ISSN 1644-4183

GRUDZIEŃ / DECEMBER 2011

BBaaśnnioweiowe zzamkiamki Śląskaska SILESIAN FAIRY TALE CASTLES Śwwiięttaa w EEuropieuropie IN EUROPE Etiopia LUDZIE Z DOLINY RZEKI OMO / PEOPLE FROM THTHEE OMOMOO RIVER VALLEY

www.magazynswiat.pl

11-15_w-15_w zasiegu_zzasiegu_z edytorialem.inddedytorialem.indd 1 111-12-181-12-18 14:0214:02 11-15_w-15_w zasiegu_zzasiegu_z edytorialem.inddedytorialem.indd 2-32-3 111-12-181-12-18 14:0214:02 4 edytorial

Święta Bożego Narodzenia – to czas rodzin- Christmas is a time for family gatherings nych spotkań i radosnego biesiadowania. Ob- and happy feasting. We hold it according chodzimy je zgodnie z naszą, polską tradycją. to our Polish tradition. On W Wigilię wypatrujemy pierwszej gwiazdki na we await the first star in the sky, we pre- niebie, przygotowujemy dwanaście potraw pare 12 dishes and leave an empty place at i zostawiamy puste miejsce przy stole. O tym, the table. We can read in the article “Euro- jak mieszkańcom innych krajów Europy trady- pean festivities” how tradition in other Eu- cja nakazuje świętować narodziny Jezusa, do- ropean countries tells its inhabitants, how wiemy się z artykułu „Europejskie gody”. to celebrate the birth of . Jeśli natomiast w ramach noworocznych po- Dear readers, if within the New Year’s reso- stanowień chcielibyście, drodzy Czytelnicy, lutions you would like your travel dreams to spełnić swoje podróżnicze marzenia – to po- come true, then we recommend Indonesia lecamy rozpostartą na siedemnastu tysiącach stretched out on 17,000 islands or Hondu- wysp Indonezję oraz Honduras słynący z prze- ras famous for its coral reef and magnificent pięknej rafy koralowej i okazałych zabytków historic objects from the Maya times. Also, z czasów Majów. O tej porze roku warto też it is a good time of the year to go to Ethio- wyruszyć do Etiopii na spotkanie z niezwykle pia and meet incredibly colourful tribes li- barwnymi plemionami zamieszkującymi doli- nę rzeki Omo. ving in the Omo River valley.

Urszula Gabryelska redaktor naczelna editor in chief

16 100 kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 17

Multi-kulti Edyta Buchert po etiopsku

MULTI-CULTI THE ETHIOPIAN WAY Południowa Etiopia to jeden z najbardziej fascynujących obszarów Afryki. Oddalona od centrów cywilizacji i trudno dostępna tworzy niezwykle kolorową mozaikę plemion, obyczajów, wierzeń i tradycji.

11-15_w-15_w zasiegu_zzasiegu_z edytorialem.inddedytorialem.indd 4-54-5 111-12-181-12-18 14:0214:02 6 w zasię gu rę ki at hand’s reach 7

Anna Dąbrowska GRZMIĄCY DYM Jeden z najpiękniejszych i najbardziej widowiskowych wo- dospadów świata leży na rzece Zambezi, która stanowi na- turalną granicę między Zambią a Zimbabwe. Lokalne ple- mię Kololo nazywało ten cud natury Mosi-oa-Tunya, co znaczy „dym, który grzmi”. Nawet z odległości ok. 50 km widać chmurę wodnego pyłu, która unosi się na wysokość Wodne 300 m. Poza tym przepływająca przezeń woda (aż 9 milio- nów litrów na sekundę) opada z ogromnym hukiem, któ- WATER CURTAINS ry również słychać ze znacznej odległości. Wysokość spad- ku wody to 111 metrów, zaś długość to ponad półtora ki- lometra. Wodospad Wiktorii został odkryty w połowie XIX kurtyny w. Szkocki naukowiec David Livingstone w czasie wyprawy do Afryki dotarł do środkowego biegu rzeki Zambezi. Uda- Swobodny, pionowy spadek wody rzecznej spływającej ło mu się zjednać tubylców, zaprzyjaźnić się z nimi i dzię- z progu skalnego jest niezwykle malowniczy. Od wieków ki temu mógł ruszyć dalej. W 1855 r. dotarł do wodospa- du, który nazwał imieniem królowej Wiktorii. Wodospad urzeka i fascynuje z tą samą mocą. składa się z trzech części: Wschodniej, Głównej i Tęczowej. Wodospady magnetyzują nas dynamiką Rozlana na szerokiej połaci woda meandruje, tworząc ory- i wciąż odradzającą się siłą. ginalny spektakl światła i kolorów. Odkrywca swój zachwyt wyraził słowami: „Widok tak piękny, że muszą się w niego wpatrywać aniołowie w locie”. Urodę wodospadu doceni- ła też UNESCO wpisująć go na Listę Światowego Dziedzic- twa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości.

THUNDERING SMOKE One of the most beautiful and most spectacular waterfalls in the world is on the Zambezi River, which forms the na- tural border between Zambia and Zimbabwe. The local Ko- lolo tribe called this natural wonder Mosi-oa-Tunya, which means, “smoke that makes a thunder”. Even from a distan- ce of 50 km one can see a cloud of water mist, which rises to a height of 300 m. Moreover, the water flowing thro- ugh it - 9 million litres per second - drops with an enormo- us thunder, which can be heard from quite a distance. The height of the drop is 111 metres and more than 1.5 kilo- metres in length. The Victoria Falls were discovered in the mid-19th century. A Scottish scientist, David Livingstone reached the middle course of the Zambezi River during his expedition to Afri- ca. He managed to win over the locals, befriend them and thanks to that he could continue his journey. In 1855 he reached the waterfall, naming if after Queen Victoria. The waterfall is made of three parts: Eastern, Main and Rain- The free, vertical flow of river water flowing bow. Spread over a wide expanse the water meanders cre- from the rock step is incredibly picturesque. ating an original light and colour spectacle. The discoverer It has been charming us for centuries and fa- used the following words to describe his admiration: “the scene is so beautiful that fleeting angels must gaze at it”. scinating with the same force. Waterfalls ma- UNESCO acknowledged the beauty of the waterfall by ad- gnetise us with dynamics and their constantly ding it to the list of protected objects within the World He-

reborn strength. jacek_kadaj - Fotolia.com ritage List.

11-15_w-15_w zasiegu_zzasiegu_z edytorialem.inddedytorialem.indd 6-76-7 111-12-181-12-18 14:0214:02 8 w zasię gu rę ki at hand’s reach 9

POTĘGA NATURY Na granicy Brazylii i Argentyny leży największy i najpotężniej- szy wodospad świata – Iguazú. Rzeka o tej samej nazwie rozszerza się w tym miejscu na 4 km, zaś jej nurt rozkłada się na 275 skalnych progów, zwanych również kaskadami. To one właśnie tworzą wyjątkowy wodny krajobraz, który mieni się tysiącami kolorów. Ich natężenie potęgują bryzgające we wszystkie strony krople. Wodospad otacza tropikalna dżun- gla. Kępy drzew, które szczelnie pokrywają skalne wypust- ki, intensywnie zielone rośliny wijące się nieregularnym dy- wanem oraz kolorowe kwiaty zniewalające intensywną bar- wą. Ponad tym potężnym królestwem natury krążą ptaki. Ich skrzekliwe nawoływania mieszają się z hukiem spadającej- wody. Nazwa wodospadu pochodzi z języka Indian Guara- ni i oznacza „wielką wodę”. Najwyższym i najbardziej spek- takularnym skalnym progiem jest Garganta del Diablo. Dia- belska Gardziel ma 72 m wysokości i przewyższa Niagarę. Jak głosi legenda, Toroba, syn indiańskiego wodza, udał się nad rzekę i błagał bogów, aby przywrócili wzrok jego uko- chanej księżniczce. Nagle ziemia się rozstąpiła, a woda opa- dła do powstałego wąwozu. Fale porwały Torobę, zaś księż- niczka odzyskała wzrok i pierwsza zobaczyła wspaniały wo- dospad. Dawniej wodospad był świętym miejscem dla ple- mion Guarani i Paraguas. Obecnie jest wpisany na Listę Świa- towego Dziedzictwa UNSECO i co roku odwiedza go ok. 15 milionów turystów.

NATURE’S MIGHT Iguazú , the biggest and mightiest waterfall in the world lies on the border of Brazil and Argentina. The river by the same name widens in this place to 4 km, and its current spreads over about 275 rock steps, also called cascades. It is they that create the unique water landscape, which sparkles with tho- usands of colours. Its force is heightened by splashing water drops in all directions. The waterfall is surrounded by a tropi- cal jungle. Clusters of trees, which densely cover the rock pro- jections, intensely green and winding vegetation making an irregular carpet and colourful flowers captivate with intense colour. Birds circle above this enormous kingdom of nature. Their screechy calls mingle with the thunder of falling water. The waterfall’s name comes from the Guarani Indian langu- age and means “Great water”. Garganta del Diablo is the hi- ghest and most spectacular rock step. The Devil’s Gorge is 72 m high and is even taller than Niagra. According to legend Toroba, the Indian chief’s son, went to the river and begged the gods to bring back his beloved princess’s sight. Suddenly, the earth parted and water fell into the gorge that had been created. The waves seized Toroba, while the princess rega- ined her sight and was the first to see the splendid waterfall. In the past waterfalls were sacred places for Guarani and Pa-

raguas tribes. It is currently listed on the UNESCO World He- Dmitry Pichugin - Fotolia.com ritage list and is visited by about 15 million people annually.

11-15_w-15_w zasiegu_zzasiegu_z edytorialem.inddedytorialem.indd 8-98-9 111-12-181-12-18 14:0214:02 10 w zasię gu rę ki at hand’s reach 11

AMERYKAŃSKA PIĘKNOŚĆ Mimo że nie jest najwyższy i najszerszy, to zapewne najbardziej znany. Wodospad Niagara na granicy Ka- nady i Stanów Zjednoczonych liczy sobie już ponad 10 tysięcy lat – powstał pod koniec epoki lodowco- wej, a obecnie stanowi jedną z największych atrakcji turystycznych Ameryki Północnej. Rzeka Niagara, któ- ra płynie z jeziora Eire do jeziora Ontario, musi poko- nać dość duży spadek poziomów, a że się rozwidla, to woda opada dwoma kaskadami o wysokości 50 m. Część należąca do USA ma ok. 300 m długości i składa się z dwóch kaskad – American i Bridal Veil, czyli We- lon Panny Młodej. Między kaskadami mieści się nie- wielka wyspa Luna Island. Część po stronie kanadyjskiej to kaskada zwana Hores- shoe, czyli Podkowa, o szerokości 900 metrów. Kaska- dę amerykańską od kanadyjskiej dzieli wysepka Goat Island. Na niej znajduje się wejście do Jaskini Wiatrów wydrążonej przez pędzącą wodę. Spacer wewnątrz ja- skini dostarcza dużo emocji – chlustająca wokół tarasu widokowego woda nie ma litości dla zwiedzających. Wieczorem woda tańczy w niebieskich, różowych i złotych błyskach, zaś sam wodospad, bez względu na porę dnia, magnetyzuje i oszałamia, a jego szum dłu- go jeszcze odbija się echem w pamięci.

AMERICAN BEAUTY Despite the fact that it’s not the tallest or the widest, it is definitely the most known. Niagra Falls on the bor- der of Canada and United States of America is more than 10,000 years old, it was created at the end of the Ice Age, and currently is one of the biggest North Ame- rican attractions. The Niagra River, which flows from Lake Eire to Lake Ontario, must negotiate a big jump in levels, and because it forks the water falls with two 50 m high cascades. The part belonging to America is about 300 m long and is made up of two cascades, American and Bridal Veil. There is a small Luna Island between the two cascades. The cascade on the Canadian side is called Horseshoe, and is 900 m wide. The American cascade is separa- ted from the Canadian one by Goat Island. From it the- re is an entrance to the Wind Cave, which the rushing water bore out. A walk in the cave delivers many emo- tions; the splashing water around the lookout terrace is without mercy for the visitors. At night water dances in blue, pink and gold sparkles, while the waterfall it- self irrespective of the time of day magnetises, bewil- ders and its noise reverberates with an echo in one’s memory for a long time afterwards. Denis Pepin - Fotolia.com

11-15_w-15_w zasiegu_zzasiegu_z edytorialem.inddedytorialem.indd 10-1110-11 111-12-181-12-18 14:0214:02 12 from the blog... ADRES REDAKCJI Anna Dąbrowska 02-548 Warszawa, ul. Grażyny 15 lok. 112–114 tel./faks: +48 22 845 58 41 z bloga... redakcja: tel.: +48 22 845 29 24 www.magazynswiat.pl DOM NA WODZIE [email protected] HOUSE ON THE WATER [email protected] REDAKTOR NACZELNA browska ą URSZULA GABRYELSKA [email protected]

Z okna widzę przeciwległy brzeg kanału z pochylonymi cegla- Fot.: A. D nymi kamieniczkami o wysokich wąskich oknach, które prze- W ZASIĘGU RĘKI WSPÓŁPRACA glądają się w wodzie. Amsterdam, miasto pocięte wodny- From my window I see the opposite bank of the canal with lit- AT HAND’S REACH Wodne kurtyny / Water Curtains ...... 6 EDYTA BUCHERT mi wstążkami, to perełka na mapie Europy. A ja znajduję się tle leaning brick tenement houses with long narrow windows MIEJSCE / PLACE ANNA DĄBROWSKA w jego sercu, na zielonej nieustannie ruszającej się barce. reflected in the water. Amsterdam, cut up by water ribbons, Z BLOGA / BLOG Koralowy Honduras AGNIESZKA FRANKE Dom na wodzie W Holandii życie na wodzie jest bardzo popularne. Oprócz is a pearl on the European map. And I live in the heart of it, Coral Honduras ...... 50 JOANNA LAMPARSKA House on the Water ...... 12 mieszkalnych barek są też domy na wodzie – drewniane kon- on a constantly moving green barge. JAGA KOLAWA WYPOCZYNEK Z POMYSŁEM strukcje osadzone na podestach, przypominające trochę dom- Living on the water is very popular in Holland. Apart from IWONA POTĘGA STO KILOMETRÓW PRZYGODY HOLIDAY WITH IMAGINATION ki letniskowe. Nierzadko taki domek ma piękny ogródek, zaś barges with living quarters there are also houses on the wa- JOANNA STACHOWIAK ONE HUNDRED KILOMETERS Dolny Śląsk – baśniowa kraina skrzynka na listy i przyłączone media to pakiet obowiązkowy. ter. They are made of wood and placed on platforms, remini- OF ADVENTURE Fairy Tale Land...... 54 ROBERT SZEWCZYK Obok mojego domu codziennie przepływa niezliczona ilość scent of holiday houses. Often such a little house has a beau- Multi-kulti po etiopsku Opolskie zamki i pałace PAWEŁ WROŃSKI statków wycieczkowych wiozących turystów z całego świata. tiful garden, while a letter box and connected amenities are Multi-kulti the Etiopian Way ...... 16 Opolskie Castels and Palaces ...... 60 PIOTR ŻABOWSKI Cypr – wyspa aktywności Czego nie wiecie o Śląskiem Ludzie z ciekawością zaglądają w okna. Pewnie zastanawia- obligatory. An Island of Activity ...... 24 What don’t you know about Silesia? ...... 66 ją się, czym różni się życie na wodzie od lądowego. Przede Countless boats carrying tourists from around the world pass PROMOCJA [email protected] wszystkim tym, że dom się rusza. Ilekroć obok przepływa by my home everyday. People look into my windows with cu- WYPRAWA / EXPEDITION NA STOKU / ON THE SLOPE większy statek, łajba chybocze się góra-dół. Na początku tro- riosity. They are probably wondering what is the difference Indonezja – nieustanne świętowanie Maso Corto – u stóp lodowca At the Foot of the Glacier ...... 72 REKLAMA chę boli od tego głowa, ale można się przyzwyczaić. between life on water and on land. First of all, this house mo- Constant Festivities ...... 30 Czechy dla deskarzy [email protected] Łódka nie ma centralnego ogrzewania – zamiast kaloryferów ves. Whenever a larger boat passes, the tub rocks up and SPACEREM PO / WALKING AROUND The Czech Republic for Snowboarders .....76 [email protected] gazowe piece typu koza. Ciepło szybko ucieka przez cien- down. At first you have a headache, but you get used it. The Z wizytą w Ząbkowicach Śląskich, kie ściany. Poranki witają mnie chłodem, ale nie czuję, żeby boat doesn’t have central heating, instead of gas heating the- mieście Krzywej Wieży i Frankensteina WYDARZENIA TŁUMACZENIE bliskość wody miała na to wpływ. Po prostu taki klimat. Na re is a freestanding stove. The heat quickly disappears thro- A Visit to Silesian Ząbkowice, a City with Ełk – w centrum wydarzeń a Crooked Tower and Frankenstein ...... 36 JOLANTA WOLSKI szczęście zimy są tu łagodne jak baranki. ugh the thin walls. The mornings are chilly, but I don’t feel In the Centre of Events ...... 82 Biblioteka podróżnika ...... 86 Do wnętrza mojego domu wchodzi się z lądu po dwóch that it’s the result of the water. It is simply the weather. Luckily W STRONĘ TRADYCJI Cieszyn – Droga Książęca KOREKTA POLSKA schodkach. Potem trzeba jeszcze pokonać kilka stopni w dół winters here are very mild. From land two steps lead into my BY WAY OF TRADITION A Princely Road ...... 88 BEATA DYBICZ i jesteśmy w środku. Pierwsze pomieszczenie to kuchnia, home. Then several steps down and we are inside. The first Europejskie gody European Festivities ...... 40 w niej pod oknem stoi wanna. Na typową łazienkę nie ma room is the kitchen, with a bath tub near the window. There DYREKTOR ARTYSTYCZNY miejsca, więc kuchnia pełni podwójną funkcję. Dalej znajduje is no room for a typical bathroom, so the kitchen serves a do- PIOTR JANOWCZYK się niewielki pokój dzienny, w którym śpimy. Pod dziobem jest uble purpose. Then there is a moderate sized day room, whe- jeszcze jeden „pokój” – niski, idealny na sypialnię lub garde- re we sleep. There is another “room” under the bow; it is low NAKŁAD 10 OOO egzemplarzy robę. Ja traktuję to pomieszczenie jak piwnicę. and ideal for a bedroom. I treat this space as a cellar. Niezamówionych materiałów redakcja nie zwraca, a w razie opublikowania zastrzega sobie prawo do ich skracania. Mieszkanie na barce to forpoczta pięknego marzenia o opły- Living on a barge is a type of an outpost of a beautiful dream Magazyn Świat© nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń i reklam i ma prawo odmówić publikacji bez podania przyczyny. © Copyright by Magazyn Świat © Copyright by Magazyn Świat Wszystkie materiały są objęte prawem autorskim. Przedruk materiałów w jakiejkolwiek formie nięciu świata. Jeśli chcecie wyruszyć w rejs dookoła globu, about sailing the world. If you want to go on a trip around the i w jakimkolwiek języku bez wcześniejszej pisemnej zgody Wydawcy jest zabronione. Wydawca zabrania bezumownej sprzedaży Okładka: kobieta z Doliny Omo; numerów bieżących i archiwalnych miesięcznika „Świat Podróże Kultura”. spróbujcie najpierw pomieszkać na barce. world, first try living on a barge. Działanie wbrew powyższemu zakazowi skutkuje odpowiedzialnością prawną. fot.: Edyta Buchert

11-15_w-15_w zasiegu_zzasiegu_z edytorialem.inddedytorialem.indd 12-1312-13 111-12-181-12-18 14:0214:02 11-15_w zasiegu_z edytorialem.indd 14-15 14 - 1 exciting stretch islessthan onekilometre. Program includes20minuteproductions from 5 w Polsceu The route isapprox. 20km,butthemost Prestige carrallyaround Warsaw streets. People with lanterns andbellsstridealong People withlanterns in theoldestfolkmusicfestivalPoland _ himself takespartintheparade.Thepro- w Warsaw, Kraków, Wroc Latin America,Asia,AfricaandMiddleEast. cach Warszawy. Trasa liczyok.20km,

Coroczne spotkanialudzikochaj góry. Okazjadoudzia wych produkcji zkrajówAmeryki Opportunity totakepartinworkshops z Presti ale najbardziej emocjonuj Klausjagen Street. BishopSt.Nicholas Ulicami Klausjagenkrocz a o bezpiecze Bands from Norway, Slovakia,Israel, chodniami idzwonkami.Wpochodzie i pos Annual gatheringofmountainlovers. Procesja zwykleko s skiej, Azji,AfrykiiBliskiegoWschodu. W programie m.in.20pe bierze udzia i Najstarszy festiwalmuzykifolkowej re. safety, e Klausjagen Parade,Switzerland g Festiwal Filmy Parada Klausjagen,Szwajcaria u Norwegii, S ż _ ł uchania opowie owy rajdsamochodowypouli- z Ale Kino!World FilmFestival, ś Kraków HighlanderFestival e Krakowski FestiwalGórski wietni Syria, Hungary, etc.takepart Rajd Barbórka,Warszawa d Folk SantaClause,Lublin Miko telling bymountainclimbers. cession usuallyendsinpubs. y Wroc t o in December r ń fi i a lm screenings andstory nie manawetkilometra. ą stwie, obejrzenia ł l www.mikolajki.folk.pl sam ł e kapelem.in.zW ajki Folkowe,Lublin www.klausjagen.ch m www. ł aw, Pozna ł . St. Barbara’s Rally www.barborka.pl owacji, Izraela,Syrii. GGrudzien Warszawa i n d ł d aw, Pozna ś ń ł

Ś w. Miko u wwarsztatach

fi www.kfg.pl czy si

ś lmyswiata.pl 1 wiata AleKino! ci himalaistów. 4 - 1 ą ą 5 cy odcinek ludziezpo- ł ę nometra ń wbarach. , ł , Gda aj biskup. ń Kraków, , Gda r fi ą lmów ę Ł cych gier aci ń 88-11 ń ż 22-4 sk sk o- ń 11-11 - u 5 - 3 - - 1 1 4 1

d 1

z 110-17 112-16 110-11 2 0 0 112 117 i - 2 7 - - 1 e 1 6 1 Carols, Warsaw European GalaofChristmas 7 1 n . inc. abouttravelaround theworld. will talkaboutadventures, hiking andactivetourism.Enthusiasts Meeting ofloversrallies, Passion, Stargard Szczeci u w Konya,mie To niezwyk Festiwal Wiruj www.pasja.trudy.pl m.in. owyprawiedooko Pasjonaci opowiedz w Pasja, Stargard Szczeci www.czarnkowsko-trzcianecka-lgd.pl of ideasforinteresting gifts. bazaar, whichisagoldmine Handcrafts andlocalproducts Christmas Fair, Czarnków na niebanalneprezenty. wyrobów, czylikopalniapomys Targowisko r Kiermasz bo www.bialostockiemuzeumwsi.pl w zwyczaje bo W MuzeumWsidziecipoznaj Warsztaty Choinkowe,Bia www.teatrwielki.pl Theatre –NationalOpera. held inWielki slogan ofthe12thEuropean ChoralMeetings “We livesidebyside,let’s singtogether”isthe w Teatrze –OperzeNarodowej. Wielkim Sptka – takbrzmimotto12.Europejskich „ Europejska GalaKol www.mevlana.net whirling around theirown axis. by spectaclesandshowsofmonks city ofdancingdervishes,isgraced This exceptionalculturaleventinKonya, Whirling DervishFestival,Turkey wiruj Spotkanie mi Workshops, Bia decorations at the Village Museum. decorations attheVillage customs, andalsomakeChristmas Children aboutPodlaskieChristmas learn Ż ś ę ł asnor yjemy oboksiebie,razem wietniaj drówek orazturystykiaktywnej. ą cych wokó ń Chóralnychodbywaj ę cznie zrobi ą ł spektakleiwyst e wydarzeniekulturalne ż ę ł ż onarodzeniowe, atak o ś kodzie onarodzeniowy, Czarnków cie ta ś ą ników rajdów, ł cych Derwiszy, Turcja w ł ą asnej osizakonników. ą ń ł a ilokalnych ozdobychoinkowe. oprzygodach, cz ę ą d, Warszawa ł a cych derwiszy, ń ś wiata. ę ski

ś ą py ń ł piewamy” cych si ystok ski ą ł ów podlaskie Fot.www.filmyswiata.pl, www.kfg.pl, R. Morowitz, arch Fest. Mikołajki Folkowe, R. Biernacki, sangers, xtree–fotolia.com. M Galinska,arch CT–LGD ł ż ystok e ę

And theirdecorativefinish. And naturalPolish linen From Lenpolskaselectionofcolourful And tochoosefromourwideofferoflinentablecloths Our customersarewelcometodesignadesiredsize Custom-made tablecloths. square andcircle The tableclothsareavailableinashapeof:rectangle, Adds ontoanyinterior. The subtledrawnthreadwork,thesize,quality, – Theclassicsandsimplicityoflinen; Fashionable linentablecloths Marszalkowska 140inWarsaw. National ModeConception-Lenpolska shop: And soldinthedesigner’s Made inPoland Is ourlinen; What wehavemostbeautiful i sposobówwyko i naturalnychpolskichlnów z kolekcjiLenpolska:kolorowych i wybra Mo Obrusy naindywidualnezamówienie. Obrusy wyst dodaje urokuka subtelna liniamere Stylowe lnianeobrusy–Klasykaiprostotalnu: Marsza National ModeConception–Lenpolska, wsklepieprojektanta: i sprzedawane produkowane wPolsce to s To, comamynaj ż ecie Pa ą naszelny; ł ć kowska 140wWarszawie. zbogatejofertyobrusówlnianych ń ę stwo zaprojektowa puj ż ą demu wn ń wopcjach:prostok czenia. ż ki, proporcje,jako ł adniejsze wPolsce, ę trzu. ć dowolniewielko ą ść t ,kwadrat,ko , ś ci ł o. 111-12-18 14:02 1 - 1 2 - 1 8

1 4 : 0 2 16 100 kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 17

Multi-kulti Edyta Buchert po etiopsku MULTI-CULTI THE ETHIOPIAN WAY

Południowa Etiopia to jeden z najbardziej fascynujących obszarów Afryki. Oddalona od centrów cywilizacji i trudno dostępna tworzy niezwykle kolorową mozaikę plemion, obyczajów, wierzeń i tradycji.

116-236-23 etiopiaa.inddetiopiaa.indd 16-1716-17 111-12-181-12-18 14:0314:03 116-23 etiopiaa.indd 18-19 18 6 - 2 3 e t i o KR Dolina Omojestjednymzregionówadministracyjnychpo sawann gliniany kr Jedna znajbardziejniezwyk bela orazOronia.Nawetdzi dniowej Etiopii.GraniczyzKeni ż wi dy, którebudz Etiopii liczyzaledwieok.5tys.cz dem. Do dym kobietomnacinasi miejsce wielokrotnie,jedziewyj terenowy poruszasi mo kudniowe czekanienapomoc.Brakujemostów, alicznerzeki km nagodzin staje si stanowi mion, którezachowa Pono tym kobietamawi g p ek o i ł a ow ę a ż ksza si ĄŻ . na przekracza i n ę ć d rekordzistkis i ś d EK NASZCZ ę rednicy kilkunastucentymetrów. Imwi

ą ą

ukryt

żą ś , mi zapor 1 wiadczony etiopski kierowca, który odwiedza wiadczony etiopskikierowca,który ę 8 ąż da dotegostopnia, - 100 kilometrówprzygody 1 ek. Kr 9 ę ć ę dzy rzekami OmoiMago, dzy rzekami ą ą zao . Awariaautawtymmiejscuoznacza ę przed reszt przed zarównozdumienie,jakiprzera nie do przebycia iDolinaOmoponownie niedoprzebycia ć ąż ę tylko w porze suchej.Kiedypadadeszcz, tylkowporze ą ę ksz ż wstanieza ł ki zmieniasi powyboistychdrogachzpr enek nawet50sztuk byd y swoj ą ĘŚ ę warto doln CIE ł ą ą ych grupetnicznychpo ś ż pierwotn

podró e mo ą ś

ść wiata oaz warg >> ą ą , Sudanem,regionemGam- na rynku matrymonialnym. matrymonialnym. narynku ł tkowo ostro o ł ę onków ipraktykujeobrz ż ż stopniowo,aotwórpo- Po y e zmie ż ć ę uje si ś rozci iumieszczasi ród wzgórz pokrytych pokrytych ród wzgórz ą kultur ą ż ś pradawnychple- ę yje plemi ą ci tuzdu gni ż ć nie. Samochód si ę ę . ę ł ę a, którejest kszy kr t ę ż wnimkr ą dko enie. M warg ł udniowej ę ż ę ł ym tru- aby kil- Mursi. ś wniej ci ąż ą ę ł 30 na to ek, ł ł u- o- ą ę - - remoni ce- groups merely andperforms has about5,000members unusualsouthEthiopianethnic Mago Rivers. Oneofthemost the heightscovered withsavannah, betweentheOmoand world, whichhave maintainedtheiroriginal culture. becomes anoasisofancienttribeshiddenfromthe therest ate abarrierimpossibleto break through andOmoValley again us rives can only becrossed indrought. Whenitrains they cre- There isalackofbridges,andthenumero- assistance. iting for breakdown inthisplacewouldmeanadelay ofseveral days wa- driven onbumpy roads atthespeedof30kmper hour. Acar mes, drives exceptionally carefully. A4x4wheeldrive vehicle is rienced Ethiopiandriver, whohasvisited withplacemany ti- region andOronia. Even Anexpe- today travel here isdifficult. ofEthiopia.Itborders withKenya,uthern part Sudan,Gambela A ROUNDELFORLUCK Th and traditions of tribes,customs,beliefs colourfulmosaic an incredibly up access,itmakes with difficult ofcivilisation, Away fromcentres fascinating partsofAfrica. South Ethiopiaisoneofthemost e OmoValley regions intheso- isoneoftheadministrative es, whichare intriguingaswellfrighting.Young wome- Życie River valley /LifeintheOmo wdolinierzeki Omo .

