Op zoek naar Papegemkapel
De kapel in Papegem heeft een heel lange geschiedenis, en in die heel lange geschiedenis is er altijd al een zekere rivaliteit geweest tussen twee buren Vlierzele en Papegem. Altijd is er een twistpunt geweest wie was er eerst Papegem of Vlierzele? Was er eerst de kapel van Papegem of de kerk van Vlierzele? Is het juist dat met de ruïnestenen van de kapel de nieuwe kerk van Vlierzele gemaakt is? Als je oude kaarten bekijkt zie je steevast in het land van Aalst “Paepeghem Capelle” verschijnen, precies als een baken in de woestijn. Misschien was het wel zo omdat Papegem zowat in het midden ligt van de oude heerbaan tussen Gent (30 km) en Brussel (37km), juist gepast om een dag onderweg te zijn met kar en paard. Wat me vooral integreerde waar in feite de kapel vroeger gelegen was. De oude kapel geraakte in de 17de eeuw in verval. Ze werd pas 200 jaar later terug opgebouwd, zij het op een totaal andere plaats, nu aan de steenweg. 1. Geschiedenis van de kapel
Vlierzele tezamen met Papegem waren een van de eerste en belangrijkste bezittingen van de Sint Baafsabdij van Gent. In een eerste charter van de St Pietersabdij wordt Vlierzele vermeld als Flitheritsele dit in 639 “Morbertus donavit Flitheritsele” . In een charter van 976 schenkt Keizer Otto II een aantal goederen terug aan de St Baafsabdij waaronder Papegem. “ …. villam Flithersele cum ecclesia et omnibus apendiciis et Papingehem, et Bavingehem, …. “ Tussen 1019 en 1030 schrijft Othelboldus, abt van de Sint-Baafsabdij te Gent een brief aan Otgiva, gravin van Vlaanderen, waarin hij eerst een lijst geeft van de lichamen in zijn abdij bewaard, vervolgens de goederen opsomt die door Arnulf I en anderen van de abdij werden afgenomen en eindelijk een overzicht verschaft van de bezittingen die door bemiddeling van keizer Otto II, door graaf Boudewijn IV of op één andere manier voor de abdij werden verworven, waarna hij zijn abdij in de gunst van de gravin aanbeveelt. “… et mansis XX; et Papengem uilla cum ecclesia et mansis XXX; et inter Rothen et Gisensela mansi VI cum ecclesia et dimidia …” Hier is er voor de eerste keer sprake van de “ecclesia” de kerk of kapel van Papegem. In een document van januari 1232 worden de rechten van de abt van de St Baafsabdij en van Walter, meijer van Papegem vastgelegd door de procureur van Arras heer van Bethune en Dendermonde. Op dat moment is Boudewijn abt van het Sint Baafsdorp ( 1224-1251) Te Vlierzele en ook in Bavegem oefenden de abten van St.-Baafs en hun opvolgers de bisschoppen van Gent ( na het afschaffen van de St Baafsabdij) de drie graden van het gerecht uit, dit noemde men de “waerheden van het swerteland” Aan het hoofd stond een baljuw, die tevens hun vertegenwoordiger was te St.-Lievens-Houtem. Er was ook nog een schout voor Vlierzele en Bavegem terwijl voor het beheer van de goederen te Papegem en het recht een meijer aangesteld werd. De wederzijdse rechten van de abdij en de meijer van Papegem ter voorkoming van verdere moeilijkheden werden vastgelegd door Robrecht van Bethune, voogd van Atrecht en heer van Dendermonde. In een akte van 1365 waarbij Jan van Roden baljuw en de schepenen van Vlierzele afkondigen dat Diederik van Papegem een afrente van 55 penningen per jaar kocht bestaande uit huis en landerijen te Vlierzele, te innen door de heilige geest (= armenzorg) van Vlierzele ten behoeve van de kapel . In een akte van 1368 is er de bekrachtiging van Petrus bisschop van Kamerijk van de stichting van Theodius de Papeghem van een kapelanij voor Sint Andreas in de kapel van Papegem begiftigd met renten te Vlierzele, Impe en Oordegem . In 1372 schenkt Pieter Faureel aan de abdij een weide te Papegem: de Nederste Bekemeersch genaamd. Pieter Pauwels schenkt aan de abdij een weide gelegen in het gehucht Papegem te Vlierzele. 7 mei 1378 Pieter, bisschop van Kamerijk, bevestigd de stichting en de giften gedaan door Diederik van Papegem voor een kapelanij ter ere van de H. Andreas in de kapel van
