Jeszcze O Stroju Polskim W Malarstwie Portretowym W XVII–XX Wieku

Total Page:16

File Type:pdf, Size:1020Kb

Jeszcze O Stroju Polskim W Malarstwie Portretowym W XVII–XX Wieku / nr 4 / 2020 Instytut Historii Sztuki UKSW Jeszcze o stroju polskim w malarstwie „po polsku chodził”3. Przykładem owej Warto przy tym zwrócić uwagę, że w XVIII mody są również malowane przez Justusa w. strój węgierski, a przynajmniej inspiro- Sustermansa portrety „alla polacca” mło- wany przez węgierski, na powrót stał się dych Medyceuszy z początku lat 20. XVII obcym, jak o tym świadczy np. portret portretowym 4 w. czy wizerunki króla szwedzkiego Hieronima Floriana Radziwiłła pędzla Gustawa II Adolfa w stroju à la polonaise Jakuba Wessla (1746; Muzeum Narodowe (w tym dzieło autorstwa Mathäusa w Warszawie)7. Taneczny wykrok ubranego w XVII–XX wieku. 5 Meriana, 1632; Skokloster) . Cały zespół do- w kwiaciasty strój Radziwiłła świadczy skonale zachowanych strojów z ok. 1640 r., jednocześnie o kryzysie staropolskiego mo- * określanych jako polskie, należących do dusu powagi i dostojeństwa8. Pomiędzy obrazami a źródłami króla Danii Fryderyka III, znajduje się Wyraźna dominacja stroju polskiego w zbiorach zamku Rosenborg trwała przez ponad stulecie. Podlegał on DOI: https://doi.org/10.21697/an.7925 w Kopenhadze6. Obydwaj władcy skandy- oczywiście przemianom – moda nie znosi nawscy nosili okrycia zbliżone do ferezji, stabilizacji ani zastoju. Notowali to obser- z bogatymi szamerunkami. Po Fryderyku watorzy XVII- i XVIII-wieczni. Jan JAN K. OSTROWSKI W ciągu pierwszej tercji XVII w. narodowa III zachowały się także dwa żupany. Chryzostom Pasek zapisał pod 1660 r.: „Co ja POLSKA AKADEMIA UMIEJĘTNOŚCI moda męska została powszechnie przyjęta2 Niezależnie od tradycyjnych okre- już pamiętam odmiennej mody w sukniach, ORCID: 0000-0002-2912-0183 i wkrótce pojawiło się zjawisko swoistego śleń, inspiracje polskie bywają w takich w czapkach, w butach, szablach, rządzi- eksportu owej mody pod „marką” polską. przypadkach trudne do odróżnienia od wę- kach, w każdym aparacie wojennym i do- Polski strój narodowy o korzeniach węgier- Jan Chryzostom Pasek zapisał pod rokiem gierskich, a nawet moskiewskich. mowym, nawet w czuprynach, gestach, 9 sko-orientalnych zrodził się w wyniku kil- 1658, że kurfürst brandenburski Wilhelm w stąpaniu i witaniu” . Ewolucję mód w XVIII w. dokładnie opisywali Jędrzej kudziesięcioletniego procesu w latach dla przypodobania się polskiej szlachcie 3 J.Ch. Pasek, Pamiętniki, Warszawa 1987, s. 12. Kitowicz10 i Kajetan Koźmian11. Pasek ok. 1560–1600. Główne przesłanki owego 4 M. Piwocka, Polski strój Medyceuszy, „Folia Historiae procesu to fala wpływów węgierskich za Artium”, Seria Nowa, t. 4, 1998, s. 231–242. Szczególnie i Kitowicz są zgodni, że motorem zmian 12 czasów Stefana Batorego, stałe kontakty narodowego w Polsce, w: Velis quod possis. Studia niezwykły jest portret ok. 10-letniego Ferdynanda była chęć wyróżnienia się na tle otoczenia . (późniejszego wielkiego księcia Toskanii Ferdynanda II) z krajami Wschodu, upowszechnienie się z historii sztuki ofiarowane profesorowi Janowi Ostrowskiemu, red. A. Betlej i in., Kraków 2017, na wspaniałym siwym koniu (Konopište, zamek), od przekonania o sarmackim, a więc oriental- s. 243–250. Cytowani autorzy wyrażają nieco odmienne dawna fascynujący polskich badaczy, którzy uważali go 7 Portretowi temu