'Op Den Akker Des Doods, Waar Allen Gelijk Worden ...'
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
‘Op den akker des doods, waar allen gelijk worden ...’ Citation for published version (APA): Heemels, M. (2016). ‘Op den akker des doods, waar allen gelijk worden ...’: begraafcultuur in Roermond 1870-1940. Uitgeverij Verloren. https://doi.org/10.26481/dis.20160916mh Document status and date: Published: 01/01/2016 DOI: 10.26481/dis.20160916mh Document Version: Publisher's PDF, also known as Version of record Document license: Unspecified Please check the document version of this publication: • A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can be important differences between the submitted version and the official published version of record. People interested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit the DOI to the publisher's website. • The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review. • The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page numbers. Link to publication General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal. If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, please follow below link for the End User Agreement: www.umlib.nl/taverne-license Take down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us at: [email protected] providing details and we will investigate your claim. Download date: 11 Oct. 2021 ‘Op den akker des doods, waar allen gelijk worden ...’ Heemels_binnenwerk.indb 1 05-07-16 09:34 Maaslandse Monografieën, 80 Onder redactie van Prof. Dr. A.-J.A. Bijsterveld (voorzitter) Dr. W.J.M.J. Rutten (redactiesecretaris) Prof. Dr. E. Aerts Prof. Dr. A.M.J.A. Berkvens (vicevoorzitter) Dr. J.J. de Jong Dr. R. Nouwen Raad van Advies Drs. Th.J.F.M. Bovens (Maastricht) H. Reijnders (Hasselt) Prof. Dr. C. Bruneel (Louvain-la-Neuve) Prof. Dr. A. Heinen (Aken) Prof. Dr. P.M.M. Klep (Nijmegen) Prof. Dr. A. Labrie (Maastricht) Prof. Dr. J.M.W.G. Lucassen (Amsterdam) Prof. Dr. J.C.G.M. Jansen (Maastricht) Prof. Dr. H. Soly (Brussel) Prof. Dr. R. van Uytven (Antwerpen) De in deze serie verschenen delen staan vermeld op pag. @@@. Stichting Maaslandse Monografieën De Stichting Maaslandse Monografieën werd in 1964 in het leven geroepen door het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg en Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap en staat onder bestuur van: Drs. F.L.J.F. Jadoul (voorzitter) Prof. Dr. A. Knotter (secretaris) Drs. H.J.L.M. Boersma MBA (penningmeester) Mevr. B.J.F.M. Berden-Van Lier mmo Prof. Dr. P.M.J.E. Tummers (vicevoorzitter) Heemels_binnenwerk.indb 2 05-07-16 09:34 Allerheilige-windj ‘Sjtrakke novemberwindj duit blaaijer valle, op sjoongevreve sjtein tösse luuj die mit-ein kalle, euver sjtukskes, groot en klein. De jas geknuip, ein dieke sjaal, sjteit dao ein mooder mit heur kiendj “want pap, dae zuut os waal”, auch in sjniejende Allerheilige-windj… Mit henj, kaad es marmersjtein, pak zie sjnel ein blaedje van ut graaf ut bloomsjtukske lik d’r fijn, en ut kiendje baejt zich braaf. In de eerste sjemering gaon zie de berg omleeg, want toes sjteit al ut bèdje klaor nog aeve kieke nao flakkerend kaerselich, dan zaet ut kiendje: “Daag pap, toet volgend jaor…” Moeder en kind op weg naar het parochiekerkhof op de ‘kirkberg’ in Melick. Tekening Adinda Creusen. Heemels_binnenwerk.indb 3 05-07-16 09:34 Voor mijn vader Dré Heemels (1937-1972) die onbewust richting gaf aan mijn leven, in dankbare herinnering aan mijn moeder Gretha Heemels-Van der Beek (1941-2012) en uit respect voor Jeu Stevens die het resultaat van mijn werk nog mag aanschouwen. Heemels_binnenwerk.indb 4 05-07-16 09:34 ‘Op den akker des doods, waar allen gelijk worden ...’ Begraafcultuur in Roermond, 1870-1940 door Maurice Heemels Hilversum Verloren 2016 5 Heemels_binnenwerk.indb 5 05-07-16 09:34 De uitgave van dit proefschrift kwam mede tot stand met financiële steun van: Fontys Lerarenopleiding Sittard (flos) Roermondse Stichting 1880 Op het omslag: De Markt in Roermond zoals Jacobus Craandijk haar in 1879 waarnam en tekende. Links de beschreven begrafenisstoet op weg naar de kathedraal (zie p. 16). isbn 978-90-8704-596-8 Tevens verschenen als proefschrift aan de Universiteit Maastricht. © 2016 Maurice Heemels & Uitgeverij Verloren, Torenlaan 25, 1211 ja Hilversum Typografie Rombus, Hilversum Omslagontwerp Het Lab, Arnhem Druk Wilco, Amersfoort No part of this book may be reproduced in any form without written permission from the author and publisher. 