>> The Mursi tribelivesThe Mursi among

Fot.; E.uchert (7) wiaj z plemieniaMursiniemaprawasi j WALKA O WALKA nych? Zpewno kr stosowano t to robi?Teorii jestkilkaika tu oznak „donga”, czyli walki na kije. Kandydaci dowalkistaj „donga”, czyliwalkinakije.Kandydaci Wed dych dziewcz kiem. Zwyci ś liczne zako i brutalnieok czyzna musiby ż godne izbytci g dzie zatemdobr Kobiety jednaknienosz nosi, dowiod przyjmuj ę ci Mursiniemamiejscadlas ej szcz ą si ąż ce przedosta ków. CzykobietyzplemieniaMursis ę ą ł ug innejhipotezykr tak mniewos ę ą ki, ods ą ż za wiarygodne wyja zawiarygodne bogactwaizapewniabytca e o innych przedziwnych zwyczajach,którewpra- e oinnychprzedziwnych ń ę ę czenie jestsynonimemm ł zc ł Ż praktyk ą a swojejdzielno adaj t dojrza ON ć ł ś ę ć aniaj ęż ą przede wszystkimnieustraszonymwojowni- przede ci pojedynkuodprowadzasi si Kobieta zplemieniaMursi/Awoman from theMursitribe ł

upienie. Okazujesi ą kie. Cz ż ą niedlaEuropejczyków. on ę Ę si docia ą

ę >> ą ę c wybitez , byzniech ł . dwumetrowymidr ych doma W wiosceplemieniaMursidowiadu- ę ą ąż sto ichdolnewargizwisaj kr ek mia ł ż a przez usta. Niektórzy badacze usta.Niektórzy a przez da do obalenia. Przypuszczalnie da doobalenia.Przypuszczalnie ąż ś ł ków ca ci iwytrzyma ś abeuszy. Ka ę nienie, by, cou ę ł ci ę łż odstrasza o ć e ę handlarzy niewolników. handlarzy ń ż , eni stwa, spo ę ł ż y czas,bos sko ł ż e ej rodziniePo cosi ł e kobieta,którago atwia ć ą ą ż , dopókiniewygra pi ś adnen m gami, których fal- gami, których ż ci. Wspo ę ł dy doros ć dogrupym o ę z kniejsze odin- ś ł ł o mocowanie ci naból,b e duchy, mo- ś ród których ród których ą ęż niewy- ą ł ą ł y m czyzna eczno- poni- nago ęż ł o- ę ę - -

candidates to the fight stand nakedcandidates stand andbrutallyhiteachother to thefight ght to The getmarrieduntilhewins“adong”,thatisarod fight. smay. Itturnsoutthatnomanfrom tribehastheri- theMurso which leave customs, meindi- also learnaboutotherstrange one hundredkilometersofadventure A FIGHTOVER AWIFE tiful then others? Definitelynottotiful thenothers? theEuropeans. ning theroundel easier. Are womenfrom tribemore theMursi beau- down belowthejaw, showingknocked outteeth, whichmadefaste- andtoo heavy. theirlowerlipshang se they’re notcomfortable Often However,wife. womendonotweartheroundels allthetime,becau- itproved wears hercourageandenduranceto painwillbeagood ugh themouth.Someresearchers take itastruethatawoman,who del wasto whichcouldcomeinto frighten thebodythro- badghosts, discourage slave According traders. to anotherhypothesis theroun- theories andallto bethrown out.Itseemsthatthiswaspracticedto thewholefamily. for stence Why wasthatdone?There are several whichhere themarriage, for isa put theirstretched lipontheirheadsanddemandeven 50cattle on thematrimonialmarket. Apparently record-holders are ableto meter. Thebiggertheroundel, thenthewomanismore valuable extent aroundel more thatitcanfit thanadozen centimetres india- dels are replaced gradually, andtheopeningisenlargedto suchan n’s lowerlipsare cutandaclay roundel isplacedthere. Theroun- Mężczyzna doożenku zplemieniaMursi,gotowy A manfrom theMursitribe, ready to getmarried

>> In the Murso tribe’sIn theMurso villageI sign ofw ealth andensures anexi- 111-12-18 14:03 1 - 1 2 - 1 8

1 19 4 : 0 3 20 100 kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 21

with two metre long rods, and which phallic end is a synonym mi o rytuale biczowania, któremu kobiety z plemienia Hamer for manhood. In the Mursi community there is no room for we- poddają się dobrowolnie podczas ceremonii inicjacji młodych aklings. The winner of the duel is led to the group of young girls mężczyzn. Kiedy panowie skaczą przez byka, by udowodnić ripe for marriage, and he chooses a wife from among them. Po- swoją dojrzałość, panie upiwszy się wcześniej lokalnym trun- lygamy is accepted among the Mursi. If a man can afford a wife, kiem, przygotowują się do rytuału chłosty. Mężczyźni, którzy he has to pay even 40 cows for her, he can have as many wo- przeszli już inicjację, długimi rózgami, uderzają w gołe plecy men as he desires. Men show their readiness for marriage with kobiet. Żadna z nich nie krzyczy ani nie okazuje bólu. Wręcz a feather stuck on their forehead. Additional decoration consi- zachęca do coraz silniejszych uderzeń. Krew płynie strumie- sts of ritual body scars. Painful incisions are covered with ash, niami. Dla plemienia Hamer nie ma w tym nic strasznego. then they are made deeper and this is repeated for so long, W ten sposób kobiety wyrażają oddanie i podziw dla mło- until imaginative and protruding patterns appear. dzieńca wchodzącego w dorosłość. Taka praktyka prowadzi do krwawiących ran, a później blizn, które pozostaną na całe HONORABLE FLOGGING >> From among the peoples li- życie jako dumne świadectwo honoru. ving in the Omo Valley, representatives of the 35,000 Hamer tribe have very distinctive looks. Women with beautiful statu- MISTRZOWIE MAKIJAŻU >> Plemię Karo zamieszku- e-like features, and characteristic cheekbones look like top mo- je zaledwie trzy wioski, liczy około tysiąca członków i jest za- dels from the cover of colourful magazines. I look at their hair grożone wyginięciem. Dawniej ludzie ci trudnili się paster- rolled into little spirals with interest. They put on a ochre colo- stwem, lecz na skutek wyginięcia bydła, do czego przyczyniła ured damp paste on their hair, as well as on their skin. Their le- się m.in. plaga muchy tse-tse, zajęli się uprawą sorgo, fasoli ather clothes are decorated with little shells, and strings of co- i tytoniu. Odwiedzam ich wioskę położoną na niezwykle stro- lourful beads. They wear tight bracelets on their necks, wrists mym urwisku, z którego roztacza się zapierający dech w pier- and ankles. Additionally, married women wear a thick copper siach widok na przełom rzeki Omo. Otaczają mnie barwnie collar, often finished off with a round pendant about 10 cm in przystrojeni mieszkańcy. Karo uważani są za mistrzów nakłu- diameter. After a moment I notice huge scars across most of wania i malowania ciała za pomocą kolorowej glinki. Przy- their backs. The guide tells me about flogging rituals, in which glądam się im z zainteresowaniem i przyznaję, że niektórzy women from the Hamer tribe participate voluntarily during the potrafią umalować się w taki sposób, że trudno na pierwszy Rytualne blizny kobiety z plemienia Hamer initiation ceremony of young men. When men jump over a bull, rzut oka rozpoznać w nich istoty ludzkie. Zdobienia na ciałach Mężczyzna z plemienia Karo / A man from the Karo tribe Ritual scars on a woman from the Hamer tribe to prove their maturity, ladies having earlier gotten drunk with mężczyzn są zwykle bogatsze niż u kobiet. Świadczą o ich wybiera sobie żonę. Wśród Mursi dopuszczalne jest wielo- the local liquor, prepare themselves to the flogging ritual. Men sile, dominacji i roli społecznej. elaborate then on women. It is a show of strength, domination żeństwo. Jeśli mężczyznę stać na żonę (trzeba za nią zapłacić who had already gone through the initiation, hit the bare backs Od niedawna w ich świat stopniowo wkracza nowoczesność, and social role. nawet 40 krów), to może mieć tyle kobiet, ile tylko zapragnie. of women with lashes. None of them screams nor shows any zagrażająca ich wielowiekowym tradycjom. Nie rozumieją jej Recently, modernity is being introduced into their world, which Mężczyźni manifestują gotowość do ożenku piórem zatknię- pain. That in fact encourages for the flogging to be harder. Blo- i korzystają z niej w sposób, jaki wydaje im się odpowiedni. threatens their centuries old traditions. They don’t understand tym na czole. Dodatkowym zdobieniem są rytualne blizny na od flows in streams. There is nothing terrible in this for the Ha- Gwoździe podarowane przez turystów służą kobietom jako it and they use it in ways they think appropriate. Nails given as ciele. Bolesne nacięcia zasypuje się popiołem, potem ponow- mer tribe. In this way women show their devotion and admira- kolczyki, świecące papierki po cukierkach wystają z nosów, gifts by tourists are used as women’s earing, shiny lolly papers nie pogłębia i powtarza tak długo, aż na ciele powstaną fan- tion for the young man becoming mature. Such a practice le- a maszynki do golenia i jednorazowe długopisy pełnią funk- stick out of their noses, and shavers and biros are used as de- tazyjne, wypukłe wzory. ads to bloody wounds, and then to scarring, which will remain cję ozdób zwisających z szyi. Zastanawiam się, czy zdobycze corations hanging off the neck. I wonder whether they have any for the rest of her life as proud evidence of honour. cywilizacji są im do czegoś potrzebne. Odjeżdżam z miesza- need of those who have achieved civilisation. I leave with mixed HONOROWA CHŁOSTA >> Spośród ludów zamieszku- nymi uczuciami, zafascynowana ich odmiennością. feelings, fascinated with their otherness. jących Dolinę Omo szczególną urodą wyróżniają się przed- MASTERS OF MAKEUP >> Only three villages are inha- stawiciele 35-tysięcznego plemienia Hamer. Kobiety o pięk- bited by the Karo tribe, with about a thousand members and KORALI CZAR >> Arbore są jednym z mniejszych plemion THE MAGIC OF BEADS >> Arbore are one of the smal- nych, posągowych rysach i charakterystycznych kościach po- is endanger of extinction. In the past they used to tend to li- południowej Etiopii. Ich społeczność liczy ok. 7 tys. osób. ler tribes of south Ethiopia. Their community numbers about liczkowych przypominają topmodelki z okładek kolorowych vestock, but because that had become extinct, to which the Dawniej odgrywali ważną rolę jako pośrednicy w handlu 7,000 people. In the past they played an important role as in- magazynów. Z zaciekawieniem przyglądam się ich włosom tse-tese plague contributed among others, they started to grow między rzeką Omo a górami Konso. Dzisiaj są przede wszyst- termediaries in trade between the Omo River and Konso Mo- zrolowanym w minisprężynki. Na fryzury, a także na skórę sorghum, beans and tobacco. I visit their village situated on an kim pasterzami. Podobnie jak w innych plemionach krowy untains. Today they are predominantly shepherds. Similarly as nakładają wilgotną pastę w kolorze ochry. Ich skórzane stro- incredibly steep precipice, from which there is a breathtaking są tu wyznacznikiem bogactwa i statusu społecznego. Naj- in other tribes cows are an indicator of wealth and social sta- je są przyozdobione drobnymi muszelkami, sznurami barw- view of the turn of the Omo River. I am surrounded by colourful- bardziej fascynują mnie kobiety Arbore. Od razu dostrzegam tus. Arbore women fascinate me the most. Straight away I noti- nych koralików. Na szyjach, nadgarstkach i kostkach noszą ly decorated inhabitants. Karo are considered to be masters in na ich szyjach sznury pięknych, barwnych korali. Charakte- ce stings of beautiful, colourful beads on their necks. The black ciasne bransoletki. Mężatki dodatkowo zakładają grube mie- tattooing the body with the aid of coloured clay. I observe them rystyczne są też czarne chusty osłaniające ich ciała. Od słoń- wraps that cover their bodies are also characteristic. To shield dziane obroże, często zakończone okrągłym wisiorem o śred- with interest and I must admit that some can paint themselves ca? Od ciekawskich spojrzeń? A może jest to związane z is- from the sun? Or from inquisitive onlookers? Or maybe it’s as- nicy ok. 10 cm. Dopiero po chwili spostrzegam wielkie blizny in such as way that at first sight it is hard to recognise human lamem, który wraz z domieszką wierzeń plemiennych stał się sociated with Islam, which mixed in with tribal beliefs has beco- przecinające plecy większości z nich. Przewodnik opowiada beings in them. Decorations on men’s bodies are usually more główną religią Arbore? Kobiety mają tutaj silniejszą pozycję me the main Arbore religion?

116-236-23 etiopiaa.inddetiopiaa.indd 20-2120-21 111-12-181-12-18 14:0314:03 22 100 kilometrów przygody

Chłopcy malowani zgodnie z tradycją plemienia Karo / Boys painted according to Karo tribal tradition

niż w innych plemionach. Zajmują się wychowywaniem dzie- Women here have a stronger position then in other tribes. They ci i utrzymywaniem domu. Gdy umiera ich mąż, nie są skaza- look after the children and the household. When their husband ne na wieczną żałobę ani na życie na skraju nędzy. Wpraw- dies they are not doomed to eternal mourning nor to live on the dzie nie mają prawa ponownie wyjść za mąż, ale mogą utrzy- edge of destitution. Although they don’t have the right to re- mywać stosunki seksualne z innymi mężczyznami i pozostają marry, yet they can have sexual relationships with other men nadal pełnoprawnymi członkami plemienia. and still remain full members of the tribe. Podczas wizyty w wioskach w Dolinie Omo trudno samodziel- When visiting villages in the Omo Valley it is difficult to make se- nie zrobić parę kroków bez towarzystwa tubylców. Ludzie ci veral steps alone without the company of the locals. These pe- domagają się, aby zrobić im zdjęcia, w zamian oczekują za- ople insist on having their picture taken and expect payment in płaty. Nie byłoby w tym niczego złego, gdyby nie poważne return. There wouldn’t be anything wrong with that if it weren’t zagrożenie ze strony naszej cywilizacji. Obecność turystów, for a serious threat from our civilisation. The presence of touri- nasza fascynacja ich odmiennością burzy odwieczny rytm ży- sts, our fascination with their otherness demolishes these tribes’

cia tych plemion. Jak zatem poznać ich zwyczaje, jednocze- eternal rhythm of life. How then can we learn their customs and śnie nie naruszając i nie zmieniając kultury? at the same time not disturb and change their culture?

Dojazd: Getting there: samolotem z Warszawy z przesiadką w jednej ze stolic europejskich, From Warsaw with a transfer to one of the European capitals, np. we Frankfurcie, cena w zależności od sezonu ok. 3–4 tys. PLN e.g. Frankfurt, price depending on the season approx. 3–4,000 PLN Waluta – Birr (ETB), kurs wymiany waha się stale; 1 PLN – 4 ETB, Currency: Birr (ETB), exchange rate is changeable, 1 PLN – 4 ETB, 1 USD – 13,4 ETB, 1 EUR – 16,5 ETB 1 USD – 13.4 ETB, 1 EUR – 16.5 ETB Noclegi: hotele klasy turystycznej oferują nocleg za 20 USD za dobę. Najtań- Accommodation: tourist class hotels cost 20 USD/night. The cheapest log- sze kwatery kosztują poniżej 10 USD, ale nie poleca się ich ze względów bez- gings cost below 10 USD, but they’re not recommended due to security and pieczeństwa i sanitarnych. Luksusowe hotele w stolicy, jak Sheraton i Hilton, to sanitary issues. Luxury hotels in the capital, such as Sheraton or Hilton, cost wydatek powyżej 200 USD. more than 200 USD Transport: wewnętrzne przeloty Liniami Ethiopian Airways do głównych Transport: internal fl ights with Ethiopian Airlines to major cities in the coun- miast w kraju, cena ok. 150 USD w jedną stronę, wynajęcie samochodu tereno- try, price approx. 150 USD one-way, rental of x4 wheel drive – approx. 100- wego – ok. 100–150 USD na dobę. 1150 USB per day. www.tourismethiopia.org

116-236-23 etiopiaa.inddetiopiaa.indd 22-2322-23 111-12-181-12-18 14:0314:03 24 100 kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 25

Majka Fudała Wyspa aktywności AN ISLAND OF ACTIVITY

Zima na Cyprze to bardzo aktywna pora roku. Można wędrować po górach, jeździć na rowerze, uprawiać nordic walking, ćwiczyć jogę na plaży. Wystarczy wstać rano, by tego samego dnia móc kąpać się w morzu i jeździć na nartach w górach Troodos.

224-294-29 cypr.inddcypr.indd 24-2524-25 111-12-181-12-18 14:0414:04 224-29 cypr.indd 26-27 26 4 - 2 9 c y p MIASTO AFRODYTY nia dopo Ś podwzgl trzeciej Na Cyprze, 19°C, wodajestojedenstopie kaj w zabytkiprzesz pejska E4.Prowadz antyczna, bizantyjska,Afrodyty, winnychwiosek,trasaeuro- obrazowo zak Wszystkie wymienioneszlaki krzy nymi miejscowo po 6°C .Nawetwgrudniuistycznius sach antycznychPafos by j dzin dziennie.Ro gini mi nogrona ijab by idealn ł tywny wypoczynek. r ą ów, t . ródziemnego, wnajzimniejszychmiesi i n co pachn ś ł d ą o my, d tematyczne trasy turystyczne. Donajciekawszychnale tematycznetrasyturystyczne. ż

onym wpo ł

ą oku, anadwylegiwaniesi 2 ł por 6 o ż - e panujetulato.Pocz ś 2 ł ci Afrodyty. Legendag 7 owy marca, ą ą 100 kilometrówprzygody kwiatycytrusówimigda na wypoczynek dla tych, którzy nielubi nawypoczynekdlatych,którzy ł ą ka. Patrz tki. Niewielkieodleg ś ł o ciami u ś ł udniowo-zachodniej cz ś linno ci, tajemniczemiejscaorazatrakcyjnekraj- ą one przez interesuj oneprzez ś ą ść rednia temperatura powietrza wynosi rednia temperaturapowietrza c znaszejperspektywy, powiedzieli- ł atwiaj stajesi ł o stolic >> ę ą ą dem wielko Naamatorówtrekkingucze- ń tek roku na Cyprze jestwi tek rokunaCyprze podró ł ch ę ę ą osi, soczy napla Cypruicentrumkultubo- ż uj ł ł odniejsza, wgórachjest o ł ą owców, dojrzewaj ż ś ł si e najpi ż ci mi o owanie izwiedzanie. ą ś ń cach, czyliodgrud- cie zielona,odurza- ę ęś ż ą ce y przedk wPafos, mie ce miasta,bogate ś ci wyspy. Wcza- ę ci wyspie Morza ci wyspieMorza ś dzy poszczegól- wieci sze ę Bizantyjski fort wzniesiony builtinPathos wPafos /Byzantium fort fort Bizantyjski uwejścia at port’s doportu entrance kniejsza zbo- ł adaj ą ść upa- ą ą go- ak- wi- ś instead oflazinginthesunpreferinstead active recreation. on Cyprus those,whodon’tlike for hotweatherandcrowds and very here they have summer. Sothebeginning oftheyear isanidealtime apples are ripening. Lookingatitfrom ourperspective, we’dsay that citrus andalmondtrees have anintoxicating fragrance,grapesand during aday. from Theplantsbecomelusciouslygreen, theflowers sixhours thesunshinesfor untains. Even inDecemberandJanuary żą cie ę c : mysterious placesandattractive picturesque nooksandcrannies. They lead through interesting towns, richinmonumentsofthepast, tique, Byzantine,Aphrodite, winevillagesandE4European route. thosewholikefor interesting onesinclude An- trekking. Themost APHRODITE’S CITY March, is19 average temperature months,from Decemberto inthecoldest mid On Cyprus, islandintheMediterranean thethird Sea, the largest Mountains, bothintheoneday. in theseaandsnowskiTroodos up inthemorningandyoucanswim on thebeach.Allyouhavetodoisget walkingandpracticeyoga do Nordic riding, the mountains,gobike Onecanwonderaround of theyear. Winter inCyprusisaveryactivetime °C , water isonedegree lower, anditis6 >> There are tracks thematictourist °C inthemo-

Fot.: D. Olendzka

Fot.: D. Olendzka nie grobowce królewskiewydr murówobronnychorazpodziemne fragmentyrzymskich rzu, (powsta mo domu CzterechPór Roku,domuAjonaorazwilliTezeusza Warto te fos. Wpi Pa-eksponaty zgromadzonewparkuarcheologicznymKato iPrzyrody.ry Donajcenniejszychpami UNESCOnaList nym przez go Pafos jestwielkimmuzeumpodgo j z doskona restauracje serwuj Stare, zabytkoweobliczemiastaod ikony zVII–XVIIIw. zgromadzonom.in. ki orazMuzeumBizantyjskiego,wktórym strumentów chirurgicznychifigur bujn zeów –archeologicznegoszczyc Przetrwa nia stymi pla salony odnowybiologicznej, si baseny,we, kryte sto dzanie czasunatereniehotelu.Nago Pozwalarozbudowanej infrastrukturze. onanaaktywne sp dosezonuzimowegodzi doskonale przygotowana przesi cie nieopodalpolisza gi t ą ą ce us ń d najejcze ż łą narodzi ż : staro na podziwia ą sceneri ro ą kni Surfi ngzimąuprawiają inwintertylko nieliczni/Notmany peoplesurf ł ugi nanajwy ł y wIII–Vw. n.e.).Naterenieparkuznajduj ż ś ł ż o tuwielezabytkówniemalzka wst linno ę ę ami, idyllicznym portem, krystalicznie czyst ami, idyllicznymportem,krystalicznie ł ż ym rybnym menu oraznowoczesnehoteleoferu- ym rybnym ciu obiektach: domu Dionizosa, domu Orfeusza, ciu obiektach:domuDionizosa,Orfeusza, ta jestmagiczn ł ytna agora, rzymski amfiteatrpo ytna agora,rzymski a si ę dlaciekawychbudowli. ść ą ś ę pi Ska ci zmorskiejpianywpobli ć ć ą dodwóchciekawiezaaran dobrze zachowanemozaikipod dobrze strefypodzwrotnikowejstanowi ą ce tradycyjne dania cypryjskie, tawerny ce tradycyjnedaniacypryjskie, łą ż ł Afrodyty(Petra touRomiou),awgro- y tenisoweibilardowe,sauny, jacuzzi, ż szym poziomie.Wi ywa ą ąż ę aur ł a k

one wska Ś wiatowego DziedzictwaKultu- ł ą ownie. ą . Pi pieli. Dodzisiajca ą ą cego si Afrodytyjakowojownicz- ę kne wybrze ś ci czekaj ą ś ł tek przesz ach. wie ł ż ę ym niebemwpisa- ę u ska m.in.kolekcj kszo ż ż ł dej epoki,dlate- o aj ż ż ą ą ony nawzgó- owanych mu- : kortyteniso- ść ł klimatyczne ż y zwanejod- e zpiaszczy- ł znichjest o ę ą ś ł ki dobrze ki dobrze a okolica ci nale si ą ą ł wspa- wod ogowe ę rów- ą in- żą ę ą - ,

one hundredkilometersofadventure Bazylika Agia KikariwPafos Bazylika /Agia inPathos KikariBasilica made easyonthehotel have premises. achoiceoftennis Guests to thedeveloped Anactive way infrastructure. ofspendingtimeis wellprepared ofthemare thewinter very for ce. Most seasonthanks level ofservi- thehighest menuandmodernhotelslent fish offering traditionalCyprian dishes,tavernsmosphere withanexcel- serving isrefreshed withat- ofthecity withrestaurants The oldheritageface in whichthere isacollectionoficonsfrom the7th–18th centuries. ofAphroditeand afigure asawarriorand theByzantineMuseum, chaeological onetakingprideinacollectionofsurgicalinstruments goinginto twointerestingly setupmuseums,thear-It’s alsoworth derground royal tombs cutinstones wallsandun- ofRomantheatre fortification located onahill,parts of Theseus.Theparkalsoincludesanancientagora,Roman amphi- the houseofOrpheus,Four Seasonsandthevilla buildings–thehouseofDionizos, BCinfive from theIII-V century mosaics floor archaeological Onecanadmire park. wellpreserved aremementos expositions ofthepast gathered intheKato Paphos SCO World valuable CultureThemost andNature HeritageList. phos isahugemuseumunderthebare skyentered ontheUNE- Many here from epoch.Pa- monumentshave nearlyevery survived backdrop monumentsofthepast. make for afantastic clearwater andlushvegetation from thesubtropical zonecrystal withsandybeaches,idyllicport, a magicaura.Thebeautifulcoast cave nearby thepolis.To thisday, thewholearea issaturated with Aphrodite’s Stone (Petra tou Romiou) andsheusedto batheinthe the seafroth closeto therock from thenoncalledinherhonour, the beautifulgoddesswasbornoutof Love. Legendhasitthatthemost of Cyprus andthecentre ofthecultAphrodite, theGoddessof oftheisland.InancienttimesPaphos wasthecapitol part uth west All theabovementioned routes cross inPaphos, aplaceintheso- seeing easy. betweenrespective placesmakeSmall distances travel andsight- 111-12-18 14:04 1 - 1 2 - 1 8

1 27 4 : 0 4 28 100 kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 29

Wioska Pedoulas w górach Troodos / Pedoulas village in Troodos Mountains W górach Troodos panują dobre warunki narciarskie / There are good skiing conditions in Troodos Mountains

TRASY TREKKINGOWE >> Pafos stanowi dobrą bazę courts, indoor swimming pools, table tennis and billiard, saunas, Ja- sy ciągną się na wysokości pomiędzy 1951 a 1500 m n.p.m. rodite, Hermes and the longest one is Zeus. The slopes stretch be- wypadową w góry Troodos piętrzące się w centralnej czę- cuzzi, biological renewal salons and gyms. Za najatrakcyjniejszą uchodzi 370-metrowa trasa oplatająca tween 1,951 and 1,500 m above sea level. The most attractive is ści wyspy. Ten odizolowany od świata wulkaniczny masyw północne zbocze góry Olimp. Ma ona homologację FIS. Ca- considered to be the 370 m route surrounding the northern slope jest skarbnicą sztuki bizantyjskiej. Przetrwało w nim dziesięć TREKKING ROUTES >> Paphos provides a good base łodzienny skipass kosztuje 23 euro, popołudniowy (po godz. of Mount Olympus. It has the FIS certification. A daily skipass costs świątyń z XI–XVI w. wpisanych na Listę Światowego Dzie- from which to go on excursions to the Troodos Mountains towering 13) – 16 euro, wypożyczenie sprzętu – ok. 6 euro. Sezon 23 Euro, an afternoon one (after 1 pm) – 16 Euro, equipment hire dzictwa UNESCO. Ściany kościołów zdobią oryginalne freski. in the central part of the island. This volcanic massif isolated from trwa od połowy grudnia do połowy marca. – about 6 Euro. The season lasts from mid-December to mid-March. Tu także wznosi się Kykkos – najsłynniejszy klasztor na wy- the world is a gold mine of Byzantine art. Ten temples from the 11th- W górach Troodos można uprawiać turystykę: pieszą, ro- In the Troodos Mountains one can do the following: go for walks, go spie, dla Cypryjczyków ma takie znaczenie jak dla Polaków 16th centuries have survived here and are on the UNESCO World werową (rozbudowana sieć wypożyczalni rowerów), kon- bike riding (there is a well developed network of bike hire) horse ri- Jasna Góra. Budowla wzniesiona w 1100 r. ku czci Dziewicy Heritage List. Original frescoes decorate the walls of the churches. ną, a nawet motocyklową i samochodową, nie wspomina- ding, and even go motorcycling and car driving, not to mention mo- Maryi skrywa prawdziwy skarb – jedną z trzech zachowanych Kykkos, the most famous monastery on the island, is also here, and jąc o wspinaczce. Warto wejść jak najwyżej, żeby podziwiać untain climbing. It is worth getting up as high as possible to admire ikon przypisywanych św. Łukaszowi. it has the same meaning for the Cypriots as Jasna Góra (Luminous piękne panoramy wyspy. Ze szczytów widać rozległą nizinę the island’s beautiful panorama. From the top one can see the Mes- Opadające stromo ku północy góry przecinają liczne szlaki Mount) for the Poles. Built in 1100 in reverence of the Virgin Mary, Mesaoria, wznoszące się za nią wapienne góry Pentadakty- saoria lowlands and lime Pentadaktylos Mountains raising behind dobrze oznakowanych tras – bizantyjskiej oraz natury (E4). it hides a read treasure – one of only three preserved icons attribu- los, u których stóp rozpościera się Nikozja – podzielona gra- them and stretching at the foot of which lies the Cyprian capital, Ni- Europejski szlak E4 ma 550 km długości i łączy tereny o szcze- ted to St. Lucas. Steeply falling towards the north, the mountains nicą stolica Cypru. kosia, divided by the border. gólnych walorach krajobrazowych, interesujące z punktu wi- cut across numerous well-marked routes – Byzantine and nature dzenia ekologicznego, historycznego, kulturowego i nauko- (E4). European E4 route is 550 km long and joins areas with spe- Dojazd: samolotem – regularne rejsy (trzy razy w tygodniu) zapewnia LOT wego. Cypryjska Organizacja Turystyczna wytyczyła tu 75 cial landscape attributes, interesting from an ecological, cultural and Waluta: funt cypryjski (CYP); 1 EUR – O,58 CYP Hotele godne polecenia: ścieżek przyrodniczych i krótkich szlaków spacerowych. scientific viewpoint. Cyprian Tourist Organisation has marked here www.tsokkoshotels.com; www.kanikahotels.com Warto wiedzieć: Cypr jest podzielony na dwie części: południową (grecką) 75 nature tracks and short walking routes. i północną (okupowaną przez Turcję) Z PLAŻY NA STOKI >> Zimą w górach Troodos panują Getting there: by air: regular fl ights (three times a week) by LOT NNikozjaikozja

Currency: Cyprian pound (CYP), 1 EUR – 0.58 CYP g dobre warunki narciarskie. Wypoczywając o tej porze roku na FROM THE BEACH TO THE SKI SLOPES >> The- ór Hotels worth recommending: y Trodos Cyprze, tego samego dnia można kąpać się w morzu i jeździć re are good skiing conditions in winter on the Troodos Mountains. www.tsokkoshotels.com; www.kanikahotels.com PPafosafos na nartach po naturalnie ośnieżonych stokach. Wyciągi i trasy While resting on Cyprus at this time of the year, one can bathe in Should know: Cyprus is divided into to parts: south (Greek) and north (oc- narciarskie usytuowane są w dwóch miejscach i należą do ła- the sea ad ski on naturally snowed slopes on the same day. Lift and cupied by Turkey) twych. Ich nazwy zostały zaczerpnięte z mitologii greckiej, są ski slopes are situated in two places and are classed as easy. The- www.visitcyprus.com Fot.: Vladimir Makhonin - Fotolia.com więc wyciągi: Hery, Afrodyty, Hermesa i najdłuższy Zeusa. Tra- ir names come from Greek mythology, so they’re called: Hera, Aph- Fot.: Kirill_M - Fotolia.com

224-294-29 cypr.inddcypr.indd 28-2928-29 111-12-181-12-18 14:0414:04 30 wyprawa adventure 31

Paweł Wroński Festivities and colourful celebrations in Indonesia never seem to end. All festivals important to the inhabitants of this country of islands Nieustanne are of national importance. świętowanie CONSTANT FESTIVITIES

W Indonezji uroczystości i barwne obchody zdają się nigdy nie kończyć. Rangę narodową zyskują wszystkie istotne dla mieszkańców tego wyspiarskiego kraju święta.

