Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

Muchówki z rodzin Limoniidae i (Diptera, ) Gorczańskiego Parku Narodowego. Cz. 3. Dokumentacja faunistyczna

Crane- of the families Limoniidae and Pediciidae (Diptera, Nematocera) of the Gorce National Park. Part 3. Faunistic data

Jolanta Wiedeńska

Abstract: The list of 136 crane-flies species of the families Limoniidae and Pediciidae from the Gorce Mountains (Polish Western Carpathians) is presented. Faunistic data is based on investigations carried out in the period 1985–2000. Two species, Molophilus (M.) brevihamatus Bngt., 1947 and Dicranota (Paradicranota) mikiana Lacksch., 1940, were recorded in Poland for the first time.

Key words: , Carpathians, national park, faunistic diversity

Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii, Uniwersytet Łódzki, ul. Banacha 12/16, Pl–90–237 Łódź; e-mail: [email protected]

WSTĘP Według danych prezentowanych w Catalogue of the Craneflies of the World (Oosterbroek 2016), Muchówki długoczułkie (Diptera, Nematocera) na świecie znanych jest do tej pory 10 577 taksonów zaliczane do rodzin sygaczowatych (Limoniidae) (w randze gatunku i podgatunku) Limoniidae i 495 i kreślowatych (Pediciidae) to owady, które w sta- taksonów Pediciidae, w tym w Palearktyce stwier- dium dojrzałym związane są z siedliskami wilgot- dzono występowanie około 1 600 gatunków Limo- nymi. Latają w cienistych zaroślach, bardzo często niidae i około 200 gatunków Pediciidae (Savchenko w pobliżu zbiorników wodnych. Formy przedima- i in. 1992), zaś w Polsce odpowiednio 226 i 31 ga- ginalne natomiast cechuje bardzo duże zróżnicowa- tunków (Wiedeńska 2007a,b, 2010, 2014). nie ekologiczne. Larwy większości gatunków Pedi- Ta słabo poznana w Polsce grupa muchówek ciidae związane są z wodami bieżącymi o niskich była w latach 1985–2000 przedmiotem moich ba- temperaturach; część żyje w zbiornikach wodnych dań w Gorczańskim Parku Narodowym. Dotąd innego typu, w mokrych glebach i w grzybach. Lar- opublikowane zostały wyniki dotyczące zasiedla- wy Limoniidae są dużo bardziej zróżnicowane pod nia przez te owady wybranych zbiorowisk roślin- względem wymagań siedliskowych. Gatunki wodne nych Gorców przez formy preimaginalne (Cha- i amfibiotyczne zasiedlają różnorodne mikrosiedli- niecka, Wiedeńska 2006) i przez formy dorosłe ska zarówno w wodach bieżących, jak i stojących, (Wiedeńska 2014) oraz wyniki badań fenologicz- żyją też w bagnach, torfowiskach, młakach i źró- nych (Wiedeńska 2015, 2017). Niniejsza część ma dłach. Znaczna część sygaczowatych związana jest charakter faunistyczno-inwentaryzacyjny. z siedliskami lądowymi. Larwy tych gatunków spo- Celem cyklu wymienionych wyżej prac (wyni- tyka się w glebach o różnym stopniu nawodnienia kającym ze wzrastającego zainteresowania proble- (od lekko wilgotnych po mokre), w ściółce leśnej, mami różnorodności biologicznej i koniecznością w darni łąk, w butwiejącym drewnie, w mchach jej ochrony) jest utworzenie jak najdokładniejszej oraz w grzybach. Zaledwie kilka gatunków żyje listy gatunków Limoniidae i Pediciidae na terenie w suchej glebie oraz w słonych i słonawych wodach. chronionym oraz poznanie wymagań siedlisko-

7 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae... Lokalizacja badanych stanowisk na terenie Gorców. terenie na stanowisk Lokalizacja badanych Mountains. localities in the studied Gorce of Distribution Ryc. 1. Ryc. 1. Fig.

8 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

wych tych muchówek. Uzyskane dane mogłyby 10. Buczyna na południe od stacji PAN, w pobliżu nie- stanowić podstawę dla monitoringu zachowania wielki potok, źródło, wysięki; 810 m n.p.m. gatunków, a pośrednio także dla monitoringu za- 11. Prawobrzeżny dopływ Kamienicy (I dopływ poniżej chowania siedlisk w Gorcach, które włączone są stacji PAN), na przecięciu z dolną stokówką; buczy- na, zarośla nadpotokowe, łopuszyny; 830 m n.p.m. w obszar Natura 2000 jako „Ostoja Gorczańska” 12. Potok Stawieniec przy niebieskim szlaku turystycz- (Loch, Staszyńska 2011). Znajomość struktury nym; buczyna, zarośla nadpotokowe, łopuszyny, gatunkowej zgrupowań oraz biologii sygaczowa- młaki przybrzeżne; 930 m n.p.m. tych i kreślowatch może ułatwić ocenę stabilności 14. Młaka śródleśna położona około 100 m poniżej przede wszystkim siedlisk wodnych oraz lądo- górnej stokówki na zachód od nieoznakowanej wych siedlisk wilgotnych, między innymi żyznych ścieżki ze stacji PAN na Polanę Bieniowe; 970 m buczyn, torfowisk górskich, młak, źródeł i poto- n.p.m. [W pracy Chanieckiej i Wiedeńskiej (2006) ków. Większość z nich wymieniona jest w Załącz- błędnie podano wysokość stanowiska.] niku I Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Siedli- 15. Potok Stawieniec, obszar źródliskowy tuż powyżej Polany Stawieniec; młaka, buczyna; 1100 m n.p.m. skowa 1992) jako siedliska niezwykle cenne. 16. Młaka na brzegach strumienia koło stacji PAN; ro- ślinność bagienna, łopuszyny, buczyna; 800 m n.p.m. 17. Brzegi rzeki Kamienicy koło stacji PAN; zarośla TEREN BADAŃ nadpotokowe, łopuszyny, buczyna, świerczyna; larwy odławiane z osadów kamienisto-żwirowego Badania entomofauny prowadzone były dna; 800 m n.p.m. przede wszystkim we wschodniej części Gor- 18. Najbliższe otoczenie stacji PAN; polana, młaka, po- czańskiego Parku Narodowego (Ryc. 1), o czym tok, wysięki; 800 m n.p.m.; stąd też pochodzi więk- zadecydowało położenie istniejącej w okresie szość materiału łowionego na światło. badań stacji terenowej Instytutu Ochrony Przy- 19. Potok Stawieniec, środkowy bieg strumienia; za- rośla nadbrzeżne, łopuszyny, wysięki, buczyna; rody i Zasobów Naturalnych Polskiej Akademii 950–1050 m n.p.m. Nauk w Krakowie (w dalszych opisach nazywa- 20. Potok Stawieniec, źródło i młaka źródliskowa nej w skrócie stacją PAN). Łącznie spenetrowano w borze świerkowym regla górnego; 1140 m n.p.m. (z różną dokładnością) 77 stanowisk; nieliczne 21. Młaka źródliskowa na lewym brzegu Kamienicy, usytuowane są poza granicami Parku (podziału na przy niebieskim szlaku turystycznym, na wschód dwie grupy stanowisk, nieuzasadnionego z punktu od Potoku Miazgowego; świerki, buczyna, bogata widzenia ekologicznego, dokonano wyłącznie dla roślinność wilgociolubna; 930 m n.p.m. celów inwentaryzacyjnych). Ich lokalizację przed- 22. Miazgowa Młaka – obszar źródliskowy Potoku Mia- stawiono poniżej. Numeracja stanowisk 1.–17. zgowego; młaka ze stale uwodnionymi oczkami wody o średnicy 1–2 m, bór świerkowy; 1060 m n.p.m. jest zgodna z numeracją przyjętą w poprzednich 23. Wspólna Młaka – silnie zabagniony obszar na osu- pracach dotyczących Gorców (Chaniecka, Wie- wisku zatrzymującym wody z kilku strumieni źró- deńska 2006; Wiedeńska 2014). W wykazie nie- dłowych Wspólnego Potoku; roślinność bagienna uwzględnione są stanowiska, z których cały ma- i wilgociolubna, buki, świerki; 1010 m n.p.m. teriał został już przedstawiony we wcześniejszych 24. Wspólny Potok, obszar źródliskowy pod Kudła- publikacjach. Nazwy geograficzne są zgodne niem; nasłoneczniona, silnie uwodniona młaka, z mapą „Gorczański Park Narodowy” (1995). bór świerkowy; 1230 m n.p.m. 25. Mały Borek; zarośla na brzegach nasłonecznionego wywierzyska na lewym brzegu Kamienicy, powy- Stanowiska położone w granicach Gorczańskiego PN: żej mostu; larwy z kamienistego dna wywierzyska; 980 m n.p.m. 5. Buczyna karpacka, wariant typowy, poniżej górnej sto- 26. Przełęcz Borek; zarośla nad Kamienicą, bór świer- kówki, przy nieoznakowanej ścieżce prowadzącej ze kowy; 1010 m n.p.m. stacji terenowej PAN na Polanę Bieniowe; 950 m n.p.m. 27. Dopływ źródłowy Potoku Kamienica, odcinek źró- 8. Buczyna karpacka, podzespół czosnkowy, powy- dłowy na wschód od Hali Turbacz przy żółtym szla- żej górnej stokówki, przy nieoznakowanej ścieżce ku turystycznym; bór świerkowy; 1200 m n.p.m. prowadzącej ze stacji PAN na Polanę Bieniowe; 28. Obszar źródłowy Potoku Olszowego na zachod- 1000 m n.p.m. nim stoku Czoła Turbacza; bór świerkowy, wysięki,

9 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae...

dużo zwalonych, butwiejących drzew; 1190–1210 m 48. Środkowy odcinek Potoku Ustępne; zarośla nadpo- n.p.m. tokowe, buczyna, świerki; 800–960 m n.p.m. 29. Hucisko koło Koninek, lewy brzeg Potoku Turbacz; 49. Prawobrzeżny dopływ źródłowy Potoku Ustępne, silnie i trwale podmokłe zbiorowisko bagiennej ol- młaka źródliskowa na wysokości 985 m n.p.m. szyny górskiej; 680 m n.p.m. 50. Odcinek źródłowy Potoku Ustępne na południo- 30. Ujście Skalistego Potoku do Potoku Turbacz; zaro- wym skraju Polany Gorc Kamienicki, koło tzw. śla nadpotokowe, łopuszyny; 750 m n.p.m. szałasu „Solidarności”; zarośla nadpotokowe, bór 31. Konina, leśniczówka Potasznia; jedna, czterogo- świerkowy; 1130 m n.p.m. dzinna (2130–130) próba na światło. 51. Gorc Kamienicki, bór świerkowy na północno-za- 32. Obszar źródliskowy Ścisłego Potoku na północnym chodnim stoku; 1070 m n.p.m. stoku Gorca Troszackiego; źródło ocembrowane, 52. Buczyna karpacka na wschód od Polany Ustępne; koryto potoku okresowo wysychające, bór świerko- 1030 m n.p.m. wy; 1220 m n.p.m. 53. Prawobrzeżne dopływy Kamienicy, przecinające 33. Bezodpływowa młaka z wełnianką pochwiastą na stokówkę gorecką; zarośla nadpotokowe, wysięki, północnym stoku między Polanami Gorc Troszacki buczyna; 900–1000 m n.p.m i Gorc Porębski; 1200 m n.p.m. 54. Prawobrzeżne dopływy Kamienicy, przecinają- 34. Młaka i źródło okresowo bezodpływowe na pół- ce ścieżkę z Polany Bieniowe do stokówki gorec- nocnym stoku Polany Gorc Porębski; skraj boru kiej (odcinki źródłowe na wschód od Czubatego świerkowego; 1180 m n.p.m. Gronia); zarośla nadpotokowe, wysięki, buczyna, 35. Obszar źródliskowy Gorcowego Potoku na wschód świerki; 930–980 m n.p.m. od ścieżki z Polany Gorc Porębski na Polanę Ada- 55. Źródło prawobrzeżnego dopływu Kamienicy mówka; rozległa, stale zabagniona młaka, czę- (II dopływ poniżej stacji PAN), położone na pół- ściowo nasłoneczniona, skraj boru świerkowego; nocny wschód od Polany Bieniowe; młaka, buczy- 1160 m n.p.m. na, świerki; 1070 m n.p.m. 36. Południowy skraj Polany Podskały przy żółtym 56. Polana Bieniowe, źródło limnokrenowe w centrum szlaku turystycznym; wilgotny parów z bogatą ro- polany, nasłonecznione; larwy z osadów dennych; ślinnością zielną, świerczyna, buki; 1020 m n.p.m. 1100 m n.p.m. 37. Żółty szlak między Polaną Podskały a Jaworzynką; 57. Bór świerkowy przy zielonym szlaku turystycznym, świerczyna, buki; około 930 m n.p.m. między Polaną Bieniowe a Polaną Przysłop Dolny; 38. Obszar źródliskowy Potoku Urwisków na północ- 1140 m n.p.m. ny-wschód od Polany Gorc Porębski; rozległa, stale 58. Prawobrzeżny dopływ Kamienicy (I dopływ poni- zabagniona młaka, buczyna; 1140 m n.p.m. żej stacji PAN), odcinek środkowy; buczyna, świer- 39. Potok Urwisków na odcinku od wysokości około ki; 870–1000 m n.p.m. 920–1100 m n.p.m.; buczyna karpacka. 59. Prawobrzeżny dopływ Kamienicy (I dopływ poni- 40. Gorcowy Potok między Potokiem Urwisków a uj- żej stacji PAN), odcinek źródłowy; bór świerkowy, ściem do rzeki Kamienicy; zarośla nadbrzeżne, nie- buki; 1000–1020 m n.p.m. liczne wysięki, buki, jodły; 770 m n.p.m. 60. Prawobrzeżny dopływ Kamienicy spod szczytu 41. Odcinek ujściowy Potoku Spaleniec; zarośla nad- Przysłop, na przecięciu z dolną stokówką; zarośla potokowe, 730 m n.p.m. nadpotokowe, buki, jodły, świerki; 880 m n.p.m. 42. Polanki Ganadrowe; stale zabagnione młaki, czę- 61. Potok Koryciska na przecięciu z dolną stokówką; za- ściowo zacienione, buczyna; 1070 m n.p.m. rośla nadpotokowe, buki, jodły, świerki; 930 m n.p.m 43. Buczyna karpacka na południe od Polany Miere- 62. Potok Koryciska na przecięciu z górną stokówką; zaro- dzysko; 960–1010 m n.p.m. śla nadpotokowe, bór świerkowy, buki; 1060 m n.p.m. 44. Hrabska Droga między Polaną Mieredzysko a rze- 63. Wspólny Potok (prawobrzeżny dopływ Kamienicy) ką Kamienicą; buczyna w wilgotnym parowie; na przecięciu z dolną stokówką; zarośla nadpoto- 800–930 m n.p.m. kowe, łopuszyny, świerki, buki; 950 m n.p.m. 45. Stokówka „Nad Huciskiem” między stacją PAN 64. Prawobrzeżny dopływ Kamienicy spod Jaworzyny a Polaną Mieredzysko; liczne wysięki, buczyna; Kamienickiej, na przecięciu z dolną stokówką; za- 850–900 m n.p.m. rośla nadpotokowe, przybrzeżne wysięki, świerki, 46. Brzegi rzeki Kamienicy koło Papieżówki; zarośla buki; 960 m n.p.m. nadrzeczne, zacieniona młaka; 760 m n.p.m. 65. Bezodpływowa młaka z oczkami wodnymi na po- 47. Odcinek ujściowy Potoku Ustępne; bór świerko- łudniowy zachód od Jaworzyny Kamienickiej, przy wo-jodłowy regla dolnego, zarośla nadpotokowe, zielonym szlaku turystycznym; miejsce w większo- łopuszyny, wysięki; 760–780 m n.p.m. ści nasłonecznione; 1260 m n.p.m.

10 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

66. Polana Gabrowska – bezodpływowy wysięk na pół- z gleby (pułapki ustawione były tylko na sta- nocnym krańcu polany, w zacienionym świerkami, nowiskach 10. i 18.); wilgotnym rowie; 1260 m n.p.m. • materiał z hodowli larw, zarówno wodnych, jak i glebowych (około 70 osobników), któ- rych rozwój zakończył się przepoczwarcze- Stanowiska położone poza granicami Gorczańskiego PN: niem lub wylotem imago, co umożliwiło iden- 67. Stawek Pucołowski; nasłoneczniony, zarośnięty si- tyfikację gatunku; tem i skrzypem dystrof osuwiskowy; 960 m n.p.m. • materiał schwytany „na światło”, zarówno 68. Potok Jamne poniżej wsi Sołtysówka; olsza, zarośla w pułapki świetlne (różne, przypadkowe ro- nadpotokowe; około 700 m n.p.m. dzaje lamp), jak i na światło świecy (ten mate- 69. Potok Jamne między wsią Sołtysówka a połączeniem riał pochodzi głównie ze stacji terenowej PAN dopływów spod Skałki i spod Gorca Kamienickiego; – stanowisko 18); zarośla nadpotokowe, świerki; 720–780 m n.p.m • materiał odłowiony przez inne osoby przy 70. Potok Jamne, źródłowy odcinek dopływu biorącego okazji prowadzenia własnych badań. początek na północ od osady Skałka; młaka źródli- Wszystkie wymienione powyżej sposoby po- skowa, gęste zarośla nadpotokowe, bór świerkowy; 1020 m n.p.m. zyskania materiału (odmienne niż siatką entomo- 71. Potok Zasadne powyżej Polany Zasadne; zarośla logiczną) zaznaczone są przy gatunkach, których nadpotokowe; 800–900 m n.p.m. dotyczą; tam też podano, z jakiego siedliska po- 72. Młaka źródliskowa Potoku Zasadne; bór świerko- chodzą larwy. wy; 1100 m n.p.m. Zebrane owady zostały zakonserwowane 73. Potok Głębieniec między Szczawą a wsią Uszczki w 70% alkoholu etylowym i zdeponowane w zbio- (stanowisko niezaznaczone na mapie); brzegi na- rach naukowych Katedry Zoologii Bezkręgowców słonecznione, uboga roślinność nadbrzeżna; około i Hydrobiologii Uniwersytetu Łódzkiego. 450 m n.p.m. 74. Potok Głębieniec powyżej wsi Uszczki; zarośla nad- brzeżne; 600–650 m n.p.m. 75. Potok Głębieniec powyżej Nowej Polany; zarośla WYNIKI BADAŃ nadpotokowe, buczyna, przybrzeżne wysięki; 750– 950 m n.p.m. Wykaz gatunków 76. Źródło Potoku Głębieniec na północ od Polany Prezentowana poniżej lista obejmuje wszyst- Świnkówka; młaka źródliskowa, bór świerkowy; kie gatunki Limoniidae i Pediciidae stwierdzone 1070 m n.p.m. dotąd w Gorcach na podstawie badań własnych. 77. Rzeka Kamienica we wsi Rzeki; łęg olszowy; 720 m Uwagi o zasięgach występowania oraz biologii larw n.p.m. podane zostały – o ile w tekście nie zaznaczono inaczej – na podstawie strony internetowej Cata- logue of the Craneflies of the World (Oosterbroek MATERIAŁ I METODY 2016), prac Savchenki (1982, 1985, 1986) oraz ba- dań własnych. Prezentowany w niniejszej pracy materiał W wykazie materiału użyto skrótów, oznacza- obejmuje łącznie około 2 900 osobników doro- jących osoby, które przekazały mi swoje materiały słych muchówek z rodziny Limoniidae i około muchówek i którym niniejszym bardzo dziękuję 1 300 osobników z rodziny Pediciidae. Pobrano za wzbogacenie opracowanej tu kolekcji: około 300 prób. Najczęściej owady były odławia- MJG – Maria i Jacek Golańscy, ne siatką entomologiczną o średnicy 40 cm, a czas KK – Krystyna Kahl, poboru był bardzo różny – od 10 minut do 1 go- JM – Janusz Majecki, dziny. Stanowiska były odwiedzane raz lub wielo- SN – Stefan Niesiołowski, krotnie. BS – Bronisław Szczęsny. W wykazie uwzględniono także: • materiał z pułapek glebowych w kształcie stożka, w które chwytały się owady wylatujące

11 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae...