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 1
Papegem behorende tot het dorp Vlierzele op voorwaarde dat er drie missen per jaar gecelebreerd worden. Op 3 februari 1384 verkoopt Jan van Papegem aan de abdij een jaargeld van 12 pond parisis die hij van Pieter van Coutren geërfd heeft en welke de hypotheek is op de hoeve Hardinsdonc, eigendom van de abdij. Op 8 januari 1413 geeft Willem van Papegem aan de abdij ten voordele van de kapelanie van Sint Andreas te Papegem 5 dagwant en 60 roeden grond in Vlierzele op de Tomtkouter dicht tegen de weg van Ottergem naar Zonnegem. Op dezelfde 8 januari 1413 bestemt de abt speciaal voor de dienst en de verbetering van de kapel van de H. Andreas te Papegem de goederen die hem zijn gegeven door Willem van Papegem op conditie van 2 meukens haver en 8 denieren Ook nog om iemand te benoemen, tot zijn dood ,van wie de abt 4 meukens haver en 16 denieren kan eisen voor het recht op vruchtgebruik. Op 1 augustus 1414 is er een akte opgesteld waarbij Willem van Papegem voor zijn zielenheil landerijen te Vlierzele schenkt aan Joris abt van Sint Baafs te behoeve van de Sint Andries kapel te Papegem. De abt ( Willem Van Bossuyt 1418-1478) verleent op 15 oktober 1423 de dienst van koster van de parochiale kerk van Papegem aan Lambert Sterreman, priester van het bisdom Doornik. In 1483 verlenen de schepenen als rechters van “de keure” van Gent in een zaak behandeld door de schepenen van Impe , tussen Nikolaas Van den Berghe en de abdij, het genot van een bos in Papegem aan Nikolaas Van den Berghe. Er is een beneficieruil op 26 april 1508 tussen Nicasius van der Truden kapelaan van de kapel en Petrus van der Heyden koster van de St Denyskerk te Serskamp. Op 30 juni 1513 wordt de kapelanij door Egidius Baele verleend aan Petrus van der Heyden. In februari 1510 wordt de kapelanij verleend aan Egidius Couterman. Dan breken er sombere tijden aan voor de Sint Baafsabdij, Keizer Karel maakt ze met de grond gelijk. Alle bezittingen worden overgedragen aan het bisdom Gent. Na het afschaffen van de Sint Baafsabdij door Keizer Karel verviel de kapel te Papegem door verwaarlozing meer en meer, ze werd in 1610 toch hersteld. Doch achteraf kwam de kapel opnieuw in verval in 1624 en stortte helemaal in dit in het jaar 1626. Het materiaal werd verkocht ten voordele van de kerk van Vlierzele in 1627. De kapelanij werd naar de kerk van Vlierzele overgebracht in 1628. Alhoewel er in feite geen kapel meer is wordt ze toch nog getekend op de kaarten van Visscher , Sanderus en Cie Het is maar in 1888 dat er weer sprake is van een kapel in Papegem In 1888 werd Papegem getroffen door een tyfusepidemie, met heel wat slachtoffers. Mgr. Lambrecht, bisschop van Gent, kwam in Mei 1889, naar Burst voor het vormsel. Bij zijn doortocht te Papegem heeft hij de zieken van de wijk gezegend. Hij beloofde bij zijn volgende bezoek een relikwie van de H Macarius. De mensen uit Papegem dachten eraan een nieuwe kapel te bouwen maar nu ter ere van de H Macharius. Macharius werd aangeroepen tegen de pest, toentertijd maakte men geen onderscheid tussen besmettelijke dodelijke ziekten. De bisschop zelf stierf aan de gevolgen van dezelfde ziekte. Op p 10 mei 1891 werd de nieuwe kapel ingezegend.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 2
2. Papegem kapel in oude kaarten
1. Sanderus
Uit verheerlijkt Vlaandre van Anthoni Sanderus deel twee 1735
Antoon Sanders (Antwerpen, 15 september 1586 – Affligem, 16 of 10 januari 1664) was historicus, filosoof en theoloog uit de Zuidelijke Nederlanden. Sanders studeerde theologie te Leuven en Dowaai en werd priester gewijd in Gent. Hij was onder meer pastoor van Oost- Eeklo van 1615 tot 1618 en pastoor van Sleidinge in de periode van 1611 tot 1622.
