DOCSLIB.ORG

Nekielskie Olędry

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Nekielskie Olędry Praca zbiorowa NEKIELSKIE OLĘDRY W kręgu pracy, wiary i nadziei Nekla, grudzień 2012 r. Praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Osypiuka Projekt okładki: Jacek Papla Na okładce: Fragment ogrodzenia kwatery grobowej na cmentarzu olęderskim w Barczyźnie. Fot. Waldemar Odrobny Korekta: Krystyna Jagodzińska Projekt graficzny i skład komputerowy: Artur Kaczmarski Serdecznie dziękuję wszystkim Autorom za zgodę na nieodpłatne wykorzystanie ich tekstów oraz Dyrekcji Archiwum Państwowego w Poznaniu za wykonanie skanów dokumentów archiwalnych oraz zgodę na ich opublikowanie. Jerzy Osypiuk Nekla, grudzień 2012 r. Pamięci braci luteran osiedlonych na prawie olęderskim w Nekielce w 1749, Zasutowie w 1766, Gierłatowie w 1775, Barczyźnie w 1776 roku In memory of lutheran brothers settled on olęder right in Nekielka in 1749, Zasutowo in 1766, Gierłatowo in 1775, Barczyzna in 1776 Gmina Nekla ul. Dworcowa 10 62-330 Nekla tel. +48 614386011 fax +48 614386490 [email protected] www.nekla.eu Nekielskie Stowarzyszenie Kulturalne ul. Poznańska 25, 62-330 Nekla www.nsk.nekla.eu www.oledry.nekla.eu Nakład: 300 egz. Wydawnictwo LoboSoft ISBN 978-83-63446-09-3 Spis treści Słowo wstępne ........................................................................................... 7 Najstarsze dzieje osad olęderskich w okolicach Nekli w latach 1749-1793. Zbigniew Chodyła..................................................... 9 Ewangelicka parafia w Nekielce w XIX i XX wieku. Olgierd Kiec ......... 49 Olędrzy - zapomniana historia ludzi i miejsc. Witold Przewoźny .......... 97 W cieniu wielkiego eukaliptusa - historia Friedricha Herbiga i Caroline Rattey. Anitta Maksymowicz ................................................. 115 Olęderskim szlakiem. Przeszłość dla przyszłości. Jerzy Osypiuk ........ 129 Przez Nowy Jork i Rio. Jędrzej Biegański............................................... 131 Radio to moje drugie imię. Jędrzej Biegański, Radosław Jagieła. ......... 135 Przyjemność ze wspólnego śpiewania. Aldona Kubacka...................... 139 Dwa światy. Jedna historia. Wiesława Kaczmarek ................................ 141 Z całego serca Wam wszystkim dziękuję. Jerzy Osypiuk ...................... 147 The Nekla „Hollanders”. In the circle of work, faith and hope. Witold Przewoźny. Translation: Maria Wanat ........................................ 151 Wystawa „Nekielskie Olędry. W kręgu pracy, wiary i nadziei” zrealizowana przez Witolda Przewoźnego w kościele poewangelickim w Nekielce w sierpniu 2012 r.....................................................................161 Wystawa „Bliskie sąsiedztwo” Waldemara Odrobnego w Hotelu Barczyzna .............................................................................. 175 Miejscowości, w których mieszkają potomkowie nekielskich Olędrów .............................................................................. 193 WSTĘP Akcja porządkowania cmentarzy olęderskich w Gminie Nekla w latach 2004-2005 i uczestnictwo 12 gości z Australii w uroczystościach podsumo- wujących projekt spowodowały duże zainteresowanie przyjazdami na ziemię przodków potomków nekielskich Olędrów mieszkających w Australii. Z roku na rok to zainteresowanie owocuje coraz większą ilością przy- jazdów w okolice Nekli zarówno gości z Australii jak i turystów polskich. Były one bezpośrednią motywacją dla Nekielskiego Stowarzyszenia Kulturalnego i władz Gminy Nekla do podjęcia działań, zmierzających do podniesienia atrak- cyjności turystycznej północnej części Gminy Nekla. Stało się to możliwe dzię- ki pozyskaniu zewnętrznych środków finansowych z Wielkopolskiego Urzędu Marszałkowskiego i Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. W ramach projektu „Olęderskim Szlakiem. Przeszłość dla przyszłości” oznakowano szlak osadnic- twa olęderskiego, powstała w kościele poewangelickim w Nekielce wystawa „Nekielskie Olędry. W kręgu pracy, wiary i nadziei”. Zorganizowano wystawę fotografii znanego dziennikarza muzycznego radiowej „Trójki” Marka Niedź- wieckiego „Australia okiem Niedźwiedzia”, pokazującą kontynent, na którym przed 165 laty osiedlili się emigranci z okolic Nekli. W ramach projektu ”Bliskie sąsiedztwo. Odkrywanie kultury i tradycji Olędrów polskich” w hotelu w Barczyźnie eksponowano wystawę fotografii archiwalnych „Bliskie sąsiedztwo”. Odbyło się wiele imprez kulturalnych pro- pagujących historię i kulturę Olędrów w Polsce. Publikacja, którą przekazujemy czytelnikowi, stanowi zbiór artykułów o historii osadnictwa olęderskiego w okolicach Nekli, dziejach emigrantów w Australii oraz opis działań podejmowanych w Gminie Nekla w celu populary- zacji tematyki olęderskiej. Jerzy Osypiuk Nekielskie Stowarzyszenie Kulturalne 7 8 Zbigniew Chodyła NAJSTARSZE DZIEJE OSAD OLĘDERSKICH W OKOLICACH NEKLI W LATACH 1749-1793 WSTĘP Jednym z najważniejszych typów wiejskiego czynszowego osadnictwa na ziemich polskich w latach (1527) 1547-1864 r. było osadnictwo olęderskie, które wzięło swoją nazwę od jego pionierów - Holendrów, zwanych w języku staropolskim olędrami, olendrami lub holędrami. O jego istocie decydowały jednak nie przynależność etniczna osadników, charakter gruntów (podmokłe albo suche) czy sposób ich zajmowania (melioracja lub karczunek), ale pra- wo holenderskie-olęderskie, przyniesione przez Holendrów i stosowane przez ich kontynuatorów, głównie Niemców i Polaków, a także realizowana w jego ramach funkcja gospodarcza, polegająca na zajmowaniu terenów przeważnie trudnych do zagospodarowania, uprawie ziemi w jednym kawałku i dużym znaczeniu hodowli zwierząt. Zgodnie z zasadami tego prawa olędrzy, holę- drzy, nazywani tak nawet wtedy, kiedy nie reprezentowali już narodowości holenderskiej, byli ludźmi osobiście wolnymi i dzierżyli ziemię na warun- kach emfiteuzy - najpierw wieloletniej długoterminowej, a później (zwłaszcza w Wielkopolsce) wieczystej dzierżawy, wieczystego prawa czynszowego za tzw. okupne, mogąc przekazywać gospodarstwa swym spadkobiercom lub je sprze- dawać za powiadomieniem pana. Po upływie czasu wolnizny, przeznaczonej na zagospodarowanie, świadczyli na rzecz pana feudalnego jedynie czynsze (w pieniądzu oraz naturze) i w bardzo ograniczonym wymiarze (chociaż nie zawsze) - robociznę. Posiadali ograniczoną wolność gruntową, odpowiada- li solidarnie całą gminą za terminowe dopełnienie zobowiązań wobec pana, mieli wybieralny samorząd gromadzki, który m.in. pilnował wywiązywania się z tych zobowiązań i zachowywali ograniczoną wolność sądową, podlegając własnemu sądowi wiejskiemu, a tylko częściowo (w sprawach kryminalnych i w trybie odwoławczym) sądownictwu pańskiemu. Uiszczali ponadto opłaty na rzecz Kościoła katolickiego i podatki dla państwa, posiadali z reguły wol- ność handlu oraz cieszyli się swobodą wyznaniową i prawem zakładania wła- snych szkół, najczęściej będących zarazem domami modlitwy. Z tych zasad, zwłaszcza zbiorowa solidarność gminy olęderskiej względem pana oraz wy- nikające z niej równouprawnienie i wzajemna, sąsiedzka pomoc osadników wewnątrz gminy oraz odpowiednia organizacja i funkcje samorządu wiejskiego (gminnego) stanowiły o odrębności prawnej osadnictwa olęderskiego w stosun- ku do innych form kolonizacji na prawie niemieckim, takich jak np. osadnic- two sołtysie, w ramach którego osadnicy otrzymywali nadziały (gospodarstwa) w wieczyste użytkowanie ale nie, jak olędrzy na podstawie umów lokacyjnych zawieranych z całą gminą, lecz za indywidualnymi przywilejami1. 