poświęcił osobne studium L. Rości- nym pochodzeniu polskiej szlachty, wresz- opinie co do chronologii tego zjawiska. Irena Turnau za wizerunek Jana Kazimierza. Jako taki obraz został szewski, Mundur w kwiatki – niezwykły portret księcia sprowadzony na wystawę wazowską na Wawelu cie reakcja przeciwko cudzoziemskim sytuuje je w szerokim przedziale 1500–1640, a Przemy- Hieronima Floriana Radziwiłła, ok. 1746 roku, w: Sztuka sław Mrozowski podkreśla przełomowe znaczenie w 1976 r. (poza katalogiem), a następnie na jej wersję stroju, strój w sztuce, red. M. Furmanik-Kowalska, (głównie niemieckim) obyczajom dworu ostatniej ćwierci XVI w. Kontrowersja jest w gruncie pokazaną w Sztokholmie. Tożsamość portretowanego A. Straszewska, Warszawa–Toruń 2016, s. 183–199. Zygmunta III. Zjawisko to jest dobrze uka- rzeczy pozorna, gdyż chodzi przecież nie o jednorazo- została wyjaśniona kilka lat później. J.K. Ostrowski, Identyfikuje on strój Radziwiłła jako mundur huzarski zane w literaturze zarówno na podstawie we wydarzenie, a o proces społeczny, zachodzący przez J.T. Petrus, Mieczysław Morka, „Polski nowożytny (co – jeżeli chodzi o krój – jest całkowicie słuszne). portret konny”, [recenzja], „Folia Historiae Artium”, 1 długi czas na rozległym terytorium. Mamy tu do czynienia z tzw. uniforme de fantaisie, czy źródeł pisanych, jak i obrazowych . t. 24, 1988, s. 175–177. maskaradowym fancy dress, być może, jak chce autor, 2 Trzeba jednak zwrócić uwagę, że jeszcze w 1632 r. związanym ze ślubem księcia z Magdaleną z Czapskich. Szymon Starowolski pisał: „Co do ubioru, ani stały jest, 5 Zob. m.in. Orzeł i Trzy Korony. Sąsiedztwo polsko- -szwedzkie nad Bałtykiem (XVI–XVII w.), red. K. Połujan Znaczna część uwag zawartych w artykule sprawia * Artykuł powstał w ramach pracy nad obszerną książką ani jeden jego rodzaj albo rodzaje […], lecz jaki się [katalog wystawy], Warszawa 2002, s. 208, poz. III 3. jednak wrażenie nadinterpretacji. Portret w dawnej Polsce, wydaną w r. 2019 przez komukolwiek, bogatemu czy ubogiemu podoba. 8 Podobną kompozycję zastosowano w niemałej liczbie Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Zagraniczne atoli szczególną cieszą się u szlachty 6 Zob. S. Flamand Christensen, Kongedragterne fra 17. portretów z 1. poł. XVIII w., co ciekawe, zazwyczaj 1 Zob. przede wszystkim P. Mrozowski, Orientalizacja popularnością, żołnierze zaś najbardziej owej og 18. aarhundrede (De Danske Kongers Kronologiske łącząc ją z rycerskim kostiumem w postaci zbroi stroju szlacheckiego w Polsce na przełomie XVI i XVII różnorodności strojów są sprawcami. […] I w ten samling Paa Rosenborg), København 1940, s. 84–97, płytowej. wieku, w: Orient i orientalizm w sztuce, red. E. Karwow- sposób w ciągu jednego tylko dziesięciolecia trzy- albo poz. 36–40, 271–272, tabl. XL–IL; K. Johansen, How Polish ska, Warszawa 1986, s. 243–261; I. Turnau, Ubiór czterokrotnie wygląd wierzchniej odzieży poprawiali- is Frederik III’s „Polish” garment, w: Crossroads of Costu- 9 J.Ch. Pasek, dz. cyt., s. 43. śmy albo raczej szpecili ustawicznym zmienianiem. […] me and Textiles in Poland. Papers from the International narodowy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1991, 10 J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Zazwyczaj jednak wszyscy używamy sukien zagranicz- Conference of the ICOM Costume Committee and the s. 11–23; P. Mrozowski, Ubiór jako