Prognoza Oddziaływania Na Środowisko

Wójt Gminy Dwikozy Województwo Świętokrzyskie

Prognoza oddziaływania na środowisko

dotycząca projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dwikozy

Warszawa 2017 SPIS TREŚCI: 1. PODSTAWA PRAWNA...... 4 2. PRZEDMIOT, CEL, ZAKRES OPRACOWANIA ...... 4 3. METODY ZASTOSOWANE PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY ...... 6 4. INFORMACJA O ZAWARTOŚCI, GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU STUDIUM, JEGO POWIĄZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI ...... 9 4.1. Zawartość dokumentu ...... 9 4.2. Główne cele projektu studium oraz cele polityki przestrzennej ...... 11 4.3. Powiązania projektu studium z innymi dokumentami ...... 11 5. CHARAKTERYSTYKI, ANALIZY I OCENY ISTNIEJĄCEGO STANU ŚRODOWISKA ...... 12 5.1. Charakterystyka środowiska przyrodniczego ...... 12 5.2. Charakterystyka powiązań przyrodniczych, system przyrodniczy gminy ...... 35 5.3. Charakterystyka stanu ochrony - zasoby przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe oraz ich ochrona prawna ...... 37 5.4. Sozologia - najważniejsze zagrożenia środowiska oraz potencjalne źródła uciążliwości ...... 55 5.5. Potencjalne zmiany istniejącego stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektu studium ...... …………………………………………………………………………………………………………………………….75 6. CHARAKTERYSTYKA, ANALIZA I OCENA USTALEŃ PROJEKTU STUDIUM ...... 77 6.1. Ustalenia ogólne studium i ich przewidywany wpływ na środowisko ...... 77 6.2. Ustalenia szczegółowe studium i ich przewidywany wpływ na środowisko; oddziaływanie poszczególnych kategorii terenów, w tym oddziaływanie znaczące (jeżeli takie będzie prawdopodobne) ...... 87 6.3. Wpływ ustaleń projektu studium na ustawowe formy ochrony przyrody ...... 99 6.4. Kompleksowa ocena wpływu na środowisko projektu studium w ujęciu scenariuszowym 101 7. ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO ...... 104 8. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ZAWARTYCH W DOKUMENCIE MAJĄCE NA UWADZE CEL I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 ...... 106 9. PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTU STUDIUM ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI JEGO PRZEPROWADZANIA ………………………………………………………………………………………………………………………………………….106 10. ODDZIAŁYWANIE TRANSGRANICZNE ...... 107 11. STRESZCZENIE PROGNOZY W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM ...... 107

SPIS RYSUNKÓW: Rysunek 1. Gmina Dwikozy na tle regionów fizyczno-geograficznych wg podziału Kondrackiego ...... 13 Rysunek 2. Budowa geologiczna gminy Dwikozy ...... 14 Rysunek 3. Schematy przedstawiające lokalizację złóż na terenie gminy Dwikozy ...... 18 Rysunek 4. Obszary predysponowane do występowania ruchów masowych na terenie powiatu sandomierskiego ...... 19 Rysunek 5. Procentowy udział poszczególnych użytków rolnych ...... 21 Rysunek 6. Zasięg GZWP 422 na terenie gminy Dwikozy ...... 24 Rysunek 7. Obszary zagrożone wystąpieniem powodzi (prawdopodobieństwo raz na 500 lat) oraz obszary narażone na zalanie (w przypadku zniszczenia lub zalania wału przeciwpowodziowego) ...... 26 Rysunek 8. Lokalizacja projektowanych obiektów i urządzeń retencjonowania wód powierzchniowych na terenie gminy Dwikozy ...... 28 Rysunek 9. Schemat przedstawiający lasy na terenie gminy z podziałem na formy własności ...... 30 Rysunek 10. Gmina Dwikozy na tle obszarów chronionych Natura 2000 i projektu korytarzy ekologicznych ...... 35 Rysunek 11. Siedliska przyrodnicze na terenie rezerwatu ...... 39 Rysunek 12. Istniejące formy ochrony przyrody na terenie gminy Dwikozy ...... 46

SPIS TABEL: Tabela 1. Rejestr złóż na terenie gminy Dwikozy ...... 16 Tabela 2. Rejestr osuwisk na terenie gminy Dwikozy ...... 18 Tabela 3. Udział wybranych typów użytków rolnych w powierzchni ewidencyjnej gminy Dwikozy .... 21 Tabela 4. Powierzchnia gruntów leśnych na terenie gminy Dwikozy ...... 30 Tabela 5. Rejestr pomników przyrody na terenie gminy ...... 45 Tabela 6. Wykaz obiektów nieruchomych wpisanych do Rejestru Zabytków położonych na obszarze gminy Dwikozy ...... 52 Tabela 7. Wykaz obiektów nieruchomych ujętych w Wojewódzkie Ewidencji Zabytków położonych na obszarze gminy Dwikozy ...... 52 Tabela 8. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ludzi ...... 56 Tabela 9. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin ...... 56 Tabela 10. Wybrane cechy określające właściwości oraz jakość gleb w pp Winiarki (gmina Dwikozy), zbadane w ramach Monitoringu Chemizmu Gleb Ornych Polski przez Instytutu Upraw i Nawożenia Gleb w Puławach w 2010 r...... 59 Tabela 11. Jakość wód Opatówki w ppk Opatówka-Słupcza i Wisły w ppk Wisła - Annopol ...... 60 Tabela 12. Jakość wód podziemnych w punkcie sieci krajowej Mściów w latach 2011 - 2013 (źródło GIOŚ/PMŚ) ...... 63 Tabela 13. Wyniki pomiarów i ocena hałasu drogowego w miejscowości Dwikozy w roku 2014 ...... 69 Tabela 14. Wykaz stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie gminy Dwikozy ...... 71 Tabela 15. Matryca oddziaływań ...... 89 Tabela 16. Syntetyczna charakterystyka ustaleń studium mających największy wpływ na oddziaływanie projektu studium na środowisko...... 90 Tabela 17. Waloryzacja oddziaływania na środowisko przyrodnicze terenów o różnym przeznaczeniu ...... 99 Tabela 18. Zbiorcza tabela potencjalnych wpływów projektu studium na środowisko ...... 103 Tabela 19. Zestawienie zabiegów łagodzących ustalenia projektu studium ...... 104

1. PODSTAWA PRAWNA Obowiązek przeprowadzenia postępowania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla dokumentów planistycznych, w tym przestrzennego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego nakłada art. 46 pkt 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tj. Dz. U. 2017, poz. 1405). W zakres postępowania strategicznego wchodzi opracowanie Prognozy oddziaływania na środowisko skutków realizacji dokumentu planistycznego. Szczegółowy zakres prognozy określa art. 51 ww. ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko. Zakres terytorialny określa Uchwała Nr XVI/81/2016 Rady Gminy w Dwikozach z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dwikozy, która jednocześnie rozpoczęła procedurę opracowania niniejszej prognozy.

2. PRZEDMIOT, CEL, ZAKRES OPRACOWANIA Powierzchnia obszaru opracowania obejmuje Gminę Dwikozy w jej granicach administracyjnych i wynosi 8458 ha. Obszar, podzielony administracyjnie na 24 sołectwa, zamieszkuje 8893 osób. Głównym ośrodkiem gminnym są Dwikozy, które zamieszkuje największa liczba ludności (ok. 20% ogółu mieszkańców gminy). Gmina Dwikozy położona jest w północno-wschodniej części powiatu sandomierskiego oraz we wschodniej części województwa świętokrzyskiego. Od północy graniczy z Miastem i Gminą Ożarów (powiat opatowski, woj. świętokrzyskie) oraz Miastem i Gminą Zawichost (powiat sandomierski, woj. świętokrzyskie), od wschodu z Gminą Radomyśl nad Sanem (powiat stalowowolski, woj. podkarpackie), od południowego-wschodu z Gminą Gorzyce (powiat tarnobrzeski, woj. podkarpackie), od południa z Miastem i Gminą Sandomierz (powiat sandomierski, woj. świętokrzyskie), od południowego-zachodu z Gminą Obrazów (powiat sandomierski, woj. świętokrzyskie), od zachodu z Gminą Wilczyce (powiat sandomierski, woj. świętokrzyskie). Wschodnią granicę gminy stanowi rzeka Wisła, która jest jednocześnie granicą między województwem świętokrzyskim i podkarpackim. Gmina ze względu na uwarunkowania przyrodnicze (wysoki udział gleb o wysokiej klasie bonitacyjnej) ma charakter rolniczy. Drugą wiodącą funkcją jest przetwórstwo rolno- spożywcze związane z ukształtowaną bazą sadowniczą i warzywniczą oraz rozwijającą się giełdą rolniczą w Sandomierzu. Obszar wschodniej części gminy (położony wzdłuż doliny Wisły) wyróżnia się wysokimi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi, a tym samym ma predyspozycje do rozwoju turystyki w tej części gminy. Ok. 85,7% powierzchni gminy stanowią użytki rolne. Lasy oraz grunty zadrzewione i zakrzewione zajmują zaledwie ok. 7% obszaru gminy. Tereny mieszkaniowe i przemysłowe zajmują niewielki procent powierzchni – ok. 0,3%. Za główne przesłanki, prowadzące do zmiany studium, uznano dokonujące się w ostatnich latach zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym oraz istotne zmiany w przepisach prawa dotyczące m.in. wymogów związanych z opracowaniem studiów. Potrzeba zmiany zagospodarowania obszaru gminy powstała również w wyniku składanych wniosków przez mieszkańców, właścicieli lub użytkowników terenów – sygnalizujących potrzeby zmian w tym zakresie.

Istotą prognozy jest naukowe przewidywanie możliwych zagrożeń1 dla środowiska i ograniczanie ich rozmiaru już na etapie planowania. Celem zaś jest optymalizacja procesu podejmowania decyzji zezwalającej na dane przeznaczenie i użytkowanie terenu, a więc pośrednio na realizację danego przedsięwzięcia. Tak więc, prognoza oddziaływania na środowisko projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego: 1) oceni czy i jak zapisane w projekcie studium kierunki zagospodarowania przestrzennego wpłyną na środowisko oraz czy i w jakim stopniu naruszą zasady prawidłowej gospodarki zasobami naturalnymi, 2) zweryfikuje projektowane ustalenia studium pod względem uwarunkowań przyrodniczych oraz zgodności projektu z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz aktami i dokumentami wyższego szczebla, 3) określi skutki wdrożenia dokumentu.

Prognoza nie jest więc dokumentem rozstrzygającym o słuszności realizacji zamierzeń inwestycyjnych przewidzianych projektowanymi ustaleniami studium, a jedynie opracowaniem przedstawiającym prawdopodobne skutki jakie niesie za sobą realizacja ustaleń studium na poszczególne komponenty środowiska w ich wzajemnym powiązaniu, w szczególności na ekosystemy, krajobraz, ludzi, dobra materialne i dobra kultury.

Niniejszą prognozę sporządzono w oparciu o wymogi art. 51 ust 2. ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, uwzględniając jednocześnie wnioski Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach oraz Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Sandomierzu do opracowywanej prognozy, skierowane pismami, odpowiednio: 1) WPN-II.411.1.32.2017.MK z dnia 18 lipca 2017 r. (wpłynęło: 19 lipca 2017 r.), 2) SE.V-4412/3/17 z dnia 27 lipca 2017 r. (wpłynęło: 31 lipca 2017 r.).

Zgodnie z określonymi wymogami prawnymi, niniejsza prognoza oddziaływania na środowisko: 1) zawiera: a) informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, b) informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, c) propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, d) informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko, e) streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym; 2) określa, analizuje i ocenia: a) istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, b) stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem,

1 Prognozowanie zmian środowiska przyrodniczego możliwe jest także dla obszarów naturalnych czy półnaturalnych. Rozumiane może być wtedy jako czaso-przestrzenna i strukturalno-dynamiczna transformacja geokompleksów zachodząca pod wpływem czynników przyrodniczych, jak i gospodarczych (Richling A.,1992 za Nikołajew W.A., 1997). Jak zauważa Richling (1992) za innymi naukowcami, większość prognoz zmierza do określenia antropogenicznego przekształcenia środowiska, co wynika z faktu, iż działalność człowieka stanowi podstawowe źródło zmian przyrody [i środowiska (autor)]. 5

c) istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, d) cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, e) przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: – różnorodność biologiczną, – ludzi, – zwierzęta, – rośliny, – wodę, – powietrze, – powierzchnię ziemi, – krajobraz, – klimat, – zasoby naturalne, – zabytki, – dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; 3) przedstawia: a) rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, b) biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu – rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy.

Integralną częścią opracowania jest załącznik graficzny.

3. METODY ZASTOSOWANE PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY Podstawą do sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko jest projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dwikozy. Prognoza dostosowana jest do rodzaju i skali dokumentu jakim jest projekt studium – do skali dostosowano stopień szczegółowości analiz oraz opis stanu środowiska.

Części opisowa i graficzna prognozy są wynikiem analiz i ocen potencjalnych skutków jakie mogłaby spowodować realizacja projektu studium w stosunku do:

1) studium obecnie obowiązującego, 2) obecnego stanu środowiska obszaru gminy oraz jego otoczenia. Szczegółowe oceny dotyczyły przede wszystkim zagadnień z zakresu stanu i funkcjonowania środowiska, jego zagrożeń, odporności i zdolności do regeneracji, rozwiązań funkcjonalno- przestrzennych i innych ustaleń zawartych w projekcie studium, zagrożeń środowiska oraz możliwości rozwiązań eliminujących lub ograniczających negatywne oddziaływania na środowisko.

Rozdział „Oceny i analizy” składa się z dwóch zasadniczych części: części pierwszej określającej aktualny stan środowiska zgodnie z zapisami studium, opracowania ekofizjograficznego i danymi Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz części drugiej - prognozy oddziaływania na środowisko. Prognoza oddziaływania na środowisko obejmuje wszystkie tereny objęte studium, które po ich generalizacji pod względami ocenianymi w tym opracowaniu zostały poddane ocenie. Poszczególne kategorie obszarów poddano analizie możliwego znaczącego oddziaływania na poszczególne elementy środowiska: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne oraz zależności między wymienionymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy - zgodnie z art. 51 ust. 2 pkt 2 lit e ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tj. Dz. U. 2017, poz. 1405). W opisie uwzględniono przewidywane znaczące oddziaływanie, w tym bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe, pozytywne i negatywne.

Podstawowymi materiałami źródłowymi do opracowania prognozy były: − Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dwikozy z 2003 r. (Uchwała Rady Gminy w Dwikozach Nr VI/28/03 z dnia 11 lipca 2003 r. w sprawie uchwalenia Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Dwikozy); − Rejestr decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz decyzji o warunkach zabudowy, wydanych w latach 2004 - 2016; − Raport oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko planowane inwestycji polegającej na budowie farmy wiatrowej położonej w miejscowości Garbów Stary z 2009 r.; − Strategia rozwoju gminy Dwikozy na lata 2015-2022 z 2016 r.; − Program rewitalizacji dla Gminy Dwikozy na lata 2016-2023 z 2016 r.; − Program Ochrony Środowiska dla Ekologicznego Związku Gmin Dorzecza Koprzywianki na lata 2017-2020 z perspektywą do roku 2023 z 2017 r.; − Program Ochrony Środowiska dla województwa świętokrzyskiego z 2011 r.; − Plan Gospodarki Odpadami dla województwa świętokrzyskiego 2016-2022 z 2016 r.; − Program małej retencji dla województwa świętokrzyskiego z 2016 r.; − Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły z 2016 r.; − GUS, Bank Danych Lokalnych; − Bazy Danych Państwowego Instytutu Geologicznego /http://www.pgi.gov.pl/pl/geologiczne-bazy-danych/; − Obszary Natura 2000 /http://natura2000.gdos.gov.pl/; − Geoserwis Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/;

− Geoportal Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej /http://geoportal.kzgw.gov.pl/gptkzgw/catalog/main/home.page/; − Bank Danych o Lasach /http://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/; − Dane ze strony Nadleśnictwa Ostrowiec Świętokrzyski /http://www.ostrowiec.radom.lasy.gov.pl/; − Raporty Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Kielcach /http://kielce.pios.gov.pl/: o Raport o stanie środowiska w województwie świętokrzyskim w 2016 i 2015, o Ocena jakości powietrza w województwie świętokrzyskim w 2015 i 2014 r., o Pięcioletnia ocena jakości powietrza w województwie świętokrzyskim pod kątem zanieczyszczenia: SO2, NO2, NOX, CO, C6H6, O3, pyłem PM10, pyłem PM2,5, oraz As, Cd, Ni, Pb i B(a)P z 2014 r., o Wyniki klasyfikacji i oceny stanu wód powierzchniowych w województwie świętokrzyskim w roku 2010 i w latach 2007-2009; − Kondracki J.: Geografia fizyczna Polski, PWN 2000; − Matuszkiewicz J.: Potencjalna roślinność naturalna i geobotaniczna regionalizacja Polski, 2008; − Wysocki C., Sikorski P.: Fitosocjologia stosowana w ochronie i kształtowaniu krajobrazu. Wyd. SGGW 2009. oraz następujące akty prawne: − Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tj. Dz. U. 2017, poz. 1405); − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. 2017, poz. 519 z późn. zm.); − Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz. U. 2016, poz. 2134 z późn. zm.); − Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tj. Dz. U. z 2017, poz. 1121 z późn. zm.); − Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tj. Dz. U. 2017, poz. 1161); − Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tj. Dz. U. 2017, poz. 788); − Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (tj. Dz. U. 2016, poz. 1987 z późn zm.); − Ustawa z dnia z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (tj. Dz. U. 2016, poz. 1131 z późn. zm.); − Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz. U. 2017, poz. 1073); − Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tj. Dz. U. 2014, poz. 1446 z późn zm.); − Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. z 2004 r., Nr 118, poz. 1233); − Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (tj. Dz. U. 2016, poz. 71); − Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 2014, poz. 1923); − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych

poziomów hałasu w środowisku (tj. Dz. U. 2014 poz. 112); − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2014, poz. 1409); − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2016, poz. 2183); − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. 2014, poz. 1408); − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. 2014, poz. 1713).

4. INFORMACJA O ZAWARTOŚCI, GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO, JEGO POWIĄZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI

4.1. Zawartość dokumentu Projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dwikozy zwany dalej „projektem studium” jest sporządzany w trybie ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz. U. 2017, poz. 1073), zaś jego zawartość jest zgodna z zakresem przedmiotowym określonym w art. 10 ust. 1 i 2 powołanej wyżej ustawy oraz Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. z 2004 r., Nr 118, poz. 1233). Na treść dokumentu przedłożonego do oceny składają się dwie główne części: tekstowa oraz graficzna w skali 1:10000.

Wg art. 10 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym - w studium uwzględnia się uwarunkowania wynikające w szczególności z: 1) dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu; 2) stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony; 3) stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu, w tym krajobrazu kulturowego; 4) stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej; 4a) rekomendacji i wniosków zawartych w audycie krajobrazowym lub określenia przez audyt krajobrazowy granic krajobrazów priorytetowych; 5) warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia; 6) zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia; 7) potrzeb i możliwości rozwoju gminy, uwzględniających w szczególności: a) analizy ekonomiczne, środowiskowe i społeczne, b) prognozy demograficzne, w tym uwzględniające, tam gdzie to uzasadnione, migracje w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodka wojewódzkiego, c) możliwości finansowania przez gminę wykonania sieci komunikacyjnej i infrastruktury technicznej, a także infrastruktury społecznej, służących realizacji zadań własnych gminy,

d) bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę; 8) stanu prawnego gruntów; 9) występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych; 10) występowania obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych; 11) występowania udokumentowanych złóż kopalin, zasobów wód podziemnych oraz udokumentowanych kompleksów podziemnego składowania dwutlenku węgla; 12) występowania terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych; 13) stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami; 14) zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych; 15) wymagań dotyczących ochrony przeciwpowodziowej.

Wg art. 10 ust. 2 ww. ustawy w studium określa się w szczególności: 1) uwzględniające bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę, o którym mowa w ust. 1 pkt 7 lit. d: a) kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów, w tym wynikające z audytu krajobrazowego, b) kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów, w tym tereny przeznaczone pod zabudowę oraz tereny wyłączone spod zabudowy; 2) uchylony; 3) obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu, w tym krajobrazu kulturowego i uzdrowisk; 4) obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej; 5) kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej; 6) obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym; 7) obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa i ustaleniami programów, o których mowa w art. 48 ust. 1; 8) obszary, dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odrębnych, w tym obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości, a także obszary przestrzeni publicznej; 9) obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne; 10) kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej; 11) obszary szczególnego zagrożenia powodzią oraz obszary osuwania się mas ziemnych; 12) obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny; 13) obszary pomników zagłady i ich stref ochronnych oraz obowiązujące na nich ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady (Dz. U. z 2015, poz. 2120); 14) obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji, rekultywacji lub remediacji; 14a) obszary zdegradowane; 15) granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych;

16) obszary funkcjonalne o znaczeniu lokalnym, w zależności od uwarunkowań i potrzeb zagospodarowania występujących w gminie.

4.2. Główne cele projektu studium oraz cele polityki przestrzennej Jak stanowi Art. 9 ust 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz. U. 2017, poz. 1073), podstawowym celem projektu studium jest określenie polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego. Studium jest także narzędziem implementacji planowania wyższych poziomów tj. planowania regionalnego i pośrednio krajowego, a także narzędziem koordynowania strategicznych zamierzeń gminy i planowania przestrzennego na szczeblu lokalnym (Art. 9 pkt 2). Studium mimo, że nie jest aktem prawa miejscowego (Art. 9 pkt 5), ma moc wiążącą dla opracowywanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (Art. 9 pkt. 4). W związku z powyższym kierunki zagospodarowania przestrzennego przedstawiono w projekcie studium w sposób powszechnie zrozumiały w środowisku planistów i branżystów. Większość standardów, a w szczególności oznaczeń graficznych i literowych poszczególnych terenów przyjęto wg Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 roku w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Z uwagi na chęć zachowania łatwości w przekładaniu kierunków rozwoju zawartych w studium na ustalenia sporządzanych planów miejscowych, w projekcie studium zastosowano oznaczenia zbliżone do standardów określonych dla projektów planów miejscowych. Nie mniej jednak nie mogą i nie powinny być one interpretowane tak samo, jak dla ustaleń planów miejscowych. Zdefiniowana w projekcie studium funkcja wiodąca (kierunkowa), powinna być traktowana w planie miejscowym jako funkcja podstawowa, która może, a nawet powinna na poziomie planu miejscowego zostać wzbogacona o funkcje uzupełniające, niezbędne dla pełnej realizacji kierunku zagospodarowania wyznaczonego w studium.

4.3. Powiązania projektu studium z innymi dokumentami Projekt studium powstał w oparciu o dokumenty strategiczne i planistyczne na szczeblu krajowym: − Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 z 2011 r.; − Strategia Rozwoju Kraju 2020 z 2012 r.; wojewódzkim: − Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego z 2014 r.; − Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020, aktualizacja z 2013 r.; − Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2014-2020 z 2016 r.; − Program opieki nad zabytkami w województwie świętokrzyskiego na lata 2013-2016 z 2013 r.; − Program Ochrony Środowiska dla województwa świętokrzyskiego z 2011 r.; − Plan Gospodarki Odpadami dla województwa świętokrzyskiego 2016-2022 z 2016 r.; i lokalnym: − Strategia rozwoju gminy Dwikozy na lata 2015-2022 z 2016 r.; − Program rewitalizacji dla Gminy Dwikozy na lata 2016-2023 z 2016 r.;

− Program Ochrony Środowiska dla Ekologicznego Związku Gmin Dorzecza Koprzywianki na lata 2017-2020 z perspektywą do roku 2023 z 2017 r.; oraz opracowania branżowe: − Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe sporządzone na potrzeby studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Dwikozy z 2017 r.; − Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dwikozy z 2003 r. (Uchwała Rady Gminy w Dwikozach Nr VI/28/03 z dnia 11 lipca 2003 r. w sprawie uchwalenia Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Dwikozy); − mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego udostępnione przez Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej; − Rejestr i inwentaryzacja zagrożeń geologicznych /http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/MIDASGIS/; i inne nie wymienione.

5. CHARAKTERYSTYKI, ANALIZY I OCENY ISTNIEJĄCEGO STANU ŚRODOWISKA 5.1. Charakterystyka środowiska przyrodniczego Szczegółowy opis podstawowych komponentów środowiska przyrodniczego obszaru opracowania przedstawiony został w Opracowaniu ekofizjograficznym podstawowym (2017 r.) sporządzonym na potrzeby studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Dwikozy. W prognozie, w celu uniknięcia powtórzeń zastosowano skrócony opis środowiska, ze szczególnym podkreśleniem elementów ważnych dla przeprowadzanych ocen i analiz.

5.1.1. Charakterystyka warunków abiotycznych 5.1.1.1. Budowa geologiczna, geomorfologia i rzeźba terenu Pod względem regionalizacji fizycznogeograficznej wg Kondrackiego gmina Dwikozy znajduje się na terenie: Prowincji: Wyżyny Polskie Podprowincji: Wyżyna Małopolska Makroregionu: Wyżyna Kielecka Mezoregionu: Wyżyna Sandomierska oraz Prowincji: Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym Podprowincji: Podkarpacie Północne Makroregionu: Kotlina Sandomierska Mezoregionu: Nizina Nadwiślańska

Rysunek 1. Gmina Dwikozy na tle regionów fizyczno-geograficznych wg podziału Kondrackiego Źródło: http://web3.pgi.gov.pl/website/cbdg/viewer.htm

Zachodnia część gminy leży w granicach mezoregionu geograficznego Wyżyna Sandomierska. Z kolei wschodnia część gminy znajduje się w obszarze mezoregionu Nizina Nadwiślańska. Granica między jednostkami fizycznogeograficznymi przebiega na wschód od miejscowości Winiarki, Słupcza, Dwikozy i Rzeczyca Mokra.

Budowa geologiczna Pod względem geologicznym, obszar gminy położony jest w obrębie dwóch jednostek strukturalnych: trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich (południowa część gminy) i północnego obrzeżenia mezozoicznego Gór Świętokrzyskich (północna część). Na osadach obydwu jednostek występują utwory trzeciorzędowe, a te z kolei przykryte są serią osadów czwartorzędowych. Trzon paleozoiczny budują utwory: kambru, syluru i dewonu. Kambr wykształcony jest głównie w postaci łupków ilastych. Obszarem wychodni tych osadów są Góry Pieprzowe. Sylur reprezentują szarogłazy, łupki szarogłazowe i łupki ilaste. Występowanie tych utworów udokumentowano otworami badawczymi w rejonie Kichar i Bożydaru. Dewon dolny, wykształcony jest w postaci iłołupków, mułowców z wkładkami i przerostami piaskowców oraz piaskowców kwarcytowych. Utwory te zostały nawiercone w okolicy Słupczy i Łukawy. Obrzeżenie mezozoiczne na obszarze gminy, reprezentowane jest jedynie przez wapienne osady jury górnej (malm). Odsłaniają się one w rejonie Romanówki, Garbowa i Winiar.

Paleozoiczne i mezozoiczne utwory przykryte są zróżnicowanymi litologicznie osadami trzeciorzędowymi. Baden wykształcony w postaci: piasków, mułków, iłów z wkładkami węgla brunatnego, wapieni, margli oraz piasków i zlepieńców. Sarmat to: iły łupkowe, zlepieńce, piaskowce, piaski i wapienie detrytyczne. Osady czwartorzędowe, występujące na obszarze gminy, związane są ze zlodowaceniami zaliczanymi do pleistocenu oraz z holocenem. Miąższość osadów czwartorzędowych dochodzi do 60 m. Pleistocen reprezentowany jest przez piaski i mułki rzeczne, żwiry, gliny zwałowe i iły. Utwory te zalegają na niewielkich obszarach. Bardzo duże powierzchnie pokrywają, zaliczane do osadów północnopolskiego zlodowacenia, lessy. Holocen to najmłodsze osady, budujące tarasy akumulacyjne doliny Wisły. Są to piaski rzeczne z wkładkami mułków, mady i iły.

Rysunek 2. Budowa geologiczna gminy Dwikozy Źródło: http://web3.pgi.gov.pl/website/cbdg/viewer.htm

Geomorfologia i rzeźba terenu Rzeźba terenu gminy jest znacznie urozmaicona, przy czym najatrakcyjniejszy jest krajobraz doliny Wisły. W obrębie doliny występują liczne starorzecza, nadwodne zarośla, pozostałości lasów łęgowych oraz wysoka skarpa poprzecinana licznymi wąwozami w utworach lessowych. Obszar wyżyny charakteryzuje się mniejszymi różnicami wysokości niż dolina. Pokrywają go głównie pola uprawne, łąki, pastwiska i lasy. Wyżyna Sandomierska obejmuje płaskie, równinne tereny akumulacji pokryw lessowych, położone w południowej części gminy. Wyżyna wznosi się na wysokość 150-210 m n.p.m., maksymalne wartości osiągając w północnej części gminy. Jest ona licznie poprzecinana wąwozami o różnej długości, szerokości (maksymalnie do 300 m) i głębokości (od 5 do miejscami 30 m). Największe z nich są często palczasto rozgałęzione tworząc bardzo rozbudowane formy. Związane jest to z podatnością pokrywy lessowej na erozję

wodną. Nachylenie stoków dolin przeważnie wynosi 5-12%, miejscami przekracza 30%. Większość z wąwozów to doliny suche, a niektóre są miejscem występowania pomniejszych cieków wodnych. Przy dużych opadach suche doliny mogą wypełniać się wodą i lokalnie stwarzać zagrożenie powodziowe. Wąwozy i jary są szczególnie mocno rozwinięte w części krawędziowej Wisły. Do największych należą wąwozy zlokalizowane na północny-zachód od miejscowości Winiary i Winiarki, wzdłuż drogi między Dwikozami a Nowymi Kicharami, oraz w rejonie miejscowości Nowy Grabów, Stary Garbów i Gałkowic. Cała powierzchnia Wyżyny Sandomierskiej zajmuje powierzchnię ok. 1140 km2 i obniża się od niespełna 300 do 180 m n.p.m. Przez gminę przebiega jej wschodnia granica, którą tworzy erozyjna krawędź doliny Wisły. Na południu gminy odsłaniają się kambryjskie łupki ilaste z wkładkami kwarcytów (rez. Góry Pieprzowe). Urodzajne gleby wytworzone na podłożu lessowym sprawiają, że jest to region rolniczy, prawie w całości pozbawiony kompleksów leśnych. Nizina Nadwiślańska jako część Kotliny Sandomierskiej, zaliczana jest do makroregionu Północnego Podkarpacia. Obejmuje szeroką dolinę Wisły od Krakowa po Zawichost, długości ok. 175 km, szerokości 8-12 km i o powierzchni ok. 1880 km2. Wisła na tym odcinku ma 210 km wskutek krętego biegu i obniża poziom zwierciadła wody od 199 do 138 m n.p.m. (spadek 0,3‰). Dolinę wypełniają plejstoceńskie i holoceńskie osady rzeczne o miąższości do kilkunastu metrów. Wyróżnia się obok terasy zalewowej, wyższa terasa piaszczysta (częściowo z wydmami) i terasa przykryta lessem. Pod piaskami i madami osadzonymi przez rzeki zalegają osady morskie miocenu. Od zachodu Nizinę Nadwiślańską ogranicza krawędź erozyjna o wysokości 50–60 m.

Rzeźba obszaru gminy jest dość zróżnicowana. Rzędne wysokości wahają się od 134 m n.p.m. do 222 m n.p.m., co oznacza, że deniwelacje na całym obszarze nie przekraczają 90 m. Głównymi elementami rzeźby są:  dolina Wisły należąca morfologicznie do Kotliny Sandomierskiej, która oddzielona jest krawędzią erozyjną o wysokości do 50-60 m od pasma wysoczyzny. W obrębie dna doliny występuje terasa zalewowa do 4 m powyżej zwierciadła wody, położona na wysokości od 134 do 138 m n.p.m., stanowiąca najniżej położone tereny gminy oraz terasa zalewowa wyższa, o wysokości 4-6 m nad poziom zwierciadła Wisły, użytkowana rolniczo;  wyżyna z resztkami zrównań, przeważnie plioceńskich. W części południowej starsza rzeźba okryta grubą pokrywą lessową z zespołem form towarzyszących o wysokości 180- 222 m n.p.m. i deniwelacjach 20-45 m.

Powierzchnia pofalowana, rozcięta licznymi formami erozyjnymi, opada łagodnie do doliny Opatówki. W części północnej zabudowana z glin zwałowych i lessów piaszczystych o wysokości 180-210 m n.p.m. i deniwelacjach 15-30 m. Powierzchnia płaska, mało pofalowana, doliny w większości o łagodnie opadających stokach. W obrębie tych jednostek występują liczne formy morfologiczne (m.in. wąwozy, parowy, zbocza dolin, osuwiska czy doliny denudacyjne), których powstanie jest uwarunkowane budową geologiczną lub erozyjno-akumulacyjną działalnością rzek. Wpływ człowieka na rzeźbę terenu dotyczy zmian liniowych i powierzchniowych. Zmiany liniowe dotyczą utworzenia skarp lub nasypów przy budowie dróg i linii kolejowej oraz utworzenia wału przeciwpowodziowego w dolinie Wisły. Zmiany powierzchniowe to przede wszystkim powierzchniowa eksploatacja surowców, prowadzona głównie w środkowej i

15 południowej części gminy, oraz wyrobiska poeksploatacyjne. W mniejszym stopniu lokalne zmiany rzeźby terenu związane z posadowieniem budynku.

5.1.1.2. Surowce mineralne Wyżej opisana budowa geologiczna przesądziła o zasobach surowcowych gminy. Na terenie gminy Dwikozy występują następujące kopaliny: piaskowce, surowce ilaste ceramiki budowlanej oraz kruszywa naturalne. Na obszarze gminy Dwikozy piaskowce pozyskiwane były jedynie w łomach na potrzeby lokalne. Trzeciorzędowe, szare piaskowce wapienno-kwarcowe, używano niegdyś w budownictwie wiejskim. Wydobywano je w dolinie Opatówki. Wg przeprowadzonych w ubiegłych latach badań występujące na terenie gminy piaski mogą być stosowane w budownictwie i drogownictwie. W rejonie Zawichostu znajdował się obszar występowania tego surowca o zasobach szacunkowych 32 tys. m3. Złoże Góry Wysokie, udokumentowano w kat. C1, z przeznaczeniem dla drogownictwa. Złoże obecnie jest skreślone z bilansu zasobów. Surowce ilaste na obszarze gminy to: gliny, iły, lessy i mady. W rejonie miejscowości Nowy Kamień, udokumentowano złoże glin, iłów i lessów — Podgaje. Surowiec był wykorzystywany dla potrzeb cegielni, obecnie eksploatacja została zaniechana. Kilka złóż zostało wyeksploatowanych np. Dwikozy. W rejonie Szczytniki, Bożydar istnieją udokumentowane złoża mad ilastych. Surowiec służy do produkcji elementów ceramiki budowlanej w istniejących tam cegielniach polowych. Ilość działających cegielni i użytkowanych złóż ulega dość często zmianie. Szczegółowe dane nt. złóż zawiera poniższa tabela (opracowana na podstawie bazy danych MIDAS Państwowego Instytutu Geologicznego oraz danych udostępnionych przez Starostwo Powiatowe w Sandomierzu oraz Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego w Kielcach). Na terenie gminy Dwikozy nie ma utworzonych obszarów i terenów górniczych.

