galatie, Cappadoce, Lycie-Pamphylie et Cilicie). Préface d’André Chastagnol, Varia Anatolica II, ˙Istanbul und Paris 1989. Russell, James: Christianity at Anemurium (Cilicia). Recent Discoveries, in: Noel Duval [Hg.]: Actes du XIe congrès international d’archéologie chrétienne. Lyon, Vienne, Grenoble, Genève et Aoste (21–28 septembre 1986). Band II, SAC XLI = Collection de l’École française de Rome 123, Rom und Vatikan 1989, 1621–1637. Sayar, Mustafa Hamdi/Peter Siewert/Hans Taeuber: Inschriften aus Hierapolis-Kastabala. Bericht über eine Reise nach Ost-Kilikien. Mit einem Beitrag von James Russell, SÖAW.PH 547, Wien 1989.

57 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Åström, Paul: Greek Inscriptions from Seleukeia in Cilicia, in: Sven-Tage Teodorsson [Hg.]: Greek and Latin Studies in Memory of Cajus Fabricius, Studia graeca et latina Gothoburgensia LIV, Göteborg 1990, 55–58. Burgess, William Douglas: Isaurian Names and Ethnic Identity of the Isaurians in Late Antiquity, in: The Ancient World XXI (1990), 109–121. Hellenkemper, Hansgerd: Die Stadtmauern von Anazarbos/cAyn Zarba. Archäologische Zeug- nisse aus den byzantinisch-arabischen Kriegen, in: Werner Diem/Abdoldjavad Falaturi [Hg.]: Akten des XXIV. Deutschen Orientalistentags Köln 1988. Zeitschrift der Morgenländischen Gesellschaft, Supplement VIII, Stuttgart 1990, 71–76. Hild, Friedrich/Hansgerd Hellenkemper: Kilikien und Isaurien. Mit 402 Abbildungen auf Tafeln, einer Abbildung im Text und drei Karten, 2 Bände, TIB 5, Wien 1990. Hild, Friedrich/Hansgerd Hellenkemper/Gisela Hellenkemper-Salies: Art. „Kommagene – Kilikien – Isaurien“, RBK IV (1990), 182–356. MacKay, Theodora Stillwell: The Major Sanctuaries of Pamphylia and Cilicia, in: ANRW II 18,3 (1990), 2045–2129. Martzelos, Georgios: ῾Η Χριστολογία τοῦ Βασιλείου Σελευκείας καί ἡ οἰκουμενική σημασία της, Φιλοσοφική και Θεολογική Βιβλιοθήκη 17, Thessaloniki 1990. Mitford, Terence Bruce: The Cults of Roman Rough Cilicia, in: ANRW II 18,3 (1990), 2131– 2160. Scharf, Ralf: Die Matroniani – Comites Isauriae, in: EA 16 (1990), 147–151. Shaw, Brent D.: Bandit highlands and lowland peace. The mountains of Isauria-Cilicia, in: JESHO 33 (1990), 199–233, 237–270. Tevel, Johannes Marius: De preken van Basilius van Seleucië. Handschriftelij ke overlevering editie van vier preken, Diss., Utrecht 1990. Üstay, Ali H.: Hunting in Turkey, ˙Istanbul 1990. Vikan, Gary: Art and Marriage in Early Byzantium, in: DOP 44 (1990), 145–163. Bazin, Marcel: Le pays de Ta¸seli(Cilicie Trachée). Les apports de la géographie actuelle à la compréhension de l’occupation antique, in: AnatAnti I (1991), 242–252. Carrara, Paolo: Tradizioni teologiche e politica ecclesiastica delle chiese di Cilicia (sec. III–V), in: QSt 76,1 (1991), 205–239. Desideri, Paolo: Strabo’s Cilicians, in: AnatAnti I (1991), 299–304. Er Scarborough, Yasemin: The Funerary Monuments of Cilicia Tracheia, Diss., Cornell 1991. Er, Yasemin: Diversità e interazione culturale in Cilicia Tracheia. I monumenti funerari, in: QSt 76,1 (1991), 105–140. Foss, Clive: Art. „Isaura“, Oxford Dictionary of Byzantium 2 (1991), 1014. Ders.: Art. „Isauria“, Oxford Dictionary of Byzantium 2 (1991), 1014. Giannarelli, Elena: Paolo, Tecla e la tradizione della Cilicia cristiana, in: QSt 76,1 (1991), 185–203. Hellenkemper-Salies, Gisela: Kilikische Pavimente. Ein Aspekt künstlerischer Auseinanderset- zung zwischen Kilikien und der Levante, in: AnatAnti I (1991), 316–330. Hengel, Martin: Der vorchristliche Paulus, in: Martin Hengel/Ulrich Heckel [Hg.]: Paulus und das antike Judentum. Tübingen-Durham-Symposium im Gedenken an den 50. Todestag Adolf Schlatters (d 19. Mai 1938), WUNT 58, Tübingen 1991, 177–291.

58 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Hild, Friedrich: Die Route der Tabula Peutingeriana (Tab. Peut.) von Iconium über Ad Fines und Tetrapyrgia nach Pompeiopolis in Kilikien, in: AnatAnti I (1991), 310–316. Hopwood, Keith: The links between the coastal cities of western Rough Cilicia and the interior during the Roman period, in: AnatAnti I (1991), 305–309. Imhoof-Blumer, Friedrich: Kleinasiatische Münzen. Band II mit elf Tafeln, Sonderschriften des Österreichischen Archäologischen Institutes 3, Wien 1902 (Nachdruck Hildesheim 1991). Russell, James: Cilicia – Nutrix virorum. Cilicians abroad in peace and war during Hellenistic and Roman times, in: AnatAnti I (1991), 283–297. ¸Sahin, Sencer: Inschriften aus Seleukeia am Kalykadnos (Silifke), in: EA 17 (1991), 139–166. Taeuber, Hans: Die syrisch-kilikische Grenze während der Prinzipatszeit, in: Tyche 6 (1991), 201–210. Trebilco, Paul R.: Jewish Communities in Asia Minor, SNTS Monograph Series 69, Cambridge 1991. Wallinga, Herman T.: Naval installations in Cilicia Pedias. The defence of the parathalassia in Achaimenid times and after, in: AnatAnti I (1991), 276–281. [IGSK 41] Blümel, Wolfgang: Die Inschriften von Knidos. Teil I, IGSK 41, Bonn 1992. Burgess, William Douglas: Isaurian Factions in the Reign of Zeno the Isaurian, in: Latomus 51,4 (1992), 874–880. Harrison, R[ichard] M[artin]: Amorium Excavations 1991: The Fourth Preliminary Report, in: AnSt 42 (1992), 207–222. [ETAM 15] Laminger-Pascher, Gertrud: Die kaiserzeitlichen Inschriften Lykaoniens. Faszikel I: Der Süden. Mit 5 Seiten Facsimile und 3 Tafeln, ETAM 15, Wien 1992. Roos, Paavo: A Water-Mill at the Lamas River, in: AST 9/1991 (1992), 1–8. Sayar, Mustafa Hamdi: Straßenbau in Kilikien unter den Flaviern nach einem neugefundenen Meilenstein, in: EA 20 (1992), 57–62. Taeuber, Hans: Der kilikische comes Illus, in: JÖB 42 (1992), 247f. Williams, Maragaret H.: The Jewish Community of Corycus: Two more Inscriptions, in: ZPE 92 (1992), 248–252. Ziegler, Ruprecht: Wann wurde Mallos zur römischen Kolonie?, in: Studien zum antiken Kleinasien II, AMS 8, Bonn 1992, 181–183. Engelmann, Helmut/A.B. Üner: Inschriften aus dem Museum von Karaman (Lycaonia), in: AÖAW.PH 129/1992 (1993), 1–24. Hild, Friedrich: Eirenupolis in der Kilikia Pedias, in: Gerhard Dobesch/Georg Rehrenböck [Hg.]: Hundert Jahre Kleinasiatische Kommission der Österreichischen Akademie der Wissen- schaften. Die epigraphische und altertumskundliche Erforschung Kleinasiens. Akten des Symposiums von 23. bis 25. Oktober 1990. Mit 34 Abbildungen im Text, 32 Tafeln und 2 Faltkarten, DÖAW.PH 236 = ETAM 14, Wien 1993, 221–225. Kaufhold, Hubert: Griechisch-syrische Väterlisten der frühen griechischen Synoden, in: Oriens Christianus 77 (1993), 1–96. Krengel, Elke: Philopappos aus Selinus/Kilikien, in: „Belehrung und Unterhaltung im Fache der Münzkunde . . . “ Die Numismatische Gesellschaft zu Berlin, gegründet am 22. Dezember 1843. Festschrift zum 150-jährigen Bestehen, Berlin 1993, 69–73.

59 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Mitchell, Stephen: Anatolia. Land, Men, and Gods in Asia Minor. Band 1: The Celts in Anatolia and the Impact of Roman Rule, Band 2: The Rise of the Church, Oxford 1993. Ders.: Anatolia. Land, Men, and Gods in Asia Minor. Band 1: The Celts in Anatolia and the Impact of Roman Rule, Oxford 1993. Ders.: Anatolia. Land, Men, and Gods in Asia Minor. Band 2: The Rise of the Church, Oxford 1993. Murphey, John: Pompey’s Eastern Acta, in: The Ancient History Bulletin 7 (1993), 136–142. Neumann, Günter: Zu den epichorischen Sprachen Kleinasiens, in: Gerhard Dobesch/Georg Rehrenböck [Hg.]: Hundert Jahre Kleinasiatische Kommission der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Die epigraphische und altertumskundliche Erforschung Kleinasiens. Akten des Symposiums von 23. bis 25. Oktober 1990. Mit 34 Abbildungen im Text, 32 Tafeln und 2 Faltkarten, ETAM 14, Wien 1993, 289–296. [IGSK 43] Nollé, Johannes: Side im Altertum. Geschichte und Zeugnisse. Band I. Geographie – Geschichte – Testimonia. Griechische und lateinische Inschriften (1–4), IGSK 43, Bonn 1993. Strobel, Karl: Das Imperium Romanum im ‚3. Jahrhundert‘. Modell einer historischen Krise? Zur Frage mentaler Strukturen breiterer Bevölkerungsschichten in der Zeit von Marc Aurel bis zum Ausgang des 3. Jh. n. Chr. Hist.E 75, Stuttgart 1993. Tomaschitz, Kurt: Terence B. Mitfords Reisen in Kilikien 1969–1975, in: Gerhard Dobesch/ Georg Rehrenböck [Hg.]: Hundert Jahre Kleinasiatische Kommission der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Die epigraphische und altertumskundliche Erforschung Kleinasiens. Akten des Symposiums von 23. bis 25. Oktober 1990. Mit 34 Abbildungen im Text, 32 Tafeln und 2 Faltkarten, ETAM 14, Wien 1993, 349–356. Ziegler, Ruprecht: Ären kilikischer Städte und Politik des Pompeius in Südostkleinasien, in: Tyche 8 (1993), 203–219. Brakmann, Heinzgerd: Art. „Basileios, Metropolit v. Seleukia (Isaurien)“, LThK3 2 (1994), 71. Feissel, Denis: Notes d’épigraphie chrétienne IX, in: BCH 118 (1994), 277–290. French, David: Acts and the Roman Roads of Asia Minor, in: David W.J. Gill/Conrad Gempf [Hg.]: The Book of Acts in Its Graeco-Roman Setting. The Book of Acts in Its First Century Setting, Band 2, Grand Rapids und Carlisle 1994, 49–58. Hellenkemper, Hansgerd: Early Church Architecture in Southern Asia Minor, in: Kenneth Painter [Hg.]: Churches Built in Ancient Times. Recent Studies in Early Christian Archaeology, Occasional Papers from the Society of Antiquaries of London 16, Specialist Studies of the Mediterranean 1, London 1994, 213–238. Hopwood, Keith: Who were the Isaurians?, in: XI. Türk Tarih Kongresi. Kongreye sunulan bildiriler Ankara: 5–9 Eylül 1990, Band 1, Ankara 1994, 375–386. Kubinska, Jadwiga: L’évêque Firminianos de Zénonopolis et son aqueduc, in: EtCl LXII (1994), 169–175. Mertek, Kazım: 1991–1992 yılı Alibeyhöyük kasabası kilise mevkii mozaik kurtarma kazısı, in: Müze IV/1993 (1994), 39–59. Sayar, Mustafa Hamdi: Weihung an den Flußgott Kalykadnos, in: H. Malay [Hg.]: Arkeoloji Dergisi II. M. (Usman) Anabolu’ya Armagan,˘ ˙Izmir 1994, 121–122.