Rodzina: Sygaczowate, Limoniidae (Archilimnophila) unica (Osten-Sacken, 1869) Dactylolabis (D.) transversa (Meigen, 1804) Materiał: [12] 18.VI.1991, 1 ; [16] 22.VIII.1989, 1 ; Materiał: [12] 18.VI.1991, 2 , 1 . [18] 20.VII.1987, 1 , 1 ; 21.VIII.1992, 2 (ad lucem); Gatunek znany z większej części Europy, z wy- [31] 25.VII.1992, 1 (ad lucem); [41] 9.VIII.1985, 1 jątkiem północy. Larwy żyją najczęściej w błotni- (leg. MJG); 8.VIII.1989, 1 ; [47] 8.VIII.1992, 1 ; [71] stych brzegach wód bieżących, często w mchach 23.VII.1986, 2 , 1 (leg. SN); [72] 23.VII.1986, 3 , 2 (leg. SN); [75] 22.VII.1986, 1 (leg. SN); strefy oprysku. 6.VIII.1988, 5 , 2 . Gatunek szeroko rozmieszczony w Holarkty- Paradelphomyia (Oxyrhiza) fuscula (Loew, 1873) ce, według Savchenki (1986) borealno-górski; lar- Materiał: [10] 27.VIII.1987, 1 , 3 ; 13.VIII.1992, wy ksylofilne, odżywiające się butwiejącym drew- 1 (wylot z mokrej gleby w pułapce glebowej); 15.VIII.1992, 2 (wylot z mokrej gleby w pułapce gle- nem i/lub plechą grzybni. bowej); 19.VIII.1992, 1 (wylot z mokrej gleby w pu- łapce glebowej); 23.VIII.1993, 1 , 1 ; [11] 12.IX.1991, Austrolimnophila (A.) ochracea (Meigen, 1804) 1 ; [12] 13.IX.1991, 2 ; [16] 22.VIII.1989, 11 , Materiał: [10] 28.VI.1987, 4 , 1 ; 20.VII.1987, 1 ; 8 ; [18] 27.VIII.1987, 1 (wylot z wilgotnej gle- 19.VI.1988, 1 ; [14] 8.VIII.1988, 1 ; [18] 31.VIII.1992, by w pułapce glebowej); 26.VIII.1989, 9 , 2 ; 1 (ad lucem); [21] 4.VIII.1995, 1 ; [31] 25.VII.1992, 1 26.VIII.1989, 1 (wylot z mokrej gleby w pułapce gle- (ad lucem); [39] 17.VIII.1989, 1 ; [43] 12.VIII.1989, ; bowej); [21] 8.IX.1992, 10 , 7 ; 4.VIII.1995, 3 ; 5.VIII.1990, 1 ; 6.VIII.1992, 1 ; [59] 25.VII.1991, 1 ; [22] 25.VIII.1996, 6 , 5 ; [23] 16.VIII.1989, 1 ; [60] 25.VI.1987, 2 . [24] 25.VIII.1996, 1 ; [25] 25.VIII.1989, 1 , 1 ; [32] Pospolity i dość liczny gatunek obejmujący 30.VIII.1992, 2 ; [35] 6.VIII.1992, 1 ; 25.VIII.1996, swym zasięgiem zachodnią Palearktykę po Iran 15 , 1 ; [38] 17.VIII.1989, 5 ; [39] 17.VIII.1989, na wschodzie. Larwy żyją w rozkładającym się 3 ; [42] 17.VIII.1989, 6 , 2 ; [44] 11.VIII.1998, drewnie drzew liściastych. 2 ; [50] 22.VIII.1989, 2 ; [51] 22.VIII.1989, 2 ; [54] 19.VIII.1993, 1 ; [55] 19.VIII.1993, 1 ; Epiphragma (E.) ocellare (Linnaeus, 1760) [58] 22.VIII.1991, 3 , 2 ; 12.IX.1991, 2 ; [59] Materiał: [10] 28.VI.1987, 1 ; 20.VII.1987, 1 ; [16] 22.VIII.1991, 1 , 1 ; [63] 25.VIII.1989, 1 , 1 ; [70] 23.VI.1994, 1 ; [58] 19.VI.1991, 1 ; [60] 25.VI.1987, 1 . 17.VIII.1992, 1 . Szeroko rozmieszczony gatunek holarktyczny, Znany z całej Europy i Iranu. Larwy najczę- którego larwy żyją w rozkładającym się drewnie, ściej spotykane w błotnistej glebie młak i na brze- głównie drzew liściastych. gach strumieni (Chaniecka, Wiedeńska 2006); przez niektórych (Salmela 2004) uważane są za Eloeophila apicata (Loew, 1871) krenobiontyczne. W Gorcach jeden z pospolit- Materiał: [31] 25.VII.1992, 1 , 2 . szych gatunków (Wiedeńska 2014, 2015), które- Gatunek rzadki, występujący w zachodniej go aktywność lotów owadów dorosłych została Palearktyce po Iran i Turkmenistan na wscho- przedstawiona w oddzielnej publikacji (Wiedeń- dzie. Drapieżne larwy żyją w osadach dennych ska 2015, 2017). strumieni i niewielkich rzek, w młakach i mokrej glebie. W Polsce, poza stanowiskiem w Gorcach, Paradelphomyia (Oxyrhiza) senilis (Haliday, 1833) gdzie został stwierdzony po raz pierwszy, znany Materiał: [75] 6.VIII.1988, 2 . tylko z Tatr (Loew 1871; Nowicki 1870, 1873). Gatunek szeroko rozmieszczony w zachodniej Palearktyce po Kirgistan na wschodzie. Larwy (Meigen, 1804) żyją w mokrych i wilgotnych glebach, strumie- Materiał: [46] 5.VIII.1985, 1 (leg. MJG). niach, źródłach i strefie oprysku. W Polsce jest ga- Pospolity i często liczny gatunek zachodniopa- tunkiem rzadkim; do tej pory został stwierdzony learktyczny (po Kazachstan na wschodzie). Larwy tylko w Karkonoszach (Krzemiński 1991) oraz na drapieżne, zamieszkują osady denne głównie wód terenie Wzniesień Łódzkich (Wiedeńska 2010). płynących, także mokradła, młaki i źródła, czasa- mi spotykane też w bardzo mokrych glebach.

12 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

Eloeophila miliaria (Egger, 1863) go w hodowli 23.V.1994; [44] 11.VIII.1998, 1 ; [56] Gatunek wykazany dotąd z rejonów Europy 7.V.1994, 1 larwa ze źródła, przepoczwarczenie w ho- Środkowej i Południowej oraz azjatyckiej czę- dowli 15.V.1994; [57] 29.VII.1986, 1 ; [65] 1.VIII.1988, ści Turcji; larwy wodne, drapieżne. W Gorcach 1 , 1 ; [75] 6.VIII.1988, 1 . stwierdzony wcześniej w Dolinie Kamienicy, na Stwierdzony na obszarze całej Europy po stanowisku 16 (Wiedeńska 2015). Poza tym w Pol- azjatycką część Turcji. Eurytopowe, saprofagicz- sce znany dotąd tylko z Tatr (Nowicki 1873; Bo- ne larwy żyją w rozmaitych siedliskach wodnych bek 1890) i Kotliny Sądeckiej (Grzegorzek 1872). i glebowych.

Eloeophila mundata (Loew, 1871) Limnophila (L.) schranki Oosterbroek, 1992 Materiał: [12] 27.VI.1987, 1 ; [17] 10.V.1994, 1 larwa Materiał: [25] 26.VI.1987, 2 , 3 ; [26] 22.VI.1994, z osadów na kamienistym dnie rzeki, wylot imago 1 ; [29] 11.V.1994, 4 . w hodowli 25.V.1994; [31] 25.VII.1992, 5 ; [48] Pospolity gatunek zachodniopalearktyczny 28.VII.1986, 1 (leg. SN); [50] 22.VIII.1989, 1 ; [66] (cała Europa, Turcja, Kaukaz, Kazachstan). Dra- 4.VIII.1986, 1 ; [73] 11.VIII.1988, 1 ; [74] 20.VII.1985, pieżne larwy żyją głównie w osadach dennych 1 (leg. SN). wód bieżących i stojących, czasem spotykane są Gatunek europejski. Drapieżne larwy żyją na w mokrych glebach. brzegach wód bieżących i stojących, także w błot- nistej glebie. Dicranophragma (Brachylimnophila) nemorale (Meigen, 1818) Eloeophila submarmorata (Verrall, 1887) Materiał: [10] 28.VI.1987, 3 , 4 ; 20.VII.1987, 1 , Materiał: [10] 28.VI.1987, 1 ; [16] 23.VI.1994, 1 , 2 ; 19.VI.1988, 4 ; [12] 31.VII.1986, 2 , 1 ; 3 ; [18] 27.V.2007, 1 larwa z młaki, wylot ima- 9.VIII.1989; 1 ; 24.VII.1991, 3 , 1 ; 21.VIII.1991, 1 ; go 8.VI.2007; [28] 6.VIII.1985, 1 (leg. MJG); [50] [14] 8.VIII.1988, 3 ; [15] 31.VII.1986, 2 , 1 ; 30.VII.1992, 1 ; [69] 17.VIII.1992, 1 . 27.VI.1987, 1 , 1 ; 24.VII.1991, 1 ; [16] 23.VI.1994, Pospolity gatunek, znany z zachodniej Pale- 3 ; 11.VIII.2000, 1 ; [18] 20.IX.1987, 1 (leg. JM); arktyki po Gruzję i Iran; larwy drapieżne, zasie- 26.VIII.1989, 1 ; 18.VIII.1992, 8 , 1 (ad lucem); dlają osady denne w wodach bieżących i stoją- 31.VIII.1992, 1 (ad lucem); 17.VIII.1993, 2 , 1 (ad lucem, leg. BS); 10.VIII.2000, 1 (ad lucem); [19] cych, także błotnistą glebę. 18.VI.1991, 1 ; 13.IX.1991, 1 ; 16.X.1991, 1 ; [24] 25.VIII.1996, 1 ; [25] 26.VI.1987, 1 ; [26] 22.VI.1994, Eloeophila verralli (Bergroth, 1912) 3 ; [27] 6.VIII.1985, 1 (leg. MJG); [28] 6.VIII.1985, Gatunek znany dotąd tylko z Europy. Lar- 1 (leg. MJG); 22.VI.1994, 1 ; [31] 25.VII.1992, 101 , wy preferują przybrzeżne osady wód bieżących, 11 (ad lucem); [38] 17.VIII.1989, 1 ; [39] ale żyją też w błotnistych siedliskach glebowych. 17.VIII.1989, 4 , 2 ; [41] 9.VIII.1985, 1 (leg. Z Gorców wykazany wcześniej na stanowiskach MJG); [42] 17.VIII.1989, 1 ; [43] 12.VIII.1989, 1 ; 10, 14, i 16 (Chaniecka, Wiedeńska 2006). 5.VIII.1990, 1 , 1 ; [47] 8.VIII.1992, 2 , 2 ; [48] 28.VII.1986, 1 , 1 (leg. SN); [49] 28.VII.1986, 1 (leg. SN); [50] 6.VIII.1986, 1 , 1 (leg. MJG); Euphylidorea (E.) lineola (Meigen, 1804) [53] 6.VIII.1998, 3 ; [55] 19.VIII.1993, 1 ; [58] Materiał: [52] 22.VIII.1989, 1 ; [61] 25.VIII.1989, 1 . 19.VI.1991, 1 , 1 ; 22.VIII.1991, 2 ; 12.IX.1991, 1 ; Gatunek szeroko rozmieszczony w zachodniej [59] 20.VIII.1988, 1 ; [60] 25.VI.1987, 1 ; 25.VIII.1989, Palearktyce po Turcję i Izrael na wschodzie, i Ma- 2 , 1 ; [62] 22.VI.1994, 1 ; [66] 4.VIII.1986, 1 ; roko na południu. Larwy żyją w brzegach zbiorni- [69] 17.VIII.1992, 1 ; [70] 17.VIII.1992, 1 ; [71] ków wodnych oraz w wilgotnych glebach. Nowy 23.VII.1986, 2 , 1 (leg. SN); [74] 11.VIII.1988, 1 ; dla fauny Gorców. [75] 22.VII.1986, 1 , 1 (leg. SN); 6.VIII.1988, 7 , 2 ; [76] 6.VIII.1988, 1 . Euphylidorea (E.) phaeostigma (Schummel, Bardzo pospolity i często też bardzo liczny 1829) gatunek o zasięgu transpalearktycznym. Euryto- Materiał: [23] 4.VIII.1988, 1 ; [24] 25.VIII.1996, 1 ; [25] powe, zoofagiczne larwy żyją w bardzo różnorod- 1.VIII.1986, 1 ; [26] 22.VI.1994, 1 ; [31] 25.VII.1992, 1 nych siedliskach wodnych i glebowych. (ad lucem); [33] 4.V.1994, 1 larwa z młaki, wylot ima-

13 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae...

Neolimnomyia batava (Edwards,1938) Pilaria fuscipennis (Meigen, 1818) Gatunek stwierdzony dotąd tylko w Europie. Materiał: [12] 9.VIII.1989, 1 ; [52] 22.VIII.1989, 1 ; Larwy żyją w dnie zbiorników wodnych i w mo- [68] 17.VIII.1992, 1 . krych glebach. Wykazany z Gorców wcześniej, Owad znany z całej zachodniej Palearktyki po na stanowiskach 16 i 18 (Chaniecka, Wiedeńska Kaukaz i Turcję. Larwy żyją w osadach przybrzeż- 2006; Wiedeńska 2014, 2015). nych rozmaitych zbiorników wodnych, spotykane są też w źródłach. Neolimnomyia filata (Walker, 1856) Materiał: [12] 24.VII.1991, 2 ; [15] 31.VII.1986, 8 , Prionolabis hospes (Egger, 1863) 1 ; [18] 20.VIII.1990, 1 (ad lucem); [22] 4.VIII.1988, Materiał: [10] 25.VI.1987, 6 ; 19.VI.1988, 1 ; [12] 1 ; [28] 19.VII.1985, 2 (leg. SN); 1.VIII.1986, 1 ; 9.VIII.1989, 1 ; 24.VII.1991, 1 ; [15] 24.VII.1991, [35] 6.VIII.1992, 1 ; [38] 29.VII.1995, 6 ; [50] 1 ; [19] 24.VII.1991, 2 ; [58] 19.VI.1991, 1 ; 30.VII.1992, 2 ; [58] 25.VII.1991, 3 ; [75] 25.VII.1991, 5 ; [59] 19.VI.1991, 1 ; [60] 25.VI.1987, 6.VIII.1988, 1 . 2 . Gatunek znany do tej pory tylko z Europy; Gatunek znany z zachodniej Palearktyki po larwy znajdowane w przybrzeżnych osadach azjatycką część Turcji. Środowisko życia larw słabo zbiorników wodnych. W Polsce wykazany do- poznane – najprawdopodobniej żyją w wilgotnych tąd tylko z Gorców i Roztocza (Wiedeńska 1993, i mokrych glebach, na których spotykane są pełza- 1996, 2014, 2015). jące po ściółce i roślinach bezskrzydłe samice.

