"Analiza Distribucije Vrsta Roda Sedum (Series: Acria
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UNIVERZITET U NIŠU PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU Milica Nešić Analiza distribucije vrsta roda Sedum (Series: Acria, Aithales, Alba, Alpestria, Cepaea) u Srbiji MASTER RAD Niš, 2015. Univerzitet u Nišu Prirodno-matematički fakultet Departman za biologiju i ekologiju Analiza distribucije vrsta roda Sedum (Series: Acria, Aithales, Alba, Alpestria, Cepaea) u Srbiji Master rad Kandidat: Mentor: Milica Nešić Dr Bojan Zlatković Br. indeksa: 100 Niš, 2015. UNIVERSITY OF NIŠ FACULTY OF SCIENCES AND MATHEMATICS DEPARTMENT OF BIOLOGY AND ECOLOGY Distribution analysis of species of the genus Sedum (Series: Acria, Aithales, Alba, Alpestria, Cepaea) in Serbia MASTER’STHESIS Candidate: Mentor: Milica Nešić Dr Bojan Zlatković Index No: 100 Niš, 2015. Najsrdačnije se zahvaljujem svom mentoru dr Bojanu Zlatkoviću na ukazanom poverenju, korektnoj saradnji i sugestijama pri izradi master rada. Zahvaljujem se kolegi Marku Nikoliću na tehničkoj pomoći u izradi rada. BIOGRAFIJA KANDIDATA Milica Nešić rođena je 16. jula 1988. godine u Vranju. Osnovnu školu ”Dositej Obradović”, a potom i gimnaziju ”Bora Stanković” završava u Vranju. Nakon srednje škole, 2007. godine upisuje osnovne akademske studije na Prirodno-matematičkom fakultetu, Univerziteta u Nišu, na Departmanu za biologiju i ekologiju. Diplomske osnovne studije završava 2012. godine. Iste godine upisuje master akademske studije na Departmanu za biologiju i ekologiju, Prirodno-matematičkog fakulteta, Univerziteta u Nišu, smer Ekologija i zaštita prirode. Master akademske studije završava 2015 godine. SAŽETAK U radu je prikazana distribucija 11 predstavnika roda Sedum u okviru serija: Acria, Aithales, Alba, Alpestria, Cepaea. Prikazan je istorijat istraživanja vrsta ovog roda iz odabranih serija. Urađena je revizija herbarskog materijala analiziranih predstavnika iz zbirke Prirodno-matematičkog fakulteta u Nišu (HMN). Na bazi literaturnih i herbarijumskih podataka napravljena je baza podataka sa detaljnim informacijama o rasprostranjenju i ekologiji svakog istraživanog taksona. Izrađene su karte distribucije za svaku vrstu. Ukazano je na njihove ekološke i biogeografske specifičnosti za deo areala u Srbiji. Njihova distribucija u Srbiji upoređena je sa podacima iz ”Atlasa Flore Evrope”. Utvrđena je pozicija centara distribucije koji se odlikuju najvećim brojem taksona roda Sedum analiziranih serija na teritoriji Srbije. Ključne reči: Sedum, distribucija, DIVA-GIS. ABSTRACT The work represents the distribution of 11 representatives of the genus Sedum within the series: Acria, Aithales, Alba, Alpestria,Cepaea. Review of the history of research of selected series from the genus is shown. We performed a revision of the herbarium material of selected representatives from the collection of the Faculty of Sciences and mathematics in Nis (HMN). Based on the literature and herbarium data we made the database with detailed information on the distribution and ecology of each of the studied taxon. Distribution maps for each species is created. It was pointed out to their ecological and biogeographical specificity for part of their area in Serbia. Their distribution in Serbia were compared with data from the ”Atlas of European Flora”. We also established the position of distribution centers that are characterized by the highest number of taxa for analyzed Sedum series on the territory of Serbia. Key words: Sedum, distribution, DIVA-GIS. SADRŽAJ 1. UVOD ................................................................................................................................................... 1 1.1. BIOLOŠKE KARAKTERISTIKE RODA SEDUM L. ............................................................................. 1 1.2. SISTEMATSKI POLOŽAJ RODA SEDUM ........................................................................................... 2 1.3. ISTORIJAT ISTRAŽIVANJA RODA SEDUM (SERIES: ACRIA, AITHLALES, ALBA, ALPESTRIA I CEPAEA) .................................................................................................................................................... 2 1.4. CILJEVI RADA ................................................................................................................................ 5 2. MATERIJAL I METODE ................................................................................................................. 6 3. REZULTATI I DISKUSIJA .............................................................................................................. 9 3.1. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE PREDSTAVNIKA RODA SEDUM (SERIES: ACRIA, AITHLALES, ALBA, ALPESTRIA I CEPAEA) ..................................................................... 9 3.1.1. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE VRSTE S. ACRE L. .................... 9 3.1.2. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE VRSTE S. ALBUM L. ............... 11 3.1.3. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE VRSTE S.ALPESTRE VILL. SUBSP. ALPESTRE ................................................................................................................................. 12 3.1.4. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE S. ALPESTRE VILL. SUBSP. ERITHRATEUM ...................................................................................................................................... 13 3.1.5. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE VRSTE S. ANNUUM L. SUBSP. ANNUUM ……………………………………………………………………………………………………………………………………….15 3.1.6. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE VRSTE S. CEPAEA L. .............. 16 3.1.7. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE VRSTE S. GRISEBACHII BOISS. & HELDR. ... ............................................................................................................................................ 17 3.1.8. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE VRSTE S. RUBENS L. .............. 17 3.1.9. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE VRSTE S. SEXANGULARE L. .... 20 3.1.10. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE VRSTE S. TUBERIFERUM STOJ. & STEFANOV ....................................................................................................................................... 21 3.1.11. OPŠTE KARAKTERISTIKE, EKOLOGIJA I RASPROSTRANJENJE VRSTE S. URVILLEI DC. ......... 21 3.2. KOMPARATIVNA ANALIZA PODATAKA O DISTRIBUCIJI ODABRANIH VRSTA RODA SEDUM U SRBIJI SA PODACIMA IZ ATLASA FLORE EVROPE .................................................................................... 24 3.3. DISTRIBUCIJA VRSTA RODA SEDUM (SERIES: ACRIA, AITHLALES, ALBA, ALPESTRIA I CEPAEA) U ODNOSU NA FAKTOR NADMORSKE VISINE NA TERITORIJI SRBIJE ....................................................... 26 3.4. MAPIRANJE PODATAKA, ISTRAŽIVANJE OBRAZACA I DISTRIBUCIJE VRSTA I SPECIJSKOG DIVERZITETA UPOTREBOM DIVA-GIS SOFTVERA .................................................................................. 27 3.5. ANALIZA DISTRIBUCIJE RODA SEDUM (SERIES: ACRIA, AITHLALES, ALBA, ALPESTRIA I CEPAEA) NA TERITORIJI SRBIJE UPOTREBOM DIVA-GIS SOFTVERA...................................................... 27 4. ZAKLJUČAK ................................................................................................................................... 34 5. LITERATURA .................................................................................................................................. 35 1. UVOD Rod Sedum je veliki rod koji pripada porodici Crassulaceae, obuhvata oko 400 vrsta lisnatih sukulenata, koje naseljavaju severnu hemisferu Zemlje, a rasprostranjen je većinom u planinskim regionima, na prostoru od planina južne Evrope do Male Azije. U Srbiji se sreće 20 vrsta ovog roda (JOSIFOVIĆ, 1972), koje se mogu svrstati u okviru 14 serija u odnosu na infrageneričku podelu predloženu od strane Harta (1991). Predstavnici roda imaju sukulentne listove koji sadrže veliku količinu vode, kao i tipičan izgled cvetova koji su uglavnom pentamerni, vrlo retko tetramerni, heksamerni ili drugačiji. Mnoge vrste roda Sedum su gajene kao vrtne biljke s obzirom na njihov zanimljiv i atraktivan izgled, kao i otpornost koju pokazuju prema suši. Različite vrste zahtevaju različite uslove, neke imaju veću tolerantnost na hladnoću ali ne podnose visoke temperature, dok druge bolje podnose visoke temperature, a manje su tolerantne na hladnoću. Neki predstavnici ovog roda su otrovni, kao što je žednjak ili jarič (S. acre) ali ujedno i lekovite, pa se koriste u narodnoj medicini. Pojedine vrste ovog roda zaštićene su zakonom, prema Pravilniku o proglašenju i zaštiti zaštićenih i strogo zaštićenih vrsta biljaka, životinja i gljiva (Sl. glasnik RS br. 5/10), kao što su S. spectabile, S. sieboldi, S. rupesre, S. sarmentosum, S. oppositifolium i mnoge druge (JOSIFOVIĆ, 1972). 1.1. BIOLOŠKE KARAKTERISTIKE RODA SEDUM L. Rod Sedum obuhvata jednogodšnje i višegodišnje zeljaste biljke, ali i pojedine polužbunaste forme (Chamaephyta). Listovi su mesnati, obično naizmenični ili naspramni, ravni ili valjkasti. Zalisci nedostaju, a cvast je u najvećem broju slučajeva cimozna, više ili manje razgranata. Cvetovi su najčešće pentamerni (retko 3-7 člani). Čašični listići su slobodni ili manje-više srasli. Kruničnih listića neretko ima isto koliko i čašičnih, slobodni su, obično štrčeći, najčešće uski i šiljati. Prašnika uglavnom ima dvostruko više od kruničnih listića, raspoređenih u 2 ciklusa. Karpela najčešće isto toliko koliko i kruničnih listića, one su slobodne ili su samo