330-350-35 indonezja.inddindonezja.indd 30-3130-31 111-12-181-12-18 14:0414:04 330-35 indonezja.indd 32-33 32 0 - 3 5 i n d o brze Jej populacjajestprzecie tysi ka góry itropikalne lasy.góry Op Spokojnego iIndyjskiegorozci rz du LICZBY WIELKO nych. Najwi Indonezyjskie spo rozbrzmiewaj licz wie, MadurowieiBatakowie.Jestjednakwieletakich,które atencj a chocia stwa; 4884mn.p.m.),zwanyte w niebonajwy tuje wolno istyczne, buddyjskieorazkonfucja i wyznaniewszyscy mkni wielkiego postu–ramadanu,tojedyne2dniwrokuzza- muzu n e ą ń ń z c ą ę ców). Terytorium 17508wysp,zczegosze krajutworzy j skiego podró a ż zaledwie po kilkuset przedstawicieli. Wefekciewyspy zaledwiepokilkusetprzedstawicieli. cy jestniezamieszkanych,wype ł ę . a w1623r. Zowychwielo a ł i ą tymi na cztery spusty sklepami.Bezwzgl tymi nacztery manów przypomina chybatylkoto, manów przypomina n ń d obchodzisi cuch d d ż

wi

3 ść wyprawa 2 ę ę - wyznania,awcodziennym ksze stanowi ą 3 kszo ł 3 blisko700lokalnymij ż ugo szy szczytkraju–PuncakJaya(Szczyt Zwyci ż ł nika, który jako pierwszy dostrzeg jakopierwszy nika, który ść ecze ś ę ś ci 5tys.km.NawyspiePapua wzbijasi populacjiwyznajeislam(86%),zrówn Ś

wi ś CI wi ń ę stwo tworzy ponad300grupetnicz- stwo tworzy ż tuj

ę czwart >> ą ta katolickie,protestanckie,hindu- ł ywane wodamidwóchoceanów: ą Jawajczycy, Sundajczycy, Malajo- wsierpniuDzie Indonezja tokrajwielkichliczb. ą gaj ś ż ą ci Indonezyjczycys MountCarstensz–nacze na ń ą skie. Konstytucjagwaran- si ł niaj ś ę wiecie (243mlnmiesz- wzd ę Tanah Lot / morskichnaBali –najładniejszazsiedmiuświątyń Tanah Lot –thenicest ofseven seatemples onBali ą zykami idialektami, jetrudnodost ż ż e uroczystykoniec yciu o przewadze yciu oprzewadze ł ń u Niepodleg ż równika,two- ę du naj ą ł gozwy- niezwy- ł ę o ę pne ś zyk ci. ść ść ę ą ę -

GREATNESS INNUMBERS dence Day inAugust. celebrates everybody theIndepen- tive oflanguageor faith, –Ramadan,shopsare twodays. closed for Irrespec- at fast isevident onlywhenattheend ofthegre-Muslim majority arantees freedom ofreligious belief,andineveryday the life gu- tions are heldwithequaldeference. Theconstitution andConfuciancelebra- tholic, Protestant, Hindu,Buddhist ofthepopulationisMuslim(86%),yet Ca- although most resound withnearly700locallanguagesanddialects, theislands merely afew hundred representatives. Ineffect se andBataks.However, there are many thatcontain others istheJavanese, Sundanese,Malay,The biggest Madure- ismadeupof300ethnicgroups. The Indonesiansociety honour of the Danish traveller who first reached the coast in reached the coast honour oftheDanish traveller whofirst 4,884 mabove sealevel), in alsocalledCountCarstensz, peak risesto thesky. ItiscalledPuncakJaya Peak, (Victory highest 5,000 kminlength.OnPapua islandthecountry’s and Indian,they stretch alongtheEquator creating achain Encircled bypical forests. waters oftwooceans:thePacific ble asthey are covered withinaccessiblemountainsandtro- made upof12,508 islands,ofwhich6,000are uninhabita- world with243 territory is millioninhabitants.Thecountry’s inthe largest of great Itspopulationisthefourth numbers. >> Indonesia is a country Indonesia isacountry

NLPhotos – Fotolia.com

wiangya, Vulkanisator, Vaclav Zilvar – Fotolia.com wajskiego: BhinnekaTunggal Ika(Jedno kle dumni,copodkre braz i OSOBLIWO WYSPIARSKIE g go ptakawidniej one dat nie i45naszyi(przypominaj 17 piórwskrzyd nezja) oraz tytu wiciele gro gris sumatrae),najmniejsiinajciemniej umaszczeniprzedsta- mniejszych spo cym nasz modo iFlores.Zacznijmyodko Bali, Borneo,Celebes(Sulawesi),Moluku,Papui, Timorze,Ko- Najwi wyspiarskiej scenerii. moda nazawieraniezwi no dotyka mat przyci mantan, wParku Narodowym Tanjung Putingchronisi si ry gospodarczej,jak ry rajskiej. Ichcia sis) zapewneostatnienaZiemigadypochodz Tenggara cak Jayaidziwi cieniwayang,wspinaj spektakle wteatrze kuj ś ny drapie 160 kg. Na Sumatrze 160 kg.NaSumatrze wiata. Przybysze odwiedzaj wiata. Przybysze ł ę o dzi ą ś ł ci 17sierpnia1945r.). , bypodziwia em pa ę ś ł ksze cuda przyrody znajdziemy na Jawie, Sumatrze, znajdziemynaJawie,Sumatrze, ksze cudaprzyrody doazjatyckichtygrysów. Na BorneowprowincjiKali- agodny, sprzyjaj ę proklamacjiniepodle- ą ż ż ć ca sta siatkówk ń yj jedynienogamiig ź ą stwowego hymnu: Indonesia Raya (Wielkastwowego hymnu:IndonesiaRaya Indo- nych pr ś gaj ą ci warany. (Varanus Wielkie jaszczury komodoen- ś Ś ł ś a osi ą le okre ą ród ponadpó ł CI si miliony turystów zca milionyturystów ą si ł ach, 8wogo- cego wgodle.Orze ę

ć ę ę Waran Komodo / zwyspy Waran from Komodo Islands ę ą zwierz ą przybrze >> meczomsepaktakraw, przypominaj gowanych kotów. Wokresiekoniunktu- , otylejednakodmiennym, obecnieprze ś gaj ż laj ś yj lon ą Egzotyczny krajo- ą ą ą cy wypoczynkowikli- ą d tygrysy sumatrza tygrysy mottemzaczerpni zków ma ą ę ł liczb ugo ciem symbolicznym–krajzalicza ł ą ż tysi ł ow ń sanktuaria,nur- ne rafy, ogl ą ca. NaKomodo,Floresikilku ść

ą ą ą 3m,awagadochodzido ż piórGarudy, legendarne- . Ostatniozapanowa ca wysparchipelaguNusa ywa Indonezja,pr łż e ł ocielecz ń skich wmalowniczej ść ą wró ł ń ego si ą ę skie (Panthera ti- daj tym zj ę ą naPun- ce zepokiju- ż ł ą owieka ma norodno ż

e pi ę zyka ja- ę ł ę ki wol- gowa- oran- ł a te ś ą ci), - ż

Asian tigers. OnBorneointheKalimantanprovince,Asian tigers. inthe dator isasymbolicanimal, today isamongthe thecountry which Indonesiaiscurrently pre- experiencing, thestriped cats.Duringgoodeconomictimes, se dangerous striped andthedarkest incolourrepresentativessmallest ofthe- ce on17 1945. August and remind ofthedate oftheproclamation ofindependen- 17 inthewings,8tailand45onneck, feathers bird, intheemblem.Theeaglewithahumanbodyhas dary sia) andtheexact numberofGaruda’s thelegen- feathers, tle ofthenationalanthem:IndonesiaRaya (Great Indone- language: BhinnekaTunggal theti- indiversity), Ika(Unity plicities, whichthey inthemotto stress from theJavanese 1623. TheIndonesiansare incredibly proud ofthesemulti- ISLAND SPECIALTIESISLAND ball with the foot andthehead.Lately,ball withthefoot ithasbecomefashio- inthatonecanonlytouch the our volleyball, butdifferent and scepticallylookatthesepaktakraw matches, similar to shows intheshadowstheatre wayang, climbPuncakJaya visit sanctuaries,dive watch to reefs, admire thecoastal mate from draw millionsoftourists around theworld.They nable to getmarriedamongtheisland’s scenery. The biggest miraclesofnature are toThe biggest onJava, befound tran tigers (Pantheratran tigers tigrissumatrae)onSumatra,the length, andweighupto 160 kg. There are Suma- Jurassic epoch.Theirbodiesreach 3min probably the last reptiles on earth from the reptilesprobably onearth thelast zards (Varanus komodoensis), they are the NusaTenggara archipelago. Hugeli- lands from amongmore than500on modo, Flores andafew smalleris-

>> end. Monitor lizards live onKo- Exotic landscapeandmildcli- Sumatra, Bali,Borneo,Ce- lebes (Sulawesi) Moluku, Papui, Timor, Komodo and Tygrys sumatrzański /Sumatran tiger Flores. Let’s start from the Flores. Let’s start adventure 111-12-18 14:04 1 - 1 2 - 1 8

1 33 4 : 0 4 34 wyprawa adventure 35

Tradycyjne domy plemienia Toraja zamieszkującego wyspę Celebes / Traditional home of the Toraja tribe living on Celebes Island Dżakarta jest prowincją o specjalnym statusie stolicy Indonezji / Jakarka is a province with special status as the capital of Indonesia

gutany. To najsłynniejsza ich ostoja na świecie. Badania i pie- Tanjung Putting National Park orangutans are protected. It Na Bali chętnie przyjeżdżają zakochane pary, by zawrzeć Lovers happily come to Bali in order to get married. Toge- czę nad rozwojem gatunku prowadzi stacja naukowa Camp is their biggest refuge in the world, where research is con- związek małżeński. Wraz z napływem gości rozkwitają kom- ther with the increase of guests, there is an increase in spa Leakey. Również na Borneo znajduje się jeden z najbarwniej- ducted and the Camp Leakey scientific station looks after pleksy spa, mnożą się galerie sztuki i sklepy z egzotyczny- complexes, art galleries are multiplying as are shops with szych na naszej planecie rezerwatów florystycznych – Kersik the development of their species. Also, the Kerik Luway, mi dla przybyszów towarami. Poza tym wyspa znana jest ze exotic goods for the tourists. Apart from that the island is Luway, w którym od kwietnia do grudnia zakwita ponad 5 one of the most colourful floristic reserves in the world, can świątyń zachwycających architekturą i bogactwem wystroju known for its temples with interesting architecture and rich tys. orchidei 27 różnych gatunków, w tym niezwykle rzadkie also be found on Borneo. More than 5,000 orchids in 27 oraz obrzędów ludowych, tj. ofiar składanych bóstwom nie- décor and folk rituals, i.e. an offering given to the gods near- i cenne czarne orchidee. different varieties, including very rare and precious black or- mal każdego dnia z owoców, kwiatów i ryżu. ly everyday made up of fruit, flowers and rice. Oprócz wspomnianego już sanktuarium waranów na Ko- chids, come into bloom from April to December. Apart from Na Jawie, najludniejszej wyspie archipelagu, rozwija się biz- On Java, the most populated island of the archipelago, bu- modo na opracowanej przez UNESCO liście cudów natu- the mentioned monitor lizards in the sanctuary on Komodo, nes, handel i centra rozrywkowo-kulturalne. W zachodniej siness, trade and recreational and cultural centres are de- ry znalazły się lasy deszczowe na Sumatrze oraz trzy parki the rain forests on Sumatra and three national parks are on części rozkwita stolica, 7-milionowa Dżakarta, a na wschod- veloping. The capital, Jakarta with 7 million people, is flo- narodowe: Ujung Kulon na Jawie, Krakatau (wulkaniczna the UNSCO list of nature’s miracles. Those parks include nich wybrzeżach ciągną się plaże odwiedzane przez żądnych urishing on the west side, and on the eastern coasts there wyspa zamieszkana przez rzadkie gatunki zwierząt – noso- Ujung Kulon on Java, Krakatau, a volcanic island inhabited wysokich fal surferów. W forpoczcie indonezyjskich osobliwo- are beaches visited by surfers in search of high waves. The rożce jawajskie i woły jawajskie) oraz Lorentz na Papui. Ten by rare animal species, such as the Javanese rhinos and Ja- ści znalazły się wpisane na listę UNESCO obiekty zabytkowe. UNESCO list also includes Indonesian monuments. Some ostatni park jest największym w Azji obszarem chronionym vanese ox, and also Lorentz on Papui. The last park is the Część z nich to najcenniejsze perły turystyczne Jawy – świą- of them are Java’s most valuable tourist pearls, such as the o powierzchni 2,5 mln ha; jako jedyny na świecie obejmuje biggest protected region in Asia with an area of 2.5 million tynie Borobudur (największe na świecie sanktuarium buddyj- Borobudur temple, the biggest Buddhist sanctuary in the szeroki przekrój ekosystemów „od gór do morza”, od wiecz- ha. It is the only one in the world to have a wide cross sec- skie wzniesione w latach 750–850) i Prambanan (zespół hin- world built in 750-850, and Prambanan, a group of Hindu nych śniegów poprzez zabagnione niziny i tropikalne lasy po tion of ecosystems “from mountains to the sea”, from per- duistyczny z X w. wzniesiony nieopodal miasta Yogyakar- buildings from the 10th century built near Yogyakarta town, oceaniczne wybrzeża. manent snow through to marshy lowlands and tropical fore- ta) oraz stanowisko antropologiczne Sangiran ze szczątkami and the Sangiran anthropological post with the remains and sts to ocean coastlands. i śladami pobytu jednego z naszych praprzodków – Homo traces of one of our primogenitors, the homo erectus living TURYSTYCZNE HITY >> Wyspa Celebes (Sulawesi) przy- erectus – żyjącego ok. 1,6 mln lat temu. some 1.6 million years ago. pomina kształtem orchideę. Na czele jej osobliwości wymie- TOURIST HITS >> The Celebes (Sulawesi) island is in nić należy rafy koralowe, ponoć najpiękniejsze na świecie, the shape of an orchid. Its biggest characteristic is the co- Dojazd: z Warszawy do Denpasar, stolicy Bali, można lecieć z Qatar Airways Getting there: from Warsaw to Denpasar, the Bali capital, you can fl y with Qatar chronione w podwodnych rezerwatach Bunaken i Wakato- ral reef, apparently the most beautiful in the world, protec- (cena ok. 4400 zł w dwie strony), LOT-em (od 3700 zł) lub KLM (od 3500 zł). Airways (price approx. 4,400 zł return), LOT (from 3,700 zł) or KLM (from 3,500 zł) Waluta: rupia indonezyjska IDR (1 PLN – 2880 IDR) Currency: Indonesian Rupia IDR (1 PLN – 2,880 IDR) wi. Wyspę rozsławiły też długotrwałe, barwne obrzędy po- ted in underwater Bukanen and Wakatowi reserves. The is- Wiza: 30-dniowa turystyczna (jednokrotnego wjazdu) kosztuje 25 USD. Moż- Visa: 30-day (one entry) tourist visa costs USD25. It can be bought on arrival at grzebowe plemienia Toraja oraz pływające po wzburzonych land is also famous for the Toraja tribe’s long and colourful na ją kupić po przylocie na lotnisku w Denpasar albo w Ambasadzie Republi- the airport in Denpasar or at the Embassy of the Republic of Indonesia in War- falach phinisqis. W miejscowościach Bantaeng i Bulukumba funeral ceremonies and the phinisqis swimming on the ro- ki Indonezji w Warszawie; ul. Estońska 3/5; tel. (22) 617 51 79, (22) 617 51 08 saw; 3/5 Estońska Street; tel. + 48 22 617 51 79, 22 617 51 08 wciąż jeszcze można podpatrywać przy pracy budowniczych ugh waves. In Bantaeng and Bulukumba one can still watch www.indonesianembassy.pl wiangya – Fotolia.com łodzi z plemienia Bugis. the Bugis tribe building boats. RCH – Fotolia.com

330-350-35 indonezja.inddindonezja.indd 34-3534-35 111-12-181-12-18 14:0414:04 36 spacerem po... walking around... 37 Z wizytą Iwona Potęga w Ząbkowicach Śląskich mieście Krzywej Wieży i Frankensteina A VISIT TO SILESIAN ZĄBKOWICE A CITY WITH A CROOKED TOWER AND FRANKENSTEIN

Żeby spędzić weekend z Frankensteinem i wspiąć się na Krzywą Wieżę, nie trzeba wcale jechać za granicę. Wszystkie te atrakcje czekają na nas w Ząbkowicach Śląskich na Przedgórzu Sudeckim.

Dotrzeć tu nie jest trudno. Miasto leży na przecięciu kilku szla- ków komunikacyjnych, z których najważniejszym jest droga E8 łącząca Wrocław z Pragą. Rozpościera się malowniczo na Przedgórzu Sudeckim, na lewym brzegu Buszówki. Każdy, kto tu trafia po raz pierwszy, wyczuwa od razu tajemniczy, a na- wet nieco mroczny klimat. Wyjątkową aurę miasto zawdzię- cza zabytkom oraz swojej dawnej nazwie. Przez osiem stule- Krzywa Wieża jest odchylona od pionu o ponad dwa metry / The Crooked Tower has a 2 m incline ci (od momentu założenia w XIII w. aż do 1945 r.) Ząbkowi- ce Śląskie nazywały się Frankenstein. Co ma wspólnego Fran- kami. Dzisiaj w budynku przy ulicy Krzywej 1 mieści się Izba its monuments and its previous name. For eight centuries, from kenstein z Ząbkowicami? Zgodnie z tym, co głosi miejscowa Pamiątek Regionalnych. W osiemnastu pomieszczeniach wy- the moment of its founding in the 13th century to 1945, Silesian legenda, na początku XVII w. w mieście wybuchła epidemia stawowych zgromadzono eksponaty obrazujące historię mia- Ząbkowice were called Frankenstein. What does Frankenstein dziesiątkująca jego mieszkańców. Jak się okazało, chorobie sta i życie jego mieszkańców. Są wśród nich zabytkowe meble have to do with Ząbkowice? According to the local legend, at the pomagali miejscowi grabarze, którzy ze zwłok produkowa- śląskie, kufry posażne, rzemieślnicze skrzynki cechowe, sta- beginning of the 17th century an epidemic exploded that deci- li śmiercionośny proszek, a następnie rozsypywali go po do- ra broń, starodruki, sprzęty gospodarstwa domowego, wy- mated the population. As it happened the epidemic was aided by mach. Historia ta obiegła całą Europę – mogła więc usłyszeć roby rzemieślnicze. the local gravediggers, who made a deadly powder from the dead ją pisarka Mary Shelley i wykorzystać podczas pisania powie- bodies and then scattered them on the houses. The story went ści „Frankenstein, czyli współczesny Prometeusz”. KRZYWA JAK W PIZIE >> Nieopodal najstarszego bu- around Europe, so the writer Mary Shelly may have heard it, while dynku w mieście wznosi się Krzywa Wieża, najsłynniejszy za- writing her next novel “Frankenstein, the Modern Ptolemy”. MROCZNE KLIMATY >> Wszyscy pragnący poczuć at- bytek Ząbkowic Śląskich. Dokładnie nie wiadomo, kiedy po- mosferę grozy mogą wziąć udział w Weekendzie z Franken- Neogotycki ratusz / Neo-gothic town hall wstała budowla odchylona od pionu o ponad dwa metry ani MURKY ATMOSPHERE >> All those who wish to experi- steinem, cyklicznej imprezie organizowanej co roku we wrze- w jakim celu ją wzniesiono. Czy jest ona pozostałością daw- ence the feeling of horror can take part in a Weekend with Frank- śniu. Wydarzeniu, na które są zapraszani także Golem i Dra- In order to spend a weekend with nego zamku, który istniał tu jeszcze przed lokacją miasta, bra- enstein, a regular event organised annually in September. The kula, towarzyszą przeglądy filmów grozy, plenerowe pokazy Frankenstein and climb up onto the mą miejską, a może dzwonnicą (taką funkcję pełniła zresztą event to which Golem and Dracula are also invited, includes horror horrorów. Na turystów o mocnych nerwach czeka Nawiedzo- Crooked Tower one doesn’t have to go od XV w. aż do II wojny światowej)? films, outdoor horror shows, and those with strong nerves can visit abroad. All these attractions await us skich skich

ny Dom oraz nocny spacer z lampionami po Krzywej Wieży. ą W 1858 r. w Ząbkowicach Śląskich wybuchł wielki pożar, pło- the Haunted House and walk around at night with lanterns in the ą l in Silesian Ząbkowice at the Przedgórze l Ś Ś Tak silną dawkę emocji dodatkowo potęguje wizyta w labo- Sudeckie. mienie zniszczyły górną część wieży. Wówczas też przepro- Crooked Tower. Such a strong dose of emotions is heightened by ratorium doktora Frankensteina, gdzie są prezentowane dziw- wadzono badania fundamentów, ich wyniki zadziwiły eksper- a visit to Dr. Frankenstein’s laboratory, where strange and mysteri- ne i tajemnicze przedmioty związane z legendą o słynnym It is not difficult to get here. The city lies at the crossroads of sev- tów. Prawdopodobnie wieża została zbudowana pochylona. ous objects associated with the legend about the famous freak are bkowicach bkowicach ą potworze. Laboratorium mieści się w najstarszym budynku eral transport routes, of which the E8 joining Wroclaw with Prague ą Zatem jej krzywizna nie jest wynikiem wstrząsów tektonicznych kept. The laboratory is located in the oldest building in the city, mieszkalnym w mieście, zwanym Dworem Rycerza Kauffun- is the most important. It stretches on the Przedgórze Sudeckie, ani ukształtowania terenu, lecz fantazji budowniczych. Ponoć called Knight Kauffung ‘s Mansion. The building was built in 1526, ga. Kamienica wybudowana w 1526 r. skrywa studnię o głę- on the left edge of Buszówka village. Every one who comes here jeszcze w XIX w. w części wieży, która została strawiona przez and hides a well that’s 20 m deep, a home chapel, 16th century bokości 20 m, pomieszczenie domowej kaplicy, XVI-wiecz- for the first time straight away can sense a mystical and even pożar, widniał napis wykonany przez budowniczego: „Ich heiß window columns on the ground floor and stucco vaulting. Today, fot.: arch UM w Z ne kolumny przyokienne na parterze oraz sklepienie ze stiu- somewhat murky atmosphere. The city’s unique aura results from fot.: arch UM w Z Hohannes Gleiß, hab diesen Turm schieff gebaut mit Fleiß”. the building on 1 Krzywa Street (Crooked Street) houses the Re-

336-6- zabkowice.inddzabkowice.indd 36-3736-37 111-12-181-12-18 14:0414:04 38 spacerem po... walking around... 39

above is a neo-gothic town hall. Historic churches are also worth a look, such as the 15th–16th century gothic St. Anne’s and St. Jadwiga’s churches and the St. George church built in the 14th century and later rebuilt many times. Currently it belongs to the Or- thodox parish. Valuable 14th century frescos have survived in the gothic presbytery. They depict Passion scenes and St. George’s battle with a dragon. The oldest part of the city is surrounded by fragments of fortifications, called the Pigeon Tower.

ZĄBKOWICE CASTLE >> Silesian Ząbkowice , as every self respecting city in the Lower Silesia, has its castle. The fortress built by Bolek I and rebuilt in the 16th century by Count Charles I Ruiny renesansowego zamku / Ruins of a renaissance castle Laboratorium Frankensteina / Frankenstein’s Laboratory Podiebrada was the first Silesian renaissance defensive construc- tion with a regular and rectangular plan. In the 17th century during gional Mementoes Chamber. A collection of exhibits depicting the ZĄBKOWICKI ZAMEK >> Ząbkowice Śląskie, jak każ- the 30-year war the Emperor’s army blew up part of the castle, city’s history and life of its inhabitants can be found in 18 display de szanujące się miasto na Dolnym Śląsku, mają swój zamek. and in the following century a fire completed the destruction. To- rooms. Among them is Silesian historic furniture, dowry trunks, Warownia wzniesiona przez Bolka I i przebudowana w XVI day, we can look at the four–winged construction on the plan of craftsmen’s toolboxes, old weapons, old prints, household equip- w. przez księcia Karola I z Podiebradów była pierwszą na Ślą- an irregular square with a partially retained attic and a gate tower, ment and tradesmen’s wares. sku renesansową budowlą obronną o regularnym, prostokąt- on which there is the crest of Count Charles I Podiebrada dated nym planie. W XVII w. podczas wojny trzydziestoletniej woj- 1532. There are no defence walls left, nor moats with casemate AS CROOKED AS PIZA >> The Crooked Tower can be found ska cesarskie wysadziły część zamku w powietrze, w kolej- vaults and beautiful chambers with walls decorated with frescoes. not far from the oldest building in the city, the most famous monu- nym stuleciu dzieła zniszczenia dopełnił pożar. Dziś może- Instead, many legends have survived about numerous sightings ment in Silesian Ząbkowice. It is not known when exactly it was built my oglądać ruiny czteroskrzydłowej budowli na planie niere- and ghosts, which walk around the ruins at night. They spend their Wnętrze Krzywej Wieży / Crooked Tower interior with a 2 m incline nor why it was built. It may have been a part of gularnego kwadratu z częściowo zachowaną attyką i wieżą days in the castle’s precipitous dungeons, which stretch for kilo- an old castle, which existed before the city was established here, bramną, na której znajduje się herb księcia Karola I z Podie- metres up to the citadel in Srebrna Góra (Silver Mountain). How (Nazywam się Johannes Gleiß, wybudowałem tę wieżę krzy- or maybe part of the gateway to the city, or maybe it was a belfry bradów z datą 1532 rok. Nie ma już murów obronnych, fos can one avoid being seduced by the city’s murky atmosphere? wą z pilnością). Niestety, kiedy po pożarze przebudowano – a function it performed from the 15th century to World War II. z kazamatowym sklepieniem i pięknych komnat o ścianach górną kondygnację wieży, napis został zniszczony. Za to wie- In 1858 there was a great fire in Silesian Ząbkowice, the flames zdobionych freskami. Za to przetrwały legendy o licznych zja- ża zyskała 34 m wysokości i zwieńczenie w kształcie jaskół- destroyed the top part of the tower. Also at that time the founda- wach i duchach, które nocami przechadzają się po ruinach. Dojazd: pociągiem relacji Kamieniec Ząbkowicki–Legnica lub samochodem – czych ogonów. Od strony południowej dostawiono również tions were tested and its results surprised the experts. Most likely Dnie zaś spędzają w przepaścistych zamkowych lochach, któ- miasto leży na przecięciu kilku dróg wojewódzkich, przy drodze krajowej nr 8. Warto wiedzieć: niewielką wieżyczkę ze spiralną klatką schodową. Na szczy- the tower was built at an angle. Furthermore, its crooked state is re ciągną się kilometrami aż do twierdzy w Srebrnej Górze. Krzywą Wieżę, Izbę Pamiątek Regionalnych oraz Labora- torium Frankensteina można zwiedzać od wtorku do soboty w godz. 9–17, cie budowli znajduje się doskonały punkt z widokiem na mia- not the result of tectonic shocks or the land formation, nor a build- I jak tu nie ulec uwodzicielsko mrocznej atmosferze miasta? od 1 maja do 30 września – od wtorku do niedzieli w godz. 10–18 sto, Góry Bardzkie i Złote. Stojąc u stóp wieży (nocą jest ilu- er’s fantasy. In the 19th century in the part of the tower which was Ceny biletów: Krzywa Wieża: normalny – 4 zł, ulgowy – 2 zł minowana), ma się wrażenie, że wali się nam na głowę, co taken over by the fire there was a sign made by the builder: “Ich Dwór Rycerza Kauff unga, najstarszy budynek w mieście Izba Pamiątek Regionalnych: normalny – 4 zł, ulgowy – 2 zł Knight Kuff ung’s Mansion, the oldest building in the city Laboratorium Frankensteina: 1 zł nie jest bezpodstawne, bowiem odchylenie budowli nadal się heiß Hohannes Gleiß, hab diesen Turm schieff gebaut mit Fleiß”. Powiatowe Centrum Informacji Turystycznej powiększa. (My name is Johannes Gleiß, I built this crooked tower with care). County Tourist Information Centre Unfortunately, when the upper floor of the tower was rebuilt after ul. św. Wojciecha 5/1, tel. +48 (74) 81 57 401 W CIENIU RATUSZA >> Sercem miasta jest zabytko- the fire, the sign was destroyed. In return, the tower gained 34 Getting there: By train from Kamieniec Ząbkowicki–Legnica or by car wy rynek otoczony malowniczymi kamienicami (XVII–XIX w.) m in height and a finial in the shape of swallow’s tails. From the – the city lies at the crossroads of several Province roads, next to national highway no.8. z podcieniami, nad którym góruje piękny neogotycki ratusz. south side a small tower was added with a spiral staircase. At the Worth seeing: Crooked Tower, Regional Mementos Chamber and Frankenstein’s

Na uwagę zasługują też zabytkowe kościoły, np. gotycki św. top of the construction there is an excellent area with a view of the skich ą Laboratory can be visited from Tuesday to Saturday, between 9 am–5 pm, during l Anny, św. Jadwigi (XV–XVI w.) oraz wybudowany w XIV w. city, Bardzkie and Gold Mountains. When standing at the foot of Ś 1 May to 30 September from Tuesday to Sunday between 10 am– 6pm. Price of tickets: i później wielokrotnie przebudowywany kościół bożogrob- the tower, which is illuminated at night, one gets the feeling as if it Crooked Tower: normal – 4 PLN, concession – 2 PLN Regional Mementos Chamber – normal – 4 PLN, ców pw. św. Jerzego. Obecnie zabytek należy do parafii pra- is falling on one’s head, which is not unfounded as the building’s concession – 2 PLN bkowicach wosławnej i pełni funkcję cerkwi. W zachowanym gotyckim angle is constantly increasing. ą prezbiterium odkryto niezwykle cenne freski z końca XIV w. www.zabkowiceslaskie.pl Przedstawiają one sceny pasyjne oraz walkę św. Jerzego ze IN THE SHADOW OF THE TOWN HALL >> The historic www.krzywawieza.eu smokiem. Najstarszą część miasta otaczają fragmenty murów market is the heart of the city. It is surrounded by picturesque www.frankenstein.pl

obronnych z tzw. Basztą Gołębią. 17th to 19th century manor houses with arcades, and towering fot.: arch UM w Z

336-6- zabkowice.inddzabkowice.indd 38-3938-39 111-12-181-12-18 14:0514:05 40 w stronę tradycji by way of tradition 41

Iwona Potęga movies to see the latest Christmas movie or to a Christmas theatre performance, while the other parent meets with friends over a glass of hot whisky with cloves or warm sherry in one of the more elegant hotels, e.g. Shelbourne or Gre- sham. Christmas Eve supper is without meat, many dishes Europejskie are prepared especially for this occasion, such as smoked salmon with soda bread and prawn salad. In the olden days a loaf of bread, a jug of milk and a lit candle was left on the table after supper for an unexpected visitor, and the door to the house was left unlocked. gody There is a . Those who didn’t attend it, go to EUROPEAN FESTIVITIES church for the morning Mass, which to children feels like the longest Mass in the year. The youngest kids can’t wait when they will open the gifts from under the Christmas tree. When they’ve had some fun opening presents, children go to visit their grandparents. Some families go to Dublin to hear the best choir sing carols in the Franciscan Church at Merchant’s Quay. Traditionally, Irish families are large, so each year someone else prepares the festive dinner for the whole family. “In my family numbering more than a dozen members, dinner used to change into a huge gathering”, said Eddie Brannigan, First Secretary in the Irish Embassy in Poland. “Roast turkey was as huge as the Irish ham, which filled sandwiches long after Christmas. Then out came the on the table, decorated with white icing, a snowman figurine and holy”. Traditionally, on St. Stephen’s Day, the second day of Christmas, horseraces are held in Dublin, where many people come to watch and support the jockeys. The Christmas season ends on 6 January (Day of ). Women finally have a day off; this day is called Nollaig on MBean, that is Women’s Christmas. Men take over the home duties and put away Christmas decorations.