Tabela 1. Rejestr złóż na terenie gminy Dwikozy Miąższo Stan Pow. ść złoża Nr Złoże Kopaliny wg Zasoby Kierunek Nazwa zagospodar Kopalina złoża (średnia rejestru kopaliny NKZ złoża rekultywacji owania [ha] ) [m] IB Bożydar - eksploatacja pospolitej złoża glin surowce 1,14 19 183,5 2,10 wodny 11553 Kawęcki złoża ceramiki ilaste m3 zaniechana budowlanej i ceramiki pokrewnych budowlane j KN Gałkowice - eksploatacja pospolitej złoża kruszywa 1,76 359573 bd rolniczy 10113 Kolonia złoża piaskowców naturalne Mg zaniechana, stan zasobów złoża na dzień 31.12.2013r . IB 2498 Podgaje eksploatacja pospolitej złoża kopalin surowce 7,80 1 312 7,70 obszar złoża ceglarskich ilaste tys. m3 wyrobiska zaniechana ceramiki zrekultywo budowlane wany j

IB 7495 Szczytniki złoże pospolitej złoża kopalin surowce 0,50 7 tys. m3 1,70 wodny dz. 738/6 rozpoznane ceglarskich ilaste szczegółow ceramiki o budowlane złoże j wyeksploat owane, złoże powinno być wykreślone z bilansu IB 6715 Szczytniki eksploatacja pospolitej złoża glin surowce 1,27 7 tys. m3 1,80 wodny dz. 730/5, 7, złoża ceramiki ilaste 10 zakończona, budowlanej i ceramiki złoże pokrewnych budowlane praktycznie j wyeksploat owane, do wykreślenia z bilansu bd – brak danych Źródło: dane udostępnione przez Starostwo Powiatowe w Sandomierzu oraz Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego w Kielcach, baza danych Państwowego Instytutu Geologicznego MIDAS

Złoże Podgaje

Złoże Szczytniki dz. 738/6 Szczytniki dz. 730/5, 7, 10 Bożydar - Kawęcki

Złoże Gałkowice - Kolonia

Rysunek 3. Schematy przedstawiające lokalizację złóż na terenie gminy Dwikozy Źródło: http://bazagis.pgi.gov.pl/website/cbdg/viewer.htm

5.1.1.3. Osuwiska Na terenie gminy występują udokumentowane naturalne zagrożenia mogące wpływać na rzeźbę terenu. Zgodnie z rejestracją i inwentaryzacją naturalnych zagrożeń geologicznych na terenie całego kraju (ze szczególnym uwzględnieniem osuwisk oraz innych zjawisk geodynamicznych)2, na terenie gminy występuje 10 osuwisk aktywnych lub mało aktywnych. Szczegółowe dane na ich temat zawiera poniższa tabela. Tabela 2. Rejestr osuwisk na terenie gminy Dwikozy Miejscowość Aktywność Pow. [m2] Rodzaj Przyczyny powstania Czernin 1 Osuwisko mało 3500 zbocze potoku - utworzone infiltracja wód aktywne (zmiany w na lessach opadowych cyklu wieloletnim) Czernin 2 Osuwisko aktywne 0 droga w wąwozie lessowym infiltracja wód (zmiany coroczne) - utworzona na lessach opadowych Dwikozy Osuwisko mało 0 inne - utworzone na infiltracja wód aktywne (zmiany w lessach opadowych cyklu wieloletnim) Nowy Kamień 1 Osuwisko mało 3000 Stok wyżynny, górna część infiltracja wód aktywne (zmiany w zbocza - utworzone na opadowych cyklu wieloletnim) lessach Nowy Kamień 2 Osuwisko mało 0 Stok wyżynny, środkowa infiltracja wód aktywne (zmiany w część zbocza - utworzone opadowych cyklu wieloletnim) na lessach Słupcza 1 Osuwisko mało 5500 Stok wyżynny, środkowa infiltracja wód aktywne (zmiany w część zbocza; zbocze opadowych cyklu wieloletnim) potoku - utworzone na lessach Słupcza 2 Osuwisko mało 200 Stok wyżynny, środkowa infiltracja wód aktywne (zmiany w część zbocza - utworzone opadowych

2 Projekt badawczy nr: 415/2002/Wn-12/FG-go-tx/D zrealizowany na zamówienie Ministerstwa Środowiska sfinansowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 18

cyklu wieloletnim) na lessach Słupcza 3 Osuwisko mało 300 skarpa nasypu drogowego - infiltracja wód aktywne (zmiany w utworzona na lessach opadowych cyklu wieloletnim) Słupcza 4 Osuwisko mało 1100 skarpa powyżej nasypu infiltracja wód aktywne (zmiany w kolejowego - utworzona na opadowych cyklu wieloletnim) lessach Winiarki Osuwisko mało 0 Stok wyżynny, górna część infiltracja wód aktywne (zmiany w zbocza; zbocze potoku opadowych cyklu wieloletnim) utworzone na lessach Źródło: http://geozagrozenia.pgi.gov.pl/

Występują tu także obszary predysponowane do osuwania się mas ziemnych (zgodnie z danymi Państwowego Instytutu Geologicznego), co przedstawia poniższy rysunek. Należy pamiętać, że są to jedynie ogólne i wstępne dane informujące o możliwej predyspozycji obszarów (wynikającej głównie z budowy geologicznej i morfologii) do rozwoju ruchów masowych, nie potwierdzone zwiadem terenowym, dlatego nie można ich wykorzystywać przy sporządzaniu planów zagospodarowania przestrzennego.

Rysunek 4. Obszary predysponowane do występowania ruchów masowych na terenie powiatu sandomierskiego Źródło: http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/SOPO/download

Naturalne zagrożenia geologiczne w postaci ruchów masowych mogą występować w dolinach i wąwozach pokrytych lessami. Ruchy masowe nasilają się wczesną wiosną i jesienią, ze względu na intensywniejsze opady o tej porze roku i w związku z tym większe uwilgocenie gruntu, rozmarzanie wierzchniej warstwy gruntu i znaczne różnice temperatur,

19 podcięcie powierzchni lub jej nadmierne obciążenie. Tempo i natężenie ruchów masowych silniejsze jest na stromych zboczach, w miejscach gdzie występuje cieńsza pokrywa glebowa o małej spoistości oraz ubogiej szacie roślinnej.

Wszelkie pozostałe zmiany mają charakter antropogeniczny. Głównym działaniem zniekształcającym rzeźbę jest nielegalna eksploatacja kruszywa. Na terenie gminy wydobycie surowców prowadziło się, w oparciu o koncesje, w rejonie wsi Podgaje, Szczytniki, Nowy Kamień, Bożydar i Góry Wysokie. W związku z dużym wpływem jaki wywiera powierzchniowa eksploatacja kopalin na środowisko, istotne jest przeprowadzenie rekultywacji po jej zakończeniu. Sposób prowadzenia prac - w przypadku wydobycia opartego na koncesji, określony jest w jej treści a wymóg jej przeprowadzenia spoczywa na właścicielu/przedsiębiorcy. W przypadku terenów nielegalnego pozyskiwania kruszywa nie ma wskazanej osoby odpowiedzialnej za przeprowadzenie rekultywacji – tereny pozostawione są w nie zmienionym stanie a ewentualne ich zagospodarowanie spada na gminę. Wcześniejsza eksploatacja surowców mineralnych - głównie żwiru - spowodowała powstanie licznych wyrobisk pokopalnianych, które do dnia dzisiejszego nie zostały w pełni zrekultywowane. Obecnie grunty te ulegają stopniowemu naturalnemu zadrzewieniu i zakrzaczeniu.

5.1.1.4. Charakterystyka warunków geologiczno-inżynierskich Zróżnicowanie litologiczne w stropie utworów czwartorzędowych, urozmaicona rzeźba terenu oraz różne reżimy wodne są przyczyną występowania zróżnicowanych warunków geologiczno-inżynierskich w obrębie gminy. Na podstawie analizy warunków geologiczno-gruntowych stwierdza się, że utwory budujące obszar Wyżyny Sandomierskiej (równina denudacyjna) należą do gruntów nośnych korzystnych do zabudowy. Obszarami mniej korzystnymi dla budownictwa są doliny, obniżenia wytopiskowe i zagłębienia terenu. Na obszarach ich występowania należy liczyć się z pewnym ograniczeniem budownictwa lub z większym nakładem kosztów w związku z możliwością zalegania wśród nich wkładek gruntów organicznych. Holoceńskie utwory bagienno-aluwialne, wykształcone w postaci wilgotnych lub mokrych torfów i namułów organicznych, występują w stanie plastycznym oraz miękko-plastycznym i należą do gruntów słabonośnych nie wskazanych do zabudowy. Na przeważającym obszarze gminy Dwikozy tj. na równinie oraz na terasach nadzalewowych, istnieją dobre warunki do posadowiania obiektów budowlanych (grunty nośne: głównie gliny, iły oraz piaski akumulacji rzecznej, wody gruntowe występują poniżej 2,0 m ppt). Niekorzystne warunki geologiczno-inżynierskie występują głównie w dolinie rzeki Wisły i Opatówki na równinie zalewowej (grunty nienośne: organiczne i inne wysadzinowe, wody gruntowe występują na głębokościach mniejszych niż 2,0 m ppt). Do obszarów niekorzystnych do posadowienia budynków należą także stoki wąwozów lessowych narażonych na intensywną erozję (szczególnie w okolicy Winiar, Winiarek, Słupczy, Nowych i Starych Kichar, Gałkowic, Nowego i Starego Garbowa oraz Dwikoz).

5.1.1.5. Gleby Użytki rolne na terenie gminy Dwikozy zajmują powierzchnię 7247 ha, co stanowi nieco ponad 85% ogólnej powierzchni gminy. Około 77% wszystkich użytków rolnych stanowią grunty orne (5602 ha), które zdecydowanie dominują w strukturze gminy. Sady zajmują 7,5%

20 powierzchni użytków rolnych (544 ha), natomiast łąki trwałe i grunty rolne zabudowane stanowią odpowiednio 5,7% oraz 4,6% powierzchni użytków rolnych (odpowiednio 414 i 335 ha). Najmniej liczną grupę stanowią pastwiska trwałe (332 ha), oraz grunty pod rowami (20 ha), których łączna powierzchnia nie przekracza 5% powierzchni wszystkich użytków rolnych. Szczegółowe informacje przedstawia poniższa tabela.

Tabela 3. Udział wybranych typów użytków rolnych w powierzchni ewidencyjnej gminy Dwikozy Rodzaj i wyszczególnienie Powierzchnia [ha] Użytki rolne ha % Grunty orne 5 602 66,23 Sady 544 6,43 Łąki trwałe 414 4,89 Pastwiska trwałe 332 3,93 Grunty rolne zabudowane 335 3,96 Grunty pod stawami 0 0,00 Grunty pod rowami 20 0,24 RAZEM 7247 85,68 Źródło: BDL, GUS (stan na 31.12.2015)

Rysunek 5. Procentowy udział poszczególnych użytków rolnych Źródło: BDL, GUS (stan na 31.12.2015)

Na terenie gminy Dwikozy występują dwie jednostki fizjograficzne: Dolina Wisły i Wyżyna Sandomierska. W części dolinowej z materiałów aluwialnych wykształciły się mady w typie gleb brunatnych i czarnych ziem. Wody gruntowe zalegają tutaj płytko 2–5 m. Wykazują one w przeważającej części właściwe stosunki wodne, jednak okresowo może występować nadmierne uwilgocenie. Gleby te zaliczane są do I, II i III klasy bonitacyjnej, lokalnie do IV. Są to gleby należące do kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego oraz lokalnie wadliwego. Część wyżynna pokryta jest utworami lessowymi. Pod wpływem suchego klimatu stepowego i związanej z nim roślinności z lessów powstały gleby typu czarnoziem zdegradowany. Na zboczach o większym nachyleniu na skutek procesów erozyjnych uległy one zniszczeniu. W takich miejscach występują gleby brunatne. Są to gleby zaliczane do klas

21 bonitacyjnych I, II, IIIa i IIIb, bardzo żyzne, zaliczane w większości do kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego. Ich wartość produkcyjna jest bardzo wysoka. Ponad 80% gruntów w gminie zaliczanych jest do klas bonitacyjnych I–III podlegających szczególnej ochronie przed przeznaczaniem ich na cele nierolnicze, a ok. 8% stanowią gleby IV klasy podlegające ochronie warunkowej.

5.1.1.6. Wody podziemne Według podziału hydrogeologicznego Polski gmina Dwikozy znajduje się na pograniczu regionu przedgórskiego (subregion przedkarpacki) i regionu lubelsko- radomskiego. Zgodnie z przedstawioną budową geologiczną, piętra wodonośne występują w utworach czwartorzędu, trzeciorzędu i jury. Zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia gminy w wody pitne ma zbiornik wód podziemnych GZWP – 422 Romanówka, położony na terenach Wyżyny Sandomierskiej częściowo w gminach Zawichost, Dwikozy i Ożarów. Pozostała południowa część gminy położona jest na obszarze deficytowym w wodę.

W większości studzien wiejskich pobierane są wody z osadów neogenu (trzeciorzędowy poziom wodonośny). Wody te występują bądź to w piaskach podmorenowych, międzymorenowych lub podlessowych, bądź też w obrębie samych tylko lessów, gdzie podparte są warstwami zglinienia lub przez zalegające pod lessami iły oraz gliny. Wody z najniższych warstw neogenu, a więc związane z piaskami i żwirami, zalegającymi pod dolną gliną zwałową, częstokroć podparte są przez nieprzepuszczalne utwory podłoża. W dolinach, wody podziemne występują w obrębie terasów plejstoceńskich, w piaskach i żwirach terasowych, zaś w niższych partiach zboczy i na terasach holoceńskich we wkładkach piaszczysto-żwirowych deluwiów zboczowych lub utworów madowych, lub we żwirach i piaskach występujących w spągu utworów plejstoceńskich. Wśród wód neogeńskich największe znaczenie w praktyce mają głębsze wody podlessowe, zaś w dolinach holoceńskich, wody podmadowe. Wody śród-lessowe są mało obfite i podlegają dużym wahaniom w zależności od warunków atmosferycznych, bowiem zasilane są one bezpośrednio przez wsiąkające wody opadowe i roztopowe. Natomiast głębsze horyzonty neogeńskie, objęte systemem podziemnej migracji, zasilane są z zewnątrz. Zwierciadło wody jest swobodne, występuje na głębokości 3,8 m do 7,8 m p.p.t. Poziom wody jest drenowany bezpośrednio przez Wisłę, a jedynie przy bardzo wysokich stanach wody w rzece - można obserwować proces odwrotny. Wodonośność tej warstwy jest średnia.

Najpłycej, bo od 0 do 5 m, wody podziemne występują w obrębie holoceńskich dolin rzecznych (czwartorzędowy poziom wodonośny). W obrębie den dolinnych nie rzadkim jest zjawisko pokrywania się zwierciadła wód gruntowych z morfologiczną powierzchnią terenu, czego efektem są rozległe mokradła łąkowe. Mokradła te najczęściej występują u podnóża stromych zboczy, które przecinają warstwy wodonośne, powodujące powstawanie wycieków i wysięków, zwiększających zawodnienie dolin. Wraz ze wzrostem odległości od dolin i podnoszeniem się powierzchni terenu wzrasta głębokość występowania zwierciadła wód gruntowych. Maksymalna głębokość występowania zwierciadła wód podziemnych przekracza 50 m na kulminacjach powierzchni terenu (najczęściej waha się od 30 do 50 m w południowej części gminy).

W związku z obniżaniem się w kierunku wschodnim dna mioceńskiej niecki opatowskiej, wody podziemne migrują ku wschodowi i przepływają w obręb Kotliny Sandomierskiej, gdzie nawiercone są dopiero na głębokości stu kilkudziesięciu metrów. Pochylenie ku wschodowi osi opatowskiej rynny spływowej sprawia, że wody te podlegają ciśnieniu, do czego też przyczynia się pochylenie skrzydeł niecki ku jej osi. W związku z powyższym i w wyniku wzrastania ku wschodowi miąższości miocenu, wody gruntowe omawianego horyzontu ku wschodowi obejmują coraz to młodsze jego ogniwa, gdzie przegradzane są lokalnymi wkładkami wodoszczelnymi. Głębsze mezozoiczne wody podziemne wiążą się z osadami jurajskimi. Jurajskie piętro wodonośne - występuje w utworach jury górnej północno-wschodniego permsko- mezozoicznego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Budują go wapienie, wapienie z krzemieniami i margle. Wody w tych utworach mają charakter szczelinowo-krasowy. Zwierciadło wody najczęściej jest swobodne i występuje na głębokości od 37 m do 90 m p.p.t. Lokalnie w utworach jurajskich stwierdzono 2 poziomy wodonośne. Zasilanie poziomu jurajskiego wodami opadowymi następuje bezpośrednio w strefie wychodni lub pośrednio poprzez nieciągłą pokrywę utworów neogeńskich. W strefach okien hydrogeologicznych o charakterze tektonicznym następuje przepływ wód kredowych, których poziom piezometryczny kształtuje się do ok. 14 m powyżej poziomu wód górnojurajskich. Jurajski poziom wodonośny, występujący w porowatych wapieniach malmu, ujęty jest studniami wierconymi w rejonie Romanówki, Garbowa i Winiar.

Północna część gminy położona jest w zasięgu GZWP nr 422 — Romanówka, o charakterze szczelinowo-krasowym w utworach kredy górnej. Powierzchnia jego wynosi 69,61 km2, a szacunkowe zasoby dyspozycyjne zbiornika oceniono na 10 027 m3/d. Zbiornik ten posiada swobodne zwierciadło występujące początkowo na głębokości 45–55 m. Kilkunastoletnia eksploatacja zlokalizowanego tu ujęcia komunalnego dla Sandomierza (ujęcie w Romanówce) wytworzyła regionalny lej depresyjny o maksymalnej głębokości 10 m. Wydajność zbiornika jest zmienna. Wydajności otworów wahają się od kilkunastu do 200 m3/h. Poziom wodonośny jest dobrze izolowany od ewentualnych zanieczyszczeń w powierzchni dzięki warstwie utworów nieprzepuszczalnych o miąższości lokalnie nawet 45 m. Eksploatacja zbiornika skupiona jest w południowej jego części, gdzie duże ujęcie 3 komunalne w Romanówce pracuje z wydajnością Qśr d =54,52 m /d (zgodnie z pozwoleniem wodno prawnym Starosty Sandomierskiego Nr RO.XIII.oś.6341.59.2014 z dnia 22.12.2014 r.) na potrzeby wodociągu wiejskiego „Dwikozy” oraz z wydajnością około 4.800 m3/d dla miasta Sandomierz.

Ponieważ gmina znajduje się w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych, władze powinny kłaść szczególną troskę na ochronę wód podziemnych polegającą na zakazie lokalizacji inwestycji mogących wpływać negatywnie na stan czystości gruntów i wód, w tym: wysypisk bez odpowiednich zabezpieczeń podłoża, inwestycji związanych z transportem i magazynowaniem substancji ropopochodnych oraz innych toksycznych, stacji paliw bez specjalnych izolacji podłoża i innych.

Rysunek 6. Zasięg GZWP 422 na terenie gminy Dwikozy Źródło: http://epsh.pgi.gov.pl/epsh

W 2015 roku Minister Środowiska przyjął „Dokumentację hydrogeologiczną określającą warunki hydrogeologiczne w związku z ustanowieniem obszarów ochronnych Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 422 Zbiornik Romanówka”. Dokumentacja ta zawiera uszczegółowione granice GZWP nr 422 — Zbiornik Romanówka oraz granice proponowanego zbiornika ochronnego GZWP oraz propozycje zakazów nakazów i ograniczeń w użytkowaniu terenu, mające na celu ochronę wód podziemnych. Ww. propozycje zakazów, nakazów i ograniczeń zostały sformułowane w odniesieniu do wydzielonych podobszarów ochronnych A, B i C. Obszar ochronny wskazany w niniejszej dokumentacji zlokalizowany jest poza obszarem gminy Dwikozy.

Zaopatrzenie mieszkańców gminy w wodę odbywa się ze studni głębinowych oraz płytkich studni kopanych. Gmina Dwikozy posiada 5 komunalnych ujęć wody. Z sieci wodociągowej w roku 2015 korzystało 7848 czyli 88,2% mieszkańców gminy. Na koniec 2015 r. zużycie wody dostarczanej wodociągami na jednego mieszkańca gminy wynosiło 24,2 m3. Pobór wody dostarczanej do gospodarstw domowych wynosił 215 200 m3. Ujęciami dla potrzeb grupowego zaopatrzenia w wodę są:

 1 studnia głębinowa w miejscowości Romanówka – o wydajności Q śr d = 54,52 m3/d,  2 studnie głębinowe w miejscowości Podgórze (gmina Zawichost) i Winiary – o wydajności Q śr d = 661 m3/d,  2 studnie głębinowe w miejscowości Góry Wysokie – o wydajności Q śr d = 109,32 m3/d,  1 studnia głębinowa w miejscowości Garbów - o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych Qe=27,5 m3/h; dla potrzeb wodociągu wiejskiego w miejscowości Garbów,  1 studnia głębinowa w miejscowości Gałkowice – eksploatowane ujęcie z utworów trzeciorzędowych (otwór S-1) dla potrzeb wodociągu wiejskiego w miejscowości Gałkowice o zatwierdzonych zasobach w wysokości Qe=18 m3/h,  1 studnia głębinowa w Dwikozach dla zaopatrzenia osiedla mieszkaniowego w Dwikozach – ujęcie wód podziemnych z utworów trzeciorzędowych (otwór S-2) o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w wysokości Qe=3,6 m3/h.

Ponadto na obszarze gminy zlokalizowane są dwa prywatne ujęcia wód podziemnych: − ujęcie w miejscowości Gałkowice Kolonia – ujęcie z utworów czwartorzędowych ujmowane studnią głębinową Nr ST-I o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych Qe=3 m3/h; − ujęcie w miejscowości Góry Wysokie dla potrzeb nawodnienia sadu – eksploatowane ujęcie z utworów trzeciorzędu – studnia S-1; o zatwierdzonych zasobach 3 eksploatacyjnych w wysokości Qe=15 m /h.

W miejscowości Romanówka eksploatowane jest komunalne ujęcie wody dla pobliskiego Sandomierza. Jego wydajność wynosi około 4.800 m3/d. Woda doprowadzana jest do Sandomierza magistralnym rurociągiem dosyłowym Ø500 mm, którego trasa poprowadzona została częściowo przez teren gminy Dwikozy, w rejonie miejscowości Romanówka i Gałkowice. W sąsiedztwie istniejących ujęć wód podziemnych strefy ochrony bezpośredniej znajdują się w granicach własności, brak jest natomiast stref ochrony pośredniej.

5.1.1.7. Wody powierzchniowe Wody płynące Pod względem hydrograficznym Dwikozy położone są w dorzeczu Wisły (i jej lewobrzeżnych dopływów), która stanowi naturalną wschodnią granicę gminy. Na tym odcinku zbocza doliny Wisły są asymetryczne. Prawobrzeżne zbocza są niskie i niewyraźne w przeciwieństwie do lewobrzeżnych, które mają charakter krawędzi erozyjnej. Jest to spowodowane zepchnięciem rzeki w kierunku zachodnim przez bardziej zasobne w wodę prawobrzeżne dopływy. Największym dopływem Wisły w granicach gminy jest rzeka Opatówka, której źródła znajdują się poza terenem gminy. Na jej obszar wpływa w miejscowości Nowe Kichary i płynie na wschód równoleżnikową, malowniczą doliną o szerokości 100–300 m. W obrębie terasy nadzalewowej Wisły Opatówka jest obwałowana. Drugim dopływem Wisły w gminie jest potok Prypeć (Doraz). Jego źródła znajdują się w miejscowości Rzeczyca Mokra, skąd płynie na wchód i w okolicach wsi Bożydar wpada do Wisły. Pozostały obszar gminy odwadniany jest przez małe, często bezimienne cieki, płynące najczęściej wyerodowanymi dolinami, które są dopływami ww. rzek. W obrębie Wyżyny Sandomierskiej występuje gęsta sieć suchych dolinek, którymi czasem płyną cieki okresowe. Zachodnia i centralna część

25 gminy znajduje się w zlewni Opatówki. Południe leży w obrębie zlewni potoku Doraz. Główny wododział przebiega w południowej części gminy, w pasie pomiędzy miejscowościami: Szczytniki, Dwikozy, tereny między Rzeczycą i Górami Wschodnimi w kierunku granicy z gminą Wilczyce.

Na terenie gminy Dwikozy występuje zagrożenie powodziowe. Szczegółowe granice obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi wraz z oceną ryzyka powodziowego zawiera załącznik graficzny do studium. Granice tych obszarów pochodzą z map zagrożenia powodziowego (MZP) i map ryzyka powodziowego (MRP), które są dokumentem urzędowym w myśl art. 76 ustawy z dnia14 czerwca 1960 r. - Kodeksu postępowania administracyjnego (dokumentem planistycznym).

Rysunek 7. Obszary zagrożone wystąpieniem powodzi (prawdopodobieństwo raz na 500 lat) oraz obszary narażone na zalanie (w przypadku zniszczenia lub zalania wału przeciwpowodziowego) Źródło: http://mapy.isok.gov.pl/imap/

Zgodnie z art. 88f ust. 5 ustawy Prawo wodne, przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego obszary stanowią podstawę do planowania i zagospodarowania przestrzennego na różnych poziomach. Granice obszarów zagrożenia powodziowego, o których mowa w art. 88d ust. 2, można uwzględniać w:

 koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,  planie zagospodarowania przestrzennego województwa,  miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego,  decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzji o warunkach zabudowy. Na mapach zagrożenia powodziowego, o których mowa w art. 88d ust. 2, przedstawia się w szczególności: 1) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat lub na których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia ekstremalnego; 2) obszary szczególnego zagrożenia powodzią (zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 6c ustawy Prawo wodne): a) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat; b) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat; c) obszary między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przymuliska, o których mowa w art. 18, stanowiące działki ewidencyjne; d) pas techniczny w rozumieniu art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej; 3) obszary obejmujące tereny narażone na zalanie w przypadku: − zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego, − zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwsztormowego. Zgodnie z art. 10 ust. 2 pkt. 11 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym - w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego określa się w szczególności m.in. obszary szczególnego zagrożenia powodzią.

Wody stojące Teren gminy jest ubogi w naturalne zbiorniki i oczka wodne, wypełniające zagłębienia terenu. Najwięcej z nich znajduje się w dolinie rzeki Wisły. Oczka wodne występują też w obrębie lasów na siedliskach wilgotnych oraz na terenach bagnisk śródleśnych. Zbiorniczki te stanowią cenny element krajobrazu gminy oraz pełnią rolę ważne rezerwuarów wodnych. W gminie brak jest także sztucznych zbiorników wodnych, za wyjątkiem glinianek stanowiących zalane wodą wyrobiska poeksploatacyjne.

Zgodnie z „Programem małej retencji dla województwa świętokrzyskiego” (2016 r.) na terenie gminy Dwikozy przewiduje się realizację dwóch zbiorników małej retencji wodnej. Pierwszy Mściów-Bożydar, będący obniżeniem terenowym w dolinie, ma mieć objętość użyteczną 120 tyś m3 i powierzchnię zalewu 8ha. Z kolei dla drugiego zbiornika Szczytniki – cegielnia (wyrobisko po cegielni) przewiduje się objętość użyteczną na 230 tyś m3 oraz powierzchnię zalewu 11,50 ha. Oba zbiorniki mają pełnić funkcję retencyjną oraz zapewniać pobór wody na cele rolnicze. Za ich realizację odpowiada samorząd lokalny, termin realizacji wyznaczony został po 2015 r.

Melioracje Melioracje odwadniające w gminie mają niewielki zasięg. Przeprowadzone zostały na obszarze ok. 440 ha w obrębach geodezyjnych: Kolonia Gałkowice, Nowe Kichary (zachodnia cześć gminy) oraz Winiary, Winiarki, Słupcza, Szczytniki, Dwikozy, Bożydar, Mściów, Gierlachów i Nowy Kamień (wschodnia część gminy). Długość rowów szczegółowych na obszarze gminy wynosi ok. 4,5 km.

Rysunek 8. Lokalizacja projektowanych obiektów i urządzeń retencjonowania wód powierzchniowych na terenie gminy Dwikozy Źródło: Program małej retencji dla województwa świętokrzyskiego, 2016 r.

5.1.1.8. Warunki klimatyczne Gmina Dwikozy leży w obrębie lubelskiego, wyżynnego regionu klimatycznego, charakteryzującego się przewagą wpływów kontynentalnych. Roczne amplitudy temperatur są wysokie - lata są tu dość ciepłe, a zimy mroźne. Średnia temperatura (na podstawie danych IMGW dla wielolecia 1971-2000) notowana w lipcu wynosiła 17-18°C (miejscami wynosiła 19OC), a średnia temperatura w styczniu: od -2 do -3°C. Natomiast średnia roczna temperatura wynosiła 7-8°C (miejscami dochodziła do 9°C) .

Średnia roczna suma opadów mieści się w przedziale 550-600 mm (maksimum w lata mokre wynosi 190 mm, minimum w lata suche 90 mm w lipcu), z czego największe opady przypadają na miesiące letnie, z maksimum w czerwcu i lipcu – 70-80 mm na miesiąc (na podstawie danych IMGW dla wielolecia 1971-2000). Najniższe opady w wieloleciu 1971-2000 odnotowano w miesiącach listopad-marzec, gdzie średnia suma opadów na miesiąc nie przekraczała 30 mm. Ogólna charakterystyka pozostałych warunków meteorologicznych tego regionu przedstawia się następująco:  liczba dni pogodnych: 45-50;  liczba dni pochmurnych: 140;  liczba dni mroźnych i bardzo mroźnych: 44-51 dni;  liczba dni upalnych i gorących: 35-45 dni;  długość zalegania pokrywy śnieżnej: 70-80 dni;  okres wegetacji: 216 dni. W obrębie gminy przeważają wiatry zachodnie i południowo-zachodnie. Mniejszy udział mają wiatry południowo-wschodnie i wschodnie. Najczęstsza prędkość wiatru (23 % w roku) wynosi 3 m/s, a w przedziale prędkości od 0 do 5 m/s mieści się 83,7%.

Ze względu na zależność klimatu lokalnego od szeregu czynników (m. in. od rzeźby terenu, głębokości zalegania wód gruntowych, rodzaju podłoża, szaty roślinnej) na terenie gminy występują lokalne zróżnicowania cech topoklimatu i tak: a) korzystnymi warunkami odznaczają się tereny:  otwarte, położone wyżej – cechuje je dobre przewietrzanie, nasłonecznienie, dobre warunki termiczne, brak zjawiska zalegania mgieł;  południowych stoków – które cechują korzystne warunki solarne;  o piaszczystym podłożu – cechuje dobra termika;  położone z dala od wód – posiadają dobre stosunki wilgotnościowe;  sąsiadujące z terenami leśnymi ze względu na obecność w powietrzu olejów eterycznych, osłonę przeciwwietrzną, ciszę, regulację stosunków wodnych (zwiększona retencja, zmniejszony spływ powierzchniowy wód); b) niekorzystnymi warunkami odznaczają się tereny:  położone blisko wód powierzchniowych i z okresowo płytko zalegającą wodą gruntową, gdzie zachodzi pogorszenie stosunków termiczno – wilgotnościowych;  dolin rzecznych i zagłębień bezodpływowych, które są miejscami spływu chłodnego i wilgotnego powietrza z terenów wyżej położonych; cechują je gorsze warunki nasłonecznienia, inwersje temperatur, częstsze przymrozki oraz większe różnice temperatur w ciągu doby, co często prowadzi do utrzymywania się podwyższonej wilgotności oraz powstawania tzw. mgieł radiacyjnych; nierzadko są także miejscem kumulacji zanieczyszczeń, co przy złym przewietrzaniu (doliny i obniżenia o przebiegu południkowym) może prowadzić do stagnacji powietrza, a w rezultacie - pogorszenia warunków aerosanitarnych;  bezpośredniego sąsiedztwa ze szlakami komunikacyjnymi o dużym natężeniu ruchu, które cechują się znacznie gorszymi warunkami aerosanitarnymi i akustycznymi.

5.1.2. Charakterystyka warunków biotycznych 5.1.2.1. Flora

Stopień lesistości gminy Dwikozy (GUS, stan na 31.12.2015) wynosi 4,6% (392 ha). Wskaźnik ten jest mniejszy niż średnia lesistość powiatu sandomierskiego wynosząca 7,0% oraz województwa świętokrzyskiego, która wynosi 28,3%. Większość lasów na terenie gminy należy do osób prywatnych (76,4%), pozostałą częścią lasów włada Skarb Państwa. Lasy Państwowe na terenie gminy administrowane są przez Nadleśnictwo Ostrowiec Świętokrzyski oraz podlegające mu leśnictwo Czyżów. Szczegółowe informacje na temat lesistość zawiera poniższa tabela. Kompleks leśny na terenie obrębu geodezyjnego Słupcza, o powierzchni 91,8 ha został zaliczony do lasów glebochronnych. Ponadto znaczna część tego kompleksu leśnego została oznaczona jako lasy o szczególnych walorach przyrodniczych w Polsce - ekosystemy rzadkie i zagrożone w skali Europy (HCVF 3.2).

Tabela 4. Powierzchnia gruntów leśnych na terenie gminy Dwikozy grunty leśne grunty leśne publiczne lasy ogółem lesistość lasy publiczne grunty leśne publiczne Skarbu Skarbu Państwa w zarządzie [ha] [%] ogółem [ha] prywatne [ha] Państwa [ha] Lasów Państwowych [ha] 391,97 4,6 92,55 92,55 92,43 299,42 Źródło: BLD, GUS 2015

Rysunek 9. Schemat przedstawiający lasy na terenie gminy z podziałem na formy własności Źródło: http://maps.geoportal.gov.pl/webclient/

Ze względu na duży udział użytków rolnych w powierzchni gminy, naturalne zbiorowiska zachowały się w niewielkim stopniu. Dominują przede wszystkim zbiorowiska nieleśne, z wyraźną dominacją zbiorowisk towarzyszących uprawom rolnym. Lasy na terenie gminy są bardzo rozproszone i zajmują zaledwie 4,6% całej powierzchni gminy. Dominującym zbiorowiskiem leśnym jest grąd subkontynentalny, którego duży płat występuje w miejscowości Góry Wysokie (obręb geodezyjny Słupcza). Zajmuje on powierzchnię ok. 92 ha. Miejscami w dolinach rzecznych i na terenach podmokłych zachowały się fragmenty olsów i lasów łęgowych oraz wiklin nadrzecznych. Na pozostałym terenie lasy są pofragmentowane i nieciągłe (za wyjątkiem fragmentów dolin i wąwozów). Rozdrobnienie lasów i ich niewielka powierzchnia na terenie większej części gminy nie sprzyja zachowaniu ciągłości ekologicznej i prawidłowemu funkcjonowaniu przyrodniczemu terenów. Lasy prywatne według danych GUS za 2015 r. zajmują powierzchnię prawie 300 ha. Cechą charakterystyczną lasów prywatnych jest znaczne rozdrobnienie i rozczłonkowanie. Największe ich skupiska znajdują się w okolicy miejscowości Winiary, Winiarki, Kępa Chwałowska, Nowy i Stary Garbów, Kolonia Gałkowice, Rzeczyca Mokra i Mściów.

Wg podziału regionalizacji geobotanicznej Polski Matuszkiewicza (2008), gmina Dwikozy przynależy do Działu Wyżyn Południowopolskich, Krainy Wyżyn Miechowsko-Sandomierskich oraz Okręgu Wyżyny Sandomierskiej (zachodnia część gminy) oraz Działu Wyżyn Południowopolskich, Krainy Kotliny Sandomierskiej oraz Okręgu Wideł Wisły i Sanu (wschodnia część gminy). Potencjalną roślinność naturalną stanowią: lasy liściaste z klasy Querco-fagatea (głównie grądy subkontynentalne Tilio-Carpinetum - odmiana małopolska, forma wyżynna i podgórska) oraz świetliste dąbrowy, w postaci niżowej - związek Potentillo albae-Quercetum typicum oraz w postaci wyżynnej - Potentillo albae-Quercetum rosetosum gallicae. W dolinie rzeki Wisły potencjalną roślinność stanowi niżowy łęg wierzbowo- topolowy Salici-Populetum oraz łęg jesionowo-wiązowy Ficario-Ulmetum).

Charakterystyczną roślinnością dla tego obszaru są ciepłolubne zbiorowiska kserotermiczne pochodzenia południowoeuropejskiego z szeregiem rzadkich i chronionych gatunków roślin. Siedliskami dla takich zespołów roślinnych są suche, słoneczne zbocza wzgórz, dolin rzecznych i wąwozów, zwłaszcza o ekspozycji południowej, rzadziej wschodniej i zachodniej. Gleby przeważnie płytkie, a miejscami skaliste, zasadowe lub obojętne, są zasobne w węglan wapnia (CaCO3) i dzięki temu wybitnie ciepłe. Na siedliskach takich panują specyficzne warunki mikroklimatyczne: wysokie temperatury powietrza i gleby oraz trudności w zaopatrywaniu się roślin w wodę (zwłaszcza w porze suszy letniej). Sprzyja to występowaniu gatunków o dużych wymaganiach termicznych i odpornych na deficyty wody. W dolinach rzek i cieków występują bogate florystycznie zespoły roślinności szuwarowo- bagiennej z szeregiem rzadkich i chronionych gatunków roślin. Na szczególną uwagę zasługuje występowanie we florze omawianego obszaru kilku gatunków umieszczonych „Czerwonej liście roślin”. Są to: salwinia pływająca, wiśnia karłowata, kotewka-orzech wodny, ostnica powabna, wężymord stepowy i turzyca delikatna.

Murawy i zarośla kserotermiczne W obrębie muraw i zarośli kserotermicznych występuje najwięcej stanowisk roślin rzadkich i chronionych. Ze ww. zbiorowisk w gminie Dwikozy występują:

• zespół murawy ostnicowej — jest podobny do stepów ostnicowych z południowowschodniej Europy. Są to reliktowe murawy o luźnej i kępkowatej strukturze. Mają charakter pionierski i jako pierwsze zasiedlają osuwiska lessowe i nagie podłoże skalne. Charakterystyczne dla nich gatunki to: ostnica włosowata, kostrzewa bruzdkowana, łyszczec baldachogronowy, stulisz miotłowy i in. Występują na stromych i słonecznych krawędziach dolin Wisły i Opatówki oraz na ścianach parowów (Kichary Nowe, Góry Wysokie, Panieńska Góra, Góry Pieprzowe). • zespół kwietnego stepu łąkowego — jest to bogaty florystycznie zespół, występujący na łagodnych stokach, żyźniejszych i mniej suchych glebach. Charakterystyczne gatunki to: kłosownica pierzasta, szałwia łąkowa, rutewka mniejsza, macierzanka, krwawnik panoński i in. Występuje m.in. na Panieńskiej Górze, w rejonie Kichar, Gałkowic i Gór Wysokich. • zespół niskiej murawy kserotermicznej — wykształca się na siedliskach suchych i nasłonecznionych, głównie na krawędziach dolin rzecznych i terenach lessowych. Dominuje on na terenie gminy. Charakterystyczne gatunki to: kostrzewa bruzdkowana, strzęplica nadobna, macierzanka, pięciornik piaskowy i in. • zespół z kostrzewą szczeciniastą i pięciornikiem piaskowym — występuje na glebach piaszczystych, rzadziej na lessach, gł. w rejonie krawędzi doliny Opatówki. • zarośla wiśni karłowatej — są stałym elementem szaty roślinnej gminy. Porastają głębokie, wcięte parowy, wkopy dróg polnych, strome stoki dolin rzecznych (gł. Opatówki), występuje także w Górach Pieprzowych. Dominującej wiśni karłowatej towarzyszą berberys, głóg, jałowiec, tarnina, szakłak oraz liczne gatunki róż. • zarośla z dominująca tarniną — rozwijają się na zboczach wąwozów, miedzach oraz silnie erodowanych fragmentach skarpy nadwislańskiej. Tarninie towarzyszy ligustr, szakłak, głóg, róże oraz niekiedy grochodrzew (Góry Pieprzowe). • zarośla Peucedano-Coryletum — występują na stromych krawędziach doliny Wisły oraz wąwozów z nią połączonych oraz w okolicach doliny Opatówki. Zajmuje on miejsca zaciszne, nasłonecznione i wysoko położone od dna dolin. Charakterystyczne gatunki to: leszczyna, berberys, dereń, tarnina, róże, jałowiec, grusza, osika, brzoza, jarzębina, lipa. Warstwę zielną tworzą gatunki kserotermiczne (gorysz siny, powojnik prosty, fiołek pagórkowy i in.). Obok pierwotnych zbiorowisk kserotermicznych, występujących od dawna, występują także uboższe, wtórne zbiorowiska takiej roślinności, powstałe na ciepłolubnych siedliskach zarośli i lasów po ich wycięciu. Także wąskie paski odłogujących pól i miedze mogą być ostoją dla takich zbiorowisk. Na uwagę zasługuje także roślinność synantropijna, szczególnie zbiorowiska ciepłolubnych chwastów występujące w strefie kontaktowej między murawami kserotermicznymi i polami uprawnymi. Tworzą je liczne gatunki pochodzące z południowej i południowo-wschodniej Europy i Azji Mniejszej, będące rzadkim elementem we florze Polski. Ich występowanie jest wskaźnikiem prowadzenia naturalnej gospodarki rolnej i niskiej chemizacji. Obok pospolitych gatunków (mak polny, kąkol, chaber) występują gatunki rzadkie np.: miłek letni, dąbrówka żółtokwiatowa, kurzyślad błękitny, przewiercień okrągłolistny. Skład tych zbiorowisk wzbogacają często gatunki kserotermiczne przenikające z sąsiednich muraw.

