M

Łęg Przedmiejski Szczepankowo Sosnowiec Młynik

Kuleszka Laskowiec Łubia Wszerzecz Narew Kraśka

0 1km 2 km 3 km 4 km 5 km Teodorowo Mapa obszaru Lokalnej Grupy Działania Mapa obszaru LGD „Zaścianek Mazowsza” skala 1:44 000 1 cm - 440 m Kaliszki Tarnowo Osobne Uśnik-Dwór Ru „Zaścianek Mazowsza” 61 drogi krajowe rzeka, zbiornik wodny kościół zabytkowy agroturystyka poczta bar, restauracja Nowa Wieś Wschodnia Zaścianek Mazowsza ż Wrzerzecz-Kolonia 627 zabudowa zwarta drogi wojewódzkie dwór, pałac boisko sportowe policja stacja paliw Stare Przytuły Łątczyn drogi powiatowe lasy, łąki i pastwiska zabytek inny park podworski apteka bank Nowe Przytuły Ołdaki drogi lokalne granica gminy stanowisko gospodarstwo ośrodek ośrodek WARSZAWA archeologiczne ekologiczne zdrowia szkoleniowy linia kolejowa granicaLGD

województwo mazowieckieNowa Wieś Wschodnia Uśnik kolonia Uśnik Wierzbowo Turystyka Podosie Ta typowo rolnicza okolica pozbawiona jest infrastruktury służącej zorga- runków nie rozwija się w miasto i pozostaje wsią; podziwiać można Budne nizowanej turystyce, posiada jednak wiele atrakcji dla osób szukających zupełnie wyjątkowy zabytek. W centrum miejscowości, wznosi się miejsc na wypoczynek i rekreację w pięknym naturalnym krajobrazie, w późnogotycki ceglany kościół z murem obronnym i bramą, wybu- Goworki Trzaski którym odkryć można cenne pamiątki bogatej historii tych ziem. dowany na początku XVI wieku oraz dzwonnica z XIX wieku. Zabiele Dzbenin Gęsta sieć dobrych dróg lokalnych o małym natężeniu ruchu samochodo- Puchały STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUP$'=,$â$1,$ Dębowo wego wyjątkowo dobrze nadaje się do wycieczek rowerowych. Proponu- Ławy jemy trasę takiej całodniowej wycieczki, pozwalającej na dobre poznanie R u różnorodnych krajobrazów oraz interesujących zabytków. ż Opęchowo Historia Żyźniewo Radgoszcz Wycieczka zaczyna się u ujścia rzeki Orz do Na- Siemiątkowo 8 Najwcześniejsze informa- rwi, we wsi gdzie trzeba koniecznie zo- Ostrołęka Grucele Witajcie na Północnym Mazowszu! Kurpie Dworskie Aleksandrowo cje dotyczące tych okolic Czerna baczyć piękny drewniany kościół pw. św. Jana Kamionowo pochodzą z dokumentu Pomiędzy Ostrołęką a Łomżą, Ostrowią Mazowiecką a Różanem, w poło- Chrzciciela, następnie trasa biegnie poprzez te- Konrada Mazowieckiego Kurpie Szlacheckie wie drogi pomiędzy stołeczną Warszawą a krainą Mazurskich Jezior – leży reny rekreacyjne na prawym brzegu Orza na pół- dla biskupów płockich, Nowy Susk kraina „Zaścianek Mazowsza”, którą tworzą trzy gminy powiatu ostrołęc- noc. W Szczawinie droga prowadzi obok klasycy- wystawionego w 1259 Ojcewo kiego: Goworowo, i Troszyn. stycznego pałacu z 1830 roku do Goworowa z Rzekuń Truszki roku. Tekst dokumentu neogotyckim kościołem pw. Podwyższenia Krzy- 627 Zawady pozwala stwierdzić, że Jakać Borki Zaścianek – bowiem w historii tej ziemi istotną rolę odegrała szlachta. ża Świętego, którego strzeliste wieże górują nad Dąbek niektóre powstające wsie okolicą. Dalej droga biegnie lewym brzegiem R Ta potężna, po której zostało piękne dziedzictwo materialne jak pałac Zamość 7 u przeszły na własność ko- Troszyn ż Stare Szabły w Szczawinie czy Brzeźnie, a także kościoły powstałe dzięki hojnym fun- doliny z wijącą się wśród zielonych łąk rzeką. W ścielną nie z rąk książę- Drwęcz Mieczki-Ziemaki datorom – oraz ta zubożała, po której ślady zostały głównie w nazwach Brzeźnie mija kolejny dawny majątek z pięknym cych, lecz z rąk rycerskich, miejscowych (np. Kurpie Dworskie, Kurpie Szlacheckie) i wielowiekowej „Kamienny Krąg” - stanowisko