Zijn magnum opus is het rijk met tekeningen en gravures geïllustreerde Flandria illustrata, sive Descriptio comitatus istius per totum terrarum orbem celeberrimi; vertaling: Geïllustreerd Vlaanderen of een beschrijving van de beroemdste mensen van het hele gebied (eerste uitgave in 1641-1644 volgens titelblad in Keulen bij Cornelius ab Egmond, in werkelijkheid uitgegeven te Amsterdam bij Cornelis en Joan Blaeu). Dit omvangrijke werk verscheen in twee delen; het derde deel (met Frans Vlaanderen) bleef onafgewerkt. Dit werk is een historische beschrijving van tal van Vlaamse steden en gemeenten. Dit boek werd in 1725 vertaald in het Nederlands onder de titel "Verheerlykt Vlaandre; vertaling in het Nederduytsch" (Leiden, 1725).
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 3
40 Flandriae Partes duae quarum altera Proprietaria, altera Imperialis 2. Jacobus Wiits vulgo dicitur Rijks en Eigenlijk Vlaanderen de twee delen van Vlaanderen, waarvan het een in de volksmond het Eigene, en het ander het Keizerlijke genoemd wordt.
'Vlaenderen was eertijts, uyt oorsaeck van sijn heerschappy, gedeelt in dit deel, ’t welck der Franschen was, in Keyserlijck, 't welck onder de macht der Keysers stont, en eyndelijck in Eyge Vlaenderen, 't welckgeen ander, dan de Graef van Vlaenderen, erkende. Dat deel, 't welck onder 't opperste gebiedt der Franschen stont, wort gedeelt in Duyts-Vlaenderen, dat eygentlijck Vlaenderen wort genoemt, en in West-Vlaenderen, door de rivier de Leye, en de verandering van spraeck onderscheyden, en de naem van Graeffschap voerende. Het Eygen-Vlaenderen deê den eedt, nocht aen de Koning van Vranckrijck, nocht aen de Keyser, maer aen de Graef van Vlaenderen, en begrijpt in sich Dendermonde, Geersberge, Bornhem, met hun toebehoorige landen. Maer het Keyserlijck Vlaenderen omhelst in sich d’inwoonders van Aelst, van Waes, met de vier Ambachten, en de landen, over de Schelde gelegen, die men gemeenlick de Heerschappy noemt, soo om dat sy eertijdts onderscheyde Heeren gehoorsaemden, gelijck het landt van Waes de Hollanders’
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 4
3. Antonius Sanderus Gandanensis
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 5
4. Nicolaes Visscher
Nicolaes Visscher II, 1649-1702.1 Nicolaes I werd opgevolgd door zijn zoon Nicolaes II. Hij verkreeg in 1682-1683 eenzelfde soort octrooi als zijn vader. Er is een catalogus bekend uit die jaren die veel duidelijk maakt over het soort materiaal dat de uitgeverij aanbood. Slechts 10% bestond uit kaarten, de rest had betrekking op prentwerk. De Visschers zagen hun winkel in de eerste plaats als een kunsthandel, maar er was ook een grote keus aan kaarten voorhanden. De catalogus vermeldt ook de grote wandkaarten waarvan er weinig bewaard zijn gebleven.
Atlas-uitgaven van Nicolaes II:
“Atlas Minor” uit 1683 “Germania Inferior” uit 1684 “Stoel des Oorlogs in Nederland” uit 1694.