W POLSCE ŚWIĘTA BOŻEGO NARODZENIA IN POLAND THE CHRISTMAS SEASON film o świętach lub świąteczny teatrzyk. Drugie w tym czasie MALTA >> On Malta in December the sun is still bright NAZYWANO GODAMI I OBCHODZONO USED TO BE CALLED A FEAST spotyka się z przyjaciółmi przy szklaneczce gorącej whiskey and the temperature is 15°C. Little wonder then that the BARDZO UROCZYŚCIE. AND WAS CONDUCTED VERY CEREMONIOUSLY, z goździkami lub ciepłej cherry w jednym z bardziej eleganc- only association with traditional Christmas symbols is icing JESTEŚMY WIERNI TEJ TRADYCJI. SIMILARLY AS IT IS TODAY. kich hoteli, np. Shelbourne lub Gresham. Wieczerza wigilijna RAZEM Z NAMI NARODZINY JEZUSA THE WHOLE OF EUROPE – FROM FREEZING jest postna, a wiele potraw jest przygotowywanych specjal- FETUJE CAŁA EUROPA – OD MROŹNEJ NORWAY TO THE SUNNY MALTA – CELEBRATES nie na tę okazję, tj. wędzony łosoś z chlebem sodowym, sa- NORWEGII PO SŁONECZNĄ MALTĘ. THE BIRTH OF CHRIST TOGETHER WITH US. łatka z krewetek. Dawniej po kolacji zostawiano na kuchen- nym stole bochenek chleba, dzbanek mleka i zapaloną świecę IRLANDIA >> Święta poprzedzają długie przygotowania. IRELAND >> Christmas is preceded by long prepara- jako podarek dla niespodziewanego gościa, a drzwi do domu Na drzwiach wejściowych wiesza się wieniec z ostrokrzewu, tions. A wreath made of holy is hung on the door and the zostawiano otwarte. a domy dekoruje światełkami, figurami św. Mikołaja i reni- home is decorated with lights, Santa Clause and reindeer O północy odbywa się pasterka. Ci, którzy w niej nie uczest- ferów. Podczas adwentu dzieci przygotowują żłóbek, często figurines. During children prepare the crib, and they niczyli, udają się do kościoła w Boże Narodzenie. Msza tego same wymyślają i robią figurki. Tradycyjnie choinka pojawia often design and make figurines. The traditional Christmas dnia wydaje się dzieciom najdłuższa w roku. Najmłodsi nie się w domach 7 grudnia. Następnego dnia, jak nakazuje tra- tree appears in homes on 7 December. According to tradi- mogą się doczekać, kiedy rozpakują prezenty zgromadzo- dycja, szkoły są zamknięte i wszyscy jadą do miast, by ku- tion, on the next day school is closed and everyone goes ne pod choinką. Nacieszywszy się podarunkami, dzieci jadą pić prezenty dla rodziny. Jeżeli zakupy robione są w Dubli- into town to buy gifts for the family. If the shopping is done w odwiedziny do dziadków. Niektóre rodziny udają się do WavebreakMediaMicro – Fotolia.com WavebreakMediaMicro nie, to jedno z rodziców zabiera dzieci do kina na najnowszy in Dublin, then one of the parents takes the children to the fot.: Julián Rovagnati – Fotolia.com Dublina, by posłuchać najlepszych chórów śpiewających ko-

440-490-49 BozeBoze Narodzenie.inddNarodzenie.indd 40-4140-41 111-12-181-12-18 14:0514:05 42 w stronę tradycji by way of tradition 43

Children dressed as biblical heroes wonder around with torches and candles, reciting poems and telling stories about the birth of Jesus. The children’s procession ends at midnight on 25 December with Midnight Mass. The subse- quent festive days are devoted to feasting and family gather- ings. In the past a roast rooster was king on the Christmas table served with potatoes and vegetables, today turkey is served more frequently. There also has to be timpani, roast pasta covered in pastry. A traditional desert consists of rings of molasses (Qaghqa tal-Ghasel), roast chestnuts, coco soup and little ringed honey biscuits. uświetnia wigilijną kolację we Włoszech Panettone takes pride of place at Christmas Eve supper in Italy ITALY >> First movable , which started the Christmas tradition in Europe was created in 1223 in Wioska Bożego Narodzenia w Ghajnsielem na Malcie / A Christmas village in Ghajnsielem on Malta nie wystawia na parapet. Jej jasne, prawie przezroczyste li- Italy in Greccio. From that time Italians build nativity scenes ście pięknie odbijają światło kolorowych lampek. W okresie not only in churches, but also on staircases, in estates, in lędy w Franciscan Church na Merchant’s Quay. Tradycyjnie ir- as white as snow on the Christmas cake. From the begin- przedświątecznym Maltańczycy nie zamykają się w domach. schools, hospitals and other institutions, and first and fore- landzkie rodziny są duże, więc co roku ktoś inny przygotowu- ning of the month Maltese homes twinkle with many col- Gromadzą się na ulicach i tworzą barwne procesje, wspólnie most in their own homes. Cribs are the most visible sign je świąteczny obiad dla całej rodziny. „W mojej kilkunasto- oured lights. A figurine of Jesus or a crib is placed in the śpiewając kolędy. Najbardziej widowiskowa jest procesja od- of the coming Christmas season. On Christmas Eve, apart osobowej rodzinie – wspomina Eddie Brannigan, I sekretarz most representative part of the house. The tradition to put bywająca się w Wigilię. Dzieci przebrane za biblijnych boha- from the nativity scene every home has a beautifully deco- Ambasady Irlandii w Polsce – obiad zmieniał się w ogromne out cribs (nativity scenes) flourishes since the 17th century. terów wędrują z latarkami i świecami w dłoniach, recytując rated Christmas tree, usually a real tree. In the evening all zgromadzenie. Pieczony indyk był tak samo ogromny, jak ir- Presently, they are very contrived scenes performed by wiersze i przybliżając opowieści związane z narodzinami Je- the family sit down to a Christmas Eve supper, which as landzka szynka, która służyła za wypełnienie kanapek jesz- more than a dozen moving figures. Decorations are made zusa. Dziecięca procesja kończy się 25 grudnia o północy na custom dictates, should be without meat. Despite the fact cze długo po świętach. Później na stole pojawiało się ciasto from various materials, such as papier-mâché, rocks, wood, pasterce. Kolejne dni świąt są poświęcone ucztowaniu i spo- that the meal is more festive than on an ordinary day, it does świąteczne, ozdobione białą polewą, figurką bałwana i ostro- glass and even bottle tops, there’s no limit to people’s im- tkaniom w gronie rodziny. Kiedyś na świątecznym stole kró- krzewem”. 26 grudnia, w Dniu św. Stefana, w Dublinie tra- agination. There are bonsai trees, mountains from porcelain lował pieczony kogut podawany z ziemniakami i warzywami, dycyjnie odbywają się wyścigi konne, wiele osób przycho- and traditional cribs made from clay. In the period before dziś coraz częściej pojawia się indyk. Nie może też zabraknąć Czarownica obdarowuje włoskie dzieci prezentami w święto Trzech Króli The witch Befana gives Italian children gifts on the Day of Epiphany dzi je oglądać i kibicować dżokejom. Okres świąteczny koń- Christmas windows in homes and shops are decorated with timpany – pieczonego makaronu przykrytego kruchym cia- czy się 6 stycznia (Trzech Króli). Kobiety mają nareszcie wol- vetch. This little known leguminous plant is kept in a dark stem. Tradycyjnym deserem są krążki z melasy (Qaghqa ta- ne, ten dzień nazywa się Nollaig Bean, czyli Boże Narodzenie place and then placed on the windowsill. Its light, nearly l-Ghasel), pieczone kasztany, zupa kakaowa i miodowe ciast- Kobiet. Mężczyźni przejmują obowiązki domowe i zdejmują transparent leaves beautifully reflect the light from colored ka w kształcie pierścienia. świąteczne dekoracje. lights. Maltese people don’t stay at home in the pre-Christ- mas period. They meet in the streets and create colourful WŁOCHY >> Pierwsza ruchoma szopka, która zapocząt- MALTA >> W grudniu na Malcie słońce świeci jeszcze ja- processions, and sing carols together. The most spectacu- kowała bożonarodzeniową tradycję w Europie, powstała sno, a temperatura wynosi 15°C. Nic więc dziwnego, że je- lar procession is held on Christmas Eve. w 1223 r. we Włoszech w miejscowości Greccio. Od tego dynym skojarzeniem z tradycyjnymi symbolami Bożego Naro- czasu mieszkańcy Italii budują szopki nie tylko w kościołach, Krążki z melasy, świąteczny maltański deser

dzenia jest biały jak śnieg lukier dekorujący świąteczne ciasta. Malty fot.: ErickN – Fotolia.com, arch B.P. ale także na klatkach schodowych, w szkołach, szpitalach i in- Molasses rings, a Maltese Christmas desert Już na początku miesiąca maltańskie domy mienią się róż- nych instytucjach, przede wszystkim zaś w swoich domach. nymi kolorami świateł. W najbardziej reprezentacyjnym po- Szopki są więc najbardziej widocznym znakiem zbliżających mieszczeniu gospodarze stawiają figurkę Jezusa albo szop- się świąt. W Wigilię oprócz szopki w każdym domu jest też kę. Tradycja wystawiania szopek kwitnie od XVII w. Obec- pięknie ubrana choinka, najczęściej naturalne drzewko. Wie- nie są to bardzo rozbudowane scenki rodzajowe odtwarzane czorem wszyscy domownicy jedzą razem kolację wigilijną, przez kilkanaście, często ruchomych, postaci. Dekoracje robi która – jak nakazuje zwyczaj – powinna być postna. Mimo się z przeróżnych materiałów: papier mâché, kamieni, drew- że posiłek jest bardziej uroczysty niż w zwykły dzień, to nie na, szkła, a nawet kapsli, inwencja twórców nie zna granic. uświetniają go tradycyjne dania. Po wieczerzy wszyscy idą na Są tam drzewka bonsai, góry z porcelany i tradycyjny żłóbek pasterkę. Najbardziej rodzinny i uroczysty charakter ma dzień zrobiony z gliny. W okresie przedświątecznym okna w domu Bożego Narodzenia, wówczas to Włosi spotykają się z bliski- lub witryny sklepowe dekoruje się wyką. Tę mało znaną ro- mi na wystawnym obiedzie, który najczęściej trwa do wie-

ślinę strączkową trzyma się w ciemnym miejscu, a następ- HLPhoto – Fotolia.com fot.: VeSilvio, czora. Na stół, w zależności od regionu, trafiają wyszukane

440-490-49 BozeBoze Narodzenie.inddNarodzenie.indd 42-4342-43 111-12-181-12-18 14:0514:05 44 w stronę tradycji by way of tradition 45

Jarmark bożonarodzeniowy w Tallinie / Christmas fair in Tallinn Typowo estońskie danie świąteczne / A typically Estonian Christmas dish

dzeniowych. Zwyczaj ubierania choinki wywodzi się właśnie enjoyment of the food is supplemented with the fun of open- z Niemiec. Pierwsze drzewko bożonarodzeniowe pojawiło się ing presents that are under the Christmas tree. On that day na przełomie XV i XVI w. w Nadrenii. Świerk miał symbolizo- children who get gifts from Santa Clause, that is Babbo Na- wać drzewo życia, które stało się dostępne dla ludzi w mo- tale, as well as Befana have the most joy. The witch comes mencie narodzin Chrystusa. W wielu domach obok choinki to them on the Day of Epiphany on 6 January. She gives znajdziemy także drewniany żłóbek. Ciekawą bożonarodze- presents to those kids who were good and the naughty niową tradycją jest wspólne pieczenie imbirowych ciasteczek ones get little coals, ash, onion or garlic. A naughty child (Plätzchen) w kształcie ludzików lub domków. may get a gift from the broom-flying Befana on the condi- Jarmark bożonarodzeniowy na Gendarmenmarkt w Berlinie / Christmas fair at Gendarmenmarkt in Berlin Świętowanie zaczyna się 24 grudnia wieczorem, kiedy rodzi- tion that in return she will receive an orange or a mandarin. na zasiada do wigilijnej wieczerzy. Kolacja nie jest postna. potrawy. Na południu kraju uczta nie może się obejść bez la- not include traditional dishes. After supper everyone goes A zgodnie z nakazem tradycji na stole powinno pojawić się GERMANY >>Germans pay special attention to deco- sagne przekładanej mięsem wieprzowym i kilkoma rodzaja- to Midnight Mass. Christmas Day is the most family oriented 9 różnych potraw, m.in.: pieczona kiełbasa z kiszoną kapustą, rating their homes for Christmas. Doors and windowsills are mi serów, polanej sosem pomidorowym. Natomiast na pół- and has a festive character, when Italians meet up with their pieczeń z gęsi, sałatka kartoflana z kiełbasą, karp. Pod talerze decorated with wreaths with four candles, lighting each one nocy jada się rosół z pierożkami tortellini faszerowanymi mię- family at a sumptuous dinner, which usually lasts till late biesiadników wkłada się pieniążki, aby zapewnić rodzinie do- in sequence on every Sunday of Advent. Children get Ad- sem, szynką, warzywami i serem. Daniem głównym jest pie- evening. Depending on the region, sophisticated dishes are statek przez cały rok. W katolickich domach stałym punktem vent calendars who use them to measure the time to Christ- czeń wieprzowa, jagnięca lub drobiowa. Na deser podaje się served. In the south of the country the feast has to include świąt Bożego Narodzenia jest rodzinne muzykowanie, śpie- mas. Every morning they open one of the 24 windows and panettone – babkę z bakaliami oraz przeróżne ciasteczka na- lasagna with pork meat and several varieties of cheeses wanie kolęd oraz uczestnictwo w pasterce. Po kolacji dzieci take out something sweet, usually chocolates. Christmas dziewane figami i orzechami. Degustacji potraw towarzyszy with tomato sauce. While in the north of the country Ital- otrzymują prezenty, które przynosi (Dzieciątko Je- tree is decorated in the home a week before Christmas with rozpakowywanie prezentów złożonych pod choinką. Tego ians eat chicken soup with tortellini filled with meat, ham, zus). Pierwszy dzień świąt upływa na biesiadowaniu i spo- decorations bought at the famous Christmas fairs. The cus- dnia najwięcej radości mają dzieci, którym oprócz Świętego vegetables and cheese. The main dish is roast pork, lamb or tkaniach z rodziną. Gości podejmuje się pieczoną gęsią, kacz- tom of decorating Christmas trees comes from Germany. Mikołaja, czyli Babbo Natale, prezenty przynosi także Befa- poultry. Panettone is served for desert, a cake with fruit and ką, indykiem lub dziczyzną. Najsłynniejszym ciastem bożona- The first such tree appeared at the end of the 15th century na. Czarownica przychodzi do nich w święto Trzech Króli (6 nuts, and a variety of biscuits filled with figs and nuts. The rodzeniowym jest Weihnachtsstollen – wzbogacona bakalia- in the Upper Rhine region. Spruce was to symbolise the stycznia). Tym, które dobrze się sprawowały, daje prezenty, mi drożdżowa strucla. tree of life, which became accessible to people from the mo- a nieposłusznym – węgielki, popiół, cebulę lub czosnek. Nie- Weihnachtsstolen – wzbogacona bakaliami drożdżowa strucla ment of Christ’s birth. In many homes next to the Christmas

Wilhnachtsstolen, an yeast strudel with fruit and nuts Fot.: LianeM, Lucky Dragon USA – Fotolia.com grzeczne dziecko może dostać od latającej na miotle Befany ESTONIA >> Tradycje bożonarodzeniowe w Estonii bar- tree we can also find a wooden crib. An interesting Christ- prezent, pod warunkiem, że w ramach zadośćuczynienia ofia- dzo przypominają nasze, polskie. 24 grudnia do domu uro- mas tradition is to bake ginger biscuits, in the shape of little ruje jej pomarańczę lub mandarynkę. czyście wnosi się i ubiera choinkę. Tego dnia prezydent Es- people or houses. tonii, jak nakazuje zwyczaj zapoczątkowany przez szwedz- Festivities start on the evening of Christmas Eve when the NIEMCY >> Przed świętami Niemcy przywiązują dużą ką Królową Kristinę ponad 350 lat temu, ogłasza „świątecz- family sits down to the Christmas Eve supper. The meal wagę do dekoracji domów. Drzwi lub parapety ozdabiają ny pokój”. Czas uroczystego wyciszenia. Wieczorem Estoń- includes meat. According to tradition 9 different dishes wieńcami z czterema świecami, zapalając je kolejno w każ- czycy całymi rodzinami udają się do kościoła, by po mszy za- should appear on the table, including roast sausage with dą niedzielę adwentu. Dzieci dostają kalendarze adwento- siąść wspólnie do wieczerzy wigilijnej. Tradycyjnie podczas sauerkraut, , potato salad with sausage and we, które odmierzają czas do świąt. Rano otwierają jedno wieczoru wigilijnego spożywa się kilka posiłków po to, by za- carp. Money is placed under the guests’ plates to ensure z 24 okienek i wyjmują coś słodkiego, zazwyczaj czekolad- pewnić sobie dostatek jedzenia na nadchodzący rok. Kiedyś all year long prosperity. In Catholic homes people play and kę. Tydzień przed świętami w domach staje choinka przystro- był to wieczór podporządkowany licznym nakazom. Na wigi- sing Christmas carols and participate in Christmas Mass.

jona ozdobami kupionymi na słynnych jarmarkach bożonaro- Fot.: Visit Estonia/EAS (2) lijnym stole zostawiano na noc wszystkie naczynia, by duchy After supper children are given gifts, which are brought by

440-490-49 BozeBoze Narodzenie.inddNarodzenie.indd 44-4544-45 111-12-181-12-18 14:0514:05 46 w stronę tradycji by way of tradition 47

zmarłych też mogły ucztować. Oczekiwano ich właśnie tam, gdzie wcześniej mieszkali jako żywi ludzie. Wszystkie okna były zasłonięte po to, by światło nie skrzywdziło dopiero co tabaga with a head of a pig, black pudding with billberry wschodzących w polu plonów. jam, potato salad with red beets and terrine, as well as a Po wieczerzy przystępuje się do obdarowywania prezentami, beetroot and cabbage salad, marinated mushrooms and które, podobnie jak w większości krajów Europy, przynosi św. pickled pumpkin. Desert includes a and tradi- Mikołaj. Zanim dziecko otrzyma prezent, zwykle jest proszo- tional Estonian with pepper and cinnamon, ne o zaśpiewanie piosenki, wyrecytowanie wiersza, odmó- called piparkoogid. The gingerbread has various shapes, wienie modlitwy itp. Bożonarodzeniowe dwudniowe uczto- such as little figures, stars, the moon and animals. The wanie uświetniają: pieczony indyk nadziewany jabłkami lub meal is washed down with beer or honey mead, and more wieprzowiną, kiszona kapusta, ziemniaki, brukiew z głową often . The Estonian Christmas tradition is świni, kaszanka z dżemem borówkowym, sałatka ziemnia- marked by a holiday period. It starts on 21 December czana z czerwonymi burakami i pasztetem, a także sałatka (St. Thomas Day) and ends on 6 January, the Day of z buraków i kapusty, marynowane pieczarki i kiszone dynie. Epiphany. Na deser serwuje się: ciasto owocowe oraz tradycyjne estoń- skie pierniki z ziarnami pieprzu i cynamonem, zwane piparko- NORWAY >> Preparations for Christmas are held dur- ogid. Pierniczki mają przeróżne kształty: ludzi, gwiazd, księ- ing the entire Advent. Norwegians make or buy Advent życa, zwierząt. Posiłek popija się piwem lub miodem pitnym, wreaths. Branches of spruce are decorated with dried a coraz częściej także grzanym winem. W estońskiej tradycji fruit and four candles. On each of the four Sundays be- święta Bożego Narodzenia wyznaczają okres ferii świątecz- fore Christmas Eve the family gathers at the table to light nych. Rozpoczynają się one 21 grudnia (Dzień św. Tomasza), the subsequent candle. In many Norwegian homes the a kończą 6 stycznia świętem Trzech Króli. tradition is still alive for the whole family to bake Christ- Imbirowe piernicznki, bożonarodzeniowy przysmak z Norwegii Nisser, norweskie duchy domowe, w są pomocnikami Świętego Mikołaja mas biscuits (there should be seven different kinds) and NORWEGIA >> Przygotowania do świąt trwają cały ad- Gingerbread biscuits are a Norwegian specialty Nisser, Norwegian house ghosts are Santa Clause’s helpers to make tree decorations, such as chains and baskets went. Norwegowie kupują lub sami robią wieniec adwen- for sweets, nuts or fruit. There is a ringing of the bells at towy. Gałązki świerku zdobią suszonymi owocami i cztere- Chriskind (Baby Jesus). The first day of Christmas is spent dzin wystawia na podwórzu miseczki z kaszką ryżową, suto about 5 pm on 24 December, which signals the beginning ma świeczkami. W każdą z czterech niedziel poprzedzających feasting with the family. Guests are served roast goose, okraszoną cukrem i cynamonem. To prezent dla duchów do- of Christmas. After Mass families sit down to a meal to- Wigilię rodziny gromadzą się przy stole, by zapalić kolejną duck, turkey or venison. The most famous Christmas cake mowych zwanych, Nisser. Nikt o tym nie zapomina, bowiem gether. There are both meat and non-meat dishes on the świeczkę. W wielu norweskich domach nadal żywa jest tra- is called Weihnachtsstollen, which is an yeast strudel with zaniedbany przez gospodarza gnom będzie psocił i utrudniał table. The most popular Christmas Eve dish comprises dycja wspólnego pieczenia bożonarodzeniowych ciasteczek fruit and nuts. życie domownikom. 25 grudnia spędza się głównie za stołem dried lamb ribs (pinnekjott) and pork ribs, which are pre- (powinno być ich siedem rodzajów) oraz robienia choinko- zastawionym przeróżnymi daniami z ryb, suszonym mięsem, pared on special grills. Cod is king from among the fish. It wych ozdób – łańcuchów i koszyczków, do których wkłada ESTONIA >> Estonian are very a także specjalnymi bożonarodzeniowymi kiełbaskami. Wie- is usually steamed and served in a white sauce and a cu- się słodycze, orzechy lub owoce. 24 grudnia ok. godz. 17 similar to Polish ones. On 24 December the Christmas czorem dzieci przebrane za Nisser chodzą po domach i śpie- cumber salad. Lutefisk is made from a dry cod soaked for w kościołach rozbrzmiewają dzwony, obwieszczając począ- tree is brought home and decorated. On that day the Es- wają kolędy, dostając w zamian łakocie. several days in caustic soda. It is served with pea puree, tek świąt Bożego Narodzenia. Po mszy rodziny zasiadają do tonian president, as tradition dictates started by the Swed- mustard sauce and greaves. Beer or spirits (akvavit) are wspólnej wieczerzy. Na stół trafiają wówczas zarówno potra- ish Queen Christine more than 350 years ago, announces PORTUGALIA >> W Wigilię Bożego Narodzenia w Por- served with the meal. Children drink julebrus, a very sweet wy mięsne, jak i postne. Najbardziej popularnym wigilijnym “Christmas peace to all”. In the evening whole Estonian tugalii nie może zabraknąć szopki. Nad jej przygotowaniem carbonated Christmas drink. Creamy rice is a favourite daniem są suszone baranie żeberka (pinnekjøtt) oraz żeberka families go to church and after Mass sit down together to pracują zazwyczaj całe rodziny. Przed budowlą ustawia się desert. The lucky person who finds an almond inside gets wieprzowe, które przygotowuje się na specjalnych rusztach. Christmas Eve supper. Several dishes are served during małe poletka, które na początku grudnia obsiewa się zbo- a little marzipan pig as a reward. After the feast many fami- Wśród ryb króluje dorsz. Zwykle jest on gotowany na parze Christmas Eve in order to ensure that the entire coming żem. Domownicy pielęgnują rośliny aż do święta Trzech Kró- lies gather round the Christmas tree and sing carols. After i podawany z jasnym sosem i sałatką ogórkową. Z suszone- year will be affluent. At one time the entire evening was li, kiedy to przesadza się je w inne miejsce, życząc sobie ob- which Santa Clause brings gifts for the children. go dorsza przez kilka dni moczonego w sodzie kaustycznej filled with various restrictions. All the dishes were placed on fitych zbiorów w nadchodzącym roku. W Wigilię, podobnie In villages many families leave bowls with rice pudding robi się też lutefisk. Podaje się go z purée z zielonego grosz- the table on Christmas Eve so that ghosts could also have jak w Polsce, całe rodziny zasiadają do świątecznej kolacji. with generous amount of sugar and cinnamon outside. ku, sosem musztardowym i ze skwarkami. Do posiłku ser- a feast. They were welcomed there where they had lived in Zgodnie z tradycją, na wieczerzę zaprasza się dusze zmar- It is a gift for the gnome (called Nisser) who lives in the wuje się piwo lub akevitt. Dzieci dostają julebrus – bardzo the past. All the window curtains were closed so that light łych, pozostawiając dla nich puste nakrycie. Na stołach kró- barn. Nobody forgets to do this, as a neglected gnome will słodki i gazowany napój bożenarodzeniowy. Ulubionym de- would not harm the new crops. lują: suszony i duszony dorsz podawany na zimno (bacalhau make mischief and make life difficult for the farmer. 25th serem jest krem ryżowy. Szczęśliwiec, który znajdzie w swej After supper gifts were shared, which similarly as in other de consoada) serwowany z kapustą i krokietami rybnymi. Po December is usually spent at the table with a variety of porcji migdał, otrzymuje nagrodę w postaci świnki z marce- European countries are brought by Santa Clause. Before postnym posiłku przychodzi pora na różnego rodzaju słodko- fish dishes, dried meat, as well as Christmas sausages. In panu. Po wieczerzy wiele rodzin gromadzi się wokół udekoro- a child receives a gift, he is required to sing a song, recite ści, takie jak: rabanadas (grzanki moczone w białym winie the evening children dress up as gnomes Nisser and go wanej choinki i śpiewa wspólnie kolędy. Zaraz potem św. Mi- a poem, say a prayer, etc. The two-day feast includes a roast posypywane cukrem i cynamonem), ciasteczka z marmola- around to other homes singing carols for which they are Fot. Marte Kopperud/www.visitnorway.com kołaj lub gnom przynosi dzieciom prezenty. Na wsi wiele ro- turkey filled with apples or pork, sauerkraut, potatoes, ru- Fot. Marte Kopperud/www.visitnorway.com dy z grochu, babka maślana, pierniki, świąteczne herbatniki. given sweets.

440-490-49 BozeBoze Narodzenie.inddNarodzenie.indd 46-4746-47 111-12-181-12-18 14:0514:05 440-49 BozeNarodzenie.indd 48-49 48 0 - 4 9

B o z je dolegendy, któramówi, dok pasterce domownicywk miodu icynamonubiesiaduj Jezus, anast bo czas bowiempodchoink obiad wydajenajcz si W ś Po kolacjitradycyjnaportugalskarodzinawybierasi ś ł ł ta, zanimsi k tydzie li rz jestdlanichniezwyklewa „Szent-Este”, szej rodziny, racz wi piecze kilkastrucli,bymócpochwali ser podajesi e ykiem, któregonie mo ych cz cio ciami tak ę ą

ą N , s jestz ś Ś ż Ę dki, zakupy, atak a niow onarodzeniowy poranekczekaj ł wi ł adnie opó r a napasterk GRY ą o nazywanezgodniezichznaczeniemiwag ń d ę ł z papierowy, br onków klanupieczonym,nadziewanymindykiem. ty Miko e ą ł n ota. Wtedyw serwowan i ż >> e e przed s e przed ę . w stron i rozpoczn n ę ę d strucle z makiem i orzechami. Ka struclezmakiemiorzechami. ś pnie zeszklank d wi ł ł Nasi bratankowiezaczynaj

aj lubDzieci nocy, w

W Portugalii naulicachoprócz choinekustawia from siętakże szopki Christmastrees /Apart there are scenes alsonativity on ą 4 ę ę c podniebieniazup 8 , zwan ty wieczór, isp - 4 ęś ż ą ą 9 e wybra ą ą siadami iznajomymi.Wa nazimnoipieczonymkarpiem.Nade- ę ciej seniorrodu,podejmuj zowy, srebrny, Wigi- aniedzielaprzed ż . Tygodnie, którepoprzedzaj ł tradycji a ł e zabrakn a ł ś ą ą adaj ś nie wypadazrobi uk „msz nie w noc narodzin Chrystusa. Po nie wnocnarodzinChrystusa. ą ą ż ć ł tko Jezus.Tego dniauroczysty ą cz ada si e tylkojedenrazkogutzapia ą choink doszopkifigurk grzanego winazdodatkiem grzanego ą ę koguta”.Nazwanawi ąć ę sto a ż dzaj ą na. W naw ę zw ć ą prezenty, któreprzyno- ę si rybn . ż ą dobia ł gowkr ę aszcza dzieci,wów- ę swoimiumiej ę ą gierskim stole,jest grzy mówi grzy celebrowa ą ć (halaszle),zup

ś ż wi ł da gospodyni ż ego rana.Na ą nym smako- ę ę ą ą . Jestzatem Dzieci gu najbli teczne po- c pozosta- ą Gwiazd- ę ą doko- ć ,

ś ę ż wi ą ą tno- e to zu- tka ę ż ą - - ł

PORTUGAL senior family member.senior family turkey, roast by themost isusuallyserved includes astuffed tree. Onthatday,the , thefestive which brought by Santa ClauseorBaby Jesusare putunder gifts when children Christmas, waitfor the morning.Particularly ontill feast of mulledwinewithhoney andcinnamonoften ofBabythe figure Jesusinto thecrib, andthenwithaglass theMasspeopleplace After ofChrist. midnight onthebirth onceat thatarooster croweda legendaboutthefact just night Mass,called“Rooster Mass”.Thenamecomesfrom goesto family Mid- supperatraditionalPortuguese After biscuits. gingerbread andChristmas and cinnamon),biscuitswithpeamarmalade,butter cake, soakedbanadas (toast inwhite winesprinkledwithsugar suchasra- non-meat mealsweetsofallkindsare served, a croquets. After withcabbageandfish consoada) served cold (bacalhaude include driedandstewed codserved settingatthetable.Themaindishesserved them anempty with tradition,thesoulsofdeadare invited, leaving for Eve sitdownto aChristmas families supper. Inaccordance willbeplentifulinthecomingyear.vest SimilarasinPoland, are replanted inanotherarea, makingawishthatthehar- theplantsuntilDay ofEpiphany whentheylook after are sowedwithgrainatthebeginningofDecember. People it. Before itisbuiltlittleplotsoflandare prepared which prepare Usuallywholefamilies Eve Christmas inPortugal.