Zbiorowiska leśne Z uwagi na występowanie urodzajnych gleb wykorzystywanych rolniczo lesistość gminy jest niska. Dominującym zbiorowiskiem leśnym jest tutaj grąd subkontynenetalny, którego

32 zwarty płat występuje w miejscowości Góry Wysokie. Jego drzewostan tworzą: dąb szypułkowy, osika, buk, grab, lipa drobnolistna, klon zwyczajny, brzoza oraz krzewy leszczyna, kruszyna, trzmielina. Pozostałe grądy porastające zbocza i dna wąwozów są znacznie przekształcone i ubogie gatunkowo. Panującym zbiorowiskiem w dolinie Wisły był kiedyś łęg topolowo-wierzbowy. Obecnie jego występowanie jest znacznie ograniczone wskutek pozyskiwania terenów przez rolnictwo. Dobrze zachowane fragmenty łęgu zachowały się w rejonie Kępy Chwałowskiej i Mściowa. Ich drzewostan tworzą: topole, wierzby oraz olsza czarna. Roślinność zielną stanowią głównie pnącza: chmiel, psianka. Znaczne powierzchnie w obrębie doliny Wisły zajmują wikliny nadrzeczne. Są to pionierskie zbiorowiska zaroślowe wykształcające się na aluwiach rzecznych w zasięgu przeciętnego poziomu wody. Charakterystyczne gatunki to: wierzby (wiciowa, wiklina, krucha), olsza czarna i szara.

Zbiorowiska wodne, szuwarowe i podmokłe Roślinność wodna reprezentowana jest przez 3 grupy zbiorowisk. Pierwszą reprezentują zbiorowiska roślin biernie unoszących się na wodzie (rzęsa). Porasta on starorzecza i drobne oczka wodne w obrębie doliny Wisły (Kamień Łukawski, Mściów, Bożydar, Słupcza, Winiary i Winiarki). Druga grupa to rośliny zakorzenione i zanurzone w wodzie (rdestnica, wywłócznik). Trzecią grupę tworzą rośliny zakorzenione o liściach pływających na powierzchni wody: grążel żółty, grzybień biały oraz niezwykle interesujący botanicznie kotewka-orzech wodny. Zbiorowiska szuwarowe występują w obrębie doliny Wisły, zajmują małe powierzchnie. Większe kompleksy występują w rejonie Mściowa. Tworzą je: trzcina, pałka, oczeret, tatarak, kosaciec i turzyce. W obrębie dolin rzecznych, w lokalnych obniżeniach terenu i na siedliskach podmokłych wykształciły się interesujące florystycznie zbiorowiska łąkowe. Są to głównie łąki półnaturalne i antropogeniczne. Miejscami występują zbiorowiska bagienno-szuwarowe z licznym gatunkami roślin rzadkich i chronionych. Lokalnie zachowały się niewielkie skrawki zniekształconych łęgów topolowo-wierzbowych.

5.1.2.2. Fauna Fauna (szczególnie bezkręgowce) wykazuje silne związki z szatą roślinną i warunkami mikroklimatycznymi. Obszar gminy charakteryzuje się dominacją terenów rolniczych przeplatanych dolinami rzecznymi z licznymi polami uprawnymi, łąkami i pastwiskami. Na tych terenach silnie zaznacza się oddziaływanie człowieka na środowisko, co niesie ze sobą dynamiczne zmiany warunków siedliskowych. Faunę tego obszaru można podzielić generalnie na: gatunki związane z dolinami rzek i zbiornikami wodnymi, gatunki przestrzeni otwartych oraz gatunki leśne. Zarówno ekstensywna jak i intensywna gospodarka rolna oraz rozdrobnienie gospodarstw rolnych powoduje, że utrzymują się tutaj dogodne warunki dla występowania zwierząt charakterystycznych dla terenów półotwartych i otwartych. Rzadkie są natomiast gatunki związane z lasem.

Biotopy wodne Głównym biotopem wodnym gminy są doliny Wisły i Opatówki oraz towarzyszące im małe zbiorniki wodne (starorzecza). Wisła stanowi wschodnią granicy gminy i skupia większość populacji zwierząt, szczególnie ptaków, zasiedlających ten obszar. Na odcinku

33 znajdującym się w gminie była regulowana, jednak stopień jej przekształcenia jest niski, co ma wyraz w dużym zróżnicowaniu siedlisk. Na wyspach rzecznych i piaszczystych nadbrzeżach dobre warunki lęgowe znajdują mewy, rybitwy, sieweczki i in. Skarpy są zasiedlane przez brzegówki i zimorodki. Także zarośla łęgowe towarzyszące dolinie należą do bogatych faunistycznie biotopów. Zamieszkują je ptaki wróblowate takie jak np. słowik i remiz. Dolina Wisły jest wykorzystywana także przez ptaki jako szlak sezonowych wędrówek i ciąg dogodnych miejsc postoju (rybitwy, rybołów, brodźce, kaczki i gęsi), gdyż stanowi ona mało zdewastowany ciąg wodny łączący Bałtyk z dorzeczem Dniestru i Dunaju. W zimie jest także miejscem zimowania dużych zgrupowań kaczek i mew oraz pochodzących ze Skandynawii traczy, gągołów i nurów. Rzeki są środowiskiem dla bogatej ichtiofauny (leszcz, krąp, kleń, boleń, jaź, sandacz, szczupak, karaś i in.). Równie ważnym dla ryb środowiskiem są starorzecza i zastoiska, które są także ważnym siedliskiem dla drobnych kręgowców (traszki, żaby). Występuje tutaj 5 gatunków zwierząt, które z uwagi na swoją rzadkość umieszczono w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”. Są to: ostrygojad, sieweczka obrożna, rybitwa białoczelna, rybitwa białowąsa i ciosa.

Lasy i zadrzewienia Lasy i zadrzewienia stanowią jedynie kilka procent powierzchni gminy. Znajduje tutaj schronienie wiele gatunków zwierząt. Spośród leśnych gatunków występuje tutaj: sarna, dzik, lis, kuna, borsuk i in. Dużą liczebnością na obszarach leśnych odznaczają się ptaki śpiewające: kowalik, wilga, pełzacz, kilka gatunków sikor, pokrzewka, zaganiacz i in. Część gatunków wybiera za miejsca lęgowe biotopy pośrednie pomiędzy lasami i terenami otwartymi. Żyją tutaj: krogulec, pustułka, turkawka, kukułka, puszczyk i kilka gatunków dzięciołów.

Tereny otwarte Tereny otwarte (pola uprawne, łąki, pastwiska, nieużytki) zajmują większą część gminy. Występują tutaj drobne gryzonie, ssaki owadożerne (ryjówki, jeże, krety), drobna zwierzyna łowna (zające, bażanty, kuropatwy) oraz ptaki preferujące przestrzenie otwarte (skowronki, pokrzewki, pliszki, świergotki i in.). Suche i nasłonecznione stoki są zasiedlane przez ciepłolubne gady: żmiję, jaszczurkę zwinkę i żyworodną. Bogata jest fauna bezkręgowców, głównie owadów, towarzysząca takim siedliskom. Najbardziej interesujące są: barwne gatunki motyli (kraśniki, modraszki, rusałki), trzmiele, chrząszcze biegacze, rzadkie muchówki i in.

Siedliska antropogeniczne Wiele gatunków zwierząt związało się z siedliskami antropogenicznymi. W pobliżu ludzkich zabudowań często występują: wróble, bocian biały, dudek, kopciuszek, pliszki, jaskółki, sowy, muchołówki, kuna domowa, nietoperze i in.

Zgodnie ze standardowym formularzem danych dla obszarów Natura 2000 występujących na terenie gminy tj. obszarów siedliskowych Góry Pieprzowe (PLH260022) oraz Tarnobrzeska Dolina Wisły (PLH180049), na ich terenie zinwentaryzowano gatunki zwierząt objęte art. 4 dyrektywy 2009/147/WE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92/43/EWG. Należą do nich: boleń (Aspius aspius), kumak nizinny (Bombina

34 bombina), bóbr europejski (Castor fiber), wydra (Lutra lutra), czerwończyk nieparek (Lycaena dispar), piskorz (Misgurnus fossilis), pachnica dębowa (Osmoderma eremita), modraszek nausitous (Phengaris nausithous), różanka europejska (Rhodeus amarus), kiełb Kesslera (Romanogobio kesslerii) oraz traszka grzebieniasta (Triturus cristatus).

5.2. Charakterystyka powiązań przyrodniczych, system przyrodniczy gminy Korytarze ekologiczne nie są prawną formą ochrony przyrody. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o ochronie przyrody korytarz ekologiczny to obszar umożliwiający migrację roślin, zwierząt lub grzybów. Celem wyznaczeni sieci korytarzy ekologicznych jest przeciwdziałanie izolacji najcenniejszych przyrodniczo obszarów przez umożliwienie migracji zwierząt i roślin w skali Polski i Europy oraz ochrona i odbudowa bioróżnorodności zarówno dla obszarów Natura 2000 jak i innych terenów o dużej wartości przyrodniczej. Dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego i łączności przyrodniczej terenów niezwykle ważne są występujące na danym terenie powiązania przyrodnicze.

Rysunek 10. Gmina Dwikozy na tle obszarów chronionych Natura 2000 i projektu korytarzy ekologicznych3 Źródło: http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/index.php?lang=pl

3 Warstwa została wykonana na zlecenie Ministra Środowiska przez Polską Akademię Nauk - Zakład Badania Ssaków w Białowieży w 2005 roku. Powstała ona na podstawie analizy: - wcześniejszych opracowań dotyczących wyznaczania korytarzy ekologicznych w Polsce oraz analizy środowiskowej; - danych dotyczących rozmieszczenia wybranych gatunków wskaźnikowych dla zachowania ciągłości cennych przyrodniczo obszarów oraz różnorodności biologicznej na poziomie genetycznym i ekosystemowym; - historycznych i obecnych szlaków migracyjnych gatunków wskaźnikowych; - danych genetycznych gatunków wskaźnikowych. Dysponentem przedmiotowych danych jest Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. 35

Powiązania szczebla krajowego Powiązania zewnętrzne gminy związane są głównie z doliną rzeki Wisły, która jest korytarzem ekologicznym o randze europejskiej i łączy Bałtyk z terenami południowej Polski. Obszar środkowej Wisły, obejmujący jej dolinę od Sandomierza w dół biegu jest włączony jako węzeł ekologiczny do sieci ECONET-PL. Sieć ta jest zintegrowanym paneuropejskim systemem ochrony dziedzictwa przyrodniczego utworzonym przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody. Sieć obejmuje obszary o zachowanych walorach przyrodniczych, posiadające zdolność utrzymania równowagi ekologicznej oraz tereny pomocne w zachowaniu tych cech na obszarach sąsiednich. Dolina Wisły objęta jest ochroną również w ramach sieci Natura 2000. W południowej części gminy znajduje się fragment obszaru PLH180049 – Tarnobrzeska Dolina Wisły (OZW), natomiast od wschodu gmina bezpośrednio graniczy z obszarem PLH180020 – Dolina Dolnego Sanu (OZW). Na północ od miasta i gminy Zawichost dolina Wisły objęta jest ochroną kolejnym obszarem Natura 2000 PLH060045 - Przełom Wisły w Małopolsce (OZW). Inną formą ochrony przyrody utworzoną na terenie doliny Wisły jest rezerwat „Wisła pod Zawichostem”. Tereny gminy łączą się z Wisłą poprzez dolinę rzeki Opatówki, Prypeć oraz mniejszymi bezimiennymi ciekami. Połączenie systemu przyrodniczego gminy z najbliższymi korytarzami ekologicznymi ustanowionymi w ramach „Projektu korytarzy ekologicznych łączących Europejską sieć ekologiczną Natura 2000 w Polsce” (2005), tj. Sieradowickim Parkiem Krajobrazowy i Dolina Kamiennej (na północ od gminy), Roztocze-Przełom Wisły oraz Roztocze (na wschód od gminy), stanowi dolina Wisły. Umiejscowienie gminy Dwikozy na tle obszarów chronionych Natura 2000 oraz projektu korytarzy ekologicznych przedstawiono na schemacie powyżej. Poprzez korytarze ekologiczne gmina łączy się z kompleksami leśnymi położonymi w powiecie ostrowieckim, które wchodzą w skład Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej. OChK obejmuje całą dolinę rzeki Kamiennej z jej prawobrzeżnym dopływem Kamionką oraz przylegający do niej kompleks Lasów Iłżeckich. Z kolei na północ od gminy znajduje się Obszar Chronionego Krajobrazu Solec nad Wisłą oraz Chodelski Obszar Chronionego Krajobrazu. Wisła zapewnia także połączenia przyrodnicze z terenami położonymi na wschód od gminy m.in. Kraśnickim Obszarem Chronionego Krajobrazu oraz obszarem Natura 2000 Lasy Janowskie, obszarem Natura 2000 Uroczyska Lasów Janowskich czy Parkiem Krajobrazowym Lasy Janowskie. Zgodnie z „Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego” (zmiana z 2014 r.) dolina Wisły stanowi krajowy korytarz ekologiczny, natomiast rzeka Opatówka pełni rangę regionalnego korytarza ekologicznego (łączy dolinę Wisły z Górami Świętokrzyskimi).

Powiązania szczebla lokalnego System przyrodniczy gminy opiera się na ciekach wodnych: Opatówce meandrującej w środkowej części gminy i Wiśle łączącej gminę z terenami przyległymi. Elementy te stanowią podstawowy układ przyrodniczy w ramach którego odbywa się funkcjonowanie przyrodnicze gminy. Powiązania funkcjonalne zapewnia towarzysząca ciekom roślinność, będąca miejscem występowania drobnej zwierzyny i ptactwa. Ciągi te umożliwiają migrację roślin i zwierząt oraz wzajemne przenikanie się terenów otwartych o różnym pokryciu i zurbanizowaniu. Poprzez te korytarze ekologiczne obszar opracowania łączy się z terenami przyległymi, w tym obszarami chronionymi o randze krajowej i międzynarodowej. Ponadto w granicach gminy znajdują się miejsca, które mogą pełnić funkcje węzłów ekologicznych (biocentrów), zasilające jej strukturę przyrodniczą, będące ostoją

36 różnorodności biologicznej. Lokalny węzeł ekologiczny stanowi duży kompleks leśny w okolicach miejscowości Góry Wysokie. Ze względu na niski stopień lesistości (stanowi 4,6%) i duże rozdrobnienie kompleksów leśnych na terenie gminy, stanowią one jedynie uzupełnienie powiązań przyrodniczych. Ponadto podstawowy układ przyrodniczy gminy wzbogacają parki i założenia podworskie, cmentarze, tereny sportowe, nasadzenia i kępy śródpolne, zarośla wąwozów lessowych oraz pasy zieleni przydrożnej.

Bariery ekologiczne Elementy gminnego systemu przyrodniczego znajdują się pod dużą antropopresją związaną z występowaniem licznych barier ekologicznych utrudniających prawidłowe funkcjonowanie systemu. Barierami ekologicznymi dla ciągów przyrodniczych położonych na obszarze gminy są przede wszystkim bariery liniowe tj. drogi o znacznej szerokości przekroju poprzecznego i równocześnie dużym natężeniu ruchu (przede wszystkim droga krajowa nr 79 i droga wojewódzka nr 777) oraz linia kolejowa relacji Łódź — Skarżysko Kamienna — Dębica. Dla ptaków ważną barierą jest występowanie napowietrznych linii energetycznych oraz elektrowni wiatrowych. Inną barierą jest zwarta zabudowa wsi.

5.3. Charakterystyka stanu ochrony - zasoby przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe oraz ich ochrona prawna 5.3.1. Obiekty i tereny chronione na podstawie przepisów o ochronie przyrody Do podstawowych form ochrony przyrody w Polsce należy tworzenie rezerwatów przyrody, parków narodowych, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. Coraz większe znaczenie mają także użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne oraz zespoły przyrodniczo – krajobrazowe. Na obszarze gminy Dwikozy z formy ochrony przyrody wymienionych w ustawie o ochronie przyrody występują:  rezerwat przyrody: Góry Pieprzowe, Wisła pod Zawichostem;  obszary Natura 2000: Góry Pieprzowe PLH260022, Tarnobrzeska Dolina Wisły PLH180049;  pomnik przyrody: drzewo (jesion wyniosły);  użytki ekologiczne: stanowisko muraw kserotermicznych i wąwóz (okolice miejscowości Góry Wysokie), stanowisko muraw kserotermicznych „Panieńska Góra” (okolice miejscowości Słupcza).

Rezerwaty przyrody Na obszarze gminy Dwikozy występują 2 rezerwaty przyrody: 1. Góry Pieprzowe – rezerwat o powierzchni 18,01 ha został utworzony Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 19 maja 1979 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M.P. z 1979 r. Nr 13, poz. 77) oraz Obwieszczeniem Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 15 października 2001 r. w sprawie ogłoszenia wykazu rezerwatów przyrody (Dz. Urz. z 2001 r. Nr 107, poz. 1270). Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie fragmentów muraw i zarośli kserotermicznych z interesującą fauną owadów. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz. U. Nr 60 poz. 533) rezerwat „Góry Pieprzowe” klasyfikowany jest jako:

 rodzaj rezerwatu: stepowy;  typ rezerwatu: florystyczny;  podtyp rezerwatu: nie określono w akcie prawnym;  typ ekosystemu: łąkowy, pastwiskowy, murawowy i zaroślowy;  podtyp ekosystemu: muraw kserotermicznych. Przedmiotowy rezerwat przyrody położony jest na gruncie działki geodezyjnej o numerze 66 stanowiącej mienie gminne wsi Kamień Łukawski w gminie Dwikozy. Rezerwat stanowi strome zbocze doliny rzecznej oraz przyległe do niej wąwozy. Przedmiotowy rezerwat pomimo niewielkiej powierzchni jaką zajmuje, posiada wiele interesujących osobliwości. Występują tutaj rzadkie gatunki roślin chronionych, czy też zagrożonych. Na obszarze tym znajduje się największe pod względem ilości występujących gatunków skupisko dzikich róż w Polsce. Duże zróżnicowanie morfologiczne, które doprowadziło do wykształcenia zróżnicowanych mikrosiedlisk, od wilgotnych do skrajnie suchych, przyczyniło się do występowania tak dużego bogactwa flory. W trakcie wieloletnich badań stwierdzono obecność wielu gatunków roślin naczyniowych, porostów czy mszaków. Wśród nich wymienić można: podkolan biały Platanthera bifolia, ostnica włosowata Stipa capillata, róża francuska Rosa gallica, wiśnia karłowata Prunus fruticosa, róża kostrakiewicza Rosa kostrakiewiczii oraz dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis. Bardzo ważnym elementem rezerwatu są murawy kserotermiczne, w tym płaty ostnicowe. Przy czym najlepiej zachowane i najciekawsze płaty tej roślinności znajdują się w pobliżu największego wąwozu, na najwyższym wzniesieniu. Oprócz zróżnicowanej szaty roślinnej obszar ten posiada również wysokie walory pod względem występowania fauny owadów. Specyficzne cechy siedlisk tam występujących sprzyjają występowaniu ciepło- i sucholubnej entomofauny. Na terenie analizowanego rezerwatu przyrody „Góry Pieprzowe” występują dwa typy ekosystemów: ekosystemy leśne oraz lądowe ekosystemy nieleśne i zaroślowe. W skład ekosystemów nieleśnych wchodzą trzy typy zbiorowisk roślinnych, a mianowicie murawa ostnicowa Sisymbrio-Stipetum capillatae oraz zbiorowiska zaroślowe z klasy Rhamno- Prunetea: zarośla ligustru i tarniny Pruno-Ligustretum i zarośla wisienki karłowatej przynależące do związku Prunion fruticosae. Z kolei ekosystemy leśne reprezentowane są przez inicjalne zbiorowiska grądu Tilio cordatae-Carpinetum betuli oraz fragmenty nadrzecznych łęgów Salici-Populetum. Na terenie rezerwatu nie występują jakiekolwiek ekosystemy wodne.

Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. 2014 poz. 1713) w granicach przedmiotowego rezerwatu stwierdzono występowanie trzech typów siedlisk przyrodniczych o następującej nazwie:  Murawy kserotermiczne Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis-Festucion pallentis - kod siedliska 6210.  Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum - kod siedliska 9170.  Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae oraz olsy źródliskowe - kod siedliska 91E0.

Rysunek 11. Siedliska przyrodnicze na terenie rezerwatu Źródło: Plan ochrony dla rezerwatu Góry Pieprzowe (2015)

Dla rezerwatu obowiązuje Plan ochrony ustanowiony na okres 20 lat - zgodnie z Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach z dnia 18 czerwca 2015 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody "Góry Pieprzowe" (Dz. Urz. Woj. Święt. z 2015 r. poz. 1934). Zgodnie z „Planem ochrony dla rezerwatu Góry Pieprzowe” (2015) nadrzędnym i strategicznym celem ochrony rezerwatu „Góry Pieprzowe” jest zachowanie fragmentów muraw ze szczególnym uwzględnieniem cennych płatów murawy ostnicowej wraz z zaroślami kserotermicznymi, w tym zaroślami wiśni karłowatej. Ponadto, celem strategicznym powinno być zachowanie stanowisk kilku bardzo rzadkich gatunków róż oraz interesującej fauny owadów. Za cele operacyjne przyjęto:  Zahamowanie oraz minimalizacja skutków postępującej sukcesji wtórnej poprzez wprowadzenie działań z zakresu ochrony czynnej (m.in. usuwanie drzew i krzewów, wypas).  Zachowanie fragmentów muraw ostnicowych Sisymbrio-Stipetum capillatae w odpowiednim oraz optymalnym stanie.  Ochrona walorów estetycznych naturalnej, wyżynnej rzeźby terenu wraz z licznie występującymi odsłonięciami iłołupków kambryjskich oraz innych zjawisk tektonicznych.  Ochrona oraz zabezpieczenie trwałości populacji gatunków zwierząt występujących na terenie rezerwatu, ze szczególnym uwzględnieniem cennej fauny bezkręgowców.  Zapobiegnięcie roprzestrzeniania się ekspansywnych i inwazyjnych gatunków roślin - w szczególności nawłoci późnej Solidago gigantea.

 Zachowanie lokalnych populacji gatunków roślin naczyniowych wraz z ochroną siedlisk ich występowania, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków rzadkich, chronionych i zagrożonych (zabezpieczenie ich trwałości).  Zachowanie różnorodności biologicznej oraz wielorakich funkcji ekosystemów muraw i zarośli kserotermicznych oraz zbiorowisk leśnych.  Ochrona unikatowego naturalnego krajobrazu stromego zbocza doliny Wisły.  Doprowadzenie do powstania dynamicznej mozaiki muraw i zarośli kserotermicznych, jako środowiska o bogatej różnorodności biologicznej.  Przywrócenie większej powierzchni muraw kserotermicznych (odtwarzanie muraw kserotermicznych).  Zwiększenie świadomości przyrodniczej na temat potrzeby ochrony danego rezerwatu wśród lokalnej społeczności - edukacja ekologiczna oraz zwrócenie uwagi na zagrożenia wynikające z rozprzestrzeniania się niepożądanych gatunków roślin.

2. Wisła pod Zawichostem - rezerwat o całkowitej powierzchni 1237,91 ha, z czego 667,93 ha (tj. ok. 54% całkowitej powierzchni obszaru) znajduje się na terenie województwa świętokrzyskiego, w tym 144,57 ha (tj. ok. 12%) położonych jest na terenie Gminy Dwikozy. Swoim zasięgiem rezerwat obejmuje koryto Wisły na długości ok. 15 km od ujścia Sanu do ujścia Sanny (położony jest na obszarze 3 województw: świętokrzyskiego, lubelskiego oraz podkarpackiego). W części należącej do województwa świętokrzyskiego to obszar wód, wysp, kęp i część brzegów rzeki Wisły na jej odcinku od wspólnej granicy na lewym brzegu sołectw Mściów i Szczytniki (gmina Dwikozy) do północnej granicy sołectwa Piotrowice (gmina Zawichost). Rezerwat faunistyczny został powołany w 2008 r. Rozporządzeniem Nr 12/2008 Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 9 października 2008 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Dz. Urz. Woj. Święt. z 2008 r. Nr 217, poz. 2907), zmienionym Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach z dnia 13 października 2016 r. (Dz. U. z 2016 r. poz. 3114). Zgodnie z ww. rozporządzeniem rezerwat został sklasyfikowany jako:  rodzaj rezerwatu: faunistyczny;  typ rezerwatu: faunistyczny;  podtyp rezerwatu: ptaków;  typ ekosystemu: wodny;  podtyp ekosystemu: rzek i ich dolin, potoków i źródeł.

Dla rezerwatu obowiązują zadania ochronne ustanowione na okres 5 lat Zarządzeniem nr 30/2009 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach z dnia 12.10.2009 r. (Dz. Urz. Woj. Święt. Nr 448 poz. 3249). Rezerwat utworzony celem zachowania ze względów społecznych, naukowych i dydaktycznych ostoi lęgowych, miejsc żerowania i odpoczynku podczas wędrówek rzadkich, charakterystycznych dla doliny Wisły gatunków ptaków, w szczególności z rzędu siewkowych Charadiiformes. W granicach rezerwatu stwierdzono występowanie ok. 300 gatunków roślin naczyniowych i ok. 150 gatunków ptaków (w tym ok. 80 lęgowych, 70 zimujących i 50 występujących głównie w czasie wędrówek). Ponadto w granicach rezerwatu stwierdzono występowanie 302 gatunków roślin naczyniowych, w tym szeregu rzadkich i chronionych gatunków. Do najważniejszych zadań ochronnych należy zaliczyć: wykonywane polowań na drapieżniki na obszarze rezerwatu, eksploatację wyklinowisk w okresie jesienno-zimowym, polepszanie warunków lęgowych dla ptaków, zarybianie w celu poprawy kondycji populacji

40 rzadko występujących ryb, ograniczanie kłusownictwa oraz organizowanie ruchu turystycznego.

Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz. U. 2016, poz. 2134 z późn. zm.) rezerwatami przyrody są obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Na ich terenie zabrania się (art. 15.1. cyt. ustawy): 1) budowy lub przebudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego albo rezerwatu przyrody; 2) (uchylony); 3) chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych zwierząt, umyślnego płoszenia zwierząt kręgowych, zbierania poroży, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronień zwierząt oraz ich miejsc rozrodu; 4) polowania, z wyjątkiem obszarów wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych ustanowionych dla rezerwatu przyrody; 5) pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów; 6) użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody; 7) zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody; 8) pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, minerałów i bursztynu; 9) niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i użytkowania gruntów; 10) palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz używania źródeł światła o ot-wartym płomieniu, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 11) prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony; 12) stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów; 13) zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 14) połowu ryb i innych organizmów wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych; 15) ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjątkiem szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 16) wprowadzania psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony, psów pasterskich wprowadzanych na obszary objęte ochroną czynną, na których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczają wypas oraz psów asystujących w rozumieniu art. 2 pkt 11 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.9));

17) wspinaczki, eksploracji jaskiń lub zbiorników wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 18) ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami położonymi na nieruchomościach stanowiących własność parków narodowych lub będących w użytkowaniu wieczystym parków narodowych, wskazanymi przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 19) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną przyrody, udostępnianiem parku albo rezerwatu przyrody, edukacją ekologiczną, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną bezpieczeństwa i porządku powszechnego; 20) zakłócania ciszy; 21) używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego, uprawiania sportów wodnych i motorowych, pływania i żeglowania, z wyjątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 22) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu; 23) biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 24) prowadzenia badań naukowych – w parku narodowym bez zgody dyrektora parku, a w rezerwacie przyrody – bez zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 25) wprowadzania gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, bez zgody ministra właściwego do spraw środowiska; 26) wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych; 27) organizacji imprez rekreacyjno-sportowych – w parku narodowym bez zgody dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody bez zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

Obszary Natura 2000 Na terenie gminy znajdują się 2 obszary Natura 2000: Góry Pieprzowe (PLH260022) oraz Tarnobrzeska Dolina Wisły (PLH180049). 1. Góry Pieprzowe (PLH260022) - obszar siedliskowy, mający znaczenie dla Wspólnoty (OZW). Zajmuje powierzchnię 76,95 ha, z czego prawie 46% (35,33 ha) leży na terenie gminy Dwikozy. Pozostała część obszaru położona jest na ternie gminy miejskiej Sandomierz. Ok. 20,5% obszaru objęte jest rezerwatem przyrody „Góry Pieprzowe”. Zgodnie ze standardowym formularzem danych dla ww. obszaru, na jego terenie zidentyfikowano następujące typy siedlisk przyrodniczych:  3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion;  6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae);  6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium);  9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum);  91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae) i olsy źródliskowe. Zajmują one łącznie ok. 70% całej powierzchni ostoi.

Ponadto występują tu gatunki objęte art. 4 dyrektywy 2009/147/WE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92/43/EWG: kumak nizinny (Bombina bombina), bóbr europejski (Castor fiber), wydra (Lutra lutra) oraz pachnica dębowa (Osmoderma eremita).

Ostoja Góry Pieprzowe obejmuje część krawędzi Wyżyny Sandomierskiej w pobliżu doliny Wisły na granicy Sandomierza i gm. Dwikozy. Obejmuje w całości rezerwat Góry Pieprzowe, starorzecze Wisły u jego podnóża, oraz fragment zboczy doliny Wisły na NE od niego. Obszar posiada urozmaiconą rzeźbę z licznymi skarpami, wąwozami i rozcięciami erozyjnymi. Góry Pieprzowe należą do najstarszych górotworów na terenie kraju, datowane są na wiek sprzed 500 mln lat (środkowy kambr). Skałą budującą są w większości szare łupki ilaste, łupki kwarcowo-mikowe, piaskowce kwarcowo-wapienne, kwarcyty i zlepieńce, widoczne często jako drobny gruz skalny. W wielu miejscach łupki te tworzą obszerne odsłonięcia jedyne tego rodzaju w Polsce. Odsłonięcia utworów kambryjskich pokryte są młodszymi utworami czwartorzędowymi, lessem oraz gliną morenową. W miejscach o łagodniejszych stokach występują murawy kserotermiczne i zarośla krzewów z dużą liczbą różnych gatunków (w tym endemicznych) róż. Najczęstsze zbiorowiska roślinne występujące na tym terenie to murawy kserotermiczne z ostnicą włosowatą Stipa capillata i palczatką kosmatą Botriochloa ischaemum, oraz zarośla kserotermiczne z dzikimi różami, tarniną Prunus spinosa, wisienką stepową Cerasus fruticosa, głogiem Crataegus sp., berberysem pospolitym Berberis vulgaris i ligustrem Ligustrum vulgare. Stwierdzono występowanie 5 typów siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, zajmujących łącznie ok. 70 % obszaru. Najcenniejszym zbiorowiskiem roślinnym jest step ostnicowy Sisymbrio-Stipetum capillatae z tworzącą go reliktową roślinnością. Rezerwat Góry Pieprzowe uważany jest za największe w kraju skupienie dziko rosnących róż, z takimi rzadkościami jak Rosa kostrakiewiczii i Rosa gallica. Niektóre z ich form zostały tu po raz pierwszy opisane. Dotychczas wykazano stąd 12 gatunków róż, co stanowi ponad 70% gatunków występujących w Polsce. Wiele z rosnących tu gatunków roślin podlega ochronie ścisłej, w tym m. in.: wiśnia karłowata, róża francuska Rosa gallica, zawilec wielkokwiatowy Anemone silvestris, ostnica włosowata Stipa capillata, dzwonek syberyjski Campanula sibirica, dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis, goryczka krzyżowa Gentiana cruciata. Stwierdzono tu także występowanie ponad 80 gatunków porostów oraz kilkudziesięciu gatunków mchów. Wysokie wartości przedstawiają także starorzecza doliny Wisły, zlokalizowane u podnóża rezerwatu, z masowym wystąpieniem kotewki orzech wodny Trapa natans. W bliskim sąsiedztwie starorzeczy występują także różne postacie łęgów, zwłaszcza wierzbowe. Niewielkie powierzchnie zajmują lasy grądowe, porastające głębokie wąwozy lub zbocza, stanowiące jednak w większości ich inicjalną fazę. Ostoja jest szczególnie ważna zwłaszcza ze względu na występowanie tu jednych z lepiej w skali kraju wykształconych muraw kserotermicznych, zwłaszcza ostnicowych z wieloma rzadkimi gatunkami roślin oraz starorzeczy z bogatą florą podwodnych lub nadwodnych makrofitów, zwłaszcza Trapa natans. Istotne znaczenie mają tu również zbiorowiska łęgowe, głównie wierzbowe. Spośród wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej organizmów stwierdzono tu pachnicę dębową, kumaka nizinnego, bobra i wydrę, ale obszar może mieć znaczenie jedynie dla zachowania pachnicy dębowej. Murawy kserotermiczne rezerwatu zasiedla kilkadziesiąt gatunków ciepło i sucholubnych owadów, kilka gatunków pająków, chrząszczy i pszczół, często posiadających tu jedyne stanowiska w kraju.

Główne zagrożenie dla obszaru stanowi postępująca sukcesja i zarastanie muraw kserotermicznych (zastępowanych przez zbiorowiska krzewiaste i drzewa). Zgodnie ze Standardowym Formularzem Danych zagrożenia i presje stanowi urbanizacja, budownictwo mieszkaniowe i handlowe (pozbywanie się odpadów z gospodarstw domowych/obiektów rekreacyjnych; pozbywanie się odpadów przemysłowych) – poziom średni i niski, użytkowanie zasobów biologicznych inne niż rolnictwo i leśnictwo (wędkarstwo) – poziom niski, rolnictwo (stosowanie biocydów, hormonów i substancji chemicznych; uprawa; nawożenie /nawozy sztuczne/) – poziom średni i niski, górnictwo, wydobywanie surowców i produkcja energii (wydobywanie piasku i żwiru - kamieniołomy) – poziom średni, biotyczne i abiotyczne procesy naturalne (erozja) – poziom wysoki, inwazyjne oraz inne problematyczne gatunki i geny (obce gatunki inwazyjne) – poziom wysoki, transport i sieci komunikacyjne (ścieżki, szlaki piesze, szlaki rowerowe) – poziom średni, ingerencja i zakłócenia powodowane przez działalność człowieka (turystyka piesza, jazda konna i jazda na pojazdach niezmotoryzowanych) – poziom średni.

2. Tarnobrzeska Dolina Wisły (PLH180049) - obszar siedliskowy, mający znaczenie dla Wspólnoty (OZW). Powierzchnia całkowita obszaru wynosi 4059,69 ha i swoim zasięgiem obejmuje zarówno dolinę Wisły przynależącą do województwa świętokrzyskiego jak i podkarpackiego. Jego niewielka część znajduje się w południowej części gminy (ok. 28 ha). Pozostałe gminy, na terenie których jest zlokalizowany to: Osiek, Samborzec, Sandomierz, Tarnobrzeg, Gawłuszowice, Padew Narodowa, Łoniów, Połaniec, Gorzyce, Baranów Sandomierski, Koprzywnica. Zgodnie ze standardowym formularzem danych dla ww. obszaru, na jego terenie zidentyfikowano następujące typy siedlisk przyrodniczych:  3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion;  3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis;  3270 Zalewane muliste brzegi rzek z roślinnością Chenopodion rubri p.p. i Bidention p.p.;  6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium);  6440 Łąki selernicowe (Cnidion dubii);  6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris);  91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae) i olsy źródliskowe. Zajmują one łącznie ok. 58% całej powierzchni ostoi. Ponadto występują tu gatunki objęte art. 4 dyrektywy 2009/147/WE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92/43/EWG: boleń (Aspius aspius), kumak nizinny (Bombina bombina), bóbr europejski (Castor fiber), wydra (Lutra lutra), czerwończyk nieparek (Lycaena dispar), piskorz (Misgurnus fossilis), modraszek nausitous (Phengaris nausithous), różanka europejska (Rhodeus amarus), kiełb Kesslera (Romanogobio kesslerii) oraz traszka grzebieniasta (Triturus cristatus). Obszar ten w całości jest położony na Terenie Kotliny Sandomierskiej, na Nizinie Nadwiślańskiej, na styku dwóch województw. Obejmuje dolinę Wisły ograniczoną do międzywala, na odcinku od ujścia Wisłoki - poniżej Połańca, do Sandomierza. Znaczne powierzchnie wydm nadwiślańskich są pokryte roślinnością inicjującą proces sukcesji. W dolinie rzeki występują dość duże starorzecza, z wykształconą roślinnością naturalną. Na lewym brzegu rzeki Wisły dominują kompleksy łąk, a na prawym znaczne połacie nie

44 wyciętych jeszcze lub nie zdegradowanych lasów nadrzecznych i zarośli wierzbowych. Jest to też teren, gdzie w dużej ilości oprócz cennych siedlisk przyrodniczych występują także duże ilości ptaków, dla których teren ten jest swoistym korytarzem ekologicznym. W kilku miejscach, na wzniesieniach kilkudziesięciu metrowych występują skupiska olszy czarnej z Asarum europaeum w runie. Obszar cechuje duża bioróżnorodność gatunków roślin i zwierząt oraz duża różnorodność siedlisk przyrodniczych, takich jak: naturalne starorzecza z roślinnością pływającą, zanurzoną oraz z zaroślową, dużą ilością gatunków ciekawych przyrodniczo, jak np. Salwinia natans, Trapa natans czy Osoka aloesowata; skupiska łęgów nadrzecznych z dużą ilością rodzimych gatunków Populus alba oraz Populus nigra, często dużych rozmiarów; łąk kośnych; zarastających wydm nadwiślańskich. Spośród siedlisk przyrodniczych, największe znaczenie mają tu : łęgi nadrzeczne, łąki selernicowe oraz starorzecza. Obszar ten jest bogaty w licznie występujące tu gatunki ryb i płazów, choć jest generalnie słabo poznany i wymaga dodatkowych badań i obserwacji zwłaszcza pod kątem ptaków, ryb i płazów oraz owadów. Także siedliska z racji rozpoczętej dopiero inwentaryzacji nie są do końca poznane. Zgodnie ze Standardowym Formularzem Danych zagrożenia i presje stanowi leśnictwo (sztuczne plantacje na terenach otwartych (drzewa nierodzime); odnawianie lasu po wycince (nasadzenia)) – poziom niski, modyfikacje systemu naturalnego (regulowanie (prostowanie) koryt rzecznych i zmiana przebiegu koryt rzecznych; pożary i gaszenie pożarów) - poziom wysoki i niski, zanieczyszczenia – poziom średni, górnictwo, wydobywanie surowców i produkcja energii (wydobywanie piasku i żwiru; kopalnie) – poziom niski i wysoki, rolnictwo (uprawa; zarzucenie pasterstwa, brak wypasu) – poziom wysoki i średni, użytkowanie zasobów biologicznych inne niż rolnictwo i leśnictwo (wędkarstwo; akwakultura morska i słodkowodna; chwytanie, trucie, kłusownictwo) – poziom średni i niski, urbanizacja, budownictwo mieszkaniowe i handlowe (odpady, ścieki) – poziom niski.