1Szczegółowo o rozwoju i istocie osadnictwa olęderskiego w Polsce i w Wiel- 9 Według dotychczasowych badań w latach 1527/1547-1864 na obsza- rze I Rzeczypospolitej i po 1795 na ziemiach jej trzech zaborów założono co najmniej ok. 1700 osad olęderskich, z czego przynajmniej 300 z wyłącznym lub częściowym udziałem etnicznych Holendrów, wyznania mennonickiego i ich potomków, częściowo już zluteranizowanych. Większość z tych osad, mi- nimum ok. 925, powstało na terenie jednego z kilku regionów, w których rozwi- jało się osadnictwo olęderskie - w Wielkopolsce właściwej. Tylko w okresie sta- ropolskim w latach 1547-1793 lokowano tu w ośmiu z dziesięciu jej powiatów przynależnych do dwóch, a od 1768 trzech województw (poznańskiego, kali- skiego i gnieźnieńskiego) 725 osad olęderskich w szerszym rozumieniu, z cze- go co namniej 686 niewątpliwych. Osady te, nazywane też w skrócie (tak jak jej mieszkańcy-gospodarze z rodzinami) olędrami, zakładano w różnych typach feudalnej własności ziemskiej: królewskiej, miejskiej, kościelnej (diecezjalnej i zakonnej), a zwłaszcza w zdecydowanie przeważającej szlacheckiej. Były one zamieszkiwane w regionie wielkopolskim przez ludność napływową - potom- ków osadników holenderskich wyznania mennonickiego z osad powstałych na Pomorzu Gdańskim (w ok. 0,8%), w zdecydowanej jednak większości (ok. 54%) przez ludność niemiecko-ewagelicką (głównie luterańską), a w dużym od- setku (ok. 38 %) przez ludność polską, katolicką, a częściowo i mieszaną etnicznie i wyznaniowo ( w ok. 7, 2%)2. Do osad wówczas założonych i zamieszkałych przez kolonistów Niem- ców, protestantów, a następnie aż do 1945 przez ich potomków, którzy tylko w bardzo małym stopniu się zasymilowali i spolonizowali oraz przyjęli kato- licyzm, należała grupa 10 osad olęderskich założonych w latach 1749-1776 w okolicach Nekli, w dobrach szlacheckich,a mianowicie (w kolejności al- fabetycznej): Barczyzny (dawniej Starej i Nowej, tworzących jedną gminę), Brzezia (dziś Brzeźna) między Siedleczkiem a Neklą, Gierłatowa, Góreckich Olędrów (dziś w granicach miasta), Lasek Olędrów (dawniej Lasek Zasutow- skich, dziś części Gierłatowa), Mystkowskich Olędrów (dziś części Barczyzny), Nekielskich
Load more

Recommended publications
  • Krajobraz W Turystyce Kulturowej – Przykład Osadnictwa Olęderskiego W Wielkopolsce
    Warsztaty z Geografii Turyzmu, t. 11, 2021 https://doi.org/10.18778/8220-576-3.13 Witold PRZEWOŹNY Muzeum Etnograficzne Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu Wielkopolski Klub Publicystów Krajoznawczych KRAJOBRAZ W TURYSTYCE KULTUROWEJ – PRZYKŁAD OSADNICTWA OLĘDERSKIEGO W WIELKOPOLSCE 1. Krajobraz kulturowy Wyznaczając obszary atrakcyjne dla turystyki, zwraca się uwagę na wy- jątkowość krajobrazu, jego urozmaicenie – bogactwo skarbów natury, a więc elementów naturalnych, ale również kulturowych. Regiony nad- morskie, dzikie plaże, pojezierza z dziesiątkami urokliwych jezior, góry ze schroniskami i szlakami wspinaczek są same w sobie atrakcyjnymi przestrzeniami dla szeroko pojmowanej turystyki. Drugie kryterium, które stosuje się przy rozpatrywaniu krajobrazu, to elementy kultu- ry, które kształtuje człowiek i jego działanie. Inność, egzotyka, wielo- barwność kulturowa, swoisty folklor, regionalizm, zabytki – to pojęcia, których odkrywanie stanowi niezwykły walor na wielu turystycznych szlakach. Gdy obie cechy zarówno przyrodnicze, jak i kulturowe spotkają się na jednym obszarze (czyli w krajobrazie), to tworzy się specyficzna całość. O turystyce kulturowej zwykle mówi się wtedy, kiedy podsta- wowym impulsem jest chęć zwiedzenia obiektów stworzonych i ukształ- towanych przez człowieka jako nosiciela kultury. Do nich należą: miejsca historyczne, archeologiczne i etnograficzne, pałace, zamki, muzea, galerie, parki, ogrody, zespoły urbanistyczne, obiekty sakralne, trasy turystyczne związane z określoną tematyką, obiekty techniczne, a także wydarzenia kulturalne i festiwale (Gaworecki, 2010). Jednak istnieje także inny rodzaj aktywności turystycznej, często trakto- wany jako niszowy – wykorzystujący przestrzenie, które wydawałyby się zupełnie pozbawione szczególnych atrakcji. Przez lata zapomniane i de- gradowane z lokalnym przeświadczeniem o braku cech wyróżniających, leżące daleko od głównych szlaków. Tereny takie istnieją i od jakiegoś 230 Witold PRZEWOŹNY czasu obserwuje się wzrost zainteresowania nimi.