60 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Sayar, Mustafa Hamdi/Peter Siewert/Hans Taeuber: Asylie-Erklärungen des Sulla und des Lucullus für das Isis- und Sarapisheiligtum von Mopsuhestia (Ostkilikien), in: Tyche 9 (1994), 113–130. Williams, Maragaret H.: The Jews of Corycus – A Neglected Diasporan Community from Roman Times, in: JSJ 25,2 (1994), 274–286. Ziegler, Ruprecht: Aigeai, der Asklepioskult, das Kaiserhaus der Decier und das Christentum, in: Tyche 9 (1994), 187–212. Zoro˘glu,Levent: Kelenderis 1992 Yılı Kazı ve Onarım Çalı¸smaları,in: KST 15,2/1993 (1994), 189–209. Cooper, Kate: A saint in exile: The early medieval Thecla at Rome and Meriamlik, in: Ha- giografica 2 (1995), 1–23. French, David H.: Milestones from the ˙Izmir Region 1994, in: Epigraphica Anatolica 25 (1995), 95–102. Hellenkemper, Hansgerd: Die Kirche im Tempel. Zeustempel und Paulusbasilika in Seleukia am Kalykadnos, in: François Baratte/Jean-Pierre Caillet/Catherine Metzger [Hg.]: De l’archélogie à l’histoire. Orbis Romanus Christianusque ab Diocletiani aetate usque ad Heraclium. Travaux sur l’Antiquité Tardive rassemblés autour des recherches de Noël Duval, Paris 1995, 191–203. Russell, James: A Roman Military Diploma from Rough Cilicia, in: BoJ 195 (1995), 67–133. Sayar, Mustafa Hamdi: Cornelius Dexter, Statthalter der Provinz Kilikien, in: EA 24 (1995), 127–129. Syme, Ronald: Anatolica. Studies in Strabo, hg. v. Anthony Birley, Oxford 1995. Ziegler, Ruprecht: Zur Einrichtung des kilikischen Koinon. Ein Datierungsversuch, in: Studien zum antiken Kleinasien III, AMS 16, Bonn 1995, 183–186. Bahar, Hasan: ˙Isauria bölgesi’nin antik çagdaki˘ yerle¸simmerkezleri, in: Anadolu Ara¸stırmaları XIV (1996), 51–91. Crawford, M[ichael] H[ewson] [Hg.]: Roman Statutes. Volume I, BICS Supplement 64, London 1996. Hill, Stephen: The Early Byzantine Churches of Cilicia and Isauria, Birmingham Byzantine and Ottoman Monographs 1, Aldershot 1996. Mietke, Gabriele: Survey der römisch-frühbyzantinischen Siedlung bei Akören in Kilikien 1994, in: AST 13,1 29 Mayıs–2 Hazıran 1995 (1996), 35–48. Scarborough, Yasemin Er: 1994 Isaura yüzey ara¸stırması,in: AST XIII/1995 (1996), 339–355. Trost, Catherine/Marie-Christine Hellmann: Lampes antiques du département des Monnaies, Médailles et Antiques. III. Fonds général: Lampes chrétiennes, Paris 1996. Ziegler, Ruprecht: Zum Geldumlauf in Asia Minor. Ein Fund frühkaiserzeitlicher Münzen aus dem Raum Anemurion und das Problem der Identifizierung von Nominalen des städtischen Kleingeldes, in: Cathy E. King/David G. Wigg [Hg.]: Coin Finds and Coin Use in the Roman World. The Thirteenth Oxford Symposium on Coinage and Monetary History 25.–27. 3. 1993. A NATO Advanced Research Workshop, Studien zu Fundmünzen der Antike 10, Berlin 1996, 437–460. Zoro˘glu,Levent: 1994 Yılı Kelenderis Kazı ve Onarım Çalı¸smaları,in: KST 17,2/1995 (1996), 263–276.

61 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Avidov, A.: Were the Cilicians a nation of pirates?, in: Mediterranean Historical Review 12 (1997), 5–55. Çalık, Ay¸se: Roman Imperial Sculpture from Cilicia, Diss., London 1997. Durugönül, Serra: Weitere Felsreliefs aus dem Rauhen Kilikien, in: IstMitt 47 (1997), 207–211. Feld, Otto: Die Kirche in Canbazli im Rauhen Kilikien, in: Klaus Gereon Beuckers/Annemarie Jaeggi [Hg.]: Festschrift für Johannes Langner. Zum 65. Geburtstag am 1. Februar 1997, Karlsruher Schriften zur Kunstgeschichte 1, Münster 1997, 17–32. Förster, Niclas: Sprach Paulus einen kilikischen Koine-Dialekt? Ein bisher übersehener Aspekt in der Biographie des Paulus, in: ZNW 88 (1997), 316–321. Grossmann, Peter: Art. „Leontopolis“, LThK3 6 (1997), 840–841. Mietke, Gabriele: Survey der römisch-frühbyzantinischen Siedlung bei Akören in Kilikien 1995, in: AST 14,1 27–31 Mayıs 1996 (1997), 423–434. ¸Sahin, Mustafa: Grabdenkmäler aus Isaurien und ihre Künstler, in: EA 29 (1997), 75–82. Schorndorfer, Susanne: Öffentliche Bauten hadrianischer Zeit in Kleinasien. Archäologisch- historische Untersuchungen, Charybdis 14, Münster 1997. Stiernon, Daniel: Art. „Isauropolis“, DHGE 26 (1997), 131–136. Täuber, Hans: Art. „Cilicia“, DNP 2 (1997), 1202. Ahunbay, Metin: Binbirkilise ve Ayatekla 1996 yüzey ara¸stırmaları,in: AST 15,1/1997 (1998), 59–68. Baumstark, Reinhold [Hg.]: Rom und Byzanz. Schatzkammerstücke aus bayerischen Samm- lungen. Mit Beiträgen von Birgitt Borkopp, Rainer Kahsnitz, Marcell Restle und anderen, München 1998. Dagron, Gilbert/Olivier Callot: Les bâtisseurs isauriens chez eux. Notes sur trois sites des environs de Silifke, in: Ihor Ševšenko/Irmgard Hutter [Hg.]: ΑΕΤΟΣ. Studies in honour of Cyril Mango presented to him on April 14, 1998, Stuttgart und Leipzig 1998, 55–70. Durugönül, Serra: Neue Reliefs aus dem Rauhen Kilikien, in: Güven Arsebük/Machteld J. Mellink/Wulf Schirmer [Hg.]: Karatepe’deki ı¸sık.Halet Çambel’e sunulan yazılar, ˙Istanbul 1998, 277–287. Dies.: Türme und Siedlungen im Rauhen Kilikien. Eine Untersuchung zu den archäologischen Hinterlassenschaften im Olbischen Territorium, AMS 28, Bonn 1998. Grossmann, Peter: The Pilgrimage Center of Abû Mînâ, in: David Frankfurter [Hg.]: Pilgrimage and Holy Space in Late Antique Egypt, RGRW 134, Leiden u. a. 1998, 281–302. [ETAM 22] Hagel, Stefan/Kurt Tomaschitz: Repertorium der westkilikischen Inschriften. Nach den Scheden der kleinasiatischen Kommission der Österreichischen Akademie der Wissen- schaften, ETAM 22, Wien 1998. Hengel, Martin/Anna Maria Schwemer: Paulus zwischen Damaskus und Antiochien. Die unbekannten Jahre des Apostels. Mit einem Beitrag von Ernst Axel Knauf, WUNT 108, Tübingen 1998. [IvM 2] Herrmann, Peter: Inschriften von Milet. Teil 2: Inschriften n. 407–1019, Milet VI 2, Berlin und New York 1998. Kahsnitz, Rainer: Kelch (Nr. 15), in: Baumstark [Hg.]: Rom und Byzanz, 105–107. Kollmann, Bernd: Joseph Barnabas. Leben und Wirkungsgeschichte, SBS 175, Stuttgart 1998. Scarborough, Yasemin Er: Daglik˘ Kilikya – Lamotis mezarları, in: Olba I (1998), 77–85.

62 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Schuler, Christof: Ländliche Siedlungen und Gemeinden im hellenistischen und römischen Kleinasien, Vestigia 50, München 1998. Tomaschitz, Kurt: Art. „Isauria, Isauroi“, DNP 5 (1998), 1117f. [ETAM 21] Ders.: Unpublizierte Inschriften Westkilikiens aus dem Nachlaß Terence B. Mit- fords. Mit 71 Abbildungen auf 20 Tafeln und einer Faltkarte, ETAM 21, Wien 1998. Zoro˘glu,Levent: A Guide to Tarsus, Ankara 1998. Ahunbay, Metin: Binbirkilise (Karaman) ve Ayatekla (Silifke) ara¸stırmaları,in: AST 16,1/1998 (1999), 95–104. Arslan, Melih: Roma dönemi Kilikya ¸sehirsikkelerinde Mithras kültü, in: Olba II,2 (1999), 425–446? Aydın, Ay¸se: Die Kirche II in Emirzeli, in: Olba II/2 (1999), 499–511. Bayliss, Richard: A place of permanence in the cemetery at Flavias, in: Olba II/2 (1999), 483–497. Ders.: The Alacami in Kadirli: Transformations of a sacred monument, in: Olba II/2 (1999), 57–87. Berger, Albrecht: Art. „Kilikes, Kilikia [III C: Byzantinische Zeit]“, DNP 6 (1999), 456. Borgia, Emanuela: Research on onomastics in the areas of Korykos and Elaiussa Sebaste, in: Olba II/2 (1999), 447–481. Durugönül, Serra: Verwaltung und Glauben der Olbier im Rauhen Kilikien, in: Studien zum antiken Kleinasien IV, AMS 34, Bonn 1999, 111–124. Equini Schneider, Eugenia [Hg.]: Elaiussa Sebaste I. Campagne di scavo 1995–1997, BAr 24, Rom 1999. Feissel, Denis: Deux grandes familles Isauriennes du Ve siècle d’après des inscriptions de Cilicie Trachée, in: MChA 5 (1999), 9–17. Hauptmann, Gerhart: Die Isaurier. Dramenfragment von 1939, hg. v. Peter Sprengel, in: Text+Kritik 142 (1999), 3–5. Hild, Friedrich: Art. „Kilikische Tore [1]“, DNP 6 (1999), 457. Hopwood, Keith: Bandits between grandees and the state. The structure of order in Roman Rough Cilicia, in: ders. [Hg.]: Organised Crime, 177–206. Ders. [Hg.]: Organised Crime in Antiquity, London 1999. Huyse, Philip: Die dreisprachige Inschrift Šabuhrs¯ I. an der Kacba-i Zardušt (ŠKZ). Band 1, Corpus Inscriptionum Iranicarum III/I/I, London 1999. Ders.: Die dreisprachige Inschrift Šabuhrs¯ I. an der Kacba-i Zardušt (ŠKZ). Band 2, Corpus Inscriptionum Iranicarum III/I/I, London 1999. Karamut, Ismail/James Russell: Nephelis. A recently discovered town of coastal Rough Cilicia, in: JRAr 12 (1999), 355–371. Lenski, Noel: Assimilation and revolt in the territory of Isauria. From the 1st century BC to the 6th century AD, in: JESHO 42 (1999), 413–465. Ders.: Basil and the Isaurian Uprising of A. D. 375, in: Phoenix 53 (1999), 308–329. Mietke, Gabriele: Die Apostelkirche von Anazarbos und Syrien, in: Olba II/1 (1999), 227–239. Dies.: Rez. zu „Hill Byzantine churches“, in: ByZ 92,1 (1999), 120–124. Dies.: Survey der römisch-frühbyzantinischen Siedlung bei Akören in Kilikien, 1996 und 1997, in: AST 16,1 25–29 Mayıs 1998 (1999), 75–92.