Phylidorea (Ph.) squalens (Zetterstedt, 1838) Pseudolimnophila (P.) lucorum (Meigen, 1818) Gatunek szeroko rozmieszczony w Paleark- Gatunek szeroko rozmieszczony w Palearkty- tyce. Larwy najczęściej spotykane są w bagnach ce. Larwy żyją w osadach przybrzeżnych najczę- i torfowiskach. Z Gorców wykazany wcześniej ściej wód bieżących. Z Gorców wykazany wcze- w dwóch młakach – stanowiska 15 i 21 (Chaniec- śniej, na stanowisku 16 (Wiedeńska 2015). ka, Wiedeńska 2006). Pseudolimnophila (P.) sepium (Verrall, 1886) Phylidorea (Paraphylidorea) fulvonervosa Gatunek szeroko rozmieszczony w Palearkty- (Schummel, 1829) ce. Larwy zasiedlają osady przybrzeżne różnorod- Materiał: [18] 27.VII.1988, 2 (ad lucem); nych zbiorników wodnych. Z Gorców wykazany 16.VIII.1988, 1 (ad lucem); 11.VIII.1992, 1 (ad lu- wcześniej, na stanowisku 16 (Wiedeńska 2015). cem); 31.VIII.1992, 2 (ad lucem); [22] 5.VIII.1995, 1 ; [23] 16.VIII.1989, 1 ; [25] 1.VIII.1986, 1 ; Chionea (Sphaeconophilus) botosaneanui 27.VII.1992, 1 ; [31] 25.VII.1992, 1 (ad lucem); [46] (Burghele-Bălăcesco, 1969) 9.V.1994, 1 larwa z młaki, wylot imago w hodow- Materiał: [45] 10.II.1991, 1 , 1 (leg. JM ). li 23.V.1994; [56] 1 poczwarka z brzegu źródła; [66] 4.VIII.1986, 1 , 2 . Gatunek górski; poza stanowiskami w Karpa- Gatunek szeroko rozmieszczony w całej Eu- tach (Polska, Czechy, Słowacja, Rumunia) znany ropie oraz we wschodniej części Palearktyki (Kraj tylko z Dolomitów (Alpy Wschodnie). Bezskrzy- Przymorski, Sachalin, Wyspy Kurylskie, Hokkaido). dłe owady dorosłe aktywne są zimą. Larwy żyją Uważany za gatunek eurytopowy, którego larwy żyją w ściółce leśnej. W Gorcach stwierdzony po raz w różnorodnych siedliskach błotnych i wodnych. pierwszy.

Pilaria discicollis (Meigen, 1818) Crypteria (C.) limnophiloides Bergroth, 1913 Materiał: [5] 8.VIII.1988, 2 ; [10] 28.VI.1987, 1 ; Gatunek o rozległym zasięgu w zachodniej 20.VII.1987, 1 ; 27.VIII.1987, 1 ; [12] 31.VII.1986, 1 ; Palearktyce po Iran. Larwy preferują przybrzeżne [15] 27.VI.1987, 1 ; [18] 22.VIII.1988, 2 (ad lucem); osady denne wód bieżących i stojących oraz mo- 26.VIII.1989, 3 (ad lucem); 20.VIII.1990, 45 (ad kre gleby z rozkładającą się materią organiczną. lucem); 11.VIII.1992, 3 (ad lucem); 10.IX.1992, 1 (ad Wykazany z Gorców wcześniej, w stanowiskach lucem); 17.VIII.1993, 5 (ad lucem); [23] 16.VIII.1989, 14 i 16 (Wiedeńska 2014, 2015). 1 ; [26] 22.VI.1994, 1 ; [28] 19.VII.1985, 1 (leg. SN);

14 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

[39] 17.VIII.1989, 1 , 3 ; [42] 17.VIII.1989, 1 ; [43] larwy żyją w osadach dennych różnorodnych 12.VIII.1989, 1 ; 5.VIII.1990, 1 ; [48] 28.VII.1986, 1 zbiorników wodnych oraz w mokrych i wilgot- (leg. SN); [52] 22.VIII.1989, 1 ; [58] 15.X.1991, 1 ; [59] nych glebach. Uwagi o aktywności lotów E. lutea 20.VIII.1988, 1 ; [60] 25.VI.1987, 1 ; [71] 23.VII.1986, w Gorcach zostały przedstawione w oddzielnej 1 (leg. SN); [75] 6.VIII.1988, 1 . publikacji (Wiedeńska 2015). Szeroko rozmieszczony w zachodniej Pale- arktyce po Zakaukazie. Saprofagiczne larwy żyją Erioptera (E.) verralli Edwards, 1921 w mokrych glebach i zbiornikach wodnych. Rzadki gatunek, znany tylko z Wysp Brytyj- skich i środkowo-wschodnich rejonów Europy. Neolimnophila carteri (Tonnoir, 1921) Larwy żyją w przesiąkniętych wodą brzegach Materiał: [18] 1.VIII.1992, 1 (ad lucem); [28] 6.VIII.1985, 1 (leg. MJG); [31] 25.VII.1992, 11 , strumieni. Stanowisko występowania E. verralli 3 ; [74] 11.VIII.1988, 1 . w Gorczańskim Parku Narodowym (st. 16) (Wie- Gatunek znany prawie z całej Europy. Larwy deńska 2015) jest drugim stwierdzeniem tego ga- żyją w przybrzeżnej glebie i drobnych ciekach. tunku w Polsce. Poza Gorcami jego obecność od- notowano także w Pieninach (Krzemiński 1984). Erioptera (E.) flavata (Westhoff, 1882) Materiał: [67] 1.VIII.1988, 1 . Gonempeda flava (Schummel, 1829) Muchówka znana z większej części Europy Szeroko rozmieszczony prawie w całej Euro- oraz z Zachodniej Syberii. Saprofagiczne larwy pie po azjatycką część Turcji. Larwy żyją w nur- znajdowane są w różnorodnych osadach wodnych cie małych rzek i strumieni. Wykazany z Gorców i w mokrych glebach. W Gorcach stwierdzony po wcześniej, na stanowisku 16 (Wiedeńska 2015). raz pierwszy. Scleroprocta pentagonalis (Loew, 1873) Erioptera (E.) lutea Meigen, 1804 Materiał: [16] 23.VI.1994, 1 ; [58] 19.VI.1991, 1 . Materiał: [10] 28.VI.1987, 1 , 2 ; 27.VIII.1987, 1 ; Gatunek znany ze znacznej części Europy 29.V.1988, 1 ; 19.VI.1988, 10 ; [12] 31.VII.1986, 5 ; oraz z Kazachstanu. Zimnolubne larwy preferują 9.VIII.1989, 1 ; 13.IX.1991, 1 ; [16] 22.VIII.1989, 3 , źródła i małe strumienie. Z terenu Polski podany 1 ; [18] 4.VIII.1986, 1 (ad lucem); 20.VII.1987, 3 , dotąd tylko z okolic Poznania i Dolnego Śląska 1 (wylot z mokrej gleby w pułapce glebowej); (Loew 1873) oraz z Gorców (Wiedeńska 2015). 24.VIII.1987, 1 (wylot z mokrej gleby w pułapce gle- bowej); 27.IX.1987, 1 (ad lucem); 27.VII.1988, 24 , Scleroprocta sororcula (Zetterstedt, 1851) 1 (ad lucem); 22.VIII.1988, 14 , 4 (ad lucem); Materiał: [15] 27.VI.1987, 1 ; [16] 11.VIII.2000, 1 ; 26.VIII.1989, 2 , 1 (ad lucem); 20.VIII.1990, 2 , [26] 22.VI.1994, 1 , 1 ; [31] 25.VII.1992, 1 (ad lu- 1 (ad lucem); 1.VIII.1992, 12 , 2 (ad lucem); cem); [38] 15.V.2003, 4 poczwarki z młaki, wyloty 2 , 11.VIII.1992, 28 , 10 (ad lucem); 21.VIII.1992, 11 2 w hodowlach 15.V.2003. , 2 (ad lucem); 31.VIII.1992, 14 , 8 (ad lu- cem); 10.IX.1992, 1 (ad lucem); 21.VIII.1993, 34 , Gatunek znany tylko z Europy. Zimnolubne lar- 8 (ad lucem, leg. BS); 3.VIII.1998, 4 , 3 (ad lu- wy żyją w różnego typu źródłach, wysiękach, stru- cem); 10.VIII.2000, 1 , 1 (ad lucem); 19–18.VI.1991, mieniach i małych rzekach. Z terenu Polski podany 1 ; [23] 4.VIII.1988, 10 , 4 ; 16.VIII.1989, 3 ; dotąd tylko z Roztocza (Wiedeńska 1996), okolic [28] 6.VIII.1985, 1 (leg. M. i J. Golańscy); [29] Łodzi (Wiedeńska 2010) oraz z Gorców (Chaniec- 11.V.1994, 1 , 1 ; [31] 25.VII.1992, 21 , 16 ; [32] ka, Wiedeńska 2006; Wiedeńska 2014, 2015). 30.VIII.1992, 1 ; [35] 6.VIII.1992, 1 ; [38] 29.VII.1995, 1 ; [37] 14.VIII.1998, 1 ; [39] 17.VIII.1989, 1 ; [47] Cheilotrichia (Ch.) imbuta (Meigen, 1818) 8.VIII.1992, 1 , 1 ; [60] 25.VI.1987, 1 , 2 ; [62] Materiał: [16] 22.VIII.1989, 1 ; [18] 20.VIII.1990, 22.VI.1994, 1 ; [66] 4.VIII.1986, 2 ; 22.VI.1994, 1 ; 1 (ad lucem); 11.VIII.1992, 1 (ad lucem); [22] [73] 11.VIII.1988, 1 . 19.VII.1986, 1 (leg. SN); [23] 16.VIII.1989, 3 ; [31] Najliczniej reprezentowany i jeden z pospo- 25.VII.1992, 1 , 4 (ad lucem); [41] 9.VIII.1985, 9 litszych w Gorcach gatunek spośród wszystkich (leg. MJG); [46] 6.VIII.1998, 1 ; [74] 11.VIII.1988, 1 . Limoniidae, szeroko rozmieszczony prawie w ca- Pospolity i często bardzo liczny gatunek o za- łej Palearktyce. Saprofagiczne, amfibiotyczne sięgu transpalearktycznym. Amfibiotyczne larwy

15 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae...

żyją zarówno w mokrej glebie, jak i na brzegach brzeżnych osadach wód bieżących. W faunie Gor- rzek i zbiorników wód stojących. Aktywność lo- ców stwierdzony po raz pierwszy. tów owadów dorosłych w cyklu rocznym przed- stawiono we wcześniejszej pracy o muchówkach Hoplolabis (Parilisia) yezoana (Alexander, 1924) Gorców (Wiedeńska 2015). Gatunek o zasięgu transpalearktycznym. Lar- wy żyją na dnie wód bieżących, zarówno przy Cheilotrichia (Empeda) affinis (Lackschewitz, brzegach, jak i w nurcie. W Gorcach jego obec- 1927) ność została wykazana wcześniej (Wiedeńska Stwierdzony dotąd w niewielu rejonach Środ- 2014), nad Kamienicą, na stanowisku 17. Poza kowej i Wschodniej Europy, być może jest gatun- tym w Polsce stwierdzony tylko przy ujściu rzeki kiem borealno-górskim. Środowisko życia larw nie Widawki do Warty (Wiedeńska 1993). jest znane, prawdopodobnie bytują w ściółce leśnej i wilgotnej glebie. W Polsce znaleziony dotąd tylko Ilisia maculata (Meigen, 1804) w Łysogórach (Wiedeńska 1991) i w Gorcach (sta- Materiał: [10] 28.VI.1987, 1 ; [14] 8.VIII.1988, 1 ; [16] nowiska 4 i 16) (Wiedeńska 2014, 2015). 23.VI.1994, 1 ; [18] 27.VII.1988, 1 (ad lucem). Gatunek szeroko rozmieszczony w zachodniej Cheilotrichia (Empeda) cinerascens (Meigen, 1804) Palearktyce po Iran. Larwy żyją w rozkładającej Materiał: [10] 28.VI.1987, 1 ; [18] 20.VIII.1990, 1 , się materii organicznej, zalegającej dno różnorod- 2 (ad lucem); 17.VIII.1993, 26 (ad lucem, leg. nych zbiorników wodnych i bagnistą glebę. BS); [31] 25.VII.1992, 19 , 102 (ad lucem); [43] 5.VIII.1990, 1 , 3 . Ilisia occoecata Edwards, 1936 Gatunek pospolity, szeroko rozmieszczony Materiał: [39] 17.VIII.1989, 1 . w zachodniej Palearktyce po Iran na wschodzie Rzadki gatunek, odnotowany dotąd w niewie- i Maroko na południu. Larwy żyją w osadach den- lu krajach Europy. Środowisko życia larw jest sła- nych różnorakich zbiorników wodnych, a także bo znane; rzadko obserwowano wyloty dorosłych w mokrych i wilgotnych glebach. z mulistego brzegu zbiornika. W Polsce, poza Gorcami stwierdzony tylko w Myślenicach koło Cheilotrichia (Empeda) staryi Mendl, 1973 Krakowa (Krzemiński 1984). Materiał: [52] 22.VIII.1989, 1 . Gatunek górski, znany z niewielu rejonów Eu- Molophilus (M.) appendiculatus (Staeger, 1840) ropy Środkowej. Fitosaprofagiczne, amfibiotyczne Materiał: [8] 4.VIII.1986, 6 , 1 ; [10] 28.VI.1987, larwy znajdowano głównie w wilgotnych i mo- 3 ; 20.VII.1987, 1 , 1 ; [12] 18.VI.1991, 1 , 1 ; krych glebach. W Polsce stwierdzony dotąd tylko 24.VII.1991, 1 ; [16] 23.VI.1994, 1 , 5 ; [18] w Gorcach, na wielu stanowiskach (Wiedeńska 1.VIII.1992, 1 (ad lucem); 17.VIII.1993, 3 , 3 1998, 2014, 2015). (ad lucem, leg. BS); [38] 17.VIII.1989, 1 ; 29.VII.1995, 1 , 1 ; [39] 17.VIII.1989, 1 ; [42] 17.VIII.1989, 1 ; [44] 11.VIII.1998, 1 ; [47] 8.VIII.1992, 2 ; trivialis (Meigen, 1818) [52] 22.VIII.1989, 2 ; [60] 25.VI.1987, 1 ; [71] Materiał: [18] 7.IX.1986, 3 , 2 (leg. JM); [25] 23.VII.1986, 1 (leg. SN). 26.VI.1987, 2 , 1 . Gatunek szeroko rozmieszczony w całej Euro- Gatunek pospolity, szeroko rozmieszczony pie oraz znany z Turcji i Ałtaju. Larwy preferują w zachodniej Palearktyce po Iran. Najczęściej mokre i wilgotne gleby, spotykane też są w osa- spotykany na bagnach i podmokłych łąkach, gdzie dach dennych wód. najprawdopodobniej żyją larwy. W faunie Gor- ców stwierdzony po raz pierwszy. Molophilus (M.) ater (Meigen, 1804) Gatunek znany z całej Europy oraz z Ałtaju. Hoplolabis (Parilisia) vicina (Tonnoir, 1920) Materiał: [31] 25.VII.1992, 1 (ad lucem). Larwy preferują bagnistą glebę na brzegach rzek Dotąd znany zasięg tego gatunku obejmuje i w mokradłach. Z Gorców wykazany wcześniej zachodnią Palearktykę po Turkmenistan. Amfi- nad młaką źródliskową Potoku Stawieniec (stano- biotyczne larwy najczęściej łowione są w przy- wisko 15; Wiedeńska 2014).

16 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

Molophilus (M.) bifidus Goetghebuer, 1920 25.VII.1992, 1 , 1 (ad lucem); [35] 6.VIII.1992, 1 , Gatunek obejmujący swym zasięgiem zachod- 1 ; 25.VIII.1996, 1 , 2 ; [38] 17.VIII.1989, 4 ; nią Palearktykę po Iran. Larwy żyją w osadach [39] 17.VIII.1989, 1 , 2 ; [42] 17.VIII.1989, 1 ; [53] dennych rzek, strumieni i źródeł, także w wysię- 30.VII.1992, 1 ; 6.VIII.1998, 1 , 1 ; [62] 22.VI.1994, 1 ; [69] 17.VIII.1992, 1 ; [75] 22.VII.1986, 1 (leg. kach i młakach. Przez niektórych (Salmela i in. SN); 6.VIII.1988, 2 . 2007) uważany jest za gatunek krenobiontyczny. Gatunek znany do tej pory tylko z Europy. Fi- Z Gorców wykazany wcześniej, na stanowisku 16 tosaprofagiczne, amfibiotyczne larwy znajdowa- (Wiedeńska 2015). ne były w źródłach, w osadach dennych cieków, w strefie oprysku, w młakach, a także w wilgot- Molophilus (M.) brevihamatus Bangerter, 1947 nych glebach. W Polsce M. curvatus stwierdzony Materiał: [31] 25.VII.1992, 2 , 1 . był do tej pory tylko na południu kraju: w Tatrach, Gatunek rzadki, znany dotąd z górskich ob- Pieninach, w masywie Babiej Góry, w Beskidzie szarów Europy (Alpy, Karpaty, Bałkany). Larwy Niskim, w Bieszczadach (Krzemiński 1984) oraz żyją w małych rzekach, strumieniach, źródłach w Gorcach i w Puszczy Solskiej (Wiedeńska 1996, oraz w bagnistych wysiękach. Stwierdzony na sta- 2014, 2015). nowisku w Gorcach po raz pierwszy w Polsce. Molophilus (M.) flavus Goetghebuer, 1920 Molophilus (M.) cinereifrons de Meijere, 1920 Materiał: [12] 31.VII.1986, 1 ; [15] 31.VII.1986, 3 ; Materiał: [8] 20.VIII.1988, 1 ; [12] 9.VIII.1989, 2 ; 24.VII.1991, 1 , 1 ; [16] 23.VI.1994, 1 , 3 ; [18] 24.VII.1991, 1 ; [14] 8.VIII.1988, 1 , 1 ; [27] 17.VIII.1993, 2 (ad lucem, leg. BS); [20] 21.VI.1994, 6.VIII.1985, 1 (leg. MJG); [28] 1.VIII.1986, 1 ; 1 ; [21] 4.VIII.1995, 1 ; [22] 5.VIII.1995, 1 ; [23] [44] 11.VIII.1998, 1 ; [50] 30.VII.1992, 1 ; [69] 4.VIII.1988, 3 ; [24] 25.VIII.1996, 1 , 3 ; [26] 17.VIII.1992, 1 ; [71] 23.VII.1986, 1 (leg. SN); [75] 22.VI.1994, 22 , 7 ; [28] 19.VII.1985, 1 (leg. 6.VIII.1988, 1 . SN); 1.VIII.1986, 1 ; 22.VI.1994, 1 ; [34] 21.VI.1994, Gatunek znany tylko z Europy. Larwy żyją 1 ; [35] 25.VIII.1996, 1 ; [39] 17.VIII.1989, 1 ; w mokrych i wilgotnych siedliskach glebowych [46] 9.V.1994, 1 larwa z młaki, wylot imago w ho- oraz w osadach dennych różnorodnych zbiorni- dowli 15.VI.1994; [50] 6.VIII.1986, 2 (leg. MJG); ków wodnych. [58] 19.VI.1991, 2 ; [59] 19.VI.1991, 1 , 1 ; [62] 22.VI.1994, 1 ; [66] 4.VIII.1986, 5 . Molophilus (M.) corniger de Meijere, 1920 Gatunek znany prawie z całej Europy. Amfi- Materiał: [12] 24.VII.1991, 1 ; [15] 31.VII.1986, 3 ; biotyczne larwy odżywiają się rozkładającą się [16] 23.VI.1994, 1 ; [19] 24.VII.1991, 1 ; [21] materią roślinną. 4.VIII.1995, 1 ; [34] 12.VIII.1993, 1 ; [39] 17.VIII.1989, 1 ; [42] 17.VIII.1989, 1 ; [58] 25.VII.1991, 1 ; [59] Molophilus (M.) maurus Lackschewitz, 1925 25.VII.1991, 1 , 3 ; [69] 17.VIII.1992, 1 ; [74] Gatunek bardzo rzadki, wykazany w faunie 20.VII.1985, 1 (leg. SN); [75] 6.VIII.1988, 4 . niewielu państw Europy (Szwajcaria, Austria, Gatunek stwierdzony dotąd w większej części Czechy, Słowacja, Litwa, Łotwa i zachodnie rejony Europy. Amfibiotyczne larwy odżywiają się roz- Rosji, graniczące z Łotwą). W Polsce stwierdzony kładającą się materią organiczną. został po raz pierwszy na Roztoczu (Wiedeńska 1996); stanowisko gorczańskie nr 16 (Wiedeńska Molophilus (M.) crassipygus de Meijere, 1918 Materiał: [10] 20.VII.1987, 1 ; [12] 9.VIII.1989, 1 ; 2014) jest drugim w naszym kraju znanym miej- [18] 21.VIII.1992, 1 , 1 ; [31] 25.VII.1992, 2 , 5 scem występowania tego gatunku. (ad lucem); [46] 6.VIII.1998, 1 , 1 ; [69] 17.VIII.1992, 4 ; [73] 11.VIII.1988, 1 . Molophilus (M.) medius de Meijere, 1918 Gatunek znany ze znacznej części Europy. Materiał: [15] 31.VII.1986, 3 ; [23] 4.VIII.1988, 3 ; Larwy preferują osady w nurcie małych cieków. 16.VIII.1989, 2 , 3 ; [28] 6.VIII.1985, 1 (leg. MJG); 1.VIII.1986, 4 ; [31] 25.VII.1992, 2 , 8 (ad lucem); [35] 6.VIII.1992, 1 , 1 ; [47] 8.VIII.1992, 2 , Molophilus (M.) curvatus Tonnoir, 1920 7 ; [50] 6.VIII.1986, 1 (leg. MJG); [66] 4.VIII.1986, Materiał: [10] 20.VII.1987, 1 ; [18] 17.VIII.1993, 22 ; [70] 17.VIII.1992, 1 ; [73] 11.VIII.1988, 2 . 1 (ad lucem, leg. BS); [19] 18.VI.1991, 1 ; [31]