>> There sceneduring hasto beanativity Portuguese streets

fot.: Bruno Medley – Fotolia.com

fot.: Insp.Clouseau – Fotolia.com prezentami. jemnym odwiedzaniusi mownikom prezenty, któreprzyniós Po kolacjiwigilijnejnajm niliow Dwa kolejnedni a cz wszyscy szalocukor –pralinkizmas ę stokro ą lubzgalaretk ś piewaj ć nawetniewierz ą kol ś wi ą ą ę t nasibratankowiesp . dy. Kiedyzbli ę , sk Węgierskie pralinki zróżnorodnym nadzieniem ł odszy cz ą Hungarian pralines offi withavariety llings ą ł orzechow adaniu cy, id ą ł onek rodzinyrozdajedo- doko ż ż ł ycze male a si ą , marcepanow ę ń ś pó iwymienianiusi cio ń ki Jezus.Potem ę ł ł dzaj a napasterk noc, wierz ą nawza- ą , wa- REKLAMA ą cy, ę ę .

HUNGARY other andexchanging gifts. Mass. Ournephews spendthenext twodays visitingeach alsonon-believers goto church Midnight for and often wards everyone singscarols. Closeto midnight,believers whichwere brought by littleJesus.After- gives outgifts, member Eve family Christmas supper theyoungest After vanillaorjellyfilling. nut, marzipan, way ontheHungariantableisszalocukor –pralineswilla its sweetwhichhasto find andfriends.Animportant bours to herneigh- bakeshostess to several showoff strudels Every desert. for carp. Poppy isserved seedandnutstrudel coldand roast soupserved soup(halaszle),sourcherry fish family,spend amongtheclosest satisfyingtheirpalates with ians say thatitis“Szent-Este”, aholyevening, whichthey to them.Hungar- important EveChristmas isparticularly tree oughtto bechosen. ing andshoppingoughtto bedone,andwhenaChristmas Eve clean- before Christmas isgold.ThatwhenChristmas brown silveris apaperweek, weekandtheSunday week, There names according to theirmeaningandimportance. Theweeksbefore theevent are given mas before itstarts.

>> Our nephews start to celebrate Christ- Ournephews start by wayoftradition 111-12-18 14:05 1 - 1 2 - 1 8

1 49 4 : 0 5 50 miejsce place 51

Prekolumbijski zabytek w Tegucigalpa / Mementoes from the Maya days Papugi znad jeziora Yoja / Parrots from Lake Yojoa

ści drogowej infrastruktury i rozwiązań komunikacyjnych oraz international airport, and from here - despite poor road infra- faktu, że 4/5 terytorium zajmują góry (najwyższe jest Cerro structure and transport solutions, as well as the fact the four Paweł Wroński Las Minas, 2890 m n.p.m. w zachodniej części kraju) – moż- fifths of the territory is covered by mountains - one can reach na w ciągu jednego dnia dotrzeć do najbardziej atrakcyjnych the most attractive places in one day. The tallest mountain is miejsc. Cerro Las Minas, 2,890 m. above sea level in the western Większość przybyszów wybiera wybrzeże Morza Karaibskie- part of the country. Koralowy Honduras go, ciągnące się na północy kraju. Magnesem jest gigantycz- Most newcomers choose the Caribbean Sea coast stretched na rafa koralowa, łatwo dostępna z wysp rozrzuconych po out in the north of the country. The gigantic coral reef is the CORAL HONDURAS zatoce. Utila, Roatán i Guanaja zyskały już światową reno- magnet to it. It is easily accessible from the islands scattered mę jako dogodne bazy dla nurków i wielbicieli sportów wod- around the gulf. Utila, Roatán and Guanaja are already world nych. Utila, najmniejsza z tej trójcy, leży najbliżej stałego lądu. famous for their convenient base for divers and those who BOGOWIE MAJÓW I INDIAN LENKA MAYA’S AND LENCA’S GODS FANCIED Kursują na nią promy z La Ceiba. Ceny kwater są niskie, a cie- love water sports. Utila, the smallest of the three, is closest UPODOBALI SOBIE WĄSKI PAS LĄDU THE NARROW BELT OF LAND JOINING kawych celów dla nurków nie brakuje. Oprócz rafy pod wodą to the mainland. There are ferries to it from La Ceiba. Cost of ŁĄCZĄCY OBIE AMERYKI. WYRZEŹBILI BOTH AMERICAS. THEY CARVED MAJESTIC ukryte są liczne jaskinie, a na dnie zatoki spoczywają wraki. accommodation is low and there are plenty of interesting ob- MAJESTATYCZNE GÓRY, MOUNTAINS, SO THAT THEY COULD LOOK AT Po zatoce uwijają się rekiny wielorybie, polując na mieszkań- jects for divers. Apart for the reef, there are numerous hid- BY W SPOKOJU PRZEGLĄDAĆ SIĘ THEMSELVES IN PEACE IN THE WATERS OF THE ców koralowej rafy. Dla ludzi są wprawdzie niegroźne, ale den caves and wrecks on the bottom of the gulf. Whale sharks W TAFLACH OTOCZONYCH NIMI JEZIOR. LAKES THAT SURROUNDED THEM. LIKE sama świadomość spotkania rekina podnosi poziom adrena- swim in the gulf and hunt for the coral reef inhabitants. While U WYBRZEŻY, NICZYM GARŚĆ PEREŁ, A HANDFUL OF PEARLS, THEY SCATTERED liny. Z walorów Roatán korzystają najchętniej rodziny z dzieć- they’re not dangerous to people, the very thought of meeting ROZRZUCILI MALOWNICZE WYSPY. PICTURESQUE ISLANDS ON THE COASTLINE. mi i zakochani, wynajmując domki tuż przy plaży. Guanaja a shark rises the adrenalin level. Lovers and families with chil- jest górzysta. Porastają ją palmowe lasy, a na skalnych pro- dren most often take advantage of Roatán’s qualities and hire W połowie XVI w. pojawili się hiszpańscy konkwistadorzy. Spanish conquistadors appeared in the mid 16th century. gach potoków tworzą się kaskady wodospadów. Na karaib- cottages by the beach. Guanaja is mountainous. It is overgrown Zburzyli odwieczną harmonię. Przegnali starych bogów i na- The destroyed the ancient harmony. They chased away the old skim wybrzeżu Hondurasu żyje lud Garifuna – czarnoskórzy with palm forests, and rocky cascade waterfalls are created at rzucili indiańskim ludom chrześcijaństwo. Przez 300 lat wy- gods and imposed Christianity on the Indian people. For 300 potomkowie niewolników przewożonych przez Brytyjczyków its threshold. Garifuna peoples live on the Honduran Caribbe- dzierali ziemi skarby – złoto, srebro, miedź, ołów, cynk, rudy years they tore out the earth’s treasures – gold, silver, copper, z Jamajki na Bay Islands w XVII stuleciu. Z czasem rozpro- an coast; they are the black descendants of slaves brought by żelaza. Niszczyli lasy. W 1821 r. Honduras odzyskał niepod- lead, zinc and iron ore. They destroyed forests. In 1821 Hon- szyli się po całym wybrzeżu, często łatwiej się z nimi poro- the British from Jamaica to the Bay Islands in the 17th centu- ległość, ale długo jeszcze nie zaznał spokoju. Odzyskuje go duras regained independence, but for a long time still it did not zumieć po angielsku niż po hiszpańsku. Kultywują odmien- ry. It is often easier to communicate with them in English than dopiero w ostatnich latach. Nadzieje na przyszłość uosabia have peace. It is only now in the last few years that it is regaining ną od indiańskiej kulturę, Miłośnicy tajemnic przeszłości kie- in Spanish and their culture is different from the Indian culture. 32-metrowej wysokości figura Chrystusa (El Christo Del Pi- it. A 32 m. high figure of Christ (El Christo Del Picacho chise- rują się na zachód, do Copán, uchodzącego za jedno z naj- Those who love secrets of the past go west to Copán, consi- cacho dłuta Mario Zamory), wystawiona w 1997 r. w Teguci- led by Mario Zamora) embodies hope for peace in the future, większych miast, jakie wznieśli Majowie. Możemy sobie tyl- dered to be one of the biggest cities established by the May- galpa, stolicy kraju. Cuda natury i zabytki okresu prekolumbij- and was erected in 1997 in Tegucipalga, the country’s capital. ko wyobrażać, jak było rozległe, skoro odkryte budowle zaj- as. We can only imagine how vast it was, since the discovered skiego dają szansę na spełnienie nadziei, gdyż kraj odwiedza Wonders of nature and historic objects from the pre-Columbian mują ponad 30 tys. ha, a w otaczającej je dżungli, naukowcy structures take up more than 30,000 ha. and in the surroun- coraz więcej turystów. period provide a chance that the hope will be fulfilled, because dokonują wciąż nowych odkryć. Najstarsze budowle pocho- ding jungle scientists still make new discoveries. The oldest the country is visited by more and more tourists. dzą sprzed 3 tys. lat. Mieszkało tutaj przynajmniej 200 tys. structures are more than 3,000 years old. At least 200,000 DZIEŃ DROGI DO CUDÓW >> Stolica, Tegucigal- ludzi w dzielnicach mieszkaniowych otaczających ceremo- people lived here is suburbs surrounding the ceremonial cen- pa, jest naturalną furtą Hondurasu. Tutaj bowiem znajduje się A DAY’S TRAVEL TO WONDERS >> The capital nialne centrum. Charakterystyczne świątynie wieńczą szczyty tre. The distinctive temples top the peaks of stepped pyra- fot.:arch. ALBA Tour międzynarodowy port lotniczy i stąd – mimo niedoskonało- Tegucipalga is a natural Honduran gateway. Today it has an fot.:arch. ALBA Tour schodkowych piramid. Rozmachem imponuje siedziba wład- mids. The seat of rulers is imposing with its grandeur, whose

550-530-53 HONDURA1S.inddHONDURA1S.indd 50-5150-51 111-12-181-12-18 14:0514:05 52 miejsce place 53

Pamiątki z czasów Majów / Mementoes from the Maya days

Tak robi się cygara / That’s how a cigar is made zyskiwane w Nowym Świecie. Z czasami kolonialnymi wiąże tained in the New World was taken from there. Colonial ti- się także powstanie pobliskich wiosek rybackich zamieszka- mes are also associated with the establishment of nearby fi- ców, których postacie przedstawiono na stelach wyrzeźbio- figures used to be depicted on stelae sculptured from volca- nych przez lud Garifuna: Santa Fe, San Antonio i Guadelupe. shing villages – Santa Fe, San Antonio and Guadelupe - in- nych z wulkanicznego tufu. Najsłynniejsze są Schody Hiero- nic tuff. The most famous are the Hieroglyphic Stairs leading Atrakcję przyrodniczą stanowi Guaimoreta Lagoon – miejsce habited by Garifuna peoples. The Guaimoreta Lagoon is a glifów prowadzące do centralnego zespołu świątyń. Każdy to the central group of temples. Every step is 45 cm high and lęgowe żółwi morskich, ostoja ptaków i rezerwat krokodyli. nature attraction. It is home to sea turtle breeding, refuge stopień ma 45 cm wysokości i 16 m szerokości. Są 63 stop- 16 m wide. There are 63 steps covered with 2,500 signs ca- Kto zazdrości ciekawego życia awanturnikom, może udać się for birds and a crocodile reserve. Those who are jealous of nie pokryte 2,5 tys. wyrytych w kamieniu znaków, wciąż jesz- rved in stone, in the still as yet not fully deciphered Mayan wri- na miejscowy cmentarz i zadumać nad grobowcem Williama the interesting life led by the adventurers can go to the lo- cze nierozszyfrowanego do końca pisma Majów. Zaintereso- ting. The pitch for pelote is of interest to visitors, an original Walkera. Organizował prywatne wyprawy militarne do kra- cal cemetery and muse over William Walker’s grave. He or- wanie zwiedzających budzi boisko do peloty – oryginalnej gry hand ball game where the ball was hit with the hand or shoul- jów Ameryku Łacińskiej w XIX stuleciu. Schwytano go wresz- ganized private military expeditions for Latin American co- w piłkę (podbijano ją udami i ramieniem, mogła tylko raz ude- der, it could only hit the ground once and it had to be thrown cie i stracono w Hondurasie w 1860 r. Kto podziela pasję do untries in the 19th century. He was finally caught and killed rzyć o ziemię, a należało ją przerzucić przez jeden z dwóch ka- through one of two stone rings. Information distributed in gu- gromadzenia staroci, obejrzy z przyjemnością kolekcję Museo in Honduras in 1860. Those who share the passion to col- miennych pierścieni). Kolportowana przez przewodniki infor- idebooks about bloody sacrificial nature of the game is not Rufino Galan. Właściciel gromadzi od lat prekolumbijskie ar- lect antiquities will have pleasure in seeing the Museo Rufi- macja o krwawym, ofiarnym charakterze gry nie jest prawdzi- true. Indeed, rulers of the pre-Columbian tribes did give blo- tefakty, rzekome pirackie skrzynie i narzędzia rolnicze. Zbiory no Galan collection. For years the owner has been collecting wa. Ofiarę z krwi składali wprawdzie władcy prekolumbijskich od sacrifice, however, it was usually voluntary drawing of their eksponuje w starym drewnianym domu nieopodal główne- pre-Columbian artifacts, alleged pirate chests and agricultu- plemion, zazwyczaj jednak dobrowolnie, utaczali ją sobie sami own blood during important ceremonies. Life was a gift from go miejskiego placu. ral equipment. He displays the collection in an old wooden podczas ważnych uroczystości. Życie było darem bogów i nie the gods and not to be squandered. The third Honduran hit Położone na północ od stolicy kraju miasto Comayagua ma house close to the main local square. The city of Comay- szafowano nim.Trzecim turystycznym hitem Hondurasu jest je- is the Yojoa Lake, the biggest land reservoir in the country. It również kolonialne korzenie. Założył je w 1537 r. konkwi- agua situated north of the country’s capital also has colonial zioro Yojoa – największy akwen lądowy w kraju. Ma 285 km kw. is 285 sq. km in area and up to 15 m deep. Its showpiece is stador Alonso de Cáceresa. Nadał mu nazwę Santa Maria roots. It was established in 1537 by the conquistador Alon- powierzchni, a jego głębokość dochodzi do 15 m. Jest wizytów- the protected Honduran nature in several vast national parks. de la Nueva Valladolid. Zachował się tutaj bodaj najwięk- so de Cáceresa. He named it Santa Maria de la Nueva Valla- ką honduraskiej przyrody chronionej w kilku rozległych parkach Two national parks have been created in the lake’s region: szy w Hondurasie zespół architektury kolonialnej z katedrą dolid. The biggest colonial architectural complex in Hondu- narodowych. W rejonie jeziora utworzono dwa z nich: po za- Santa Barbara on the west side and Cerro Azul Meambar in z 1711 r. i kamienicami wznoszonymi przez kupców oraz ras has been preserved here with a cathedral from 1711 and chodniej stronie Santa Barbara, po wschodniej – Cerro Azul Me- the east. The rich flora and fauna is protected, particularly the właścicieli ziemskich. Najbardziej znana jest należąca nie- tenement houses built by merchants and landowners. The ambar. Chroni się bogatą florę i faunę, zwłaszcza liczne gatunki numerous species of fish and birds. The lake is situated north gdyś do poborcy podatków La Caxa Real. Oryginalna pozo- best known is the one owned once by the tax collectors cal- ryb i ptaków. Jezioro leży na północny wschód od stolicy kraju, east of the country’s capital, next to the highway joining Tegu- stała wprawdzie tylko fasada, bo XVIII-wieczna budowla ule- led La Caxa Real. Only the façade has remained original, as przy autostradzie łączącej Tegucigalpa z San Pedro Sula. cigalpa with San Pedro Sula. gła zniszczeniu podczas trzęsienia ziemi w 1809 r. the 18th century construction was damaged during the ear- Podążając ze stolicy w głąb kraju, trafimy do miasteczek Val- thquake in 1809. Going from the capital into the country’s PAMIĄTKI KOLONIALNEJ PRZESZŁOŚCI >> MEMENTOS OF COLONIAL PAST >> From among le de Angeles i Santa Lucia, znanych także z malowniczej ko- interior, we will come across the Vale de Angeles and San- Najbardziej znane jest Trujillo na karaibskim wybrzeżu. Na them the best known is Trujillo on the Caribbean coast. On lonialnej zabudowy. Pierwsze z nich leży zaledwie 30 km od ta Lucia townships also known for their colonial architecture. murach hiszpańskiego fortu Santa Barbara stoją wciąż skiero- the walls of the Spanish Santa Barbara fort cannons are still Tegucigalpy. Jest popularnym miejscem weekendowych wy- The first lies merely 30 km from Tegucigalpa. It’s a popular wane ku morzu armaty. W 1502 r. przybiły tu statki Krzyszto- directed at the sea. In 1502 Christopher Columbus’ ships ar- padów ze stolicy, bo w rozległym parku kryje zespół base- weekend retreat from the capital, as in the vast park there is fa Kolumba. Żeglarz nazwał miejsce lądowania Punta de Ca- rived here. The sailor called the landing place Punta de Ca- nów. Znacznie odleglejsza Santa Lucia rozsiadła się na tere- a group of pools. Santa Lucia which is further way has set- xinas. Miasto i port założono niedługo po podboju Meksyku xinas. The city and the port were established soon after the nach rolniczych. Życie toczy się tutaj powoli, zgodnie z od- tled on rural land. Life goes slowly here according to the an- fot.:arch. ALBA Tour przez Corteza, w 1524 r. Wywożono z niego złoto i srebro po- conquest of Mexico by Cortez in 1524. Gold and silver ob- fot.:arch. ALBA Tour wiecznym rytmem natury. cient rhythm of nature.

550-530-53 HONDURA1S.inddHONDURA1S.indd 52-5352-53 111-12-181-12-18 14:0614:06 54 wypoczynek z pomysł em holidays with imagination 55

BaśniowaJoanna Lamparska kraina FAIRY TALE LAND

Na Dolnym Śląsku wznosi się kilkadziesiąt unikalnych budowli otoczonych rozległymi parkami. Są wśród nich neogotyckie zamki, barokowe pałace i klasycystyczne rezydencje. Wokół tych zabytków ogniskuje się życie regionu – odbywają się koncerty, festiwale, wystawy. fot. mskorpion - Fotolia.com

554-594-59 DolnyDolny slask.inddslask.indd 54-5554-55 111-12-181-12-18 14:0614:06 554-59 Dolnyslask.indd 56-57 56 4 - 5 9

D o l n rycerze s rycerze walcz ZAMEK-LABIRYNT Wielkie komnatyzdaj solutnie magiczne.Mo zakamarku czekajaki nie ci ś ł Dzisiaj wKwisiepere l gniazdujeiodbywa sta zwieluinnychatrakcji.Wdorzeczu o pstr ż twa zamekKliczków, wspania wygl rowy iniedost ny idzi cze Maponad400pomiesz- nych. Samzamektoistnylabirynt. ponad dwie wego. Itojednegoznajwi y owielko ę y l yj ą gi prawie155gatunkówptaków. W s ą skich, nadKwis ń l a jelenie,sarny, w dzikiidaniele.Ukryty . Przy wej . Przy s ą ą k ą ą da jakdomekzbajki.Niegdy . g , alejeszczech gach, szczupakach,w i n ś ł d ego obl ą pe d tuod

ś wypoczynek zpomys

ś 5 ci grochu(nosi ł cie miejscnoclegowychisiedemsalkonferencyj- ni funkcj 6 - ę ś 5 ciu ka pny, wiekizosta przez 7 ęż ł agodzenia obyczajów. Ch ą Zamek wKliczkowie pełnifunkcję centrum konferencyjno-rozrywkowego / The castleinKliczków isusedasaconference andrecrea enia. Szturmuj –rzek ś ż ł ą ę ę sekret albo ukryty skarb.To sekretalboukryty miejsceab- ju dy go si ż tniej s centrumkonferencyjno-wypoczynko- e dlategozamekKliczkówjestwsta- >> ż ę niema,uwa ą ci , któraniegdy ł ę y je ść ą Kliczkówukry kszych wPolsce. Znajdujesi ł ę u gn ł dostajewi gorzach imi gorzach a neorenesansowarezydencja, żą ąć ż pi ą ony sakso gooczywi po horyzont, awka pohoryzont, ę ś knym damom. otoczonybagnami,su- ł zfantazj ż ł ę ny podró em ś ę dkarze wspominaj dkarze dawa c mapk ł ę si ę ń ś tusach. Wlasach tnie, coprawda, ród tegobogac- skich w ę ś BorachDolno- cie tury ą ł rozbudowa- a z ż ę nik skorzy- salikory- ł oto iper- ł adców). ś ci, bo ż dym ę tu ą

neo-renaissance residence, tale.At lookslike ahousefrom afairy Hiddenamong theseriches,theKliczków afantastic rests. castle, pike, eeland burbot.Deer, live inthefo- roe, boarandfallow-deer breed inthebasin.Fishermenmention trout, andhave theirnests ler willenjoy many otherattractions.More than155 bird species les. There are nopearlsinKwisatoday, travel- butanobservant pearls thesize ofpeas,whichwere wornby thewives ofSaxon ru- lesian Bory, by theKwisa–ariver whichatonetimehadgoldand A LABYRINTH CASTLE CASTLE A LABYRINTH they are even beautifulladies. happierto serve Whilethey customs. knights are are here happy to soften to fight, always they undersiege.Ofcourse are as besiegedwithtourists, solutely magicalplace.Perhaps thatisway theKliczków is castle nookandcranny somesecretry ortreasure awaits us.Itisanab- seemtoHuge chambers stretch beyond thehorizon, andineve- festivals and exhibitions are held. held. festivals andexhibitionsare concerts, the historicbuildings,where around centres dences. Lifeoftheregion stles, baroquepalacesandclassicalresi- neo-gothicca- Amongthemare sia region. rounded byvastparksintheLowerSile- There severaldozenbuildingssur- are >>

Kliczków ishiddeninLowerSi- incnr Zamek został Czocha uwieczniony wfi lmie „Tajemnicatwierdzy szyfrów” Czocha castle isfeatured / in“The o fortress tion centre

Fot.: t. Olendzki

Fot.:pershing - Fotolia.com TWIERDZA TAJEMNIC miejsc naDolnym na dawnemagnackiesiedziby. Archeolodzyznaj go cha pewnejniewiernejkasztelanki,za mo korytarzach po horyzont Z zamkowychpiwnicunosisi tarzy. Bezplanu wa pojecha ko zapewniaj ś chy ż uje wo przeszklonej, j kulturalnym. Cz Kliczków –podobniejakinnenizinnezamki,atak gdzie, zosta mentów. pi Przed gdy wszyscyju kach –stanowinieod wromantycznychpar-skie warownieorazrezydencjeukryte zu. Wystarczy niecozboczy ą redniowieczne zamczyska.Odrestaurowanebudowlenietyl- enie, si ś cie mog ę ś wystawy, wernisa wiergot ptaków. Wpiwnicachmie ż e tostaww ą ć ł o ukryte ber o ukryte skorzysta ku ą nocleg,aletak ż ę

ł ś sto bowiemwszacownychmurachodbywa- atwo zagin ź pi ę ród Ś cioma wiekamigdzie ą l ą ś ż , wartodyskretnieopuka łą ł rodku lasu,do sku, w których niegdy sku, wktórych d om Kwisy, do miejsca,gdzie dotrzemy ć ż czny elementdolno z krytego basenuwdawnej,cz zkrytego ż alni koni.P ł e, pokazyifestiwale. o czeskiejkrólowejAnny. ć ąć zwytyczonychszlaków, bytrafi ż ę >> ż na wka zapachwina,wci wtymogromnymkompleksie. e zach Gdyby ł ywaj ś ę rodka za ż caj dej chwilispotka ś zm ś ą ś ś ą , cho my chcielizKliczko- ci si c tutaj,masi doudzia ś l ę ś ą sta czeni atrakcjami skiego krajobra- ć ę ć ś

spa.Wnocy, niewiadomo ś wlewasi ciany aparta- ł ą ą y b gn oko ł u w ą ą d cych si ż ł ę ź e gór- o 500 ęś stoj wra- ć ż ę du- yciu cio- ci- ą ę ć

dings notonlyprovide accommodation,butalsoencourage gu- Therestored buil- standing. orare oncestood still dieval castles knowabout500placesinLowerSilesia,where bigme- eologists to oldmagnate to getofthesettrack, residences. find just Archa- separable elementoftheLowerSilesianlandscape.Itisenough tresses andresidences hiddeninromantic an in- parks,constitute Kliczków, andalsomountainfor- similarlyasotherlowlandcastles Anne washiddenhere. re, althoughnooneknows where, thesceptre oftheCzech Queen walls.Five centuriesago,somewhe- tappingtheapartment worth de. There isaspainthe cellar. At nightwheneveryone isasleep,it’s whileaquiettwitterthe middleofaforest, ofbirds canbeheard insi- Whenswimminghere thatitisa pondin track. onehasthefeeling riding glassed-inhorse can enjoy theindoorpoolinold,partially tired ofattractions whilethoseguests innocentcastellan, a certain thatstretchcorridors beyond of thehorizon onecanmeettheghost An aroma andinthelong ofwinecomesfrom cellars, thecastle’s inthishuge complex Itiseasyto withouta map. corridors. getlost gets amapoftherooms and guest oms. Soattheentranceevery itselfislikerooms. Thecastle alabyrinth. Ithasmore than400ro- land. There arerooms more andseven than200guest conference as aconference andrecreation inPo- centre. Itisoneofthebiggest been imaginativ one timesurrounded by austere marshes, andinaccessible, ithad holidays withimagination ely extended over thecenturiesandtoday serves f codes mystery” fi lm 111-12-18 14:06 1 - 1 2 - 1 8

1 57 4 : 0 6 58 wypoczynek z pomysł em holidays with imagination 59

rzeka rozlewa się w dwa wielkie, sztuczne jeziora: Złotnic- ests to take part in the cultural life, as exhibitions, displays, shows kie i Leśniańskie. Między nimi dumnie wyrasta zamek Czo- and festivals are often held within the stately walls. cha, znany każdemu miłośnikowi zagadek przeszłości. To tu- taj Bogusław Wołoszański umieścił akcję książki, a potem fil- A FORTRESS OF MYSTERIES >> Should we wish to go mu „Tajemnica twierdzy szyfrów”. Nie mógł wybrać lepszego from Kliczków along the Kwisa ‘s source, we will reach a place miejsca. W zamku Czocha można najzwyczajniej w świecie where the river forms two huge artificial lakes, Złotnickie and Le- „wejść” w ścianę biblioteki, której półki pełnią funkcję sekret- śniańskie. The Czocha castle stands proudly in between them, nych wrót, lub godzinami krążyć w poszukiwaniu ukrytych which is known to every lover of historical puzzles. It is here that korytarzy. Zamek powstał w XIII stuleciu, przez kolejne był the action of Bogusław Wołoszański ‘s novel takes place, and is rozbudowywany. W 1909 r. przeszedł w ręce barona Ernesta featured in the “The fortress of codes mystery” film. He couldn’t F. von Gütschoffa, drezdeńskiego przemysłowca. Do skarb- have chosen a better place. In the Szocha castle one can literal- ca finansowego potentata płynęły: zamorskie złoto, insygnia ly “walk” into the library wall, with its bookshelves forming secre- koronacyjne rosyjskich carów, ikony, broń, wyroby snycerskie tive doors or one can look for hours for hidden corridors. The ca- i obrazy. Większość z nich wywieziono w tajemniczych oko- stle was built in the 13th century, and then extended in later cen- licznościach po 1945 r. Zamek oferuje dziś 110 miejsc nocle- turies. In 1909 it was bought by Ernest F. von Gütschoff, a Dres- gowych, w tym w słynnej w Komnacie Książęcej, gdzie znaj- den industrialist. Foreign gold, Russian tsars’ coronation insignia, duje się wielkie łoże z baldachimem i własną legendą. To tu- icons, weapons, carvings and paintings flowed into the financial taj niecny pan zamku, wykorzystawszy niewinne dziewczę- magnate’s coffers. Most of them were sent away in mysterious cir- ta, otwierał zapadnię, do której wpadały owe nieszczęśnice. cumstances after 1945. Today the castle has 110 guest rooms, Mimo wszystko warto tu spać, by zobaczyć niesamowitą ła- including the famous Prince Suite, with a grand canopy bed and zienkę z wystrojem z początku XX w. i wspaniałą gardero- its own legend. It is here that the ignoble castle owner, after ta- bę z wielkimi lustrami. Poza tym... widoku, jaki się roztacza z king advantage of innocent girls, opened the trap through which zamkowych pokoi, trudno szukać gdzie indziej. the unfortunates would fall. Anyway, it is worth staying here in or- W barokowej rezydencji w Staniszowie regularnie odbywają się koncerty / Regular concerts are held in the baroque residence in Staniszów der to see the early 20th century bathroom and a fantastic dres- ZAMEK W KWIATACH >> Miłośnicy elegancji, przejaż- sing-room with huge mirrors. Apart from that, it will be hard to find ne miejsce, żeby odpocząć po trudach wycieczek w okolicy (po- of Hitler’s quarters, took over the Książ castle during World War dżek powozem i długich spacerów powinni wybrać się do zamku a better view as that which can be seen from the castle windows. lecam cudowny szlak do tzw. Małego Książa, sztucznych ruin na II, and currently it is partly open to the public. Hotels and restau- Książ pod Wałbrzychem. Największe zamczysko w Polsce (więk- niewielkim wzgórzu), a także po wizycie w tutejszej stadninie rants near the castle are great places to rest after excursions in sze nawet niż Wawel) wznosi się dumnie nad Doliną Pełczni- CASTLE IN FLOWERS >>Those who love elegance, riding koni. W zamku regularnie odbywają się wystawy i liczne impre- the area and visiting the local stud. I recommend a fabulous route cy. Choć jego początki sięgają średniowiecza, swoje najlepsze in a carriage and long walks should go to the Książ castle outsi- zy, w tym znane w całej Polsce Święto Kwiatów. to the so-called Little Książ, artificial ruins on a small hill. Exhibi- lata, a właściwie wieki, zawdzięcza Hochbergom, jednej z naj- de Wałbrzych. The biggest castle in Poland, even bigger than Wa- tions and numerous events, including the Flower Festival famous bogatszych rodzin w Europie przełomu XIX i XX w. Do tego rodu wel castle in Krakow, stands proudly above the Pełcznica Valley. PO KSIĄŻĘCU >>Niezwykłym na skalę europejską sku- in Poland, are regularly held in the castle. weszła piękna Daisy, angielska arystokratka, której barwne ży- Although it dates back to medieval times, it owes its best years, or piskiem zabytków jest Dolina Pałaców i Ogrodów w Kotlinie cie stało się kanwą licznych książek i filmów. W czasie II woj- rather centuries, to the Hochbergom family, one of the richest fa- Jeleniogórskiej. W XIX w. chętnie wypoczywała tu pruska ary- IN A PRINCELY FASHION >> The Valley of Palaces and ny światowej Książ został przejęty przez nazistów, którzy chcie- milies in Europe at the end of the 19th and the beginning of the stokracja. W Mysłakowicach swoją letnią rezydencję urządził Gardens in the Jeleniogórska Valley is a unique collection of histo- li zamienić go na kolejną kwaterę Hitlera. Stąd liczne zmiany we 20th centuries. The beautiful Daisy entered this family, an En- król Fryderyk Wilhelm III. Majątek w pobliskim Wojanowie ric buildings on a European scale. The Prussian aristocracy readily wnętrzach i budowa podziemi, obecnie częściowo udostępnio- glish aristocrat, whose colourful life was the basis of numerous wraz z pałacem podarował najmłodszej córce Luizie. Za cza- came here to rest. King Frederick Wilhelm III had his summer resi- nych do zwiedzania. Hotele i restauracje przy zamku to świet- books and films. Nazis, who wanted to convert it into another one sów księżnej pałac otrzymał obecną neogotycką formę, wte- dence in Mysłakowice. An estate in the nearby Wojanów together Pałac księżniczki Luizy w Wojanowie dy też powstał park. Rosły w nim dęby czerwone, kilkaset with a palace was his gift to his youngest daughter Louise. During Princess Louise’s palace in Wojanów lip, klony, kasztanowce, sosny wejmutki, buki, jesiony i olsze her time, the castle got its current neo-gothic form, the park also czarne. Kompozycję złożoną z budynków i zieleni flankują ele- was established then. There were trees such as red oak trees, lin- ganckie oranżerie po obu stronach pałacu. Z tarasu, wzorem den, maple, chestnut, American pine, beech, ash and black alders. dawnych właścicieli i ich gości, można kontemplować pięk- The composition made up of buildings and greenery is adorned by no snującego się powoli Bobru. Po drugiej stronie rzeki widać elegant orangeries on both sides of the palace. From the terrace pałac i Dom Wdów w Łomnicy. Zarówno tam, jak i w Woja- one can contemplate the beauty of the slowly trailing Bóbr. A pala- nowie mieszczą się luksusowe hotele i znakomite restaura- ce and the House of Widows in Łomnice can be seen on the other cje. Na nocleg zapraszają także majątki w Brunowie i w Sta- side of the river. Luxury hotels and excellent restaurants are there niszowie. Ten ostatni, barokowy obiekt, znany jest ze świet- as well as in Wojanów. Estates in Brunów and Staniszów also offer ac Wojanów, arch. Palac Staniszow ac Wojanów, ł nych nalewek i wystroju wnętrz nawiązującego do pór roku. accommodation. The latter one, a baroque building, is known for Właściciele prowadzą w nim również galerię sztuki i regular- its liqueurs (nalewki) and interior decor based on the seasons. The nie zapraszają na koncerty. W dolnośląskich pałacach każdy owners also run an art gallery and regularly organise concerts. Eve- Fot.:arch. Pa Fot.: E. Buchert przyjmowany jest jak książę. ryone is treated like a prince in the Lower Silesian palaces.