63 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Mietke, Gabriele/Stephan Westphalen: Basilika 3 in Kanlıdivane, in: IstMitt 49 (1999), 517–526. Mitchell, Stephen: Native rebellion in the Pisidian Taurus, in: Hopwood [Hg.]: Organised Crime, 155–175. Oppianus: Halieutica. Einführung, Text, Übersetzung in deutscher Sprache, ausführliche Kataloge der Meeresfauna von Fritz Fajen, Sammlung wissenschaftlicher Commentare, Stuttgart und Leipzig 1999. Sayar, Mustafa Hamdi: Kilikien und die Seleukiden. Ein Beitrag zur Geschichte Kilikiens unter der Seleukidenherrschaft anhand einer neuentdeckten Festung und einer neugefundenen Inschrift, in: Studien zum antiken Kleinasien IV, AMS 34, Bonn 1999, 125–136. Sprengel, Peter: Eine mythologische KZ-Dichtung Hauptmanns? Zum Dramenfragment »Die Isaurier«, in: Text+Kritik 142 (1999), 6–9. Ta¸skıran, Celâl: Reiseführer für Besucher von Silifke (Seleukeia am Kalykadnos) und Umge- bung. Verlorene Städte längst vergangener Zeiten in Kilikien, übers. v. Barbara Radt, Ankara 1999. Täuber, Hans: Art. „Kilikes, Kilikia [bis III B: Geschichte. Griechische und Römische Zeit]“, DNP 6 (1999), 454–456. Ders.: Art. „Kilikische Tore [2]“, DNP 6 (1999), 457. Trampedach, Kai: Teukros und die Teukriden. Zur Gründungslegende des Zeus Olbios- Heiligtums in Kilikien, in: Olba II,1 (1999), 93–110. Ziegler, Ruprecht: Das Koinon der drei Eparchien Kilikien, Isaurien und Lykaonien im späten 2. und frühen 3. Jahrhundert n. Chr., in: Studien zum antiken Kleinasien IV, AMS 34, Bonn 1999, 137–153. Ahunbay, Metin/Turgut Saner: Binbirkilise ve Ayatekla’da (Meryemlik) 1998 ara¸stırmaları,in: AST 17,1/1999 (2000), 39–48. [CIL VI] Alföldy, Géza [Hg.]: Titulos magistratuum populi Romani ordinum senatorii equestris- que thesauro schedarum imaginumque. Corpus inscriptionum latinarum, volumen VI. Pars octava, fasciculus tertius, Berlin und New York 2000. Belke, Klaus: Von Isaura zu Leontopolis, in: Birgitt Borkopp/Thomas Steppan [Hg.]: ΛΙΘΟ- ΣΤΡΩΤΟΝ. Studien zur byzantinischen Kunst und Geschichte. Festschrift für Marcell Restle, Stuttgart 2000, 5–16. [IGSK 55] Berges, Dietrich/Johannes Nollé: Tyana. Archäologisch-historische Untersuchungen zum südwestlichen Kappadokien. Teil I. Mit Beiträgen von Renate Barcsay-Regner, Günther Garbrecht und Hertha Schwarz, IGSK 55, Bonn 2000. Blanton, Richard E.: Hellenistic, Roman and Byzantine Settlement Patterns of the Coast Lands of Western Rough Cilicia, BAR International Series 879, Oxford 2000. Dmitriev, Sviatoslav: Observations on the Historical Geography of Roman Lycaonia, in: GRBS 41 (2000), 349–375. Eck, Werner: Latein als Sprache politischer Kommunikation in Städten der östlichen Provinzen, in: Chiron 30 (2000), 643–660. Elton, Hugh: Illus and the Imperial Aristocracy under Zeno, in: Byz. LXX (2000), 393–407. Ders.: The nature of the sixth-century Isaurians, in: Stephen Mitchell/Geoffrey Greatrex [Hg.]: Ethnicity and culture in late antiquity, London 2000, 293–307.

64 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Feissel, Denis: Les édifices de Justinien au témoignage de Procope et de l’épigraphie, in: AnTard 8 (2000), 81–104. Ferrary, Jean-Louis: Les gouverneurs des provinces romaines d’Asie Mineure (Asie et Cilicie), depuis l’organisation de la province d’Asie jusqu’ à la première guerre de Mithridate (126–88 av. J.-C.), in: Chiron 30 (2000), 161–193. Flusin, Bernard: Remarques sur la tradition manuscrite du De Aedificiis, in: AnTard 8 (2000), 9–17. Koch, Guntram: Frühchristliche Sarkophage, Handbuch der Archäologie, München 2000. Mitchell, Stephen: Ethnicity, acculturation and empire in Roman and late Roman Asia Minor, in: Stephen Mitchell/Geoffrey Greatrex [Hg.]: Ethnicity and culture in late antiquity, London 2000, 117–150. Ders.: Map 66 (Taurus), in: Richard J.A. Talbert [Hg.]: Barrington Atlas of the Greek and Roman World, Princeton 2000. Noethlichs, Karl Leo: Der Jude Paulus – ein Tarser und Römer?, in: Raban von Haehling [Hg.]: Rom und das himmlische Jerusalem. Die frühen Christen zwischen Anpassung und Ablehnung, Darmstadt 2000, 53–84. Russell, James/Mary Grace Weir: Cypriots in Cilicia: A rare coin of Anemourion, in: RNum 155 (2000), 111–122. [IGSK 56] Sayar, Mustafa Hamdi: Die Inschriften von Anazarbos und Umgebung. Teil I. Inschriften aus dem Stadtgebiet und der nächsten Umgebung der Stadt, IGSK 56, Bonn 2000. Witt, Janette: Werke der Alltagskultur. Teil 1: Menasampullen. Staatliche Museen zu Berlin – Preußischer Kulturbesitz, Skulpturensammlung und Museum für Byzantinische Kunst, Bestandskataloge, Band 2, Spätantike – Frühes Christentum – Byzanz A 2.1, Wiesbaden 2000. Yegül, Fikret K.: Memory, metaphor, and meaning in the cities of Asia Minor, in: Romanization and the city. Creation, transformations, and failures. Proceedings of a conference held at the American Academy in Rome, 14–16 May, 1998, JRAr.S 38, Portsmouth 2000, 133–153. Ahunbay, Metin/Turgut Saner: Karaman (Binbirkilise) – Silifke (Ayatekla-Mylai) ara¸stırmaları, in: AST 18,2/2000 (2001), 273–278. Baydur, Nezahat/Nadide Seçkin: Tarsus Donukta¸s.Kazı raporu, ˙Istanbul 2001. Davis, Stephen J.: The Cult of Saint Thecla: A Tradition of Women’s Piety in Late Antiquity, Oxford 2001. Durukan, Murat: Eine Studie zu Kultfiguren und Symbolen in Olba, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 327–348. Ergeç, Rifat: Anazarbus antik kenti ve nekropolü, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 389–410. Gotter, Ulrich: Tempel und Großmacht. Olba/Diokaisareia und das Imperium Romanum, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 289–325. [IG X 12,4] Hallof, Klaus/John M. Fossey [Hg.]: Inscriptiones Graecae. Volumen X. Inscriptiones Graeciae septentrionalis voluminibus VII et VIII non comprehensae. Pars I, editio altera: Inscriptiones Phocidis, Locridis, Aetoliae, Acarnaniae, insularum maris Ionii. Fasciculum 4. Inscriptiones insularum maris Ionii, IG IX 12,4, Berlin 2001.

65 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Jean, Éric: La Cilicie. Pluralité et Unité. Quelques remarques introductives, in: Jean/Dinçol/ Durugönül [Hg.]: Espaces, 5–12. Jean, Éric/Ali M. Dinçol/Serra Durugönül [Hg.]: La Cilicie. Espaces et pouvoirs locaux (2e millénaire av. J.-C.–4e siècle ap. J.-C.). Actes de la table ronde internationale d’Istanbul, 2–5 novembre 1999, Varia Anatolica XIII, Paris 2001. Lenski, Noel: Relations between coast and hinterland in Rough Cilicia, in: Jean/Dinçol/Du- rugönül [Hg.]: Espaces, 417–424. Merkelbach, Reinhold/Josef Stauber [Hg.]: Steinepigramme aus dem griechischen Osten. Band 3. Der „Ferne Osten“ und das Landesinnere bis zum Tauros, München und Leipzig 2001. Meyer, Marion: Cilicia as part of the Seleucid Empire. The beginning of municipal coinage, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 505–518. Nauerth, Claudia/Renate Rosenthal-Heginbottom: Antike Kleinfunde im Victor-Schultze-Institut der Ernst-Moritz-Arndt-Universität Greifswald. Menas-Ampullen, Koptische Stoffe und Lampen aus Palästina, DBAT.B 15, Heidelberg 2001. [IGSK 44] Nollé, Johannes: Side im Altertum. Geschichte und Zeugnisse. Band II. Griechische und lateinische Inschriften (5–16) – Papyri – Inschrifen in sidetischer Schrift und Sprache – Ergänzungen und Berichtigungen – Konkordanzen – Epigraphische Indices, IGSK 44, Bonn 2001. Sayar, Mustafa Hamdi: Kilikya’da epigrafi ve tarihi cografya˘ ara¸stırmaları,1999, in: AST 18,1/2000 (2001), 275–288. Ders.: Tarkondimotos. Seine Dynastie, seine Politik und sein Reich, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 373–380. Sögüt, Bilal: Kilikya bölgesindeki Roma ˙Imperatorluk Çagı˘ Tapınakları. ˙Imperator Claudius dönemi Tapınakları, in: Jean/Dinçol/Durugönül [Hg.]: Espaces, 479–518. Tekin, O˘guz: River-Gods in Cilicia in the light of numismatic evidence, in: Jean/Dinçol/ Durugönül [Hg.]: Espaces, 519–551. Todt, Klaus-Peter: Art. „Kilikien“, RGG4 4 (2001), 962f. Ders.: Region und griechisch-orthodoxes Patriarchat von Antiocheia in mittelbyzanzinischer Zeit (969–1084), in: ByZ 94 (2001), 239–267. Trampedach, Kai: Tempel und Großmacht. Olba in hellenistischer Zeit, in: Jean/Dinçol/ Durugönül [Hg.]: Espaces, 267–288. Ziegler, Ruprecht: Seleukeia am Golf von Issos, in: EA 33 (2001), 95–103. Durugönül, Serra: Daglık˘ Kilikia ve Karpaz Bölgesi (Kuzey Kıbrıs) Antik Yerle¸simÖzellikleri, in: Olba VI (2002), 57–69. Elton, Hugh: Alahan and Zeno, in: AnSt 52 (2002), 153–157. Foss, Clive: Pilgrimage in Medieval Asia Minor, in: DOP 56 (2002), 129–151. McLean, B[arbara] H[udson]: Greek and Latin Inscriptions in the Konya Archaeological Museum, BIAA Monograph 29 = RECAM IV, Oxford 2002. Merkelbach, Reinhold/Josef Stauber [Hg.]: Steinepigramme aus dem griechischen Osten. Band 4. Die Südküste Kleinasiens, Syrien und Palaestina, München und Leipzig 2002. Olshausen, Eckart: Gute Reise! Mit Cicero unterwegs, in: Eckart Olshausen/Holger Sonnabend [Hg.]: Zu Wasser und zu Land. Verkehrswege in der antiken Welt. Stuttgarter Kolloquium zur Historischen Geographie des Altertums 7/1999, GeoHist 17, Stuttgart 2002, 251–262.

66 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Röwekamp, Georg: Art. „Succensus von Diocäsarea“, LACL3 (2002), 658. Sayar, Mustafa Hamdi: Antike Straßenverbindungen Kilikiens in der römischen Kaiserzeit, in: Eckart Olshausen/Holger Sonnabend [Hg.]: Zu Wasser und zu Land. Verkehrswege in der antiken Welt. Stuttgarter Kolloquium zur Historischen Geographie des Altertums 7/1999, GeoHist 17, Stuttgart 2002, 452–473. Schottky, Martin: Art. „Zenobia [2]“, DNP 12/2 (2002), 730–734. Williams, Maragaret H.: The Case for Jewish Use of Moses as a Personal Name in Graeco- Roman Antiquity, in: ZPE 140 (2002), 279–283. Adak, Mustafa: Welche Trachäer bekämpfte Veranius?, in: Olba VIII (2003), 183–193. Aydın, Ay¸se: Der Ambon der Kirche „A“ in Tapureli, in: Olba VIII (2003), 83–91. Borgia, Emanuela: Archaeology in Cilicia in the Ancient Travellers’ Notes, in: Olba VII (2003), 41–77. Brands, Gunnar: Pilgerfahrt und Wallfahrtsstätten im spätantiken Orient, in: Sabine Gralla [Hg.]: Oriens Christianus. Geschichte und Gegenwart des nahöstlichen Christentums, Villigst Profile 1, Münster 2003, 15–41. Casabonne, Olivier/Alexis Porcher: Notes Ciliciennes, in: AnatAnti XI (2003), 131–140. Dmitriev, Sviatoslav: Claudius’ Grant of Cilicia to Polemo, in: CQ 53,1 (2003), 286–291. Drexhage, Heinrich-Wilhelm: Der Kult des Zeus Olbios, in: Elmar Schwertheim/Engelbert Winter [Hg.]: Religion und Region. Götter und Kulte aus dem östlichen Mittelmeerraum, AMS 45, Bonn 2003, 159–177. Equini Schneider, Eugenia [Hg.]: Elaiussa Sebaste II. Un porto tra Oriente e Occidente, BAr 37, Rom 2003. Gotter, Ulrich: Thekla gegen Apoll. Überlegungen zur Transformation regionaler Sakraltopo- graphie in der Spätantike, in: Klio 85 (2003), 189–211. Kaçar, Turhan: Cilician Bishops and Fourth-Century Church Politics, in: Olba VIII (2003), 109–128. Laflı, Ergün: Studien zu den hellenistischen, kaiserzeitlichen und spätantik-frühbyzantinischen Tonunguentarien aus Kilikien und Pisidien (Südtürkei). Der Forschungsstand und eine Auswahl von Fundobjekten aus den örtlichen Museen, Diss., Köln 2003. Łajtar, Adam/Alfred Twardecki [Hg.]: Catalogue des inscriptions grecques du Musée National de Varsovie, JJP.S 2, Warschau 2003. Nollé, Johannes: Seleukia am Issischen Golf, in: Chiron 33 (2003), 79–92. Porcher, Alexis: Notes Ciliciennes 15. Le Mélas, Side et quelques villes de Cilicie Trachée occidentale: Questions de frontière, in: AnatAnti XI (2003), 135–138. Tomaschitz, Kurt: Die epigraphische Evidenz westkilikischer Städte, in: AÖAW.PH 138 (2003), 124–147. Ders.: Iuliosebaste in Kilikien, in: Tyche 18 (2003), 207–222. Wilson, Mark: Cilicia: The First Christian Churches in Anatolia, in: TynB 54,1 (2003), 15–30. Ders.: Was Paul a Cilician, a Native of Tarsus? A Historical Reassessment, in: Olba VIII (2003), 93–107. Wulf, Ulrike: Akören. Zur Stadtplanung und Wohnarchitektur zweier Siedlungen in Kilikien, in: Gunnar Brands/Hans-Georg Severin [Hg.]: Die spätantike Stadt und ihre Christianisierung.