De “Atlas Minor” was niet zo klein als gelijknamige atlassen uit die tijd. De uitgave was op folio-formaat (iets groter dan A4) en bevatte tussen de 60 en 150 kaarten. Wat Visscher’s uitgaven onderscheidt van die van hun concurrenten is hun nadruk op het uitbeelden van de oorlogshandelingen uit die dagen. Nicolaes II kreeg steeds meer kaarten van eigen fabricage tot zijn beschikking en werd minder afhankelijk van de vroegere werken van vader en grootvader. Verouderde Visscher kaarten werden in 1684 bij opbod verkocht. In 1697 werd het octrooi vernieuwd en er kwam onder meer nog een uitgave van de Atlas Minor op de markt. In 1702 stierf Nicolaes II en ook hij werd in de Nieuwezijds Kapel bijgezet. Zijn weduwe Elizabeth Verseyl nam de zaak over. Verschillende titels werden opnieuw uitgegeven. Een nieuwe verzameling was: “De Stoel des Oorlogs in de Werelt”. Na haar dood in 1726 werd de uitgeverij overgenomen door Andries de Leth. Behoorlijk wat koperplaten kwamen in handen van Pieter Schenk en Carel Allard.
1 http://nl.wikipedia.org/wiki/Visscher
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 6
5. Gerard Mercator
Gerard Mercator, 1512-1594 en Abraham Ortelius, 1527-1598. Uit 'Theatrum Orbis Terrarum', Abraham Ortelius, Antwerpen, 159 Kopergravure, 375 x 490 mm. Onderaan links schrijft Ortelius dat hij de kaart van Mercator reduceerde en er 'parerga' (bijvoegsels) aan toevoegde. Verving de eivormige' Flandria.
Abraham Ortelius2 (Nederlandse naam: Abraham Ortels of Abraham Hortels) (Antwerpen, 4 of 14 april 1527 – aldaar, 28 juni 1598) was een Brabantse cartograaf en geograaf.
Na Gerardus Mercator was hij de grootste geograaf van zijn tijd, en uitvinder van de moderne atlas. Zijn familie was afkomstig van de Duitse stad Augsburg. Ortelius leerde, aanvankelijk onder leiding van zijn oom Jakob Van Meteren, later door zelfstudie, Grieks, Latijn en wiskunde te Antwerpen. Hij begon zijn loopbaan als hulpje. In 1547, op 20-jarige leeftijd, trad hij toe tot de Antwerpse Sint- Lukasgilde als afsetter van karten, inkleurder van kaarten. In het voorwoord van zijn Thesaurus Geographicus (1596) merkte Ortelius op dat de kustlijnen van de continenten zodanig overeenkomen dat deze van elkaar afgebroken leken te zijn. Voor zover bekend is hij hiermee de eerste in de geschiedenis geweest die deze observatie maakte.
2 http://nl.wikipedia.org/wiki/Abraham_Ortelius
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 7
6. Nicolaes Visscher II
Nicolaes Visscher II, 1649-1702. Uit 'Variae tabulae geographicae' ? Kopergravure, 488 x 580 mm. Verbeterde uitgave van een Visscher-oorlogskaart uit de tijd van de Negenjarige Oorlog (1688-1697). Op de kaart de 'linien' oj'verdedigingslijnen. De noordelijke liep van Sluis over Brugge en Gent naar Antwerpen en de zuidelijke van leper naar de Schelde, en van Kortrijk naar de Schelde. Vergelijk met de kaarten van Sanson en Jaillot. Heel waarschijnlijk werd deze kaart niet alleen tijdens de negenlarige oorlog, maar ook later gebruikt in de Spaanse successie oorlog. Bemerk de rechtstreekse verbinding van Audenaarde naar Dendermonde. Papegem heeft sterk geleden onder beide oorlogen.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 8
7. Hubert Jaillot
Hubertjaillot, 1632-1712. Uit 'Atlas Nouveau', Bernard Jaillot ?, Parijs, na 1720. Kopergravure, twee bladen, samen 720 x 1025 mm.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 9
8. Carel Allard
Carel Allard, 1648-1709. Uit 'Atlas Major', Amsterdam, 1705 Kopergravure, 463 x 555 mm. In de cartouche onderaan rechts is de schaalstok verdeeld in 'Uren Gaens'. Dat past bij een kaart met zoveel wegen.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 10
9. Guillaume Sanson