Pomnik przyrody Na terenie gminy Dwikozy występuje 1 pomnik przyrody – jesion wyniosły zlokalizowany w pobliżu szkoły podstawowej w miejscowości Winiary - o wymiarach 20 m (wysokość) i 370 cm (obwód pnia). Szczegółowe dane dotyczące pomnika przyrody zawiera poniższa tabela.

Tabela 5. Rejestr pomników przyrody na terenie gminy Obwód na Nazwa pomnika Data Obowiązująca podstawa Wysokość Lp. Lokalizacja wysokości przyrody (opis) utworzenia prawna [m] 1,3 m [cm] Rozporządzenie Wojewody Tarnobrzeskiego Nr 2 z w pasie drogowym drogi jesion wyniosły dn. 4.03.1997 r. w wojewódzkiej nr 777, przy 1 (Fraxinus 4.03.1997 370 20 sprawie uznania tworów przystanku Winiary I, w excelsior) za pomniki przyrody pobliżu szkoły podstawowej (Dz. Urz. z dn. 05.03.1997.r. Nr 5 poz.41) Źródło: http://bip.kielce.rdos.gov.pl/

W sąsiedztwie pomników przyrody obowiązują ograniczenia i zakazy wynikające z aktów ustanawiających, które również są uwzględnione w obowiązującej ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (art. 45), natomiast nie obowiązują zakazy wynikające z aktu ustanawiającego pomnik przyrody, które nie są uwzględnione w ww. przepisie ustawy, jak również nie mają zastosowania zakazy wymienione w art. 45 ustawy, które nie figurują w

45 akcie prawa miejscowego. Wskazanym jest, aby Gmina dążyła do uregulowania stanu prawnego pomników przyrody w celu dostosowania do obowiązujących przepisów.

Użytki ekologiczne W gminie utworzono 2 użytki ekologiczne:  stanowisko muraw kserotermicznych i wąwóz z odsłonięciem profilu geologicznego, o powierzchni 1,71 ha, w miejscowości Góry Wysokie (nr działki 250/1 i 250/2) - Zarządzenie Wojewody Tarnobrzeskiego nr 10 z dnia 26 marca 1996 r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z dn 5.04.1996 r. Nr 5 poz. 66);  stanowisko muraw kserotermicznych o charakterze stepu ostnicowego z reliktowym gatunkiem ostnicy powabnej „Panieńska Góra”, o powierzchni 0,23 ha, w pobliżu miejscowości Słupcza (nr działki 1344/4 i 1354/5) - Rozporządzenie Wojewody Tarnobrzeskiego nr 9 z dnia 25 marca 1996 r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z dn 5.04.1996 r. Nr 5 poz. 64).

Rysunek 12. Istniejące formy ochrony przyrody na terenie gminy Dwikozy Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/?openedTab=nid_tab&openedTabSelection=0

Ponadto z gminą Dwikozy w części graniczy obszar Natura 2000 Dolina Dolnego Sanu (PLH180020), znajdująca się w całości na obszarze województwa podkarpackiego. Jest to

46 obszar siedliskowy, mający znaczenie dla Wspólnoty (OZW) o powierzchni całkowitej wynoszącej 10176,64 ha. Zgodnie ze standardowym formularzem danych dla ww. obszaru, na jego terenie zidentyfikowano następujące typy siedlisk przyrodniczych:  2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi;  3130 Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto-Nanojuncetea;  3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion;  3270 Zalewane muliste brzegi rzek z roślinnością Chenopodion rubri p.p. i Bidention p.p.;  6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae);  6210 Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków;  6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion);  6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium);  6440 Łąki selernicowe (Cnidion dubii);  6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris);  7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetea);  9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum);  91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae) i olsy źródliskowe;  91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum). Zajmują one łącznie ok. 28% całej powierzchni ostoi. Ponadto występują tu gatunki objęte art. 4 dyrektywy 2009/147/WE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92/43/EWG: boleń (Aspius aspius), brzanka peloponeska (Barbus peloponnesius), kumak nizinny (Bombina bombina), bóbr europejski (Castor fiber), koza pospolita (Cobitis taenia), głowacz biało płetwy (Cottus gobio), zgniotek cynobrowy (Cucujus cinnaberinus), minóg strumieniowy ((Lampetra planeri), wydra (Lutra lutra), czerwończyk nieparek (Lycaena dispar), piskorz (Misgurnus fossilis), trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia), pachnica dębowa (Osmoderma eremita), modraszek nausitous (Phengaris nausithous), modraszek telejus (Phengaris teleius), różanka europejska (Rhodeus amarus), kiełb biało płetwy (Romanogobio albipinnatus), kiełb Kesslera (Romanogobio kesslerii) oraz traszka grzebieniasta (Triturus cristatus). Obszar obejmuje najciekawsze i najbardziej cenne przyrodniczo fragmenty doliny Dolnego Sanu na odcinku Jarosław - ujście. Dolina dolnego Sanu to druga obok doliny Wisły centralna dolina Kotliny Sandomierskiej. Na tym odcinku rzeka ma kierunek SE-NW, dolina ma szerokość 7-15 km i cechuje ją rzeźba typowa dla rzek w stadium dojrzałym. Zasadniczymi elementami jej budowy są: szerokie holoceńskie dno doliny oraz równie obszerna terasa plejstoceńska. W obrębie holoceńskiego dna występują dwa poziomy terasowe. Są nimi niższa terasa zalewowa (łęgowa) i wyższa terasa rędzinna. Współczesny San, pomimo regulacji, cechuje się procesem korytowym właściwym rzekom roztokowym. W okresie niskich stanów wód rzeka tworzy piaszczyste odsypy w postaci plaż i ławic. Do obszaru włączony jest również fragment stromego zbocza doliny w okolicach Zarzecza i Krzeszowa. W dolinie dominuje krajobraz rolniczy.

Celem ochrony w obszarze jest zachowanie mozaiki siedliskowej charakterystycznej dla większych dolin rzecznych. Zidentyfikowano tu łącznie 14 typów siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Największe znaczenie mają kompleks zbiorowisk przykorytowych (łęgi wierzbowe, ziołorośla i pionierska roślinność na piaszczystych odsypach i namuliskach). Istotną rolę w dolinie odgrywają także różnego typu ekstensywnie użytkowane łąki (6510, 6410, 6440) oraz, szczególnie w północnej części obszaru, liczne starorzecza z bogatą florą wodną. Młode strome zbocza w okolicach Zarzecza i Krzeszowa, poza roślinnością ciepłolubną, obfitują w wysięki i wypływy wód podziemnych, na których wykształciły się łęgi olszowe z masowym udziałem skrzypu olbrzymiego. Na suchy łąkach i pastwiskach oraz na krawędziach erozyjnych wykształcają się ciekawe zbiorowiska kserotermiczne. Florę i faunę cechuje znaczne bogactwo, wykazano tu 19 gatunków z Załącznika II DS. Występują tu istotne na poziomie regionalnym populacje Maculinea teleius (=6177, Phengaris teleius), M. nausithous (=6179, Phengaris nausithous), Lutra lutra i Aspius aspius. W dolinie występują również takie gatunki jak Orchis coriophora, Rosa gallica, Potentilla rupestris, Clematis recta, Trapa natans czy Mantis religiosa. Obszar stanowi także istotny korytarz ekologiczny w tym dla ichtiofauny. Wody rzeki San i jej dopływów są siedliskiem cennych gatunków ryb z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Dorzecze Sanu objęte jest krajowym programem restytucji ryb wędrownych (certy, troci wędrownej, łososia i jesiotra ostronosego) zaś jej dopływy na tym odcinku są wymieniane jako jedne z cieków dorzecza o walorach kwalifikujących je jako potencjalne tarliska anadromicznych ryb wędrownych i siedlisko ryb prądolubnych o znaczeniu europejskim. Jak podaje Standardowy Formularz Danych zagrożenia i presje na tym obszarze stanowi: ingerencja i zakłócenia powodowane przez działalność człowieka (pojazdy zmotoryzowane; infrastruktura sportowa i rekreacyjna) – poziom niski i średni, rolnictwo (uprawa; stosowanie biocydów, hormonów i substancji chemicznych; zmiana sposobu uprawy; nawożenie /nawozy sztuczne/) – poziom wysoki, średni i niski, urbanizacja, budownictwo mieszkaniowe i handlowe (tereny zurbanizowane, tereny zamieszkane; odpady, ścieki, w tym pozbywanie się odpadów z gospodarstw domowych / obiektów rekreacyjnych) – poziom średni i niski, użytkowanie zasobów biologicznych inne niż rolnictwo i leśnictwo (wędkarstwo; akwakultura morska i słodkowodna; polowanie; chwytanie, trucie, kłusownictwo) – poziom niski i średni, modyfikacje systemu naturalnego (regulowanie (prostowanie) koryt rzecznych i zmiana przebiegu koryt rzecznych; modyfikowanie funkcjonowania wód – ogólnie; tamy, wały, sztuczne plaże – ogólnie; spowodowane przez człowieka zmiany stosunków wodnych; pożary i gaszenie pożarów) - poziom średni i niski, górnictwo, wydobywanie surowców i produkcja energii (inna działalność górnicza lub wydobywcza; wydobywanie piasku i żwiru) – poziom średni i niski; leśnictwo (zalesianie terenów otwartych) – poziom średni i niski, zanieczyszczenia (zanieczyszczenie gleby i odpady stałe (z wyłączeniem zrzutów) – poziom średni i niski.

5.3.2. Obszary proponowane do objęcia ochroną prawną na podstawie przepisów o ochronie przyrody Zgodnie z „Planem zagospodarowania przestrzennego województwa świętokrzyskiego” (zmiana z 2014 r.), wschodnia część gminy została zaproponowana do objęcia ochroną prawną jako fragment parku krajobrazowego obejmującego część doliny środkowej Wisły na odcinku od gminy Dwikozy w dół rzeki. Utworzenie nowych obszarów i obiektów prawnie chronionych z mocy ustawy o ochronie przyrody, w tym proponowanego parku

48 krajobrazowego obejmującego fragment doliny środkowej Wisły, jest głównym celem polityki przestrzennej w ramach „ochrony krajobrazu i jego racjonalnego wykorzystania”.

5.3.3. Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym Ochrona środowiska na szczeblu międzynarodowym i wspólnotowym realizowana jest w Polsce poprzez odpowiednie akty prawne, w tym ustawy i rozporządzenia. Za najważniejszą należy uznać ustawę z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tj. Dz. U. 2017, poz. 1405 ze zm.), na podstawie której sporządzona została niniejsza prognoza. Ustawa jest częściowo wynikiem ustaleń na szczeblu międzynarodowym. Konwencja o Różnorodności Biologicznej sporządzona w Rio de Janeiro w dniu 5 czerwca 1992 r. w art. 14 wprowadza odpowiednie procedury wymagające wykonania oceny oddziaływania na środowisko projektów, które mogą mieć znaczenie dla różnorodności biologicznej. Z punktu widzenia niniejszego opracowania szczególnej wagi nabiera aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym ujęty w Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Projekt studium powinien spełniać wymogi zawarte w tym dokumencie tj. kształtować ład przestrzenny pozwalając na racjonalną gospodarkę. Przez ład przestrzenny należy rozumieć sposób ukształtowania przestrzeni, który tworzy harmonijną całość. Nie należy przy tym zapominać o zasadzie zrównoważonego rozwoju, o której mówi Konstytucja RP w art. 5 – „Rzeczpospolita Polska (...) zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. Kryteria zrównoważonego rozwoju zostały uwzględnione w projektowanym studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.in. poprzez utrzymanie i wprowadzenie możliwie jak największych obszarów biologicznie czynnych na terenach zabudowanych i wskazanych do zabudowy, nie blokujących jednocześnie rozwoju inwestycji na terenach zurbanizowanych. Jest to swego rodzaju kompromis społeczno - ekologiczny, którego wypracowanie jest niezbędne by zachować środowisko przyrodnicze dla przyszłych pokoleń. Najważniejszymi ustaleniami w zakresie ochrony środowiska na szczeblu państw członkowskich są dyrektywy, wśród których jako najważniejsze należy wymienić: - dyrektywę Rady 79/40/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków ze zmianami (Dyrektywa Ptasia); - dyrektywę Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa). Obie dyrektywy są podstawą prawną tworzenia sieci NATURA 2000, której celem jest zachowanie zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy. Realizacja projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Dwikozy nie powinna wpływać negatywnie na istniejące w jego obrębie oraz sąsiadujące obszary NATURA 2000. Z powyższego wynika, że cele ochrony środowiska na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym zostały uwzględnione w studium, dla którego sporządzona została niniejsza prognoza. Uwidacznia się to przede wszystkim w próbie zapisania jak najbardziej racjonalnych zasad kształtowania już zurbanizowanej przestrzeni objętej projektem studium, z jednoczesnym zachowaniem dużej ilości zieleni, cennych przyrodniczo obiektów i uwzględnieniem powiązań przyrodniczych.

Stan zasobowy i jakościowy wód Cele środowiskowe określone w "Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły”. Ograniczenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych jest głównym celem środowiskowym wskazanym w „Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły”. W związku z tym wyznaczono wartości graniczne dla wskaźników jakości wód. Jak podaje ten dokument: „Dla jednolitych części wód, będących obecnie w bardzo dobrym stanie/potencjale ekologicznym, celem środowiskowym będzie utrzymanie tego stanu/potencjału. Ponadto, ustalając cele uwzględniano także różnicę pomiędzy naturalnymi, a silnie zmienionymi oraz sztucznymi częściami wód. Dla naturalnych części wód celem będzie osiągnięcie co najmniej dobrego stanu ekologicznego, dla silnie zmienionych i sztucznych części wód – co najmniej dobrego potencjału ekologicznego. Ponadto, w obydwu przypadkach, w celu osiągnięcia dobrego stanu/potencjału konieczne będzie dodatkowo utrzymanie co najmniej dobrego stanu chemicznego.” Zbiorcze wyniki dla tego odcinka rzeki Wisły pozwalają określić jej stan ekologiczny jako dobry. W przypadku wód podziemnych (zgodnie z art. 4 RDW) główne cele środowiskowe obejmują:  zapobieganie dopływowi lub ograniczenia dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych,  zapobieganie pogarszaniu się stanu wszystkich części wód podziemnych (z zastrzeżeniami wymienionymi w RDW),  zapewnienie równowagi pomiędzy poborem a zasilaniem wód podziemnych,  wdrożenie działań niezbędnych dla odwrócenia znaczącego i utrzymującego się rosnącego trendu stężenia każdego zanieczyszczenia powstałego w skutek działalności człowieka.

Aktualna sytuacja w gminie System zaopatrzenia w wodę gminy Dwikozy oparty jest na 5 komunalnych ujęciach wód podziemnych zlokalizowanych w miejscowościach Winiary, Góry Wysokie, Romanówka, Garbów i Gałkowice. Dopuszczalny pobór wód określają pozwolenia wodno-prawne. Wszystkie ujęcia wód posiadają strefy ochrony bezpośredniej. Żadne z ujęć nie ma wyznaczonej strefy ochrony pośredniej. Stosowne pozwolenia wodnoprawne na pobór wód podziemnych z ww. ujęć wód przez Zakład Gospodarki Komunalnej sp. z o.o. w Dwikozach wygasają odpowiednio w 2036 r. (ujęcie Winiary) i 2034 r. (ujęcie Góry Wysokie i Romanówka). Prawie wszystkie miejscowości gminy (wg danych GUS, w 2015 r. ok. 88,2% mieszkańców gminy było podłączonych do wodociągu) są zwodociągowane, co pozwala na kontrolowanie sąsiedztwa ujęć, ilości pobieranej wody i jej jakości. Działania te pozwalają na monitorowanie stanu zasobowego i jakościowego wód podziemnych. Podobna kontrola nie byłaby możliwa w przypadku pozostawienia indywidualnych źródeł zaopatrzenia w wodę. Problem na terenie miejscowości Dwikozy stanowi właściwe zasilanie wód podziemnych, ze względu na duży udział powierzchni utwardzonych oraz brak obecności kanalizacji deszczowej odprowadzającej wodę opadową i roztopową z miejscowości Dwikozy, do kanałów zbiorczych i dalej do Wisły. Wskazane jest stosowanie zbiorników retencyjnych umożliwiających przynajmniej częściowe odzyskanie wody opadowej (w miarę potrzeb po wcześniejszym podczyszczeniu – np. wód z terenów komunikacyjnych). Dużo gorzej prezentuje się poziom skanalizowania gminy. Ścieki z obszaru skanalizowanej części miejscowości Dwikozy (wg danych GUS, w 2015 r. długość czynnej sieci kanalizacyjnej

50 wynosiła 12,3 km i było do niej podłączonych 199 budynków mieszkalnych) odprowadzane są do mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków komunalnych w Dwikozach. Odbiornikiem wód oczyszczonych jest rzeka Prypeć w km 3+320 brzegu lewego (istniejącym wylotem kanalizacyjnym) oraz rzeka Opatówka w km 4+680 ścieków bytowych (za pośrednictwem rurociągu kanalizacyjnego). Na obszarze gminy odprowadzanie ścieków opiera się na zbiornikach bezodpływowych i wywozie ścieków wozami asenizacyjnymi oraz przydomowych oczyszczalniach ścieków. Z terenami tymi wiąże się możliwość przenikania zanieczyszczeń do gleb i dalej wód gruntowych. W celu minimalizacji negatywnego oddziaływania konieczny jest dalszy rozwój systemów kanalizacyjnych oraz kontrola i modernizacja stosowanych zbiorników bezodpływowych i oczyszczalni przydomowych.

Analiza osiągania celów środowiskowych 1. Projekt studium dostosowuje planowane przeznaczenie terenu oraz sformułowane dla tego terenu kierunki i zasady zagospodarowania przestrzennego, w tym znaczący udział powierzchni zabudowy, do warunków geologiczno - hydrologicznych oraz związanych z tym uwarunkowań prawnych. 2. Projekt studium właściwie dba o rozwój infrastruktury wodno - kanalizacyjnej i wymuszając właściwe rozwiązana z zakresu gospodarki ściekowej, odgrywające znaczącą rolę w utrzymaniu właściwej jakości wód. 3. Projekt studium wyznacza grupę terenów - wyłączonych z zabudowy, odgrywające ważną rolę w prawidłowym zasilaniu poziomów wodonośnych. 4. Projekt studium wskazuje tereny wód powierzchniowych określając jednocześnie zasady zagospodarowania pozwalające na zachowanie aktualnego użytkowania tych terenów, co odgrywa znaczącą rolę w zasilaniu hydrologicznym i jakości wód. 5. Projekt studium nie wprowadza zapisów umożliwiających lokalizację przedsięwzięć mogących zawsze lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, na obszarach potencjalnego zagrożenia powodziowego o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% oraz w strefie ochrony pośredniej ujęcia wody, co odgrywa znaczącą rolę w utrzymaniu właściwej jakości wód.

Podsumowując, stwierdza się że realizacja ustaleń projektu planu umożliwi spełnienie celów środowiskowych dla jednolitych części wód podziemnych i powierzchniowych, wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz działu III ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tj. Dz. U. z 2017, poz. 1121 z późn. zm.).

5.3.4. Obiekty i obszary chronione na podstawie przepisów o ochronie zabytków W stosunku do zabytków wpisanych do ewidencji zabytków obowiązuje priorytet wymagań konserwatorskich: - uzgadnianie zamierzeń i działań inwestycyjnych, w trybie przepisów odrębnych, z organem ds. ochrony zabytków, - uzyskanie pozwolenia organu ds. ochrony zabytków dla wszelkich działań inwestorskich realizowanych w obiektach i na nieruchomościach wpisanych do rejestru zabytków.

Tabela 6. Wykaz obiektów nieruchomych wpisanych do Rejestru Zabytków położonych na obszarze gminy Dwikozy Numer Adres/ Lp. rejestru/dawny Obiekt Sołectwo Materiał Datowanie lokalizacja numer Zespół kościoła A.668/1-3 parafialnego pw. MB 87 z 20.05.1977, 444 Bolesnej 1 z 25.02.1957 oraz 19 - kościół Góry Wysokie murowane z 20.01.1966, 40 z - kaplica podziemna 01.03.1967 - ogrodzenie z kaplicami i bramkami A.669 2 Cmentarz parafialny Góry Wysokie 348 z 14.06.1988 Zespół kaplicy pw. Śś. A.670/1-2 Rocha i Jacka 162 z 14.04.1966 - dawna kaplica (dawna 3 oraz 102 z Nowe Kichary murowane baszta) 14.04.1977, 162 z - częściowo zachowany 14.04.1966 mur ogrodzenia Źródło: Materiały udostępnione przez Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Sandomierzu

Tabela 7. Wykaz obiektów nieruchomych ujętych w Wojewódzkie Ewidencji Zabytków położonych na obszarze gminy Dwikozy MIEJSCOW NR LP. OBIEKT ULICA NR MATERIAŁ DATOWANIE OŚĆ REJESTR 1 Bożydar dom 17 drewn. koniec XIX Nie istnieje 2 Czermin dom 6 drewn. 4 ćw. XIX 3 Dwikozy dom Ogrodowa 17 drewn. pocz. XX 4 Dwikozy dom Starowiejska 19 mur. 4 ćw. XIX 5 Dwikozy dom Starowiejska 38 mur. 4 ćw. XIX 6 Dwikozy kaplica p.w. NMP Sandomierska mur. 2 poł. XIX kapliczka przy drodze 7 Dwikozy mur. 1 poł. XIX do Gór Wysokich 8 Dwikozy młyn wodny Rzeczna mur. 1931 9 Gierlachów dom 111 drewn. 20 lata XX 10 Gierlachów dom 130 drewn ok. 1910 11 Gierlachów dom 136 drewn. 20 lata XX Góry 12 dom 89 drewn. 4 ćw. XIX Nie istnieje Wysokie kaplica podziemna Góry (Zespół kościoła 13 mur. koniec XVIII A.668/1-3 Wysokie parafialnego pw. MB Bolesnej) kościół Góry (Zespół kościoła mur. 14 XVIII A.668/1-3 Wysokie parafialnego pw. MB odbud. Bolesnej) ogrodzenie z kaplicami i bramkami Góry ok. 1856- 15 (Zespół kościoła mur. A.668/1-3 Wysokie 1860 parafialnego pw. MB Bolesnej) Góry mur. 16 plebania XIX Wysokie odbud. lokalizacja poza Kamień 17 dom 42 drewn. ok. 1920 obszarem Plebański gminy Dwikozy lokalizacja poza Kamień 18 dom 64 drewn. pocz. XX obszarem Plebański gminy Dwikozy 19 Kamień dom 84 drewn. 4 ćw. XIX lokalizacja

Plebański poza obszarem gminy Dwikozy lokalizacja poza Kamień 20 dom 85 drewn. 4 ćw. XIX obszarem Plebański gminy Dwikozy lokalizacja poza Kamień 21 dom 93 drewn. pocz. XX obszarem Plebański gminy Dwikozy lokalizacja poza 22 25 drewn. 4 ćw. XIX obszarem Mokoszyn dom gminy Dwikozy lokalizacja poza 23 Mokoszyn dom 121 drewn. 4 ćw. XIX obszarem gminy Dwikozy lokalizacja poza 24 Mokoszyn szkoła mur. pocz. XX obszarem gminy Dwikozy 25 Mściów dom 7 drewn. pocz. XX 26 Mściów dom 50 drewn. pocz. XX 27 Mściów dom 54 drewn. 3 ćw. XIX 28 Mściów dom 55 drewn. ok. 1850 baszta w ogrodzeniu Nowe dworu benedyktyn. mur. 29 XVII A.670/1-2 Kichary (Zespół kaplicy pw. (ruina) Śś. Rocha i Jacka) Nowe 30 dom 60 mur. – drewn. koniec XIX Kichary Nowe 31 dom 61 mur. XIX/XX Nie istnieje Kichary 32 Słupcza dom 230 drewn. ok. 1930 33 Szczytniki dom 20 drewn. ok. 1920 34 Winiarki dom 6 drewn. ok. 1920 35 Winiarki dom 64 drewn. 4 ćw. XIX Źródło: Materiały udostępnione przez Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Sandomierzu

Obiekty wpisane do rejestru bądź ewidencji wymagają ścisłego uwzględnienia w opracowywanych planach miejscowych, a ustalenia dotyczące ich ochrony winny wynikać z bieżącego udziału WKZ w procedurze planistycznej. Obszary, na których zlokalizowane są „obiekty rejestrowe” bądź wpisane do ewidencji powinny w pierwszej kolejności zostać objęte w opracowywanych przez gminę planach miejscowych.

5.3.5. Obszary i obiekty chronione na podstawie innych niż powyższe przepisów odrębnych 5.3.5.1. Gleby pochodzenia organicznego i grunty wysokich klas bonitacyjnych Grunty rolne I, II, III klasy bonitacyjnej podlegają ochronie na mocy ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tj. Dz. U. 2017, poz. 1161). Zgodnie z art. 7 ust.

1 i 2 tejże ustawy przeznaczenia gruntów rolnych na cele nierolnicze dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego i wymaga ono zgody ministra właściwego do spraw rozwoju wsi dla klas I-III. Ze względu na nowelizację ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Art. 10a. w brzmieniu: przepisów rozdziału 2 (Ograniczanie przeznaczania gruntów na cele nierolnicze i nieleśne) nie stosuje się do gruntów rolnych stanowiących użytki rolne, położonych w granicach administracyjnych miast), użytki rolne wytworzone z gleb pochodzenia mineralnego i organicznego (zaliczone dla klas I, II, III, IIIa i IIIb) oraz użytki rolne (klas IV, IVa, IVb, V i VI) wytworzone z gleb pochodzenia organicznego, położone w granicach administracyjnych miast, nie podlegają warunkom ochrony określonym w tej ustawie, a co za tym idzie nie ma konieczności uzyskiwania zgody na zmianę przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze poprzez ustalenie innego niż rolniczy sposób użytkowania gruntów rolnych. Na analizowanym obszarze występują gleby o klasie bonitacyjnej I-III.

5.3.5.2. Strefy ochronne wokół ujęć wód podziemnych Zgodnie z ustawą z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tj. Dz. U. z 2017, poz. 1121 z późn. zm.) w celu zapewnienia odpowiedniej jakości wody ujmowanej do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ze względu na ochronę zasobów wodnych, mogą być ustanawiane strefy ochronne ujęć wody. Na terenie gminy istnieje 5 ujęć wód podziemnych (ujęcie Winiary, Góry Wysokie, Romanówka, Garbów i Gałkowice), służących do zbiorowego zaopatrywania ludności w wodę pitną i na potrzeby gospodarstw domowych. Strefy ochrony bezpośredniej dla ww. ujęć wody stanowią jedynie wygrodzony teren ujęcia zawierający się w granicach działki na której jest posadowiona. Dla ww. ujęć wód nie ustalono stref ochrony pośredniej.

5.3.5.3. Lasy, lasy ochronne Lasy podlegają ochronie na mocy ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tj. Dz. U. 2017, poz. 1161). Zgodnie z art. 7 ust 1 i 2 tejże ustawy przeznaczenie gruntów leśnych na cele nieleśne dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego i wymaga ono zgody: 1) Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa dla gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa; 2) Marszałka województwa dla pozostałych gruntów leśnych. Ponadto cześć lasów na terenie gminy pełni funkcje lasów ochronnych. Kompleks leśny na terenie obrębu geodezyjnego Słupcza, o powierzchni 91,8 ha został zaliczony do lasów glebochronnych. Status lasów ochronnych wyklucza prowadzenie produkcyjnej działalności leśnej na ich obszarze.

5.4. Sozologia - najważniejsze zagrożenia środowiska oraz potencjalne źródła uciążliwości 5.4.1. Stan środowiska – jakość, zagrożenia i sposoby przeciwdziałania 5.4.1.1. Powietrze atmosferyczne Oceny jakości powietrza dokonuje się oddzielnie, uwzględniając kryteria ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Lista zanieczyszczeń jakie należy uwzględnić w ocenie dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia, obejmuje: benzen C6H6, dwutlenek azotu NO2, dwutlenek siarki SO2, tlenek węgla CO, ozon O3, pył PM2,5 pył PM10, ołów Pb w pyle PM10, arsen As w pyle PM10, kadm Cd w pyle PM10, nikiel Ni w pyle PM10, benzo(a)piren w pyle PM10. Do zanieczyszczeń, które należy uwzględnić w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony roślin zalicza się: dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOx, ozon O3. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. 2017, poz. 519 z późn. zm.) w ramach państwowego monitoringu środowiska dokonuje się obserwacji zmian i ocen jakości powietrza. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska zobowiązany jest do sporządzania ocen pięcioletnich, wykonywanych przynajmniej co 5 lat, na potrzeby ustalenia odpowiedniego sposobu oceny jakości powietrza w poszczególnych strefach oraz ocen rocznych wykonywanych co roku.

Podstawę do rocznej oceny jakości powietrza stanowią: poziomy dopuszczalne, docelowe oraz poziomy celów długoterminowych. Oceny dokonuje się dla kryterium ochrony zdrowia (w zakresie: benzenu, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, ołowiu, pyłu zawieszonego PM10, tlenku węgla, arsenu, kadmu, niklu, benzo(a)pirenu, ozonu i pyłu zawieszonego PM2,5 – począwszy od 2010 roku) oraz pod kątem ochrony roślin (w zakresie: tlenków azotu, dwutlenku siarki i ozonu). Ocena roczna poziomu substancji w powietrzu w poszczególnych strefach oraz klasyfikacja stref dotyczy zawsze pełnego roku pomiarowego. Klasyfikacji stref dokonuje się dla każdego zanieczyszczenia, na podstawie najwyższych stężeń na obszarze strefy. Końcowym wynikiem klasyfikacji jest określenie klasy dla każdej strefy i dla każdego zanieczyszczenia ze względu na ochronę zdrowia oraz pod kątem ochrony roślin. W 2015 r. gmina Dwikozy przynależała do strefy świętokrzyskiej (PL2602), drugą strefę stanowiło miasto Kielce. Żadne ze stanowisk pomiarowych monitoringu powietrza, z których wyniki wykorzystano w ocenach jakości powietrza w województwie świętokrzyskim, nie znajdowało się na terenie gminy Dwikozy. Najbliżej położony był punkt pomiarowy w Ożarowie (Osiedle Widok).

Strefa świętokrzyska uzyskała klasę C z powodu przekroczeń ponad dopuszczalną częstość stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 oraz przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Podobnie jak Kielce, ze względu na niedotrzymanie poziomu celu długoterminowego ozonu, strefa ta otrzymała klasę D2. Dla stref ze statusem klasy C, zgodnie z art. 91 ustawy - P.o.ś., zarząd województwa opracowuje, a sejmik województwa uchwala program ochrony powietrza, mający na celu osiągnięcie poziomów dopuszczalnych i docelowych w powietrzu oraz pułapu stężenia ekspozycji. Dla stref, w których przekraczane są poziomy dopuszczalne integralną część

55 programu ochrony powietrza lub jego aktualizacji stanowić ma plan działań krótkoterminowych. Klasa D2 skutkuje natomiast, w myśl art. 91a Ustawy, podjęciem długoterminowych działań naprawczych będących celem wojewódzkiego programu ochrony środowiska. Pozostałym strefom nadano status klasy A z uwagi na nieprzekraczanie (również ponad dozwoloną ilość) poziomu dopuszczalnego i docelowego dla każdej z ocenianych substancji. Ogólne wyniki klasyfikacji dla strefy świętokrzyskiej ze względu na ochronę zdrowia ludzi przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 8. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ludzi

Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy

** 6

Kod 2 Nazwa strefy 2

strefy ieszony

BaP

PM10

NikielNi

OłówPb

Arsen As Arsen

KadmCd

ozon O

benzenC

PM2,5(faza I)

benzo(a)piren

PM2,5(faza II)

pyłzaw

tlenek tlenek węgla CO

dwutlenek siarki dwutlenek azotu

strefa PL2602 A A C A A A A D2 A A A C A C1 świętokrzyska klasa A - klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego klasa C - klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach substancji przekraczających poziomy dopuszczalne bądź poziomy docelowe klasa C1 - klasa strefy dla pyłu zawieszonego PM2,5 o stężeniach przekraczających poziom dopuszczalny dla fazy II klasa D2 – klasa strefy dla ozonu o stężeniach przekraczających poziom celu długoterminowego * wg poziomu docelowego ** wg poziomu celu długoterminowego Źródło: WIOŚ, Kielce 2016

Podsumowując wyniki oceny rocznej i klasyfikacji stref dla kryterium ochrony roślin, strefę świętokrzyską pod względem dotrzymania wartości dopuszczalnych dla NOx i SO2 oraz poziomu docelowego O3 zakwalifikowano do klasy A. Natomiast z uwagi na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu, strefę świętokrzyską określono jako D2. Ogólne wyniki klasyfikacji stref w województwie świętokrzyskim ze względu na ochronę roślin przedstawia tabela poniżej.

Tabela 9. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy Nazwa strefy Kod strefy dwutlenek tlenki azotu Ozon O3* Ozon O3** siarki SO2 NOX strefa PL2602 A A A D2 świętokrzyska klasa A – klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego klasa D2 – klasa strefy dla ozonu o stężeniach przekraczających poziom celu długoterminowego * wg poziomu docelowego ** wg poziomu długoterminowego Źródło: WIOŚ, Kielce 2016

Klasyfikacja stref za 2015 rok sporządzona według kryterium ochrony zdrowia nie zmieniła się w porównaniu do roku 2014. W 2015 roku do klasy C zaliczono strefę świętokrzyską z powodu przekroczeń poziomów dopuszczalnych określonych dla pyłu

56 zawieszonego PM10 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Dla zanieczyszczeń: C6H6, NO2, SO2, CO oraz Pb, As, Cd, Ni w pyle zawieszonym PM10 oraz PM2,5 klasy dla strefy świętokrzyskiej utrzymały się na poziomie A. Tak jak w roku ubiegłym cały obszar województwa (obie strefy) zaliczono do klas A i D2 pod względem dotrzymania poziomu docelowego i za przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu. Ocena za 2015 rok wykonana dla kryterium ochrony roślin również nie zmieniła się w porównaniu do oceny za 2014 rok. Dla zanieczyszczeń: SO2 i NOx oraz O3 pod kątem poziomu docelowego, klasa strefy utrzymała się jako A, natomiast dla kryterium poziomu celu długoterminowego O3 ponownie strefie nadano klasę D2.

Zgodnie z art. 91 ustawy – P.o.ś. dla stref, w których poziom substancji w powietrzu odpowiednio przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub poziom docelowy (strefy klasy C), zarząd województwa, po zasięgnięciu opinii właściwych wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast i starostów, obowiązany jest określić, w drodze uchwały, program ochrony powietrza, mający na celu osiągnięcie dopuszczalnych i docelowych poziomów substancji w powietrzu. W wyniku oceny rocznej, obejmującej rok 2015, na liście stref zakwalifikowanych do opracowania POP znalazły się:  strefa miasta Kielce (ze względu na pył PM10, pył PM2,5 i B(a)P) - kryterium ochrony zdrowia;  strefa świętokrzyska (ze względu na pył PM10 i B(a)P) - kryterium ochrony zdrowia. Na terenie gminy Dwikozy zostały odnotowane przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)piranu, dlatego jest to obszar zakwalifikowany do opracowania programu ochrony powietrza.

Jak podaje „Ocena jakości powietrza w województwie świętokrzyskim w roku 2015” (WIOŚ, 2016) można wstępnie podać prawdopodobne przyczyny wystąpienia przekroczenia pyłów i B(a)P na wskazanych obszarach, a są to:  stosowanie paliw o wysokiej zawartości popiołu i siarki wraz ze spalaniem śmieci w kotłach o niskiej sprawności cieplnej,  wysoki udział indywidualnego ogrzewania na paliwa stałe w zaspokajaniu potrzeb grzewczych mieszkańców,  eksploatacja instalacji energetycznych o małej mocy,  duże straty energii cieplnej spowodowane złym stanem technicznym budynków,  emisja pochodząca z zabrudzenia jezdni oraz jej okolicy,  emisja powstająca w trakcie prac budowlanych,  lokalizacja obiektów przemysłowych w centrach miast,  niedostosowanie instalacji i urządzeń przemysłowych i energetycznego spalania paliw do obowiązujących standardów emisyjnych i imisyjnych,  niski poziom życia ludności,  niski poziom wiedzy ekologicznej,  niedostateczny poziom wydatków budżetowych na ograniczenie emisji zanieczyszczeń.