67 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Symposion vom 14. bis 16. Februar 2000 in Halle/Saale, KEJ.B 11, Wiesbaden 2003, 299– 307. [IJO II] Ameling, Walter: Inscriptiones Judaicae Orientis. Band II: Kleinasien, TSAJ 99, Tübingen 2004. Bayliss, Richard: Provincial Cilicia and the Archaeology of Temple Conversion, BARInt 1282, Oxford 2004. Burrell, Barbara: Neokoroi. Greek cities and roman emperors, Cincinnati Classical Studies, New Series IX, Leiden und Boston 2004. Casabonne, Olivier: La Cilicie à l’époque achéménide, Persika 3, Paris 2004. Ehling, Kay/Daniela Pohl/Mustafa Hamdi Sayar: Kulturbegegnung in einem Brückenland. Gottheiten und Kulte als Indikatoren von Akkulturationsprozessen im Ebenen Kilikien, AMS 53, Bonn 2004. Elton, Hugh: Romanization and some Cilician cults, in: L. de Ligt/E.A. Hemelrijk/H.W. Singor [Hg.]: Roman Rule and Civic Life. Local and regional perspectives. Proceedings of the fourth workshop of the international network Impact of Empire (Roman Empire, c. 200 B.C. – A.D. 476). Leiden, June 25–28, 2003, Amsterdam 2004, 231–241. Feissel, Denis: Un rescrit de Justinien découvert à Didymes (1er avril 533), in: Chiron 34 (2004), 285–365. Hellenkemper, Hansgerd/Friedrich Hild: Lykien und Pamphylien. Mit 452 Abbildungen auf Tafeln, einer Abbildung im Text, einer Karte und drei Sonderkarten, 3 Bände, TIB 8, Wien 2004. Hild, Friedrich/Hansgerd Hellenkemper: Lykien und Pamphylien, 3 Bände, TIB 8, Wien 2004. Martzelos, Georgios: Der Vater der dyophysitischen Formel von Chalkedon: Leo von Rom oder Basileios von Seleukeia?, in: Ysabel de Andia/Peter Leander Hofrichter [Hg.]: Christus bei den Vätern. Forscher aus dem Osten und Westen Europas an den Quellen des gemeinsamen Glaubens. Pro Oriente-Studientagung „Christus bei den griechischen und lateinischen Kir- chenvätern im ersten Jahrtausend“, Wien, 7.–9. Juni 2001, Pro Oriente XXVII, Innsbruck 2004, 313–339. Merkelbach, Reinhold/Josef Stauber [Hg.]: Steinepigramme aus dem griechischen Osten. Band 5. Register, München und Leipzig 2004. Mietke, Gabriele/Sebastian Ristow/Tassilo Schmitt/Heinzgerd Brakmann: Art. „Kilikien (Cilicia, Isauria)“, RAC XX (2004), 803–864. Salmeri, Giovanni: Hellenism on the periphery. The case of Cilicia and an etymology of soloikismos, in: Stephen Colvin [Hg.]: The Greco-Roman East. Politics, Culture, Society, Yale Classical Studies XXXI, Cambridge 2004, 181–206. Sayar, Mustafa Hamdi: Athena Oreia, in: Herbert Heftner/Kurt Tomaschitz [Hg.]: Ad Fontes! Festschrift für Gerhard Dobesch zum fünfundsechzigsten Geburtstag am 15. September 2004 dargebracht von Kollegen, Schülern und Freunden, Wien 2004, 455–465. Seelig, Ludwig: Kelch (Nr. 146), in: Wamser [Hg.]: Welt von Byzanz, 114. Thonemann, Peter: Polemo, Son of Polemo (Dio, 59.12.2), in: EA 37 (2004), 144–150. Wamser, Ludwig [Hg.]: Die Welt von Byzanz – Europas östliches Erbe. Glanz, Krisen und Fortleben einer tausendjährigen Kultur, Stuttgart 2004. Witt, Janette: Silberreliquiar (?) (Nr. 250), in: Wamser [Hg.]: Welt von Byzanz, 189.

68 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Witt, Janette: Votivkreuz (Nr. 188), in: Wamser [Hg.]: Welt von Byzanz, 146. Dies.: Zwei Model (Nr. 191–192), in: Wamser [Hg.]: Welt von Byzanz, 146. Dies.: Zwei Silberbleche (Nr. 189–190), in: Wamser [Hg.]: Welt von Byzanz, 146. Ziegler, Ruprecht: Der Burgberg von Anazarbos in Kilikien und der Kult des Elagabal in den Jahren 218 bis 222 n. Chr. In: Chiron 34 (2004), 59–85. Dijkstra, Jitse H.F.: Rez. zu „Bayliss: Temple conversion“, in: BMCR 2005/09/42 (2005). Dingmann, Matthias: Das Bindungsverhältnis zwischen Pompeius Magnus und den Piraten, in: Wolfgang Spickermann [Hg.]: Rom, Germanien und das Reich. FS Rainer Wiegels, Pharos XVIII, St. Katherinen 2005, 30–45. Do˘ganay,Osman: Ermenek ve yakın çevresindeki antik yerle¸simbirimleri. Cografya˘ – Tarih – Kalıntılar, Konya 2005. Do˘ganay,Osman/Güngör Karau˘guz/Halil Ibrahim˙ Kunt: Pharax (Fariske). ˙Isauria bölgesinde bir kale kent, Eski Anadolu kent tarihi ara¸stırmalarıII, Konya 2005. Feld, Karl: Barbarische Bürger. Die Isaurier und das Römische Reich, MillSt 8, Berlin 2005. Hübner, Sabine: Der Klerus in der Gesellschaft des spätantiken Kleinasiens, Altertumswissen- schaftliches Kolloquium 15, Stuttgart 2005. Koch, Guntram: Παλαιοχριστιανικά μνημειά της Κιλικίας, in: Εγνατία 9 (2005), 201–267. Pottier, Bruno: Banditisme et révolte en Isaurie au IVe et Ve siècles vus par les Isauriens eux-mêmes. La Vie de saint Conon, in: Mediterraneo Antico VIII/2 (2005), 443–474. ¸Sahin, Hamdi: Eine neue Inschrift aus dem mittleren Rauhen Kilikien, in: EA 38 (2005), 73f. Schmitt, Tassilo: Provincia Cilicia. Kilikien im Imperium Romanum von Caesar bis Vespasian, in: Tassilo Schmitt/Winfried Schmitz/Aloys Winterling [Hg.]: Gegenwärtige Antike – antike Gegenwarten. Kolloquium zum 60. Geburtstag von Rolf Rilinger, München 2005, 189– 222. Tomaschitz, Kurt: Zu den lateinischen Inschriften aus dem Rauhen Kilikien, in: Franziska Beut- ler/Wolf Hameter [Hg.]: „Eine ganz normale Inschrift“ . . . und ähnliches zum Geburtstag von Ekkehard Weber. Festschrift zum 30. April 2005, Althistorisch-Epigraphische Studien 5, Wien 2005, 347–356. Elton, Hugh/Mark Jackson/Gabriele Mietke/James Newhard/Lale Özgenel/Emma Twigger: A New Late-Roman Urban Centre in Isauria, in: JRAr 19 (2006), 300–311. Feissel, Denis: Chroniques d’épigraphie byzantine, 1987–2004, TMCB 20, Paris 2006. Γούναρης, Γεώργιος Γ.: Προσκυνήματα και μεγάλα μοναστικά κέντρα στην Ισαυρία και Κιλικία, in: Byzantina 26 (2006), 101–124. Honey, Linda: Justifiably Outraged or Simply Outrageous? The Isaurian Incident of Ammianus Marcellinus 14.2, in: H[arold] A[llen] Drake [Hg.]: Violence in Late Antiquity. Perceptions and Practices. Based on papers presented at the fifth biennial Conference on Shifting Frontiers in Late Antiquity, held at the Univ. of California, Santa Barbara, in March 20–23, 2003, Aldershot 2006, 47–55. [RPC IV] Howgego, Christopher/Volker Heuchert [Hg.]: Roman Provincial Coinage Online. Volume IV, 2006, : http://rpc.ashmus.ox.ac.uk/ (besucht am 10. 03. 2017). Johnson, Scott Fitzgerald: The Life and Miracles of Thekla. A Literary Study, Cambridge (MA/USA) und London 2006.

69 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Kraus, Thomas J.: ”Knowing letters“. (Il)literacy, books, and literary concept in the Life and Miracles of Saint Thecla (Mir. Thcl. 45), in: ASEs 23 (2006), 283–308. Mietke, Gabriele: Neue Forschungen zum Kloster von Alahan Manastır in Kilikien, 2006, : http://web.rgzm.de/fileadmin/gruppen/rgzm/MietkeAlahanManastir.pdf (besucht am 22. 05. 2013). Dies.: Studien zur frühbyzantinischen Bauornamentik im Rauhen Kilikien. Überlegungen zur formalen Herkunft und Datierung einiger Kapitelle, in: IstMitt 56 (2006), 371–389. Pilhofer, Susanne: Romanisierung in Kilikien? Das Zeugnis der Inschriften, QFAW 46, Mün- chen 2006. Posamentir, Richard/Mustafa Hamdi Sayar: Anazarbos – ein Zwischenbericht aus der Metropole des Ebenen Kilikien, in: IstMitt 56 (2006), 317–357. Rauh, Nicholas K./Matthew J. Dillon/Christopher Dore/Richard Rothaus/Mette Korsholm: Viticul- ture, Oleoculture, and Economic Development in Roman Rough Cilicia, in: MBAH 25,1 (2006), 49–98. ¸Sahin, Hamdi: Eine neue Grabinschrift aus Seleukeia ad Calycadnum, in: EA 39 (2006), 117–120. Toskay-Evrin, Çi˘gdem/Volkan Evrin: Kilikya Kıyıları Sualtı Arkeolojik Yüzey Ara¸stırması– 2005: Tisan (Aphrodisias) – Dana Adası – Mavikent – Bogsak˘ Kıyı Taraması, in: ANMED 4 (2006), 109–114. Wannagat, Detlev: Neue Forschungen in Uzuncaburç 2001–2004. Das Zeus-Olbios-Heiligtum und die Stadt Diokaisareia. Mit Beiträgen von Norbert Kramer, Claudia Dorl-Klingen- schmid, Stephan Westphalen und Roman Koch, in: AA 2005,1 (2006), 117–165. Westphalen, Stephan: Studien zur frühbyzantinischen Bauornamentik im Rauhen Kilikien: Diokaisareia/Uzuncaburç, in: IstMitt 56 (2006), 391–405. Adak, Mustafa: Rez. zu „Feld: Barbarische Bürger“, in: Geph 4 (2007), 189–193. Aydın, Ay¸se: Byzantine Studies at Museum in Cilicia 2006, in: ANMED 5 (2007), 137–140. Durugönül, Serra [Hg.]: Nagidos. Daglık˘ Kilikia’da bir antik kent kazısının sonuçları, Adalya Supplementary Series 6, Antalya 2007. Eck, Werner: Die politisch-administrative Struktur der kleinasiatischen Provinzen, in: Gian- paolo Urso [Hg.]: Tra Oriente e Occidente. Ingeni, Greci e Romani in Asia Minore. Atti del convegno internazionale Cividale del Friuli, 28–30 settembre 2006, I convegni della Fondazione Niccolò Canussio 6, Pisa 2007, 189–207. Elton, Hugh: Ecclesiastical Politics in Fifth- and Sixth-Century Isauria, in: John Drinkwater/ Benet Salway [Hg.]: Wolf Liebeschuetz Reflected. Essays presented by Colleagues, Friends, & Pupils, BICS 91, London 2007, 77–85. Ders.: Rez. zu „Feld: Barbarische Bürger“, in: BMCR 2007/12/15 (2007). Ders.: Geography, Labels, Romans, and Kilikia, in: Hugh Elton/Gary Reger [Hg.]: Regionalism in Hellenistic and Roman Asia Minor. Acts of the Conference Hartford, Connecticut (USA), August 22–24, 1997, Ausonius 20, Bordeaux 2007, 25–31. Elton, Hugh/Eugenia Equini-Schneider/Detlev Wannagat [Hg.]: Temple to Church. The trans- formation of religious sites from paganism to Christianity in Cilicia, ˙Istanbul 2007. Haymann, Florian: Hadrian und Aigeai: ein neues Tridrachmon, in: Geph 4 (2007), 47–57.