Guillaume Sanson, + 1703 en Hubert Jaillot, 1632-1712. Uit 'Atlas Nouveau' van Sanson-Jaillot. Pieter Mortier, Amsterdam, 1692. Kopergravure, 567 x 808 mm. De kaart geeft de territoriale omschrijvingen van het graafschap Vlaanderen , het Brugse Vrije, de kasselrijen Kortrijk en leper, de ambachten Veurne, Bergen, Broekburg en Belle. De kasselrijen Cassel en Rijsel met het Doomikse en bet baljuwschap Dowai. De 4 ambachten , het land van Waas, het burggraafschap Gent. de heerlijkheid. De kasselrij Oudenaarde en het graafschap Aalst.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 11
10. Johann Baptist Homann
Johann Baptist Homann, 1664-1724. Uit 'Groteer Atlas', Neurenberg, 1731. Kopergravure, 482 x 578 mm. Homann slaagde erin de Hollandse en Franse kaarten van de Duitse markt te verdringen en ze te vervangen door zijn eigen produktie. Alhoewel het in zijn bedoeling lag origineel werk te leveren waren zijn kaarten zeer nauwkeurige kopieën van buitenlandse voorbeelden.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 12
11. Matthaeus Seutter
Matthaeus Seutter, 1678-1756. Uit 'Niederlandische Atlas'. Kopergravure, 498 x 579 mm. Seutter, leerling van Homann, gaf benevens algemene atlassen ook een atlas van de Nederlanden uit. Bovenstaande kaart van Vlaanderen is een ietwat grovere kopie van de Vlaanderenkaart van Homann.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 13
12. Didier Robert de Vaugondy
Didier Robert de Vaugondy, 1723-1786. Uit 'Atlas Universelle', Parijs, 1750-1757. Kopergravure, 480 x 624 mm. Didier, zoon en leerling van Gilles Robert de Vaugondy, werkte in de geest van zijn vader. Beiden volgden het traditionele spoor van de Sansons. Bovenstaande kaart is er een illustratie van.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 14
13. Reinier Ottens
Reinier Ottens, 1698-1750 en Josua Ottens 1704 – 1765. Uit 'Atlas', Amsterdam,1725-1750 Kopergravure, 515 x 615 mm
Reinier en Josua Ottens sloten na de dood van hun moeder in 1726 een vennootschap dat ophield Met de dood van Reinier in 1750. Ze waren gekend voor hun 'atlas factice’. waarvan de inhoud bepaald werd door de klant.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 15
14. Nicolaes Visscher
Nicolaes Visscher II, 1649-1702. Uit 'Variae tabulae geographicae', Amsterdam, Kopergravure, 507 x 583 mm. Een van een reeks deelkaarten uit dezelfde Visscheratlas. Het burggraaf schap Gent, het land van Waas, het land van Beveren, de baronie Bornem, de heerlijkheid Dendermonde, het graafschap Aalst.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 16
De vorige kaarten werden uitgegeven in de atlas major tussen 1662 en 1665 door Joahan Blaeu. De eerste kaart van het Land van Aalst is echter de Horenbold kaart
De Parijse Bibliothèque Nationale bewaart onder het nummer Rés. Ge AA. 817 een handschriftelijke gekleurde kaart van het Land van Aalst, die in 1596 door Jacques Horenbault werd gemaakt.
Deze cartograaf uit een Gents geslacht van schilders, boekverluchters en landmeters maakte zijn kaart wellicht in opdracht van de Gedeputeerden van het Land van Aalst. Mogelijk verdween ze in de Franse tijd uit Aalst en kwam ze terecht in een kaartenverzameling van het kasteel van Bontin in Bourgondië. Die verzameling werd in 1936 door de Parijse Bibliothèque aangekocht.
De kaart (115 x 165 cm) bestaat uit een aantal op linnen gekleefde stroken. Ze is regelmatig georiënteerd en biedt een merkwaardig gedetailleerd beeld van het Land van Aalst en de aangrenzende kasselrijen en landen. Ze tekent in een bijzondere nauwkeurigheid: de natuurlijke elementen van akkers, bossen, rivieren, beken en vijvers; de menselijke elementen van steden, kerken, abdijen, kloosters, kapellen, kastelen, huizen en hoeven, molens, justitieplaatsen en wegen.
De tekening is gehoogd met natuurlijke kleuren bovenop de grondkleur van de administratieve indeling in de vijf baronieën van Boelare, Gavere, Rode, Schorisse en Zottegem.