Gmina Dwikozy ze względu na swój rolniczy charakter nie posiada na swoim obszarze dużych obiektów pogarszających stan czystości powietrza. Na jakość powietrza wpływ ma przede wszystkim działalność miejscowych zakładów przemysłowych, lokalnych kotłowni ogrzewających szklarnie i tunele oraz indywidualnych palenisk domowych. Wpływ importu

57 zanieczyszczeń występuje w południowej części gminy, z obszaru miasta Sandomierza. Czynnikiem skażenia atmosfery są także spaliny samochodowe, szczególnie w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu (drogi krajowej nr 79 oraz drogi wojewódzkiej nr 777).

5.4.1.2. Gleby Na terenie gminy Dwikozy stan gleb z każdym rokiem się pogarsza – gleby ulegają degradacji, na co największy wpływ mają: rolnictwo, transport oraz budownictwo. Znaczące przekształcenia i zanieczyszczenia środowiska glebowego mają lokalny charakter. Najczęstszą przyczyną zanieczyszczenia gleb jest degradacja chemiczna i fizyczna. Do degradacji fizycznej dochodzi w skutek wzrostu urbanizacji (rozwój budownictwa i towarzyszącej mu infrastruktury). Erozja wodna i eksploatacja kruszywa to najczęstsze przyczyny degradacji fizycznej w gminie Dwikozy. Degradacja chemiczna jest efektem intensywnego nawożenia mineralnego i organicznego zanieczyszczenia przemysłowego oraz wzmożonym natężeniem ruchu kołowego. Na terenie miasta i gminy zanieczyszczenia gruntu występują również w miejscach nielegalnego gromadzenia odpadów.

Zgodnie z raportem „Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w latach 2011- 2012” (2013 r.) na terenie gminy był prowadzony monitoringu jakości gleb. Badania nad zawartością mikroelementów oraz potrzebami nawozowymi gleb prowadzi w ramach monitoringu jakości środowiska WIOŚ (wykorzystując materiały badawcze Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Kielcach oraz prace Instytutu Upraw i Nawożenia Gleb w Puławach, realizującego oceny jakości gleb w ramach monitoringu krajowego). Badania jakości gleb prowadzone są w cyklu 5-letnim od 1995 r. Prowadzone badania mają na celu określenie jakości gleb, monitoringu zmian w ich chemizmie oraz konieczności prowadzenia prac ochronnych. Starosta powiatu zobowiązany jest do prowadzenia rejestru obszarów, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleb, wraz z wykazem obszarów, dla których obowiązkowe jest przeprowadzenie rekultywacji. Na terenie województwa świętokrzyskiego do badań w ramach monitoringu krajobrazowego wytypowano 9 punktów pomiarowych. Na terenie powiatu sandomierskiego punkt taki jest zlokalizowany w miejscowości Winiarki (nr krajowego punktu monitoringu gleb sieci IUNiG – 375), w gminie Dwikozy. Dane pochodzące z tego punktu można uznać za reprezentatywne dla całej gminy, gdyż gleby są podobnego pochodzenia, antropopresja przemysłu i transportu jest podobna, struktura i sposób uprawy gruntów ornych są jednakowe. W glebach oznaczono: właściwości podstawowe (np. skład granulometryczny, odczyn w wodzie i 1 M KCl, zawartość przyswajalnych dla roślin form potasu, fosforu, magnezu i siarki, zawartość glinu ruchomego, procentową zawartość azotu i węgla, zawartość WWA), skład jonowy kompleksu sorpcyjnego gleb (np. zawartość wymiennych form Ca, Mg, K, Na, Al, H) oraz tzw. całkowitą zawartość składników chemicznych (np. Ca, Mg, K, Na, Fe, Al, Mn, Cd, Cu, Cr, Ni, Pb, Zn). W przypadku większości cech opisujących właściwości i jakość gleby nie obserwowano istotnych zmian na przestrzeni 15 lat w porównaniu ze stanem wyjściowym (czyli 1995 r.). Zmiany te nie obniżyły zdolności gleb do pełnienia ich funkcji. Generalnie można stwierdzić, że gleby województwa świętokrzyskiego charakteryzują się naturalną zawartością określonych składników chemicznych. Brak większych zmian w stężeniu mierzonych substancji czy pierwiastków wskazuje na niewielki ich dopływ na drodze antropogenicznej. Wybrane cechy określające właściwości i jakość badanych gleb w punkcie pomiarowym Winiarki odnotowane w 2010 r. zawiera poniższa tabela.

Tabela 10. Wybrane cechy określające właściwości oraz jakość gleb w pp Winiarki (gmina Dwikozy), zbadane w ramach Monitoringu Chemizmu Gleb Ornych Polski przez Instytutu Upraw i Nawożenia Gleb w Puławach w 2010 r. Cecha Wartość odczyn gleb mierzony w 1 M KCI 6,1 pH wysycenie kompleksu glebowego zasadami 87,81% zawartość pierwiastków przyswajalnych dla roślin: -1 fosfor przyswajalny 9,2 mg P2O5* 100g -1 potas przyswajalny 8,3 mg K2O*100g magnez przyswajalny 15,8 mg Mg*100g-1 -1 siarka przyswajalna 0,98 mg S-SO4*100g zawartość WWA w glebach użytków rolnych 175 ug*kg-1 zawartość pierwiastków śladowych: kadm 0,13 mg*kg-1 miedź 8,2 mg*kg-1 chrom 11,9 mg*kg-1 nikiel 13,5 mg*kg-1 ołów 10,5 mg*kg-1 cynk 33,3 mg*kg-1 Źródło: http://www.gios.gov.pl/chemizm_gleb/index.php?mod=monit

Jak podaje „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Dwikozy” z 2003 r. gleby występujące w gminie ze względu na minimalne zanieczyszczenia WWA i brak zanieczyszczeń metalami ciężkimi nadają się do upraw wszystkich rodzajów roślinności, bez obawy kumulacji tych zanieczyszczeń w materiale roślinnym. Obszar gminy Dwikozy nadaje się do produkcji zdrowej żywności ekologicznej, tworzenia gospodarstw ekologicznych, stosujących dobrą praktykę ekologizacji produkcji żywności.

5.4.1.3. Wody powierzchniowe Zgodnie z „Raportem o stanie środowiska w województwie świętokrzyskim w 2012 r.” do głównych czynników, które negatywnie wpływają na środowisko wodne zaliczamy :  źródła punktowe – ścieki odprowadzane w zorganizowany sposób systemami kanalizacyjnymi, pochodzące głównie z zakładów przemysłowych i z aglomeracji miejskich,  zanieczyszczenia obszarowe – zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów zurbanizowanych, nieposiadających systemów kanalizacyjnych oraz z obszarów rolnych i leśnych,  zanieczyszczenia liniowe – zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego, wytwarzane przez środki transportu i spłukiwane z powierzchni dróg lub torfowisk oraz pochodzące z rurociągów, gazociągów, kanałów ściekowych, osadowych. Głównym źródłem zanieczyszczenia wód jest działalność człowieka, ponieważ najwięcej zanieczyszczeń trafia do wód razem ze ściekami.

Podstawowym celem monitoringu wód powierzchniowych jest pozyskanie informacji o stanie wód w dorzeczach dla potrzeb planowania w gospodarowaniu wodami oraz oceny osiągania celów środowiskowych. Monitoring wód powierzchniowych, funkcjonujący w Polsce w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ), realizowany jest w punktach pomiarowych sieci krajowej, w odniesieniu do wyznaczonych jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), które oznaczają oddzielne i znaczące elementy wód powierzchniowych, takie jak:

struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części, sztuczny zbiornik wodny, jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne. Są to podstawowe jednostki w gospodarowaniu wodami.

W ramach wojewódzkiego programu Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2013-2015 badaniami objętych zostało 7 zlewni III poziomu wg Mapy Podziału Hydrograficznego Polski (MPHP) z 2007 r., leżących w całości lub częściowo na terenie województwa świętokrzyskiego. Na obszarze województwa świętokrzyskiego, leżącego na pograniczu dwóch regionów wodnych - Górnej i Środkowej Wisły, sieć monitoringu jakości wód powierzchniowych w latach 2013-2015 odnosiła się do 59 punktów pomiarowo-kontrolnych (ppk), w tym 56 ppk zlokalizowanych na rzekach i 3 ppk na zbiornikach zaporowych. Badaniami objętych zostało łącznie 55 jednolitych części wód, w tym 53 JCWP rzecznych i 2 JCWP na zbiornikach zaporowych, w ramach: monitoringu operacyjnego, monitoringu wód na obszarach chronionych oraz monitoringu badawczego. Badania w ramach monitoringu diagnostycznego prowadzone były w latach 2011-2012, a wyniki uwzględnione zostały w ocenie za 2015 rok, zgodnie z zasadą dziedziczenia. W latach 2013-2015 w ramach monitoringu obszarów chronionych zakresem monitoringu diagnostycznego objęto 6 JCWP na obszarach ochrony siedlisk i gatunków – Natura 2000. Na terenie gminy Dwikozy znajduje się ppk Opatówka-Słupcza zlokalizowany na rzece Opatówce. Na podstawie badań wykonanych w tym punkcie dokonano oceny stanu jakości JCWP Opatówka od Żychawy do ujścia (PLRW20009231499). Monitoringiem jakości wód powierzchniowych objęta jest także rzeka Wisła, jednak ppk znajdują się już poza terenem gminy. Najbliżej położonym ppk w badaniach WIOŚ w Kielcach jest punkt pomiarowo- kontrolny, dla jednolitych części wód Wisły od Wisłoki do Sanu, położony w Sandomierzu. W badaniach lubelskiego WIOŚ badane są jednolite części wód Wisły od Sanu do Sanny z punktem pomiarowo-kontrolnym w Annopolu, na drugim brzegu Wisły w stosunku do miasta i gminy Zawichost. Wyniki pomiarów dla ppk Opatówka-Słupcza (dla Opatówki) oraz ppk Wisła-Annopolu (dla Wisły) przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 11. Jakość wód Opatówki w ppk Opatówka-Słupcza i Wisły w ppk Wisła - Annopol Ocena Klasyfikacja wskaźników i elementów jakości wód Punkt Stan/ spełnienia Stan STAN Pomiarowo- potencjał wymagań dla Rodzaj Elementy Chemiczny Klasa jcw Kontrolny ekologiczny obszarów Badane elementy decydujące o wynikowa chronionych klasie Elementy IV Fitobentos Fitobentos biologiczne Elementy hydromorfolo II S N giczne Opatówka- (stan/ (nie spełnia – Stan fizyczny Słupcza Brak oceny stan zły potencjał ze względu na (temperatura), warunki (2014 r.) słaby) fitobentos) Elementy tlenowe, zasolenie, fizykochemicz II zakwaszenie, substancje ne biogenne, bez wybranych substancji szczególnie szkodliwych Wisła – S N Fitoplankton, makrofity, Makrobezkrę D Elementy Annopol (stan/ (nie spełnia – IV makrobezkręgowce, gowce, stan zły (stan dobry) biologiczne (2012-2015 potencjał ze względu na ichtiofauna ichtiofauna

60 r.) słaby) fitoplankton Elementy oraz hydromorfolo I eutrofizację) giczne Stan fizyczny (temperatura), warunki Elementy tlenowe (bez ChZT-Cr), fizykochemicz II zasolenie, zakwaszenie, ne substancje biogenne, wybrane substancje szczególnie szkodliwe Źródło: WIOŚ, Kielce i Lublin 2015

Silnie zmieniona JCWP Opatówka od Żychawy do ujścia, w której zlokalizowany jest badany punkt Opatówka – Słupcza, badana była w roku 2014 w ramach monitoringu operacyjnego i monitoringu wód na obszarach chronionych. W roku 2013 i 2015 nie prowadzono badań Opatówki. Ocena JCWP została dokonana na podstawie, odziedziczonych z roku 2014, wyników klasyfikacji elementów biologicznych: fitobentos w klasie IV, elementów fizykochemicznych z grupy 3.1-3.5 (z roku 2014) w zakresie klas I - II oraz elementów hydromorfologicznych, którym na podstawie prowadzonych obserwacji terenowych przypisano klasę II. Potencjał ekologiczny JCWP oceniono jako słaby. Dodatkowo odziedziczono ocenę wód na obszarach chronionych. Wymogi nie zostały spełnione dla obszarów wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych (IV klasa fitobentosu). Stan jednolitej części wód oceniono jako zły, o czym przesądził słaby potencjał ekologiczny, a tym samym nie zostały spełnione wymogi dla obszarów chronionych. Źródłem zanieczyszczeń JCWP Opatówka od Żychawy do ujścia są m.in.:  oczyszczalnia mechaniczno – biologiczna w Opatowie (poprzez JCWP Opatówka do Żychawy);  Zakład Gospodarki Komunalnej w Lipniku - oczyszczalnia ścieków we Włostowie (poprzez rów do rzeki Tudorówki);  Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego w Dwikozach;  Spółdzielnia Mieszkaniowa w Dwikozach4.

Na terenie gminy Dwikozy największy wpływ na jakość wód powierzchniowych ma przede wszystkim słabo rozwinięta gospodarka wodno-ściekowa (przede wszystkim sieć kanalizacyjna), brak kanalizacji deszczowej na terenie większych miejscowości oraz zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego (nawozy sztuczne, środki ochrony roślin, ścieki sanitarne i gnojowica). Mniejszy wpływ na jakość wód powierzchniowych mają zanieczyszczenia związane z ruchem kołowym (głównie substancjami ropopochodnymi) oraz dzikie wysypiska śmieci. Decydujący wpływ na jakość wód powierzchniowych będzie miał kompleksowy rozwój gospodarki wodno-ściekowej, zarówno w gminie jak i na obszarach sąsiednich.

Jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) Gmina Dwikozy znajduje się w obszarze:  jednolitej części wód powierzchniowych oznaczonym europejskim kodem PLRW2000623169 - Czyżówka, zaliczonym do regionu wodnego Górnej Wisły. JCWP posiada status naturalnej części wód, której stan/potencjał oceniono jako zły.

4 Zgodnie z informacjami przekazanymi od UG Spółdzielnia Mieszkaniowa w Dwikozach jest podłączona do sieci kanalizacyjnej, a ścieki odprowadzone są do oczyszczalni ścieków w Dwikozach. 61

Rozpatrywana jednolita część wód powierzchniowych jest zagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych, tj. utrzymania co najmniej dobrego stanu/potencjału ekologicznego i co najmniej dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych do roku 2015;  jednolitej części wód powierzchniowych oznaczonym europejskim kodem PLRW2000212319 - Wisła od Sanu do Sanny, zaliczonym do regionu wodnego Górnej Wisły. W planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 258, poz. 1549), ta JCWP posiada status silnie zmienionej części wód, której stan/potencjał oceniono jako zły. Rozpatrywana jednolita część wód powierzchniowych jest niezagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych, tj. utrzymania co najmniej dobrego stanu/potencjału ekologicznego i co najmniej dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych do roku 2015;  jednolitej części wód powierzchniowych oznaczonym europejskim kodem PLRW2000623152 - Smugi, zaliczonym do regionu wodnego Górnej Wisły. JCWP posiada status naturalnej części wód, której stan/potencjał oceniono jako zły. Rozpatrywana jednolita część wód powierzchniowych jest zagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych, tj. utrzymania co najmniej dobrego stanu/potencjału ekologicznego i co najmniej dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych do roku 2015;  jednolitej części wód powierzchniowych oznaczonym europejskim kodem PLRW20009231499 - Opatówka od Żychawy do ujścia, zaliczonym do regionu wodnego Górnej Wisły. JCWP posiada status naturalnej części wód, której stan/potencjał oceniono jako zły. Rozpatrywana jednolita część wód powierzchniowych jest zagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych, tj. utrzymania co najmniej dobrego stanu/potencjału ekologicznego i co najmniej dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych do roku 2015;  jednolitej części wód powierzchniowych oznaczonym europejskim kodem PLRW20001621992 - Prypeć, zaliczonym do regionu wodnego Górnej Wisły. JCWP posiada status naturalnej części wód, której stan/potencjał oceniono jako zły. Rozpatrywana jednolita część wód powierzchniowych jest zagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych, tj. utrzymania co najmniej dobrego stanu/potencjału ekologicznego i co najmniej dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych do roku 2015;  jednolitej części wód powierzchniowych oznaczonym europejskim kodem PLRW20002121999 - Wisła od Wisłoki do Sanu, zaliczonym do regionu wodnego Górnej Wisły. JCWP posiada status silnie zmienionej części wód, której stan/potencjał oceniono jako zły. Rozpatrywana jednolita część wód powierzchniowych jest zagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych, tj. utrzymania co najmniej dobrego stanu/potencjału ekologicznego i co najmniej dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych do roku 2015.

5.4.1.4. Wody podziemne Badania i klasyfikację wód podziemnych w punktach sieci krajowej w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wykonuje Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie przy koordynacji i na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach

62 nie prowadził w latach 2013-2015 badań wód podziemnych w ramach monitoringu regionalnego. Badania wód podziemnych prowadzono w punktach sieci krajowej w ramach monitoringu operacyjnego, którym obejmuje się jednolite części wód podziemnych uznane za zagrożone niespełnieniem określonych dla nich celów środowiskowych. Łącznie na terenie województwa świętokrzyskiego wody podziemne przebadano w 40 punktach. Klasyfikacja jakości wód podziemnych w województwie świętokrzyskim, badanych w latach 2013-2015, wskazuje na dobry stan chemiczny w 28 punktach (70 % – klasa II, III), w pozostałych 12 punktach (30 % – klasa IV i V) wody charakteryzują się słabym stanem chemicznym. O jakości zwykłych wód podziemnych w ramach monitoringu operacyjnego decydowały głównie podwyższone zawartości żelaza, manganu, niklu, potasu, wapnia, cynku, amoniaku i siarczanów. W ramach wyżej opisanego monitoringu operacyjnego, w 2013 r. badane były wody podziemne w obrębie JCWPd 125 w punkcie Mściów (2705) położonym na terenie gminy Dwikozy. Również w latach 2011-2012 poddano ocenie jakość wód podziemnych w tym punkcie. Wyniki przedstawia poniższa tabela. Wody w tym punkcie zostały zaklasyfikowane do III klasy tj. do wód o zadowalającej jakości i o dobrym stanie chemicznym.

Tabela 12. Jakość wód podziemnych w punkcie sieci krajowej Mściów w latach 2011 - 2013 (źródło GIOŚ/PMŚ)

Źródło: WIOŚ, Kielce 2016

Zanieczyszczenie wód podziemnych związane jest przede wszystkim z niedostatecznym stopniem rozwoju kanalizacji sanitarnej na terenie gminy, szczególnie w odniesieniu do obszarów, gdzie występowanie gruntów podatnych na infiltrację zanieczyszczeń umożliwia ich przedostawanie się do wód podziemnych. Wody podziemne ulegają przeobrażeniom antropogenicznym w stopniu niewielkim. Czynnikiem wpływającym na pogorszenie stanu wód podziemnych jest eutrofizacja powierzchniowych warstw litosfery, związana z nadmiernym nawożeniem i intensyfikacją gospodarki rolnej. Powstające tutaj, szkodliwe związki przedostają się do wód gruntowych, a następnie zatruwają źródła wody pitnej, co stwarza zagrożenie dla zdrowia ludzi korzystających z wiejskich ujęć wody. Największym źródłem zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego są niewłaściwie składowane odchody zwierzęce (niewiele gospodarstw ma zbiorniki na gnojówkę i gnojowicę) zawierające więcej biogenów aniżeli ścieki miejskie. Zagrożenia powstają również w wyniku składowania obornika na nieszczelnych płytach obornikowych lub w pryzmach na polach. Równie istotne zagrożenie dla jakości wód podziemnych, stanowią istniejące na terenie gminy dzikie składowiska odpadów, stacje paliw czy też magazyny środków chemicznych. Problemem są również niekontrolowane zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych, czemu zapobiec można byłoby poprzez stworzenie przez gminę aktualnego spisu zbiorników bezodpływowych, z ich pełną charakterystyką i warunkami eksploatacji. Wpływ na poziom wód gruntowych ma również powierzchniowa eksploatacja surowców, powodująca powstanie leja depresyjnego w sąsiedztwie wyrobisk i zmian w bilansie wodnym terenu.

Jednolite części wód podziemnych (JCWPd) Gmina Dwikozy znajduje się w obszarze:  jednolitej części wód podziemnych oznaczonym europejskim kodem PLGW2200105, zaliczonym do regionu wodnego Górnej Wisły. Stan ilościowy JCWPd oceniono jako dobry, a chemiczny – słaby (na podstawie badań w 2012 r.). Rozpatrywana jednolita część wód podziemnych jest zagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych, tj. osiągnięcia lub utrzymania co najmniej dobrego stanu ilościowego i chemicznego wód podziemnych do roku 2015;  jednolitej części wód podziemnych oznaczonym europejskim kodem PLGW2200124, zaliczonym do regionu wodnego Górnej Wisły. Stan ilościowy JCWPd oceniono jako dobry, a chemiczny – dobry. Rozpatrywana jednolita część wód podziemnych jest niezagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych, tj. osiągnięcia lub utrzymania co najmniej dobrego stanu ilościowego i chemicznego wód podziemnych do roku 2015;  jednolitej części wód podziemnych oznaczonym europejskim kodem PLGW2200125, zaliczonym do regionu wodnego Górnej Wisły. Stan ilościowy JCWPd oceniono jako dobry, a chemiczny – dobry. Rozpatrywana jednolita część wód podziemnych jest niezagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych, tj. osiągnięcia lub utrzymania co najmniej dobrego stanu ilościowego i chemicznego wód podziemnych do roku 2015;  jednolitej części wód podziemnych oznaczonym europejskim kodem PLGW2200126, zaliczonym do regionu wodnego Górnej Wisły. Stan ilościowy JCWPd oceniono jako dobry, a chemiczny – słaby (na podstawie badań od 2010 r.). Rozpatrywana jednolita część wód podziemnych jest zagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych, tj. osiągnięcia lub utrzymania co najmniej dobrego stanu ilościowego i chemicznego wód podziemnych do roku 2015;  jednolitej części wód podziemnych oznaczonym europejskim kodem PLGW2200127, zaliczonym do regionu wodnego Górnej Wisły. Stan ilościowy JCWPd oceniono jako dobry, a chemiczny – dobry. Rozpatrywana jednolita część wód podziemnych jest niezagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych, tj. osiągnięcia lub utrzymania co najmniej dobrego stanu ilościowego i chemicznego wód podziemnych do roku 2015.

5.4.1.5. Gospodarka ściekowa System kanalizacyjny w gminie nie jest wystarczający. Według danych statystycznych (BDL, GUS) w 2015 r. długość czynnej sieci kanalizacji sanitarnej wynosiła 12,3 km, a liczba przyłączy – 199 (połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania). Z kanalizacji pod koniec 2015 r. korzystały 832 osoby, tj. około 9,4% mieszkańców gminy. W związku z powyższym pozostałe tereny (zwłaszcza mieszkaniowe), wymagają podłączenia do systemu kanalizacyjnego. Na obszarze gminy Dwikozy eksploatowane są dwa lokalne systemy kanalizacyjne zlokalizowane we wsi Dwikozy dla terenów zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego i chłodni, osiedla zabudowy wielorodzinnej i okolicznych gospodarstw oraz system wybudowany dla zespołu obiektów użyteczności publicznej (Urząd Gminy, Poczta, Posterunek Policji oraz trzy budynki mieszkalne). Zatem ścieki komunalne kolektorami kanalizacji grawitacyjnej przy pomocy przepompowni sieciowych i przepompowni przydomowych dostarczane są do mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków

64 komunalnych w Dwikozach, która obsługuje wyłącznie część mieszkańców miejscowości Dwikozy. Gminna biologiczno-mechaniczna oczyszczalnia w Dwikozach (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym Starosty Sandomierskiego RO.XIII.oś.6341.17.2016 z dnia 18 maja 2016 r.) ma przepustowość nominalną Q śrd = 574 m3/d – zrzut ścieków oczyszczonych odbywa się cyklicznie, maksymalnie do 4-ch zrzutów na dobę Qmax rocznie = 209 510 m3/rok Odbiornikiem wód oczyszczonych jest rzeka Prypeć w km 3+320 brzegu lewego. Oczyszczalnia nie posiada strefy ochrony sanitarnej. Z kolei oczyszczalnia ścieków przy Urzędzie Gminy w Dwikozach (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym Starosty Sandomierskiego RO.XIII.oś.6223/11/07 z dnia 5 października 2007 r.) ma przepustowość nominalną Qśr d = 9,0 m3/d oraz Qmax h = 1,6 m3/h. Pozwolenie zezwala na wprowadzanie oczyszczonych ścieków bytowych do rzeki Opatówki w km 4+680 . W ramach zakładów przemysłowych i obiektów użyteczności publicznej występują lokalne systemy kanalizacyjne sprowadzone do urządzeń oczyszczających ścieki. W pozostałych przypadkach ścieki bytowo-gospodarcze najczęściej gromadzone są w bezodpływowych zbiornikach ścieków, a następnie zagospodarowywane na własnych polach i łąkach lub w przypadku nowo wybudowanych domów - oczyszczane w lokalnych, przydomowych oczyszczalniach ścieków. Część ścieków odprowadzana jest bezpośrednio do zarurowanych rowów przydrożnych lub rowów melioracyjnych.

5.4.1.6. Gospodarka odpadami Gospodarowaniem odpadami komunalnymi na terenie gminy Dwikozy zajmuje się Ekologiczny Związek Gmin Dorzecza Koprzywianki, w którego skład wchodzą również gminy: Baćkowice, Bogoria, Iwaniska, Klimontów, Koprzywnica, Łoniów, Samborzec, Sandomierz, Lipnik, Obrazów, Opatów, Sadowie i Osiek. Gmina przystąpiła do związku w 2013 r. System gospodarki odpadami komunalnymi polega na odbiorze zebranych od mieszkańców i instytucji odpadów zmieszanych w pojemnikach, kontenerach, koszach ulicznych i workach na śmieci i wywożeniu ich na składowisko odpadów poza teren gminy.

Gmina Dwikozy posiadają uregulowaną gospodarkę odpadami stałymi, prowadzoną zgodnie z „Planem gospodarki odpadami dla województwa świętokrzyskiego 2016-2022” (2016 r.) oraz zgodnie z „Regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie ekologicznego związku gmin dorzecza Koprzywianki”. Podstawowym sposobem unieszkodliwiania odpadów jest ich deponowanie na składowiskach. Na terenie gminy nie ma czynnego składowiska odpadów.

Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Świętokrzyskiego na lata 2016-2022 przewiduje, że gmina Dwikozy została zakwalifikowana do regionu 1, który jest i będzie obsługiwany przez Regionalny Zakład Zagospodarowania Odpadów (RZZO) Janczyce5, gm. Baćkowice (utworzony w 2005 r.). Na terenie ww. zakładu znajdują się trzy instalacje służące do zagospodarowania odpadów:  instalacja mechanicznego przetwarzania odpadów;  instalacja do stabilizacji odpadów biodegradowalnych;

5 Rolą zakładu jest kompleksowe przetworzenie odpadów komunalnych pochodzących z regionu, na którym zakłady te są zlokalizowane. RZZO są zobowiązane do zapewnienia: - mechaniczno – biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych, - przetwarzania selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów, - składowania odpadów powstających w procesie mechaniczno – biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych. 65

 składowisko. Zakład w Janczycach został zmodernizowany i oddany do użytku w styczniu 2015 r. Celem rozbudowy Zakładu było dostosowanie obiektu do obowiązujących przepisów w odniesieniu do:  ograniczenia ilości składowanych odpadów przyjmowanych do zakładu, poprzez ich zagospodarowanie w instalacji mechaniczno-biologicznego przetwarzania,  zapewnienia redukcji odpadów ulegających biodegradacji kierowanych do składowania,  rozwój systemu selektywnej zbiórki odpadów i zagospodarowania odpadów z systemu zbiórki selektywnej,  zapewnienia poziomów odzysku i recyklingu odpadów papieru, szkła, tworzyw sztucznych i metali pochodzących ze strumienia odpadów komunalnych oraz odpadów opakowaniowych,  umożliwienia odzysku energetycznego odpadów komunalnych poprzez wytwarzanie komponentów do produkcji paliwa z odpadów z frakcji lekkiej zmieszanych odpadów komunalnych,  zagospodarowanie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, podniesienie poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa poprzez stworzenie warunków do prowadzenia edukacji ekologicznej społeczeństwa. Inwestycja obejmowała budowę nowoczesnych obiektów: sortowni i kompostowni oraz wyposażenie tych instalacji w maszyny i sprzęt. Na ternie ww. Zakładu zlokalizowany jest również Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych, do którego mieszkańcy gminy mogą własnym transportem bezpłatnie dostarczać wskazane odpady.

Wywóz stałych niesegregowanych odpadów komunalnych z terenu gminy Dwikozy prowadzony jest w sposób zorganizowany przez firmy posiadające stosowne zezwolenie na działalność w tym zakresie. Na terenie gminy Dwikozy funkcjonuje system zbiórki selektywnej odpadów komunalnych, gromadzonych w pojemnikach lub kontenerach o pojemności 120, 240, 1100, 1, 2,2 m3, 5m3, 7m3 lub w workach wg określonego koloru w zależności od rodzaju zabudowy. Postępowanie z pozostałymi odpadami, w tym niebezpiecznymi, określa aktualny WPGO, GPGO i przepisy odrębne.

Problemem na terenie gminy są „dzikie” wysypiska odpadów, szczególnie widoczne w rejonach dróg przebiegających przez lasy, na obrzeżach lasów oraz na terenach po nielegalnym wydobyciu surowców mineralnych.

5.4.1.7. Przekształcenia powierzchni ziemi, powierzchniowe ruchy masowe Na terenie gminy występują udokumentowane naturalne zagrożenia mogące wpływać na rzeźbę terenu. Zgodnie z rejestracją i inwentaryzacją naturalnych zagrożeń geologicznych na terenie całego kraju (ze szczególnym uwzględnieniem osuwisk oraz innych zjawisk geodynamicznych) , na terenie gminy występuje 10 osuwisk aktywnych lub mało aktywnych. Szczegółowe dane na ich temat zawiera Tabela 2. Jak wcześniej wspomniano na terenie gminy występują także obszary predysponowane do osuwania się mas ziemnych (zgodnie z danymi Państwowego Instytutu Geologicznego).

Naturalne zagrożenia geologiczne w postaci ruchów masowych mogą występować w dolinach (przede wszystkim w dolinie Wisły oraz Opatówki) i wąwozach pokrytych lessami. Ruchy masowe nasilają się wczesną wiosną i jesienią, ze względu na intensywniejsze opady o tej porze roku i w związku z tym większe uwilgocenie gruntu, rozmarzanie wierzchniej warstwy gruntu i znaczne różnice temperatur, podcięcie powierzchni lub jej nadmierne obciążenie. Tempo i natężenie ruchów masowych silniejsze jest na stromych zboczach, w miejscach gdzie występuje cieńsza pokrywa glebowa o małej spoistości oraz ubogiej szacie roślinnej. Najliczniejsze i najbardziej widoczne są zmiany spowodowane przez człowieka. W przypadku gminy najbardziej znacząca jest powierzchniowa eksploatacja surowców – zarówno czynne jak i zamknięte obiekty. Na terenie gminy wydobycie surowców prowadziło się, w oparciu o koncesje, w rejonie wsi Podgaje, Szczytniki, Nowy Kamień, Bożydar i Góry Wysokie. Wydobycie prowadzone było metodą odkrywkową. W związku z dużym wpływem jaki wywiera powierzchniowa eksploatacja kopalin na środowisko, istotne jest przeprowadzenie rekultywacji po jej zakończeniu. Sposób prowadzenia prac - w przypadku wydobycia opartego na koncesji, określony jest w jej treści a wymóg jej przeprowadzenia spoczywa na właścicielu/przedsiębiorcy. Pozostałe zmiany o mniejszej skali oddziaływania, to głównie wykopy i nasypy drogowe, prace związane z zabudową mieszkaniową, infrastrukturą techniczną (w tym urządzeniami i obiektami melioracji).

5.4.1.8. Zagrożenie powodziowe Szczegółowe granice obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi wraz z oceną ryzyka powodziowego zawiera załącznik graficzny do studium. Granice tych obszarów pochodzą z map zagrożenia powodziowego (MZP) i mapy ryzyka powodziowego (MRP), które są dokumentem urzędowym w myśl art. 76 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeksu postępowania administracyjnego (dokumentem planistycznym). Zgodnie z art. 88f ust. 5 ustawy Prawo wodne, przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego obszary stanowią podstawę do planowania i zagospodarowania przestrzennego na różnych poziomach. Granice obszarów zagrożenia powodziowego, o których mowa w art. 88d ust. 2, można uwzględniać w:  koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,  planie zagospodarowania przestrzennego województwa,  miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego,  decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzji o warunkach zabudowy. Na mapach zagrożenia powodziowego, o których mowa w art. 88d ust. 2, przedstawia się w szczególności: 1) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat lub na których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia ekstremalnego; 2) obszary szczególnego zagrożenia powodzią (zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 6c ustawy Prawo wodne): a) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat; b) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat;

c) obszary między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przymuliska, o których mowa w art. 18, stanowiące działki ewidencyjne; d) pas techniczny w rozumieniu art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej; 3) obszary obejmujące tereny narażone na zalanie w przypadku: − zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego, − zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwsztormowego.

W związku z tym, do ww. obszarów mają zastosowanie przepisy działu Va (ochrona przed powodzią) ustawy Prawo Wodne, w szczególności Art. 88l ust. 1, zgodnie z którym: Na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią zabrania się wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe, w tym: 1) wykonywania urządzeń wodnych oraz budowy innych obiektów budowlanych, z wyjątkiem dróg rowerowych; 2) sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrze-by regulacji wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub służącej do wzmacniania brzegów, obwałowań lub odsypisk; 3) zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskiego, a także utrzymywaniem, odbudową, rozbudową lub przebudową wałów przeciwpowodziowych wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie. Jeżeli nie utrudni to ochrony przed powodzią, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej może, w drodze decyzji, na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, zwolnić od ww. zakazów.

5.4.1.9. Klimat akustyczny Hałas jest jednym z rodzajów zanieczyszczeń, do którego zaliczane są dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16000 Hz. W rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (tj. Dz. U. 2014 poz. 112), określone zostały dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku. Poziomy te określono w zależności od rodzaju terenu (zabudowa mieszkaniowa, tereny uzdrowiskowe, rekreacyjno-wypoczynkowe, szpitale oraz domy opieki społecznej i budynki związane ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci), uwzględniając przy tym rodzaj obiektu lub działalności będące źródłem hałasu, a także pory dnia i nocy.

Hałas komunikacyjny tj. pochodzący od środków transportu Hałas komunikacyjny jest największym źródłem emisji hałasu w środowisku, szczególnie uciążliwy jest dla aglomeracji miejskich. Na terenie gminy Dwikozy przyczyną hałasu komunikacyjnego jest ruch drogowy i kolejowy. Ostatnie badania pomiaru hałasu na terenie gminy Dwikozy przeprowadzone były w 2014 r. W roku 2014 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach w ramach wojewódzkiego programu PMŚ na lata 2013-2015 wykonywał pomiary monitoringowe hałasu drogowego na terenie następujących miejscowości: Stąporków, Busko-Zdrój, Ruda Maleniecka, Ożarów, Iwaniska, Koprzywnica, Wiślica oraz Dwikozy.

Monitoring hałasu obejmował pomiary, które posłużyły do określenia wskaźników długookresowych (LDWN i LN) mających zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem oraz krótkookresowych (LAeqD i LAeqN), mających zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska. W przypadku badań w celu określenia wskaźników długookresowych pomiary prowadzono przez 4 doby w dni powszednie i 2 doby podczas weekendu, w 1 punkcie pomiarowym w Stąporkowie, a w przypadku badań w celu określenia wartości wskaźników LAeqD oraz LAeqN pomiary odbyły się raz w roku – w ciągu 1 doby w każdym z 9 punktów. Podczas pomiarów jednocześnie rejestrowane były warunki atmosferyczne, a także wartości parametrów ruchu. W przypadku badań krótkookresowych przekroczenia wystąpiły w większości punktów pomiarowych. Przekroczenia mieściły się w 2 przedziałach: 0-2,6 dB (Busko Zdrój, Iwaniska, Wiślica) oraz 4-5,8 dB (Stąporków, Ruda Maleniecka, Koprzywnica, Dwikozy). Jedyną miejscowością, w której nie odnotowano przekroczeń poziomów hałasu był Ożarów, a najniższe przekroczenia wystąpiły w Wiślicy (0,2-0,3 dB).