    [Show full text]
  • Uchwała Nr XXV/170/2017 Z Dnia 15 Marca 2017 R
    DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Poznań, dnia 20 marca 2017 r. Poz. 2195 UCHWAŁA NR XXV/170/2017 RADY MIEJSKIEJ GMINY NEKLA z dnia 15 marca 2017 r. w sprawie dostosowania sieci szkół podstawowych i gimnazjów do nowego ustroju szkolnego na okres od dnia 01.09.2017 r. do dnia 31.08.2019 r. Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446, 1579 i 1948) oraz art. 210 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 60) uchwala się, co następuje: § 1. Uchwała określa: 1) plan sieci publicznych szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę Nekla, a także granice obwodów publicznych szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę Nekla, na okres od 1 września 2017 r. do dnia 31 sierpnia 2019 r., który stanowi załącznik 1 do niniejszej uchwały; 2) plan sieci prowadzonych przez Gminę Nekla dotychczasowych klas publicznych gimnazjów prowadzonych w szkołach podstawowych oraz granice obwodów klas dotychczasowych gimnazjów prowadzonych przez Gminę Nekla na okres od 1 września 2017 r. do dnia 31 sierpnia 2019 r., który stanowi załącznik 2 do niniejszej uchwały; 3) projekt planu sieci publicznych ośmioletnich szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę Nekla, a także granice obwodów publicznych ośmioletnich szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę Nekla, od dnia 1 września 2019, który stanowi załącznik 3 do niniejszej uchwały. § 2. Publiczne Gimnazjum im. Polskich Olimpijczyków z siedzibą w Nekli włącza się do Szkoły Podstawowej im. Marii Konopnickiej z siedzibą w Nekli na następujących warunkach: 1) Szkoła Podstawowa im.
    [Show full text]
  • UCHWAŁA Nr X/277/15 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Z Dnia 28 Wrze Śnia 2015 Roku
    UCHWAŁA Nr X/277/15 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO z dnia 28 wrze śnia 2015 roku w sprawie wyznaczenia aglomeracji Nekla Na podstawie art. 43 ust. 2a ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r. poz. 469) Sejmik Województwa Wielkopolskiego uchwala, co nast ępuje: § 1 Wyznacza si ę aglomeracj ę Nekla o równowa żnej liczbie mieszka ńców 3 384. § 2 1. Aglomeracja Nekla obejmuje swym zasi ęgiem tereny obj ęte systemem kanalizacji zbiorczej zako ńczonym oczyszczalni ą ścieków zlokalizowan ą w miejscowo ści Nekla na działce ewidencyjnej nr 640/4; obr ęb: 0016 Nekla. 2. Obszar aglomeracji Nekla wyznacza si ę w oznaczonych na planie granicach, na terenie miejscowo ści Nekla z wył ączeniem ulic: − Akacjowej, − Bocznej, − Cypriana Kamila Norwida, − Czere śniowej, − Gnie źnie ńskiej, − Ja śminowej od nr 6, − Jodłowej, − Krótkiej, − Lawendowej, − Le śnej, − Lipowej, − Małej, − Mikołaja Reja, − Nowej, − Ogrodowej, − Polnej, − Powsta ńców Wlkp., − Rajmundowo, − Sosnowej, − Sportowej, − Modrzewiowej od nr 10, − Wrzesi ńskiej od nr 15, − Wiosny Ludów od nr 46 numery parzyste i od nr 57 numery nieparzyste, − Pozna ńskiej - działki ewidencyjne nr 278/1, 277/1, 276, 241, 238, 236, 235/2, 235/1; obr ęb: 0016 Nekla. 3. Obszar i granice aglomeracji Nekla zostały oznaczone na mapie w skali 1:10 000, stanowi ącej zał ącznik do niniejszej uchwały. § 3 Traci moc rozporz ądzenie Nr 6/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 26 stycznia 2007 r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Nekla (Dz. Urz. Woj. Wiel. Nr 15 poz. 378). § 4 Wykonanie uchwały powierza si ę Zarz ądowi Województwa Wielkopolskiego. § 5 Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urz ędowym Województwa Wielkopolskiego.