554-594-59 DolnyDolny slask.inddslask.indd 58-5958-59 111-12-181-12-18 14:0614:06 60 wypoczynek z pomysł em holidays with imagination 61

Robert Szewczyk

Opolskie zamki i pałace OPOLSKIE CASTLES AND PALACES

Niektóre przypominają domki z bajek, inne skromnie ukryły się w gęstych, na wpół Some look like little houses from fairy tales, others were modestly hidden in thick, dzikich parkach. Pałace i zamki Opolszczyzny mają historię tak skomplikowaną, semi wild parks. The history of palaces and castles in Opolskie Province is as complica- jak region, w którym powstały. Śląsk Opolski jest dziś częścią pogranicza. Tu, w dorze- ted as the Opolskie region itself. Silesia Opolskie today is part of the borderland. It is czu górnej Odry, zmieszały się kultury: polska, czeska i niemiecka. Legendy mówią rów- here, in the Upper Oder River basin, that the Polish, Czech and German cultures min- nież o templariuszach, którzy w odległych wiekach zakładali w okolicy swoje wioski. gled. Legends also talk about Templars, who in centuries past, used to set up their vil- W średniowieczu powstawały tu piastowskie warownie, zaś dwieście lat temu wyrosły lages. In medieval times Piast fortresses were built here, while two hundred years ago pierwsze rezydencje nieprzyzwoicie bogatych fabrykantów. Dzisiaj wiele z nich odzy- filthy rich industrialists built their first residences in this area. Today, many of them skało dawną świetność, część zaś czeka jeszcze na swoją szansę. Jednak bez względu na have been restored, while many others are still awaiting their turn. However, irre- to, w jakim są stanie, każdy z zabytków Opolszczyny ma swoją opowieść. Czasem strasz- spective what state they are in each of the Opolskie monuments has its story. Sometimes

ną, czasem śmieszną, surową lub romantyczną, zawsze jednak niepowtarzalną. Fot.: mskorpion - Fotolia.com frightening, other times amusing, harsh or romantic, yet always unique.

660-650-65 OpoleOpole zamki.inddzamki.indd 60-6160-61 111-12-181-12-18 14:0614:06 62 wypoczynek z pomysł em holidays with imagination 63

99 TOWERS >> Palace in Moszna makes an impression on everyone. It is virtually Opolskie’s icon. Some say it is kitsch, others call it Disneyland or “a drunk confectioner’s vision”. There are 365 rooms in Moszna – as many as there are days in a year – and 99 towers. Every tower is different, some are grand and spi- rally, others tiny and almost invisible. An architect stuck on pic- turesque little balconies, hundreds of sculptures and decorations among the towers. In fact, the whole thing looks like a house made from children’s blocks. A giant’s hand put it on the edge of a wel- l-groomed park, right next to a stud. Hundreds of azaleas come into bloom in May spreading an intoxicating fragrance. Little won- der then that Moszna is also called “a fairy tale palace”. At one time Moszna belonged to Franz von Thiele-Winckler, one of the richest people in Prussia. Franz had great ambitions and did all he could to get the emperor to come to Moszna. Hence, he cre- ated a network of canals in the park on which gondolas traversed, and built a rail joining Moszna with the rest of the world. In the end, Wilhelm II came here on two occasions. First in 1911 and then a Otmuchów, ulubiony zamek biskupów wrocławskich year later, when the ruler also deigned to hunt here. Winckler was Otmuchów, favourite castle of the Wrocław bishops satisfied. Apparently, when asked by the emperor how he mana- ged to build the palace so quickly, he said that the devil himself 99 WIEŻ >> Pałac w Mosznej musi zrobić wrażenie na helped him. Today, Moszna is a dream place for recreation. After każdym. To niemal ikona Opolszczyzny. Jedni mówią o nim: a walk in the park it’s worth having a coffee and cake in the pala- Ruiny neogotyckiego pałacu w Kopicach / Neo-gothic palace ruins in Kopice kicz, inni: Disneyland albo „wizja pijanego cukiernika”. Mosz- ce café. It has to be said that cakes here are as big as the ambi- na ma 365 pomieszczeń – tyle, ile jest dni w roku – i 99 wież. tions of its former owner. For accommodation, it is best to choose Święta Kwitnących Azalii, w pałacu odbywają się koncerty shops, who generously took advantage of their treasury in order to Każda wieża jest inna, niektóre wielkie i strzeliste, inne ma- one of two apartments, the White one or Black one. Marble bathro- muzyki poważnej. introduce a little bit of luxury in the castle. One of them, Filip von lutkie i prawie niewidoczne. Pośród nich architekt dolepił ma- oms and huge showers remember the Winckler times. The place Sinzerdorf, because he had to be carried into the castle in a litter, lownicze balkoniki, setki rzeźb i zdobień. Cały zabytek wyglą- is most beautiful in May. At that time, classical music concerts are ZAMEK NA PODSŁUCHU I KOŃSKIE SCHODY ordered that special stairs be constructed. They are called horse da zresztą jak domek z klocków. Ręka olbrzyma postawiła go held in the palace during the Blossoming Azaleas Festival. >> Nieco surowej wygląda bryła zamku w Otmuchowie, stairs, because many people to this day think that they were in- na skraju wypielęgnowanego parku, tuż obok stadniny koni. niewielkim miasteczku położonym w zachodniej części obec- tended for use by gentlemen who wanted to reach the first floor W maju kwitną tu setki azalii, roztaczając odurzający zapach. CASTLE WHOSE WALLS SPEAK AND HORSE STAIRS nego województwa opolskiego, między Jeziorem Otmuchow- on horseback. Trudno się więc dziwić, że Mosznę nazywa się również „baj- >> The castle in Otmuchów looks less refined. It is in a small skim a Nyskim. Jego początki sięgają XIII w. Z czasem stał From the beginning the castle was one big mystery. In the olden kowym pałacem”. town on the west side of the current Opolskie Province, betwe- się ulubioną siedzibą biskupów wrocławskich, którzy szczo- days rich people didn’t feel safe, the bishops endeavoured to secu- acu w Izbicku, B. Kurys Niegdyś Moszna należała do Franza von Thiele-Wincklera, en Otmuchów and Nyskie Lakes. Its beginnings start in the 13th ł drze korzystali ze swego skarbca, żeby wprowadzić do zam- re themselves as best they knew how. In the knight’s room there is jednego z najbogatszych ludzi w Prusach. Franz miał wiel- century. In time it had become a favourite seat of the Wrocław bi- ku odrobinę luksusu. Jeden z nich, Filip von Sinzerdorf, jako still a fireplace with a movable wall. A recess had been built behind kie ambicje i robił wszystko, żeby do Mosznej ściągnąć same- że musiał być wnoszony do zamku w lektyce, kazał w tym it in which a person can fit. Such a person, usually the owner’s con- Izbicko, klasycystyczna rezydencja Strachwitzów Fot.: arch. Pa go cesarza. W parku stworzył więc sieć kanałów, po których Izbicki, Strachwitz family classical style residence Fot.: arch. Zamku w otmuchowie celu zbudować specjalne schody. Nazywane są końskimi, po- fidant, listened in on conversations and related them back. The spy pływały gondole, kazał przeprowadzić linię kolejową łączącą got to the recess with the aid of a deluded ladder and then via the Mosznę z resztą świata. W końcu Wilhelm II przybył i to dwu- stairs leading from the library. What happened to those whose co- krotnie. Najpierw w 1911 r., a potem rok później, władca ra- nversations did not meet with the owner’s approval? They ended czył tu również polować. Winckler był uszczęśliwiony. Ponoć up in a trap, where part of the floor was movable. The unfortuna- na pytanie cesarza, jak udało mu się tak szybko zbudować te would fall 20 m down onto a sharpened perch. Let’s hope that pałac, odpowiedział, że pomógł mu sam diabeł. Otmuchów’s gentlemen didn’t use this final argument too often. Dziś Moszna jest wymarzonym miejscem do odpoczynku. Po spacerze w parku warto wypić kawę i zjeść ciastko w pała- WITH A BOAR IN THE CREST >> Although Izbicko, a small cowej kawiarni. A trzeba zaznaczyć, że ciastka są tu tak village, was already mentioned in documents in the 13th century, wielkie jak ambicja dawnych właścicieli. Na nocleg najle- the palace here is much younger. From 1811 to 1945 the owners piej wybrać jeden z dwóch apartamentów: Biały lub Czar- of the nearby estates were a well-known Silesian Strachwitz fami- ny, z sypialniami oddzielonymi ażurową ścianą. Marmuro- ly. Patricians built an impressive residence here in classical style. we łazienki i niewyobrażalnie potężne prysznice pamięta- To this day Count Margrit Strachwitz visits Izbicko and the palace, ją Wincklerów. Najpiękniej jest tu w maju. Wtedy, podczas which now houses a cozy hotel. An Angelic Hall leads to its interior,

660-650-65 OpoleOpole zamki.inddzamki.indd 62-6362-63 111-12-181-12-18 14:0614:06 64 wypoczynek z pomysł em holidays with imagination 65

nicze ruiny pałacu w Kopicach, niegdyś własność córki ubo- giej służącej, która nieoczekiwanie została milionerką, dzi- siaj smutno odbijają się w tafli jeziora. Również obronny za- mek w Głogówku wymaga jeszcze nakładu pracy. Natomiast w Turawie nad Małą Panwią, 15 km od Opola, stoi późnoba- rokowy pałac z drugiej połowy XIX w. Jego ostatnimi właści- cielami była rodzina von Garnierów – tych samych, których po- tomkowie prowadzą dziś firmę produkującą kosmetyki. War- to również wspomnieć, że Charles Garnier, znany francuski ar- chitekt, zaprojektował słynną operę paryską i kasyno w Mon- te Carlo. Budowę opery rozpoczęto w 1861 r., dwie dekady po tym, jak śląska linia rodu zaczęła tytułować się von Garnier- -Turnawa. Do dziś zachowała się m.in. neorokokowa sala balo- wa z rzeźbionymi i złoconymi drzwiami dębowymi, marmuro- Zamek w Głogówku gościł m.in. króla Jana Kazimierza Neorenesansowa fasada pałacu w Tułowicach we kominki, neorenesansowy kredens, barokowe szafy biblio- Castle in Głogów also entertained King Jan Kazimierz Neo-renaissance palace façade in Tułowice teczne, stiuki w sali kredensowej, dekoracyjne piece kaflowe oraz złocone dekoracje ścian. Dawna atmosfera magnackiej re- nieważ wiele osób mylnie do dzisiaj sądzi, że miały służyć with shining mirror tiles and crystal chandeliers, which then lead zydencji przetrwała także w neorenesansowym pałacu w Tuło- tym panom, którzy chcieli wjechać na pierwsze piętro konno. through to the following halls: Ballroom, Hunting, Fire Place, Roy- wicach na skraju Borów Niemodlińskich. Mieści się w nim inter- Zamek od początku swego istnienia był jedną wielką tajem- al and Balcony through to a pretty winery. Apartments have the nat technikum leśnego. Uczniowie mieszkają w oryginalnych nicą. W dawnych wiekach bogaci ludzie nie czuli się bepiecznie, names of famous composers, such as Bach, Mozart and Chopin. wnętrzach z detalami architektonicznymi z epoki, stiukami, bo- biskupi zabezpieczali się, jak tylko potrafili. W sali rycerskiej za- From the palace terrace there is a view of the park with ancient, azeriami, spiralnymi schodami i arkadowymi filarami. Dawni chował się kominek z ruchomą ścianą. Zbudowano za nią wnę- monumental trees and ponds with rare species of birds. It is in fact właściciele tych dóbr Franckenbergowie w 1842 r. uruchomili kę, w której mógł się zmieścić człowiek. Osobnik ten, na ogół za- a dream place for a romantic weekend. manufakturę porcelany. Słynne czarne fajansy tułowickie (póź- ufany właściciela, podsłuchiwał rozmowy i przekazywał ich treść niej zakład kupił Schlegelmilch) osiągają dziś na aukcjach nie- komu trzeba. Szpieg dostawał się do wnęki za pomocą zwodzo- CHILDREN & FORESTERS >> After WWII many monu- botyczne ceny (produkcja zakończyła się w 1945 r., po wojnie Renesansowy zamek w Brzegu / Renaissance castle in Brzeg nej drabiny, a następnie schodami wiodącymi z biblioteki. Co się ments were destroyed and often forgotten. Picturesque pala- otwarto Fabrykę Porcelitu „Tułowice”). działo z tymi, których rozmowy nie spodobały się panu zamku? ce ruins in Kopice, at one time belonging to a poor maid’s dau- auctions. Production stopped in 1945, and the “Tułowice” Por- Ci trafiali do zapadni, czyli pomieszczenia, w którym część pod- ghter, who unexpectedly became a millionaire, today sadly re- 12 BECZEK ZŁOTA >> Prawdziwą perłą w koronie naj- celain Factory was opened after the war. łogi była ruchoma. Nieszczęśnik spadał 20 metrów na zaostrzo- flects its image in the lake. Also, a fortified castle in Glogówek wspanialszych zabytków Opolszczyzny jest piastowski zamek ne żerdzie. Cóż, wolimy myśleć, że panowie Otmuchowa niezbyt still needs a lot of work. While in Turaw by the Mała Panwia, 15 w Brzegu. Niezwykły, malowniczy, pełen zagadek – tak można 12 BARRELS OF GOLD >> The Piast castle in Brzeg is a często używali tego ostatecznego argumentu. km from Opole, stands a late baroque palace from the second go najkrócej opisać. Jego budowę rozpoczęto w 1300 r. W XVI real pearl in the crown of the most exquisite Opolskie monuments. half of the 19th century. Its last owners were the von Garnier w. artyści specjalnie sprowadzeni z Włoch nadali Brzegowi The shortest way to describe it is that it’s unique, picturesque and Z DZIKIEM W HERBIE >> Choć niewielką wieś Izbic- family, the same ones whose descendants today have the co- kształt jednej z najpiękniejszych budowli renesansowych w Eu- full of puzzles. Its construction was started in 1300. In the 16th cen- ko, wymieniano w dokumentach już w XIII w., to tutejszy pa- smetics company. It’s worth noting that Charles Garnier, a wel- ropie Środkowej. Równocześnie powstał wspaniały ogród, wy- tury artists especially brought in from Italy gave Brzeg one of the łac jest o wiele młodszy. W latach 1811–1945 właścicielami l-known French architect, designed the famous Paris opera and pełniony zielonymi labiryntami. W tym czasie właśnie w Brze- most beautiful renaissance shapes in Central Europe. At the same okolicznych włości była znana śląska rodzina Strachwitzów. cassino in Monte Carlo. The building of the opera was started gu narodził się termin Piastowie, którym do tej pory zwykło się time a magnificent garden was built filled with green labyrinths. It is Patrycjusze wznieśli tu okazałą rezydencję w klasycystycznym in 1861, two decades after the Silesian family line started to nazywać pierwszą, polską dynastię królewską. Linia Piastów at that time, that in Brzeg the term Piast was born, a term by which stylu. Hrabina Margrit Strachwitz do dzisiaj odwiedza Izbic- use the title von Garnier-Turnawa. Today, there is still the neo- legnickich, zapoczątkowana przez Bolesława Rogatkę, była the first Polish royal dynasty is called to this day. The lineage of the ko i pałac, w którym teraz mieści się przytulny hotel. Do jego rococo ballroom with sculptured and gilded oak doors, marble tą gałęzią rodu, która przeżyła wszystkich innych Piastów, za- Legnice Piasts, started by Bolesław Rogatek was the branch of the wnętrz wiedzie Hall Anielski, błyszczący taflami luster i krysz- fireplaces, neo-renaissance dresser, baroque library bookshe- równo tych w Polsce, jak i na Śląsku. Z niej właśnie pochodził family, which survived all other Piasts, both in Poland and in Silesia. tałami żyrandoli, dalej wędruje się przez sale: Balową, My- lves, stucco in the dresser hall, decorative tile pieces and gil- książę brzeski Jerzy II, uznawany za najwybitniejszego Piasta That is where the Brzeg’s Prince George II comes from, considered śliwską, Kominkową, Królewską i Balkonową aż do urokliwej ded wall decorations. The old atmosphere of the magnate’s re- w epoce nowożytnej. W Brzegu doprowadził do końca budo- to be the most prominent Piast in the modern era. He completed winiarni. Apartamenty noszą nazwiska wybitnych muzyków, sidence has also remained in the neo-renaissance palace in Tu- wę rezydencji, jej trzy skrzydła zostały wzniesione na wzór Wa- the building of the residence in Brzeg, its three wings were model- m.in.: Bacha, Mozarta, Chopina. Z pałacowego tarasu rozta- łowice on the edge of Bory Niemodlińskie. It houses the fore- welu. Legenda mówi, że jeden z właścicieli zamku Jerzy III przy- led on the Wawel castle in Kraków. Legend has it that one of the ca- cza się widok na park z wiekowymi, pomnikowymi drzewa- stry technical school’s boarding house. Students live in original wiózł z wyprawy przeciwko Turkom niezmierzone skarby. Kazał stle owners, George III brought back immeasurable treasures from mi oraz stawami, na których gnieżdżą się rzadkie gatunki pta- interiors with architectural details of the times, stucco, panel- je umieścić w 12 ołowianych beczkach i zamurować w jednej an expedition against the Turks. He ordered them to be placed in 12 ków. To wręcz wymarzone miejsce na romantyczny weekend. ling, spiral staircase and arcaded pillars. In 1842, the Franc- z zamkowych studni. Nikt nie wiedział, w której. Poszukiwania lead barrels and bricked into one of the castle wells. Nobody knew kenberg family, the old owners of these properties, started the złota trwają więc do tej pory. in which. Hence, the search for gold still continues. DZIECI I LEŚNICY >> Po II wojnie światowej wiele za- manufacture of porcelain. Famous Tułowice black delftware (la- Fot.: T. Olendzki Fot.: T. bytków zostało zniszczonych i często zapomnianych. Malow- ter bought out by Schlegelmilch) bring in exorbitant prices at Fot.: B. Kurys

660-650-65 OpoleOpole zamki.inddzamki.indd 64-6564-65 111-12-181-12-18 14:0614:06 66 wypoczynek z historią holidays with history 67

Jaga Kolawa Historia regionu, który od wieków stanowił łakomy kąsek dla sąsiednich krajów, obfituje w ciekawe wydarze- Czego nie wiecie nia o ponadlokalnym znaczeniu. Naturalne bogactwa, rozwinięte ośrodki miejskie oraz dogodne poło- żenie geograficzne spowodowały, iż Śląsk stał się obiektem wielu na- jazdów i walk, a przenikające się polskie, czeskie i niemieckie wpływy ukształtowały tu oryginalną kulturę i obyczaje. Obecne województwo śląskie, ze stolicą w Katowicach, powstało w 1999 r. Zasięgiem obej- o mując dawne województwa: katowickie, częstochowskie i bielskie. Pod Śląskim względem historycznym tutejsze ziemie zawierają część Górnego Śląska, Zagłębie Dąbrowskie, część Śląska Cieszyńskiego oraz zachodnią Mało- WHAT DON’T YOU KNOW ABOUT SILESIA? polskę. Liczne przesunięcia granic politycznych i przynależność do róż- nych organizmów państwowych sprawiły, że historia regionu obfituje w ciekawe wydarzenia o ponadlokalnym znaczeniu. Fot.: arch. Muzeum Zamkowego w Pszczynie.

666-716-71 SlaskSlask dawny.indddawny.indd 66-6766-67 111-12-181-12-18 14:0714:07 68 wypoczynek z historią holidays with history 69

Pocztówki obrazujące życie w Trójkącie Trzech Ceasarzy / Postcards depicting life in the Three Emperors’ Triangle

NA GRANICY TRZECH CESARSTW >> Po upadku The history of the region, which for Zamek w Pszczynie – tu zapadła decyzja o wojnie podwodnej na Atlantyku / Castle in Pszczyna - it is here that a decision about underwater war was powstania krakowskiego w 1846 r. kontrolowana przez za- centuries was always tempting neighbo- borców Rzeczypospolita Krakowska została włączona do Au- uring countries, is full of interesting U-BOOTY W PSZCZYNIE >> W centrum świato- and formally the Three Emperors’ Triangle disappeared three strii. W ten sposób zbiegły się granice między Królestwem events beyond just local significance. wych wydarzeń znalazła się również Pszczyna, miasto o po- years later, after the end of World War I. Picturesquely situated Prus, Cesarstwem Austriackim i Imperium Rosyjskim. Miej- nad 700-letniej tradycji. Lata świetności „Perły Górnego Ślą- borderland areas (in the fork of the White and Black Przemsza sce leżące obecnie na terenie Mysłowic i Sosnowca stało się Natural resources, developed city centres and convenient ska” przypadają na przełom XIX i XX w., czasy panowania Rivers joining into one Przemsza) quickly became tourist attrac- symbolem podziału Polski między zaborców. Tutaj stykały geographic location have meant that the land has become the bogatego śląskiego rodu von Hochbergów, książąt von Pless, tions at the beginning of the 20th century known throughout się granice trzech zaborów i trzech europejskich mocarstw object of many invasions and battles, and the intermingling of ówczesnych właścicieli browaru książęcego w pobliskich Ty- Europe. Steamships sailed on the river. The new port wound up – Prus, Austrii i Rosji. Granica przestała istnieć w 1915 r., Polish, Czech and German influences has shaped an original chach i rezydencji w Pszczynie. Jan Henryk XV von Hochberg the economy, and stalls on the border were very popular. The a formalnie Trójkąt Trzech Cesarzy zniknął trzy lata później, culture and customs here. The current Silesian Province, with był przyjacielem i adiutantem Wilhelma II, cesarza Niemiec 20 m Bismarck Tower with a vast terrace made the place more po zakończeniu I wojny światowej. Malowniczo położone Katowice as its capital, was established in 1999. Its reach in- i Prus. W latach 1915–17 na 21 miesięcy użyczył niemieckiej famous. It was built in 1907 to the design of the German archi- tereny pogranicza (w widłach rzek Białej i Czarnej Przemszy cludes old provinces of Katowice, Częstochowa and Bielsko. Kwaterze Głównej swój zamek w Pszczynie. W rezydencji, tect Wilhelm Kreis. Visitors could admire the panorama of the łączących się w Przemszę) stały się atrakcją turystyczną, już Historically, these lands take in a part of Upper Silesia, Zagłębie w której wcześniej gościła śmietanka wyższych sfer z całej Eu- whole borderland area, and on clear days apparently one could na początku XX w. znała je cała Europa. Po rzece pływa- Dąbrowskie, part of Silesian Cieszyń and west Małopolska. Nu- ropy, ważyły się losy I wojny światowej. To z siedziby sztabu see Kraków. The tower seen as a symbol of Prussian domina- ły wycieczkowe parostatki. Nowy port nakręcał gospodar- merous changes in the political borders and membership of wojsk niemieckich wyszedł słynny telegram Arthura Zimmer- tion over the region was destroyed by the Silesian authorities kę, a przygraniczne stragany cieszyły się sporym powodze- various state systems have meant that the history of the region manna – ówczesnego ministra spraw zagranicznych – któ- in 1937, and the Three Emperors’ Triangle was forgotten. Cur- niem. Sławy miejscu dodawała 20-metrowa Wieża Bismarc- is rich in interesting events beyond just local significance. ry miał spowodować wojnę na kontynencie amerykańskim. rently work is in progress to revitalize this unique place. In 2007 ka zwieńczona rozległym tarasem. Zbudowano ją w 1907 9 stycznia 1917 r. zapadła decyzja o totalnej wojnie podwod- an obelisk was unveiled on the tip of the triangle bathed on both r. według projektu niemieckiego architekta Wilhelma Kre- ON THE BORDER OF THREE EMPIRES >> After the nej na Atlantyku. Szef sztabu admiralicji Henning von Holt- sides by the river currents. The sign on the obelisk about the isa. Z wieży zwiedzający mogli podziwiać panoramę całe- fall of the Krakow Insurrection in 1846, the Republic of Krakow zendorff zapowiedział, że ani jeden Amerykanin nie dotrze memory of the old partitions of Europe and its unification. go pogranicza, a w pogodne dni widać było ponoć Kraków. controlled by the invaders was annexed to Austria. Hence, in do Europy i że Wielka Brytania zostanie zmuszona do pod- Wieża uznawana symbol pruskiej dominacji nad regionem that way the borders of the Prussian Kingdom, Austrian Empire dania się w ciągu pięciu miesięcy. Te sukcesy miały zagwa- U-BOOTY IN PSZCZYNA >> Pszczyna had found itself została zburzona decyzją władz śląskich w 1937 r., a Trój- and Russian Empire met. The area currently situated in the two rantować niemieckie łodzie podwodne U-booty. Już 3 lute- in the midst of world events, a city with over 700 years of tradi- kąt Trzech Cesarzy popadł w zapomnienie. Obecnie trwają cities Mysłowice and Sosnowiec has become a symbol of the go 1917 r. USA zerwały z Niemcami stosunki dyplomatyczne, tion. The glorious years “Pearls of Upper Silesia” were at the prace nad rewitalizacją tego miejsca. W 2007 r. na trójkąt- division of Poland between the invaders. Here the borders of a 6 kwietnia wypowiedziały wojnę. Unikalna rezydencja ary- end of the 19th century and the beginning of the 20th century, nym cyplu oblanym nurtami rzeki odsłonięto obelisk pamię- three partitions and three European powers, Prussia, Austria stokratyczna w Pszczynie przetrwała wojenne pożogi. Obec- times of the rule of a wealthy Silesian family, the von Hoch- Fot.: arch. Muzeum Zamkowego w Pszczynie. ci o dawnym podziale Europy i jej zjednoczeniu. and Russia, had met. The border stopped existing in 1915, Fot. arch UM Sosnowiec nie jest jednym z nielicznych muzeów w Europie posiadają- bergs, Princes von Pless, the owners of the then princely brew-

666-716-71 SlaskSlask dawny.indddawny.indd 68-6968-69 111-12-181-12-18 14:0714:07 70 wypoczynek z historią

cym oryginalne wyposażenie z początków XX w. Zwie- ery in the nearby Tychy and residence in Pszczyna. Jan Henryk XV von dzający Muzeum Zamkowe mogą podziwiać m.in. kom- Hochberg was a friend and an adjutant to Wilhelm II, emperor of Ger- naty książąt pszczyńskich, cesarskie apartamenty i zbro- many and Prussia. In 1915–17 for 21 months he lent his castle to the jownie. Aż 80 proc. wyposażenia cesarskich apartamen- German Headquarters. In the residence, where earlier the elite from tów to autentyki; zachowało się łóżko cesarza z balda- the whole of Europe was entertained, the fate of World War I was be- chimem, oryginalne biurko i fotel, oryginalna łazienka ing weighed. It is from the headquarters of the German Army that the z 1907 r. W salonie cesarskim centralne miejsce zajmuje famous Arthur Zimmerman’s telegram was issued. He was then the stół, przy którym Wilhelm II razem ze swoimi sztabow- Foreign Minister, who was to cause the war on the American continent. cami podejmował decyzje dotyczące przebiegu wojny. On 9 January 1917 a decision was made about a total underwater war on the Atlantic. Chief of staff in the Henning von Holtzendorff admiralty IZRAEL POWSTAŁ W KATOWICACH >> Po- announced that not one American will reach Europe and that Great łożenie śląskich miast na styku trzech ważnych impe- Britain will be forced to surrender within five months. Those successes riów zaważyło o wyborze, pruskich wówczas, Katowic were supposed to be guaranteed by the U-booty German submarines. jako miejsca zjazdu delegatów Ruchu Miłośników Syjo- On 3 February 1917 USA broke diplomatic relations with Germany nu (Chowewej Syjon). Na pierwszej konferencji orga- and declared war on 6 April. The unique aristocratic residence sur- nizacji, która odbyła się w listopadzie 1884 r., zapadła vived the conflagrations of war ad currently is only one of a few muse- ważna decyzja o powstaniu żydowskiego państwa na ums in Europe that has original décor and furniture from the beginning Bliskim Wschodzie. Uczestnicy konferencji z Rosji, Fran- of the 20th century. Those visiting the Castle Museum can admire cji, Wielkiej Brytanii, Rumunii i Palestyny przygotowali such things as the Pszczyna princes’ chambers, emperor’s apartments plan założenia nowych osad żydowskich w Palestynie. and armory. 80 percent of the furniture and fittings in the emperor’s To kluczowe dla historii Izraela spotkanie miało miej- apartments are authentic; the emperor’s canopy bed, original desk and sce w domu na rogu ulic Młyńskiej i Stawowej. Pod ko- chair and original bathroom from 1907 have survived. In the emperor’s niec XIX w. na tej parceli wybudowano hotel Kaiserhof, salon the table at which Wilhelm II together made decisions regarding w którym mieściła się m.in. siedziba loży wolnomular- the course of the war takes central place. skiej „Concordia”. Niestety, obiekt nie przetrwał do cza- sów współczesnych, został wyburzony w latach 60. XX ISRAEL WAS BORN IN KATOWICE >>The location of Sile- w. W tym miejscu wybudowano nowy wówczas dwo- sian cities at the crossroads of three important empires determined the rzec kolejowy. W 120. rocznicę Konferencji Katowickiej choice of Katowice, which were Prussian then, as a place for the con- władze wojewódzkie i miejskie umieściły na budynku gress of delegates of The Friends of Zionism Movement (Chowewej Domu Modlitwy gminy żydowskiej przy ul. Młyńskiej 13 Syjon). At the first conference of the organisation, held in November pamiątkową tablicę. Napis w języku hebrajskim i pol- 1884, an important decision was made about the creation of a Jewish skim głosi: „Tu w Katowicach w dniach 6–11 listopada state in the Middle East. Conference participants from Russia, France, 1884 r. odbyło się zebranie Ruchu Miłośników Syjonu. Great Britain, Romania and Palestine prepared a plan to establish new Wydarzenie to przeszło do historii jako Konferencja Ka- Jewish settlements in Palestine. This meeting, which was historic for towicka i w konsekwencji doprowadziło do powstania Israel took place in the house on the corner of Młyńska and Stawowa Państwa Izrael w 1948 r.”. Mimo że większość śladów Streets. At the end of the 19th century the Kainserhof Hotel was built bytności i gospodarności katowickich Żydów już zosta- on that plot which also housed the “Concordia” Freemason’s Lodge. ła zatarta, wciąż warto się wybrać na wycieczkę szla- Unfortunately, the building did not survive to contemporary times and kiem katowickich judaików. Lokalny oddział Towarzy- was destroyed in the 1960s. A new railway station was built in its place. stwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce pracuje On the 120th anniversary of the Katowice Conference the province nad stworzeniem mapy żydowskich zabytków Katowic. and city authorities placed on the Jewish commune’s House of Prayer building at 13 Młyńska Street a commemorative plaque. The sign in Hebrew and Polish says: “Here in Katowice on 6–11 November 1884 a meetingm of the Friends of Zionism Movement was held. This event wwente down in history as the Katowice Conference and in consequence lleded to the creation of the Israel Nation in 1948”. Despite the fact that Śląska Organizacja Turystyczna momost of the traces of the presence and economy of the Katowice Jews ul. Mickiewicza 29, 40-085 Katowice hahave been erased, it is still worth going on a trip along the Judaica e-mail: [email protected] rroute.ou The local division of the Jewish Social and Cultural Society in www.silesia-sot.pl PoPoland is working towards creating a map of all Jewish historical places www.slaskie.travel iinn Katowice.