Tabela 13. Wyniki pomiarów i ocena hałasu drogowego w miejscowości Dwikozy w roku 2014

LAeq D - równoważny poziom dźwięku A dla pory dnia (rozumianej jako przedział czasu od godz. 6 do godz. 22), wyrażony w decybelach (dB) LAeq N – równoważny poziom dźwięku A dla pory nocy (rozumianej jako przedział czasu od godz. 22 do godz. 6), wyrażony w decybelach (dB) Źródło: WIOŚ, Kielce 2015

Najbardziej uciążliwa są: droga krajowa nr 79 oraz droga wojewódzka nr 777. W związku z dynamicznym wzrostem natężenia ruchu (głównie tranzytowego) na uciążliwości spowodowane nadmiernym hałasem na terenie gminy narażeni są mieszkańcy wsi, których posesje zlokalizowane są przy drodze krajowej i drodze wojewódzkiej. Na odcinkach przebiegających przez miejscowości zabudowa często ma charakter ulicowy, co zwiększa oddziaływanie hałasu komunikacyjnego na mieszkańców tych terenów. Przeprowadzane modernizacje nawierzchni oraz poszerzenia szerokości jezdni (zwiększenie płynności ruchu), przyczyniają się do znacznego polepszenia klimatu akustycznego w obszarze gęstej zabudowy mieszkaniowej. Zagrożenie hałasem wynikające z eksploatacji szlaku kolejowego jest znacząco odczuwalne szczególnie w najbliższym otoczeniu torowisk. O poziomie hałasu na obszarach znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie linii kolejowych decydują takie czynniki jak: natężenie ruchu, ilość pociągów towarowych (w ogólnej liczbie składów pociągów), prędkość i płynność ruchu pociągów, położenie torów, stan techniczny taboru kolejowego oraz torowiska, ukształtowanie terenu, przez który przebiega linia kolejowa, odległość pierwszej linii zabudowy od skrajnego toru. Z zachodu na południowy-wschód gminy przebiega linia kolejowa linia kolejowa nr 25 Łódź Kaliska – Dębica. Z uwagi na obsługę jedynie ruchu towarowego (kolej nie pełni obecnie żadnej roli w obsłudze mieszkańców) oraz jej przebieg

69 przez tereny niezurbanizowane (poza samą miejscowością Dwikozy) nie stwarza żadnych istotnych zagrożeń.

Hałas przemysłowy tj. pochodzący z obiektów przemysłowych i usługowych; głównie z zainstalowanych tam urządzeń i maszyn Zakłady przemysłowe, a przede wszystkim instalacje znajdujące się na ich terenie: sprężarki, urządzenia chłodnicze, transport wewnątrz zakładów itp. są poważnym źródłem hałasu (zwłaszcza w porze nocnej). Hałas przemysłowy stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym, występujące głównie na terenach sąsiadujących z zakładami produkcyjnymi. Hałas emitowany przez zakłady usługowe i produkcyjne dotyka procentowo niewielkiego odsetka w ogólnej liczbie osób zagrożonych hałasem. Odczuwalny poziom hałasu jest indywidualnym dla każdego obiektu i zależy od wielkości i jakości parku maszynowego, izolacji poszczególnych pomieszczeń i całych hal produkcyjnych, procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznych sąsiadujących z nim terenów. Wewnątrz hal przemysłowych hałas może sięgać poziomu 80 - 125 dB. W sąsiedztwie zakładów przemysłowych poziomy dźwięku osiągają wartości od 50 dB (mało uciążliwe) do 90 dB (bardzo uciążliwe). Na terenie gminy Dwikozy brak jest zakładów, które emitowałyby hałas o poziomie ponadnormatywnym. Większość zakładów usługowych i przemysłowych prowadzi drobną działalność i/lub jest usytuowana w dalszej odległości od zabudowy mieszkaniowej.

Hałas komunalny tj. występujący w budynkach mieszkalnych (głównie wielorodzinnych) i w obiektach użyteczności publicznej Hałas wewnątrz osiedlowy wiąże się z wykonywaniem codziennych czynności ludzkich i powodowany jest przez urządzenia służące temu np. pracę silników samochodowych (wywożenie śmieci, dostawy do sklepów), głośną muzykę itp. Do tych hałasów dołącza często uciążliwy hałas wewnątrz budynku, powodowany zazwyczaj lokalizacją w piwnicach lub w parterze lokali usługowych, wadliwym funkcjonowaniem instalacji (np. centralnego ogrzewania, dźwigów, zsypów) oraz powszechnym odchudzaniem konstrukcji i oszczędnością na materiałach. Wg polskiej normy, poziom hałasu pochodzący od instalacji i urządzeń budynku może wynosić w ciągu dnia 30-40 dB, a nocą 25-30 dB.

5.4.1.10. Sztuczne pola elektromagnetyczne Promieniowanie elektromagnetyczne to emisja zaburzenia energetycznego wywołanego przepływem prądu elektrycznego lub zmianą ładunków w źródle. Pola elekromagnetyczne występują w otoczeniu wszystkich urządzeń elektrycznych. Stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiowe i telewizyjne, stacje radiolokacyjne czy linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia są źródłami pól elektromagnetycznych – promieniowania niejonizującego. Pola elektromagnetyczne działają na ludzi i środowisko. Skutki tego oddziaływania są tematem wielu badań i programów naukowych. Wyniki tych badań i programów stanowią podstawę normowania oddziaływań, m.in. poprzez określone w przepisach dopuszczalnych wartości natężeń pól elektromagnetycznych jakie mogą występować w środowisku. Zagadnienia związane z ochroną środowiska przed polami elektromagnetycznymi określa ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska. Regulacje tam zawarte dotyczą m.in. dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, które zróżnicowano: dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz miejsc

70 dostępnych dla ludności. Wg ustawy pola elektromagnetyczne to pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach z zakresu od 0 Hz do 300 GHz, a ochrona przed nimi polega na utrzymaniu poziomów tych pól poniżej wartości dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, a także zmniejszanie poziomów co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.

Badania prowadzone są przez WIOŚ w Kielcach w cyklach trzyletnich począwszy od 2008 roku. Rok 2015 należał do trzeciego cyklu obejmującego lata 2014 – 2016. W latach 2013- 2015 badania pól poziomów elektromagnetycznych na terenie województwa świętokrzyskiego realizowane były łącznie w 135 punktach pomiarowych, po 45 punktów w każdym roku. Punkty rozmieszczone są równomiernie na 3 obszarach: w centralnych dzielnicach miast o liczbie mieszkańców większej od 50 tys., w pozostałych miastach oraz na terenach wiejskich. Żaden z punktów pomiarowych nie znajdował się na terenie gminy Dwikozy. Poziomy pól elektromagnetycznych na obszarze województwa świętokrzyskiego utrzymują się na niskim poziomie i w żadnym punkcie nie odnotowano przekroczenia poziomu dopuszczalnego wynoszącego 7 V/m, określonego w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. Na podstawie powyższych wyników badań można przyjąć, że dopuszczalny poziom pól elekromagnetycznych również na terenie gminy Dwikozy nie został przekroczony. Na obszarze gminy znajdują się potencjalne źródła pól elektromagnetycznych i należy do niej:  3 stacje bazowej telefonii komórkowej zlokalizowane w Dwikozach,  linia elektroenergetyczna 110 kV dwutorowa relacji Gorzyce – Ożarów Miasto z odgałęzieniem do stacji Gierlachów (GPZ), Stalowa Wola - Sandomierz i Sandomierz – Ostrowiec przecinającą teren gminy z południa na zachód.

Tabela 14. Wykaz stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie gminy Dwikozy Nazwa Rodzaj Rodzaj Data Nr decyzji Lokalizacja Id Stacji operatora stacji decyzji ważności GSM900 GSM1800 UMTS900 Dwikozy, ul. T-Mobile Polska UMTS2100 MNET/11/24116/4/16 zmP 31.08.2022 Nadwiślańska 56116 S.A. LTE800 1 LTE1800 LTE2600 SFERIA S.A. LTE800 LTE800/9/4054/1/15 zmP 31.01.2025 POLKOMTEL Sp. Dwikozy, ul. GSM900 GSM900/1/2034/1/08 P 28.02.2018 z o.o. Nadwiślańska 12483 AERO 2 1 UMTS900 UMTS900/5/3233/1/13 P 30.06.2023 Sp. z o.o. GSM900 GSM1800 Orange Polska Dwikozy, ul. UMTS900 MNET/15/24115/4/15 zmP 31.08.2022 3582 S.A. Sportowa 1 UMTS2100 LTE800 P – pozwolenie zmP – zmiana pozwolenia Źródło: http://www.uke.gov.pl/

5.4.2. Główne zagrożenia komponentów środowiska Powietrze atmosferyczne: − tzw. emisja niska - główną przyczyną zanieczyszczeń jest spalanie odpadów w domowych piecach, które nie wytwarzają wystarczająco wysokiej temperatury do całkowitego spalenia odpadów takich jak tekstylia, guma i tworzywa sztuczne. W związku z tym do atmosfery przedostają się szkodliwe substancje w postaci sadzy, węglowodorów aromatycznych, merkaptanów oraz innych szkodliwych dla zdrowia ludzi substancji. Zjawisko nasila się w okresie grzewczym, a szczególnie widoczne jest w przypadku zwartej zabudowy; − emisja komunikacyjna - główną przyczyną zanieczyszczeń komunikacyjnych jest m.in. zły stan techniczny pojazdów, przestoje w ruchu spowodowane jego złą organizacją lub zbyt małą przepustowością dróg, zły stan nawierzchni dróg, rodzaj paliwa. Występowanie i nasilenie tych czynników powoduje, że na skrzyżowaniach i trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu występuje wysokie zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw (tlenek węgla, dwutlenek węgla, tlenek azotu, węglowodory aromatyczne oraz pyły zawierające związki ołowiu, niklu, kadmu i miedzi). Emisja komunikacyjna nabiera coraz większego znaczenia ze względu na rosnącą liczbę pojazdów na drogach oraz wzmożony ruch tranzytowy. Przez omawiany teren przebiegają droga krajowa nr 79 oraz droga wojewódzka nr 777, które generują wzmożony ruch samochodowy, a co za tym idzie większe zanieczyszczenia liniowe; − emisje technologiczne tj. emisje z pobliskich zakładów przemysłowych (głównie energetyka zawodowa i przemysłowa, procesy technologiczne, prywatne zakłady np. rzemieślnicze, rolnictwo) – główną przyczyną tego typy zanieczyszczeń jest przede wszystkim brak lub zły stan technicznych zabezpieczeń oraz przestarzałe procesy technologiczne. Zakładów przemysłowych i energetycznych generujących duże ilości zanieczyszczeń na terenie gminy nie ma.

Powierzchnia ziemi: 1) czynniki naturalne - powierzchniowe ruchy masowe; rozmiary zagrożenia lokalne, małe; 2) czynniki antropogeniczne: − zamiana naturalnych formacji roślinnych na rzecz gruntów ornych i nieużytków (zwiększona erozja powierzchni ziemi, powodowana zwiększeniem spływu powierzchniowego wód) – występują na znacznych powierzchniach (szczególnie niebezpieczne na glebach gliniastych, z warstwą trudnoprzepuszczalną), rozmiary małe do średniego; − bezprawna eksploatacja kopalin pospolitych (odkrywki nie poddawane rekultywacji); występują lokalnie, znaczenie średnie do dużego; − zmiany w ukształtowaniu powierzchni powodowane wykopami pod zabudowę, drogi itp.; występują głównie na obszarach przeznaczonych do zainwestowania, znaczenie małe, lokalnie średnie do dużego; − nadmierna zabudowa powierzchni biologicznie czynnej; znaczenie małe, lokalnie średnie do dużego.

Pokrywa glebowa: − zmiana formacji roślinnych na rzecz nieużytków (zwiększona erozja wodna gleb, powodowana zwiększeniem infiltracji) – rozmiary zagrożenia małe - głównie na terenach rolnych i źle zagospodarowanych „pasach zieleni” wzdłuż dróg;

− zanieczyszczenie gleb przez odpady komunalne i gospodarcze – zagrożenie małe lokalnie duże przy „dzikich wysypiskach śmieci”; zakłady którym wydano pozwolenia na wytwarzanie, gromadzenie i lub transport odpadów oraz zakłady, które mają zatwierdzony program gospodarki odpadami niebezpiecznymi mogą stanowić potencjalne źródło zagrożenia; − zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi – wywoływane głównie przez zakłady przemysłowe oraz ruch pojazdów mechanicznych – zagrożenia lokalnie (wzdłuż dróg) o znaczeniu małym do średniego; potencjalne zagrożenie mogą stwarzać również stacje benzynowe; − zmiany struktury oraz zawartości makro i mikroelementów związane z niewłaściwą kulturą agrotechniczną – głównie nawożenie; rozmiary zagrożenia małe, lokalnie średnie do dużego; − zmiany struktury leśnej oraz źle przeprowadzanej rekultywacji.

Wody powierzchniowe i podziemne: − ścieki komunalne – nieuporządkowana gospodarka wodna na większej części terenów gminy (brakuje zbiorczych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków) – powoduje, że nieoczyszczone ścieki trafiają często do przydomowych szamb (zazwyczaj mało szczelne) lub bezpośrednio do gruntu; działania takie stanowią bezpośrednie zagrożenie dla czystości wód powierzchniowych i podziemnych (szczególnie na obszarach płytkich wód gruntowych stanowiących źródło wody pitnej dla części terenów wiejskich) – zagrożenie średnie, lokalnie duże; − ścieki deszczowe – odprowadzanie niepodczyszczonych wód deszczowych do gruntu, rowów a dalej do rzek – stanowi niebezpieczeństwo dla tych wód; stopień zagrożenia – małe; − ścieki przemysłowe, bliskość zakładów przemysłowych, stacji paliw itp.; − dzikie wysypiska odpadów bytowych i gospodarskich (głównie występujące w obniżeniach terenu, w lasach, w starych wyrobiskach itp.) – powodują przedostawanie się do wód powierzchniowych i gruntowych (zwłaszcza na terenach poboru wód z ujęć czwartorzędowych o słabej izolacji) substancji szkodliwych i stanowią poważne źródło skażeń; zagrożenie średnie, lokalnie – duże; − zanieczyszczenia z terenów użytkowanych rolniczo – niewłaściwa gospodarka rolna w tym gromadzenie i gospodarowanie nawozami sztucznymi i organicznymi (gnojowica, obornik), a także chemicznymi środkami ochrony roślin oraz niewłaściwa gospodarka ściekowa (z obiektów hodowlanych – głównie kurników) powoduje zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych; nadmierne stosowanie nawozów w dolinach rzek może być główną przyczyną eutrofizacji wód; zagrożenie małe / średnie, lokalnie duże; − melioracje odwadniające - powodują obniżanie się zwierciadła wody i przesuszenia gleby, prowadząc do zubożenia wszystkich biocenoz wodnych, szuwarowych, bagiennych a także okresowo czy stale podtapianych; zagrożenie średnie. − presja budownictwa na tereny dolin rzecznych i tereny o niskim poziomie wód gruntowych (z wysiękami), a co za tym idzie zwiększone ryzyko zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych; zagrożenie małe, lokalnie – duże; − postępująca budowa sieci wodociągowej bez równoległej realizacji kanalizacji, a co za tym idzie zwiększenie ilości ścieków nieczyszczonych (zwłaszcza na nieskanalizowanych terenach zabudowanych obszarów wiejskich); zagrożenie średnie, lokalnie – duże.

Szata roślinna i zwierzęta: Do głównych i potencjalnych zagrożeń dla szaty roślinnej gminy można zaliczyć: urbanizację, transport i komunikację, wypoczynek i rekreację, skażenia środowiska oraz zmiany stosunków wodnych. Największym zagrożeniem dla flory jest zmiana warunków siedliskowych lub ich bezpośrednie niszczenie. Zmiany abiotycznych komponentów przyrody prowadzą w dalszej kolejności do zmian w roślinności i faunie. Zachowane fragmenty naturalnych zbiorowisk roślinnych narażone są na: − silną presję budownictwa na tereny otaczające, w tym tereny z naturalnymi zbiorowiskami roślinnymi; − zmiany w poziomie i trofizmie wód gruntowych oraz ich jakość, prowadzące do ich ubożenia i w końcu zaniku; − celowe ich usuwanie przez człowieka lub zmiana użytkowania (np. z łąk na nieużytki lub pod zabudowę); − wypieranie zbiorowisk naturalnych i półnaturalnych przez zbiorowiska synantropijne; − zanik gatunków rzadkich i chronionych; − wprowadzenie nowych konkurencyjnych gatunków, obcych rodzimej roślinności.

Dobrze wykształcona roślinność systemu zieleni urządzonej oraz krajobrazowej (parki, ogrody działkowe, cmentarze, ogrody przydomowe..., aleje, zadrzewienia śródpolne) narażona jest na: − presję budownictwa na tereny sąsiednie (uszczuplanie powierzchni terenów zielonych); − izolację terenów pełniących rolę stabilizatorów w obrębie przyrodniczej struktury gminy; − przerwanie korytarzy i sięgaczy ekologicznych systemu przyrodniczego gminy, zachowując łączność między cennymi płatami ekosystemów (przerwaniu połączeń przyrodniczych sprzyja przede wszystkim rozwój zwartej zabudowy oraz ciągów komunikacyjnych o wysokich klasach technicznych); − uproszczenie struktury gatunkowej, prowadzące do zmniejszenia zdolności samoregulacyjnych wykształconej roślinności.

W obrębie zwartej zabudowy największe zagrożenie dla zwierząt stwarza rozdrobnienie obszarów stanowiących ich ostoje oraz występowanie różnorodnych barier utrudniających ich migrację (np. szerokie ciągi komunikacyjne o dużym natężeniu ruchu, ogrodzenia pełne, przegrody, śluzy, tamy itd.). Równie ważne są zmiany poziomu trofizmu i jakości wód, które następnie prowadzą do pogarszania kondycji i zdrowia zmniejszenia liczebności gatunku lub jego wyginięcia.

Lasy: − głównym zagrożeniem dla lasów jest urbanizacja oraz intensywne użytkowanie przez mieszkańców gminy. Duże ilości odwiedzających, przekraczające naturalną pojemność siedlisk, przyczyniają się do ich zubożenia. Dochodzi do mechanicznego uszkodzenia drzewostanu (połamane gałęzie), zaśmiecania czy nawet do zaprószenia ognia; zagrożenie małe, lokalnie średnie; − na pożary najbardziej narażone (w okresie wiosny i lata) są drzewostany iglaste. Mniejszym zagrożeniem dla lasów są silne wiatry, przyczyniające się do znacznych uszkodzeń, ale zazwyczaj występujących na niewielkim obszarze (zwłaszcza przy właściwej gospodarce leśnej); zagrożenie małe;

− zagrożenie biologiczne stanowią szkodliwe owady oraz patogeniczne grzyby. Na uszkodzenia narażone są w szczególności lasy z dominującym udziałem sosny zwyczajnej w strukturze gatunkowej. Podejmowane działania mają charakter prewencyjny i dotyczą prowadzenia monitoringu zagrożeń oraz w razie stwierdzenia takich potrzeb okresowych oprysków. Wśród grzybów patogenicznych największe zagrożenie stwarza huba zwyczajna i opieńka miodowa, atakujące ponownie głównie sosnę; zagrożenie średnie do dużego; − w ostatnich latach duże szkody w drzewostanie powoduje zwierzyna łowna, szczególnie dochodzi do zgryzania i spałowania. Poprzez uszkodzenia w wyniku spałowania dochodzi do infekcji grzybami patogenicznymi oraz częstego wyłamywania drzewek pod ciężarem śniegu (okiść); zagrożenie średnie do dużego; − zagrożeniem dla lasów są także zanieczyszczenia powietrza oraz obniżenie poziomu wód gruntowych, będące efektem susz; zagrożenie średnie do dużego.

5.5. Potencjalne zmiany istniejącego stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektu studium Wariant zerowy określa kierunki zmian jakie nastąpią w środowisku w przypadku braku realizacji niniejszego projektu studium. Ocenie będzie przede wszystkim podlegać możliwa intensywność niepożądanych zmian zachodzących w środowisku, mogących w efekcie prowadzić do jego degradacji. Największy wpływ na środowisko może powodować dotychczasowe użytkowanie i zagospodarowanie oraz działalność człowieka.

W przypadku braku realizacji przedstawionego do oceny projektu studium, dalsza polityka przestrzenna na obszarze gminy Dwikozy prowadzona będzie w oparciu o aktualnie obowiązujące Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dwikozy, którą Rady Gminy w Dwikozach uchwaliła dnia 11 lipca 2003 r. (Uchwała Nr VI/28/03). Dokument ten składa się z następujących załączników:  Uwarunkowania Zagospodarowania Przestrzennego – tekst;  Uwarunkowania przyrodniczo – kulturowe – mapa w skali 1: 10 000;  Uwarunkowania rozwoju osadnictwa – mapa w skali 1: 10 000;  Uwarunkowania – układ komunikacyjny – mapa w skali 1: 25 000;  Uwarunkowania – infrastruktura techniczna – mapa w skali 1: 25 000;  Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego – tekst;  Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego – mapa w skali 1: 10 000;  Kierunki – infrastruktura techniczna – mapa w skali 1:10 000.

Na przestrzeni ostatnich lat zmianie uległy niektóre przepisy prawa powiązane z planowaniem przestrzennym oraz pojawiły się nowe zadania celu publicznego realizowane na terenie gminy – głównie z zakresu komunikacji drogowej (realizacja obwodnicy miejscowości Dwikozy wraz z rozbudową drogi wojewódzkiej nr 777 oraz drogi krajowej nr 79). Problemy te wskazano w uzasadnieniu Uchwały Nr XVI/81/2016 Rady Gminy w Dwikozach z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dwikozy. Dodatkowo uzasadnienie wskazuje konieczność dostosowania zapisów studium do potrzeb i oczekiwań mieszkańców gminy oraz potencjalnych inwestorów, a także na potrzebę realizacji nowych

75 miejscowych planów, co wiąże się z aktualizacją zapisów studium (jako że ustalenia studium są wiążące dla organów gminy przy sporządzaniu planów miejscowych). Obowiązujące Studium jest dość mocno zgeneralizowane. W aktualnie obowiązującym studium wyznaczono dwie główne jednostki strukturalne (dolinę Wisły oraz Wyżynę Sandomierską) oraz strefy polityki przestrzennej obejmującej:  strefę intensywnego rozwoju rolnictwa;  strefę ochrony krajobrazu obrzeża Wyżyny Sandomierskiej i doliny Opatówki;  strefę ochrony walorów przyrodniczo – krajobrazowych doliny Wisły;  strefę koncentracji procesów urbanizacyjnych.

Obszary zabudowy zostały podzielone na: obszary zabudowy wielorodzinnej, obszary zabudowy wielofunkcyjnej (jednorodzinnej) o charakterze skupionym określone granicą dopuszczalnego rozwoju osadnictwa, obszary rozproszonej zabudowy zagrodowej z dopuszczeniem modernizacji i uzupełnień, obszary zabudowy usługowej – publicznej i komercyjnej oraz obszary zabudowy przemysłowo – składowej. Ponadto studium wyznacza obszary potencjalnego rozwoju przedsiębiorczości, obszary potencjalnego zagospodarowania turystycznego, cmentarze czynne wraz ze strefą ochronną, tereny powierzchniowej eksploatacji – wyrobiska cegielniane, tereny wód otwartych, lasy oraz obszary koncentracji zalesień. W zakresie infrastruktury technicznej studium wskazuje stację redukcyjno- pomiarową, centralę telefoniczną, ujęcia wód oraz oczyszczalnię ścieków. Generalizacja wyznaczeń i opisów terenów nie spełnia warunków dla prowadzenia rzeczywistej, racjonalnej polityki kształtowania przestrzeni na terenie gminy. Może to nawet prowadzić do konfliktów nie tylko przestrzennych, ale i społecznych wynikających z sąsiedztwa obszarów bardzo różnych kategorii zagospodarowania terenu i o różnym stopniu uciążliwości.

Wyznaczenie nowych terenów zainwestowanych w projekcie studium odbywa się w oparciu o analizę potrzeb mieszkańców, wyrażonych poprzez złożone wnioski o zmianę przeznaczenia gruntów oraz analizę wydanych w gminie decyzji warunkach zabudowy. W związku z powyższym bez wątpienia przyczyni się do utrzymania ładu przestrzennego oraz zabezpieczy w sposób bezsprzecznie większy niż obowiązujące studium zachowanie środowiska w dobrym stanie, poprzez implementację przepisów, których nie uwzględniono (z różnych przyczyn) przy sporządzaniu obowiązującego dokumentu. Zaniechanie realizacji projektu nie spowoduje bezpośrednio innych negatywnych skutków dla środowiska, niż przytoczone w prognozie oddziaływania na środowisko dla studium poprzedzającego niniejszy projekt studium. Przy zachowaniu kierunków rozwoju wyznaczanego przez obecną zmianę studium, najprawdopodobniejszym wariantem wydarzeń, będzie rozwój zbliżony do stanu aktualnego.

6. CHARAKTERYSTYKA, ANALIZA I OCENA USTALEŃ PROJEKTU STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO 6.1. Ustalenia ogólne studium i ich przewidywany wpływ na środowisko Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest kontynuacją polityki przestrzennej przyjętej w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego uchwalonym w 2003 r. Pozostaje w zgodzie z przyjętymi kierunkami zmian, jednocześnie aktualizując je i dostosowując do obecnych potrzeb i wymagań. Niniejszy projekt studium został zainicjowany Uchwałą Nr XVI/81/2016 Rady Gminy w Dwikozach z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dwikozy. Generalna koncepcja przekształceń i rozwoju struktury przestrzennej gminy Dwikozy zakłada:  uzyskanie nowoczesnej struktury przestrzennej gminy z dobrze wykształconą strefą aktywności życiowej i sprawnym układem obsługi komunikacyjnej i technicznej,  zapewnienie wysokiej jakości usług społecznych, przede wszystkim w zakresie ochrony zdrowia, szkolnictwa, kultury oraz sportu i rekreacji,  rozwój funkcji turystycznej (w miejscowości Kolonia Gałkowice) oraz wypoczynkowo - mieszkaniowej (związanej głównie z zabudową zagrodową) wynikających z atrakcyjności kulturowej, przyrodniczej i krajobrazowej tego obszaru,  rozwój funkcji rolniczych, w tym ekoprodukcji rolniczej,  uzyskanie wysokich standardów i ładu w zagospodarowaniu przestrzennym gminy oraz harmonizację całego układu przestrzennego,  poprawę stanu środowiska przyrodniczego, w tym zapewnienie funkcjonowania fragmentów ciągów przyrodniczych, zagospodarowania poprzez wprowadzenie nowych rozwiązań technologicznych w zakresie infrastruktury technicznej,  ochronę dziedzictwa kulturowego, służącą utrwalaniu tożsamości jednostek osadniczych gminy oraz utrzymaniu ich jako głównych elementów struktury przestrzennej,  wykorzystanie przyjętych zasad ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska przyrodniczego w stymulowaniu procesów zrównoważonego rozwoju społeczno - gospodarczego gminy,  pełne wykorzystanie powiązań komunikacyjnych miejscowości Dwikozy dla poprawy jego powiązania z układem osadniczym całej gminy.

Podstawową zasadą dla kierunków zmian w przeznaczaniu terenów jest tworzenie wielofunkcyjnych struktur przestrzennych miejscowości, z priorytetem dla: − uporządkowania funkcjonalno - przestrzennego i estetycznego terenów, − wskazania terenów rozwojowych miasta i gminy, − przekształcenia i rozbudowy infrastruktury technicznej w tym układu drogowego, przy jednoczesnym uwzględnieniu racjonalnego wykorzystania terenów otwartych jak również ekonomicznych skutków realizacji polityki przestrzennej.

Tereny funkcjonalne wydzielono, uwzględniając istniejące zainwestowanie w zakresie mieszkalnictwa, usług publicznych i komercyjnych, turystyki i rekreacji, rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej oraz uwarunkowań wynikających z przepisów odrębnych, przy czym:

1) obszary funkcjonalne zainwestowane i rozwojowe gminy uwzględniają istniejący stan zagospodarowania, dyspozycje obowiązujących planów miejscowych i decyzji o warunkach zabudowy oraz prognozowane potrzeby. Zasięgi wydzieleń terenów (np. MU, AG) stanowią wytyczne do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, mogą być korygowane w trybie ich opracowywania i nie wymagają przeprowadzania zmiany studium; 2) obszary funkcjonalne otwarte ze względu na walory środowiska przyrodniczego, nie są wyznaczone jako tereny rozwojowe gminy. Możliwe jest jednak ograniczone wykorzystanie tych obszarów dla funkcji rekreacyjnej oraz zabudowy dopuszczonej na podstawie przepisów odrębnych, zgodnie z pozostałymi ustaleniami studium.

Jak stanowi projekt studium, do głównych celów polityki zagospodarowania przestrzennego gminy w zakresie ochrony środowiska i jego zasobów należą: − ochrona jakości wód powierzchniowych i podziemnych; − ochrona jakości powietrza atmosferycznego; − zapobieganie przekształcaniu i degradacji powierzchni ziemi; − ochrona przed hałasem komunikacyjnym i przemysłowym; − wdrożenie nowoczesnego systemu gospodarowania odpadami; − ochrona walorów środowiska, przyrody i krajobrazu; − współdziałanie w kształtowaniu systemu i ochrona obszarów chronionych; − przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska na skutek wystąpienia awarii przemysłowych oraz awarii wynikających z transportu materiałów niebezpiecznych. Określone w projekcie studium cele (przywołane powyżej) są w nim realizowane wielotorowo, mianowicie poprzez ustalenia kierunków: − utrzymanie ciągłości przestrzennej i funkcjonalnej obszarów o szczególnych wartościach przyrodniczych i krajobrazowych, które w strukturze gminy stanowią system przyrodniczy, obejmując także fragmenty ciągów przyrodniczych o randze regionalnej; − wyeksponowanie w strukturze gminy obszarów o dużych wartościach przyrodniczych i krajobrazowych; − ochrona istniejących oraz wprowadzanie nowych terenów zieleni urządzonej; − poprawa jakości środowiska; − wzrost bezpieczeństwa ekologicznego.

Zakres przekształceń i kierunków zmian w strukturze przestrzennej dla obszarów gminy sformułowano w odniesieniu do wyodrębnionych jednostek strukturalno – funkcjonalnych z podziałem na obszary funkcjonalne. Te ostatnie, jako najbardziej szczegółowe niosą za sobą najdokładniejszą informację o możliwym przyszłym wykorzystaniu terenu, a co za tym idzie możliwych skutkach ich wpływu na środowisko i obszary Natura 2000. Podana poniżej klasyfikacja wyodrębnionych terenów funkcjonalnych jest jednorodna i ciągła dla całego obszaru gminy.

▪Obszary funkcjonalne zainwestowane i rozwojowe Ze względu na charakter i funkcje zabudowy i zagospodarowania terenów w obszarach zainwestowanych i rozwojowych gminy wyróżniono następujące tereny funkcjonalne: 1) tereny zabudowy i infrastruktury technicznej: − zabudowy usług publicznych (UP), − zabudowy usług kultury sakralnej (UKs),

− zabudowy usługowej (U), − zabudowy usługowej z dopuszczeniem usług mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko (U-UU), − zabudowy mieszkaniowo – usługowej (MU), − zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej z dopuszczeniem usług (MW), − zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i/lub zagrodowej z dopuszczeniem usług (MN/RM), − zabudowy zagrodowej z dopuszczeniem usług (RM), − aktywności gospodarczej, w tym zabudowy produkcyjnej, składów i magazynów (AG) − aktywności gospodarczej, w tym zabudowy produkcyjnej o charakterze rolniczym (AGr), − elektrowni wiatrowych (EW), − obsługi technicznej gminy w zakresie infrastruktury technicznej (IT); 2) tereny zieleni nieurządzonej, urządzonej, wypoczynku i sportu: − zieleni nieurządzonej i urządzonej z zabudową usługową (ZP/U), − zieleni nieurządzonej i urządzonej (ZP), − zieleni izolacyjnej (ZI), − usługi sportu (US), − zieleni cmentarnej (ZC); 3) tereny komunikacji: − drogi publiczne klasy głównej (G), − drogi publiczne klasy zbiorczej (Z), − tereny dróg publicznych klasy lokalnej (L), − drogi publiczne klasy lokalnej lub dojazdowej (L/D), − tereny placów publicznych (KP), − kolej – tereny zamknięte (KK).

▪ Obszary funkcjonalne otwarte 1) tereny lasów (ZL); 2) tereny rolne: − tereny rolne z dopuszczeniem dolesień (ZLn), − rolne z wysokim udziałem gruntów o wysokich klasach bonitacyjnych (R), − rolne z wysokim udziałem trwałych użytków zielonych i gleb organicznych (Re), 3) tereny wód otwartych (WS), 4) tereny zbiorników retencyjnych – (Wr).

Studium wskazuje podstawowe, uzupełniające i dopuszczalne funkcje terenów (opisane w rozdziałach poniżej), przyjmując zasadę przemieszania funkcji, służącej ożywieniu i zróżnicowaniu struktury przestrzennej gminy. Miejsca zamieszkania i miejsca pracy oraz inne niekolidujące funkcje powinny być ściśle z sobą powiązane tak, aby ograniczyć potrzebę podróżowania, oszczędzać energię i zmniejszać zanieczyszczenia. Planowanie omawianych terenów winno zapewnić mieszkańcom zadowalające warunki dokonywania wyboru w zakresie zatrudnienia, zamieszkania, przemieszczania się, wypoczynku i pozwolić na stałą poprawę jakości życia.

Niniejsze studium adaptuje ustalenia zawarte w obowiązującym studium dotyczące polityki ekologicznej gminy oraz ustalenia dotyczące zasad ochrony obszarów chronionych na podstawie przepisów odrębnych, wskazanych do objęcia ochroną prawną oraz

79 wymagających ochrony planistycznej (ze względu na duże znaczenie przyrodnicze tych obszarów). Wprowadzane zmiany w przeznaczeniu terenów w projekcie studium znajdują się poza obszarami objętymi ochroną prawną na podstawie ustawy o ochronie przyrody. Nie są to także obszary cenne pod względem przyrodniczym, a ich projektowane przeznaczenie jest zasadne ze względu na lokalizację oraz najbliższe sąsiedztwo.

Poniżej przedstawiono prognozowane oddziaływanie poszczególnych inwestycji, w tym mogących znacząco oddziaływać na środowisko, które dopuszcza niniejszy projekt studium.

Prognozowane oddziaływanie istniejących elektrowni wiatrowych Na obszarze gminy Dwikozy w miejscowości Garbów Stary (dz. ew. nr 578/2) zlokalizowane są dwie elektrownie wiatrowej o mocy jednostkowej 900 kW6 oraz wysokości wieży - 76 m oraz średnicy turbiny – 62 m. Jest to teren niezabudowany w obrębie rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Najbliższa zabudowa mieszkaniowa położona jest w odległości ok. 470 m na północ (grunty wsi Romanówka) oraz ok. 910 m na zachód (grunty wsi Gałkowice). Cała inwestycja położona jest przy drodze gminnej, a więc ma zapieniony dostęp komunikacyjny. Zgodnie z raportem oddziaływania inwestycji na środowisko, opracowanym w 2009 r., inwestycja podczas eksploatacji może stwarzać następujące zagrożenia: emisję hałasu (z urządzeń technologicznych – generatora – oraz związany z ruchem śmigieł), zagrożenie związane z przelotem ptaków, zakłócenia wizualne krajobrazu. Najbliższa zabudowa mieszkaniowa położona jest poza izofoną określającą dopuszczalny poziom hałasu. Zatem równoważny poziom dźwięku przenikającego do środowiska od urządzeń technicznych nie przekracza wartości dozwolonych. Oddziaływanie elektromagnetyczne w przypadku inwestycji nie występuje. Natomiast powstałe odpady w postaci oleju transformatorowego są przekazywane odpowiedniej specjalistycznej jednostce do utylizacji. Inwestycja zlokalizowana jest w odległości ok. 6 km od doliny Wisły, która jest głównym szlakiem przelotu ptaków. Dlatego z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że nie ma ona wpływu na przelot ptaków. Inwestycja natomiast ma wpływ na krajobraz, ponieważ elektrownie są elementami widocznymi w przestrzeni ze względu na ich parametry (głównie wysokość). Nie mniej, należy pamiętać, że obszar na którym są posadowione, nie jest cenny pod względem przyrodniczym i stanowią go tereny rolnicze. Kolorystyka elektrowni jest zharmonizowana z otaczającym krajobrazem. Ma dobrane barwy, tak żeby była zauważalną przez przelatujące ptaki. Dodatkowo kolorystyka łopat wirnika eliminuje refleks słoneczny. Na analizowanym obszarze oraz w jego najbliższym sąsiedztwie nie występują obiekty lub obszary objęte formami ochrony przyrody. Odległość od obszarów Natura 2000 oraz korytarzy ekologicznych wynosi ok. 8,5 km i nie przewiduje się wpływu inwestycji na tereny chronione przyrodniczo. Dla inwestycji (zgodnie z raportem) w fazie eksploatacji został zalecony monitoring hałasu oraz monitoring przyrodniczy (tj. monitoring zwierząt, zwłaszcza ptaków). Na rysunku studium, dotyczącym części kierunkowej, została naniesiona granica strefy równej dziesięciokrotności całkowitej wysokości elektrowni wiatrowej. Jest to odległość w której nie mogą być realizowane nowe budynki mieszkalne albo budynki o funkcji mieszanej,

6 zrealizowane wg. pozwolenia na budowę: Decyzja Nr 662/12 z dnia 28.12.2012 r. znak: AB.XII.6740.606.2012.D wraz ze strefą ponadnormatywnego oddziaływania turbin wiatrowych – izofona 45dB w porze nocnej 80 w skład której wchodzi funkcja mieszkaniowa (zgodnie z Ustawą z dnia 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych (Dz. U. z 2016 r., poz. 961). Projekt studium uwzględnia te założenia m.in. poprzez zapis mówiący że jeżeli dla terenów położonych w granicach strefy równej 10-krotności całkowitej wysokości elektrowni wiatrowej, do 15 lipca 2019 r. nie zostanie uchwalony miejscowy plan z dopuszczeniem zabudowy mieszkalnej, na działkach niezabudowanych możliwa będzie jedynie lokalizacja zabudowy gospodarczej i innej nie posiadającej funkcji mieszkalnej.