70 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Koch, Guntram: Das Heiligtum des Hg. Theodoros bei Holmoi (Isauria) wiedergefunden!, in: Adalya X (2007), 259–270. Kreiler, Bernd: Zur Verwaltung Kilikiens von 102 bis 78 v. Chr., in: Geph 4 (2007), 117–126. Martzelos, Georgios: Die Mariologie des Basileios von Seleukeia und Romanos der Melode, in: Peter Leander Hofrichter [Hg.]: Auf der Suche nach der Seele Europas. Marienfrömmigkeit in Ost und West. Studientagung der Pro Oriente-Sektion Salzburg aus Anlass ihres 20jährigen Bestehens, 7. und 8. Oktober 2005, Pro Oriente XXX, Innsbruck 2007, 43–66. Meier, Mischa: Rez. zu „Feld: Barbarische Bürger“, in: Gnomon 79,7 (2007), 641–644. Métivier, Sophie/Sylvain Destephen: Chorévêques et évêques en Asie Mineure au IVe et Ve siècles, in: Topoi 15/1 (2007), 343–378. Sordi, Marta: Paolo e le città d’Asia, in: Gianpaolo Urso [Hg.]: Tra Oriente e Occidente. Ingeni, Greci e Romani in Asia Minore. Atti del convegno internazionale Cividale del Friuli, 28–30 settembre 2006, I convegni della Fondazione Niccolò Canussio 6, Pisa 2007, 141–150. Varinlio˘glu,Günder: Living in a Marginal Environment: Rural Habitat and Landscape in Southeastern Isauria, in: DOP 61 (2007), 287–317. Westphalen, Stephan: Liturgie oder Gestaltung? Form und Funktion von Apsisnebenräumen im kilikischen Kirchenbau des 5. und 6. Jahrhunderts, Habil., unpubliziert, 2007. Zäh, Alexander: Ergebnisse einer kunsthistorischen Forschungsreise in Anatolien, in: JÖB 57 (2007), 225–287. Destephen, Sylvain: Prosopographie chrétienne du Bas-Empire. 3. Prosopographie du diocèse d’Asie (325–641), ACHCByz, Paris 2008. Drexhage, Heinrich-Wilhelm: »Wünsche wohl zu baden!« Einige Bemerkungen zum urbanen Niveau westkilikischer Küstenstädte während der Römischen Kaiserzeit, in: Engelbert Winter [Hg.]: Vom Euphrat bis zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift für Elmar Schwertheim zum 65. Geburtstag. In Zusammenarbeit mit Frank Biller, Alexandra Boß- mann, Stefan Feuser, Katharina Martin und Aylin Tanrıöver. Erster Band, Band 1, AMS 65, Bonn 2008, 167–176. Eichner, Ina: Sinekkale. Herberge, Kloster oder Gutshof?, in: Olba XVI (2008), 337–360. Esch, Tobias: Zur Frage der sogenannten Doppelgemeinden. Die caesarische und augusteische Kolonisation in Kleinasien, in: Engelbert Winter [Hg.]: Vom Euphrat bis zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift für Elmar Schwertheim zum 65. Geburtstag. In Zu- sammenarbeit mit Frank Biller, Alexandra Boßmann, Stefan Feuser, Katharina Martin und Aylin Tanrıöver, Band 1, AMS 65, Bonn 2008, 199–216. Feld, Karl: Isaurien, in: Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n. Chr. (235–284), hg. v. Klaus-Peter Johne/Udo Hartmann/ Thomas Gerhardt, 2 Bände, Berlin 2008, 791–800. Harada, Takeko/Fatih Cimok: Roads of Ancient Anatolia, Band I, ˙Istanbul 2008. Held, Winfried: Der Donuk Ta¸sin Tarsos, in: Olba XVI (2008), 163–192. Hild, Friedrich: Die Via Sebaste in Kleinasien, in: Christos Stavrakos/Alexandra-Kyriaki Wassi- liou/Mesrob K. Krikorian [Hg.]: Hypermachos. Studien zur Byzantinistik, Armenologie und Georgistik. Festschrift für Werner Seibt zum 65. Geburtstag, Wiesbaden 2008, 59–72. Iacomi, Veronica: Vita e Morte in Cilicia Tracheia dalla tarda età ellenistica al primo periodo bizantino. L’architettura funeraria rupestre, Diss., Neapel 2008 (non vidi).

71 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Kosi´nski,Rafał: Leo II. Some Chronological Questions, in: Palamedes 3 (2008), 209–214. ¸Senol, A. Kaan: Cilician Commercial Relations With Egypt Due to The New Evidence of Amphore Finds, in: Olba XVI (2008), 109–131. Türker, Alev: Güllüdere vadisi’ndeki Ayvalı kilise, in: Arkeoloji ve Sanat 127 (2008), 85–104. Ziegler, Ruprecht: Zur Münzemission in Anemurion (Kilikien) unter Kaiser Maximinus Thrax, in: Hans Michael Schellenberg/Vera Elisabeth Hirschmann/Andreas Krieckhaus [Hg.]: A Roman Miscellany. Essays in Honour of Anthony R. Birley on his Seventieth Birthday, Akanthina 3, Gdansk´ 2008, 213–221. Ziegler, Ruprecht/Regina Hauses/Stephan Schulze/Ralf H. Althoff: Die Prägungen der kilikischen Stadt Anemurion. Sammlung Köhler-Osbahr III/3: Griechische Münzen und ihr Umfeld, Duisburg 2008. Zoro˘glu,Levent: Kelenderis 2007 Yılı Kazı ve Onarım Çalı¸smaları,in: ANMED 6 (2008), 29–34. Aydın, Ay¸se: Hıristiyan Dinindeki Martir-Aziz ve Rölik Kültünün Kilikya-Isaurya Bölgesi Hıristiyanlıgına˘ Yansımaları, in: Olba XVII (2009), 63–82. Bull, Klaus-Michael: Türkei: Mittleres und östliches Kleinasien. Städte und Landschaften an den Wegen des Apostels Paulus, EVAs Biblische Reiseführer 4, Leipzig 2009. Do˘ganay,Osman: Craftsmen working in the Isauria Region, in: Çi˘gdemÖzkan Aygün [Hg.]: Soma 2007. Proceedings of the XI Symposium on Mediterranean Archaeology, Istanbul Technical University, 24–29 April 2007, BARInt 1900, Oxford 2009, 90–97. Ders.: Isauria bölgesi kaya mezarları ve ölü gömme gelenekleri, Konya 2009. Drexhage, Heinrich-Wilhelm: Wirtschaft und Handel Westkilikiens in römischer und frühby- zantinischer Zeit (1.–6. Jahrhundert n. Chr.), Teil I: Land- und Forstwirtschaft, in: MBAH 26 (2009), 1–48. Eichner, Ina: Ländliche Häuser der spätantik-frühbyzantinischen Zeit in Syrien und Kilikien, in: Eichner/Tsamakda [Hg.]: Syrien und seine Nachbarn, 81–101. Eichner, Ina/Vasiliki Tsamakda [Hg.]: Syrien und seine Nachbarn von der Spätantike bis in islamische Zeit, KEJ.B 25, Wiesbaden 2009. Erten, Emel: Mersin, Silifke, Olba Arkeolojik Ara¸stırmaları2008, in: ANMED 7 (2009), 132–137. Froehlich, Susanne: Antike Autoren über Kilikien. Überlegungen am Beispiel der Stadt Tarsos, in: Olba XVII (2009), 157–167. Goussé, Emanuelle: Tombes, défunts et société. L’apport des épitaphes de Cilicie Trachée (Isaurie) du IVè siècle av. J.-C. au VIè siècle ap. J.-C. Diss., Artois 2009, : http : //www.theses.fr/2009ARTO0004 (besucht am 17. 05. 2017) (non vidi). Mietke, Gabriele: Bauphasen und Datierung der Basilika von Meriamlik (Ayatekla), in: Eichner/ Tsamakda [Hg.]: Syrien und seine Nachbarn, 37–56. Dies.: Monumentalisierung christlicher Heiliger in Kilikien in frühbyzantinischer Zeit, in: Olba XVII (2009), 117–140. Dies.: The contribution of architectural sculpture in Cilicia to early Byzantine history, in: BySl 67 (2009), 36–40. Peschlow, Urs: Die Zisternen von Meriamlik. Fragen zu Bau- und Mauertechnik im Bezirk von Ayatekla, in: Eichner/Tsamakda [Hg.]: Syrien und seine Nachbarn, 57–80.

72 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Rauh, Nicholas K./Rhys F. Townsend/Michael C. Hoff /Matthew Dillon/Martin W. Doyle/Cheryl A. Ward/Richard M. Rothaus/Hülya Caner/Ünal Akkemik/LuAnn Wandsnider/F. Sancar Ozaner/ Christopher D. Dore: Life in the Truck Lane: Urban Development in Western Rough Cilicia, in: JÖAI 78 (2009), 253–312. ¸Sahin, Hamdi: A new dedication to Athena from Diocaesarea (Uzuncaburç), in: Adalya XII (2009), 221–230. Ders.: Ein neuer Meilenstein Diokletians aus dem östlichen Rauhen Kilikien, in: Geph 6 (2009), 131–135. Sayar, Mustafa Hamdi: Landschaft und Religion im kaiserzeitlichen Kilikien, in: Eckart Olshausen/Vera Sauer [Hg.]: Die Landschaft und die Religion. Stuttgarter Kolloquium zur historischen Geographie des Altertums 9/2005, GeoHist 26, Stuttgart 2009, 301–335. Williams, Frank [Hg.]: The Panarion of Epiphanius of Salamis. Book I (Sects 1–46). Second Edition, Revised and Expanded, Nag Hammadi and Manichaean Studies 63, Leiden und Boston 2009. Wilson, Mark: The Route of Paul’s First Journey to Pisidian Antioch, in: NTS 55,4 (2009), 471–483. Wood, Philip: The invention of history in the later Roman world. The conversion of Isauria in The Life of Conon, in: AnSt 59 (2009), 129–138. Zäh, Alexander: Die deutsch-böhmische archäologische Expesdition nach Kleinasien 1902 und neue kunstwissenschaftliche Forschungen im lykaonisch-isaurischen Grenzgebiet, in: Schriften der Sudetendeutschen Akademie der Wissenschaften und Künste 29 (2009), 41– 60. Çakmak, Ümit: Güneydogu˘ Isauria Bölgesinde Bulunun Karakabaklı, in: Geph 7 (2010), 73–87. [CIIP I 1] Cotton, Hannah M./Leah Di Segni/Werner Eck/Benjamin Isaac/Alla Kushnir-Stein/ Haggai Misgav/Jonathan Price/Israel Roll/Ada Yardeni [Hg.]: Corpus Inscriptionum Iudaeae/ Palaestinae. Volume I: Jerusalem. Part 1: 1–704. With contributions by Eran Lupu. With the assistance of Marfa Heimbach and Naomi Schneider, Berlin und New York 2010. Destephen, Sylvain: La christianisation de l’Asie Mineure jusqu’à Constantin. Le témoignage de l’épigraphie, in: Hervé Inglebert/Sylvain Destephen/Bruno Dumézil [Hg.]: Le problème de la christianisation du monde antique, Paris 2010, 159–194. Ehling, Kay: Der Tetrarch Maximinus Daia, sein Grab bei Tarsos und Kaiser Julian, in: Historia 59 (2010), 252–255. Equini Schneider, Eugenia [Hg.]: Elaiussa Sebaste III. L’agora romana, ˙Istanbul 2010 (non vidi). Er, Yasemin: ˙Isauria’da Yelbeyi kaya mezarı ve süvari kabartması, in: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7 (2010), 125–133. Filges, Axel: Lebensorte in der Fremde. Versuch einer Bewertung der römisch-kleinasiatischen Kolonien von Caesar bis Diokletian, in: Frank Daubner [Hg.]: Militärsiedlungen und Territorialherrschaft in der Antike, Berlin Studies of the Ancient World 3, Berlin 2010, 131–154. Koch, Guntram: Sarkophage der römischen Kaiserzeit in der Türkei. Ein Überblick (mit einer Bibliographie), in: Adalya XIII (2010), 111–182.