Een cartouche in de rechterbenedenhoek bevat de kaartlegende. Boven een onbeschreven cartouche in de linkerbovenhoek staat het wapenschild van aartshertog Albrecht, geflankeerd door twee hermen met het wapenschild van het Land van Aalst en bekroond door de wapens van de vijf baronieën. Midden bovenaan draagt een kleine cartouche het wapen van het Keizerrijk. De
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 17 cartouche onderaan links bevat een voorstelling van de cartograaf, de schaal en de datering van de kaart. De cartouches zijn met bladgoud gehoogd.
De waarde van deze kaart voor de geschiedenis van de cartografie in het algemeen en voor het geografisch-historisch kader van het Land van Aalst in het bijzonder is ongemeen waardevol.
Ze bewijst hoe het traditionele landmeten, parallel met de theoretische en wiskundige cartografie, boven het tekenen van strikt regionale kaarten uit kon stijgen en de eerst bekende 'topografische' kaart van het Land van Aalst maakte.3
Deze kaart van uitzonderlijk beland zeker voor militairen werd in 1737 gekopieerd door Leclerc en deze Leclerc kaart is momenteel door het archief van het Land van Aalst gedigitaliseerd. http://www.madeinaalst.be
Deze kaart is heel wat gedetailleerder ten opzichte van de vorige kaarten ivm Papegem, voor het eerst zien we hoe de kapel eruit heeft gezien.
3 © LVA - M. Cock, De oudste meesterkaart van het "Land van Aalst", in: Het Land van Aalst, 40, 1988, p. 235-246; D. Van De Perre, De twee Horenbaultkaarten (1596 en 1612) en de Sanderuskaart (1644) van het Land van Aalst: onderlinge afhankelijkheid, 42, 1990, p. 13-25.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 18
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 19
15. Kaart de decker 1787
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 20
16. Fricx kaarten4
Eugène-Henri Fricx5 werd geboren in 1644 en is de grondlegger van een belangrijke dynastie van 18de-eeuwse drukkers in Brussel. Fricx werd Imprimeur de Sa Majesté conform een privilege dat hem in 1689 werd verleend door de privé-raad van de Spaanse koning en staat bekend om zijn Cartes des Pays-Bas (1712), waaruit dit plan van de Stad Brussel afkomstig is. Het gaat om een atlas in twee delen, met een geheel van topografische kaarten van de Nederlanden en een bundel van de stadsplannen, van belegeringen en veldslagen. Deze atlas illustreert het werk van een zakenman die de ambitie koesterde om succesvolle werken op klein formaat en zonder grote literatuur te publiceren teneinde het koninklijk privilege voor het drukken van de officiële regeringsdocumenten in het familiebedrijf te behouden; uiteindelijk verkreeg hij dit privilege voor zijn hele leven.
4 http://www.geopunt.be 5 http://belgica.kbr.be/nl/coll/cp/cpII63204_nl.html
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 21
17. Ferraris kaarten6
De Ferrariskaarten7 (Carte de Ferraris) zijn een verzameling van 275 uiterst gedetailleerde topografische kaarten van de Oostenrijkse Nederlanden. Zij kwamen tussen 1771 en 1778 tot stand onder leiding van Joseph de Ferraris, generaal bij de Oostenrijkse artillerie, veldmaarschalk in de Oostenrijkse Nederlanden. Het is de eerste systematische en grootschalige kartering, zowel in “België” als in heel West-Europa.
6 http://www.geopunt.be 7 http://nl.wikipedia.org/wiki/Ferrariskaarten
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 22
18. Vandermaelen kaarten8 1846-1854
Philippe Vandermaelen (23 december 1795, Brussel - 29 mei 1869, Brussel) was een Belgische cartograaf en geograaf. Hij verwierf faam met zijn "Atlas universel", richtte het Établissement Géographique de Bruxelles op en maakte talloze kaarten van België.