Prognozowane oddziaływanie zalesień/dolesień Grunty wskazane w projekcie studium pod zalesienia obejmują przede wszystkim obszary które są predysponowane do osuwania się mas ziemnych. Są to więc obszary trudne w uprawie ze względu na uwarunkowania geologiczne oraz ukształtowanie terenu. Część terenów przeznaczonych pod zalesienia została wprowadzona w projekcie studium zgodnie ze złożonymi wnioskami przez właścicieli gruntów. Zalesiane są głównie grunty o niskiej przydatności dla rolnictwa oraz podatne na degradację. Łączna powierzchnia terenów wskazanych w projekcie studium pod zalesienia wynosi 743,68 ha co stanowi ok. 8,8% całej powierzchni gminy Dwikozy. Wprowadzenie nowych terenów pod zalesienia wzmocni ekologiczne funkcje gminy, poprzez połączenie istniejących kompleksów leśnych ze sobą oraz zapewnienie utrzymania korytarzy migracyjnych dla zwierząt i korytarzy ekologicznych. Zwiększenie powierzchni terenów lasów wpłynie korzystnie na klimat lokalny oraz poprawi jakość powietrza atmosferycznego. Przy zalesianiu należy pamiętać o wykorzystaniu rodzimych gatunków drzew i krzewów (zgodne z danym siedliskiem). Przy pracach związanych z zalesiem należy zwrócić szczególną uwagę na ochronę zwierząt - prace przygotowawcze grunt pod zalesienia należy prowadzić poza okresem lęgowo rozrodczym zwierząt, oraz zanim zwierzęta znajdą miejsca do zimowania. Z uwagi na zwierzęta wykorzystujące glebę jako miejsce schronienia, zimowania i rozrodu (owady, płazy, gady, ptaki i ssaki, w tym podlegające ochronie), przeprowadzenie prac związanych ze zdjęciem nadkładu oraz usuwaniem karp korzeniowych najlepiej przeprowadzić w okresie od 15 sierpnia do 15 października oraz w sposób umożliwiający ucieczkę (w przypadku ptaków gniazdującym na ziemi), tj. od środka pasa do zewnątrz da możliwość bezpiecznej ucieczki na sąsiednie tereny oraz pozwoli na zachowanie profilaktyki względem występujących w rejonie inwestycji gatunków zwierząt, w związku z ich rozrodem oraz zimowaniem. Ocenia się, że wtedy realizacja inwestycji z punktu ochrony zwierząt nie będzie stanowiła zagrożenia dla stanu zachowania populacji gatunków zwierząt tego terenu, w tym gatunków chronionych.

Prognozowane oddziaływanie modernizacji wraz z ewentualną rozbudową oczyszczalni ścieków W zakresie gospodarki ściekowej wyrazem polityki przestrzennej na terenie gminy jest utrzymanie i w miarę potrzeb rozbudowa wraz z ewentualną modernizacją oczyszczalni ścieków w Dwikozach, co umożliwi dalszą rozbudowę sieci kanalizacji grawitacyjno – tłocznej. Oddziaływanie inwestycji może polegać na zwiększonej emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz zwiększeniu hałasu. Podczas robót budowlanych i prac instalacyjnych do powietrza dostaną się niewielkie ilości zanieczyszczeń (niewielka emisja niezorganizowana substancji): spaliny z pojazdów i maszyn budowlanych, gazy i pyły ze spawania, pyły z prac ziemnych.

Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza będzie osiągnięte poprzez wzbogacenie zieleni ochronnej przy granicy terenu oczyszczalni. Na etapie budowy hałasy będą powodowane przez ciężkie pojazdy i sprzęt do prac budowlanych. Prace te nie spowodują jednak uciążliwości w miejscach zamieszkania, bo hałasy obniżą sie do poziomów dopuszczalnych najdalej w odległości 150 m od oczyszczalni. Podczas działania rozbudowanej oczyszczalni hałasy także nie zagrożą środowisku. Minimalizację hałasu osiągnąć można poprzez zakup cichych urządzeń oraz odpowiednie zabezpieczenia tłumiące hałasy agregatu prądotwórczego. W razie potrzeby można będzie zastosować skuteczniejsze dźwiękoizolacyjne osłony dmuchaw. Problem pól elektromagnetycznych nie wystąpi poza terenem oczyszczalni. Do ewentualnego zanieczyszczenia wierzchniej warstwy gleby, wód powierzchniowych i podziemnych może dojść podczas fazy realizacji inwestycji. Odbiornikiem ścieków będzie nadal rzeka Prypeć, będąca dopływem Wisły. Rozbudowa oczyszczalni spowoduje zmniejszenie tzw. powierzchni biologicznie czynnej wskutek powstania nowych budynków. Straty roślinności będą jednak niewielkie, gdyż obecnie nieutwardzone tereny, to głównie trawiaste nieużytki i trochę krzewów. Inwestycja będzie miała niewątpliwie wpływ na ludzi poprzez emisję odorów. W najbliższym sąsiedztwie oczyszczalni ścieków znajduje się już istniejąca zabudowa mieszkaniowa (zlokalizowana na północ od terenu oczyszczalni). Aby zmniejszyć uciążliwości powodowane przez emisję odorów należy zastosować nowoczesne rozwiązania techniczne i technologiczne, które pozwolą zminimalizować emisję uciążliwych zapachów. Inny rozwiązaniem jest wprowadzenie wokół terenu oczyszczalni ścieków zieleni osłaniająco- izolującej, która pozwoli zmniejszyć uciążliwości spowodowane funkcjonowaniem inwestycji.

Prognozowane oddziaływanie zbiorników wodnych Zgodnie z „Programem małej retencji dla województwa świętokrzyskiego” (2016 r.) na terenie gminy Dwikozy przewiduje się realizację dwóch zbiorników małej retencji wodnej. Pierwszy Mściów-Bożydar, będący obniżeniem terenowym w dolinie, ma mieć objętość użyteczną 120 tyś m3 i powierzchnię zalewu 8 ha. Z kolei dla drugiego zbiornika Szczytniki – cegielnia (wyrobisko po cegielni) przewiduje się objętość użyteczną na 230 tyś m3 oraz powierzchnię zalewu 11,50 ha. Oba zbiorniki mają pełnić funkcję retencyjną oraz zapewniać pobór wody na cele rolnicze. Są to tereny po dawnym wydobyciu ceramiki budowlanej, częściowo poddane już rekultywacji (kierunek rekultywacji wskazano jako wodny). Jak wyżej wspomniano planowane zbiorniki wodne mają małą powierzchnię (8 i 11,5 ha), a ich lokalizacja to w dużej mierze istniejące zbiorniki wodne. W przypadku większego zbiornika wodnego (zbiornik Szczytniki) są to dawne wyrobiska poeksploatacyjne po prowadzonym w tym rejonie wydobyciu ceramiki budowlanej. Oba zbiorniki znajdują się poza ustanowionymi formami ochrony przyrody, które swoim zasięgiem obejmują gminę Dwikozy. W związku z powyższym wprowadzenie zbiorników wodnych na terenie gminy nie będzie miało negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze. Zmianie nie ulegną stosunki wodne, nie zmieni się krajobraz oraz rzeźba terenu. Nie ma także konieczności rozpoznania terenu pod kątem występowania chronionych gatunków roślin lub zwierząt. Są to już tereny pełniące rolę zbiorników wodnych, a zatem nie będzie większej ingerencji w środowisko (zniszczeniu nie ulegnie wierzchnia warstwa gleby oraz szata roślinna). Dodatkowo większy zbiornik znajduje się na terenie silnie przekształconym w wyniki działalności człowieka i nie zostały na jego obszarze zinwentaryzowane cenne pod względem przyrodniczym gatunki roślin oraz ich zbiorowiska. Na terenie mniejszego zbiornika również nie występują cenne

82 zbiorowiska.

Prognozowane oddziaływanie planowanej linii elektroenergetycznej 110 Projekt studium zakłada budowę linii 110 kV do stacji 110/15 kv (GPZ) Gerlachów (drugi tor odczepu od linii 110 kV Gorzyce – Ożarów Miasto). Projektowana linia ma mieć długość ok. 40 m. Zachowuje się pasy techniczne od napowietrznych linii elektroenergetycznych w odległości 20 m (po 10 m w obie strony od osi linii). W obszarze pasów technicznych: nie należy lokalizować budynków mieszkalnych lub innych przeznaczonych na pobyt ludzi (w indywidualnych przypadkach odstępstwa od tej zasady może udzielić właściciel linii na określonych przez siebie warunkach), nie należy sadzić roślinności wysokiej (zalesienia terenów rolnych w pasie technicznym linii mogą być przeprowadzane w uzgodnieniu z właścicielem linii, który określi maksymalną wysokość sadzonych drzew i krzewów); lokalizacja obiektów budowlanych lub zmiana zagospodarowania terenu w pasie technicznym napowietrznych linii elektroenergetycznych 110 kV i 15 kV może nastąpić w uzgodnieniu i na warunkach gestora sieci. W czasie robót budowlanych wystąpi emisja niezorganizowanej zanieczyszczeń powstająca podczas pracy samochodów ciężarowych oraz sprzętu ciężkiego. W fazie eksploatacji nie nastąpi emisja zanieczyszczeń do atmosfery. Okresowo może nastąpić konieczność wykonania prac konserwacyjnych oraz sporadycznie prac związanych z usuwaniem awarii. Jednakże emisja zanieczyszczeń do powietrza związana będzie wyłącznie z ruchem pojazdów. W fazie realizacji inwestycji nastąpi emisja hałasu związana z pracą maszyn budowlanych, pojazdów transportowych, urządzeń specjalistycznych oraz innych maszyn, urządzeń i narzędzi niezbędnych do wykonywania prac na placu budowy. Hałas powodowany pracą sprzętu budowlanego jest hałasem o natężeniu zmiennym w czasie w sposób nieregularny, zależnym od chwilowych uwarunkowań, głównie od rodzaju wykonywanych w danym momencie robót budowlanych. Minimalizować oddziaływanie akustyczne realizowanej inwestycji na środowisko, można poprzez stosowanie najmniej uciążliwej pod względem akustycznym technologii prowadzenia wszelkich prac budowlanych, stosowanie nowoczesnego, odpowiednio wyciszonego i sprawnego technicznie sprzętu, odpowiednią lokalizację bazy sprzętu i składu materiałów budowlanych. Na etapie eksploatacji inwestycji, czyli normalnego użytkowania linii napowietrznej 110 kV, jedynym praktycznie źródłem hałasu pochodzącego od linii może być hałas generowany na skutek występowania zjawiska ulotu. Drugim istotnym źródłem hałasu związanym z eksploatacją linii elektroenergetycznej będzie stosunkowo niewielki ruch pojazdów, związany z pracami konserwacyjnymi oraz z usuwaniem awarii linii. Podsumowując, inwestycja nie będzie powodować przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu na terenach chronionych akustycznie, zarówno w porze dziennej jak i w porze nocnej. Woda będzie wykorzystywana wyłącznie na cele bytowe w fazie budowy. W fazie eksploatacji zapotrzebowanie na wodę nie występuje. Promieniowanie elektromagnetyczne istniejące wokół instalacji elektrycznych oddziałuje na środowisko w zależności od poziomu emisji tego promieniowania oraz od zakresu częstotliwości. Wokół linii elektroenergetycznych powstaje pole elektryczne i magnetyczne. W czasie budowy linii przewody fazowe nie są przyłączone do sieci elektroenergetycznej. W związku z tym nie ma pól elektrycznych i magnetycznych wokół linii w fazie budowy. W fazie eksploatacji występują pola elektryczne i magnetyczne. Natężenie pola elektrycznego zależy od napięcia i aktualnej konfiguracji przewodów.

Analizowane przedsięwzięcie zlokalizowane będzie poza terenami wielkopowierzchniowych form ochrony przyrody. Najbliżej położony jest rezerwat przyrody Góry Pieprzowe oraz obszar Natura 2000 Góry Pieprzowe (PLH260022) - oddalone o niecałe 2 km. Zatem mając na uwadze zakres i charakter planowanego przedsięwzięcia oraz skalę i rodzaj generowanych oddziaływań, stwierdzono że inwestycja nie będzie w sposób znaczący oddziaływać na przedmiot i cele ochrony ww. obszaru Natura 2000, na integralność tego obszaru i spójność sieci Natura 2000. Ponadto planowana linia znajduje się poza doliną Wisły, a więc głównym korytarzem migracji awifauny.

Prognozowane oddziaływanie na terenach narażonych na osuwanie się mas ziemnych Na terenie gminy Dwikozy występują zarówno udokumentowane osuwiska jak i tereny predysponowane do osuwania się mas ziemnych. Są to głównie obszary trudne w uprawie ze względu na uwarunkowania geologiczne oraz ukształtowanie terenu, w związku z czym projekt studium ustala dla nich przeznaczenie w postaci zalesień. Ponadto, zgodnie z zapisami studium, na ww. obszarach obowiązuje zakaz lokalizowania nowych budynków, zgodnie z przeznaczeniem terenu wskazanym dla tych obszarów na załączniku graficznym oraz kierunkami zmian w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów. Dopuszcza się możliwość zachowania istniejącej zabudowy, bez możliwości jej rozbudowy. Mając powyższe na uwadze, stwierdza się że zaproponowane kierunki zagospodarowania w projekcie studium chronią ludzi oraz środowisko przed uciążliwościami wynikającymi z osuwania się mas ziemnych.

Prognozowane oddziaływanie terenów zabudowy usługowej (U-UU) oraz terenów aktywności gospodarczej, w tym zabudowy produkcyjnej o charakterze rolniczym (AGr) Funkcją podstawową terenów U-UU są usługi nieuciążliwe i uciążliwe tj. mogące potencjalnie oddziaływać na środowisko, natomiast terenów AGr - działalności produkcyjna, usługowa, rzemieślnicza, wytwórcza oraz składy, magazyny, hurtownie. Dla ww. terenów dopuszczono realizację przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Większość wyznaczonych obszarów o tych funkcjach pokrywa się z istniejącymi lokalizacjami obiektów o takiej funkcji i gwarantuje im dalszą działalność (ewentualnie dalszą rozbudowę). Są to warsztaty remontowo-naprawcze w Dwikozach, Rzeczycy Mokrej, w miejscowości Kamień Nowy, Góry Wysokie oraz Gierlachów. Do tych terenów została zaliczona także stacja paliw w Dwikozach. Z kolei obszary AGr to głównie urządzenia i budowle rolnicze do specjalnej uprawy roślin szklarnie i folie) oraz przechowalnictwa płodów rolnych (np. magazyny, silosy), położone w miejscowości Rzeczyca Mokra, Gierlachów i Garbów Stary. Obszary te nie wpłyną negatywnie na stan środowiska ze względu na uwarunkowania środowiska przyrodnicze opisane powyżej. Jedyną kwestią mogąca nieść ewentualne zagrożenia jest przekroczenie norm hałasowych, zanieczyszczenie powietrza oraz zanieczyszczenie wód podziemnych. Należy zaznaczyć, że studium zachowując obszary wskazane pod rozwój aktywności gospodarczej i usług, właściwie strefuje zabudowę, umożliwiając właściwą ochronę akustyczną dla terenów chronionych akustycznie lub (tam gdzie jest to nie możliwe) wprowadza dodatkowo ustalenia tekstowe obligujące do zachowania norm wynikających z przepisów odrębnych oraz nakłada obowiązek nasadzenia wysokiej i średniej zieleni izolacyjnej wzdłuż granic bezpośrednio sąsiadujących z zabudowa mieszkaniową lub z jej udziałem. Zaleceniem minimalizującym dla tych obszarów jest wyprzedzające wykonanie dróg oraz

84 infrastruktury technicznej w tym przede wszystkim właściwe rozwiązanie gospodarki wodno - ściekowej. Innym zaleceniem jest także modernizacja palenisk i kotłów oraz stosowanie czystszych paliw oraz nowszych rozwiązań technologicznych. W związku z powyższym należy uznać że lokalizacja zachowawcza istniejących terenów o funkcji AG została wskazana po właściwej analizie uwarunkowań środowiskowo - przyrodniczych oraz nie będzie znacząco negatywnie oddziaływać na komponenty środowiska, zdrowie ludzi, zabytki i dobra materialne.

Wpływ projektu studium na klimat akustyczny W rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (tj. Dz. U. 2014 poz. 112), określone zostały dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku. Poziomy te określono w zależności od rodzaju terenu (zabudowa mieszkaniowa, tereny uzdrowiskowe, rekreacyjno-wypoczynkowe, szpitale oraz domy opieki społecznej i budynki związane ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci), uwzględniając przy tym rodzaj obiektu lub działalności będące źródłem hałasu, a także pory dnia i nocy. Na ograniczenie hałasu komunikacyjnego w głównej mierze wpłynie poprawa stanu technicznego dróg i pojazdów. Hałas przemysłowy, związany z prowadzoną działalnością ma charakter lokalny. Częściowo ograniczyć go może stosowanie nowych technologii oraz urządzeń i instalacji tłumiących, przy czym nie wszędzie można je zastosować (np. wydobycie surowców z wykorzystaniem materiałów wybuchowych). W części kierunkowej studium zostały określone zasady ochrony przed hałasem. Dotyczą one systemu transportowemu oraz jego poprawy, m.in. poprzez: − modernizowanie trakcji kolejowej oraz ulic i dróg; − stosowanie innowacyjnych rozwiązań technicznych jak np. nawierzchnie o niskich emisjach hałasu od kół pojazdu; − w przypadku stwierdzenia ponadnormatywnego oddziaływania hałasu na etapie realizacji i eksploatacji inwestycji stosowanie zabezpieczeń akustycznych zabezpieczających tereny podlegające ochronie akustycznej oraz istniejącą zabudowę (w szczególności może dotyczyć zabudowy przy drogach o dużym natężeniu ruchu, linii kolejowej oraz terenów aktywności gospodarczej) poprzez stosowanie ekranów akustycznych (mając na uwadze ochronę ptaków, która wymaga zastosowania odpowiednich oznakowań na ekranach np. pasków pionowych lub poziomych na ekranach przeźroczystych zlokalizowanych wzdłuż jezdni, eliminację pnączy na ekranach zwłaszcza od strony jezdni lub stosowania nieprzeźroczystych ekranów jeśli są za nimi drzewa lub krzewy), wałów ziemnych, zieleni izolacyjnej a w przypadku zakładów produkcyjnych również instalacji i technologii ograniczających hałas produkcyjny; sytuowanie drzew i krzewów oraz elementów ochrony akustycznej wzdłuż dróg i linii kolejowej musi odbywać się zgodnie z zasadami określonymi w przepisach odrębnych; − zwiększanie konkurencyjności transportu publicznego w stosunku do samochodu osobowego. Również w przypadku terenów mogących znacząco oddziaływać na środowisko zastosowano zapisy, które chronią zabudowę mieszkaniową w ich obrębie lub bezpośrednim sąsiedztwie. Dla terenów U-UU studium zakazuje lokalizacji zabudowy mieszkaniowej za wyjątkiem mieszkań służbowych, przy zachowaniu przepisów odrębnych, w szczególności dotyczących ochrony przed hałasem i nakazuje aby ewentualne uciążliwości były ograniczone do granic działki/ek do której/ych posiada się tytuł prawny. Dla terenów AG studium zakazuje realizacji

85 zabudowy mieszkaniowej za wyjątkiem mieszkań służbowych, a dla terenów AGr dopuszcza lokalizację zabudowy mieszkaniowej towarzyszącej działalności wytwórczej w rolnictwie. Ponadto dla zabudowy mieszkaniowej na terenach AG i AGr należy zapewnić ochronę przed ewentualnymi uciążliwościami od istniejących bądź projektowanych obiektów mogących nieść takie uciążliwości oraz studium nakłada obowiązek nasadzenia wysokiej i średniej zieleni izolacyjnej wzdłuż granic bezpośrednio sąsiadujących z zabudową mieszkaniową lub z jej udziałem. Mając powyższe na uwadze stwierdza się że kierunki zagospodarowania określone studium nie wpłyną negatywnie na klimat akustyczny oraz w pełni uwzględniają zapisy rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (tj. Dz. U. 2014 poz. 112).

Wpływ projektu studium na florę i faunę, w tym na objęte ochroną gatunki roślin, zwierząt i grzybów oraz siedliska tych gatunków Na terenie gminy występują gatunki roślin, zwierząt i grzybów, które są chronione Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 2014, poz. 1409), Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2016, poz. 2183) oraz Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. 2014, poz. 1408). Rozporządzenia określają: 1) gatunki roślin/zwierząt/grzybów: a) objętych ochroną ścisłą, z wyszczególnieniem gatunków wymagających ochrony czynnej, b) objętych ochroną częściową, c) objętych ochroną częściową, które mogą być pozyskiwane, oraz sposoby ich pozyskiwania, d) wymagających ustalenia stref ochrony ich ostoi lub stanowisk; 2) właściwe dla poszczególnych gatunków lub grup gatunków roślin/zwierząt/grzybów zakazy i odstępstwa od zakazów; 3) sposoby ochrony gatunków roślin/zwierząt/grzybów, w tym wielkość stref ochrony. Zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz. U. 2016, poz. 2134 z późn. zm.) w stosunku do gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i jeżeli nie są szkodliwe dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji chronionych gatunków zwierząt, odstępstwa od zakazów, o których mowa w art. 52 ust. 1 i 1a. Podobnie w stosunku do gatunków roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone odstępstwa od zakazów, o których mowa w art. 51 ust. 1 i 1a ww. ustawy. Stosowne odstępstwa od zakazów wydawane są przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska lub Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (art. 56 ust. 1 i ust. 2 ustawy o ochronie przyrody). Zaleca się zatem przed przystąpieniem do realizacji inwestycji mającej wpływ na florę i faunę gminy, wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej i w razie zinwentaryzowania gatunków chronionych o wystąpienie w sprawie uzyskania ww. zezwolenia. Projekt Studium generalnie zachowuje aktualne użytkowanie terenu na stwierdzonych obszarach występowania gatunków chronionych oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Nie wprowadza też zmian mogących znacząco oddziaływać na te gatunki, zgodnie z zamieszczonymi analizami w rozdziałach powyżej.

6.2. Ustalenia szczegółowe studium i ich przewidywany wpływ na środowisko; oddziaływanie poszczególnych kategorii terenów, w tym oddziaływanie znaczące (jeżeli takie będzie prawdopodobne) Należy zauważyć, że dla zdecydowanej większości obszaru opracowania projekt studium ustala dotychczasowe przeznaczenie i sposób zagospodarowania terenu, bądź respektuje funkcję nadaną w obowiązującym studium lub miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego czy wydanych decyzjach o warunkach zabudowy, decyzjach celu publicznego i pozwoleniach na budowę, zgodnie z którymi rozpoczęto już proces inwestycyjny.

Określone w ustaleniach szczegółowych kierunki i standardy zagospodarowywania terenu i zabudowy mają bardzo istotne znaczenie dla funkcjonowania przyrodniczego (ochrona środowiska) oraz wyglądu estetycznego (ochrona krajobrazowa) terenu opracowania. Najistotniejszy wpływ będą wywierać następujące ustalenia: − powierzchnia działki oraz powierzchnia biologicznie czynna - istotny wpływ na funkcjonowanie klimatyczne, hydrologiczne oraz biologiczne, − wysokość budynków – istotny wpływ na funkcjonowanie klimatyczne.

Powierzchnia terenu biologicznie czynnego określa minimalną powierzchnię pokrytą roślinnością bądź wodą powierzchniową na terenie działki oraz dodatkowo 50% sumy nawierzchni tarasów i stropodachów urządzonych jako stałe trawniki lub kwietniki, zapewniające swobodną wegetację roślin. Przeprowadzona analiza tego wskaźnika w powiązaniu ze wskazaną w projekcie studium powierzchnią działki pozwala ocenić stopień zagrożenia utraty walorów środowiska przyrodniczego. Dotyczy to przede wszystkim wartości wizualnych krajobrazu, ale w dużym stopniu określa warunki funkcjonowania środowiska (sposób obiegu wody, bilans wodny, mikroklimat) oraz warunki życia mieszkańców. Zaproponowany wskaźnik minimalnej powierzchni biologicznie czynnej na powierzchniach działek waha się od 5 do 100%. Wskaźnik stuprocentowy oznacza brak jakiejkolwiek zabudowy, całkowite pokrycie obszaru roślinnością z jednoczesną nieograniczoną realizacją procesów naturalnych. Wskaźnik 5% oznacza, że 95% obszaru działki może być pozbawione pokrywy roślinnej. Takie niskie wskaźniki utrudniają funkcjonowanie roślinności i znacznie ograniczają przebieg procesów przyrodniczych. Mieszkańcy takiego obszaru również odczuwają pewien dyskomfort związany z występowaniem ubogiej roślinności lub jej brakiem. Niska wartość tego wskaźnika może być w pewien sposób niwelowana innym standardem określonym w projekcie studium tj. minimalną powierzchnią działki budowlanej. Obszar podzielony na kilka dużych działek budowlanych (1000-2000 m2) w porównaniu z obszarem z działkami małymi (4000-600 m2) o tym samym wskaźniku minimalnej powierzchni biologicznie czynnej pomimo teoretycznie takiej samej powierzchni zieleni odznacza się jej lepszą strukturą przestrzenną. Na takim obszarze występują znacznie częściej duże zwarte płaty roślinności. Zapewnia to lepsze warunki funkcjonowania środowiska przyrodniczego i ma duży wpływ na wzrost różnorodności biologicznej. Stwierdza się, że istniejący stan środowiska i jego naturalne cechy odpornościowe przyjmą nową zabudowę, nie powodując przy tym degradacji istniejącego środowiska, w tym pogorszenia warunków życia mieszkańców. Należy przy tym zauważyć, że, przy obecnej sytuacji ekonomiczno – gospodarczej oraz ilości niezagospodarowanych jeszcze terenów

87 inwestycyjnych prognozowany wzrost intensywności zagospodarowania będzie w rzeczywistości znacznie mniejszy i rozłożony na dziesiątki lat. Pod względem wysokości budynków na przeważającej części terenów proponuje się nawiązanie w tym zakresie do obiektów już istniejących na danym terenie funkcjonalnym lub na terenie funkcjonalnym sąsiadującym, co zapewnia utrzymanie funkcjonowania klimatycznego tych terenów na obecnym poziomie lub w najgorszym przypadku ich pogorszenie w stopniu nieznacznym. Projekt studium nie dopuszcza na żadnym z terenów wprowadzenia zabudowy wysokościowej. Nasilenie i rodzaj oddziaływań na poszczególne komponenty zależy od rodzaju i intensywności zagospodarowania terenu w poszczególnych obszarach funkcjonalnych określonych w projekcie studium. Skutki środowiskowe takiej działalności zależą też od rodzaju występujących komponentów, ich wrażliwości i odporności na zakłócenia. W tym celu przeanalizowano cechy poszczególnych komponentów środowiska i nałożono na nie informacje na temat intensywności i rodzaju zagospodarowania, wyrażonego we współczynnikach: minimalnej powierzchni biologicznie czynnej, minimalnej powierzchni działki oraz wysokości zabudowy (liczbie kondygnacji). Przeanalizowano także obecne występowanie zabudowy i stopień zainwestowania, odległość budynków od dróg i kolei, uwarunkowania gruntowo-wodne. Art. 51 ust.1 pkt 2 lit. e ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tj. Dz. U. 2017, poz. 1405) wśród ocen i analiz nakazuje określenie przewidywanego znaczącego oddziaływania na środowisko ustaleń analizowanego dokumentu (w tym przypadku studium), w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne oraz zależności między wymienionymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy. Wpływ na wymienione komponenty środowiska ma różnego rodzaju oddziaływanie, związane głównie z formą zagospodarowania terenu. Ocena wpływu na środowisko oparta jest na metodzie listy sprawdzającej, polegającej na zestawieniu możliwych oddziaływań z elementami środowiska przyrodniczego podlegającymi oddziaływaniom (patrz: schemat poniżej).

Tabela 15. Matryca oddziaływań

Elementy podlegające

oddziaływaniom

materialne

Uciążliwości

biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Gleba Wodypowierzch. Wodypodziemne Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasobynaturalne Zabytki Dobra i zagrożenia Różnorodność Wprowadzenie gazów i pyłów X X X X X X X X X do powietrza Wytwarzanie odpadów X X X X X Wprowadzenie ścieków do X X X X X X wody i do ziemi Wykorzystanie zasobów X X X X X X środowiska

Zanieczyszczenie gleby i ziemi X X X X X Zmiany rzeźby X X X X X Emitowanie hałasu X X X X Emitowanie pól X X X X elektromagnetycznych

ODDZIAŁYWANIE Ryzyko wystąpienia awarii X X X X X X X X X X X Źródło: opracowanie własne

Wpływ jaki wywiera rodzaj i charakter wprowadzanej zabudowy na komponenty środowiska wymienione w ustawie oraz uwarunkowania wynikające z przeprowadzonej analizy, określono dla poszczególnych grup obszarów o jednakowej kategorii przeznaczenia terenu. Poniżej zamieszczono tabelę, w której na podstawie przeprowadzonych analiz szczegółowych ustaleń tekstu projektu studium, wyłoniono kilkanaście głównych typów projektowanych terenów. Następnie waloryzowano ich oddziaływanie na poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego.

Tabela 16. Syntetyczna charakterystyka ustaleń studium mających największy wpływ na oddziaływanie projektu studium na środowisko CHARAKTERYSTYKA USTALEŃ PROJEKTU STUDIUM ODDZIAŁYWANIE TERENÓW

Funkcja terenu

Maksymalna

Minimalna Minimalny dopuszczalna

powierzchnia

ludzi

gleba życia zdrowie i Teren Funkcja podstawowa Funkcja uzupełniająca wskaźnik PBC wysokość

działki Zabytki

Krajobraz podziemne

zabudowy biologiczna

różnorodność

Zasobynaturalne

Dobramaterialne

Klimat i i powietrzeKlimat

Przyroda ożywiona i

Powierzchnia ziemi i

Warunki Wodypowierzchniowe i usługi nieuciążliwe, w tym kultury fizycznej, zieleń urządzona oraz niezbędne do 400 m² na obszarze usługi publiczne UP prawidłowego miejscowości 12 m usługi kultury 30% 2 2 0 2 2 2 2 1 1 UKs funkcjonowania tych Dwikozy i 600 m² sakralnej terenów urządzenia na obszarze gminy infrastruktury technicznej i komunikacja zieleń urządzona oraz usługi nieuciążliwe niezbędne do (głównie komercyjne prawidłowego 400 m² na obszarze z dopuszczeniem funkcjonowania tych miejscowości U 5% 12 m 2 2 0 2 2 2 2 1 1 działalności terenów urządzenia Dwikozy i 600 m² administracyjnej i infrastruktury na obszarze gminy biurowej) technicznej i komunikacja zieleń izolacyjna oraz usługi, w tym mogące niezbędne do potencjalnie prawidłowego U-UU znacząco funkcjonowania tych 10% 800 m ² 12 m 2 2 0 2 2 2 2 1 1 oddziaływać na terenów urządzenia środowisko infrastruktury technicznej i komunikacja usługi inne niż funkcji podstawowej, w tym usługi publiczne, zieleń urządzona (w tym na obszarze 17m dla publiczna), tereny miejscowości zabudowy sportu i rekreacji oraz Dwikozy 500 m² dla wielorodzinne zabudowa niezbędne do na obszarze zabudowy j, 12 m dla mieszkaniowa oraz prawidłowego miejscowości bliźniaczej, 750 m² zabudowy usługi nieuciążliwe funkcjonowania tych Dwikozy 25%; dla wolnostojącej, jednorodzinn MU komercyjne, w terenów urządzenia na obszarze 2 2 0 2 2 2 2 1 1 dla zabudowy ej (obszar szczególności usługi infrastruktury gminy – nie mieszkaniowo- miejscowości handlu i gastronomii technicznej i dotyczy usługowej i Dwikozy); komunikacja oraz inne usługowej 600 m²; na obszarze funkcje uzupełniające na obszarze gminy gminy – nie bez których nie jest – nie dotyczy dotyczy możliwe właściwe zagospodarowanie i użytkowanie tych terenów usługi komercyjne, w szczególności usługi handlu i gastronomii, usługi publiczne, zieleń na obszarze 24m (obszar publiczna, tereny miejscowości nie określa się miejscowości zabudowa sportu i rekreacji oraz Dwikozy 25%; (zgodnie z Dwikozy); MW mieszkaniowa niezbędne do 3 3 0 2 2 3 2 1 1 na obszarze potrzebami) na obszarze wielorodzinna prawidłowego gminy – nie gminy – nie funkcjonowania tych dotyczy dotyczy) terenów urządzenia infrastruktury technicznej i komunikacja zabudowa usługi zapewniające dla MN 50%; dla MN - zabudowy MN/ mieszkaniowa obsługę mieszkańców dla RM 30% bliźniaczej - 750 m², 12 m 2 2 0 2 2 2 2 1 1 RM jednorodzinna; oraz niezbędne do dla wolnostojącej

zabudowa prawidłowego 1000 m2, przy czym mieszkaniowa funkcjonowania tych zalecana jednorodzinna z terenów urządzenia powierzchnia usługami i/lub infrastruktury działki wynosi 2000 zabudowa technicznej i m2; zagrodowa z komunikacja dla RM 1200 m² dopuszczonymi usługami agroturystyki usługi zapewniające obsługę mieszkańców zabudowa oraz niezbędne do 1500 m², przy czym zagrodowa z prawidłowego zalecana dopuszczonymi RM funkcjonowania tych 30% powierzchnia 12 m 2 2 0 2 2 2 2 1 1 usługami terenów urządzenia działki wynosi 2000 agroturystyki infrastruktury m2

technicznej i komunikacja tereny aktywności funkcja podstawowa: na obszarze na obszarze gospodarczej w tym działalności miejscowości miejscowości zabudowy produkcyjna, Dwikozy: 30% wielkość Dwikozy: AG 3 3 0 3 3 3 3 2 2 produkcyjnej, usługowa, działki nowowydzielanych maksymalna składów i rzemieślnicza, budowlanej działek do wysokość magazynów wytwórcza oraz składy, (dla części z określenia w zabudowy magazyny, hurtownie; dopuszczoną planach produkcyjnej funkcja uzupełniająca: zabudową miejscowych, z wytwórczej, zieleń izolacyjna, mieszkaniową zachowaniem magazynowej tereny aktywności zabudowa służbową) zasady oszczędnego , składowej, i gospodarczej, w tym administracyjna, i/lub 15% (dla korzystania z innych zabudowy usługowa, socjalna i zabudowy gruntów obiektów AGr produkcyjnej o 3 3 0 3 3 3 3 2 2 biurowa służąca pozostałych przeznaczonych do funkcji charakterze obsłudze funkcji funkcji), na zabudowy podstawowej rolniczym podstawowej oraz obszarze do 17 m,

niezbędne do gminy maksymalna prawidłowego odpowiednio wysokość funkcjonowania tych 35% i 20% zabudowy

terenów urządzenia administracyj infrastruktury nej, biurowej technicznej i i innej funkcji komunikacja uzupełniające j do 12 m; na obszarze gminy odpowiednio: 12 m oraz 10 m lokalizacja obiektów, urządzeń i instalacji wykorzystujących siłę wiatru do produkcji energii, pod warunkiem tereny elektrowni EW zachowania wskazanej nie dotyczy nie dotyczy 100 m 1 1 0 2 3 2 2 1 2 wiatrowych na załączniku graficznym maksymalnej strefy ponadnormatywnego oddziaływania turbin wiatrowych tereny infrastruktury technicznej – obiekty niezbędne do obsługi mieszkańców prawidłowego miasta, gminy i funkcjonowania tych rejonu w zakresie terenów urządzenia IT nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy 3 3 0 3 3 3 2 0 2 zaopatrzenia w infrastruktury wodę, energię technicznej i elektryczną, gaz, komunikacja oczyszczania ścieków itp. zieleń nieurządzona i urządzenia ZP/U urządzona, w tym o infrastruktury 75% 2500 m2 12 m 1 2 0 2 1 1 1 1 0 funkcji technicznej niezbędne

reprezentacyjnej i do prawidłowego służącej rekreacji i funkcjonowania tych wypoczynkowi oraz terenów oraz obszaru usługi nieuciążliwe, gminy i komunikacja przede wszystkim związane z funkcją podstawową np. kultury, wypoczynku, sportu, w tym kultury fizycznej, rekreacji, gastronomii itp. urządzenia zieleń nieurządzona i infrastruktury urządzona , w tym o technicznej niezbędne funkcji zgodnie ze stanem ZP do prawidłowego 80% 9 m 0 1 0 0 1 0 0 0 0 reprezentacyjnej i istniejącym funkcjonowania tych służącej rekreacji i terenów oraz obszaru wypoczynkowi gminy i komunikacja urządzenia infrastruktury technicznej niezbędne zieleń o funkcji ZI do prawidłowego 80% nie dotyczy nie dotyczy 0 0 0 0 0 0 0 0 0 izolacyjnej funkcjonowania obszaru gminy i komunikacja inne obiekty służące funkcji rekreacyjno- usługi sportu, w tym US sportowej i 80% nie dotyczy 10 m 0 1 0 0 1 0 0 0 0 kultury fizycznej wypoczynkowej, w tym kulturze fizycznej urządzenia dla cmentarzy infrastruktury zabytkowych cmentarz (zieleń technicznej niezbędne zgodnie ze stanem – w ZC 15% 0 1 0 3 1 0 0 0 2 cmentarna) do prawidłowego istniejącym uzgodnieniu z funkcjonowania tych Wojewódzki terenów oraz obszaru m

gminy i komunikacja Konserwatore m Zabytków; dla pozostałych cmentarzy do 12m obiekty i urządzenia pomocnicze dla funkcji 600 m ², z G, transport drogowy, podstawowej, w zachowaniem Z, drogi publiczne; ciągi szczególności zasady oszczędnego L, piesze i/lub pieszo – wyposażenia 30% korzystania z 12 m 3 3 0 2 3 1 2 1 2 L/D, jezdne, place technicznego dróg oraz gruntów KP publiczne infrastruktura przeznaczonych do techniczna nie zabudowy związana z drogą usługi, obiekty i 600 m ², z urządzenia pomocnicze zachowaniem dla funkcji zasady oszczędnego podstawowej oraz KK transport kolejowy 30% korzystania z 12 m 3 3 0 2 3 1 2 1 2 infrastruktura gruntów techniczna nie przeznaczonych do związana z terenami zabudowy kolei urządzenia i obiekty służące funkcji podstawowej; urządzenia infrastruktury 65% (dla 10 m (dla technicznej niezbędne zabudowy zabudowy ZL las do prawidłowego wolnostojącej nie dotyczy wolnostojącej 0 0 0 0 0 0 0 0 0 funkcjonowania na działkach na działkach obszaru gminy, drogi, leśnych) leśnych) urządzenia i obiekty służące funkcji rekreacyjno-sportowej i wypoczynkowej, w

tym kulturze fizycznej urządzenia i obiekty służące funkcji podstawowej; drogi i urządzenia infrastruktury technicznej niezbędne do prawidłowego tereny rolne z funkcjonowania ZLn dopuszczeniem obszaru gminy, w tym nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy 0 0 0 0 0 0 0 0 0 dolesiania obszarów i terenów funkcjonalnych wskazanych w studium, a także urządzenia i obiekty służące funkcji rekreacyjno-sportowej i wypoczynkowej urządzenia i obiekty służące funkcji podstawowej; drogi i urządzenia infrastruktury technicznej niezbędne do prawidłowego funkcjonowania obszaru gminy, w tym R rolnictwo intensywne 30% 3000 m2 12 m 0 1 0 1 0 0 0 0 0 obszarów i terenów funkcjonalnych wskazanych w studium, a także urządzenia i obiekty służące funkcji rekreacyjno-sportowej, wypoczynkowej oraz związanej z

agroturystyką urządzenia i obiekty służące funkcji podstawowej; drogi i urządzenia infrastruktury technicznej niezbędne do prawidłowego funkcjonowania obszaru gminy, w tym obszarów i terenów funkcjonalnych wskazanych w studium, a także urządzenia i obiekty rolnictwo Re służące funkcji nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy 0 1 0 1 0 0 0 0 0 ekstensywne rekreacyjno- wypoczynkowej, w szczególności ścieżki piesze, ścieżki dydaktyczne, miejsca odpoczynku i punkty widokowe, z zastrzeżeniem zakazu ich realizacji w sposób zagrażający siedliskom, gatunkom oraz siedliskom tych gatunków, objętych ochroną na terenach wód powierzchniowych wody stojących dopuszcza WS nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy 0 0 0 0 0 0 0 0 0 powierzchniowe się wprowadzanie zagospodarowania turystycznego w

szczególności budowę: przystani wodnych, portów jachtowych, pomostów, organizacje kąpielisk, z zastrzeżeniem zakazu ich realizacji w sposób zagrażający siedliskom, gatunkom oraz siedliskom tych gatunków, objętych ochroną dopuszcza się częściowe wykorzystanie terenów zbiorniki retencyjne Wr pod zbiorniki Wr na potrzeby retencyjne, zgodnie ze nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy 0 1 0 1 0 0 0 0 0 rolnictwa szczegółowymi analizami dotyczącymi budowy zbiorników retencyjnych Legenda: Oddziaływanie terenów na komponenty wymienione w przepisach prawnych: nasilenie presji na środowisko: 0 – brak oddziaływania/śladowe, 1 – słabe, 2 – średnie, 3 – silne/nadmierne Źródło: Opracowanie własne na podstawie analiz projektu studium