73 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Koch, Heidemarie: Die Feldzüge Shapurs d. Gr. (240–271 n.Chr.). Anatolien um die Mitte des 3. Jahrhunderts n.Chr., in: Adalya XIII (2010), 205–221. Kosi´nski,Rafał: The Emperor Zeno. Religion and Politics, Byzantina et Slavica Cracoviensia, Krakau 2010. Ders.: The Emperor Zeno’s Church Donations, in: E. D ˛abrowy/M. Dzielskiej/M. Salamona/S. Sprawskiego [Hg.]: Hortus Historiae. Ksi˛egapami ˛atkowa ku czci profesora Józefa Wolskiego w setn ˛arocznic˛eurodzin, Krakau 2010, 635–649. Marek, Christian: Geschichte Kleinasiens in der Antike. 2., durchgesehene Auflage, Historische Bibliothek der Gerda Henkel Stiftung, München 2010. Meier, Mischa: Anastasios I. Die Entstehung des byzantinischen Reiches, Stuttgart 22010. ¸Sim¸sek,Celal/Barı¸sYener: An Ivory Relief of Saint Thecla, in: Adalya XIII (2010), 321–334. Zäh, Alexander: Vorläufiger Bericht über neue archäologische Beobachtungen auf Reisen an der karischen Küste und im lykaonisch-isaurischen Grenzgebiet, in: AÖAW.PH 144. Jahrgang 2009 (2010), 17–74. Aslan, Erdo˘gan/Osman Do˘ganay/Güngör Karau˘guz: Some Wineries of the Lykaonia and Isauria Regions, in: Hakan Oniz/Erdogan Aslan [Hg.]: Soma 2009. Proceedings of the XIII Symposi- um on Mediterranean Archaeology, Selcuk University of Konya, 23–24 April 2009, BARInt 2200, Oxford 2011, 67–74. Aydın, Ay¸se: Lahit formlu rölikerler. Reliquaries of the Sarcophagus Type, Antalya 2011. Aydıno˘glu,Ümit/Ümit Çakmak: Daglık˘ Kilikia-Isauria Bölgesi kırsal yerle¸simi:Karakabaklı, in: Adalya XIV (2011), 71–102. Borgia, Emanuela: L’iscrizione di Athena en Tagais e i santuari rupestri della Cilicia Tracheia, in: Scienze dell’Antichità 17 (2011), 477–507. Börstinghaus, Jens: Tarsos. Μητρόπολις τῆς Κιλικίας, in: Peter Pilhofer: Neues aus der Welt der frühen Christen. Unter Mitarbeit von Jens Börstinghaus und Jutta Fischer, BWANT 195, Stuttgart 2011, 187–205. Eichner, Ina: Frühbyzantinische Wohnhäuser in Kilikien. Baugeschichtliche Untersuchung zu den Wohnformen in der Region um Seleukeia am Kalykadnos, IF 52, Tübingen 2011. Esch, Tobias: Zur kommunalen Neuordnung Kleinasiens durch Pompeius. Kilikia Pedias und Pontos, in: Elmar Schwertheim [Hg.]: Studien zum antiken Kleinasien VII, AMS 66, Bonn 2011, 35–95. Hoffmann, Adolf /Richard Posamentir/Mustafa Hamdi Sayar [Hg.]: Hellenismus in der Kilikia Pedias. Bericht zum Internationalen Kolloquium im Deutschen Archäologischen Institut Berlin am 13. und 14. Februar 2009, BYZAS 14, ˙Istanbul 2011. Honey, Linda: Thekla: Text and Context. With a first English translation of the Miracles, Diss., Calgary 2011, : http://www.collectionscanada.gc.ca/obj/thesescanada/ vol2/002/NR81475.PDF (besucht am 03. 12. 2013). Ivison, Eric A.: Kirche und religiöses Leben im byzantinischen Amorium, in: Falko Daim/Jörg Drauschke [Hg.]: Byzanz – das Römerreich im Mittelalter. Teil 2,1: Schauplätze, Monogra- phien des Römisch-Germanischen Zentralmuseums 84,2,1, Mainz 2011, 309–343. Kalinowski, Anja: Frühchristliche Reliquiare im Kontext von Kultstrategien, Heilserwartung und sozialer Selbstdarstellung, KEJ.B 32, Wiesbaden 2011.

74 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Kostenec, Jan/Alexander Zäh [Hg.]: Wissenschaftlicher Nachlass der deutsch-böhmischen ar- chäologischen Expedition nach Lykaonien, Ostpamphylien und Isaurien (Kleinasien) durch- geführt im Jahre 1902. Zusammengestellt aus dem Stadtarchiv in Prag und dem Bayerischen Hauptstaatsarchiv in München, DÖAW.PH 393 = ETAM 26, Wien 2011. Lytle, Ephraim: The Strange Love of the Fish and the Goat. Regional Contexts and Rough Cilician Religion in Oppian’s Halieutica 4.308–73, in: TAPA 141,2 (2011), 333–386. Oktan, Mehmet: The Route Taken by Cilicia to Provincial Status: When and Why?, in: Olba XIX (2011), 267–286. Pilhofer, Peter: Anemurion, in: Neues aus der Welt der frühen Christen. Unter Mitarbeit von Jens Börstinghaus und Jutta Fischer, BWANT 195, Stuttgart 2011, 207–226. Posamentir, Richard: Anazarbos in Late Antiquity, in: Ortwin Dally/Christopher Ratté [Hg.]: Archaeology and the cities of Asia Minor in Late Antiquity, Kelsey Museum Publications 6, Ann Arbor 2011, 205–224. Royer, Amélie/Hasan Bahar: Astra en Isaurie, in: De Anatolia Antiqua 19 (2011), 149–198. Trampedach, Kai: Die Neuordnung der Provinz Kilikien durch Pompeius (67–63 v. Chr.), in: Adolf Hoffmann/Richard Posamentir/Mustafa Hamdi Sayar [Hg.]: Hellenismus in der Kilikia Pedias. Bericht zum Internationalen Kolloquium im Deutschen Archäologischen Institut Berlin am 13. und 14. Februar 2009, BYZAS 14, ˙Istanbul 2011, 247–257. Varinlio˘glu,Günder: Bogsak˘ Adası’nda yerle¸simarkeolojisi (2010), in: AST 29,2 (2011), 171– 184. Dies.: Trades, Crafts and Agricultural Production in Town and Countryside in Southeastern Isauria, in: Ortwin Dally/Christopher Ratté [Hg.]: Archaeology and the Cities of Asia Minor in Late Antiquity, Kelsey Museum Publications 6, Ann Arbor 2011, 173–187. Wulf-Rheidt, Ulrike: Akören: Two Late Antique Villages in Cilicia, in: Ortwin Dally/Christopher Ratté [Hg.]: Archaeology and the cities of Asia Minor in Late Antiquity, Kelsey Museum Publications 6, Ann Arbor 2011, 189–203. Adak, Mustafa/Mark Wilson: Das Vespasiansmonument von Dö¸seme und die Gründung der Doppelprovinz Lycia et Pamphylia, in: Geph 9 (2012), 1–40. Akkemik, Ünal/Hulya Caner/Grace A. Conyers/Matthew J. Dillon/Nurgül Karlio˘glu/Nicholas K. Rauh/Lawrence O. Theller: The archaeology of deforestation in south coastal Turkey, in: International Journal of Sustainable Development & World Ecology 19.5 (2012), 395–405. Do˘ganay,Osman: Isauria bölgesi’nde tanrılar ve kültler, in: Bilal Sö˘güt[Hg.]: Stratonikeia’dan Lagina’ya. Ahmet Adil Tırpan Armaganı,˘ ˙Istanbul 2012, 199–217. Drexhage, Heinrich-Wilhelm: Wirtschaft und Handel Westkilikiens in römischer und frühby- zantinischer Zeit (1.–6. Jahrhundert n. Chr.), Teil II: Handwerk und Gewerbe sowie Handel, in: MBAH 30 (2012), 139–174. Durugönül, Serra/Ahmet Mörel: Evidence of Judaism in Rough Cilicia and its Associations with Paganism, in: IstMitt 62 (2012), 303–322. Eck, Werner: Der Anschluß der kleinasiatischen Provinzen an Vespasian und ihre Restruktu- rierung unter den Flaviern, in: L. Capogrossi Colognesi/E. Tassi Scandone [Hg.]: Vespasiano e l’impero dei Flavi. Atti del convegno, Roma, Palazzo Massimo, 18–20 novembre 2009, Roma 2012, 27–44.

75 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Feissel, Denis: Inscriptions of Early Byzantium and the Continuity of Ancient Onomastics, in: John Davies/John Wilkes [Hg.]: Epigraphy and the Historical Sciences, PBA 177, Oxford 2012, 1–14. French, David: Roman Roads & Milestones of Asia Minor. Vol. 3 Milestones. Fasc. 3.2: Galatia, Electronic Monograph 2, Ankara 2012. Johnson, Scott Fitzgerald: Miracles of Saint Thecla, in: Alice-Mary Talbot/Scott Fitzgerald Johnson: Miracle Tales from Byzantium, Dumbarton Oaks Medieval Library, Cambridge (MA/USA) und London 2012, 1–201. Vitale, Marco: Eparchie und Koinon in Kleinasien von der ausgehenden Republik bis ins 3. Jh. n. Chr., AMS 67, Bonn 2012. Wawruschka, Celine: Regionale Siedlungsanalysen als Methode zur Erfassung hierarchischer und sozio-ökonomischer Strukturen im Raum. Eine Fallstudie aus Kilikien, in: Felix Pir- son [Hg.]: Manifestationen von Macht und Hierarchien in Stadtraum und Landschaft. Wissenschaftliches Netzwerk der Abteilung Istanbul im Rahmen des Forschungsclusters 3 „Politische Räume“ des Deutschen Archäologischen Instituts, BYZAS 13, ˙Istanbul 2012, 1–24. Weber, Ekkehard: Das römische Bürgerrecht des Apostels Paulus, in: Tyche 27 (2012), 193– 207. Wright, Nicholas L.: The house of Tarkondimotos. A late Hellenistic dynasty between Rome and the East, in: AnSt 62 (2012), 69–88. Zoro˘glu,Levent: Kelenderis 2011 Yılı Kazıları, in: ANMED 10 (2012), 40–45. [LGPN V.B] Balzat, J.-S./R.W.V. Catling/É. Chiricat/F. Marchand [Hg.]: A Lexicon of Greek Personal Names. Coastal Asia Minor: Caria to Cilicia, Band V.B, Oxford 2013. Bishop, Richard W.: Homilia in Pentecosten (CPG 6665). A Sermon of Basil of Seleucia, in: SE 52 (2013), 119–160. Borgia, Emanuela: The Rule of Antiochus IV of Commagene in Cilicia: A Reassessment, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 87–98. Burckhardt, Jacob: Die Zeit Constantin’s des Großen. Herausgegeben von Hartmut Leppin, Manuela Keßler und Mikkel Mangold unter Mitarbeit von Ernst Ziegler, JBW 1, München 2013. Canevello, Sevim Aytas/Murat Özyıldırım: Seleucia Under One God: Christianity in Seleucia in the Early Christian Era, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 247–251. Destephen, Sylvain: Actes conciliaires, listes de souscriptions et notices épiscopales ou du bon usage des sources ecclésiastiques, in: Hadrien Bru/Guy Labarre [Hg.]: L’Anatolie des peuples, des cités et des cultures (IIe millénaire av. J.-C.–Ve siècle ap. J.-C.). Colloque international de Besançon – 26–27 novembre 2010. Volume 1. Autour d’un projet d’atlas historique et archéologique de l’Asie Mineure. Méthodologie et prospective, Besançon 2013, 207–228. Durugönül, Serra/Deniz Kaplan/Ulus Tepeba¸s: Adrassos’da (Isauria) Paganizm ve Hıristiyanlık Arasında Bir Lahit, in: Adalya XVI (2013), 261–284. Elton, Hugh: Late Roman Churches in the Upper Göksu Valley, Isauria, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 233–251. Giobbe, Chiara: Roman Temples in Rough Cilicia. A diachronic analysis, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 128–143.