wyraz świadomości wstęp M. Dernałowicz, red. i koment. Z. Goliński, nych, mianowicie niemieckich, flandryjskich, National Museum in Cracow, ed. B. Biedrońska-Słotowa, narodowej szlachty polskiej w XVI–XVII w., w: Ubiory oprac. tekstu A. Skarżyńska, Warszawa 1985, francuskich, angielskich, hiszpańskich oraz włoskich”. Kraków 2005, s. 15–18; O. Renaudeau, Les influences w Polsce. Materiały III sesji Klubu Kostiumologii s. 247–261. i Tkaniny Artystycznej przy Oddziale Warszawskim S. Starowolski, Polska albo opisanie Królestwa Polskiego, de l’Europe centrale sur le costume de guerre et le e e 11 K. Koźmian, Pamiętniki, t. 1, Wrocław 1972, s. 362. Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. A. Sieradzka, tłum. i oprac. A. Piskadło, Kraków 1976, s. 123–124. Zob. costume civil occidental, XV –XVIII siècles, „Cahiers K. Turska, Warszawa 1994, s. 19–27; tenże, Portret też J. Horoszkiewicz, Strój narodowy w Polsce, Kraków d’Etudes et de Recherches du Musée de l’Armée”, t. 6, 12 J.Ch. Pasek, dz. cyt., s. 43: „moda ma wielką kompla- Piotra Widawskiego i problem początków stroju 1900, s. 32. 2008, s. 99–113. cencję u ludzi, póki nie przyjdzie do prostych ludzi”. 44 45 / nr 4 / 2020 Instytut Historii Sztuki UKSW Kitowicz wskazuje przy tym kontuszowego W połowie XVIII w. nieodzownym Świadkiem tego wydarzenia jest cała rodzi- arbitra elegancji w osobie wojewody smo- akcesorium stał się pas tekstylny, jedwab- na fundatorów, której starsze pokolenie jest leńskiego Piotra Sapiehy13, a Tadeusz ny, srebrno- lub złotolity, dziś uważany za przybrane w stroje polskie, a młodsze naj- Konopka wspomina młodych ludzi, jeden z głównych elementów stroju pol- wyraźniej uległo już wpływom płynącym Niemirycza i Dłuskiego, którzy już za cza- skiego. Każde zestawienie polskich portre- z Zachodu20. sów Stanisława Augusta wprowadzili tów z XVII–XVIII w. uderza bogactwem bar- Wśród portretów męskich powsta- szczególną modę zdobienia kontusza sznu- wy, nieco nadmierną obfitością formy, łych w okresie ok. 1600–1730/50 w natural- rami z pereł14. często także nadużywaniem klejnotów. ny sposób przeważają postacie przybrane Dawne portrety stanowią podstawo- Trudno jednak na ich podstawie w pełni w strój narodowy. Wśród wczesnych wyso- we źródło do odtworzenia staropolskich zrekonstruować niezwykłą różnorodność kiej klasy przykładów można wymienić wi- strojów, szczególnie wobec szczątkowego oraz dynamikę rozwoju stroju narodowego, zerunki Stanisława Tęczyńskiego (przypi- stanu zachowania oryginalnych okazów15. opisywaną przez dawnych autorów. sywany Tomaszowi Dolabelli, ok. 1634; Z przeglądu materiału wynika, że elemen- Niewiele wiemy też na temat ewentualnie Zamek Królewski na Wawelu), królewicza tem niejako ponadczasowym był żupan. występujących jego odmian regionalnych, Władysława Zygmunta (Pieter Soutman, W XVII w. jako okrycie wierzchnie przewa- choć Kitowicz wspomina, że Litwini wyko- ok. 1625; Muzeum Pałacu Króla Jana III żała delia. Obecność „lisztewek” pomaga nywali plecy żupana z surowego płótna16, w Wilanowie)21
Recommended publications
  • Durham Research Online