Vandermaelens ouders waren afkomstig van Leuven. Zijn vader studeerde af in de geneeskunde, maar werd later een industrieel. Philippe Vandermaelen ging naar school in de Brusselse Lycée Impérial. Daarna trok hij niet naar de universiteit, omdat zijn ouders voor hem veeleer een toekomst als industrieel zagen weggelegd. Hij had reeds in zijn jeugd interesse in de cartografie en verdiepte zich hier in als autodidact. Zijn eerste werk was de "Atlas universel". Deze wereldatlas telde 400 folio's, tussen 1825 en 1827 uitgegeven in veertig afleveringen van tien folio's. Het was de eerste wereldatlas waarin alle kaarten op eenzelfde schaal waren gemaakt en de eerste atlas die was gemaakt met de techniek van de lithografie, een techniek die nog niet zo in gebruik was in wetenschappelijke kringen. Van 1829 tot 1830 bracht hij vervolgende zijn "Atlas de l'Europe" uit op 165 folio's. Daarna richtte hij in 1830 het Établissement Géographique de Bruxelles op, een instelling die onder meer kaarten produceerde, een drukkerij omvatte en een bibliotheek en museum had. In 1830 werd België onafhankelijk en Vandermaelen legde zich al gauw toe op kaarten van België. Al in 1831 verscheen de "Carte de la Belgique d'après Ferraris augmentée" (Carte de la Belgique d'après Ferraris augmentée des plans des six villes principales et de l'indication des routes, canaux et autres travaux exécutées depuis 1777 jusqu'en 1831). Dit was een kaart van België op 42 folio's, gebaseerd op de Ferrariskaart uit de jaren 1770. Hij begon ook met de "Dictionnaires géographiques spéciaux des provinces de la Belgique".
Hij werd een belangrijke cartograaf in België en kreeg zo verschillende belangrijke overheidsopdrachten. Zo maakte hij voor de overheid een "Carte des frontières", die bij de grensonderhandelingen tussen België en Nederland werd gebruikt. Daarna maakte hij ook kaarten om andere infrastructuren in België te documenteren. Dankzij zijn goede contacten met de overheid had hij toegang tot gemeentelijke kadasterplans en hij verkreeg de bestaande driehoeksmetingen. Tussen 1846 en 1854 verscheen een "Carte topographique de la Belgique", een topografische kaart van België op schaal 1:20.000 op 250 folio's. In 1853 verscheen een kaart op schaal 1:80.000 op 25 folio's.
8 http://www.geopunt.be
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 23
19. Popp kaarten9
Met de Popp-kaarten wordt de verzameling van kadasterkaarten van Philippe Chrétien Popp (1805-1879) bedoeld. Deze kaarten waren een onderdeel van het toenmalig kadaster van België en bevatten vele gegevens over gronden en percelen.
Nadat Philippe Vandermaelen in 1836 toelating kreeg om de kadastergegevens te gebruiken en in kaart te brengen kreeg ook Popp deze toelating in 1842. In de tien jaar daarop maakte hij voor 1700 gemeenten in België de leggers en kadastrale plannen. Door het overlijden van Philippe Popp kon hij zijn "Atlas cadastral parcellaire de la Belgique" niet afmaken. Zijn weduwe Caroline Clémence Boussart (1808- 1891) voltooide nog de plannen voor de provincie Luik.
9 http://www.geopunt.be
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 24
20. Atlas der buurtwegen10
10 http://www.gisoost.be
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 25
21. GBR basiskaart11
11 http://www.geopunt.be
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 26
3. Op zoek naar de kapel
We zien in het vorige hoofdstuk dat de laatste kaart waar een vermelding gemaakt wordt van de kapel de kaart is van vandermael uit 1711. De kapel is getekend een beetje opzij van de Genste steenweg, deze weg dateert uit 1704. In die tijd was de kapel heel waarschijnlijk al verdwenen. Op de detailkaart van 1787 van F Dedeken staat er helemaal niets meerdat wijst op de aanwezigheid van een kapel.
Fricx kaart Om toch een idee te hebben ban de plaats waar zich de kapel bevond heb ik uitgaande van Fricx kaart geprobeerd ergens de plaats te bepalen waar de kapel gestaan heeft. Ik ben vertrokken van de afstand tussen de twee beken die de Genstse steenweg ondergaan in Erondegem en in Erpe, In de veronderstelling dat de loop niet gewijzigd is. Na wat rekenwerk kom ik op een afstand van 2.77 km tenopzichte van de beek in Erondegem en een afstand van 330 m van de Steenweg naar de kapel.. Hier zit natuurlijk een zekere foutmarge op maar het enige dat men met zekerheid nu wel kan zeggen is dat de kapel niet op de plaats stond waar ze nu staat.