76 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Held, Winfried/Henning Burwitz: Tarsus’taki Donuk Ta¸s:Antik dünyadaki en büyük tapınagın˘ ara¸stırması,in: AST 31/2 (2013), 353–366. Hoff, Michael C./Rhys F. Townsend [Hg.]: Rough Cilicia. New Historical and Archaeological Approaches. Proceedings of an International Conference held at Lincoln, Nebraska, October 2007, Oxford 2013. Hoff, Michael C./Rhys F. Townsend/Birol Can: Antiochia ad Cragum Arkeolojik Ara¸stırma Projesi: 2012 Sezonu, in: ANMED 11 (2013), 154–163. Honey, Linda: Topography in the Miracles of Thecla: Reconfiguring Rough Cilicia, in: Hoff / Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 252–259. Jasink, Anna Margherita/Luca Bombardieri: The Göksu River Valley from Late Bronze to Iron Age. Local cultures, external influences, and relations with foreign peoples, in: Hoff / Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 16–26. Linnemann, Johannes Christian: Die Nekropolen von Diokaisareia, Diokaisareia in Kilikien 3, Berlin 2013. Lund, John: Connections between Rough Cilicia and northwestern Cyprus between about 200 BC and AD 200. The ceramic evidence, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 189–198. Pfeilschifter, Rene: Der Kaiser und Konstantinopel. Kommunikation und Konfliktaustrag in einer spätantiken Metropole, MillSt 44, Berlin 2013. ¸Sahin, Hamdi: Rural Settlements, Temples and Inscriptions of Eastern Rough Cilicia, in: Hadrien Bru/Guy Labarre [Hg.]: L’Anatolie des peuples, des cités et des cultures (IIe millénaire av.J.-C.–Ve siècle ap.J.-C.). Colloque international de Besançon – 26–27 novembre 2010. Volume 2. Approches locales et régionales, Besançon 2013, 289–300. Sayar, Mustafa Hamdi: Historical Geography, ancient cities and harbours in Cilicia Tracheia and in Cilicia Pedias, in: Hadrien Bru/Guy Labarre [Hg.]: L’Anatolie des peuples, des cités et des cultures (IIe millénaire av.J.-C.–Ve siècle ap.J.-C.). Colloque international de Besançon – 26–27 novembre 2010. Volume 1. Autour d’un projet d’atlas historique et archéologique de l’Asie Mineure. Méthodologie et prospective, Besançon 2013, 175–181. Ders.: Kelenderis’te Antoninus Pius dönemi’nden bir hamam, in: Mehmet Tekocak [Hg.]: K. Levent Zoroglu’na˘ Armagan,˘ Antalya 2013, 595–604. Souza, Philip de: Who Are You Calling Pirates?, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 43–54. Tempesta, Claudia: Central and Local Powers in Hellenistic Rough Cilicia, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 27–42. Tomaschitz, Kurt: The Cilician Pirates – how to approach an obscure phenomenon, in: Hoff / Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 55–58. Varinlio˘glu,Günder: Rural Habitat in the Hinterland of Seleucia ad Calycadnum during Late Antiquity, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 199–209. Winterstein, Claudia: The ¸Sekerhane Kö¸sküin Selinus. The alleged cenotaph for the Roman Emperor Trajan. Preliminary report on current architectural research, in: Hoff /Townsend [Hg.]: Rough Cilicia, 157–175. Zoro˘glu,Levent: Kelenderis 2012 Yılı Kazıları, in: ANMED 11 (2013), 40–46.

77 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Autret, Caroline/Matthew Dillon/John Lund/Nicholas Rauh/Levent Zoro˘glu: The Trading Net- works of Ancient Rough Cilicia, in: Ladstätter/Pirson/Schmidts [Hg.]: Häfen und Hafenstädte, 593–618. Brandt, Hartwin: Zur historiographischen Konzeption des Isaurers Candidus, in: Bruno Bleck- mann/Timo Stickler [Hg.]: Griechische Profanhistoriker des fünften nachchristlichen Jahr- hunderts, Hist.E 228, Stuttgart 2014, 161–170. Do˘ganay,Osman: War instruments in the fortification structures of Zengibar Castle (Isaura), in: Anodos 11/2011 (2014), 49–68. French, David: Roman Roads & Milestones of Asia Minor. Vol. 3 Milestones. Fasc. 3.5: Asia, Electronic Monograph 5, Ankara 2014. Ders.: Roman Roads & Milestones of Asia Minor. Vol. 3 Milestones. Fasc. 3.7: Cilicia, Isauria et Lycaonia (and South-West Galatia), Electronic Monograph 7, Ankara 2014. Harland, Philip A.: Greco-Roman Associations: Texts, Translations, and Commentary. II. North Coast of the Black Sea, Asia Minor, BZNW 204, Berlin 2014. Haymann, Florian: Ein entvölkertes Kilikien unter Tigranes II.? Für eine neue Sicht auf Ostkilikien in der Zeit von 78 bis 64 v. Chr., in: Olba XXII (2014), 281–289. Ders.: Untersuchungen zur Geschichte und Identitätskonstruktion von Aigeai im römischen Kilikien, 20 v. – 260 n. Chr., Geph.S 8, Bonn 2014. Held, Winfried/Henning Burwitz/Deniz Kaplan: Tarsus’taki Donuk Ta¸sYüzey Ara¸stırmaları: Antik Dünyanın En Büyük Tapınagı˘ [2013], in: ANMED 12 (2014), 208–218. Ladstätter, Sabine/Felix Pirson/Thomas Schmidts [Hg.]: Häfen und Hafenstädte im östlichen Mittelmeerraum von der Antike bis in byzantinische Zeit. Neue Entdeckungen und aktuelle Forschungsansätze. Istanbul, 30.05.–01.06.2011, Band 1, BYZAS 19, ˙Istanbul 2014. Meier, Mischa: Candidus: Um die Geschichte der Isaurier, in: Bruno Bleckmann/Timo Stickler [Hg.]: Griechische Profanhistoriker des fünften nachchristlichen Jahrhunderts, Hist.E 228, Stuttgart 2014, 171–193. ¸Sahin, Hamdi/A¸skımÖzdizbay: Daglık˘ Kilikia Kur¸sunKalesi tapınagı˘ ve stoasına ili¸skinyeni öneriler, in: Adalya XVII (2014), 85–127. Sayar, Mustafa Hamdi: Brief des Septimius Severus an die Stadt Syedra (194 n. Chr.), in: Josef Fischer [Hg.]: Der Beitrag Kleinasiens zur Kultur- und Geistesgeschichte der griechisch- römischen Antike. Akten des Internationalen Kolloquiums Wien, 3.–5. November 2010, ETAM 27, Wien 2014, 333–342. Varinlio˘glu,Günder: Bogsak˘ yüzey ara¸stırması2013, in: AST 32,2 (2014), 465–474. Wetzig, Norman: Alahan Manastır. Alte Befunde – Neue Deutungen, in: Olba XXII (2014), 393–444. Zoro˘glu,Levent: Kelenderis’in Limanları ve Çapalama Yerleri, in: Ladstätter/Pirson/Schmidts [Hg.]: Häfen und Hafenstädte, 199–224. Aubert, Roger: Art. „4. Léontopolis, ancien évêché en Isaurie“, DHGE 31 (2015), 777. Ders.: Art. „5. Léontopolis, archevêché titulaire en Pamphylie Troisième“, DHGE 31 (2015), 778. Aydın, Ay¸se: Aziz Konon Tasvirli Bir Menas Ampullası, in: Adalya 18 (2015), 289–302.

78 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Destephen, Sylvain: Martyrs locaux et cultes civiques en Asie Mineure, in: Jean-Pierre Caillet/ Sylvain Destephen/Bruno Dumézil/Hervé Inglebert [Hg.]: Des dieux civiques aux saints patrons (IVe–VIIe siècle), Paris 2015, 59–116. Elton, Hugh: Olive Oil and Wine Production in Isauria: Results from the Göksu Archaeolog- ical Project in Turkey, in: Adnan Diler/Kaan ¸Senol/Ümit Aydıno˘glu[Hg.]: Olive Oil and Wine Production in Eastern Mediterranean During Antiquity. International Symposium Proceedings 17–19 November 2011 Urla – Turkey, Edebiyat Fakültesi Yayın 189, ˙Izmir 2015, 41–50. Filges, Axel: Münzbild und Gemeinschaft. Die Prägungen der römischen Kolonien in Kleinasi- en, Frankfurter Archäologische Schriften 29, Bonn 2015. Huffman, Joseph P.: The Donation of Zeno: St Barnabas and the Origins of the Cypriot Archbishops’ Regalia Privileges, in: JEH 66,2 (2015), 235–260. Laflı, Ergün/Eva Christof: Hellenistic and Roman Steles in the Museum of Tarsus in Cilicia, in: Geph 12 (2015), 121–139. Pilhofer, Philipp: Von Segelrouten und Konjekturen. Die Barnabas-Akten als Quelle zur Topographie der isaurischen Küste, in: Orbis Terrarum 13 (2015), 192–210. Pilhofer, Susanne: Romanisierung in Kilikien? Das Zeugnis der Inschriften. 2., erweiterte Auflage mit einem Nachwort von Philipp Pilhofer, QFAW 60, München 2015. ¸Sahin, Hamdi: Zwei neue Meilensteine aus dem Rauhen Kilikien. Vorarbeiten zum Band Corpus Inscriptionum Latinarum XVII/5,3 Miliaria Provinciarum Lyciae-Pamphyliae et Ciliciae, in: IstMitt 65 (2015), 293–304. Sayar, Mustafa Hamdi: Kanytellis yazıtları, in: Ümit Aydıno˘glu[Hg.]: Kanytellis – Kanlıdivane. Daglık˘ Kilikia’da bir kırsal yerle¸siminarkeolojisi, ˙Istanbul 2015, 113–128. Stebnicka, Krystyna: Identity of the Diaspora. Jews in Asia Minor in the Roman Imperial Period, JJP Supplements XXVI, Warschau 2015. Westphalen, Stephan: Die Kirche von I¸sıkkale,in: Olba XXIII (2015), 535–552. Almaç, Umut: Mersin, Silifke, Ayatekla (Meryemlik) ören yeri yüzey ara¸stırmave belgeleme çalı¸sması,2014, in: AST 33,2/2015 (2016), 289–300. Altun, Özge/Sava¸sAltun: Isaura antik kentindeki haç temalı mezar stelleri, in: Selçuk Üniversi- tesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 36 (2016), 481–496. Altun, Sava¸s: Isaura Nekropolleri ve Mezar Tipleri, Diss., Konya 2016 (non vidi). A¸skın, Ercan: Karaman ili ve Mersin ili Mut ilçesi antik dönem yerle¸simlerive yerle¸sim düzenlemesi arkeolojik yüzey ara¸stırması2014 yılı çalı¸smaları,in: AST 33,2/2015 (2016), 101–114. A¸skın,Ercan/Abdulbari Yıldız/H. Ertu˘gErgürer/Hatice Körsulu/Mehmet Kurt/Mehmet Alkan: Philadelphia (Ermenek/Gökçeseki) kazısı 2015, in: ANMED 14 (2016), 357–361. Bagnall, Roger S./Roberta Casagrande-Kim/Akın Ersoy/Cumhur Tanrıver: Graffiti from the Basilica in the . With a contribution by Burak Yalaçan, New York 2016. [ICG] Breytenbach, Cilliers/Klaus Hallof /Ulrich Huttner/Jennifer Krumm/Stephen Mitchell/ Julien Ogereau/Erkki Sironen/Marina Veksina/Christine Zimmermann [Hg.]: Inscriptiones Christianae Graecae. A Digital Collection of Greek Early Christian Inscriptions from Asia Minor and Greece, 2016, : http://repository.edition-topoi.org/collection/ ICG (besucht am 13. 12. 2016).