archeologiczne w Rostkach parkiem i pałacem i po kilkunastu kilometrach co świadczyłoby o tym, tradycji. dociera do Czerwina. To dawna wieś rycerska z wielowiekową tradycją, Łomża że nie były to nadania terenów dotąd dziewiczych. Wiek XV dostarcza nam założona już w końcu XIV wieku. Warto zobaczyć tutaj przede wszystkim Mieczki-Poziemaki dość obfitych danych na temat licznych nadań na tym terenie i jego okolic Charakterystycznym elementem tutejszego zabytkowy kościół pw. Trójcy Przenajświętszej zbudowany w 1777 roku, na rzec szlachty, przybywającej głównie z południowych części tzw. stare- Milewo-Łosie krajobrazu są zielone łąki i pastwiska poprze- bielejący piękną barokową fasadą oraz nieco z dala od głównej ulicy dwór go Mazowsza. Nadania te z reguły polegały nie na darowiźnie lub sprzedaży dzielane sosnowymi zagajnikami. To dobre murowany z końca XVIII wieku. istniejących już wsi książęcych, lecz na nadawaniu dotąd nie zasiedlonych, Rabędy Milewo miejsce do zamieszkania i rozwijania dzia- Chrzczony Szabły Młode przeważnie lesistych terenów. Z nadaniami tymi związany był obowiązek za- Wielkie łalności gospodarczej i rolniczej. To dobre W Piskach zobaczyć można barokowo-klasycystyczny kościół z 1791 roku, Daniszewo gospodarowania i pełnienia służby rycerskiej. miejsce na letnisko – czy to w gospodarstwie warto też wiedzieć, że w tej miejscowości urodził się arcybiskup Tadeusz Mieczki-Abramy agroturystycznym, czy we własnym domku Gocłowski. Kolejne miejsce na trasie to Troszyn z rodowodem sięgającym Sawały letniskowym. Okolice te jeszcze w XIV wieku w znacznej mierze pokryte były lasami – na XV wieku i bogatą historią. Prawdziwą ozdobą tej miejscowości jest nie- północy ciągnęły się wielkie obszary leśne należące do książąt mazowieckich, zwykły kościół o ścianach z surowego kamienia polnego i harmonijnej Janki Stare Chrostowo Wysocarz To również dobre miejsce na odpoczynek i re- a po roku 1526 do królów polskich, służące im głównie do polowań oraz do- sylwetce nawiązującej do motywów romańskich zbudowany w drugiej Milewo-Tosie staw różnorodnych płodów leśnych. Na południu rozciągał się od Pułtuska aż połowie XX wieku. Na koniec w Kleczkowie; osadzie, która w pierwszej poło- Kamianka 677 kreację ruchową w atrakcyjnej, wiejskiej okolicy, gdzie pofalowane pola Rostki Żmijewek-Mans Jastrząbka Młoda do Ostrowi, Broku i Małkini olbrzymi kompleks leśny nazwany później Pusz- wie XVI wieku otrzymuje prawaŻebry-Perosy miejskie, lecz na skutek niekorzystnych wa- Żmijewek Włościański otoczone są czystymi lasami i wijącymi się rzekami. Zapraszamy w gości- Żerań Mały Żmijewo-Zagroby czą Białą, należący do biskupów i proboszczów płockich. Borowce 6 nę na dzień, tydzień lub dłużej. Jeśli spodoba się Wam u nas, może zosta- Borawe niecie na stałe. Borek Tyszki-Nadbory Ostrołęka w Uformowana w XV wieku sieć osadnicza w histo- e

r rycznej ziemi łomżyńskiej nie miała jednakowej Kołaki a Położenie i przyroda N Gostery gęstości. Na ziemiach należących do księcia, wsie Jarnuty Łady-Mans Repki „Zaścianek Mazowsza” to trzy były rzadziej rozmieszczone i od samego początku Tyszki-Ciągaczki Andrzejki-Tyszki gminy położone w lewym do- były duże. Lokatorami wsi książęcych byli wójto- Janki Młode Załuski Dobki Nowe Choromany-Witnice wie pochodzenia szlacheckiego, dobrze uposażeni Sadykierz Piotrowo rzeczu rzeki Narwi i w dorzeczu Gierwaty Stylągi Wólka Czerwińska środkowego biegu rzeki Orz, w ziemię. Ich duże gospodarstwa były zaczątkiem Żochy oraz między zlewiskami rzek gospodarki folwarcznej. Inaczej powstawała wieś