    Durham Research Online Deposited in DRO: 31 July 2018 Version of attached le: Accepted Version Peer-review status of attached le: Peer-reviewed Citation for published item: Prokopovych, Markian (2018) 'The City and the Museum : Cracow's collections and their publics in the long nineteenth century.', Austrian history yearbook., 49 . pp. 166-186. Further information on publisher's website: https://doi.org/10.1017/S0067237818000140 Publisher's copyright statement: This article has been published in a revised form in Austrian history yearbook https://doi.org/10.1017/S0067237818000140. This version is free to view and download for private research and study only. Not for re-distribution, re-sale or use in derivative works. COPYRIGHT: c Center for Austrian Studies, University of Minnesota 2018 Additional information: Use policy The full-text may be used and/or reproduced, and given to third parties in any format or medium, without prior permission or charge, for personal research or study, educational, or not-for-prot purposes provided that: • a full bibliographic reference is made to the original source • a link is made to the metadata record in DRO • the full-text is not changed in any way The full-text must not be sold in any format or medium without the formal permission of the copyright holders. Please consult the full DRO policy for further details. Durham University Library, Stockton Road, Durham DH1 3LY, United Kingdom Tel : +44 (0)191 334 3042 | Fax : +44 (0)191 334 2971 https://dro.dur.ac.uk Markian Prokopovych The City and the Museum: Cracow’s Collections and their Publics in the Long Nineteenth Century1 It is generally acknowledged that museums were an essential part of the national project in nineteenth- and early twentieth-century Europe – and some retain this function even today.
    [Show full text]
  • Presentation of Human Forms in Polish Art
    Presentation of Human Forms in Polish Art Authors Gabriela Kurowska, Michal Seroczynski, Ewa Bajon, Irena Obszynska CKU, Centre for Continuing Education, Poland Introduction The purpose of the course will be to present in particular the development of the presentation of human form, both sacred and civil, in Polish architecture, drawings, sculpture and paintings during the period 11-20 century. The course will start with a theoretical part providing details on selected topics from the scope of developments, its historical back ground which affected the arts evolution in the 10 centuries. The art by itself concerns the man. The man is its creator and its onlooker. Besides, the man is the art’s contents. That happens even when he is not illustrated. The ways of presenting the human beings in art in the scale of the centuries can speak quite precisely about the humans’ conditions and various respective circumstances- that both refers to the authors, and to the masterpieces’ characters as well. While watching sculptures, pictures, drawings, and other artistic artifacts, we come across the knowledge of our ancestors, their intellectual maturity, emotional disposal, and finally- the remarkable abilities. We also experience their sensitivity and extraordinary imagination, not occasionally we find ourselves in a state of moving to tears, or something similar that draws us into the spiritual depths. The human’s effigy was accepted by us just as an efficient, consequent method- a key serving for penetrating the most absorbing phenomena within the art present and developing in Poland. In the choice of such a point of view inclining to taking a deeper consideration of the cultural heritage of the Polish people, there helped us the crucial facts appearing in our history.