17 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae...

Gatunek zachodniopalearktyczny, zasiedla- [39] 17.VIII.1989, 2 ; [41] 8.VIII.1989, 1 , 2 ; jący całą Europę. Larwy żyją w wilgotnych i mo- [42] 17.VIII.1989, 9 ; [44] 11.VIII.1998, 3 ; [50] krych glebach oraz w osadach przybrzeżnych roz- 22.VIII.1989, 2 ; 30.VII.1992, 3 ; 6.VIII.1998, 7 ; maitych zbiorników wodnych. [53] 6.VIII.1998, 1 , 1 ; [54] 19.VIII.1993, 1 ; [70] 17.VIII.1992, 2 , 3 ; [75] 6.VIII.1988, 1 ; [76] 6.VIII.1988, 1 . Molophilus (M.) obscurus (Meigen, 1818) Znany do tej pory zasięg tego gatunku ogra- Materiał: [12] 31.VII.1986, 10 , 4 ; [66] 4.VIII.1986, 2 . niczony jest do Europy. Fitosaprofagiczne larwy Pospolity gatunek, stwierdzony w całej zachod- znajdowano zarówno w wilgotnych glebach, jak niej Palearktyce po Maroko na południu i Turcję na i w przybrzeżnych osadach strumieni i rzek. wschodzie. Larwy żyją w glebach o różnej wilgot- ności i w osadach dennych cieków i wód stojących. Molophilus (M.) variispinus Starý, 1971 Materiał: [10] 20.VII.1987, 1 ; [42] 17.VIII.1989, 2 ; W Gorcach stwierdzony po raz pierwszy. [60] 25.VI.1987, 1 ; [75] 6.VIII.1988, 1 . Rzadki gatunek, znany zaledwie z kilku kra- Molophilus (M.) ochraceus (Meigen, 1818) jów europejskich. Amfibiotyczne larwy odżywiają Pospolity gatunek, obejmujący swym zasię- się rozkładającymi się roślinami. W Polsce stwier- giem zachodnią Palearktykę po Turcję. Larwy żyją dzony dotąd tylko w Beskidzie Wyspowym, ma- w mokrych i wilgotnych siedliskach z rozkłada- sywie Babiej Góry, Pieninach (Krzemiński 1984) jącą się materią organiczną. Z Gorców wykazany oraz w Gorcach (Wiedeńska 2014, 2015). wcześniej na stanowisku nr 16 (Wiedeńska 2015). (O.) aciculata Edwards, 1921 Molophilus (M.) priapoides Starý, 1971 Materiał: [26] 22.VI.1994, 2 ; [30] 10.V.1994, 1 . Rzadki, górski gatunek, znany z niewielu re- Gatunek europejski, dość rzadki, o nieznanej jonów Europy (Francja, Niemcy, Austria, Wło- biologii. W Polsce odnotowany do tej pory tyl- chy, Czechy, Słowacja, Rumunia, Bułgaria, Ser- ko w Bieszczadach (Krzemiński 1984) i Gorcach bia). W Polsce znany tylko z Gorców, gdzie został (Wiedeńska 1914, 1915). stwierdzony w dolinie Potoku Stawieniec, między stanowiskami 12 i 15 (Wiedeńska 1998). Ormosia (O.) albitibia Edwards, 1921 Materiał: [12] 24.VII.1991, 1 ; [36] 14.VIII.1998, 1 ; Molophilus (M.) propinquus (Egger, 1863) [37] 14.VIII.1998, 1 ; [42] 17.VIII.1991, 1 . Materiał: [18] 27.VII.1988, 2 , 1 (ad lucem); [25] Gatunek europejski, stwierdzony w wielu re- 1.VIII.1986, 1 ; [31] 25.VII.1992, 2 , 4 . jonach, z wyjątkiem dalekiej północy. Środowisko Pospolity i lokalnie liczny gatunek o zasięgu życia larw nie jest znane. transpalearktycznym. Amfibiotyczne larwy prefe- rują osady denne w nurcie różnych cieków. Ormosia (O.) bifida (Lackschewitz, 1940) Materiał: [8] 4.VIII.1986, 1 ; [10] 20.VII.1987, 1 ; Molophilus (M.) savtshenkoi Starý, 1972 [22] 4.VIII.1988, 2 , 3 ; [23] 4.VIII.1988, 3 , Materiał: [22] 19.VII.1986, 1 (leg. SN); 4.VIII.1988, 2 . 5 ; 4.VIII.1995, 1 ; [28] 19.VII.1985, 1 (leg. Gatunek górski, którego obecność stwierdzo- SN); [34] 29.VII.1995, 1 ; [35] 25.VIII.1996, 2 ; no dotąd tylko w Czechach, Słowacji, Rumunii [42] 17.VIII.1989, 2 ; [43] 12.VIII.1989, 2 , 1 ; i na Ukrainie. W Polsce wykazany tylko w Gor- 5.VIII.1990, 3 ; [44] 11.VIII.1998, 3 , 1 ; [50] cach; poza wymienionym wyżej stanowiskiem 30.VII.1992, 1 ; 6.VIII.1998, 2 , 3 (leg. MJG); [53] w Dolinie Kamienicy także na stanowiskach 16 6.VIII.1998, 1 , 1 ; [66] 4.VIII.1986, 4 , 1 . i 17 (Wiedeńska 1998, 2014, 2015). Środowisko Gatunek górski, rzadki, odnotowany w kilku życia larw nie jest znane. krajach Europy. Fitosaprofagiczne larwy znaj- dowano w osadach przybrzeżnych strumieni Molophilus (M.) undulatus Tonnoir, 1920 i przesyconych wodą glebach. W Polsce znany tyl- Materiał: [12] 31.VII.1986, 1 ; [19] 13.IX.1991, 1 ; [23] ko z Tatr, Sudetów (Krzemiński 1984) i Gorców 4.VIII.1988, 1 ; 4.VIII.1995, 1 ; [28] 4.VIII.1986, 3 , (Wiedeńska 2014, 2015). 5 ; [35] 6.VIII.1992, 1 ; [38] 17.VIII.1989, 11 ;

18 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

Ormosia (O.) clavata (Tonnoir, 1920) 8 ; 27.VIII.1987, 1 , 4 ; [14] 8.VIII.1988, 1 , Materiał: [8] 20.VIII.1988, 1 ; [10] 8.VIII.1986, 1 , 4 ; [15] 27.VI.1987, 1 ; [18] 27.VIII.1987, wy- 1 (leg. MJG); [12] 9.VIII.1989, 2 , 3 ; [14] lot 1 z wilgotnej gleby w pułapce glebowej; [19] 8.VIII.1988, 1 , 2 ; [16] 10.VIII.2000, 1 ; [18] 24.VII.1991, 1 ; 13.IX.1991, 2 ; [21] 4.VIII.1995, 20.VIII.1990, 1 (ad lucem); 11.VIII.1992, 1 ; [22] 2 ; [26] 22.VI.1994, 2 ; [34] 12.VIII.1993, 1 , 4.VIII.1988, 1 ; [23] 16.VIII.1989, 1 ; 4.VIII.1995, 2 , 1 ; [35] 6.VIII.1992, 1 ; [36] 14.VIII.1998, 1 ; [38] 2 ; [25] 1.VIII.1986, 1 ; [34] 12.VIII.1993, 1 ; 17.VIII.1989, 1 , 5 ; 29.VII.1995, 1 , 4 ; [43] [36] 14.VIII.1998, 1 ; [38] 17.VIII.1989, 3 , 12.VIII.1989, 17 , 15 ; 5.VIII.1990, 61 , 47 (rój 2 ; 29.VII.1995, 1 ; [39] 17.VIII.1989, 1 ; [42] godowy z kopulującymi parami); 6.VIII.1992, 16 , 22 17.VIII.1989, 2 ; [47] 8.VIII.1992, 1 , 1 ; [59] (rój godowy z kopulującymi parami); 12.VIII.1993, 20.VIII.1988, 2 , 2 ; [61] 25.VIII.1989, 1 ; [69] 1 , 1 ; [44] 11.VIII.1998, 1 ; [47] 8.VIII.1992, 1 ; 17.VIII.1992, 1 ; [71] 23.VII.1986, 1 (leg. SN); [74] [48] 28.VII.1986, 1 (leg. SN); [50] 30.VII.1992, 6 , 11.VIII.1988, 1 , 3 ; [75] 6.VIII.1988, 5 , 2 . 6 ; [51] 22.VIII.1989, 2 ; [52] 22.VIII.1989, 5 , Gatunek szeroko rozmieszczony w Europie. 1 ; [53] 30.VII.1992, 2 ; 6.VIII.1998, 2 , 1 ; [58] Larwy żyją w wilgotnych i mokrych glebach, 22.VIII.1991, 2 ; [59] 20.VIII.1988, 2 ; 19.VI.1991, w torfowiskach i w osadach przy brzegach cieków. 1 ; [67] 1.VIII.1988, 1 ; [72] 23.VII.1986, 1 , 2 (leg. SN); [75] 6.VIII.1988, 1 . Gatunek zasiedlający prawie całą Europę. Lar- Ormosia (O.) depilata Edwards, 1938 Materiał: [30] 11.V.1994, 2 . wy amfibiotyczne, preferujące mokre i wilgotne Gatunek rozmieszczony prawie w całej Eu- gleby. W Gorcach jeden z pospolitszych i liczniej- ropie. Wymagania siedliskowe larw nie są znane; szych gatunków Limoniidae. prawdopodobnie, jak u większości znanych ga- tunków z rodzaju Ormosia Rond., larwy są amfi- Rhypholophus haemorrhoidalis (Zetterstedt, 1838) Materiał: [8] 20.VIII.1988, 1 ; [10] 27.VIII.1987, 3 , biotyczne. W faunie Gorców gatunek ten stwier- 2 ; 19.VIII.1992, 1 (wylot z mokrej gleby w pułap- dzony jest po raz pierwszy. ce glebowej); [11] 22.VIII.1991, 2 ; 12.IX.1991, 1 ; [12] 13.IX.1991, 1 ; [16] 22.VIII.1989, 1 , 1 ; Ormosia (O.) lineata (Meigen, 1804) 10.VIII.2000, 2 ; [18] 24.VIII.1987, 1 , 1 (wylot z wil- Materiał: [16] 23.VI.1994, 1 . gotnej gleby w pułapce glebowej); 26.VIII.1989, 5 , Gatunek europejski. Larwy amfibiotyczne, 1 ; 17.VIII.1993, 2 , 2 (ad lucem, leg. BS); [19] najczęściej odławiane w przybrzeżnej strefie roz- 23.VIII.1990, 1 ; 21.VIII.1991, 2 ; 13.IX.1991, 1 , 1 ; maitych zbiorników, ale także w nurcie małych [36] 14.VIII.1998, 41 ; [38] 17.VIII.1989, 6 , 3 ; strumieni. W badaniach prowadzonych na terenie [39] 17.VIII.1989, 6 , 2 ; [40] 11.VIII.1998, 2 ; Gorców (Chaniecka, Wiedeńska 206) stosunkowo [41] 8.VIII.1989, 1 ; [42] 17.VIII.1989, 6 , 3 ; dużo larw pozyskano z gleby buczyny karpackiej [44] 11.VIII.1998, 1 ; [50] 22.VIII.1989, 3 , 1 ; [52] 22.VIII.1989, 13 , 3 ; [53] 6.VIII.1998, 1 ; (stanowisko 8), a pojedyncze okazy owadów do- [54] 19.VIII.1993, 3 ; [55] 19.VIII.1993, 1 ; [58] rosłych odłowiono także na stanowiskach 3 i 10 22.VIII.1991, 1 , 2 ; 12.IX.1991, 1 ; [59] 22.VIII.1991, (Wiedeńska 2014). 7 , 1 ; [60] 25.VIII.1989, 1 ; [61] 25.VIII.1989, 9 ; [63] 25.VIII.1989, 5 , 1 ; [68] 17.VIII.1992, 2 , 1 ; Ormosia (O.) moravica Starý, 1969 [69] 17.VIII.1992, 2 . Materiał: [18] 25.V.1993, 1 ; [29] 11.V.1994, 5 ; [58] Pospolity gatunek, zamieszkujący całą Euro- 19.VI.1991, 2 , 1 ; [59] 19.VI.1991, 2 . pę. Amfibiotyczne, saprofagiczne larwy preferują Gatunek górski, rzadki, stwierdzony do tej gleby o różnej wilgotności, ale znajdowane są tak- pory w faunie kilku krajów Europy (Niemcy, że we wszelkiego typu zbiornikach, mokradłach, Czechy, Słowacja, Ukraina, Rumunia). W faunie źródłach oraz w butwiejących kłodach drzew. Polski, poza Gorcami (Wiedeńska 2014, 2015), W faunie Limoniidae Gorców Rh. haemorrhoida- wykazany tylko w Beskidzie Niskim (Krzemiński lis bywa jednym z lokalnie dominujących gatun- 1984). Biologia larw nie jest znana. ków (Wiedeńska 2014).

Ormosia (O.) staegeriana Alexander, 1953 Rhypholophus lichtwardti (Lackschewitz, 1935) Materiał: [5] 8.VIII.1988, 7 , 8 ; [8] 4.VIII.1986, Materiał: [29] 11.V.1994, 1 . 8 ; 20.VIII.1988, 2 , 2 ; [10] 20.VII.1987, 1 ,

19 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae...

