Fondsbkvb Jaarverslag 2010.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst Jaarverslag 2010 1 Skopje 2 Skopje Stad Skopje 3 4 Skopje Skopje 5 6 Skopje Skopje 7 8 Bilbao Bilbao 9 10 Bilbao Bilbao 11 12 Vitoria – Gasteiz Vitoria – Gasteiz 13 14 Leeds Leeds 15 16 Leeds Leeds 17 18 Liverpool Liverpool 19 20 Liverpool Liverpool 21 22 Liverpool Liverpool 23 24 Liverpool Liverpool 25 26 Liverpool Liverpool 27 28 Manchester Manchester 29 30 Manchester Manchester 31 32 Marseille Tussen modder en model - Stedenbouw van onderop 33 TUSSEN MODDER EN Pristina roept gemengde reacties op bij het gezelschap architecten, steden- MODEL - StEDENBOUW bouwers, critici en kunstenaars dat VAN ONDEROP op uitnodiging van het fonds BKVB deelneemt aan de studiereis What’s door Tijs van den Boomen up, what’s down – Cultural Catalysts in Urban Space. Afkeer van de wildgroei en lelijkheid, maar ook bewondering Nederland was altijd het land van de voor de vitaliteit en misschien zelfs wel tekentafels, maar de regelzucht en de jaloezie op de ongebreidelde mogelijk- crisis hebben de topdownplanning heden. lamgelegd. Wat kunnen we leren van Omdat Nederland geen echte andere landen? Voorbeelden van ste- grote steden heeft, kiest de studiereis denbouw van onderop uit het krimpen- bewust voor secondary cities, steden de Liverpool en de booming Balkan. die net als Amsterdam van de tweede orde zijn. In twee weken tijd doen we In het centrum van Pristina, de negen Europese steden aan die een hoofdstad van Kosovo, egaliseert een ingrijpende transformatie doormaken. graafmachine een hoekperceel. Het Wat kan Nederland van deze steden terrein is zo klein dat de machine er leren, welke inspiratie bieden ze? Want nauwelijks kan keren, het is een van Nederland, met zijn roemruchte traditie de laatste vrije stukken in het dicht- op het gebied van ruimtelijke ordening bebouwde stadshart. Vol trots laat ei- en stedenbouw, is op zoek naar nieuwe genaar Qazim Babatinca de bouwteke- bakens. De Nederlandse planningsma- ningen zien. Vier verdiepingen zal het chine is vastgelopen in zijn eigen com- huis gaan tellen dat hij hier samen met plexiteit en regelzucht. Dat een nieuw zijn broer bouwt, het ontwerp en de perspectief ontbreekt, werd tijdens vergunningen hebben hem vijftiendui- de kabinetsformatie nog eens pijnlijk zend euro gekost. ‘Ik wilde het legaal duidelijk. Bij de nieuwe indeling van de doen en dat is duur,’ zegt hij. Waarom ministeries is de ruimtelijke ordening al die moeite, wil ik weten, hier bouwt geheel geëlimineerd: tegenwoordig heb- toch iedereen illegaal? Hij grinnikt: ben we alleen nog het ministerie van ‘Ik heb blijkbaar te lang in Londen Infrastructuur en Milieu. gewoond, dan pas je je toch aan.’ Gedwongen door de economische Na de capitulatie van de Servi- crisis zijn bovendien veel plannen in ers in 1999 kwam in Pristina een de ijskast gezet en het is de vraag of ze overweldigende bouwexplosie op gang. daar ooit weer uitkomen. De tijd van Kapitaal was er genoeg, afkomstig de masterplanning is in ieder geval van Kosovaarse Albanezen die in het voorbij, er wordt tegenwoordig steeds buitenland werken en van de georga- vaker gepraat over bottom-upplanning, niseerde misdaad. Toezicht ontbrak, spontane planvorming en tijdelijke in- toen het hoofd stadsplanning in 2000 vullingen. Maar niemand weet nog goed probeerde een dam op te werpen tegen wat dat betekent, een eeuw tekentafel- de illegale bouwsels werd hij simpel- denken schud je niet zo makkelijk van weg vermoord. je af. 34 Tussen modder en model - Stedenbouw van onderop Tussen modder en model - Stedenbouw van onderop 35 In Pristina is het wilde wonen de afge- vervallen houten huizen en protserige kreeg van het Nederlandse Institute Co-Plan zelfs een particuliere universi- lopen decennia heel letterlijk genomen: villa’s, lege percelen en betonnen hui- for Housing and Urban Development teit op, dit jaar studeren aan deze Polis complete wijken verrezen hier illegaal. zen, kleine winkeltjes en gepleisterde Studies en geld van Cordaid. University de eerste dertig studenten af. Maar ‘turbo urbanism’, zoals de Duitse panden van drie verdiepingen in alle Letterlijk met de poten in de modder Het is juist deze verbinding tussen hoog stedenbouwer Kai Vöckler het noemt, kleuren van de regenboog. Er rijden heeft Co-Plan het stedenbouwkundig en laag, tussen model en modder en tus- is geen exclusief Kosovaars verschijn- ezelwagens en zelfgebouwde brom- plan voor Bathore gemaakt. ‘Planning sen bewoners en politiek die het werk sel, het heeft opgeld gedaan op de bakfietsen, maar ook Mercedessen en gaat niet over tekenen, maar over het van Co-Plan inspirerend maakt. Lullen, hele Balkan. Grote, internationale bestelbusjes. Zelfwerkzaamheid is de opsporen van mensen en het bij elkaar maar ook poetsen. investeerders komen er nauwelijks aan motor achter deze wijk en het resultaat brengen van belangen.’ Drie jaar kostte te pas. Vaak delen grondeigenaar en is van een fleurige vitaliteit. het om de bewoners te overtuigen van Co-Plan houdt zich niet alleen bezig aannemer het risico en houden ze na de noodzaak een deel van ‘hun’ grond af met de onstuimige groei van het land, oplevering allebei één verdieping voor Albanië, waar het proces van het turbo te staan voor wegen. ‘We enquêteerden maar ook met krimp: het platteland zichzelf, de rest van het gebouw wordt urbanism al in de jaren negentig van ze over de vraag wat ze het belangrijkste en de kleine steden van Albanië lopen verkocht of verhuurd. En wat er uitein- start ging, is inmiddels de volgende vonden en iedereen zei: “De toekomst namelijk leeg. Voor echte voorbeelden delijk in komt – een winkel, kantoor, fase ingegaan. En hier vinden we van mijn kinderen.” Daar hebben we op van krimp – een probleem waarvoor ook werkplaats of woning – dat is afhanke- een antwoord op de vraag hoe om te ingespeeld, we zeiden: “Als je kind ziek Nederland de komende decennia gesteld lijk van de markt. Een architect komt gaan met zulke ‘spontane wijken’. wordt, hoe moet de ambulance hier dan wordt – leidt de studiereis echter naar er zelden aan te pas, het is al heel wat Meer dan de helft van de hoofdstad komen om het naar het ziekenhuis te Noord-Engeland. als een constructeur zich over de deug- Tirana is illegaal gebouwd, zo ook de brengen?”’ Al vanaf midden vorige eeuw neemt delijkheid van het plan mag buigen. wijk Bathore, die in de vroege jaren Het was praten, praten, praten en de bevolking van de bakermat van de Zo’n ongeplande, onbeteugelde negentig ontstond doordat boeren uit dat was niet altijd makkelijk, de tribale industriële revolutie dramatisch af. Zo verstedelijking brengt natuurlijk grote het noorden van Albanië massaal naar leefwijze zat de bergbewoners nog in liep het aantal inwoners van Liverpool problemen met zich mee, zoals de de stad trokken. Bathore werd een het bloed, ze hadden bijna allemaal een terug van 850 duizend tot 440 duizend, sloop van cultureel erfgoed, overbe- begrip in Albanië, het werd zelfs een geweer onder hun bed liggen. Drie jaar bijna een halvering. Het dieptepunt van laste infrastructuur, burenruzies, een werkwoord: de verbathorisering van kostte het, maar het lukte, mede omdat de crisis lag in de jaren tachtig, sinds- schrijnende gebrek aan voorzieningen het land, zoals we in Nederland de Co-Plan niet alleen het stratenplan op- dien zit de stad economisch en cultureel en een moedeloos stemmende smake- vervinexing hebben. zette, maar ook de strijd aanbond met de weer in de lift. Tenminste, als je naar loosheid. Maar het is verrassend dat Inmiddels is de wijk vol en wonen gemeente om de wijk als geheel te legali- het centrum kijkt. de bouwwoede niet zoals bijna overal er 70 tot 80 duizend mensen. Op het seren. Aanvankelijk stuitte dit streven Al vanaf 1998 organiseert de stad elders ter wereld tot sloppenwijken eerste gezicht is het moeilijk voor te op ongeloof bij de machthebbers: de wijk de vermaarde Liverpool Biennial, een heeft geleid. stellen dat de wijk illegaal gebouwd moest eenvoudig van de kaart verdwij- succes dat in 2008 uitmondt in de Neem de wijk Shutka in Skopje, is. Hij is misschien wat chaotisch in nen, maar inmiddels weten politici dat uitverkiezing tot culturele Hoofdstad de hoofdstad van het land dat vanwege Nederlandse ogen, maar de huizen zijn ook de bewoners van Bathore potentiële van Europa. In datzelfde jaar krijgt het de Griekse gevoeligheden officieel de groot en goed onderhouden, er zijn stemmers zijn. Bovendien is elke straat hart van de stad een shopping mall van ‘Voormalige Joegoslavische Republiek scholen en winkels, en de wegen zijn die wordt aangelegd en elke school die 25 voetbalvelden: meer dan 160 winkels, Macedonië’ heet. Shutka is de enige verhard en breed genoeg voor bussen. wordt gebouwd onvermijdelijk een stap veertien bioscopen en een compleet zigeunerwijk die ik ooit bezocht waar De illegale bewoners volgden het richting legalisering. busstation. De pakhuizen aan de haven je als vreemdeling noch als sinterklaas slotenpatroon van het braakland dat Bathore was het eerste project van staan er strak gerenoveerd bij, het stra- wordt binnengehaald, noch op een hier lag. Maar hoe zorgden ze ervoor Co-Plan, dat inmiddels in heel Albanië lend moderne gebouw voor het Museum afwijzende of zelfs dreigende reactie dat er ruimte overbleef voor de infra- actief is. Aan de basis van de organi- of Liverpool is bijna klaar. Om het geheel stuit. Je lijkt gewoon niet opgemerkt te structuur, waren ze zo goed georgani- satie staan nog steeds sociaal werkers, nog meer cachet te geven is het centrum worden. De wijk met 20 tot 50 duizend seerd? ‘De wegen zijn later toegevoegd’, maar de werkzaamheden omvatten omzoomd door grote parken met fraaie inwoners – niemand weet ook maar vertelt Dritan Shutina, directeur van tegenwoordig ook de masterplanning hoogteverschillen die je uitzicht bieden bij benadering hoeveel mensen er Co-Plan, een non-gouvernementele van complete steden en een nationale op de stad.