666-716-71 SlaskSlask dawny.indddawny.indd 70-7170-71 111-12-181-12-18 14:0714:07 72 na stoku on the slope 73

Agnieszka Franke

U sstóptóp llodowcaodowca AT THE FOOT OF THE GLACIER

Zbliżająca się zima niesie obietnicę śniegu i szaleństwa na alpejskich stokach. Pora odkurzyć narty i zadbać o kondycję. Włoska stacja narciarska w Maso Corto czeka cały rok.

rokie autostrady narciarskie (dla słabiej jeżdżących przygoto- ON THE SLOPE >> The lower station of the funicular rail wano trasy łagodne). Ci, którym lodowce kojarzą się z ekstre- is in the same place, and the trip to the glacier is fast, it kaes malnie trudnymi trasami, będą zmuszeni zweryfikować swoje merely 6 minutes, and it’s efficient with the carriages being wyobrażenia, bowiem odnajdą tu łagodniejsze warianty zjaz- able to carry 80 people. The view on the 3,000 m mounta- du dla słabiej jeżdżących. Na lodowcu znajduje się także roz- ins are breathtaking and in front of us we have incredibly wide budowany i doskonale przygotowany snowpark, oddzielony ski highways and for those less proficient easy runs have been od tras narciarskich i podnoszący poziom adrenaliny nie tylko prepared. Those who associate glaciers with extremely difficult u osób z niego korzystających. runs, will have to verify their ideas, as they will find easier varia- W sezonie zimowym do dyspozycji narciarzy i snowboardzi- tions for those who aren’t such proficient skiers. There is a wel- stów jest 35 km świetnie przygotowanych tras, o różnym l-developed and excellently prepared snowpark on the glacier, stopniu trudności, w tym legendarna trasa Schmugglerine, separated from ski slopes and rising the adrenaline level not prowadząca z lodowca do Maso Corto i przeznaczona dla only in those who use it. W północnych Włoszech, blisko granicy z Austrią, rozpoście- The coming winter promises to bring zaawansowanych fanów białego szaleństwa. Na amatorów In the winter season there are 35 km of fantastically groomed snow and raging fun on the Alp slopes. ra się Maso Corto – niewielki, lecz świetnie przygotowany nart biegowych czekają dwie doskonale przygotowane tra- slopes, with different levels of difficulty, including the legenda- It’s time to dust off the skis and look na przyjęcie narciarzy, ośrodek. Położony na wysokości po- after one’s physical condition. sy – 5-kilometrowa pętla na wysokości 3200 m n.p.m. oraz ry Schmugglerine track, leading from the glacier to Maso Cor- nad 2000 m n.p.m. na końcu malowniczej doliny Senales The Italian ski resort in Maso Corso trasa o długości 2 km usytuowana na wysokości około 2400 so and designed for advanced skiers. There are two tracks for kusi bliskością tras i wyciągów narciarskich. Dobre zaplecze is there all year round. m n.p.m. Nic dziwnego zatem, że Maso Corto chętnie od- cross-country skiers, a 5 km loop at the height of about 2,400 techniczne (niemal wszystkie trasy mogą być w razie potrze- wiedzają kluby sportowe, kadry narodowe różnych dyscyplin m above sea level. Little wonder then that sporting clubs, natio- by sztucznie naśnieżane) oraz bliskość lodowca Hochjoch – to i z różnych zakątków świata. W restauracjach usytuowanych nal teams of various disciplines and from all parts of world like gwarancja dobrych warunków narciarskich przez cały rok. Maso Corso, a centre that is small but excellently well-prepa- bezpośrednio przy stokach serwowane są tyrolskie specjały to visit Maso Corto. Tyrolean specialties and a warming bom- red for skiers lies in northern Italy, close to the border with Au- oraz rozgrzewające bombardino. Przy głównym wyciągu ko- bardino are served in restaurants directly located on the slo- NA STOKU >> Dolna stacja kolejki linowej znajduje się stria. Positioned at the height of more than 2,000 m above sea lejki linowej znajduje się krótki stok o łagodnym nachyleniu, pes. Next to the main funicular rail lift there is a short run on a w samej miejscowości, a wyjazd na lodowiec odbywa się level at the end of the Senales valley it tempts with the close- który gwarantuje przyjemne początki tym, którzy rozpoczyna- gentle slope, which guarantees an pleasant start for those who szybko (zaledwie 6 minut ) i sprawnie (wagoniki pomiesz- ness of its slopes and ski lifts. Good technical facilities, inclu- ją narciarską przygodę. Narciarski dywanik „rozpostarty” przy are just beginning their skiing adventure. A ski carpet “stret- czą 80 osób). Widok na okoliczne 3-tysiączniki zapiera dech ding snow-making facilities if required and good ski conditions trzygwiazdkowej Rezydencji Kurtz zapewnia najmłodszym ched out” in front of the 3- star Kurtz Residence ensures the

w piersiach, a przed nami rozpościerają się niesamowicie sze- all year round. Fot.: arch Maso-Corto komfortowe i bezstresowe warunki do nauki jazdy na nar- youngest skiers comfortable and non-stressful conditions in

772-752-75 masomaso corto.inddcorto.indd 72-7372-73 111-12-181-12-18 14:0714:07 74 na stoku

Top***Residence Kurz Ski Rent & Test Center Oferty specjalne dla rodzin na sezon zimowy 2011–2012 www.masocorto.it www.skirent-masocorto.com Rodziny z dziećmi do 12. roku życia w okresie: e-mail: [email protected] [email protected] 17–24.12.2011 r. za wynajęcie apartamentu tel.: 0039 0473 66 22 20, na tydzień płacą 500 euro; w okresie: 25.02–03.03.2012 r., 24.03–31.03.2012 r. za wynajęcie apartamentu na tydzień płacą 550 euro Special off ers for families for the 2011-2012 season Na narty do Maso Corto zapraszają Sepp Platzgummer – dyrektor Families with children up to 12 years of age during: Top***Residence Kurz i Centrum Testowego Blizzard – oraz jego team. 17–24.12.2011 to rent an apartment for a week costs 500 euro “Come skiing to Maso Corto” – Sepp Platzgummer (Director of During: 25.02–03.03.2012, 24.03–31.03.2012 to rent Top***Residence Kurz, Maso Corto Blizzard Test Centre) and his Team. an apartment for a weeks costs 550 Euro

tach. Począwszy od Bożego Narodzenia w rezydencji funkcjo- nuje bezpłatny miniclub. Najmłodsi pozostawieni przez rodzi- ców pod opieką polskojęzycznej animatorki z pewnością nie będą narzekać na nudę.

CO PO NARTACH >> Po narciarskim szaleństwie, o które w Maso Corto nietrudno, najlepiej zrelaksować się w kompleksie wellness wyposażonym 25-metrowy ba- sen, saunę, łaźnię turecką, kabinę na podczerwień, siłow- nię. W bezpośrednim sąsiedztwie Top Residence znajdują się także Leo’s Pub oraz Buss’l Bar, gdzie dwa razy w tygodniu goście mogą bawić się przy muzyce na żywo. Wypoczywa- jąc w Maso Corto, będzie można również skosztować lokal- nych przysmaków. Dla gości rezydencji Kurtz przygotowali- śmy specjalny program animacji. Narciarze goszczący w cha- cie Marchegg, spróbują wyśmienitej jagnięciny przyrządza- which to learn skiing. Starting with Christmas there is a free nej przez signiorę Helenę. Inną wieczorną atrakcją jest ko- miniclub in the residence. The youngsters left by their parents lacja w schronisku Lazaun, u Christiana i Lori, połączona ze in the care of a Polish speaking carer will definitely not compla- zjazdem na sankach po torze o długości 3,3 km. Dla doro- in of boredom. słych zakończona limoncello także w Buss’l Barze. W Maso Corto odbywają się także cykliczne imprezy. Dużym powodze- APRÈS SKI >> After fantastic skiing which is not difficult niem cieszą się testy nart marki Blizzard (3–10 marca 2012 r.) to find Maso Corsa, it is best to relax in the wellness complex oraz marki K2 (24–31 marca 2012 r.). Goście Top Residen- with a 25 m pool, sauna, Turkish bath, solarium and gym. Right ce Kurz przez cały rok mogą testować najnowszą kolekcję next to the Top Residence there is Leo’s Pub and Buss’l Bar, nart Blizzard w Testcenter & Skirent Blizzard. Polska obsługa where you can enjoy live music twice a week. While relaxing w profesjonalnym serwisie. pomoże im dobrać odpowiedni in Maso Corso one can also try the local delicacies. For Kurz sprzęt. Gorąco polecamy Top Residence Kurz, rezydencję po- Residence guests we have prepared a special entertainment łożoną w bezpośredniej bliskości wyciągów. O dobre samo- program. Ski guests in the Marchegg cottage will try delicio- poczucie gości dba fachowa i sympatyczna obsługa posługu- us lamb prepared by Signiora Helen. Another evening attrac- jąca się językiem polskim. tion includes a dinner in the Lazaun lodge, at Christian’s and Lora’s, combined with a sleigh ride along a 3.3 km track. For adults there is a limoncello waiting also at the Buss’l Bar to end the evening. There are regular events held at Maso Corso. Bliz- zard ski tests are very popular (03–10 March 2012) and K2’s (24–31 March 2012). All year round Top Residence Kurz gu- ests can test the latest Blizzard ski collection in the Testcenter & Skirent Blizzard. Polish staff in a professional service centre will help them to select appropriate equipment. We fully recom- mend Top Residence Kurz, a residence located in direct proxi- mity to ski lifts. Polish language expert and pleasant personal

ensure that the guests are happy. Fot.: arch Maso-Corto

772-752-75 masomaso corto.inddcorto.indd 74-7574-75 111-12-181-12-18 14:0714:07 76 na stoku on the slope 77

Paweł Wroński Snowparks have been set up at most resorts and today their installations are frequently THE CZECH REPUBLIC FOR SNOWBOARDERS tempting rocker skiers. No wonder, as on skis Czechy – with the tip and tail turned up – one can make similar evolutions as on a snowboard, and in any case they are great on various dla deskarzy types of snow, on ski slopes and elsewhere. W większości stacji działają snowparki, a ich instalacje kuszą coraz częściej narciarzy jeżdżą-

cych na rockerach. Nic dziwnego, się Big Air, czyli sekwencja skoczni. Inne przeszkody: poręcze, Some of the most interesting devices for freestyle skiers bowiem na nartach podwiniętych rainbow, rampy etc., zlokalizowano w dwóch pozostałych can be found on Krkonoše slopes, also known as Giant Mo- snowparkach: Vehicle na Horních Mísečkách oraz przy górnej untains, that is for those fascinated with ski jumping and na dziobie i piętce można wyko- stacji wyciągu Hromovka, gdzie ćwiczą początkujący freesty- overcoming snowboarder and skier obstacles. They have nywać podobne ewolucje lerzy. O znaczeniu wszystkich szpindlerowskich urządzeń dla been located in the most important slopes in the country snowboardzistów najlepiej świadczy fakt, że to właśnie tam where snow lovers have been coming for years. And also, jak na snowboardzie, co roku odbywają się dwie prestiżowe imprezy o międzyna- Krkonoše have great conditions for freeriding. Skiing bey- a poza tym sprawdzają rodowym wymiarze: Quiksilver Snowjam (najbliższa edycja ond the slopes, similarly as the obstacles in the snowparks, w marcu 2012) i Burton Špindl Spring Sessions (najbliższa with each season brings skiers and snowboarders closer. się zarówno na trasach, edycja na początku maja 2012). Głównym sponsorem pierw- The top three include installations in Špindl Mill, Pec below jak poza nimi szej z nich jest ceniony zwłaszcza przez młode pokolenie pro- Sněžka and Rejdice. ducent odzieży i ochraniaczy Quiksilver, drugiej – wiodąca fir- ma deskarska – Burton. THE GREAT TRINITY FROM KRKONOŠE >> Eve- Snowpark w Piecu pod Śnieżką (Peci pod Sněžkou) jest zlokali- ry snowboard lover will confirm that “nejlepší snowpark je zowany przy trasie zjazdowej Javor, która ma nocne oświetle- ve Svatém Petru” – the Billabong Snowpark in Špindl Mill. nie. Składa się z dwóch części. W położonej wyżej znajduje się Three snowparks have been made in the resort. The “best” oferująca 10 różnorodnych przeszkód Jibbing Zone. W dolnej is somewhat higher from the lower chair station in the part części są skocznie. Tutejsze wyciągi tworzą wygodną huśtaw- called Svatý Petr, i.e. St. Peter. It provides enjoyment on one kę, wybiegając promieniście z jednego punktu. Z większości of two huge Czech half-pipes. Next to it there is the Big Air, Na stokach Karkonoszy znajdują się najciekawsze urządze- tras i ze snowparku wspaniale widać Śnieżkę (1602 m n.p.m.) which is a sequence of jumps. Other obstacles include ra- nia dla freestylerów, czyli oczarowanych skokami oraz poko- – najwyższy szczyt Karkonoszy. Na jej wierzchołek można ils, rainbow, ramps, etc. and are located in two other snow- nywaniem przeszkód deskarzy i narciarzy. Zlokalizowano je wjechać krzesełkowym wyciągiem nienależącym do piecowe- parks - Vehicle on Horních Mísečkách and at the upper sta- w najważniejszych stacjach kraju, do których od dawna przy- go systemu. Oznacza to, że korzystanie z krzeseł jest płatne tion of the Hromovka lift, where beginner freestylers practi- jeżdżali miłośnicy białego szaleństwa. Poza tym w Karkono- niezależnie od tego, czy posiadamy skipass z Piecu, czy nie. ce. The significance of all the Špindl devices for snowboar- szach panują dogodne warunki do uprawiania freeride’u. Jaz- Warto jednak ponieść koszty. Zarówno bowiem dla deska- ders lies on the fact that every year two prestige internatio- da poza trasami, podobnie jak przeszkody snowparków, z se- rzy, jak i narciarzy stoki Śnieżki są znakomitym terenem zjaz- nal events are held there. The Quiksilver Snowjam (next edi- zonu na sezon zbliża coraz bardziej środowiska narciarskie dowym. Nieratrakowanym oczywiście, a więc freeride’owym. tion in March 2012) and Burton Špindl Spring Sessions (at i deskarskie. Do pierwszej trójki należą z pewnością instala- Zjazd jest wspaniały już chociażby ze względu na 600 m róż- the beginning of May 2012). The main sponsor of the first cje w Szpindlerowym Młynie, Piecu pod Śnieżką i Rejdicach. nicy poziomów. Można zjeżdżać bardziej stromo, ale krócej, event is Quiksilver, the producer of clothing and protective z odkrytej kopuły szczytowej przez las i łąki prosto do dolnej equipment, respected particularly by the young generation. WIELKA TRÓJCA SPOD KARKONOSZY >> Każdy stacji krzeseł. Albo znacznie dalej do Velkej Upy, terenu nar- Sponsor of the second is the major snowboard company, miłośnik snowboardu potwierdzi, że „nejlepší snowpark je ve ciarskiego położonego nieco na wschód od Piecu. Burton. The snowpark in Pec is located on the Javor snow Svatém Petru” – Billabong Snowpark w Szpindlerowym Mły- Niewielka stacja Kořenov-Rejdice, której patronuje firma Alpi- slope, which is lit at night. It is made up of two parts. At the nie. Na terenie stacji urządzono aż 3 snowparki. Ten „najlep- ne Pro, znajduje się na pograniczu Gór Izerskich i Karkonoszy. upper level there are 10 various Jibbing Zone obstacles. In szy” znajduje się nieco powyżej dolnej stacji krzesełek w czę- Należy do największego w Czechach terenu sportów zimo- the lower level there are jumping ramps. The lifts here cre- ści o nazwie Svatý Petr (św. Piotr). Oferuje szaleństwo na jed- wych – Skiregionu. Tworzą go oprócz Rejdic: Harrachov, Ro- ate a comfortable swing, spreading out from one point. The Fot.: fotum ,ChantalS - Fotolia.com nym z dwóch wielkich czeskich half-pipe’ów. Obok zaś piętrzy Fot.: Andrey Kiselev - Fotolia.com kytnice nad Jizerou, Paseky nad Jizerou i Příchovice. highest Krkonoše peak – Sněžka (1,602 m above sea le-

776-81Czechy.indd6-81Czechy.indd 76-7776-77 111-12-181-12-18 14:0814:08 776-81Czechy.indd 78-79 78 6 - 8 1 C z e dym zczeskichsnowparków, wka a wi ju Rejdicki snowparkjestobecnienajwi KONKURENCJA NIE dlaosóboró przeznaczonych JibbingZones Przeszkody bing Zonei4skocznieBigAirustawionewjednymci tak wrotnym tempiepokonujesi Urz nia kasków(designopracowa wi najnowocze wietrzne amortyzuj wietrzne szy czeskisnowparkwyposa szych czeskichartystówstreetartowych).Poza tymtopierw- pope j sprzyja- W rekreacyjnejwersjitopoprostutrudnyprzejazd, opanowaniatechnikijazdyiodwagi. bowiem perfekcyjnego ny nanimskiercross)jestniezwyklewidowiskowy, wymaga profilu. Jakokonkurencjasportowaboardercross(iwzorowa- i zwrotno c ą h cy podnoszeniuumiej ż y ę ponad20zró . ż ą i c przesady. Funkcjonuje nimbezp przy n e tordoboardercrossu–natejtrasiewy dzenia dlafreestylerówwRejdicachuchodz ę d ł ni c pozycjezajmowane wrankingumog d

ł

b 7 ść 8 łą - 7 zarównonarciarzy, jakdeskarzy. na stoku d podczasskoku.Ogromnymatutemo ś 9 niejsze wCzechach.WnazwieExtraPark niema ż nicowanych przeszkód. Wtym15wJib- nicowanych przeszkód. ą ce upadek narciarza lub deskarza, który który lubdeskarza, ce upadeknarciarza Najciekawsze snowparki znajdująsięwKarkonoszach ę The mostinteresting snowparks are inKrkonoše tno Ś ą PI ś zgrupowane w trzech sekcjach zgrupowanewtrzech ż ci, wyrabiaj ony wExtraBag–poduszkipo- ę ł Pasta, jedenznajpopularniej- w >> ż nym poziomieumiej ą ski torobardzotrudnym Hity pojawiaj ę kszym wCzechach.Ma ż dym niemalsezonie, ą cy technik ł atna wypo ą si ś ą cigów wza- ą obecnieza ę ś si wka rodka jest ę ę , refleks ę wka ż tno yczal- ą ż gu. ś dej ci. ż - the Czech Republic. Presently ithas 23jibbinginstallations prepared andbest in a smallparkinto oneofthebiggest Orlické Mountains.Withintwoseasons ithaschangedfrom developed snowpark isinDesztnem,alsothe The most eds 10 m. jumprampexce-Zone, andintheBigAirsphere thehighest carousel. Thereinto are afreestyle 15 inJibbing obstacles xes Placedring-wisethey andtyres. changedthesnowpark und anywhere else,suchasbarrels, boxes, bellshapedbo- isexemplified byké Mountains.Itsoriginality devices notfo- of suchdynamicchangesisSnowpunxinOlešniceOrlic- so therankingcanchangeatany moment.Agoodexample seasonalltheCzechevery snowparks have great hits,and COMPETITION DOESNOTSLEEP r’s ability, technique, reflex andagility. cult slope,thathelpsto improve bothskier’s andsnowboarde- que andcourage.Intherecreational version itismerely adiffi- exceptionally spectacular, techni- whichrequire to have perfect events, boardercrosscontours. Assporting andskiercross are racingroute isconqueredfast onanarrow track withdifficult t’s bigattribute boardercrossing, isthetrackfor thisincredibly snowboarder, whomakes amistake duringajump.Theresor- byipped withExtraBag,airbagsthatabsorbthefall theskieror Czech snowparkequ- Itisthefirst artists). lar Czech art street free popu- hire ofhelmets(designedby oneofthemost Pasta, blic. No,thenameExtraPark isnotanexaggeration. There isa in Rejdice are modernintheCzech currently Repu- themost levels ofability. Devices freestylers for peoplewithdifferent for intheJibingZoneare grouped line. Obstacles inthree sections in JibbingZoneand4BigAirskijumpslopespositionedone Itincludes15blic. Itnowhasmore than20variousobstacles. vice .TheRejdice intheCzech Repu- snowparkisthebiggest chov, Rokytnice nadJezerou, Paseky nadJezerou andPřícho- fromCzech Rejdice, area –Skiregion. there Apart are Harra- winter sports ofthebiggest untains andKrkonoše. Itispart Pro company ispatron, ontheborder canbefound ofIzera Mo- A relatively smallKořenov-Rejdice ofwhichtheAlpine resort, area located ofPec. somewhat east Ormuchfurther, to Velka chairlift. Upa,aski lower station to the andmeadowsstraight peak domethrough theforest go downsteeply, trip,from theopen althoughit’s ashorter inlevels. Onecan if even becauseofthe600mdifference inotherwordsomed ofcourse, freeriding. Theslopeisgreat pes are andsnowboarders. great Notgro- bothskiers for TheSněžkaslo- theextra cost. Pec skipass.Butit’s worth isextra to the thechairlift for Thatmeansthatfee system. ofthePec ,whichisnotpart can getto itstop onachairlift slopesandfromvel) One isvisiblefromthesnowpark. most >> In virtually In virtually

Fot.: aleksey ipatov - Fotolia.com Za najbardziejrozwojowyuzna szkód, awstrefieBigAirnajwi estyle’ow ny). Ustawionepier ischody,(beczki, skrzynki boksywkszta z ma nem, tak oryginalno zmian jestSnowpunxwOle chwili zmieni no (www.lesna.luzanky.cz) iOstrawie(www.vankuvkopec.cz). w kolejnychsezonach.Snowparkiurz mochody. Cz ginalne urz go na3strefy, urz wktórych góry Ješt góry W ostatnimsezonienowysnowparkpojawi skocznia. zaka ich potrzeby zawody O’NeillSoldiers(najbli wane tamrokrocznienajwi instalacje oraz8skoczni.Wrozwojupomagaj wCzechach.Obecnie ma ju przygotowanych ś Stacje narciarskie są przygotowane na przyjęcie narciarzy isnowboardzistówStacje narciarskie narciarzy sąprzygotowane naprzyjęcie ci u ł ego przekszta ż ytkowników. chc Gospodarze ě ż ą e wGórachOrlickich.Wczasiedwóchsezonów d (1012mn.p.m.)nieopodalLiberca.Podzielono karuzel ś ą ci decyduj dzenia, takiejakopony, kuferzdrewna,staresa- ęść ć . Doskona instalacjiju ę ż ś ł . WJibbingZoneustawionoju dym razemjestwznoszona20-metrowa ci cieniowo przekszta ł ą si niespotykanegdzieindziejurz ł Ski resorts areSki resorts ready forskiersandsnowboarders ę ym przyk wjedenznajwi ż ą ę ś za dzenia dopasowanodoumiej nicy wGórachOrlickich.Ojego ksze wCzechachfreestyle’owe ę ż ksza skocznia przekracza 10m. ksza skoczniaprzekracza sza edycjawmarcu2012).Na ł ć o nale ż ł adem takichdynamicznych ono, nast ą ż ą wyposa y snowparkwDeszt- ł dzono tak ci ł ł cie dzwonów, opo- y snowparkwefre- ę kszych inajlepiej ę ż ł pne pojawi si ą 23jibbingowe muorganizo- ż ę y nastokach ć ż gowory- ż e wBrnie 15prze- ą dzenia ą si ę t- ę

with installations otherthan ramps(www.neklidsnow.com).with installations ted to develop quickly, increasing offer theregion’s freestyle ofequipmentandwomen’snufacturer clothing,theparkstar- generousles. Thanksto sponsor, avery Nitro company, ama- snowpark intheregion thatisquite longand richinobstac- in snowboarding. TheKlínovec-Neklid/Boží Darisanother theEurope competitions,includingfor Cup ofsporting nisers in widthand4.7mheight–drew theattention oftheorga- try. –120 Measurements oftheinstallation minlength,16 m level) rampinthecoun- there isasnowparkwiththehighest Krušnýchhor(Klinovec 1,244pe ofthehighest mabove sea Ruda Ontheslo- onŠumava (www.velhartice.info/belveder). a bodyofanoldcaralsointheBelveder snowparkinŽelezná (www.vankuvkopec.cz). Andarailhasbeenpassedthrough are alsosetupinBrno(www.lesna.luzanky.cz) andOstrava Snowparks woodentrunkandoldcars. vices, suchastyres, to wantto userabilities.Theowners equipitwithoriginalde- It isdividedinto three zones, where thedevices are matched mountain(1,012the Ještěd mabove sealevel) nearLiberca. seasonontheslopesof A new snowparkappeared inthelast competition. ted every for intheCzech Republic.biggest A10 m.jumprampiserec- competitionsheldinMarch 2012, freestyle ill Soldiers the and 8jumpramps.Itsgrowth ishelpedby theannualO’Ne- sed. The list includescloseto 30objects. sed. Thelist beingmoderni- earlier are constantly blic, andthosestarted Snowparks are poppingupeverywhere intheCzech Repu- ký Sněžníkwhere in1932 “InParadise” skilodgewasbuilt. andlowerMoravian Králic- Rychlebské hory Hrubý Jeseník, place inthemountains.Three mountaingroups meetthere: experience, abeautiful butalsofor asporting more thanjust remembering thisregion ifweare lookingfor ride. Itisworth duringone is thatitpossibleto conqueralltheobstacles se to thePolish border on Paprsk inJesionki.Itsattribute A COSYKASKADA

>> Sněžka slopesare besiegedby snowboarders The Kaskadasnowparkisclo- Stoki Śnieżki sąobleganeprzez deskarzy on theslope 111-12-18 14:08 1 - 1 2 - 1 8

1 79 4 : 0 8 80 na stoku

A przez karoserię starego samochodu przepuszczono poręcz PPecec ppodod SněžkouSněžkou KKořenov–Rejdiceořenov–Rejdice (rail) także w snowparku Belveder w Żelaznej Rudzie na Szu- mawach (www.velhartice.info/belveder). Na skłonie Klinovca (1244 m n.p.m.), najwyższego szczytu SSzpindlerowyzpindlerowy MMłynłyn Krušných hor, znajduje się snowpark szczycący się najwięk- szą rampą w Czechach. Wymiary instalacji: długość – 120 m, szerokość – 16 m, wysokość 4,7 m, przyciągnęły uwagę or- ganizatorów zawodów sportowych, między innymi Pucha- ru Europy w snowboardzie. W tym rejonie jest jeszcze drugi TERENY NARCIARSKIE Z NAJCIEKAWSZYMI SNOWPARKAMI dość duży i bogaty w przeszkody snowpark: Klínovec-Neklid/ Szpindlerowy Młyn (Špindlerův Mlýn) >> Karkonosze; położenie 702– –1235 m n.p.m.; łączna długość tras zjazdowych: 25 km (85 km tras biego- Boží Dar. Pod opieką hojnego sponsora, producenta sprzętu wych), tor saneczkowy; www.skiareal.cz i odzieży deskarskiej – firmy Nitro, zaczął się szybko rozwijać, Piec pod Śnieżką (Pec pod Sněžkou) >> Karkonosze; położenie 830–1215 wzbogacając freestyle’ową ofertę regionu o inne niż rampa m n.p.m.; łączna długość tras zjazdowych: 10,5 km (20,5 km tras biegowych). instalacje (www.neklidsnow.com). Niedaleko stąd także do Jańskich Łaźni i terenu narciarskiego Černá hora (www.janskelazne.cz), który oferuje 20 km tras zjazdowych i aż 70 km tras dla biegaczy; www.skipec.com KAMERALNA KASKADA >> Nieopodal granicy z Pol- Kořenov–Rejdice >> Karkonosze/Góry Izerskie (należy do Skiregionu; ską na Paprsku w Jesionikach znajduje się snowpark Kaska- www.skiregion.cz), www.rejdice.cz da. Atutem zastosowanego tam rozwiązania jest możliwość Oleśnica (Olešnica) >> Góry Orlickie; www.snowpunx.cz, www.vlekcihalka.cz podejścia do wszystkich przeszkód podczas jednego przejaz- Desztne (Deštné) >> Góry Orlickie, położenie 610–850 m n.p.m.; łączna du. O tym rejonie warto pamiętać, jeśli poszukujemy nie tylko długość tras zjazdowych 4,5 km (40 km tras biegowych); sportowych wrażeń, ale również pięknego miejsca w górach. www.sportprofi .cz/snowpark Tam, gdzie zbiegają się trzy grupy górskie: Hrubý Jeseník, Ry- Ještěd >> Góry Izerskie, położenie 540–1012 m n.p.m.; łączna długość tras zjazdowych: 9,2 km (7,5 km tras biegowych); www.snowparkjested.cz chlebské hory i dolnomorawski Králický Sněžník, w 1932 r. Śnieżnik na Dolnych Morawach (Králický Sněžník) >> Położenie 748– wybudowano schronisko „W Raju”. –1200 m n.p.m.; łączna długość tras zjazdowych: 3,5 km (20 km tras biego- Snowparki wyrastają w Czechach niczym grzyby po deszczu, wych); www.freestyle-dm.cz/php; www.dolnimorava.cz a założone wcześniej są nieustannie modernizowane. Lista Na Paprsku >> Jesioniki, łączna długość tras zjazdowych: 1 km (30 km tras biegowych); www.paprsek.net obejmuje blisko 30 obiektów. Interes się kręci, ale nikt nie Klinovec >> Krušně hory, położenie 760–1244 m n.p.m.; łączna długość tras traci głowy! zjazdowych 10 km (35 km tras biegowych); www.zima.klinovec.cz Ciekawe informacje, rankingi, nowości i wydarzenia w czeskich snowparkach znajdziemy na stronach: www.freeride.cz, www.e-snowboard.info Obok snowparków biegną trasy narciarskie Ski slopes run alongside snowparks SKIING AREAS WITH THE MOST INTERESTING SNOWPARKS Špindlerův Mlýn >> Krkonoše; located 702–1,235 m above sea level; com- bined length of ski slopes: 25 km (85 km cross country tracks), toboggan track; www.skireal.cz Pec pod Sněžkou >> Krkonoše; located 830–1,215 m above sea level; combi- ned length of ski slopes: 10.5 km (20.5 km cross-country tracks). From here it is close to Janske Lazne and the Černá hora ski area (www.janskelazne.cz), which provides 20 km of ski slopes and 70 km of cross-country tracks; www.skipec.com Kořenov–Rejdice >> Krkonoše/Izera Mountains (part of Skiregion; www.skiregion.cz) www.rejdice.cz Olešnica >> Orlické Mountains, www.snowpunx.cz, www.vlekcihalka.cz Deštné >> Orlické Mountains, located 610–850 m above sea level; combined length of ski slopes: 4.5 km (40 km cross-country tracks); www.snowparkjested.cz Ještěd >> Izera Mountains, located 540–1,012 m above sea level; combined length of ski slopes: 9.2 km (7.5 km cross-country tracks); www.freestyle-dm.cz/php; www.dolnimorava.cz Králický Sněžník in Lower Moravia >> Lower Moravia, located 748–1,200 m above sea level; combined length of ski slopes: 3.5 km (20 km cross-country tracks); www.freestyle-dm.cz/php; www.dolnimorava.cz Na Paparsku >> Jesionki, combined length of ski slopes: 1 km (30 km cros- s-country tracks); www.papersk.net Klinovec >> Krušně hory, located 760-1,244 m above sea level; combined length of ski slopes: 10 km (35 km cross-country tracks); www.zima.klinovec.cz Fot.: Psop Photo - Fotolia.com