6 Heemels_binnenwerk.indb 6 05-07-16 09:34 Inhoud Woord vooraf 11 1 Inleiding 15 Begraafcultuur 16 Wetenschappelijk onderzoek 18 Vraagstelling 25 De bronnen 26 De hoofdstukindeling 27 2 Van ad sanctos naar algemene begraafplaats 29 Ad sanctos 29 In en buiten de kerk 31 Zonde en oordeel 37 Verlichting? 41 Algemene begraafplaatsen, burgerlijk zelfbewustzijn en classificatie 43 Uniformering op begraafplaatsen en in de kerk 47 Conclusie 50 3 De begraafplaats ‘Nabij Kapel in ’t Zand’ 52 Van kerkhoven naar begraafplaats 52 De eerste uitbreiding (1857-1858) 56 De bisschoppelijke grafkapel als centrum (1887) 59 Classificatie (1870) 62 De tweede uitbreiding (1882-1883) 63 De derde uitbreiding (1912) 65 Conclusie 67 4 Een ‘microkosmos van de Roermondse maatschappij’? 68 Een geclassificeerde begraafplaats 69 De ontwikkeling van het aantal begravenen per klasse 71 Beroepstitels van de begravenen in begraafklasse i 72 De hoogst geklasseerde beroepstitels in begraafklasse ii 73 Opwaartse mobiliteit 75 Beroepstitels van begravenen in begraafklassen iii en iv 76 Autochtone exclusiviteit 78 Autochtone instromers 79 7 Heemels_binnenwerk.indb 7 05-07-16 09:34 Roermondse straten 80 Het beeld van een stad 85 Conclusie 87 5 In paradisum deducant te Angeli? Sociale status en rites de passage na het overlijden 89 Et geldj 89 Begrafenisrituelen als uitdrukking van sociale status 90 Rites de passage 91 Het aangeven van een overlijden 93 Overlijdensberichten in de lokale krant 95 De dagen tot de begrafenis 96 De begrafenisstoet als publiek hoogtepunt 98 De begrafenisdienst: een geclassificeerd ritueel 102 Missen voor het zielenheil 106 Conclusie 109 6 Grafmonumenten en hun stijlcategorieën 111 Neoromaans 113 Neoclassicistisch 116 Neogotisch 119 Neorenaissancistisch 121 Neobarok 123 Heimatkunst 125 Art deco 127 Art nouveau 129 Romantisch 131 Mengvorm 133 Eclectisch 134 Conclusie 139 7 Een ‘heidense stijl’ in de stad van Cuypers? Grafstijl en levensbeschouwelijke oriëntatie 140 Neoclassicisme, neogotiek en art deco 142 Roermondse grafstijlen in vergelijkend perspectief 146 Verbanden tussen grafstijl en religie, politieke voorkeur of sociale status 148 Conclusie 152 8 Conclusie: de begraafplaats als ‘spiegel’of ‘microkosmos’ 154 Classificatie 154 Rituelen 156 Grafmonumenten 156 Spiegel en microkosmos 158 8 Heemels_binnenwerk.indb 8 05-07-16 09:34 Bijlagen 159 i ‘Historical International Standard Classification of Occupations’ 159 ii Berichtgeving over begrafenissen in de lokale kranten 165 iii Beschrijving van de Tridentijnse requiemmis 166 iv De tarieven voor begrafenisdiensten in de Sint- Christoffelkerk per klasse 168 v De inventarisatie van een stenen archief 168 vi Verklarende woordenlijst van kunsthistorische en bouwkundige begrippen 171 vii Klerikalen en liberalen: stijl en locatie van hun graven 173 Geraadpleegde bronnen 175 Archieven en documentatie 175 Gepubliceerde bronnen en literatuur 176 Summary 184 Register 189 Curriculum vitae 195 Tabellen 4.1 Prijzen in guldens voor ‘het begraven van een lijk’ per begraafklasse op de begraafplaats ‘Nabij Kapel in ’t Zand’, 1870-1925 70 4.2 Prijzen in guldens voor een koopgraf in begraafklasse i op de begraafplaats ‘Nabij Kapel in ’t Zand’, 1870-1925 70 6.1 Grafstijlen en het aantal grafmonumenten per grafstijl op de begraafplaats ‘Nabij Kapel in ’t Zand’, 1870-1940 112 bi.1 Vereenvoudigde indeling van de hisco beroepenclassificatie 159 bi.2 Het aandeel van begravenen zonder beroep per steekjaar en begraafklasse 160 bi.3 De beroepen van de begravenen, de classificatie volgens hisco, en hun aantal per steekjaar 160 biv.1 De tarieven voor begrafenisdiensten in de Sint-Christoffelkerk per klasse (guldens) 168 bvii.1 Grafstijlen van begraven liberalen en klerikalen in Roermond, 1860-1926 173 bvii.2 Grafstijlen, graflocatie naar politieke kleur. Percentages en aantallen 174 Grafieken 4.1 Begravingen per begraafklasse in % van het totaal, 1870-1940 71 4.2 De begravenen in begraafklasse i, ingedeeld naar beroepsklasse (hisco-vereenvoudigd) in 1880, 1895, 1913 en 1930 73 4.3 De begravenen in begraafklasse ii, ingedeeld naar beroepsklasse (hisco-vereenvoudigd) in 1880, 1895, 1913 en 1930 75 4.4 De begravenen in begraafklasse iii, ingedeeld naar beroepsklasse (hisco-vereenvoudigd) in 1880, 1895, 1913 en 1930 77 4.5 De begravenen in begraafklassen iii ‘onvermogend’ (1880 en 1895) en iv (1913 en 1930),