    [Show full text]
  • July 2019 1 Periodical Postage Paidperiodical at York New Boston
    THIS MONTHLY ONLY – HALF PRICE SUBSCRIPTIONSPOLISH – SEEAMERICAN BACK JOURNALCOVER! • JULY 2019 www.polamjournal.com 1 PERIODICAL POSTAGE PAID AT BOSTON, NEW YORK AT PERIODICAL PAID POSTAGE POLISH AMERICAN AND ADDITIONAL ENTRY OFFICES JOURNALDEDICATED TO THE PROMOTION AND CONTINUANCE OF POLISH AMERICAN CULTURE CLASS ACT PISCOTTY ESTABLISHED 1911 JULY 2019 • VOL. 108, NO. 7 • $2.25 www.polamjournal.com HONORED — PAGE 12 THREE DECADES OF FREEDOM • NEW-ORDAINED PRIEST PASSES • “FOR THE EMILYS YET TO COME …” UNDERSTANDING WARSAW’S ROLE IN THE 21ST CENTURY • CENTURY-OLD CEILING MURAL RESTORED SERGEANT DECORATED FOR SACRIFICE • OUR ANCESTOR’S IMMIGRATION AND NATURALIZATION LAWS NEWSMARK Poland’s President Duda Visits States PHOTO: JAKUB SZYMCZYUK / CONSULATE OF THE REPUBLIC POLAND / CONSULATE SZYMCZYUK JAKUB PHOTO: TRUMP PRAISES ST. JOHN PAUL II. As Poland marked Rotational U.S. troop the 40th anniversary of Pope John Paul II’s triumphant boost falls short of 1979 homecoming and the 30th anniversary of partially free elections that ended communist rule, U.S. President Warsaw’s expectations Donald Trump joined the celebration with a special Presi- dential Message. In it, he hailed the late Polish-born Pon- by Robert Strybel tiff for “his extraordinary life as a follower of Jesus Christ and as a champion for human dignity and religious liberty WARSAW / WASHINGTON — Po- who helped tear down the Iron Curtain of communism in land’s major TV networks provided ex- Europe.” tensive coverage of President Andrzej “As we remember the long struggle of the Polish people Duda’s recent visit to the White House, against communism, we also acknowledge that millions his second in ten months.
    [Show full text]
  • Jahrbuch Des Wissenschaftlichen Zentrums Der Polnischen Akademie Der Wissenschaften in Wien
    Polnische Akademie der Wissenschaften Wissenschaftliches Zentrum in Wien Jahrbuch des Wissenschaftlichen Zentrums der Polnischen Akademie der Wissenschaften in Wien Band 10: 2019 Wien 2019 Jahrbuch des Wissenschaftlichen Zentrums der Polnischen Akademie der Wissenschaften in Wien Band 10 Redaktionskomitee: Arkadiusz Radwan (Vorsitzender), Agnieszka Kościuszko, Irmgard Nöbauer, Kamila Śniegocka Redaktion des Bandes: Irmgard Nöbauer Rezensent: Zdzisław Noga Satz, Layout und Korrektur: Max Szot © 2019 Copyright Polnische Akademie der Wissenschaften Wissenschaftliches Zentrum in Wien Für den Inhalt sind allein die Autoren verantwortlich. ISSN 2520-5714 ISBN 978-3-9504462-4-1 Inhaltsverzeichnis Vorwort ....................................................................................................... 5 Veranstaltungsverzeichnis der Polnischen Akademie der Wissenschaften – Wissenschaftliches Zentrum in Wien für das Jahr 2019 ............................... 9 Neue Staaten – Neue Gesellschaften: Polen und Österreich nach 1918 Von Grenzen zu Völkern Maciej Górny — Von der Nation zur Grenze und zurück ................. 15 Christoph Augustynowicz — Ein Diskussionsbeitrag zu Maciej Górnys Kreślarze ojczyzn ................................................... 27 Film- und Kinokultur der Zwischenkriegszeit in Polen und Österreich Hanna Krajewska — Über die Anfänge der polnischen Kinematographie ...................................................... 31 Stefan Schmidl — Film als Bekenntnis und Flucht. Zum Kino der österreichischen Zwischenkriegszeit
    [Show full text]