79 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Buchinger, Harald: Basilius von Seleukia als Zeuge für die Entfaltung des Osterfestkreises, in: Pier Franco Beatrice/Bernard Pouderon [Hg.]: Pascha Nostrum Christus. Essays in Honour of Raniero Cantalamessa, Théologie historique 123, Paris 2016, 291–314. Destephen, Sylvain: L’émergence de l’église dans les inscriptions d’orient, in: Olof Brandt/ Gabriele Castiglia [Hg.]: Costantino e i Costantinidi. L’innovazione Costantiniana, le sue radici e i suoi sviluppi. Acta XVI Congressus Internationalis Archaeologiae Christianae, Romae (22–28.9.2013), Band 2, SAC LXVI, Vatikan 2016, 1245–1259. Do˘ganay,Osman: Zengibar Kalesi (˙Isaura) 2010–2015 yılları yüzey ara¸stırmaları: ˙Ilk sonuçlar ve dü¸sünceler,in: Idil 5,21 (2016), 389–408. Feissel, Denis: Les breviatica de Kasai en Pamphylie. Un jugement du maître des offices sous le règne de Zénon, in: Rudolf Haensch [Hg.]: Recht haben und Recht bekommen im Imperium Romanum. Das Gerichtswesen der römischen Kaiserzeit und seine dokumentarische Evidenz. Ausgewählte Beiträge einer Serie von drei Konferenzen an der Villa Vigoni in den Jahren 2010 bis 2012. Herausgegeben mit Unterstützung durch Frédéric Hurlet, Katharina-Luise Link, Silvia Strassi und Ansgar Teichgräber, JJP.S XXIV, Warschau 2016, 659–737. French, David: Roman Roads & Milestones of Asia Minor. Vol. 3 Milestones. Fasc. 3.9: An Album of Maps, Electronic Monograph 9, Ankara 2016. Hallof, Klaus: Ein christlicher Steckkalender aus Sikyon (IG IV2 3, 1825), in: EChr 7 (2016), 237–246. Johnson, Scott Fitzgerald: Literary territories. Cartographical thinking in late antiquity, Oxford 2016. Kristensen, Troels Myrup: Landscape, Space, and Presence in the Cult of Thekla at Meriamlik, in: JECS 24,2 (2016), 229–263. Laflı, Ergün/Eva Christof: Römische Skulpturen im Museum von Anamur in Kilikien, in: Sophie Montel [Hg.]: La sculpture gréco-romaine en Asie Mineure. Synthèse et recherches récentes. Colloque international de Besançon – 9 et 10 octobre 2014, Besançon 2016, 177–206. Özdizbay, A¸skım/Hamdi ¸Sahin: Neue Inschriften aus Perge 1: L. Annius Annianus, Prokonsul von Pamphylia-Lycia- Isauria, in: Philia 2 (2016), 98–112. Özyıldırım, Murat: Olba manastırı 2015 yılı kazıları ve kuzey kilisesi’ndeki çalı¸smalarındeger-˘ lendirilmesi, in: SaC 6 (2016), 181–201. Ders.: Olba’da Yahudi varlıgının˘ kanıtı. Menorah kabartmalı sunak, in: SaC 6 (2016), 119–135. Pilhofer, Philipp: Dogamoas δὶς ∆ογαμοου und sein zweigeteilter Grabstein (Adnotatio epigra- phica VI/49), in: Tyche 30/2015 (2016), 254–257. ¸Sahin, Hamdi: A new Dedicatory Inscription of Athena Oreia from Corycus, in: Philia II (2016), 143–148. ¸Serifo˘glu,Tevfik Emre/Naoíse Mac Sweeney/Anna Collar/Carlo Colantoni/Stuart Eve: Lower Göksu archaeological salvage survey project. The third season [2015], in: Anatolica XLII (2016), 11–27. [IG IV2 3] Sironen, Ericus [Hg.]: Inscriptiones Graecae. Volumen IV. Inscriptiones Argolidis. Editio altera. Fasc. 3. Inscriptiones Corinthiae saeculorum IV. V. VI. IG IV2 3, Berlin 2016.

80 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Varinlio˘glu,Günder/Ender Varinlio˘glu: Priapus in Rough Cilicia?, in: Burak Takmer/Ebru N. Akdo˘guArca/Nuray Gökalp Özdil [Hg.]: Vir Doctus Anatolicus. Sencer ¸Sahin anısına yazılar / Studies in Memory of Sencer ¸Sahin, Philia Supplements 1, ˙Istanbul 2016, 906–916. Vitale, Marco/Nikolas Hächler: Anmerkungen zu einem Statthalter der Provinz Cilicia-Isauria- Lycaonia und zu den Stadtrömischen Titeln von Tarsos in einer neuen Inschrift aus der Zeit von Severus Alexander, in: ZPE 199 (2016), 264–270. Wilson, Mark: Saint Paul in Pamphylia. Intention, Arrival, Departure, in: Adalya XIX (2016), 229–246. Ye˘gin,Yavuz: Olba manastırı’da i¸slikkazısı ve sonuçların degerlendirilmesi,˘ in: SaC 6 (2016), 203–219. A¸skın,Ercan/Mehmet Kurt/Mehmet Alkan/Hatice Körsulu/H. Ertu˘gErgürer: Karaman ili ve Mersin ili Mut ilçesi antik dönem yerle¸simlerive yerle¸simdüzenlemesi arkeolojik yüzey ara¸stırması2015 yılı çalı¸smaları,in: AST 34,2/2016 (2017), 175–188. Aydıno˘glu,Ümit/Ahmet Mörel: Daglık˘ Kilikia’da kentle¸smeve kırsal yerle¸sımlerara¸stırması 2015, in: AST 34,1/2016 (2017), 135–150. Borgia, Emanuela: Cilicia and the Roman Empire. Reflections on provincia Cilicia and its Romanisation, in: Studia Europaea Gnesnensia 16 (2017), 295–318. [LGPN-DB] Datenbank des Lexicon of Greek Personal Names, 2017, : http://clas- lgpn2.classics.ox.ac.uk/ (besucht am 12. 12. 2016). Do˘ganay,Osman/Sava¸sAltun/Özge Altun: Zengibar Kalesi (Konya-Bozkır) 2015 yılı yüzey ara¸stırmaları,in: AST 34,2/2016 2017, 443–466. Er Scarborough, Yasemin: The Funerary Monuments of Rough Cilicia and Isauria, BARInt 2840, Oxford 2017. Erten, Emel/Murat Özyıldırım/Tuna Akçay: Olba kazıları – 2015 dönemi çalı¸smaları,in: KST 38,1/2016 (2017), 1–16. Kramer, Norbert: Bedingungen der Akkulturation im Rauhen Kilikien. Das Beispiel Ol-

ba/Diokaisareia, in: Lucret, iu Mihailescu-Bîrliba [Hg.]: Migration, Kolonisierung und Akkul- turation im Balkanraum und im Osten des Mittelmeerraumes (3. Jh. v. Chr.–6. Jh. n. Chr.), Studien zur Archäologie und Geschichte des Altertums III, Konstanz 2017, 17–36. Lightfoot, Christopher S.: Amorium Reports 5. A Catalogue of Roman and Byzantine Stone Inscriptions from Amorium and its Territory, together with Graffiti, Stamps, and Miscellanea. With contributions by Thomas Drew-Bear and Nikos Tsivikis, Amorium Monograph Series 5, ˙Istanbul 2017. Mac Sweeney, Naoíse/Tevfik Emre ¸Serifo˘glu: Never The Same River Twice: The Göksu Valley Through the Ages, in: Ya˘gmurHeffron/Adam Stone/Martin Worthington [Hg.]: At the Dawn of History. Ancient Near Eastern Studies in Honour of J. N. Postgate, Winona Lake/IN 2017, 335–354. Özyıldırım, Murat/Yavuz Ye˘gin: Olba manastırı kuzey kilisesi’nden (Diakonikon) bizans dönemi Opus Sectile taban dö¸semesi,in: SaC 7 (2017), 47–68. Rouquette, Maïeul: Étude comparée sur la construction des origines apostoliques des Églises de Crète et de Chypre à travers les figures de Tite et de Barnabé. Thèse sous la direction conjointe de Frédéric Amsler et d’Élisabeth Malamut en vue de l’obtention des grades de docteur en théologie et de docteur en histoiren, Diss., Lausanne 2017.

81 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

¸Serifo˘glu,Tevfik Emre/Naoíse Mac Sweeney/Carlo Colantoni: Lower Göksu archaeological salvage survey project. The fourth season [2016], in: Anatolica XLIII (2017), 1–13. Varinlio˘glu,Günder: Bogsak˘ Archaeological Survey, 2017, : https://bogsakarchaeolog y.org/ (besucht am 13. 10. 2017). Dies.: ‚Built like a city‘. Bogsak˘ Island (Isauria) in Late Antiquity, in: Efthymios Rizos [Hg.]: New Cities in Late Antiquity. Documents and archaeology, Bibliothèque de l’Antiquité Tardive 35, Turnhout 2017, 247–266. [CIIP IV 1] Ameling, Walter/Hannah M. Cotton/Werner Eck/Avner Eckner/Benjamin Isaac/Alla Kushnir-Stein/Haggai Misgav/Jonathan Price/Peter Weiß /Ada Yardeni [Hg.]: Corpus Inscripti- onum Iudaeae/Palaestinae. Volume IV: Iudaea/Idumaea. Part 1: 2649–3324. Editorial staff: Marfa Heimbach, Dirk Koßmann; with the assistance of Eva Käppel, Christina Kaas, Ilia Rastrepin, Berlin und Boston 2018. [LGPN V.C] Balzat, J.-S./R.W.V. Catling/É. Chiricat/T. Corsten [Hg.]: A Lexicon of Greek Personal Names. Inland Asia Minor, Band V.C, Oxford 2018. Nowakowski, Paweł: Inscribing the Saints in Late Antique Anatolia, JJP.S XXXIV, Warschau 2018. Pilhofer, Philipp: Das frühe Christentum im kilikisch-isaurischen Bergland. Die Christen der Kalykadnos-Region in den ersten fünf Jahrhunderten, TU 184, Berlin und Boston 2018. Ders.: Die Löwen der Berge. Lebendige, steinerne und literarische Löwen im Rauhen Kiliki- en, in: Cilliers Breytenbach/Julien M. Ogereau [Hg.]: Authority and Identity in Emerging Christianities in Asia Minor and Greece, AJEC 103, Leiden und Boston 2018, 168–197. Ders.: Ein übersehener Christ namens Paulus, ein (neuer) Statthalter der Lycaonia und weitere isaurisch-kilikische Inschriften (Adnotationes epigraphicae VIII/63–73), in: Tyche 32/2017 (2018), 271–281. [CSLA] The Cult of Saints in Late Antiquity, 2018, : http://csla.history.ox.ac.uk/ (besucht am 20. 12. 2018). Brennecke, Hanns Christof: Hagiographie als Kaisermemorie – Kaiser Zenon in der Vita Danielis, in: Jonas Borsch/Olivier Gengler/Mischa Meier [Hg.]: Die Weltchronik des Johannes Malalas im Kontext spätantiker Memorialkultur, Malalas Studien 3, Stuttgart 2019, 107–129. Huttner, Ulrich: Rez. zu „Pilhofer: Frühes Christentum“, in: BMCR 2019/04/42 (2019). Cortese, Arabella [Hg.]: Identity and cultural exchange in ancient Cilicia. New results and future perspectives. Internationales Kolloquium 18.–19. Mai 2018 in München, Mitteilungen zur Spätantiken Archäologie und Byzantinischen Kunstgeschichte 7, Wiesbaden 2020. Pilhofer, Philipp [Hg.]: Das Martyrium des Konon von Bidana in Isaurien. Einleitung, Text und Übersetzung, TU 188, Berlin und Boston 2020. Ders.: Die Geschichte des Rauhen Kilikien unter den Römern, in: Klio 102.1 (2020), 71–120. Ders.: Steine, Scheden, Skizzenbücher und andere σταυροφόροι (Adnotationes epigraphicae X/89–115), in: Tyche 34/2019 (2020), 278–285. Destephen, Sylvain: Global Christianisation and Local Names in Asia Minor: Fall and Rise in late Antiquity, in: Robert Parker [Hg.]: Onomastic Change in the Greco-Roman World, Oxford, im Druck.

82 2 Chronologisch sortierte Bibliographie Kilikien

Destephen, Sylvain: The Process of ‚Byzantinisation‘ in Late Antique Epigraphy, in: M. Lauxter- man/I. Toth [Hg.]: Inscribing Texts in Byzantium: Continuity, Invention, Transformation, Oxford, im Druck.

83