Tabela 17. Waloryzacja oddziaływania na środowisko przyrodnicze terenów o różnym przeznaczeniu

TEREN ODDZIAŁYWANIE

Teren

ziemi

Gleba

Wody

Klimat

Rośliny

Zabytki

Krajobraz

Zwierzęta

Powietrze

obynaturalne

biologiczna

zdrowieludzi

Powierzchnia

Różnorodność

arytmetyczna)

Warunki życia i

Średnio (średnia

powierzchniowe

ODDZIAŁYWANIE

Zas

Wodypodziemne Dobramaterialne

UP 2 2 2 2 0 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1,7 2 UKs U 2 2 2 2 0 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1,7 2 U-UU 2 2 2 2 0 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1,7 2 MU 2 2 2 2 0 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1,7 2 MW 3 3 3 3 0 2 2 2 2 2 3 2 1 1 2,1 2 MN/ 2 2 2 2 0 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1,7 2 RM RM 2 2 2 2 0 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1,7 2 AG 3 3 3 3 0 3 3 3 3 3 3 3 2 2 2,7 3 AGr 3 3 3 3 0 3 3 3 3 3 3 3 2 2 2,7 3 EW 1 1 1 1 0 0 2 3 3 3 2 2 1 2 1,6 2 IT 3 3 3 3 0 3 3 3 3 3 3 2 0 2 2,4 2/3 ZP/U 1 1 2 2 0 2 1 1 1 1 1 1 1 0 1,1 1 ZP 0 0 1 1 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0,4 0/1 ZI 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 0 US 0 0 1 1 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0,4 0/1 ZC 0 0 1 1 0 3 3 2 0 0 0 0 0 2 0,9 1 G, Z, L, 3 3 3 3 0 2 2 3 3 3 1 2 1 2 2,2 2/3 L/D, KP KK 3 3 3 3 0 2 2 3 3 3 1 2 1 2 2,2 2/3 ZL 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 0 ZLn 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 0 R 0 0 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0,3 0/1 Re 0 0 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0,3 0/1 WS 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 0 Wr 0 0 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0,3 0/1 Legenda: Oddziaływanie terenów na komponenty wymienione w przepisach prawnych: nasilenie presji na środowisko: 0 – brak oddziaływania/śladowe, 1 – słabe, 2 – średnie, 3 – silne/nadmierne Uśrednione oddziaływanie poszczególnych terenów na środowisko przyrodnicze: nasilenie presji na środowisko: 0 – brak oddziaływania/śladowe, 0/1 – śladowe do słabego, 1 – słabe, 1/2 – słabe do średniego, 2 – średnie, 2/3 – średnie do silnego, 3 – silne/nadmierne Źródło: Opracowanie własne na podstawie analiz projektu studium

6.3. Wpływ ustaleń projektu studium na ustawowe formy ochrony przyrody Na obszarze gminy Dwikozy znajdują się następujące formy ochrony przyrody:  istniejące ▪ 2 rezerwaty przyrody, ▪ 2 obszary Natura 2000, ▪ 1 pomnik przyrody, ▪ 2 użytki ekologiczne  proponowane

▪ park krajobrazowy obejmujący część doliny środkowej Wisły.

Istniejące rezerwaty przyrody Nie przewiduje się, aby niniejszy projekt studium miał wpływ na istniejące rezerwaty przyrody „Góry Pieprzowe” oraz „Wisła pod Zawichostem”. W bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatów nie wprowadza się zmian mogących znacząco na nie oddziaływać (przeznaczenie terenów sąsiednich pozostaje takie same, jakie ustalał zmieniany dokument).

Rezerwat „Góry Pieprzowe” zgodnie z ewidencją gruntów i budynków porastają lasy oraz ekosystemy nieleśne (głównie łąkowe). Celem ochrony rezerwatu „Góry Pieprzowe” jest zachowanie fragmentów muraw ze szczególnym uwzględnieniem cennych płatów murawy ostnicowej wraz z zaroślami kserotermicznymi, w tym zaroślami wiśni karłowatej. Ponadto, celem strategicznym powinno być zachowanie stanowisk kilku bardzo rzadkich gatunków róż oraz interesującej fauny owadów. Projekt studium nie wprowadza żadnych zmian, które mogłyby na niego oddziaływać w sposób negatywny. Na północ o tego terenu zostały zmniejszone tereny przeznaczone pod rozwój zabudowy, ze względu na brak przesłanek opowiadających się za rozwojem zabudowy miejscowości Kamień Łukawski w tym kierunku. Jedyne zmiany dotyczą dopuszczenia zalesienia obszarów predysponowanych do osuwania się mas ziemnych, które w dwóch miejscach bezpośrednio graniczą z rezerwatem.

Z kolei rezerwat przyrody „Wisła pod Zawichostem” to tereny pokryte roślinnością wysoką (lasy), tereny pokryte roślinnością naturalną nieleśną oraz wody powierzchniowe. Rezerwat utworzony został celem zachowania ze względów społecznych, naukowych i dydaktycznych ostoi lęgowych, miejsc żerowania i odpoczynku podczas wędrówek rzadkich, charakterystycznych dla doliny Wisły gatunków ptaków. W najbliższym sąsiedztwie rezerwatu projekt studium nie dopuszcza realizacji inwestycji które mogłyby w znaczący sposób oddziaływać na obszar chroniony.

Obszary Natura 2000 Na podstawie przeprowadzonych analiz środowiska, jego jakości oraz analiz istniejących dokumentów planistycznych, w tym obowiązującego studium oraz niniejszego projektu studium, stwierdza się, że projekt studium nie będzie negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000 Góry Pieprzowe (PLH260022) oraz Tarnobrzeska Dolina Wisły (PLH180049). Oba obszary położone są w południowej części gminy i stanowią obszary siedliskowe, mające znaczenie dla Wspólnoty (OZW). Projekt studium na obszarach Natura 2000 wprowadza następujące kierunki zagospodarowania przestrzennego wynikające z jego aktualnego użytkowania tj. WS - wody powierzchniowe, Re – rolnictwo ekstensywne, ZL – lasy. Zaproponowane kierunki zagospodarowania przestrzennego są tożsame z obecnym pokryciem terenu i nie wprowadzają istotnych zmian w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Analizując zapisy projektu studium, stwierdza się że planowane kierunki zagospodarowania gminy Dwikozy są zgodne z przyjętymi celami ochrony obszaru Natura 2000. Nie wpłyną one negatywnie na siedliska przyrodnicze oraz na siedliska gatunków roślin i zwierząt, a także na gatunki dla których zostały utworzone oraz na ich integralność.

Istniejące pomniki przyrody Na analizowanym obszarze występuje 1 pomnik przyrody w postaci pojedynczego drzewa – jesionu wyniosłego. Pomnik przyrody położony jest w pasie drogowym drogi wojewódzkiej

100 nr 777 oraz w pobliżu szkoły podstawowej, dla którego kierunkowym przeznaczeniem są UP – usługi publiczne. Na obszarze tym nie wprowadza się nowego przeznaczenia, a tym samym nie przewiduje się, aby projekt studium wpłynął na jego stan zachowania w sposób negatywny.

Istniejące użytki ekologiczne Nie przewiduje się aby niniejszy projekt studium miał wpływ na istniejące użytki ekologiczne. W bezpośrednim sąsiedztwie użytków nie wprowadza się zmian mogących znacząco na nie oddziaływać (przeznaczenie terenów sąsiednich pozostaje takie same, jakie ustala zmieniany dokument).

Proponowany park krajobrazowy obejmujący część doliny środkowej Wisły Ze względu na wstępne prace nad ww. formą ochrony przyrody (nie zostały sporządzone żadne opracowania na ten temat, w tym nie zostały wyznaczone granice projektowanego parku) trudno jest ocenić wpływ projektu studium na proponowany park. Analiza terenów położonych w dolinie Wisły pozwala stwierdzić, że projekt studium wprowadza dla nich przeznaczenie zgodne z aktualnym użytkowaniem, a więc utrzymuje system terenów otwartych. Ponadto dolina Wisły na terenie gminy Dwikozy jest na znacznym odcinku chroniona w ramach istniejących obszarowych form ochrony przyrody. A zatem projekt studium zachowuje i chroni walory przyrodniczo-krajobrazowe wschodniej części gminy, które są niezwykle cenne z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego regionu. Projekt studium zapewnia utrzymanie łączności przestrzennej pomiędzy obszarami cennymi przyrodniczo oraz nie powoduje ich fragmentaryzacji.

6.4. Kompleksowa ocena wpływu na środowisko projektu studium (…) w ujęciu scenariuszowym Według stanu na dzień 31.12.2015 r. liczba ludności gminy wynosiła 8893 mieszkańców (wg danych GUS). Od 2005 r. (analizowany okres) ludność gminy Dwikozy ulega systematycznemu spadkowi (w 2015 r. liczba mieszkańców zmniejszyła się o 2,2% w stosunku do 2005 r.). Według prognozy ludności7 na lata 2015-2035 (według GUS) na terenie gminy proces ten będzie się utrzymywał w dalszym ciągu. Mimo to, aktualna sytuacja gospodarczo – ekonomiczna na świecie, wskazuje, że przekształcanie terenu w kierunku zabudowanych będzie postępować dużo wolniej niż dotychczas. W scenariuszu stagnacyjnym można uznać, że liczba mieszkańców utrzyma się na podobnym poziomie lub ulegnie nieznacznemu spadkowi, co spowoduje zmniejszenie lub utrzymanie produkcji odpadów i bezpośredniej presji na środowisko na poziomie zbliżonym do dotychczasowego. Cześć terenów rolnych oraz ugorowanych ulegnie samozalesieniu. Różnorodność biologiczna będzie wzrastać. Ciągi ekologiczne pozostaną aktywne, a bariery ekologiczne będą oddziaływać w dotychczasowym nasileniu. Jakość życia mieszkańców może się pogorszyć z powodów niezależnych od ustaleń studium. Scenariusz prorozwojowy, zakłada, że zmiany sposobu użytkowania wynikające z ocenianego projektu spowodują rozwój zabudowy oraz zainwestowanie terenów produkcyjnych i usługowych. Nastąpi nieznaczny wzrost liczby mieszkańców. Spowoduje to

7 Założenia do prognozy ludności są wynikiem ustaleń ekspertów Głównego Urzędu Statystycznego, Rządowej Rady Ludnościowej i Komitetu Nauk Demograficznych Polskiej Akademii Nauk 101 zwiększenie wytwarzania zanieczyszczeń gazowych i pyłowych (ogrzewanie i zanieczyszczenia komunikacyjne) oraz odpadów stałych i płynnych z koniecznością ich utylizacji i potencjalnym zagrożeniem zanieczyszczenia środowiska (gleba, wody powierzchniowe i podziemne). Zwiększy się pobór wód gruntowych. Analiza projektu studium pozwala stwierdzić, że dalszy rozwój zagospodarowania przestrzennego poszczególnych terenów będzie wykazywał tendencje do uzupełniania i zagęszczania istniejącej zabudowy oraz zainwestowania obszarów podporządkowanych istniejącemu już i projektowanemu układowi drogowemu oraz sieci infrastruktury technicznej. Przyjęty kierunek rozwoju jest korzystny, ponieważ z jednej strony przyczyni się do maksymalnego wykorzystania terenów już zainwestowanych, stworzy nowe obszary potencjalne do zagospodarowania, a tym samym ograniczy zagospodarowywanie nowych terenów i nieuzasadnione rozpraszanie zabudowy w tej strefie, z drugiej strony daje możliwość pełniejszego wykorzystania istniejącej sieci infrastrukturalnej. Dodatkowo studium zabezpiecza sięgacze ekologiczne w postaci terenów otwartych oraz pomocniczo terenów zieleni urządzonej (parków, zieleńców i pasów zieleni …) pozwalające na utrzymanie łączności z najcenniejszymi obszarami przyrodniczymi. Zagęszczenie zabudowy oraz powstanie nowych ciągów komunikacyjnych i zwiększenie natężenia ruchu pojazdów, będzie jednak nasilać oddziaływanie barier ekologicznych, co zmniejszy możliwości migracyjne i możliwości wymiany genów w przypadku wielu gatunków roślin i zwierząt. Lokalizacja terenów mogących nieść uciążliwości (przede wszystkim aktywności gospodarczej i terenów komunikacji) nawiązuje do dotychczasowego przeznaczenia w obowiązującym studium lub istniejącego zagospodarowania terenu, zapewniając jednocześnie ochronę ludzi i obszarów cennych przyrodniczo. Uciążliwość wymienionych obiektów nie powinna być odczuwalna poza ich granicami (z wyjątkiem zmian krajobrazu i nasilenia ruchu pojazdów). Może zwiększyć się zagrożenie pożarowe na terenach ZL i ZLn na suchych siedliskach. Zagrożenia nadzwyczajne (skażenie wód) są mało prawdopodobne, ze względu na ogólne ustalenia projektu studium dotyczące zasad obsługi w zakresie infrastruktury technicznej. Jakość życia mieszkańców nie ulegnie pogorszeniu (przejściowe i odwracalne zmiany negatywne są możliwe na terenach w trakcie zabudowy). Zaproponowany sposób zagospodarowania nie powinien wywoływać konfliktów z sąsiednimi gminami.

Analiza powyżej dokonanych ocen cząstkowych w tym tabeli oddziaływań poszczególnych terenów pozwoliła zwaloryzować i ocenić poszczególne oddziaływania w skali całego obszaru objętego studium. Dla większości oddziaływań, ich skutki środowiskowe zależą od pola powierzchni obszaru, będącego ich źródłem. Jednak część oddziaływań powoduje skutki nietypowe, niezależne od tego parametru. Właściwość tą uwzględniono w zbiorczej tabeli oddziaływań zamieszczonej poniżej.

102

Tabela 18. Zbiorcza tabela potencjalnych wpływów projektu studium na środowisko

ODDZIAŁYWANIE NIEKORZYSTNE ODDZIAŁYWANIE KORZYSTNE

Komponent

NZ K D OD NO L R B P S W Z NZ K D OD NO L R B P S W środowiska Z Wody X X X X X X powierzch. Wody X X X X X X podziemne Jakość X X X X X X powietrza Klimat X X X X X X lokalny Klimat X X X X X X akustyczny Powierzch. X X X X X X ziemi Gleby X X X X X X Bioróżnorod ność X X X X X X X biologiczna Fauna X X X X X X Flora X X X X X X Formy ochrony X X X X X X X przyrody i dóbr kultury Krajobraz X X X X X X Zasoby X X X X X X naturalne Człowiek X X X X X Dobra X X X X X X materialne Legenda: Z – znaczące, NZ – nieznaczące; K – krótkotrwałe, D – długotrwałe; OD – odwracalne, NO – nieodwracalne; L – lokalne, R – regionalne; B – bezpośrednie, P – pośrednie, S – skumulowane, W – wtórne X - oddziaływanie występuje, - brak oddziaływania Źródło: Opracowanie własne na podstawie analiz projektu studium

Każda działalność człowieka prowadzi do zmian w środowisku naturalnym. Warto pamiętać, że tereny polne, ugorowe i łąkowo-pastwiskowe oraz lasy produkcyjne (szczególnie pochodzące z sadzenia) jak również parki leśne, zieleńce, uznawane przez większość ludzi za „naturalne” są w rzeczywistości zbiorowiskami nietrwałymi, utrzymywanymi w stanie pozornej równowagi przez człowieka. Człowiek nie jest pod tym względem wyjątkiem. W przypadku jednych terenów aktualny jest problem „czy przekształcać środowisko?”, a w przypadku innych „jakich zmian można dokonać bez istotnej deformacji krajobrazu, bez zubożenia bioróżnorodności, bez pogorszenia warunków życia ludzi, itd.?”. Spełnienie tych wszystkich wymogów nie zawsze jest możliwe i pozostaje wybór kompromisu uwzględniającego interesy obecnie żyjących ludzi oraz potrzebę zachowania wszystkich składników środowiska, które są wartością samą w sobie, ale mogą być też istotne dla przyszłych pokoleń.

103

Sumując jednak wszystkie plusy i minusy proponowanych rozwiązań, oddziaływanie projektu studium na środowisko uznano za korzystne, ponieważ: − przyczynia się do porządkowania dotychczasowej struktury funkcjonalnej; − intensyfikuje zabudowę w stopniu nie pogarszającym warunków życia i zamieszkiwania ludzi oraz funkcjonowania środowiska przyrodniczego, przeciwdziałając jednocześnie bezplanowemu rozpraszaniu zabudowy, w tym na obszary cenne przyrodniczo (pośrednio zapobiega ich degradacji); − respektuje obszary ochronione i obszary cenne pod względem przyrodniczym; − wskazuje rozwiązania zapewniające ochronę abiotycznych komponentów środowiska (m.in. poprzez ustalenia dla obszarów funkcjonalnych oraz ustalenia ochrony środowiska, ustalenia dla form ochrony oraz ustalenia dla zaopatrzenia w infrastrukturę techniczną i komunikację itd.), dzięki czemu chronione będzie również życie i zdrowie człowieka. Wdrożenie wskazanych w studium rozwiązań przyczyni się nie tylko do poprawy jakości środowiska, ale także jakości życia mieszkańców.

Podsumowując, projekt studium został opracowany z uwzględnieniem potrzeby zachowania trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, równowagi biologicznej i zasad zrównoważonego rozwoju, uwzględniającego prawa ludzi do korzystania ze środowiska przyrodniczego oraz obowiązek jego ochrony. Uwzględniono różne formy prawne ochrony przyrody i środowiska. Nowe tereny o zwiększonej uciążliwości zostały zlokalizowane w miejscach najmniej kolidujących z potrzebami ochrony środowiska naturalnego oraz wymogami ochrony warunków życia ludzi (tereny przemysłowe). Oddziaływania na środowisko (dla większości obszarów o nasileniu małym lub średnim) wynikające z przedłożonego projektu są możliwe do zaakceptowania.

7. ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Realizacja polityki przestrzennej określonej w ocenianym projekcie studium, nie pociągnie za sobą poważnych skutków środowiskowych. Potencjalne oddziaływania negatywne mają charakter lokalny chociaż mogą być długotrwałe. W celu ich zminimalizowania zaproponowano poniżej szereg zabiegów łagodzących. Na całym obszarze objętym opracowaniem należy: − kontrolować umieszczenie w krajobrazie nowych obiektów jak: maszty telefonii komórkowej, maszty telewizyjne, elektrowni wiatrowych i stosować rozwiązania maskujące (w przypadku dwóch pierwszych); − podejmować dalsze działania zmierzające do eliminacji istniejących i potencjalnych zagrożeń, w tym m.in. uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej, modernizacja wraz z ewentualną rozbudową oczyszczalni ścieków, promocja ekologicznych źródeł ciepła, itp.

Tabela 19. Zestawienie zabiegów łagodzących ustalenia projektu studium GRUPY ZABIEGI ŁAGODZĄCE TERENÓW UP, − bezwzględnie utrzymać istniejące, a w miarę możliwości dążyć do wprowadzania nowych UKs, terenów zieleni o wielowarstwowej tj. zróżnicowanej strukturze pionowej; U, − należy dążyć do scalania i łączenia zespołów biocenotycznych, m.in. poprzez uzupełnianie U-UU, nasadzeń wzdłuż ciągów komunikacyjnych, dolesienia, projektowanie zieleni w sposób MU, uwzględniający połączenie terenów z terenami najcenniejszymi (oddziaływanie 1 i 0) – MW,

104

MN/RM, kształtowanie przestrzeni powinno uwzględniać zachowanie łączności z terenami zasilającymi; RM, − zaleca się usystematyzowanie struktury szaty roślinnej jako całości, złożonej z układów AG, grupowych i liniowych pełniących funkcje łączników, ułatwiających migracje roślin i zwierząt; AGr, − należy poprawić obecną strukturę zieleni urządzonej i izolacyjnej. Można to osiągnąć poprzez ZP/U, uzupełnienie roślinności wysokiej krzewami wykazującymi właściwości dźwiękochłonne, np. ZP, głóg, berberys, leszczyna itp.; ZI, − należy unikać pozostawiania w obrębie działek dużych powierzchni pozbawionych pokrywy US, roślinnej, nowa roślinność powinna być wprowadzana bezpośrednio po zakończeniu robót ZC budowlanych; − kształtowanie roślinności w obrębie działek należy oprzeć o właściwy dobór gatunków. Należy preferować przede wszystkim rodzime gatunki roślin, krzewy umożliwiające dobre warunki bytowania fauny, szczególnie ssaków i ptaków; − dążyć do włączenia budynków w strukturę ekosystemów (stworzenie powierzchni biologicznie czynnych), np. poprzez: wprowadzenie roślin pnących na pionowe i puste płaszczyzny; − należy wprowadzać zieleń izolacyjną w miejscach styku kolidujących ze sobą funkcji, np. przemysłowej z mieszkaniową; − należy przygotować projekt zieleni izolacyjnej w otoczeniu elektrowni wiatrowych oraz wzdłuż dróg, w przypadku elektrowni wiatrowych odległość sadzenia zadrzewień od pojedynczej budowli powinna wynosić minimum 200 m; − należy poprawić obecną strukturę zieleni izolującej zabudowę mieszkaniową przed niekorzystnym oddziaływaniem tych terenów (uzupełnienie roślinności wysokiej krzewami EW, wykazującymi właściwości dźwiękochłonne, np. głóg, berberys, leszczyna itp. z preferencją IT, gatunków rodzimych); komuni- − wzdłuż ciągów komunikacyjnych należy wprowadzać roślinność nawiązującą do kacja spontanicznych zbiorowisk zaroślowych, pasy zieleni przydrożnej znacznie ograniczają zasięg i stopień skażeń poprzez wymuszanie podłużnego przepływu powietrza przy utrudnionym poprzecznym. Dzięki temu zmniejsza się zasięg rozprzestrzeniania zanieczyszczeń pyłowych, gazowych i hałasu. Ponadto zieleń przydrożna ma znaczne właściwości absorpcyjne zanieczyszczeń; − realizacja obiektów infrastruktury; − wszelkie działania, w tym użytkowanie terenu powinno być podporządkowane ochronie przyrody; − należy ograniczać do minimum obecność powierzchni pozbawionych roślinności (ochrona wód gruntowych przed zanieczyszczeniem); − należy dążyć do minimalizowania zmian w istniejącej strukturze roślinności na tych terenach ZL, (poza ważną funkcją przyrodniczą pełnią również ważną rolę estetyczną i kulturową); ZLn, − wskazane zachowanie funkcjonowania istniejących ekosystemów w czasie, tzn. tego samego R, sposobu użytkowania; R/W, − należy zaprojektować ścieżki i szlaki turystyczne w celu skanalizowania ruchu turystycznego Re, (zagadnienia te powinny być włączone do programu ochrony środowiska). Przy wyznaczaniu WS tego typu ścieżek należy brać pod uwagę odporność siedliskową zbiorowisk roślinnych na ruch turystyczny; − szczególną uwagę należy zwrócić na ochronę zadrzewień i zakrzewień. W pierwszej kolejności należy zachować wszystkie elementy tego typu, następnie przeanalizować możliwości uzupełnień w celu właściwego kształtu i funkcjonowania lokalnych korytarzy ekologicznych; − należy prowadzić czynną edukację ekologiczną mieszkańców. Źródło: Opracowanie własne na podstawie projektu studium

Projekt studium nie proponuje terenów oraz działań mających na celu kompensację negatywnego oddziaływania na środowisko, ze względu na brak wprowadzanych zmian w użytkowaniu terenów położonych na obszarach naturowych lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie.

105

8. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ZAWARTYCH W DOKUMENCIE MAJĄCE NA UWADZE CEL I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 Na terenie gminy Dwikozy znajdują się obszary Natura 2000: „Góry Pieprzowe” oraz „Tarnobrzeska Dolina Wisły”. Zgodnie z podrozdziałem 6.3 nie przewiduje się, aby projekt studium wpływał negatywnie na analizowane formy ochrony przyrody. Pozostałe najbliższe istniejące obszary Natura 2000 to: Obszar Specjalnej Ochrony – Małopolski Przełom Wisły PLB140006 (położony w odległości ok. 9 km od granicy gminy), Lasy Janowskie PLB060005 (ok. 3,5 km), Puszcza Sandomierska PLB180005 (ok. 9 km) oraz Specjalne Obszary Ochrony – Dolina Dolnego Sanu PLH180020 (bezpośrednio graniczy z gminą od wschodu), Przełom Wisły w Małopolsce PLH060045 (ok. 3,5 km), Uroczyska Lasów Janowskich PLH060031 (ok. 4 km), Enklawy Puszczy Sandomierskiej PLH180055 (ok. 9 km) i Gościeradów PLH060007 (ok. 9 km). Zatem przyjęte w projekcie studium rozwiązania nie wpłyną negatywnie na cel i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 i w związku z tym nie pojawia się potrzeba ustalenia rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko (zgodnie z art. 51 ust. 2 pkt. 3 lit. a i b Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko).

9. PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTU STUDIUM (…) ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI JEGO PRZEPROWADZANIA Obowiązujące prawo nie przewiduje systemu monitorowania przestrzeni, co byłoby najwłaściwszym przyrządem do analizy skutków realizacji projektu studium. Najlepszym z dostępnych narzędzi przewidzianych w prawie, wydaję się być ocena aktualności studium i planów miejscowych przeprowadzana przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta na podstawie art. 32 ust. 1 i 28 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, co najmniej raz w czasie kadencji rady. W ramach wymienionej analizy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym proponuje się, aby zawierała ona rozdział dotyczący wpływu postanowień studium na stan środowiska9 oraz analizę ewentualnych zmian jakimi skutkuje jego realizacja w środowisku (np. analizę i ocenę stanu poszczególnych komponentów środowiska w oparciu o wyniki pomiarów

8 ust. 1. W celu oceny aktualności studium i planów miejscowych wójt, burmistrz albo prezydent miasta dokonuje analizy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy, ocenia postępy w opracowywaniu planów miejscowych i opracowuje wieloletnie programy ich sporządzania w nawiązaniu do ustaleń studium, z uwzględnieniem decyzji zamieszczonych w rejestrach, o których mowa w art. 57 ust. 1-3 i art. 67, oraz wniosków w sprawie sporządzenia lub zmiany planu miejscowego. ust. 2. Wójt, burmistrz albo prezydent miasta przekazuje radzie gminy wyniki analiz, o których mowa w ust. 1, po uzyskaniu opinii gminnej lub innej właściwej, w rozumieniu art. 8, komisji urbanistyczno-architektonicznej, co najmniej raz w czasie kadencji rady. Rada gminy podejmuje uchwałę w sprawie aktualności studium i planów miejscowych, a w przypadku uznania ich za nieaktualne, w całości lub w części, podejmuje działania, o których mowa w art. 27. 9 Jakość poszczególnych komponentów środowiska podlega pomiarom i ocenom, a także analizom wpływu na nie różnych czynników, w tym presji antropogenicznej. Działalność w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska dotyczy monitoringu powietrza, wód, gleb i ziemi, przyrody, hałasu, pól elektromagnetycznych. Na poziomie województwa monitoring prowadzony jest przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. 106 uzyskanych w ramach kontroli państwowego monitoringu środowiska lub w ramach indywidualnych zamówień, analizę i ocenę zgodności wyposażenia terenu w infrastrukturę techniczną).

10. ODDZIAŁYWANIE TRANSGRANICZNE Nie występuje konieczność przeprowadzenia postępowania dotyczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko.

11. STRESZCZENIE PROGNOZY W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Celem prognozy oddziaływania na środowisko jest optymalizacja procesu podejmowania decyzji zezwalającej na dane przeznaczenie i użytkowanie terenu. Następuje to przez ocenę przewidywanych skutków wpływu projektu studium na środowisko, które mogą wyniknąć z wprowadzenia zmiany funkcji oraz nowych ustaleń w zakresie zagospodarowania obszarów objętych studium. Ochrona środowiska, w tym w szczególności ochrona jakości jego komponentów, zasobów przyrodniczych i zdrowia ludzi realizowana jest w projekcie studium wielotorowo, mianowicie poprzez ustalenia ogólne i szczegółowe: − zmian dla struktury przestrzennej gminy; − wskaźników dotyczących zagospodarowania oraz użytkowania terenu; − respektowanie istnienia istniejących form ochrony oraz zapewnienie możliwości powołania planowanych wraz z ustaleniem warunków zachowania ich wartości, w tym należytego funkcjonowania przyrodniczego; − ochrony wskazanego systemu przyrodniczego; − ochrony lub przywrócenia właściwej jakości komponentów abiotycznych środowiska; − dotyczące infrastruktury technicznej oraz układu komunikacyjnego.

Projekt studium respektuje ustalenia dotyczące obszarów i obiektów objętych formami ochrony przyrody oraz innych terenów cennych przyrodniczo, ustalając dla nich takie formy i zasady gospodarowania, które pozwolą na zachowanie ich ekosystemów w czasie. Również zasady zagospodarowania terenów sąsiednich nie naruszą ich wartości przyrodniczej. Przedłożony projekt honoruje również ustalenia dotyczące obszarów i obiektów objętych ochroną na mocy pozostałych przepisów w tym w szczególności: − ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami; − ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych; − ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach; − ustawy z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne; − ustawy z dnia z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze. Projekt studium nie przytacza literalnego brzmienia przepisów, co jest korzystne nie tylko w świetle ciągłego dostosowywania przepisów krajowych do wymagań UE, ale także właściwe w świetle obowiązującego orzecznictwa (NSA II S.A./Wr 1179/98 orzeczenie - OSS 2000/1/17), stanowiącego, że uchwała rady gminy nie może powtarzać jeszcze raz tego co jest zawarte w obowiązującym prawie.

Należy zauważyć, że dla zdecydowanej większości obszaru opracowania projekt studium ustala dotychczasowe przeznaczenie i sposób zagospodarowania terenu bądź respektuje funkcję nadaną w obowiązującym studium lub miejscowych planach zagospodarowania

107 przestrzennego i pozwoleniach na budowę, zgodnie, z którymi rozpoczęto już proces inwestycyjny. Mimo, iż realizacja nowych zamierzeń spowoduje ingerencję w środowisko to, w większości będzie to oddziaływanie słabe do średniego. Niemniej jednak nastąpią pewne nieuniknione i najczęściej trwałe przekształcenia środowiska takie jak m.in.: − zmniejszenie powierzchni aktywnej przyrodniczo o powierzchnię terenów zabudowanych i utwardzonych; − przekształcenie krajobrazu poprzez wprowadzenie nowych obiektów kubaturowych; − wzrost produkcji odpadów, ścieków bytowych oraz wód opadowych. Realizacja celów przewidzianych w projekcie studium pozwoli jednak na poprawę jakości życia mieszkańców, zapewni zrównoważony rozwój zagospodarowania uwzględniający poza środowiskowym również aspekt społeczny i gospodarczy. Przy atrakcyjnym programie zagospodarowania terenu i zachowaniu wymogów ładu przestrzennego nastąpi umiarkowany rozwój gminy Dwikozy jako atrakcyjnego miejsca do zamieszkania oraz prowadzenia działalności gospodarczej. Istotny będzie tu rozwój usług komercyjnych, usług turystyki oraz przemysłu nieuciążliwego (czystych technologii) itp. z zachowaniem wymogów ochrony środowiska. Wpływ kierunków na środowisko szczegółowo opisano w rozdziałach powyżej.

Analiza zapisów projektu studium, w kontekście istniejącego zainwestowania analogicznych stref gospodarczych w Polsce i ich skutków, nie wskazuje na możliwe znaczące negatywne oddziaływanie zapisów projektu studium na: − komponenty środowiska, w tym w szczególności na zdrowie ludzi, − obszary i obiekty objęte ochroną na mocy przepisów odrębnych.

Niemniej jednak należy pamiętać, że projekt studium jest sporządzany na podstawie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz aktu wykonawczego określającego m.in. zakres studium. Status tego dokumentu (wyraża politykę przestrzenną gminy, nie stanowiąc prawa) oraz związana z tym jego szczegółowość sprawiają, że nie ma możliwości określenia w nim wielu cennych informacji mających znaczenie przy określaniu wpływu na środowisko i obszary cenne przyrodniczo (są to informacje najbardziej całościowe, uwzględniające wszystkie elementy na całym obszarze gminy włącznie z powiązaniami zewnętrznymi, ale przez to też uogólnione). System ocen oddziaływania na środowisko jest złożony i w dalszej kolejności (w miarę uszczegóławiania poszczególnych inwestycji), będzie obejmował plan miejscowy lub decyzję o warunkach zabudowy, a potem przedsięwzięcia. Zgodnie z obowiązującym prawem, każdy plan lub przedsięwzięcie (czyli późniejszy dokument pozwalający na proces inwestycyjny), które może w istotny sposób oddziaływać na obiekt wchodzący w skład sieci, musi podlegać ocenie oddziaływania jego skutków na ochronę obszaru (art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody), a zgoda na działania szkodzące obiektowi może być wyrażona wyłącznie w określonych przypadkach i pod warunkiem zrekompensowania szkód.

Projekt studium został opracowany z uwzględnieniem potrzeby zachowania trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, równowagi biologicznej i zasad zrównoważonego rozwoju, uwzględniającego prawa ludzi do korzystania ze środowiska przyrodniczego oraz obowiązek jego ochrony. Uwzględniono rożne formy prawne ochrony przyrody i środowiska. Nowe tereny o zwiększonej uciążliwości zostały zlokalizowane w

108 miejscach najmniej kolidujących z potrzebami ochrony środowiska naturalnego oraz wymogami ochrony warunków życia ludzi. Oddziaływania na środowisko (dla większości obszarów o nasileniu małym do średniego) wynikające z przedłożonego projektu są możliwe do zaakceptowania.

Wielotorowe wdrożenie przedłożonego projektu studium, przyczyni się do: − utrzymania ciągłości przestrzennej i funkcjonalnej obszarów o szczególnych wartościach przyrodniczych i krajobrazowych, które w strukturze gminy stanowią system przyrodniczy, obejmując także fragmenty ciągów przyrodniczych o randze ponadregionalnej (krajowej); − objęcia formami ochrony przyrody najcenniejszych obiektów i obszarów; − ochrony istniejącej oraz wprowadzania nowych terenów zieleni urządzonej; − poprawy jakości środowiska; − wzrostu bezpieczeństwa ekologicznego.

Przyjęte w projekcie studium rozwiązania nie wpłyną negatywnie na cel i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000. W związku z powyższym nie ma zatem potrzeb ustalenia rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko (zgodnie z art. 51 ust. 2 pkt. 3 lit. a i b Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko).

Obowiązujące prawo nie przewiduje systemu monitorowania przestrzeni, co byłoby najwłaściwszym przyrządem do analizy skutków realizacji projektu studium. Najlepszym z dostępnych narzędzi przewidzianych w prawie, wydaję się być ocena aktualności studium i planów miejscowych przeprowadzana przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta na podstawie art. 32 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, co najmniej raz w czasie kadencji rady. W ramach wymienionej analizy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym proponuje się, aby zawierała ona rozdział dotyczący wpływu postanowień studium na stan środowiska oraz analizę ewentualnych zmian jakimi skutkuje jego realizacja w środowisku. (np. analizę i ocenę stanu poszczególnych komponentów środowiska w oparciu o wyniki pomiarów uzyskanych w ramach kontroli państwowego monitoringu środowiska lub w ramach indywidualnych zamówień, analizę i ocenę zgodności wyposażenia terenu w infrastrukturę techniczną).

Nie występuje konieczność przeprowadzenia postępowania dotyczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko.

109