Gatunek górski, występujący w Alpach i Karpa- Gatunek środkowo- i wschodnioeuropejski. tach. Biologia larw nie jest znana. W Polsce odno- Larwy łowione w błotnistych brzegach wód bie- towany tylko w Gorcach; około dziesięciu stanowisk żących i stojących. W Polsce znany dotąd tylko gorczańskich tego gatunku wymieniono we wcze- z Gorców; poza wymienionym stanowiskiem śniejszych doniesieniach (Wiedeńska 1998, 2014). odłowiony także na stanowiskach 4, 10 i 16 (Wie- deńska 2014, 2015). Rhypholophus phryganopterus Kolenati, 1860 Materiał: [15] 27.VI.1987, 1 ; 14.V.1991, 1 . Gonomyia (G.) simplex Tonnoir, 1920 Gatunek górski, znany do tej pory z Alp, Kar- Materiał: [10] 28.VI.1987, 2 . pat i Pirynu. Biologia larw nie jest znana. Poza Szeroko rozmieszczony w Europie. Larwy żyją wymienionym wyżej stanowiskiem, odłowiony w przybrzeżnych osadach rozmaitych zbiorników w Gorcach także w okolicach stacji terenowej PAN wodnych. W Gorcach stwierdzony także na stano- nad Kamienicą (stanowiska 16 i 17 ) (Wiedeńska wisku 16 (Wiedeńska 2015). 2014, 2015). W Polsce, poza Gorcami stwierdzo- ny także w Puszczy Białowieskiej (Sack 1925) oraz Rhabdomastix (Lurdia) lurida (Loew, 1873) w Kotlinie Kłodzkiej (Riedel 1930). Materiał: [18] 10.VIII.2000, 1 (ad lucem); [38] 17.VIII.1989, 1 ; [39] 17.VIII.1989, 1 ; [73] Tasiocera (Dasymolophilus) exigua Savchenko, 11.VIII.1988, 1 ; [74] 11.VIII.1988, 3 ; [75] 6.VIII.1988, 8 , 3 ; [76] 6.VIII.1988, 1 . 1973 Materiał: [10] 28.VI.1987, 2 ; [16] 23.VI.1994, 1 . Ten rzadki gatunek odnotowano do tej pory tylko w Szwajcarii, Niemczech, Włoszech, Buł- Rzadki gatunek, znany tylko z kilku krajów garii i Rumunii. W Polsce znany tylko z Gorców Europy. Amfibiotyczne, saprofagiczne larwy żyją (Wiedeńska 1998, 2014). Biologia larw nie jest w mokradłach i wilgotnej glebie. W Polsce znany poznana. dotąd tylko z Gorców (Wiedeńska 2014, 2015). Rhabdomastix (Rh.) subparva Starý, 1970 Tasiocera (Dasymolophilus) fuscescens (Lacks- Materiał: [16] 23.VI.1994, 2 , 1 ; [25] 26.VI.1987, chewitz, 1940) 2 ; [60] 25.VI.1987, 7 , 1 . Zasięg tego gatunku obejmuje prawie całą Gatunek o zasięgu środkowo- i wschodnioeu- Europę. Amfibiotyczne, saprofagiczne larwy za- ropejskim. W Polsce, poza Gorcami, odnotowa- siedlają brzegi rzek, mokradła i wilgotną glebę. ny tylko w Górach Świętokrzyskich (Wiedeńska W Polsce, poza stanowiskami gorczańskimi (nr 6, 1991), początkowo źle zidentyfikowany (Wiedeń- 10, 16), wykazanymi we wcześniejszych pracach ska 1986) jako Rh. (Sacandaga) parva (Siebke, (Wiedeńska 2014, 2015), znany tylko z Bieszcza- 1863). Fitosaprofagiczne larwy żyją w wilgotnych dów i Krakowa (Krzemiński 1984) oraz z Rozto- brzegach zbiorników. cza (Wiedeńska 1996). Lipsothrix errans (Walker, 1848) Ellipteroides (Protogonomyia) limbatus (van Ro- Materiał: [12] 31.VII.1986, 1 ; [19] 18.VI.1991, 1 ; ser, 1840) [60] 25.VI.1987, 1 , 1 . Materiał: [74] 20.VII.1985, 2 ; [75] 6.VIII.1988, 1 . Gatunek znany prawie z całej Europy. Ksylo- Gatunek odnotowany na znacznym obszarze fagiczne larwy żyją w rozkładającym się drewnie: zachodniej Palearktyki po azjatycką część Turcji. Bio- w butwiejących kłodach, w detrytusie rzecznym logia larw nie jest poznana. Z terenu Polski podany i w ściółce leśnej. został także z Górnego Śląska (Krzemiński 1984). W Gorcach, poza wymienionymi stanowiskami odło- Lipsothrix remota (Walker, 1848) wiony także na stanowisku 16 (Wiedeńska 2015). Materiał: [10] 28.VI.1987, 1 ; [12] 22.VII.1985, 1 ; 9.VIII.1989, 1 , 1 ; 24.VII.1991, 1 ; [15] 24.VII.1991, 1 ; [16] 23.VI.1994, 1 ; [18] 4.VIII.1986, 1 (ad lu- Gonomyia (G.) abscondita Lackschewitz, 1935 cem); [19] 24.VII.1991, 6 , 1 ; 21.VIII.1991, 1 ; [39] Materiał: [31] 25.VII.1992, 3 , 2 (ad lucem). 17.VIII.1989, 1 ; [58] 25.VII.1991, 4 ; 22.VIII.1991, 1 ; [60] 25.VI.1987, 3 ; [75] 6.VIII.1988, 14 .

20 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

Szeroko rozmieszczony w Europie. Ksylofagicz- w Gorcach, na stanowiskach 1, 4 i 16 (Wiedeńska ne larwy żyją w rozkładającym się drewnie, leżą- 2014, 2015). cym na brzegach zbiorników, wysięków, mokradeł, w ściółce leśnej. Owady dorosłe były kilkakrotnie Atypophthalmus (A.) inustus (Meigen, 1818) łowione w jaskiniach, grotach i starych sztolniach. Pospolity gatunek o zasięgu transpalearktycz- nym. Larwy zasiedlają butwiejące kłody i pniaki, Elephantomyia (E.) krivosheinae Savchenko, 1976 odżywiając się rozkładającym się drewnem i ple- Materiał: [10] 28.VI.1987, 1 . chą grzybni. W Gorcach stwierdzony wcześniej na Zasięg tego palearktycznego gatunku ma cha- stanowiskach 10 i 16 (Wiedeńska 2014, 2015). rakter dysjunktywny; znany jest ze Środkowej i Wschodniej Europy, Ałtaju oraz rosyjskich tery- Dicranomyia (D.) chorea (Meigen, 1818) toriów Dalekiego Wschodu. Ksylofilne larwy odży- Materiał: [12] 24.VII.1991, 2 ; [19] 24.VII.1991, 1 ; wiają się rozkładającym się drewnem różnych ga- [37] 14.VIII.1998, 1 ; [39] 17.VIII.1989, 1 ; [58] tunków, głównie liściastych i przerastającą je plechą 25.VII.1991, 2 ; [62] 22.VI.1994, 1 . grzybni. W faunie Polski odnotowany tylko w Gor- Gatunek holarktyczny, pospolity w zachod- cach; poza wymienionym stanowiskiem odławiany niej Palearktyce od Wysp Kanaryjskich po Iran, był też na stanowisku 16 (Wiedeńska 1998, 2015). natomiast z Nearktyki znany tylko z zachodniej Kanady. Fitosaprofagiczne larwy żyją najczęściej (Walker, 1856) w ściółce, darni i wilgotnych glebach. Materiał: [31] 25.VII.1992, 1 . Gatunek o zasięgu amfipalearktycznym: szero- Dicranomyia (D.) didyma (Meigen, 1804) ko rozmieszczony w całej Europie po Kaukaz i zna- Materiał: [19] 21.VIII.1991, 2 ; [39] 17.VIII.1989, ny także z rosyjskich terytoriów Dalekiego Wscho- 4 ; [58] 12.IX.1991, 1 ; [63] 25.VIII.1989, 1 ; du. Larwy żyją w detrytusie i mule przybrzeżnym [69] 17.VIII.1992, 1 ; [73] 20.VII.1985, 1 (leg. SN); 11.VIII.1988, 1 ; [74] 11.VIII.1988, 1 ; [75] rozmaitych zbiorników i cieków oraz w błotnistej 6.VIII.1988, 1 . glebie. W Gorcach stwierdzony po raz pierwszy. Gatunek o zasięgu transpalearktycznym. Lar- wy zasiedlają głównie mchy w strefie oprysku, ale Antocha (A.) vitripennis (Meigen, 1830) także osady na brzegach zbiorników i w nurcie Materiał: [10] 9.IX.1986, 2 (leg. JM); 21.VIII.1993, 2 (ad lucem, leg. BS); [31] 25.VII.1992, 4 , 2 (ad lu- oraz rzadziej mokre gleby. cem); [47] 8.VIII.1992, 1 ; [73] 11.VIII.1988, 1 . Dość częsty gatunek w zachodniej i środkowej Dicranomyia (D.) handlirschi Lackschewitz, 1928 Palearktyce. Typowo wodne larwy żyją w nurcie stru- Materiał: [12] 13.IX.1991, 3 ; [18] 20.IX.1987, 1 (leg. JM); [32] 30.VIII.1992, 1 . mieni i rzek; preferują bystre, zimne cieki górskie. Znany do tej pory ze Środkowej i Wschodniej Europy, Zachodniej Syberii oraz rosyjskich tery- Elliptera omissa Schiner, 1863 Materiał: [12] 22.VII.1985, 1 (leg. SN); 24.VII.1991, toriów Dalekiego Wschodu. Larwy żyją w zbior- 1 ; [48] 28.VII.1986, 1 ; [60] 25.VIII.1989, 1 ; [68] nikach wodnych, mokradłach, glebach przesą- 17.VIII.1992, 1 ; [73] 20.VII.1985, 1 (leg. SN). czonych wodą. W Polsce znany do tej pory tylko Gatunek znany ze znacznej części Europy. z Roztocza (Krzemiński 1991) oraz Gorców (Wie- Fitosaprofagiczne larwy zamieszkują porośniętą deńska 2014, 2015). mchem strefę oprysku, a także osady na brzegach wód bieżących. Być może gatunek górski. Dicranomyia (D.) mitis (Meigen, 1830) Materiał: [12] 31.VII.1986, 1 , 1 ; [18] 31.VIII.1992, 1 Achyrolimonia coeiana (Nielsen, 1959) (ad lucem); [19] 24.VII.1991, 1 , 1 ; [25] 26.VI.1987, 1 ; 10.VIII.1993, 1 ; [26] 27.X.1989, 1 ; 22.VI.1994, Rzadki gatunek, znany do tej pory z Niemiec, 1 ; [31] 25.VII.1992, 2 ; [34] 12.VIII.1993, 1 ; [39] Czech, Słowacji, Chorwacji, Czarnogóry i Azer- 17.VIII.1989, 1 ; [71] 23.VII.1986, 1 (leg. SN); [74] bejdżanu. Biologia larw nie jest znana. W Polsce 11.VIII.1988, 1 ; [75] 6.VIII.1988, 2 . wykazany dotąd tylko w Bieszczadach (Krzemiń- ski 1991), na Roztoczu (Wiedeńska 1996) oraz

21 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae...

Gatunek szeroko rozmieszczony w zachodniej golię na wschodzie; dość pospolity. Amfibiotyczne Palearktyce po Turkmenistan. Larwy żyją głównie larwy żyją głównie w mokrych glebach. Wykaza- w strefie oprysku oraz w przybrzeżnych osadach ny z Gorców wcześniej, na stanowisku 16 (Wie- rzecznych, ale także w wilgotnych i mokrych glebach. deńska 2015).

Dicranomyia (D.) modesta (Meigen, 1818) Dicranomyia (Numantia) fusca (Meigen, 1804) Materiał: [10] 19.VI.1988, 1 ; [12] 24.VII.1991, 1 ; [18] Materiał: [10] 28.VI.1987, 1 ; [12] 31.VII.1986, 1 ; 27.IX.1987, 13 , 9 (ad lucem); 22.VIII.1988, 1 (ad 18.VI.1991, 2 , 1 ; 24.VII.1991, 4 ; [15] 31.VII.1986, lucem); 26.VIII.1989, 1 (ad lucem); 17.VIII.1993, 1 1 ; 27.VI.1987, 2 ; 24.VII.1991, 1 ; [19] 18.VI.1991, (ad lucem, leg. BS); 3.VIII.1998, 1 (ad lucem); [19] 1 , 2 ; 24.VII.1991, 4 , 3 ; [38] 29.VII.1995, 3 ; 21.VIII.1991, 1 ; [25] 1.VIII.1986, 1 ; [31] 25.VII.1992, [39] 17.VIII.1989, 2 , 1 ; [58] 19.VI.1991, 1 ; 1 (ad lucem); [39] 17.VIII.1989, 1 ; [46] 6.VIII.1998, 25.VII.1991, 1 ; [59] 25.VII.1991, 1 ; [60] 25.VI.1987, 1 , 1 ; [51] 22.VIII.1989, 1 ; [52] 22.VIII.1989, 1 ; [61] 3 ; [70] 17.VIII.1992, 1 ; [75] 6.VIII.1988, 4 , 2 ; 25.VIII.1989, 1 ; [75] 6.VIII.1988, 1 ; [77] 27.X.1989, 1 . [76] 6.VIII.1988, 1 . Pospolity i lokalnie bardzo liczny gatunek Pospolity gatunek o zasięgu holarktycznym. o zasięgu holarktycznym. Eurytopowe larwy żyją Larwy znajdowano w rozmaitych siedliskach za- w rozmaitych siedliskach od wilgotnych gleb po równo lądowych, jak i wodnych. osady denne zbiorników wodnych. Discobola annulata (Linnaeus, 1758) Dicranomyia (Idiopyga) alpina Bangerter, 1948 Materiał: [5] 8.VIII.1988, 4 , 1 ; [12] 21.VIII.1991, Materiał: [22] 25.VIII.1996, 1 ; [25] 25.VIII.1989, 1 ; 1 ; [14] 8.VIII.1988, 1 , 2 ; [16] 22.VIII.1989, 1 ; [32] 30.VIII.1992, 2 ; [34] 30.VIII.1992, 2 , 1 . 10.VIII.2000, 1 ; [18] 16.VIII.1988, 1 , 1 (ad lu- Bardzo rzadki, górski gatunek, odnotowany cem); 26.VIII.1989, 1 ; 20.VIII.1990, 1 (ad lucem); do tej pory tylko w Szwajcarii, Austrii, Niem- 31.VIII.1992, 2 (ad lucem); 17.VIII.1993, 1 czech, Czechach i Słowacji. W Polsce stwierdzo- (ad lucem; leg. BS); [19] 23.VIII.1990, 1 , 2 ; 21.VIII.1991, 1 ; 13.IX.1991, 2 ; [21] 4.VIII.1995, ny dotąd tylko w Gorcach; oprócz wymienionych 1 ; [23] 16.VIII.1989, 1 ; [25] 25.VIII.1989, 1 ; [39] wyżej stanowisk odłowiony także nad młakami 17.VIII.1989, 1 , 1 ; [42] 17.VIII.1989, 1 ; [43] na stanowiskach 15 i 16 (Wiedeńska 2014, 2015). 12.VIII.1989, 1 , 1 ; 6.VIII.1992, 1 ; [44] 11.VIII.1998, Biologia larw nie jest znana. 1 , 2 ; [47] 8.VIII.1992, 1 , 1 ; [48] 28.VII.1986, 1 (leg. SN); [51] 22.VIII.1989, 1 ; [52] 22.VIII.1989, 7 , Dicranomyia (Idiopyga) halterella Edwards, 1921 2 ; [53] 6.VIII.1998, 1 ; [57] 29.VII.1986, 1 ; [58] Gatunek szeroko rozmieszczony w znacznej 22.VIII.1991, 3 , 1 ; [59] 20.VIII.1988, 2 ; części Holarktyki. Larwy żyją w przybrzeżnych 12.IX.1991, 1 ; [69] 17.VIII.1992, 1 ; [75] 6.VIII.1988, osadach dennych rozmaitych zbiorników, a tak- 1 , 1 ; [76] 6.VIII.1988, 1 , 1 . że w wilgotnych i mokrych glebach. W Polsce Gatunek szeroko rozmieszczony w Holarkty- stwierdzony dotąd tylko w Gorcach (Wiedeńska ce, znany także z Orientu i Nowej Gwinei. Larwy 1998, 2014, 2015). żyją w rozkładającym się, przerośniętym plechą grzybni drewnie. Na terenie Polski stwierdzony Dicranomyia (Idiopyga) stigmatica (Meigen, 1830) do tej pory tylko w Beskidzie Niskim (Krzemiń- Materiał: [25] 25.VIII.1989, 1 . ski 1991), w Roztoczańskim Parku Narodowym Gatunek występujący prawie w całej Paleark- (Wiedeńska 1996) oraz w Gorczańskim Parku Na- tyce, ale nielicznie. Fitosaprofagiczne, amfibiotycz- rodowym (Wiedeńska 2014, 2015). ne larwy żyją w rozmaitych siedliskach wodnych i lądowych. Wcześniej stwierdzony w Gorcach tak- Discobola caesarea (Osten-Sacken, 1854) że na stanowisku 15 (Wiedeńska 2014). Materiał: [19] 13.IX.1991, 1 ; [58] 12.IX.1991, 1 ; [59] 12.IX.1991, 1 . Zasięg tego palearktycznego gatunku ma cha- Dicranomyia (Melanolimonia) morio (Fabricius, rakter dysjunktywny; obejmuje większą część Eu- 1787) ropy oraz rosyjskie terytoria Dalekiego Wschodu. Gatunek występujący w zachodniej i środko- Larwy żyją w butwiejącym drewnie. wej Palearktyce po Maroko na południu i Mon-