drobnoszlachecka. Proces powstania wsi rozciągał w Damięty

Ruż i Czeczotka. Rzeka Orz to e Pomian r

się na wiele lat, zaś wykarczowanie całego nadania a Księżopole długi na 55 kilometrów lewy N trwało parę pokoleń. Dobki Stare dopływ Narwi. Geograficznie Grodzisk-Wieś Modzele Orz tereny te należą do Między- Grodzisk Duży Drobna szlachta mieszkała w zaściankach, gospodarując na Or rzecza Łomżyńskiego wcho- Grabowo Dzwonek z Bobin Wiśniewo coraz mniejszych majątkach, upodabniała się pod wzglę- z 627 Dąbek dzącego w skład Niziny Pół- 61 Cisk r O Gucin Or nocno-Mazowieckiej. Obszar ten został ukształtowany podczas zlodowacenia dem położenia ekonomicznego do bogatszych włościan, ale Zaorze z Wiśniówek środkowopolskiego, a tutejsze – na ogół piaszczyste gleby – należą w większej wciąż należała do stanu, który rządził demokratycznie pań- Buczyn Stary Turobin N Orz stwem, posiadała więc świadomość polityczną i społeczną. a części do gleb bielicowych, rdzawych oraz bielic. Na terenach podmokłych oraz r e Sokołowo wzdłuż cieków wodnych wykształciły się gleby torfowe, murszowe i mułowe. Zaścianki były to najzwyklejsze wsie staropolskie, które od w Rogówek osad włościańskich różniły się tym, iż liczyły od kilkunastu Różan 5 Czerwin Gniazdowo do kilkudziesięciu zagród. Osady szlacheckie różniły się od Zachodnią granicę obszaru stanowi dolina Narwi z przylegającymi do niej Orz Budziszki

wsi kurpiowskich architekturą, wystrojem wnętrza, a także kulturą, gwarą i Jezioro Ślepe a kompleksami leśnymi zaś wschodnią niewielka rzeka Ruż z licznymi natural- Żabin g u r świadomością społeczną. Zaścianki tworzyły jedną, wielką rodzinę. Mimo t nymi podmokłościami. Przez jego środek natomiast meandruje malowniczo Borek S rzeka Orz, która choć niepozorna, obficie wylewa każdej wiosny, dzięki czemu upływu dziesięcioleci więzi rodzinne (świadczące o wspólnym pochodzeniu) Laski Włościańskie Stare Rogowo Lubotyń Włóki przetrwały w świadomości wielu mieszkańców nadrzeczne łąki latem pokrywają się soczystą zielenią. Jawory - Podmaście Rogowo Folwark tych okolic. Nazwiska swoje szlachta zaścianko- ew Laski Szlacheckie Stary Lubotyń ar N Suchcice Lasy zajmują ponad 20 procent obszaru trzech gmin. Są to przede wszystkim wa wzięła od nazw siedzib rodowych, z których pochodziła. Dodawano do nich końcówki -ski, Seroczyn bory sosnowe z udziałem brzozy, w podszyciu leszczyna, jałowce, borówki czar- Rębisze Działy ne, wrzosy, mchy. Ich dodatkową atrakcją jest obfitość grzybów. W większych -ska, -cki, -cka. W ten sposób powstały nazwiska Chruścice Gocły przymiotnikowe. Z pobliskich Choroman wywo- 677 kompleksach występują głównie na zachodzie w sąsiedztwie doliny Narwi. W Kruszewo Jawory Stare takich zwartych obszarach leśnych dobre warunki do rozwoju ma zwierzyna dzą się Choromańscy, Kurpi Szlacheckich – Kur- Skarżyń ga ru Kosewo piewscy, Dąbku – Dąbkowscy, Chrostowa Chro- t Chmielewo – występują m.in. dziki, sarny, zające, lisy i kuropatwy. Sprzyja to rozwojowi ło- – Rębisze Parcele S Wólka Seroczyńska Pokrzywnica Damiany wiectwa. stowscy, Kleczkowa – Kleczkowscy, Opęchowa Chełsty Malinowo Nowe – Opęchowscy, Rostek – Rostkowscy, Żmijewa – Żmijewscy, Milewa – Milew- Jezioro Gogol Rębisze Kolonia Świerże Brzeźno Malinowo Stare scy, Mieczk – Mieczkowscy, Mierzejewa – Mierzejewscy, Zamościa Zamoj- Brzeźno Kolonia Urozmaicone środowisko przyrodnicze lasów i dorzeczy rzek zapewnia dosko- – Jawory Wielkopole 4 Klimonty St nałe miejsca żerowania i lęgu wielu gatunków ptaków, w tym chronionych żu- scy. Niektóre nazwiska szlacheckie takie jak: Tyszka, Wojsz i Łada pozostały w ruga rawi. niezmienionej formie od czasów średniowiecza. Kosewo Smólnik Dąbrówka Goworówek Ludwinowo Daniłowo Bartosy Zalesie Rososz Jezioro Nowe 3 Goworowo Orz Brzeźno Zgorzałowo