776-81Czechy.indd6-81Czechy.indd 80-8180-81 111-12-181-12-18 14:0814:08 82 wydarzenia events 83

Anna Dąbrowska

Ełk Na początku roku w Ełku odbywają się Mazurskie Zimowe Zawody Balonowe / Masurian Winter Ballooning Competitions take place in Ełk at the beginning

da i lasy – to wszystko tworzy atmosferę sprzyjającą aktywne- Ełk offers an exceptionally wide scale of tourist attractions, that is W centrumcentrum wwydarzeydarzeń mu wypoczynkowi. Ełk oferuje niezwykle szeroką gamę atrak- why every tourist will find something for himself, irrespective of the EŁK – IN THE CENTRE OF EVENTS cji turystycznych, dlatego każdy znajdzie tu coś dla siebie, bez season. Those passionate about history and historic objects will be względu na porę roku. Pasjonaci historii i zabytków będą urze- charmed by the local ruins of the Teutonic castle on Lake Ełk. For NAJWIĘKSZE MAZURSKIE MIASTO LEŻY THE BIGGEST MASURIAN CITY LIES czeni lokalnymi ruinami zamku krzyżackiego na wyspie Jeziora those who love architecture and relaxation combined with learning W NIEZWYKLE PIĘKNYM I MALOWNICZYM IN AN EXCEPTIONALLY BEAUTIFUL Ełckiego. Na miłośników architektury i wypoczynku połączone- have the 100 year-old Ełk Narrow-Gauge Rail, Water Tower and a MIEJSCU, WŚRÓD LASÓW, RZEK I JEZIOR. TA- AND PICTURESQUE AREA, AMONG FORESTS, go z nauką czekają zabytkowa stuletnia Ełcka Kolej Wąskoto- bridge over the Ełk Lake. Every year the best-known groups and ar- KIE OTOCZENIE ZADOWOLI NIE TYLKO TURYSTÓW RIVERS AND LAKES. SUCH SURROUNDINGS rowa, Wieża Ciśnień oraz most nad Jeziorem Ełckim. Co roku tists from Poland and abroad perform in Ełk during the “Masurian ŁAKNĄCYCH CISZY I RELAKSU, ALE TAKŻE SATISFY NOT ONLY TOURISTS LOOKING FOR PEACE w czasie „Mazurskiego Lata Muzycznego” w Ełku występują Summer Music” festival. Summer time is also a windfall for movie MIŁOŚNIKÓW AKTYWNEGO WYPOCZYNKU, AND QUIET AND RELAXATION, BUT ALSO LOVERS najbardziej znane zespoły i artyści z Polski i z zagranicy. Letni fans, when there are screenings at the “Masurian Cinema under the NA KTÓRYCH CZEKAJĄ SPŁYWY KAJAKOWE, OF ACTIVE RECREATION, FOR WHOM CANOEING, czas to także gratka dla kinomanów – przez całe wakacje za- Stars” during the entire vacations. KONNE PRZEJAŻDŻKI I ROWEROWE ŚCIEŻKI. HORSE RIDING AND BIKE TRACKS AWAIT. prasza „Mazurskie Kino Pod Gwiazdami”. On hot days it is a must to spend some time on the local beach and ZNAJDZIE SIĘ TEŻ COŚ DLA DUCHA THERE IS ALSO SOMETHING FOR THE SOUL W upalne dni koniecznie trzeba spędzić trochę czasu na miej- enjoy swimming in the sunshine. It’s worth taking advantage of the I DLA BRZUCHA. W DROGĘ! AND FOR THE STOMACH. LET’S GET GOING! skiej plaży i zażyć słonecznej kąpieli. Warto również skorzy- water equipment and go on the Ełk Lake. The edge of the city with stać ze sprzętu wodnego i popływać po jeziorze – z wody its promenade stretching along the lake look great from the water. Ełk, położony na obszarze zwanym Zielonymi Płucami Pol- Ełk, situated in an area called the Green Lungs of Poland, is a beau- wspaniale widać brzeg miasta z otaczającą go promenadą. The Ełk surroundings are perfect to observe nature. Local forests ski, to piękne miasto mazurskiego regionu, bogate w zabyt- tiful city in the Masuria region, rich in historic objects and an intere- To także wymarzone miejsce na całodniowe rowerowe prze- are inhabited by lynx, badgers, roe, boar and deer, as well as mo- ki i ciekawą historię. Kiedyś – drewniana twierdza założona sting history. Once upon a time it was a wooden fortress established jażdżki. Okolice Ełku świetnie nadają się do obserwacji przy- ose and beavers. Ornithologists are asked to bring torches, as in przez plemię Jadźwingów, przekształcona później w krzyżac- by the Jaćwież tribe, later converted into a Teutonic watchtower, cur- rody. Okoliczne lasy zamieszkują bowiem rysie, borsuki, sar- summer one can spy on storks, grouse, harriers, capercaillies and ką strażnicę, obecnie zaś prężnie rozwijające się, pełne pozy- rently it is a dynamically developing city, full of energy, which can bo- ny, dziki i jelenie, jak również łosie i bobry. Ornitolodzy pro- hazels. tywnej energii miasto, które szczyci się wspaniałą lokalizacją i ast about a fantastic location and a rich tourist and recreation offer. szeni są o zabranie lornetek – latem można podglądać bocia- Masurian winter is a windfall for those who love skiing. A forested bogatą ofertą turystyczno-rozrywkową. ny, cietrzewie, błotniaki, głuszce czy jarząbki. hilly area makes skiing possible. Both in winter and in summer it’s NOT ONLY IN SUMMER >> Every year more people are Mazurska zima to nie lada gratka dla amatorów białego sza- worth going along the 37 km Michał Kajki route or on the 19 km Ta- NIE TYLKO LATEM >> Z roku na rok coraz więcej osób appreciating the beauty of the landscape, which is part of Ełk. Proxi- leństwa. Zalesiony pagórkowaty teren umożliwia jazdę na tar route. Soon there will be two tracks for cross-country skiing, and docenia piękno naturalnego pejzażu, w który wpisuje się miasto mity to lakes, the cleanliness and clarity of the water, wild nature and nartach. Zarówno zimą, jak i latem warto wybrać się na prze- in December an indoor ice skating rink will be opened. fot.:M.Kromarek Ełk. Bliskość jezior, czystość i przejrzystość wody, dzika przyro- forests, it all creates an atmosphere conducive to active recreation. fot.: R. Makarewicz chadzkę szlakiem im. Michała Kajki (37 km) lub szlakiem ta- Those who aren’t keen on winter sports and prefer to spend time

882-852-85 Elkwlasciwy.inddElkwlasciwy.indd 82-8382-83 111-12-181-12-18 14:0814:08 882-85 Elkwlasciwy.indd 84-85 84 2 - 8 5

E l k w – towieloletniatradycja,któracieszysi kalni arty ś rozb BRZUCHAIDUCHA DLA tarskim (19km).Niebawempowstan przepadaj zazimowymisportaminie lodowisko.Ci,którzy otwarte kryte wiania narciarstwabiegowego,aju si kuchni, dlategowE tuj strowy koncert,wczasiektóregopodgo W grudniuzagrazespó Nikogonieodstrasza koncerty iprzedstawienia. kodzie cji. Poza tymwczasiejarmarkub przeja oferuj organizatorzy scy zniecierpliwo lennicy s ponownie skosztowa Nikt niewyjedziest ż czana zborówkami,fraszynki,czylikotlecikiziemniaków, atak- specja ca nych potraw. miejskiejpromenadziefunkcjonujeponad30 Przy ś dekoracjami, którewprowadz anio ny nastrój.Tegoroczn W E s si baloniarstwa zkrajuizagranicy. ZimanaMazurachzapowiada wych ZawodówBalonowych,którewlutym Szczególnie ciekawiezapowiadasi l ę ul. Wojska Polskiego 47 Centrum Informacji Turystyczno-Kulturalnej [email protected], tel. (87)7326281,6282, E8 Route, from Kraków E77Route. by E77Route, from Poznań A2Highway, andthenS30 Getting there: Authorities oftheCity Promotion Division Wydział PromocjiUrzędu Miasta a potem drogą S30iE8,zKrakowa drogą E77. Dojazd: ci wi ł e bogaty wybór potraw z ryb, np.suma,szczupakaiw e bogatywybórpotrawzryb, l a odkich przysmaków. ę ę dy –wtrakciewyj ł ą ą s naprawd orocznych restauracjiibarów, któreoferuj wParku Wodnym lubkorzysta ą c . Warto zajrze si ł ł i teczny. Miastozostanieozdobionespecjalnymi ysn oraztzw. kurtyny ł w ku zawszedziejesi ę ż ł y ł y, tj.:babkaziemniaczanazeskwarkami,kiszkaziemnia- em artystycznymlokalnychtwórców, atak d zespo www.elk.pl, www.elk.info.plwww.elk.pl, . z Warszawy drogą S8,zGdańskadrogą E77,zPoznania autostradą A2, i ą ż n ł ś odko ki bryczkami, przygotowywanie przygotowywanie ki bryczkami, d sztuczneognie.To niekonieczimowychatrakcji.Wszy- ci. Wcentrummiastaodb ą d

iwol

wydarzenia ę

8 ciekawie! ł from Warsaw by S8Route, from Gdańsk ś y DriftiNazir, za 4 ci powinniprzyjecha - 8 ś 5 ć ą ci doE spokojniesp ą ą ą ł ą czekaj ku znajdziesi wiele atrakcji – wspólne ubieranie choinki, wieleatrakcji–wspólneubieraniechoinki, ą d g ć tkowego koncertuza mazurskichda nowo ł ś ł ku w czasie tego wydarzenia, poniewa ku wczasietegowydarzenia, Hey. Miastozapraszatak wietlne. Po raz18.zabrzmi ł odny, za ę ą co nakolejn ś ą ci ś go punktualnieopó ś ą interesuj b ę ę >> ś dzie mo dza ś ę ę ci imieszka niejeden turysta wróci, aby wróci,aby niejedenturysta ć ć te ę ę dzie doE zsi dzie si wE ć ń ą ż Region s

ę czas,mog edycj co . Wczesn nies ż ą

ł ś owni lubsauny. wgrudniuzostanie ł dwietrasydoupra- ł wietlisty dwumetrowy wietlisty dwumetrowy ku na ą ż ym niebemzaprezen- ś ś ś ł na zapozna ku tegoroczny okres ku tegorocznyokres ę cego, odbywaj wi dlawielbicielilokal- piewaj ś

ł ę ci ś abn ą ą MazurskichZimo- wi ń ą tecznych dekora- ł m.in. mazurskie m.in.mazurskie ców w ynie ze smacznej ynie zesmacznej gaj Ś ą ą ą ł wi nocy na niebie nocy naniebie ż teczny jarmark teczny jarmark jesieni c ą ą ś e skosztowa ą ż ą izagraj nieg i mróz. nieg imróz. relaksowa ę e nasylwe- mi popularno- ą to Miodu. to Miodu. ś e wietlnymi wietlnymi ć ś ł o si ł wi ckie ko- ę ą ś gorza. gorza. ę ników ników zwo- ą ą zr tecz- ą si Nazir groups will play under the stars. whileatexactlyNazir groups midnightfire- willplay underthestars. vites everyone to aNew Year’s and atwhichtheDrift eve concert away anyone. TheHey group willplay inDecember. alsoin- Thecity doesn’tfrighten andthesnow andfrost andperformances concerts There isalways somethinginteresting there goingoninEłk, are sweet delicacies. local aswell astry decorations andhandcrafts, can buyChristmas one decorations.Alsoduringthefair and preparation ofChristmas tree decorating,arideinhoseandcarriage ding jointChristmas during thisevent provide astheorganisers many attractions,inclu- popular.dition, whichcontinuesto comingto bevery Ełk It’s worth centre. Itisanoldtra- isorganisedinthecity fair Afestive concert. special willsingandplay atavery rols, localandinternational artists For the18thcurtains. ofEłkca- year inarow there willbeaconcert year’s willincludea2mangelinlightsandso-calledlight novelty This which willcreate bothresidents seasonfor andguests. afestive willbedecorated withspeciallightdecorations, Thecity inEłk. sting This year’s seasonpromises to Christmas beexceptionally intere- finitely cometo EłkinSeptember theHoney for Festival. someMasuriandishes.Lovers ofsweetsshouldde- turn to againtry from here,eel. Nobodywillleave whilemany hungry willre- atourist pike suchascatfish, with blueberries,potato and rissoles,andfish ne specialties,suchasapotato cake withgreaves, potato sausage Masuriancuisi- whichalso offer andbars, more than30restaurants mething here gourmands.Next for to thelocalpromenade there are itsdeliciouscuisine,thatiswhy for inEłktherefamous isalsoso- lo- ę ę ż ć ć works willlightthenightsky. That’s nottheendofwinter attrac- -

tions. Everyone thenext iswaitingimpatientlyfor editionofMa- surian Winter attracts BalloonCompetition,whichinFebruary sauna. quietly canrelax intheWater parkorenjoy centre and thefitness FOR THESTOMACH&SOUL those from Poland andabroad wholove ballooning.Winter in Masuria really promises to beinteresting! Letnia panorama Jeziora Ełckiego /Ełk Lake’s summerpanorama >> The region is

fot.:D. Pełszyński

Fot.: E. Buchert 111-12-18 14:08 1 - 1 2 - 1 8

1 4 : 0 8 książki Krakowskie PrzedmieÊcie 12, Lublin 87 tel.: 081 536 67 20 Anna Dąbrowska www.vanilla-hotel.pl [email protected] Urszula Gabryelska

Na każdy weekend Szósta edycja przewodnika po najpiękniejszych zakątkach Polski jest adresowana do ludzi pragnących cie- kawie spędzić weekend lub krótki urlop. Publikacja opisuje 52 wycieczki po Polsce w formie dwudniowych starannie zaplanowanych wypadów, od malowniczej wyspy Wolin po dzikie bieszczadzkie połoniny. Znaj- dziemy tu propozycje dla ludzi aktywnych, atrakcje dla dzieci, muzea i wystawy oraz informacje o lokalnych festynach i świętach. Nie zapomniano także o informacjach praktycznych: mapkach, adresach miejsc nocle- gowych i restauracji. Szybką orientację ułatwiają tytuły tras na paginie i przejrzysty indeks. Ponadto przewodnik wzbogacono o wizualizacje 3 D najciekawszych atrakcji, dodatek turystyczny z opi- sem 12 tras na każdą porę roku, nie tylko po Polsce, oraz wygodne etui. „Polska na weekend”, wyd. Pascal, cena: 49,90 zł Wyprawa przez nicość Colin Thubron, jeden z najbardziej znanych brytyjskich dziennikarzy-podróżników, wyrusza w wielką podróż przez Syberię, aby poznać życie jej mieszkańców. Przemierza śpiącą krainę od Uralu po Włady- Serdecz nie zapra sza my do ,,Vanil la Hotel”, po∏o ˝o ne go w samym wostok. Start w Jekaterynburgu, meta w Magadanie, na Dalekim Wschodzie. Podczas wyprawy zagląda do chaty współczesnego Rasputina, wspomina losy ostatnich rosyjskich carów, szuka starowierców, sercu Lubli na, w XVII -wiecz nej ka mien ni cy na lu bel skim dep ta ku. Lodowej Księżniczki, ostatnich szamanów i Żydów. Arktyka, zimne słońce, krótkie lato, złowieszcza zima Bli skoÊç Sta rów ki spra wia, ˝e Va nil la Ho tel jest ide al nym miej scem i bezkresna przestrzeń wielu milionów kilometrów. Najbardziej tajemnicza część Rosji jest opisana pięk- zarów no dla goÊci podró ˝u jà cych w celach s∏u˝bo wych jak i tury - nym, często poetyckim językiem. Proza z najwyższej światowej półki. Colin Thubron, „Po Syberii”, wyd. Czarne, cena: 38 zł stycz nych. Za pra sza my do sko rzy sta nia z 18 po koi o bar dzo ró˝ nych, niezwy k∏ych aran˝a cjach. Pokoi komfor to wych, klima ty zo wa nych Rowerem do Azji O czym jest ta książka? O krajach, ludziach, religiach, przebytych kilometrach, o tym, że warto dać się z do st´ pem do in ter ne tu. Ob s∏u ga na sze go ho te lu za dba o Paƒ stwa ponieść przygodzie i realizować marzenia. Bo tak właśnie zrobił Robb Maciąg. Wraz z żoną Anną wyru- i spra wi, ˝e po byt u nas b´ dzie przy jem no Êcià. szył rowerem do Indii. Przemierzył tysiące kilometrów, m.in. przez Turcję, Iran i Pakistan, udowadniając tym samym, że się da pojechać i wrócić w zdrowiu i szczęściu. Sukces tej wyprawy jest zasługą wielu dobrych ludzi, jakich autor spotkał na swojej drodze. Przygody opisane w książce gwarantują mnóstwo Odwiedzajàcych nasz hotel zapraszamy równie˝ do istniejàcej dobrej zabawy i pozytywnej energii. Lekturę uprzyjemniają lekki i barwny język, wspaniała oprawa gra- od lat ,,Vanilla Cafe” – najlepszej kawiarni w Lublinie, w której ficzna oraz mnóstwo zdjęć z dalekiego świata. Robert „Robb” Maciąg, „Rowerem w stronę Indii”, wyd. Bernardinum, cena: 36 zł serwowane desery i kawa oraz niepowtarzalny klimat pozostajà na długo w pami´ci naszych goÊci Ognista ziemia Marek Tomalik pierwszy raz pojechał do Australii ponad dwadzieścia lat temu i zakochał się na zabój. Dla pra gnà cych zor ga ni zo waç ka me ral ne spo tka nia przy go to wa - O swojej miłości pisze w książce „Australia. Gdzie kwiaty rodzą się z ognia”. Na początek męska wy- prawa w głąb buszu, dyscyplina, podział zadań, przestrzeganie ustalonych zasad. Między wierszami li Êmy ,,Va nil la Club”, gdzie w nie ba nal nie urzà dzo nych wn´ trzach odnajdziemy cenne wskazówki, jak przeżyć w upale, bez łączności z oddaloną o dziesiątki kilometrów mo ˝e cie Paƒ stwo mi ∏o sp´ dziç czas. cywilizacją. Wyprawa dobiega końca i wchodzimy w świat aborygeńskich wierzeń. Autor pisze o naiw- nych mieszkańcach Australii w pełen szacunku sposób, stara się zrozumieć ich kulturę i skomplikowaną duchowość. Napisane lekko, mądrze i bez pychy. Całości dopełniają nasycone kolorami zdjęcia pięk- Mamy nadzie j´, ˝e odnaj dzie cie si´ Paƒstwo w naszych wn´trzach, nego kontynentu. a my stwo rzy my at mos fe r´, w któ rej nie za uwa ˝y cie jak szyb ko Marek Tomalik, „Australia. Gdzie kwiaty rodzą się z ognia”, wyd. Otwarte, cena 39,90 zł mi ja czas.

886-876-87 ksiazki.inddksiazki.indd 86-8786-87 111-12-181-12-18 14:0914:09 88 wydarzenia events 89

Anna Dąbrowska vided into two parts. They were included in the countries that were newly created at that time. Fortunately since then Poland and the Czech Republic entered the Schen- gen zone and once again it is possible to travel as if it were one historical duchy, just like in the past.

BEYOND BORDERS >> Since the time of both the dynasties from the medieval times until the 20th centu- ry many valuable architectural monuments had been bu- ilt in the entire Silesian Cieszyn region. One only needs to mention the Cieszyn Piast tower from the 14th centu- ry, which to this day rises above the city, the 16th centu- ry Grodecki family castle in Grodziec, a wooden church in Guty, the current Trzyniec district in the Czech Repu- blic. In 2002 all the interesting objects were joined toge- ther by the tourist route, the “Via Ducalis- Princely Road”. Three years later the Silesian Cieszyn buildings in the Czech Republic, in the Bielski District and in Bielsko-Bia-

Kaplica w Wiśle / Chapel in Wisła Cieszyn DDrogaroga KsiKsiąążężęcaca CIESZYN – A PRINCELY ROAD

PRZEZ PONAD SZEŚĆ STULECI KSIĘSTWO FOR MORE THAN SIX CENTURIES storycznej krainy na dwie części. Weszły one w obręb nowo po- CIESZYŃSKIE ZNAJDOWAŁO SIĘ POD THE DUCHY OF CIESZYN WAS UNDER wstałych wówczas państw. Na szczęście od czasu przystąpienia PANOWANIEM DWÓCH WIELKICH DYNASTII THE RULE OF TWO GREAT EUROPEAN Polski i Czech do strefy Schengen pomiędzy terytoriami – zupeł- Kościół Podwyższenia Krzyża Św. w Bystrzycy nad Olzą EUROPEJSKICH – PIASTÓW CIESZYŃSKICH DYNASTIES – CIESZYN PIASTS nie jak kiedyś – znowu można podróżować jak po jednym, histo- Church Assumption of St.Bystrzyca by the Olza River ORAZ HABSBURGÓW. SPOŚRÓD AND THE HABSBURG FAMILY. AMONG rycznym księstwie. WZNIESIONYCH WÓWCZAS ZAMKÓW, THE CASTLES, PALACES AND CHURCHES PAŁACÓW I KOŚCIOŁÓW, BUILT AT THAT TIME LUCKILY PONAD GRANICAMI >> Za czasów obu dynastii (od WIELE SZCZĘŚLIWIE PRZETRWAŁO MANY HAVE SURVIVED TILL TODAY. średniowiecza aż do XX w.) na całym obszarze Śląska Cieszyń- DO DZIŚ. POŁĄCZYŁ JE SZLAK TURYSTYCZNY THEY ARE JOINED BY A TOURIST ROUTE skiego wzniesiono sporo cennych zabytków architektury. Wystar- O NAZWIE „VIA DUCALIS – DROGA KSIĄŻĘCA”. CALLED “VIA DUCALIS – PRINCELY ROAD”. czy wspomnieć o cieszyńskiej Wieży Piastowskiej z XIV w., któ- ra do dziś góruje nad miastem, XVI-wiecznym zamku Grodec- W 1653 r. zmarła Elżbieta Lukrecja – ostatnia przedstawicielka li- Elizabeth Lucretia died in 1653, the last representative kich w Grodźcu, drewnianym kościele w Gutach, obecnej dzielni- nii cieszyńskich Piastów. Zakończyła w ten sposób okres ponad of the Cieszyn Piasts. That ended more than 360 years cy Trzyńca w Czechach. Wszystkie ciekawe obiekty połączył wy- 360 lat władania tej dynastii. Księstwo Cieszyńskie przypadło of that dynasty’s reign. The Duchy of Cieszyn fell to the tyczony w 2002 r. szlak turystyczny „Via Ducalis – Droga Ksią- Habsburgom, którzy niepodzielnie panowali na tych terenach aż Habsburg family, who ruled supreme in this region until żęca”. Trzy lata później na szlaku znalazły się budowle Śląska do końca pierwszej wojny światowej. Dwa lata później w wyni- the end of World War I. Two years later as a result of a con- Cieszyńskiego leżące w Republice Czeskiej, w powiecie bielskim Fot.: Arch. UM w Cieszynie ku sporu między Polską a Czechosłowacją dokonano podziału hi- flict between Poland and Czechoslovakia the land was di- Fot.: Arch. UM w Cieszynie oraz w Bielsku-Białej. Na szlaku znalazły się aż 42 zabytkowe bu-

888-928-92 cieszynindd.inddcieszynindd.indd 88-8988-89 111-12-181-12-18 14:1014:10 888-92 cieszynindd.indd 90-91 90 8 - 9 2 c i e s Projekt jestdofi nansowany środkówze Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego(EFRR)– Programu granicznej –Rzeczpospolita RepublikaCzeska Polska 2007-2013ibudżetu zapośrednictwem państwa Euroregionu – ŚląskCieszyński ne. Stanowilokaln Ś ne ikulturowe.Trasa pozwalawkrótkimczasiepozna Ducalis –DrogaKsi dzie wszystkiewartezobaczeniaobiekty. Koncepcjaszlaku„Via styczn niczego onazwieKraków–MorawyWiede wybranej budowliorazwprzysz Rynek 1, Cieszyn, tel.Rynek 1,Cieszyn, (33)4794248-9 CentrumInformacji Cieszyńskie stępnie E75 938, zKrakowa drogą nr52przez Wadowice, Bielsko-Białą – na- A4 doKatowic –dalejdrogą nr81(kierunekSkoczów) ipóźniej (kierunek Skoczów), następnie 938–zKrakowa –autostradą Dojazd: cego Polsk kach polskimiczeskim.Urz ne. Gotowyjestrównie S dzonej promocyjnejpublikacjisk dynki, któredok celowo przy wszystkichobiektachmaj celowo przy lub MuzeumZofiiKossak-SzatkowskiejwGórkachWielkich). Do- rzy zeum kalnymi specja nocuj z l ą y ą n w ć sku Cieszy i n samochodemlub–je d ś ą ród nichpa d ą Ś c w gospodarstwach agroturystycznychi zajadaj c wgospodarstwachagroturystycznychi zBielska-Białej–drogą E75,zKatowic –drogą nr81 . wokó l i n ą d ska Cieszy d ę

, CzechyiAustri

www.powiat.cieszyn.pl wydarzenia

9 uemBsy rdkMse ekdFye itkMsu Zamek wZebrzydowicach /Castle inZebrzydowice Muzeum Beskyd Frýdek-Místek /Beskyd Mistek Frydek Museum ń ł 0 szlaku.Wyposa skim najwa ł - ami. 9 ł adnie opisanowspecjalnietymcelusporz 1 ł ace, zamki,ko ą ążę ń cz skiego mieszcz ęść ca” ż multimedialny przewodnik GPSwj multimedialnyprzewodnik wi ż ś łą niejsze budynki li pogoda na to pozwala – rowerem, li pogodanatopozwala–rowerem, ą ę czy walory krajoznawcze,edukacyj- czy walory dzenie dok . Drog ę ż kszego szlakukulturowo-przyrod- ony we ś ł ł adaj o cio ś ci przybli ę ł ą y, imuzea(m.in.Mu- dwory Ksi ą ce si ą cej si ń stan turysta beztruduodnaj- turysta ł ążę adnie wska ę ę wpa ż ąć ś c zfolderuorazmapy. y infrastruktur wieckie orazsakral- ą ń tabliceinformacyj- najlepiejprzemie- Greenways ł acu Larischów acu Larischów ż e drog ć le ą c si żą ę łą ce na ce na tury- ę ę cz ę lo- do do zy- ą ą - - ads andeatingthelocalspecialties. permitting, by bike, sleepingover inagro-tourist homeste- traversedThe PrincelyRoad by isbest caror, weather enways joiningPoland, theCzech Republic andAustria. ral andnature route Gre- calledKrakow-Morawy-Vienna ofagreater cultu- cational andculturalinterests. Itispart Ducalis- PrincelyRoad” route combineslandscape,edu- seeing.Theconceptofthe“Via allobjectsworth will find re around theroute. equippedwithsuchtools Thetourist ject andinfuture infrastructu- willalsoincludethetourist Czech. Thedevice willindicate theroad to thechosenob- A GPSmultimediaguideisbeingprepared inPolish and there boards willbeinformation oneachoftheseobjects. Kossak- Szatkowska MuseuminGórkiWielkie.Infuture lesian CieszynMuseumintheLarinschpalaceandZofia churches, mansionsandmuseums,including theSi- stles, des abrochure andamap.Amongthem are palaces,ca- especially prepared promotional publication,whichinclu- ildings ontheroute, whichare describedindetailedan oftheroute. There are bu- ła alsobecamepart 42historic 1 Rynek, Cieszyn, tel. Cieszyn, 1 Rynek, 48(33)4794248-9. Information Centre Cieszyn No. 52Roadthrough Wadowice, Bielsko Białaandthen E75 No. 81Road(inSkoczów then938Road; from direction) Krakow Getting there: from Bielsko-Biała –E75Road, from Katowice [email protected] TĕšínskéSlezsko Operacyjnego Współpracy Trans-Operacyjnego

Fot.: Arch. UM w Cieszynie 111-12-18 14:10 1 - 1 2 - 1 8

1 4 : 1 0 Infolinia: 801 011 457 , 22 390 44 62 Telefon: 22 654 03 40, 22 654 12 37 www.albatour.pl

ul. Grzybowska 12/14 lok. 3, 00-132 Warszawa Egzotyczne kraje na wyciągnięcie ręki

Madagaskar 5990 PLN Honduras 4590 PLN Zanzibar 4990 PLN Kenia 4490 PLN Sri Lanka&Rzym 6490 PLN Dominikana 4900 PLN Mauritius 5890 PLN Malediwy 6990 PLN

888-928-92 cieszynindd.inddcieszynindd.indd 9292 111-12-181-12-18 14:1014:10