22 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

Limonia albifrons (Meigen,1818) phragmitidis (Schrank, 1781) Materiał: [10] 28.VI.1987, 1 . Materiał: [16] 11.VIII.2000, 1 ; [26] 22.VI.1994, 1 ; Palearktyczny gatunek, znany tylko z Europy. [31] 25.VII.1992, 1 (ad lucem). Biologia larw nie jest poznana. W faunie Gorców Gatunek eurytopowy o zasięgu transpale- stwierdzony po raz pierwszy. arktycznym, lokalnie bardzo liczny. Larwy żyją zarówno w wilgotnych, jak i bardzo mokrych gle- Limonia flavipes (Fabricius, 1787) bach. Materiał: [10] 28.VI.1987, 3 , 1 ; 20.VII.1987, 1 , 1 ; 19.VI.1988, 4 ; [12] 31.VII.1986, 1 ; 18.VI.1991, 1 ; Limonia stigma (Meigen, 1818) 24.VII.1991, 1 , 1 ; [16] 23.VI.1994, 2 ; [18] Materiał: [68] 17.VIII.1992, 9 , 3 . 4.VIII.1986, 1 (ad lucem); [25] 26.VI.1987, 3 , 1 ; Gatunek znany dotąd tylko z Europy, rzadki. [27] 18.VII.1985, 1 , 1 (leg. MJG); [48] 28.VII.1986, Saprofagiczne larwy zasiedlają organiczne gleby 1 (leg. SN); [50] 6.VIII.1986, 1 , 1 (leg. MJG); [58] przesiąknięte wodą. W Gorcach stwierdzony po 25.VII.1991, 1 ; [60] 25.VI.1987, 1 ; [64] 31.VII.1986, 2 . raz pierwszy. Pospolity gatunek, występujący w całej za- chodniej Palearktyce po Maroko na południu Limonia sylvicola (Schummel, 1829) Materiał: [5] 8.VIII.1988, 9 ; [8] 4.VIII.1986, 2 ; i Azerbejdżan na wschodzie. Larwy znajdowane 20.VIII.1988, 1 ; [10] 27.VIII.1987, 35 , 1 ; [14] są przede wszystkim w wilgotnych siedliskach gle- 8.VIII.1988, 1 , 1 ; [15] 21.VIII.1991, 1 , 1 ; [16] bowych, ale odławiane także w źródłach. 11.VIII.2000, 2 ; [18] 11.VIII.1992, 1 (ad lucem); [19] 23.VIII.1990, 1 ; 24.VII.1991, 1 ; 21.VIII.1991, 1 , Limonia macrostigma (Schummel, 1829) 2 ; [22] 8.VIII.1985, 1 (leg. MJG); 4.VIII.1988, 2 , Materiał: [12] 24.VII.1991, 1 , 1 ; [15] 24.VII.1991, 2 , 1 ; [23] 4.VIII.1988, 3 ; [24] 25.VIII.1996, 2 ; [25] 1 ; [16] 22.VIII.1989, 1 ; 11.VIII.2000, 2 ; [17] 31.VII.1986, 1 ; [34] 12.VIII.1993, 2 ; 29.VII.1995, 2 , 4 10.IX.1986, 1 (leg. JM); [18] 16.VIII.1988, 1 (ad lu- ; [35] 6.VIII.1992, 22 , 6 ; 29.VII.1995, 7 , 3 ; [38] 17.VIII.1989, 1 ; [39] 17.VIII.1989, 1 ; cem); 20.VIII.1990, 1 , 1 (ad lucem); 31.VIII.1992, 1 , [42] 17.VIII.1989, 1 ; [43] 12.VIII.1989, 1 ; [46] 1 (ad lucem); [23] 4.VIII.1988, 1 ; [25] 1.VIII.1986, 2 ; 5.VIII.1985, 1 (leg. MJG); [47] 8.VIII.1992, 1 ; [48] [28] 6.VIII.1985, 2 (leg. MJG); 1.VIII.1986, 1 , 1 ; 28.VII.1986, 6 , 1 (leg. SN); [50] 23.VII.1986, 1 [35] 6.VIII.1992, 2 ; [46] 5.VIII.1985, 1 (leg. MJG); (leg. SN); 6.VIII.1986, 5 (leg. MJG); 30.VII.1992, 1 , [48] 28.VII.1986, 1 , 1 (leg. SN); [50] 30.VII.1992, 2 ; 1 ; [51] 22.VIII.1989, 9 , 3 ; [52] 22.VIII.1989, 3 ; [63] 25.VIII.1989, 2 ; [68] 17.VIII.1992, 2 ; [72] [57] 29.VII.1986, 5 , 1 ; [66] 4.VIII.1986, 2 , 3 ; 23.VII.1986, 1 , 1 (leg. SN). [72] 23.VII.1986, 1 (leg. SN); [75] 6.VIII.1988, 2 ; Pospolity i często bardzo licznie reprezen- [76] 6.VIII.1988, 4 , 4 . towany gatunek o zasięgu transpalearktycznym; Gatunek dość szeroko rozmieszczony w całej stwierdzony został także w Oriencie. Prawdo- Palearktyce, lokalnie bardzo liczny. Larwy glebo- podobnie eurytopowe larwy odławiane były za- we, saprofagiczne. równo w różnych siedliskach glebowych, roz- kładającym się drewnie, jak i w różnych strefach Limonia trivittata (Schummel, 1829) zbiorników wodnych. Aktywność owadów doro- Materiał: [8] 4.VIII.1986, 19 , 11 ; 20.VIII.1988, 1 , słych L. macrostigma w Gorcach przedstawiona 3 ; [12] 24.VII.1991, 1 , 2 ; 21.VIII.1991, 1 ; została w poprzedniej części cyklu o muchówkach [14] 8.VIII.1988, 2 , 3 ; [16] 22.VIII.1989, 5 , 4 ; Gorczańskiego PN (Wiedeńska 2015). 11.VIII.2000, 1 , 1 ; [18] 20.VIII.1990, 1 (ad lucem); 11.VIII.1992, 1 (ad lucem); 10.VIII.2000, 1 (ad lu- cem); [19] 23.VIII.1990, 1 , 1 ; 21.VIII.1991, 1 ; Limonia nubeculosa Meigen, 1804 [23] 4.VIII.1988, 4 ; 16.VIII.1989, 2 , 20 ; [25] Materiał: [18] 26.VIII.1989, 1 (ad lucem); 20.VIII.1990, 1.VIII.1986, 1 ; [28] 6.VIII.1985, 1 (leg. MJG); [31] 1 (ad lucem); [30] 11.V.1994, 1 ; [39] 17.VIII.1989, 1 ; 25.VII.1992, 13 , 45 (ad lucem); [35] 6.VIII.1992, [70] 17.VIII.1992, 1 . 1 ; [36] 14.VIII.1998, 1 ; [38] 17.VIII.1989, 1 , Pospolity i lokalnie także bardzo liczny gatu- 1 ; 29.VII.1995, 1 ; [39] 17.VIII.1989, 1 ; [41] nek holarktyczny. Saprofagiczne larwy żyją w roz- 9.VIII.1985, 1 (leg. MJG); 8.VIII.1989, 1 , 1 ; [46] maitych siedliskach glebowych i w żyznych osa- 6.VIII.1998, 1 , 3 ; [50] 23.VII.1986, 1 (leg. SN); dach przybrzeżnych. [58] 25.VII.1991, 4 ; [59] 20.VIII.1988, 1 , 1 (leg.

23 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae...

MJG); [64] 31.VII.1986, 1 ; [72] 23.VII.1986, 1 (leg. dzony w Gorcach także na stanowisku 16 (Wie- SN); [73] 11.VIII.1988, 3 ; [74] 11.VIII.1988, 1 ; deńska 2015). [75] 6.VIII.1988, 3 ; [76] 22.VII.1986, 1 (leg. SN); 6.VIII.1988, 1 . Rhipidia (Rh.) maculata Meigen, 1818 Pospolity i liczny gatunek prawie w całej Pale- Materiał: [10] 29.V.1988, 1 ; [12] 16.X.1991, 1 ; arktyce. Eurytopowe larwy stwierdzano zarówno [16] 27.X.1989, 1 ; [18] 20.IX.1987, 9 (leg. JM); w siedliskach glebowych, jak i w osadach dennych 27.IX.1987, 3 (ad lucem); 27.VII.1988, 2 (ad lu- zbiorników wodnych. L. trivittata należy do ga- cem); 22.VIII.1988, 4 (ad lucem); 20.VIII.1990, 3 tunków dominujących w faunie Limoniidae Gor- (ad lucem); 11.VIII.1992, 2 (ad lucem); 21.VIII.1992, ców (Wiedeńska 2014, 2015). Aktywność owadów 2 (ad lucem); 31.VIII.1992, 5 (ad lucem); dorosłych w cyklu rocznym przedstawiona została 10.IX.1992, 9 ; 17.VIII.1993, 2 , 2 (ad lucem, leg. BS); 10.VIII.2000, 2 (ad lucem); [31] 25.VII.1992, w poprzedniej części cyklu o muchówkach Gor- 5 , 15 (ad lucem); [37] 14.VIII.1998, 1 ; [43] ców (Wiedeńska 2015). 5.VIII.1990, 1 ; [46] 6.VIII.1998, 1 ; [58] 15.X.1991, 1 ; [75] 6.VIII.1988, 2 , 2 . Metalimnobia (M.) quadrimaculata (Linnaeus, 1760) Pospolity i często liczny gatunek o szerokim Materiał: [18] 13.VIII.1995, 1 . rozmieszczeniu holarktyczno-orientalnym. Sa- Gatunek holarktyczny, występujący nielicz- proksyliczne larwy żyją w butwiejącym drewnie nie, ale szeroko rozmieszczony w Palearktyce, zaś i w glebach z rozkładającą się materią organiczną. w Nearktyce odnotowany tylko w Pensylawanii. Larwy są mykofagami, związanymi głównie z wie- Rhipidia (Rh.) uniseriata Schiner, 1864 loma gatunkami hub. W faunie Gorców stwier- Materiał: [31] 25.VII.1992, 1 (ad lucem). dzony po raz pierwszy. Gatunek o rozmieszczeniu transpalearktycz- nym. Saproksyliczne larwy znajdowane są naj- Metalimnobia (M.) quadrinotata (Meigen, 1818) częściej w butwiejącym drewnie drzew liściastych Materiał: [10] 20.VII.1987, 1 ; [14] 8.VIII.1988, 1 ; i także w owocnikach grzybów. Poza wymienio- [16] 11.VIII.2000, 7 ; [18] 16.VIII.1988, 1 (ad lu- nym stanowiskiem, odłowiony w Gorcach na sta- cem); 11.VIII.1992, 1 (ad lucem); 10.VIII.2000, 1 (ad lucem); [25] 26.VI.1987, 1 ; [38] 17.VIII.1989, 1 ; [44] nowisku 9 (Wiedeńska 2014). 11.VIII.1998, 1 ; [68] 17.VIII.1992, 2 . Pospolity, lecz nielicznie występujący gatunek Rodzina: Kreślowate, Pediciidae o zasięgu transpalearktycznym. Larwy są mykofa- gami. Ula (U.) bolitophila Loew, 1869 Materiał: [19] 23.VIII.1990, 1 ; [39] 17.VIII.1989, 1 ; [42] 17.VIII.1989, 1 ; [44] 11.VIII.1998, 1 ; [75] Atypophthalmus (Microlimonia) machidai (Ale- 6.VIII.1988, 1 , 1 . xander, 1921) Stwierdzony w wielu rejonach Palearktyki. Gatunek rzadki, chociaż znany prawie z całej Mykofagiczne larwy żyją zarówno w grzybni prze- Palearktyki oraz z orientalnej części Chin. W fau- rastającej butwiejące drewno, jak i w owocnikach nie Polski wykazany dotąd tylko w Beskidzie grzybów, głównie hub. Niskim (Krzemiński 1991), na Roztoczu (Wie- deńska 1996) oraz w Gorcach, na stanowisku 16 Ula (U.) mollissima Haliday, 1833 (Wiedeńska 2015). Larwy żyją pod korą drzew Materiał: [5] 8.VIII.1988, 1 ; [10] 28.VI.1987, 3 , i w rozkładającym się drewnie, spotykane też były 2 ; 20.VII.1987, 1 ; 27.VIII.1987, 1 ; 29.V.1988, 2 , w hubach. 1 ; [12] 21.VIII.1991, 1 ; [14] 8.VIII.1988, 1 ; [16] 22.VIII.1989, 1 ; [18] 16.VIII.1988, 4 (ad lucem); (Meigen, 1804) 20.VIII.1989, 4 (ad lucem); 20.VIII.1990, 4 Materiał: [52] 22.VIII.1989, 1 . (ad lucem); 11.VIII.1992, 1 (ad lucem); [21] Gatunek rozmieszczony szeroko w zachodniej 4.VIII.1995, 1 ; [23] 4.VIII.1995, 1 ; [26] 22.VI.1994, Palearktyce po azjatycką część Turcji i Azerbej- 1 ; [37] 14.VIII.1998, 1 ; [44] 11.VIII.1998, 1 ; dżan. Larwy odławiane są najczęściej pod korą [52] 22.VIII.1989, 1 ; [60] 25.VIII.1989, 1 ; [61] 25.VIII.1989, 2 , 1 ; [75] 6.VIII.1988, 1 . butwiejących drzew liściastych. Wcześniej stwier-

24 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

Gatunek obejmujący swym zasięgiem za- tej pory tylko w rejonie Babiej Góry (Krzemiński chodnią Palearktykę po azjatycką część Turcji na 1991) i w Gorcach – poza wymienionym wyżej, wschodzie. Jest typowym mykofagiem, którego także w stanowisku 16 (Wiedeńska 2015). Biolo- lawy stwierdzono w kilkudziesięciu gatunkach gia larw nie jest znana. grzybów, zarówno kapeluszowych, jak i hub. Dicranota (Paradicranota) martinovskyi Starý, Ula (U.) sylvatica (Meigen, 1818) 1974 Materiał: [5] 8.VIII.1988, 1 ; [8] 20.VIII.1988, 3 ; [10] Gatunek górski, wykazany z Czech, Słowacji, 27.VIII.1987, 1 ; 29.V.1988, 1 , 1 ; [12] 18.VI.1991, Ukrainy, Rumunii i Polski. W faunie Polski jego 1 ; [15] 18.VI.1991, 1 ; [16] 11.VIII.2000, 1 ; [18] obecność odnotowano dotąd tylko w Gorczań- 17.VIII.1993, 1 (ad lucem, leg. BS); [19] 24.VII.1991, skim Parku Narodowym – nad Kamienicą (sta- 1 ; [22] 4.VIII.1988, 1 ; [23] 4.VIII.1988, 2 ; [29] 11.V.1994, 1 ; [30] 11.V.1994, 2 ; [43] 12.VIII.1989, nowisko 17) i nad Potokiem Stawieniec (stanowi- 1 , 1 ; [54] 24.V.1993, 1 ; [57] 29.VII.1986, 1 ; sko 12) (Wiedeńska 1998, 2014). Biologia larw nie [58] 19.VI.1991, 1 , 2 ; [60] 25.VI.1987, 1 ; [75] jest poznana. 6.VIII.1988, 1 , 3 . Pospolity gatunek o zasięgu holarktycznym. Dicranota (Paradicranota) mikiana Lacksche- Mykofagiczne larwy żyją w grzybni przetwarzają- witz, 1940 cej glebę, w rozkładającym się drewnie oraz, czę- Materiał: [30] 11.V.1994, 1 . ściej niż inne gatunki z rodzaju Ula Hal., w owoc- Bardzo rzadki gatunek górski, stwierdzony nikach grzybów jadalnych. dotąd w Austrii, Czechach, Słowacji, Rumunii i Serbii. Tutaj po raz pierwszy wykazany w faunie Dicranota (Paradicranota) brevicornis Bergroth, Polski. Biologia larw nie jest znana. 1891 Materiał: [18] 31.VIII.1992, 1 (ad lucem); Dicranota (Paradicranota) minuta Lacksche- 21.VIII.1993, 1 (ad lucem, leg. BS); [25] 31.VII.1986, witz, 1940 3 ; [31] 25.VII.1992, 1 (ad lucem); [46] 6.VIII.1998, Materiał: [15] 13.IX.1991, 1 ; [22] 19.VII.1986, 1 (leg. 2 ; [63] 25.VIII.1989, 1 ; [73] 20.VII.1985, 1 (leg. MJG); [64] 31.VII.1986, 1 . SN); [77] 5.VIII.1985, 1 (leg. MJG). Rzadki, europejski gatunek o rozmieszczeniu Rzadki gatunek górski, stwierdzony w kilku- górskim. W Polsce stwierdzony dotąd tylko w Ta- nastu krajach Europy. W Polsce odnotowany do- trach (Krzemiński 1991), po raz pierwszy odnoto- tąd w Sudetach (Riedel 1930), Łysogórach (Wie- wany w Gorcach. Biologia larw nie jest poznana. deńska 1991), Gorcach (Wiedeńska 2014, 2015) oraz w Tatrach (Wiedeńska, materiał niepubli- Dicranota (Paradicranota) pavida (Haliday, 1833) kowany). Środowisko życia drapieżnych larw jest Materiał: [18] 26.VIII.1989, 1 (ad lucem); 17.VIII.1993, niedostatecznie rozpoznane; prawdopodobnie 2 (ad lucem, leg. BS); [22] 5.VIII.1995, 1 ; [23] jest to gatunek wodny. 16.VIII.1989, 2 ; [25] 25.VIII.1989, 22 , 5 ; [39] 17.VIII.1989, 4 , 4 ; [40] 11.VIII.1998, 1 ; Dicranota (Paradicanota) candelisequa Starý, 1981 [41] 8.VIII.1989, 3 ; [46] 6.VIII.1998, 1 ; [53] 6.VIII.1998, 1 ; [60] 25.VIII.1989, 10 , 4 ; [61] Bardzo rzadki gatunek górski, który poza kil- 25.VIII.1989, 2 , 4 ; [63] 25.VIII.1989, 8 , 2 ; kunastoma krajami europejskimi znany jest także [69] 17.VIII.1992, 1 , 1 ; [74] 11.VIII.1988, 4 , 1 ; z Gruzji i Maroka. W Polsce stwierdzony dotąd [75] 6.VIII.1988, 39 , 2 . tylko w Gorcach, na stanowisku 16 oraz w pobliżu Znany ze znacznej części Europy. W Polsce, stanowisk 58 i 59 (Wiedeńska 1998). Biologia larw poza Gorcami, występuje także w Tatrach i Gó- nie jest znana. rach Świętokrzyskich (Wiedeńska 1993), a także został stwierdzony nad Strugą Dobieszkowską, Dicranota (Paradicranota) flammatra Starý, 1981 płynącą w Parku Krajobrazowym Wzniesień Materiał: [31] 25.VII.1992, 2 (ad lucem). Łódzkich (Wiedeńska 2010). Brzegi rzek i dno by- Gatunek znany z górskich rejonów zachod- strych strumieni to najprawdopodobniej typowe niej i środkowej Europy. W Polsce stwierdzony do środowisko życia larw tego drapieżnego gatunku.

25 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae...