Sulęcin Włościański Żyłowo 2 Szczawin Zambrzyce Wólka Przyborowice Brzezińska Rabędy Wysocze Grądziki Grodzisk Mały Mokrylas Sulęcin Szlachecki Ostrów Mazowiecka Ostrów Mazowiecka Różan

Czarnowo Warto zobaczyć

N 60 a Kaszewiec z r r e w O Ponikiew Duża [1] Kunin – Drewniany kościół pw. św. Jana Chrzciciela, stanął na tym miejscu

60 w 1945 roku, po przeniesieniu go z parafii protestanckiej we wsi Marianowo, Ponikiew Mała parafii Lubiel. Naprzeciw kościoła znajduje się zabytkowy budynek plebanii Paulinowo murowanej z początku XX wieku. Jurgi [2] Szczawin – Zespół pałacowo-parkowy ze stawem. Piękny, obszerny pałac Kółko w stylu klasycystycznym powstał w roku 1830, a otacza go rozległy park o Pasieki założeniu XVIII-wiecznym. W sąsiedztwie pozostałości dawnych zabudowań

Ostrów Mazowiecka Ostrów gospodarczych majątku. Zaorze Majdan Suski [3] Goworowo – Obecny kościół murowany w stylu neogotyckim pw. Pod- Dzbądzek Józefowo Jemieliste wyższenia Krzyża Świętego został zbudowany w latach 1880 –1887. Imponu- Wólka Kunińska jąca jest nie tylko jego wysoka sylwetka ale również pięknie zdobiony portyk 1 3 1 z drzwiami świeżo pokrytymi lśniącą miedzianą blachą. W Goworowie warto 3 Kunin Kaczka Dzbądz też zwrócić uwagę na dobrze zachowane domki drewniane w uliczkach od- chodzących od rynku – po wielkim pożarze w połowie XIX wieku Goworowo odbudowywano w charakterze niewielkiego miasteczka, stąd czworoboczny rynek. N a [4] Brzeźno – pałac Marchwickich, neoklasycystyczny, z początku XX wieku. r e w Zaprojektowany przez architekta warszawskiego Leandro Marconi. Nawiązuje do form pałacu w Natolinie, otoczony zadbanym parkiem krajobrazowym. Kobylin [5] Czerwin – to dawna wieś rycerska z wielowiekową tradycją, założona już Góry Stare Suski w końcu XIV wieku. Warto zobaczyć tutaj przede wszystkim zabytkowy ko- Szarłat ściół pw. Trójcy Przenajświętszej zbudowany w 1777 roku, bielejący piękną barokową fasadą oraz nieco zdala od głównej ulicy, dwór Celińskich, eklek- Brzóze Duże Michałowo tyczny, zbudowany ok. 1870 roku z wykorzystaniem murów budowli znacznie N 5 5 6 a Borki starszej. r e

w [6] Piski – kościół barokowo-klasycystyczny, zbudowany w 1791 roku, salowy z fasadą zwieńczoną szczytem ujętym w spływy i neogotycką dzwonnicą z Brzóze Małe kamienia polnego i cegły. [7] Troszyn – ozdobą tego miejsca jest piękny kościół pw. św. Bartłomieja – Wólka Grochowa choć zbudowany w drugiej połowie XX wieku, wart obejrzenia ze względu na niezwykłą formę architektoniczną, zaprojektowaną przez Barbarę Brukalską, twórcę wielu warszawskich budowli. Wólka Piaseczna [8] Kleczkowo – wyjątkowym zabytkiem jest ceglany gotycki kościół, zbu- dowany w roku 1518 jako bazylika. Całkowice zniszczony w czasie ostatniej wojny i pieczołowicie odbudowany od fundamentów w latach 1951-54. Oto- w e r a czony gotyckim murem obronnym z XVI wieku. Będąc w Kleczkowie warto za- N Chrzczanka Włościańska trzymać się nad płynącą opodal rzeką Ruż, gdzie wśród łąk i torfowisk można poobserwować żerujące ptactwo (bociana, czaplę siwą, żurawia i wiele innych 7 8 8 Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, Europa inwestująca w obszary wiejskie. Mapa wydana przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Zaścianek Mazowsza”, współfinan- gatunków). sowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Osi 4 Leader Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Instytucja Zarządzająca – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Opracowanie i wykonanie - Appen, multimedialna agencja wydawnicza 2010, www.appen.pl

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, Europa inwestująca w obszary wiejskie. Mapa wydana przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Zaścianek Mazowsza”, współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Osi 4 Leader Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Instytucja Zarządzająca – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Opracowanie i wykonanie - Appen, multimedialna agencja wydawnicza 2010 www.appen.pl