    [Show full text]
  • 1 the Oldest History of Olęder Settlements in the Nekla District
    The Oldest History of Olęder Settlements in the Nekla District, 1749-1793, by Zbigniew Chodyła Committee for Renovation of Oleder Cemeteries, Nekla 2005 The book has been published as part of the preparation for Nekla’s 600th Anniversary. The cover: A photocopied section of the agreement between the settlers of Nekla Olędry and Franciszek Odrowąż Wilkoński and Rev. Aleksym Błachowicz regarding payments to the Roman-catholic Parish in Nekla, made on 8 January 1753 at Nekla. From an original kept at State Archives in Poznan (Posen). Publisher: The Committee for Renovation of Oleder Cemeteries in Nekla The address: 62-330 Nekla, ul. Dworcowa 10; e-mail: [email protected] Edited and corrected by Jerzy Osypiuk 400 copies printed. Printing and binding: KROPKA Publishers, J.W. Sliwczynscy 62-300 Wrzesnia, ul Fromborska 18, [email protected] Graphic design: Przemysław Nowaczyk English Translation: Kazimierz Ken Jaworski 1 I N T R O D U C T I O N One of the most important types of rural settlements (based on land annuity) in Poland, 1527/1547-1864 was Olęder colonization, named after its pioneers – Hollanders, known in the old Polish language as ‘Olęders’, ‘Olenders’ or ‘Holęders’. This type of colonization (or settlement) has been determined neither by the ethnicity of the settlers, or the nature of the land, nor the way of its preparation (amelioration or clearing), but by the Hollander legal system (legislation) introduced by Hollanders and applied by their continuators, Germans and Poles, as well as by the manner of husbandry choosing land difficult for farming, bringing under cultivation one large piece of land and attaching great importance to animal husbandry.
    [Show full text]
  • UMOWA Nr NA ZAEWIDENCJONOWANIE ORAZ
    UMOWA Nr NA ZAEWIDENCJONOWANIE ORAZ PRZETWORZENIE MATERIAŁÓW POWIATOWEGO ZASOBU GEODEZYJNEGO I KARTOGRAFICZNEGO DO POSTACI DOKUMENTÓW CYFROWYCH DLA OBRĘBÓW EWIDENCYJNYCH: MAŁA GÓRKA, MYSTKI, NEKIELKA, OPATÓWKO, PODSTOLICE, RACŁAWKI, STARCZANOWO, STĘPOCIN, STROSZKI, TARGOWA GÓRKA I ZASUTOWO, POŁOŻONE W GMINIE NEKLA zawarta w dniu …………. roku pomiędzy: Powiatem Wrzesińskim reprezentowanym przez Zarząd Powiatu Wrzesińskiego w osobach: Dionizego Jaśniewicza – Starosty Wrzesińskiego Waldemara Grzegorka – Wicestarosty Wrzesińskiego ul. Chopina 10, 62-300 Września Zwanym dalej „Zamawiającym” a …………. zwanym dalej “Wykonawcą” § 1. 1. Przedmiotem opracowania jest przetworzenie do postaci elektronicznej dokumentów powiatowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, ich zaewidencjonowanie (nadanie numeracji zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa) oraz wprowadzenie do bazy mapy numerycznej jako zasięgi zasobu geodezyjnego dla całości dokumentacji obrębów Mała Górka, Mystki, Nekielka, Opatówko, Podstolice, Racławki, Starczanowo, Stępocin, Stroszki, Targowa Górka i Zasutowo, położonych w gminie Nekla. 2. Warunki techniczne dotyczące przedmiotu zamówienia stanowią integralną część umowy. § 2. 1. Wykonawca zobowiązuje się wykonać wymienione w § 1 ust.1 prace w terminie do dnia 31.07.2018 r. Termin ten uwzględnia odbiór wykonanej usługi. 2. Odbioru końcowego prac dokona zespół wyznaczony przez Geodetę Powiatowego we Wrześni, a w przypadku nieobecności Geodety Powiatowego wyznaczony przez zastępującą go osobę. Weryfikacja przekazanej bazy odbędzie się do dnia 31.07.2018 r. Wykonawca zobowiązany jest dostarczyć sporządzony operat techniczny wraz z bazą do kontroli co najmniej na 7 dni przed terminem zakończenia prac, t.j. 31.07.2018 r. 3. Z czynności odbioru zostanie sporządzony protokół zawierający ustalenia dokonane w toku odbioru. 4. Jeżeli w toku odbioru zostaną stwierdzone wady, to Zamawiającemu przysługują następujące uprawnienia: a. jeżeli wady nadają się do usunięcia, Zamawiający może odmówić odbioru przedmiotu umowy do czasu usunięcia wad.
    [Show full text]