Leclerc kaart Deze kaart geeft ons een duidelijk beeld van de vorm, grootte en type van kapel, meer nog ze geven ons de juiste plaats aan waar de kapel gestaan heeft. Daarom zijn in de onderstaande de wegen geaccentueerd.
We kunnen hierin een aantal wegen ontdekken, namelijk de oude heerweg op Strijmeers,in het geel. De roomstraat (van Vlierzele naar Impe) in het groen, deze weg splits zich in een kort gedeelte naar het hof van Paepegem en om rechts verder te gaan als Paepegemstraat naar Impe. De rode weg is de weg van Vlekkem naar Smetlede.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 27
Bekijken we nu met de Vardermaelen kaart
De oude heerweg is terug de gele weg, de groene weg is deze van Vlierzele naar Impe met de splitsing naar het hof te Papegem. De rode weg is de weg van Vlekkem naar Smetlede, we zien dat deze weg reeds fragmentarisch is, dit kan als reden hebben dat de weg in onbruik geraakt is. De kaart leclerc, geproduceerd in 1784, is een copie van de Horenbolt kaart uit 1596. De Vandermaelekaarten stammen uit 1850, dat is 250 jaar later.
In de atlas der buurtwegen is de weg nr 15 de blokstraat en wordt beschreven als de weg van het gehucht Papegem naar Smetlede.
De weg nr 65 is de Boekheydweg en wordt beschreven als de weg van de grote steenweg naar het bos van Papegem.
De weg nr 64 is de Smetledevoetweg en wordt beschreven als een voetweg van de grote steenweg naar Smetlede.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 28
Gebruiken we nu terug de kaart van Leclerc en reconstrueren we deze voetweg dan hebben we volgend resultaat :
En kunnen we concluderen dat de kapel links gelegen is van de voetweg nr 64 het voetpad van Vlekkem naar Smetlede
Terug naar de Horenbolt kaart, hierop reconstrueren we de voetweg van Gent naar Aalst. Deze weg loopt parallel met de grotere heerweg van Gent naar Aalst. Zoals men ziet passeert de voetweg ook aan de kapel. Merk ook de kruising op met de pontweg, deze weg is reeds vermeld bij Sanderus en is de verbindingsweg tussen Audenaarde en Dendermonde.
We hebben reeds een goed beeld waar ooit de kapel gestaan heeft, dus op de kruising van twee voorname wegen van west( Gent) naar oost( Aalst) en van zuid( Audenaarde, Ronse) naar noord (Dendermonde).
Maar we kunnen nog verder in detail gaan.
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 29
Het plan Popp Dit plan was de voorloper van het huidige kadasterplan in detail rond voetweg nr 64 geeft ons dit:
De percelen waren toentertijd eigenaar van :
perceel eigenaar Naam eigenaar Sectie D 208 6 Vanaelbroeck Fransiscus, rentenier, Gent Sectie D 207 363 Dericj Jacobus, zoon Josephus, landbouwer, Vlierzele Sectie D 204,205 15 Librecht August, landbouwer, Vlierzele Sectie D 202 469 Den armen, Vlierzele Sectie D 201 714 VanderbruggenPetrus-Joannes, landbouwer Borsbeke Sectie D 200 469 Den armen, Vlierzele Sectie D 199 997 Vandergucht, Cornelis fransiscus, eigenaar, Aalst Sectie D 195 478 Vandervurst, Joannes Baptistus, landbouwer ,Impe Sectie D 196 706 Vanaelbroeck Constantinus, landbouwer, Vlierzele Sectie D 198,197 344 Peers Joannes, landbouwer, Vlierzele Sectie D 189 112 Codron, weduwe Petrus, landbouwster, Vlierzele Sectie D 191 423 Despiegelaere, landbouwer ,Vlierzele
Den armen of de tafel van de H Geest was vroeger het ocmw, als we nu eens gaan kijken op google maps komen we voor perceel nr 200 uit op :
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 30
Zoals jullie zien zijn Gods wegen ondoorgrondelijk, de kapel van Papegem is nooit van weg geweest, ze heeft zelfs meer allure gekregen, het is nu het kerkje van Papegem. Hier wordt nog wekelijks een eucharistieviering gehouden zij het dan door de pastoor van Vlierzele
Eric Van den Driessche Vlierzele, 29 april 2014
Op zoek naar de kapel van Papegem VDDER Pagina 31