Dicranota (Paradicranota) simulans Lacksche- 1 ; [18] 15.VIII.1998, 1 ; [19] 14.V.1991, 2 ; witz, 1940 24.VII.1991, 2 , 2 ; 21.VIII.1991, 1 ; 13.IX.1991, Materiał: [20] 21.VI.1994, 1 . 1 ; [21] 8.IX.1992, 1 ; 4.VIII.1995, 1 , 1 ; [23] Gatunek obejmujący swym zasięgiem zachod- 4.VIII.1988, 1 , 1 ; 16.VIII.1989, 1 ; [25] 18.VIII.1985, nią Palearktykę po Gruzję i Liban na wschodzie. 1 , 1 (leg. SN); 31.VII.1986, 4 , 3 ; 26.VI.1987, 1 ; 25.VIII.1989, 1 ; [27] 6.VIII.1985, 1 (leg. MJG); [28] W Polsce stwierdzony w Tatrach (Krzemiński 4.VIII.1986, 1 ; [29] 11.V.1994, 1 ; [34] 29.VII.1995, 1991) oraz w Parku Krajobrazowym Wzniesień 1 ; [35] 6.VIII.1992, 1 ; 29.VII.1995, 2 ; [38] Łódzkich (Wiedeńska 2010). Po raz pierwszy od- 17.VIII.1989, 2 ; 29.VII.1995, 1 ; [39] 17.VIII.1989, notowany w faunie Gorców. Typowo wodne larwy 6 ; [41] 8.VIII,1989, 5 ; [42] 17.VIII.1989, 1 ; [47] zasiedlają osady denne rzek i strumieni. 8.VIII.1992, 1 ; [48] 28.VII.1986, 1 (leg. SN); [49] 28.VII.1986, 1 (leg. SN); [50] 6.VIII.1986, 2 (leg. Dicranota (Paradicranota) subtilis Loew, 1871 MJG); 22.VIII.1989, 1 , 1 ; 30.VII.1992, 2 , 1 ; [53] Materiał: [12] 13.IX.1991, 1 , 1 ; [15] 13.IX.1991, 2 30.VII.1992, 1 ; [54] 24.V.1993, 1 , 1 ; 19.VIII.1993, ; [16] 22.VIII.1989, 1 ; [18] 26.VIII.1989, 1 ; 3 ; [58] 25.VII.1991, 1 ; [59] 25.VII.1991, 1 ; [19] 13.IX.1991, 1 ; [21] 8.IX.1992, 7 , 2 ; [34] [60] 25.VIII.1989, 1 ; [61] 25.VIII.1989, 1 ; 30.VIII.1992, 3 , 1 ; [50] 22.VIII.1989, 3 ; [60] [63] 25.VIII.1989, 1 ; [69] 17.VIII.1992, 1 ; [70] 25.VI.1987, 1 ; [63] 25.VIII.1989, 1 . 17.VIII.1992, 1 ; [71] 23.VII.1986, 4 (leg. SN); [72] Gatunek występujący w zachodniej Palearkty- 23.VII.1986, 1 , 2 (leg. SN); [74] 11.VIII.1988, 1 ; ce po Azerbejdżan. Częściej spotykany w górach. [75] 6.VIII.1988, 10 , 2 ; [76] 22.VII.1986, 5 , 5 (leg. SN); 6.VIII.1988, 2 , 1 . Drapieżne, typowo wodne larwy żyją w osadach Gatunek szeroko rozmieszczony w zachodniej dennych małych rzek, potoków, źródeł i młak gór- Palearktyce po Azerbejdżan i Liban na wschodzie. skich, a także w glonach i mchach strefy oprysku. W Polsce rzadki. Poza Gorcami, gdzie jest jed- Na nizinach owady dorosłe odławiane są w pobli- nym z pospolitszych gatunków, znany tylko z Tatr żu źródeł i zimnych, bystrych strumieni. (Loew 1871, Nowicki 1870, 1873). Zimnolubne, drapieżne larwy zasiedlają osady przybrzeżne Dicranota (Ludicia) lucidipennis (Edwards, wód bieżących, zimne wysięki, młaki i źródła. 1921) Materiał: [12] 24.VII.1991, 1 ; [15] 31.VII.1986, 2 ; [19] 24.VII.1991, 1 ; [21] 4.VIII.1995, 1 ; [25] 18.VIII.1985, Pedicia (Crunobia) littoralis (Meigen, 1804) (leg. SN); 10.VIII.1993, 1 ; [31] 25.VII.1992, 3 ; [34] Materiał: [68] 17.VIII.1992, 1 , 1 ; [69] 17.VIII.1992, 29.VII.1995, 1 ; [38] 17.VIII.1989, 1 ; [39] 17.VIII.1989, 2 ; [74] 20.VII.1985, 1 (leg. SN); 11.VIII.1988, 1 . 2 ; [58] 19.VI.1991, 3 ; [59] 22.VIII.1991, 1 ; [71] Zasięg tego gatunku obejmuje znaczną część 23.VII.1986, 1 (leg. SN); [73] 11.VIII.1988, 1 ; [74] zachodniej Palearktyki po azjatycką część Turcji 20.VII.1985, 1 (leg. SN); 11.VIII.1988, 4 ; [75] na wschodzie. Drapieżne larwy żyją w brzegach 6.VIII.1988, 3 , 1 ; [76] 6.VIII.1988, 5 , 1 . małych, czystych cieków oraz w glebach przesy- Zasięg tego górskiego gatunku obejmuje za- conych wodą. W faunie Gorców wykazany po raz chodnią Palearktykę po azjatycką część Turcji. pierwszy. W Polsce bardzo rzadki: Krzemiński wymienia D. lucidipennis w wykazie gatunków Pediciidae Pedicia (Crunobia) nielseni (Slípka, 1955) [=Pe- Polski (1991) prawdopodobnie za Vimmerem dicia (Crunobia) riedeli nielseni (Slípka, 1955)] (1913), który miejsce odłowu tego gatunku okre- Materiał: [17] 25.IV.1990, 3 larwy z osadów między ka- śla słowem Galicja. Udokumentowane stanowiska mieniami na dnie rzeki; 23.VIII.1991, 5 larw z osadów pochodzą tylko z prac dotyczących Gorców (Wie- między kamieniami na dnie rzeki; 7.VIII.1992, 7 larw deńska 2014, 2015). Wodne, drapieżne larwy tej z osadów między kamieniami na dnie rzeki; 10.V.1994, muchówki żyją w osadach dennych rzek, strumie- 2 larwy z osadów między kamieniami na dnie rzeki; ni, źródeł i młak. 27.V.2007, 1 i 1 odłowiono w celu identyfikacji ga- tunku, natomiast obserwowano około 20 składają- cych jaja na brzegu rzeki, w mokrą glebę, około 0,3–0,5 Pedicia (Amalopis) occulta (Meigen, 1830) m poza lustrem wody; [26] 22.VI.1994, 1 . Materiał: [12] 14.V.1991, 7 ; 21.VIII.1991, 1 ; 13.IX.1991, 1 ; [15] 31.VII.1986, 4 , 3 ; [16] Gatunek górski, rzadki, stwierdzony dotąd 22.VIII.1989, 1 , 2 ; 23.VI.1994, 1 ; 11.VIII.2000, tylko w Czechach, Słowacji, na Ukrainie, w Ru-

26 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

munii i Bułgarii. W Polsce znany tylko z Gorców tych i kreślowatych Gorców P. straminea jest ga- (Wiedeńska 1998, 2014). Zimnolubne, drapieżne tunkiem dominującym (Wiedeńska 2014, 2015) larwy żyją w piaszczysto-żwirowatych osadach i także najpospolitszym; odłowiony został w naj- między kamieniami, na dnie strumieni. większej liczbie stanowisk (52 spośród 77). Zna- mienne, że nie przylatywał do pułapek świetlnych. Pedicia (Crunobia) straminea (Meigen, 1838) Aktywność owadów dorosłych w cyklu rocznym Materiał: [10] 8.VIII.1986, 4 (leg. MJG); [11] przedstawiona została w oddzielnym opracowa- 22.VIII.1991, 4 ; 19.IX.1991, 2 , 1 ; [12] niu (Wiedeńska 2015, 2017). 22.VII.1985, 5 (leg. MJG); 31.VII.1986, 2 , 1 ; 9.VIII.1989, 4 , 1 ; 24.VII.1991, 1 , 2 ; Pedicia (P.) rivosa (Linnaeus, 1758) 21.VIII.1991, 1 ; 13.IX.1991, 5 , 1 ; [15] 31.VII.1986, Materiał: [10] 27.VIII.1987, 1 ; [12] 18.VI.1991, 1 ; 17 , 1 ; 24.VII.1991, 1 ; 13.IX.1991, 5 , 2 ; [18] 31.VII.1986, 1 (ad lucem); 20.VIII.1988, 8 (ad [16] 22.VIII.1989, 17 , 2 ; 23.VI.1994, 3 ; lucem); 26.VIII.1989, 1 (ad lucem); 20.VIII.1990, 2 11.VIII.2000, 1 ; [18] 26.VIII.1989, 4 , 1 ; [19] (ad lucem); 1.VIII.1992, 1 (ad lucem); 11.VIII.1992, 18.VI.1991, 1 ; 24.VII.1991, 2 ; 21.VIII.1991, 2 , 6 , 1 (ad lucem); 21.VIII.1992, 2 , 1 (ad lucem); 1 ; 13.IX.1991, 3 , 2 ; [20] 21.VI.1994, 1 ; 31.VIII.1992, 5 (ad lucem); 10.IX.1992, 1 (ad lu- [21] 8.IX.1992, 13 , 2 ; 4.VIII.1995, 2 ; [22] cem); 21.VIII.1993, 7 , 4 (ad lucem, leg. BS); [22] 5.VIII.1995, 9 , 3 ; 25.VIII.1996, 21 , 14 ; [23] 5.VIII.1995, 1 ; [24] 25.VIII.1996, 1 ; [25] wszystkie 4.VIII.1988, 3 ; 16.VIII.1989, 8 ; [24] 25.VIII.1996, larwy z płytkich osadów między kamieniami na dnie 7 , 5 ; [25] 18.VIII.1985, 1 (leg. SN); 1.VIII.1986, wywierzyska: 26.VI.1987, 1 larwa; 25.IV.1990, 8 larw; 7 , 1 ; 26.VI.1987, 2 , 1 ; 25.VIII.1989, 2 , 1 ; 16.V.1991, 2 larwy, 10.VIII.1993, 3 larwy ; 6.V.1994, [27] 18.VII.1985, 1 , 1 (leg. MJG); [28] 19.VII.1985, 1 larwa; 16.VIII.1998, 5 larw; [31] 25.VII.1992, 1 , 15 , 5 (leg. SN); 6.VIII.1985, 3 (leg. MJG); 1 (ad lucem); [32] 30.VIII.1992, 1 larwa ze źró- 1.VIII.1986, 37 , 6 ; [32] 30.VIII.1992, 3 ; [34] dła; [33] 12.VIII.1993, 1 larwa z młaki; 21.VI.1994, 30.VIII.1992, 1 ; 12.VIII.1993, 2 , 1 ; 29.VII.1995, 1 ; 1 larwa z młaki; [34] 30.VIII.1992, 1 larwa ze źródła; [35] 6.VIII.1992, 3 ; 29.VII.1995, 1 ; 25.VIII.1996, 12.VIII.1993, 1 , 1 ; 29.VII.1995, 1 ; [35] 25.VIII.1996, 13 , 8 ; [38] 17.VIII.1989, 17 , 6 ; 29.VII.1995, 1 ; [38] 17.VIII.1989, 1 , 1 ; [47] 8.VIII.1992, 1 ; [50] 4 ; [39] 17.VIII.1989, 21 , 8 ; [40] 11.VIII.1998, 22.VIII.1989, 1 ; [55] 3.IX.1992, 2 larwy ze źródła; 1 ; [41] 8.VIII.1989, 1 ; [42] 17.VIII.1989, 5 , 2 ; 13.X.1993, 1 larwa ze źródła (leg. KK); [56] 19.VI.1991, [44] 11.VIII.1998, 18 , 2 ; [46] 5.VIII.1985, 1 3 larwy ze źródła (leg. KK) 24.V.1993, 1 larwa ze źró- (leg. MJG); 6.VIII.1998, 1 ; [47] 8.VIII.1992, 5 , 1 ; dła (leg. KK); 7.V.1994, 1 larwa ze źródła (leg. KK); [58] [48] 28.VII.1986, 3 , 1 (leg. SN); [49] 28.VII.1986, 19.VI.1991, 1 ; [64] 31.VII.1986, 1 . 2 (leg. SN); [50] 23.VII.1986, 6 (leg. SN); 6.VIII.1986, 22 , 4 (leg. MJG); 22.VIII.1989, 10 , Występowanie tego gatunku odnotowano 3 ; 30.VII.1992, 1 , 1 ; [51] 22.VIII.1989, 1 ; [53] w całej Europie, natomiast doniesienia z Ałtaju 30.VII.1992, 1 ; 6.VIII.1998, 6 ; [54] 19.VIII.1993, wymagają potwierdzenia. Drapieżne, krenofilne 4 , 1 ; [55] 19.VIII.1993, 10 , 3 ; [58] larwy odławiane są najczęściej w źródłach, ale żyją 19.VI.1991, 5 ; 25.VII.1991, 4 ; 22.VIII.1991, 7 , także w osadach zimnych wód bieżących, w mła- 2 ; 12.IX.1991, 2 , 1 ; [59] 20.VIII.1988, 8 ; kach i glebach związanych z zimnymi wysiękami. 19.VI.1991, 1 ; 25.VII.1991, 2 ; 22.VIII.1991, 2 ; 12.IX.1991, 2 ; [60] 25.VI.1987, 1 ; 25.VIII.1989, 2 ; (T.) alpigena (Strobl, 1909) [61] 25.VIII.1989, 6 ; [63] 25.VIII.1989, 2 , 1 ; Materiał: [15] 18.VI.1991, 2 ; [19] 18.VI.1991, 7 ; [64] 31.VII.1986, 1 , 1 ; [66] 4.VIII.1986, 17 ; [69] [26] 22.VI.1994, 2 , 1 ; [28] 22.VI.1994, 2 , 1 ; [58] 17.VIII.1992, 1 , 1 ; [70] 17.VIII.1992, 2 ; [71] 19.VI.1991, 2 , 2 ; [59] 19.VI.1991, 1 . 23.VII.1986, 3 , 3 (leg. SN); [72] 23.VII.1986, 10 , Gatunek górski, odnotowany w Szwajcarii, 3 (leg. SN); [74] 11.VIII.1988, 1 ; [75] 22.VII.1986, 2 (leg. SN); 6.VIII.1988, 12 , 1 ; [76] 22.VII.1986, Austrii, Czechach, Słowacji i na Ukrainie. W Pol- 1 (leg. SN); 6.VIII.1988, 12 . sce stwierdzony dotąd tylko w Gorcach (Wiedeń- Gatunek górski, obejmujący swym zasięgiem ska 1998, 2014, 2015); larwy wodne, drapieżne. całą Europę, ale dość rzadki. Drapieżne, kreno- filne larwy żyją w wodach bieżących i źródłach, Tricyphona (T.) contraria Bergroth,1888 czasem też w mokrych i wilgotnych glebach w po- Materiał: [12] 18.VI.1991, 4 ; [15] 18.VI.1991, 9 ; [19] 18.VI.1991, 35 , 1 ; [38] 17.VIII.1989, 1 ; [39] bliżu zimnych wysięków. W faunie sygaczowa- 17.VIII.1989, 1 ; [54] 24.V.1993, 8 ; [62] 22.VI.1994, 1 .

27 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae...

Gatunek znany ze stanowisk w Szwajcarii, Larwy T. livida są drapieżnikami zamieszkujący- Austrii, Niemczech, Czechach, Słowacji i w eu- mi wody bieżące. ropejskiej części Rosji. Być może gatunek górski. W faunie Polski odnotowany przez Riedela (1930) w Masywie Śnieżnika oraz w Karkonoszach, skąd OMÓWIENIE WYNIKÓW I UWAGI – według rewizji Starý’ego (1994) – część osobni- Lista muchówek stwierdzonych w Gorcach na ków T. contraria zostało zidentyfikowanych przez podstawie badań własnych obejmuje 113 gatun- Riedela (1914) błędnie jako Tricyphona livida ków z rodziny Limoniidae i 22 gatunki z rodziny Madarassy. Z Gorców wykazany także wcześniej Pediciidae. Dodać do niej należy jeszcze jeden (Wiedeńska 2014, 2015). Typowo wodne larwy są europejski gatunek o rozmieszczeniu górskim drapieżnikami. – Molophilus (M.) fluviatilis Bangerter, 1947, któ- ry został wykazany przez Krzemińskiego (1984) Tricyphona (T.) immaculata (Meigen, 1804) znad Olszowego Potoku i tylko z tego stanowiska Materiał: [10] 8.VIII.1986, 2 (leg. MJG); znany jest w Polsce. Łącznie w Gorcach wykazano 27.VIII.1987, 1 ; [12] 21.VIII.1991, 1 ; [15] do tej pory 136 gatunków z obu badanych rodzin, 27.VI.1987, 1 ; [16] 22.VIII.1989, 2 , 2 ; w tym na terenie Gorczańskiego Parku Narodo- 11.VIII.2000, 1 ; [18] 26.VIII.1989, 2 , 1 ; [23] wego 133 gatunki. 4.VIII.1988, 3 , 1 ; 16.VIII.1989, 10 , 1 ; [24] Dwa gatunki – Molophilus (M.) brevihamatus 25.VIII.1996, 1 ; [25] 26.VI.1987, 1 ; 25.VIII.1989, oraz Dicranota (Paradicranota) mikiana – zostały 1 ; [28] 4.VIII.1986, 2 , 2 ; 26.VI.1994, 1 ; [29] 11.V.1994, 1 ; [34] 30.VIII.1992, 1 , 1 ; [35] wykazane po raz pierwszy w Polsce. Łącznie z ob- 6.VIII.1992, 5 ; 25.VIII.1996, 1 ; [38] 17.VIII.1989, szaru Gorców podano 18 gatunków jako nowe 4 ; [39] 17.VIII.1989, 3 , 1 ; [50] 6.VIII.1986, w faunie Polski (Krzemiński 1984; Wiedeńska 1 (leg. MJG); 22.VIII.1989, 2 ; [53] 6.VIII.1998, 1 1993, 1998, 2014). ; [59] 20.VIII.1988, 2 (leg. MJG); [63] 25.VIII.1989, Najbardziej charakterystycznymi dla Gorców 3 ; [75] 6.VIII.1988, 1 ; [76] 6.VIII.1988, 1 . (występującymi na największej liczbie stanowisk Pospolity i często także liczny gatunek, obej- i/lub najliczniejszymi) są: Pedicia (C.) straminea, mujący swym zasięgiem całą Europę oraz zachod- Dicranophragma (B.) nemorale, Pedicia (A.) occul- nią i środkową część Azji aż po Ałtaj. Drapieżne ta, Limonia sylvicola, Rhypholophus haemorrhoida- larwy żyją zarówno w osadach rozmaitych zbior- lis, Ormosia (O.) staegeriana i Erioptera (E.) lutea. ników wodnych, jak i w mokrych i wilgotnych Grupę około 40 gatunków (29%) stanowią glebach. Aktywność lotów T. immaculata w Gor- gatunki rzadko spotykane w Palearktyce lub w jej cach omówiona została w poprzedniej części tego europejskiej części, zaś 52 to gatunki pospolite cyklu artykułów (Wiedeńska 2015, 2017). i często także występujące licznie. W zgrupowa- niu badanych muchówek, a szczególnie dotyczy Tricyphona (T.) livida Madarassy, 1881 to rodziny Pediciidae, znaczny udział mają owa- Materiał: [20] 21.VI.1994, 1 ; [22] 5.VIII.1995, 1 ; dy o rozmieszczeniu górskim lub borealno-gór- 25.VIII.1996, 12 (na wysokości 2–2,5 m obserwowa- skim: 11 gatunków kreślowatych (co stanowi 50% no liczne roje, składające się z kilkunastu osobników); gatunków z rodziny Pediciidae stwierdzonych [54] 19.VIII.1993, 2 ; [55] 19.VIII.1993, 1 ; [58] 22.VIII.1991, 2 (pod koroną buka, na wysokości w Gorcach) i 14 gatunków sygaczowatych (12% 2,5–3 m obserwowano rój około 20–30 osobników); gatunków z rodziny Limoniidae stwierdzonych [59] 22.VIII.1991, 6 ; [60] 25.VI.1987, 1 . w Gorcach). Zachodniopalearktyczny gatunek odnotowa- Procentowy udział poszczególnych elemen- ny prawie w całej Europie oraz Gruzji. Według tów zoogeograficznych w faunie omawianych rewizji Starý’ego (1994) okazy T. livida z materiału owadów jest typowy, zważywszy położenie Gor- Riedela (1914), pochodzące z Karkonoszy należą ców. Zdecydowanie dominującą grupę (74%) sta- w części do T. livida, zaś w części do gatunku po- nowią gatunki o zasięgach zachodniopalearktycz- krewnego, Tricyphona contraria Bergroth. W Pol- nych, w tym gatunków wyłącznie europejskich sce, poza Karkonoszami T. livida znany jest do jest około 43%. Szersze rozmieszczenie transpale- tej pory tylko z Gorców (Wiedeńska 2014, 2015). arktyczne i amfipalearktyczne ma około 17% ga-

28 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017 tunków, zaś holarktyczne 9 gatunków (około 7% PODSUMOWANIE wszystkich wymienionych w wykazie). Najwięk- sze zasięgi mają cztery gatunki: dwa o szerokim W badaniach entomologicznych prowadzo- rozmieszczeniu w Palearktyce zostały stwierdzo- nych w latach 1985–2000 (Wiedeńska 1998, 2014, ne też w Oriencie, jeden ma zasięg holarktyczno- 2015; Chaniecka, Wiedeńska 2006) oraz na pod- -orientalny i jeden o szerokim zasięgu w Holark- stawie danych literaturowych (Krzemiński 1984) tyce wykazany został także w Oriencie i na Nowej stwierdzono do tej pory w Gorcach występowanie Gwinei. 114 gatunków muchówek z rodziny Limoniidae Warto także zwrócić uwagę na skład gatun- i 22 gatunków z rodziny Pediciidae. Około 29% kowy gorczańskich sygaczowatych i kreślowatych stanowią gatunki rzadko spotykane w całej Pa- w porównaniu z fauną tych owadów innych, do- learktyce i/lub w jej europejskiej części. Znaczny kładniej zbadanych rejonów Polski: Gór Świę- udział (25 gatunków) mają gatunki górskie i bo- tokrzyskich (Wiedeńska 1986, 1991), Roztocza realno-górskie. (Wiedeńska 1996) oraz Wzniesień Łódzkich Gorczańskie sygaczowate i kreślowate to wy- (Wiedeńska 2010). Zwraca uwagę fakt, że tylko jątkowo bogate zgrupowanie muchówek w po- 30% gatunków (w stosunku do liczby gatunków równaniu ze zgrupowaniami innych, zbadanych stwierdzonych w Gorcach) jest wspólnych dla rejonów Polski. Gatunki występujące w Gorcach wszystkich czterech porównywanych obszarów. stanowią około 53% ogólnej liczby gatunków zna- Są to dwa pospolite gatunki z rodziny Pedicii- nych dotąd z terenu naszego kraju. Jest to bardzo dae: Ula mollisima i Tricyphona immaculata oraz znaczny udział, choć proporcja ta z pewnością bę- 39 gatunków należących do rodziny Limoniidae. dzie ulegać zmianie w miarę prowadzenia kolej- Porównując natomiast faunę każdego z tych rejo- nych badań tych owadów w Polsce. nów z osobna z fauną Gorców, podobieństwo za- W przypadku zgrupowania Limoniidae i Pe- wiera się w granicach 44–54%. diciidae w Gorcach, o bogactwie gatunkowym Dla określenia odrębności lub podobieństwa decyduje jednak nie stopień poznania wymienio- sygaczowatych i kreślowatych Gorców ważniejsze nych rodzin, ale wyjątkowe cechy tych gór, jako byłoby porównanie z fauną tych muchówek za- środowiska życia występujących tu taksonów. siedlającą Tatry. Jednak prace dotyczące polskich Gorczański Park Narodowy wyróżnia się wśród Tatr (większość z nich cytowana była w poprzed- innych parków najwyższą gęstością sieci wodnej nim rozdziale), pochodzą z przełomu XIX i XX i wysoką gęstością stałych i okresowych wypły- wieku i w wielu wypadkach mogą mieć znaczenie wów (Kosterkiewicz 1988). Bogactwo mikro- historyczne. W pracach tych wymieniono około siedlisk wodnych, wielka rozmaitość glebowych 70 gatunków, z czego 45 (64%) występuje także siedlisk mokrych i wilgotnych oraz naturalnie w Gorcach, jednak dane te wymagają potwier- powalone, przerośnięte grzybnią kłody drzew to dzenia i uaktualnienia poprzez rewizję materiału tylko najważniejsze elementy przyrody gorczań- i przede wszystkim poprzez nowe badania. Z kolei skiej, tworzące niezwykłe zagęszczenie warunków Tatry Słowackie spenetrowane są dokładniej, choć korzystnych do życia i rozwoju tych muchówek, dane rozproszone są w licznych artykułach i do- a szczególnie do życia ich stadiów preimaginal- niesieniach. W przeszło 30 publikacjach Jaroslava nych. W cyklu podsumowywanych tu artykułów Starý’ego, w których wymienione są Tatry, a z któ- (Chaniecka, Wiedeńska 2006; Wiedeńska 2014, rych najistotniejsze pod omawianym tu kątem 2015) dobitnie ujawniono duże bogactwo gatun- są trzy prace: Starý, Rozkošny (1970) oraz Starý kowe Limoniidae i Pediciidae. (1974, 1981), podanych jest około 170 gatunków Wydaje się, że dość dokładne (choć z pew- sygaczowatych i kreślowatych stwierdzonych nością jeszcze niekompletne) poznanie składu w tych górach. Wspólne z fauną Gorców są 63 ga- gatunkowego, a także biologii tych bardzo zróż- tunki (około 46% w stosunku do liczby gatunków nicowanych pod względem ekologicznym ro- gorczańskich). Bez wątpienia nie są to wyniki ade- dzin muchówek, upoważnia do użycia tej grupy kwatne do stanu faktycznego i nie mogą być pod- owadów jako markerów nie tylko w monitoringu stawą do formułowania wniosków ostatecznych. zachowania gatunków, ale także, a może przede

29 Jolanta Wiedeńska Muchówki z rodzin Limoniidae i Pediciidae...

wszystkim w monitoringu zachowania wodnych (Dipt.). Annales historico-naturales Musei Natio- i wilgotnych siedlisk na terenie chronionym. nalis Hungarici 12: 146–152. Riedel M. P. 1930. Die subalpine Fliegenfauna von Reinerz (Glatzer Gebirge, Schlesien). Zeitschrift für wissenschaftliche Insektenbiologie 25,3/5: 71–81. PIŚMIENNICTWO Sack P. 1925. Die Zweiflügler des Urwaldes von Bialo- wies, Ein Beitrag zur Dipterenfauna von Lithau- Bobek K. 1890. Przyczynek do fauny muchówek tatrzańskich. en. Abhandlungen der Bayerischen Akademie der Sprawozdania Komisyi Fizyograficznej 25: 218–242. Wissenschaften, Suppl.-Band, 6-9: 259–277. Chaniecka K., Wiedeńska J. 2006. Młaki – siedliska Salmela J. 2004. Semiaquatic flies (Diptera, Nemato- wyjątkowe. Wyniki badań fauny bezkręgowców cera) of three mires in the southern boreal zone, w Gorczańskim Parku Narodowym. Ochrona Be- Finland. Memoranda Societatis pro Fauna et Flora skidów Zachodnich 1: 139–155. Fennica 80: 1–10. Dyrektywa Siedliskowa. 1992. Załącznik I. Rodzaje sie- Salmela J., Autio O., Ilmonen J. 2007. A survey on the dlisk przyrodniczych. Dyrektywa 92/43/EWG nematoceran (Diptera) communities of southern Gorczański Park Narodowy. Mapa turystyczno-nazew- Finnish wetlands. Memoranda Societatis pro Fau- nicza. Wydawnictwo GPN i Oficyna Wydawnicza na et Flora Fennica 83: 33–47. „Rewasz”, 1995. Savchenko E. N. 1982. Komari-limoniidi (pidrodina Grzegorzek W. 1872. Wykaz much (Diptera) z okolicy ). [In:] Fauna Ukraini, vol. 14. Dovgov- Sądeckiej. Sprawozdania Komisyi Fizyograficznej usi dvokrili, vip.3. Naukova Dumka, Kiiv. 6: 28–52. Savchenko E. N. 1985. Komary-limoniidy (podsemejst- Kosterkiewicz R. 1988. Wody. Hydrografia. [W:] Gor- vo limoniiny). [In:] Fauna Ukraini, vol. 14. Dlin- czański Park Narodowy. Kronika. T. 1. Opis ogólny. nousye dvukrylye, vyp. 4. Naukova Dumka, Kiev. Rękopis w bibliotece GPN: 39–44, Poręba Wielka. Savchenko E. N. 1986. Komary – limoniidy (obščaja Krzemiński W. 1984. Limoniidae of Poland (Diptera, charakteristika, podsemejstva pediciiny i geksa- Nematocera). Part I. Subfamily Eriopterinae. Acta tominy). [In:] Fauna Ukraini, vol. 14. Dlinnousye Zoologica Cracoviensia 27,20: 437–518. dvukrylye, vyp. 2. Naukova Dumka, Kiev. Krzemiński W. 1991. Limoniidae. [In:] J. Razowski Savchenko E. N., Oosterbroek P., Starý J. 1992. Family (red.), Checklist of of Poland. Vol. II.: Limoniidae. [In:] A. Soós, L. Papp, P. Oosterbroek 78–83. Ossolineum, Polish Academy of Sciences, (eds), Catalogue of Palaearctic Diptera. vol. 1: 183– Wrocław-Warszawa-Kraków. 369. Hungarian Natural History Museum, Budapest. Loch J., Staszyńska K. 2011. Strategia zarządzania dla Starý J. 1974. Nachträge und Berichtigungen zur Limo- obszaru Natura 2000 “Ostoja Gorczańska”. Instytut niinen-Fauna des Tschechoslowakei (Tipulidae, Ochrony Przyrody PAN, Kraków, PDF w wersji Diptera). Časopis Slezského muzea: Acta Muzei on-line http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Osto- Silesiae. Scientiae naturales 23: 123–143. ja_Gorczanska_i_Gorce,23,strategia.html Starý J. 1981. Nachträge und Berichtigungen zur Limo- Loew H. 1871. O Dypterach dotąd na galicyjskich sto- niiden-Fauna des Tschechoslowakei (Diptera). II. kach Tatr spostrzeżonych. Rocznik Ces.-Król. To- Acta Rerum Naturalium Musei Nationalis Slovaci warzystwa Naukowego Krakowskiego, Poczet 3, Bratislava 27: 99–122. 42(19): 155–183. Starý J. 1994. Revision of European species related to Loew H. 1873. Beschreibung europäischer Dipteren. Tricyphona livida (Diptera: Pediciidae). European 3 Systematische Beschreibung der bekannten eu- Journal of Entomology 91: 437–450. ropäischen zweiflügeligen Insecten. Von Johann Starý J., Rozkošný R. 1970. Die Slowakischen Arten Wilhelm Meigen, Zehnter Theil oder vierter Sup- der Unterfamilie (Tipulidae, Diptera). plementband, VIII+320 pp., H. W. Schmidt, Halle. Acta Rerum Naturalium Musei Nationalis Slovaci Nowicki M. 1870. Zapiski faunicze. Sprawozdania Ko- Bratislava 15: 75–136. misyi Fizyograficznej 4: 1–29. Vimmer A. 1913. Seznam českého hmyzu dvojkřídlého. Nowicki M. 1873. Beiträge zur Kenntnis der Dipte- Časopis České společnosti entomologické 10: 38–80. renfauna Galiziens, Selbstverlag von Jagellonische Wiedeńska J. 1986. Sygaczowate (Diptera, Limoniidae) Universität-Buchdruckerei, Krakau: 1–35. Gór Świętokrzyskich. Cz. I. Limoniidae doliny Lu- Oosterbroek P. 2016. Catalogue of the Craneflies of the brzanki. Fragmenta Faunistica 30: 99–120. World (CCW). Strona interenetowa: http://ccw.na- Wiedeńska J. 1991. Crane-flies (Diptera, Limoniidae) of turalis.nl (ostatnie wejście 15.09.2016) the Świętokrzyskie Mountains. Part II. Limoniidae of Riedel M. P. 1914. Neue und wenig bekannten Limno- the Łysogóry Chain. Fragmenta Faunistica 35: 49–64. biiden aus dem Ungarischen National-Museum.

30 Ochrona Beskidów Zachodnich 7: 7–31, 2017

Wiedeńska J. 1993. Crane- species (Diptera, Nema- Parku Narodowego. Cz. 2. Aktywność lotów syga- tocera, Limoniidae) new for Polish fauna. Polskie czowatych i kreślowatych. Errata. Ochrona Beski- Pismo Entomologiczne 62: 281–284. dów Zachodnich 7: 83-87. Wiedeńska J. 1996. Crane-flies (Limoniidae, Diptera) of Roztocze and of a part of „Puszcza Solska” (Ko- tlina Sandomierska). Fragmenta Faunistica 39,9: SUMMARY 113–126. Wiedeńska J. 1998. Nowe dla fauny Polski gatunki kre- The research on Limoniidae and Pediciidae (Diptera, ślowatych (Diptera Nematocera: Pediciidae, Limo- Nematocera) flies of Gorce National Park were conduct- niidae) z Gorczańskiego Parku Narodowego. Parki ed in 1985–2000. Earlier studies were focused on biology Narodowe i Rezerwaty Przyrody 17,2: 105–109. and ecology (Chaniecka, Wiedeńska 2006; Wiedeńska Wiedeńska J. 2007a. Diptera: Limoniidae – wykaz ga- 2014, 2015, 2017) while this part has a faunistic character. tunków. [W:] W. Bogdanowicz, E. Chudzicka, Approximately 300 samples were taken which con- I. Filipiuk, E. Skibińska (red.), Fauna Polski. Cha- tained about 2900 adults of Limoniidae and about 1300 rakterystyka i wykaz gatunków [Fauna of Poland. adults of Pediciidae. Most of samples were taken with an Characteristics and checklist of species], T.II: 74–77. entomological net with 40 cm diameter. 77 research plots Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa. were penetrated (Fig. 1). Their numbers are the same Wiedeńska J. 2007b. Diptera: Pediciidae – wykaz ga- as in the previous papers (Chaniecka, Wiedeńska 2006; tunków. [W:] W. Bogdanowicz, E. Chudzicka, I. Filipiuk, E. Skibińska (red.), Fauna Polski. Cha- Wiedeńska 2014). rakterystyka i wykaz gatunków [Fauna of Poland. Within the Gorce Mountains 113 species of Limo- Characteristics and checklist of species], T.II: 77. niidae and 22 species of Pediciidae have been found. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa. Two species, Molophilus (M.) brevihamatus Bngt. and Wiedeńska J. 2010. Sygaczowate (Limoniidae) i kre- Dicranota (Paradicranota) mikiana Lacksch., have been ślowate (Pediciidae) (Diptera: Nematocera). [W:] noticed to be new to the fauna of Poland. The percentage R. Jaskuła, G. Tończyk (red.), Owady (Insecta) Par- of particular zoogeographic elements in the fauna of the ku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich: 129–137. insects being studied is typical, taking under considera- Dyrekcja Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódz- tion a location of the Gorce Mts. Definitely dominating kich, Łódź. group (74%) are species with westpalaearctic distribu- Wiedeńska J. 2014. Muchówki z rodzin Limoniidae tion, where 43% are only European species. 17% of spe- i Pediciidae (Diptera, Nematocera) Gorczańskiego cies have transpalaearctic or amphipalaearctic range and Parku Narodowego. Cz. 1. Sygaczowate i kreślowa- 9 species (about 7%) holarctic range. Four species have te wybranych zbiorowisk roślinnych w Dolinie Ka- the largest distribution: two species occur in Palaearctic mienicy. Ochrona Beskidów Zachodnich 5: 7–19. and Orient, one species occurs in Holarctic and Orient, Wiedeńska J. 2015. Muchówki z rodzin Limoniidae and one – in Holarctic, Orient and New Guinea. i Pediciidae (Diptera, Nematocera) Gorczańskiego The unusual richness of Limoniidae and Pediciidae Parku Narodowego. Cz. 2. Aktywność lotów syga- species has been found to date in the Gorce Mts. This czowatych i kreślowatych. Ochrona Beskidów Za- group of flies can be used as an indicator of environmen- chodnich 6: 37–57. tal changes, especially focused on water conditions and Wiedeńska J. 2017. Muchówki z rodzin Limoniidae diversity of species inhabiting wet habitats. i Pediciidae (Diptera, Nematocera) Gorczańskiego

31