GELECEĞİN ŞEHRİ ESENLER ŞEHİR DÜŞÜNCE MERKEZİ GELECEĞİN ŞEHRİ SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ 24-25 Aralık 2014 İSTANBUL GELECEĞİN ŞEHRİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ Şehir Düşünce Merkezi Şehir Yayınları Yayın Yönetmeni Abdurrahim Ayar Editörler Dr. Hasan Taşçı Hüseyin Yeşil Grafik Tasarım Düzey Ajans 0212 417 92 92 Baskı İlbey Matbaa Basım Tarihi ve Yeri 2014, İstanbul ISBN: 978-605-9917-05-6 Hüner bir şehr bünyâd etmektir; Reâyâ kalbin âbâd etmektir. Fatih Sultan Mehmed Sanayi Devrimi’nden sonra başlayan hızlı gelişim trendi sonra- sında, günümüzde dünya nüfusunun yaklaşık % 55’i şehirlerde yaşamaktadır. 2050 yılında ise nüfusun yaklaşık % 70’inin şehir- de yaşayacağı tahmin edilmektedir. Bu durumda şehrin gele- ceğinin tartışılması aslında insanın geleceğinin ne olacağının konuşulması anlamına gelmektedir. “Geleceğin şehri” dendiğinde insanların aklına uzayda veya yerin altında inşa edilecek şehirler gelmektedir. Oysa insanın yaşama mekânı dün olduğu gibi yarın da yeryüzü olacaktır. Bu durumda şehrin geleceğini planlarken dünyanın şartları- nı, coğrafyasını, topografyasını göz önüne almak zorundayız. İnsanın varlığının devamı dünyanın yaşanabilir bir yer olarak kalmasına bağlı olduğuna göre, şehrin geleceğini planlarken ilk ve öncelikli olarak tabiatın bozulmamasına dikkat etmek zo- runda olduğumuz bir gerçektir. Öte yandan şehir nüfusunun artması beraberinde birçok sos- yal meseleyi de getirmiş, kent merkezli yeni toplumsal sorunlar ortaya çıkmıştır. Şehrin geleceğine dair çok disiplinli yaklaşım- lar aslında ortaya çıkan toplumsal sorunların kaynağını tespit edip çözmeye yönelik çabalardır. Her bilimsel alan insanın karşı karşıya kaldığı sorunları kendi açısından çözme çabasına gir- miştir. Bu da şehrin salt bir mimari alan olmaktan çıkıp bütün bilim dalları için uğraş alanı haline gelmesine yol açmıştır. Esenler Şehir Düşünce Merkezi de bu anlayıştan hareket ede- rek şehrin geleceğini farklı disiplinler açısından ele alan çalış- malar yapmaktadır. Bunlardan birisi olan Geleceğin Şehri Sem- pozyumu farklı disiplinlerden birçok bilim adamını bir araya getirmiş ve kıymetli fikirlerinden istifade etmek istemiştir. Modernitenin ortaya çıkardığı sorunları aşma çabasının ifadesi olan kentin geleceğinin tartışılması bir anlamda postmodern arayış olarak da tanımlanabilir. Bu arayışta insan aşağıdaki çö- zümlere ulaşmanın çabası içerisindedir: 1. İnsanlık, özellikle de kentsel toplum modernitenin kendi- sini sürüklediği çıkmazdan kurtulmak için yeniden toprak- la buluşmanın çarelerini aramaktadır. 2. Şehrin yalnızlaştırdığı insan “ben” merkezlilikten sıyrılıp “biz” merkezli bir anlayışa yönelerek yeniden toplumun bir parçası olma çabası içindedir. 3. Bu iki çözüm arayışının yanında aynı zamanda modern çağın hayatı kolaylaştırıcı imkânlarından da faydalanmaya devam etmek istiyor. Sempozyumda sunulan tebliğlerden de anlaşılacağı gibi, şeh- rin geleceğini çok farklı açılardan düşünmek ve sorunlara farklı pencerelerden çözümler üretmek gerekmektedir. Herkes için bir yer olan ve farklı anlamlar ifade eden şehirlerimizde her so- run için de farklı çözümlerin bulunduğunu göz önüne alarak geleceğin şehirlerini planlamalıyız. Unutulmamalıdır ki şehir- lerimizde en önemli plan unsuru insandır ve her zaman öyle kalacaktır. Bu durumda çağın imkânlarını bünyesinde taşıyan ancak fıtratı da gözeten şehirler inşa etmek zorundayız. Son derece önemli bir konunun bütün yönleriyle ele alındığı Geleceğin Şehri çalışmamıza katılarak değerli fikirlerinden is- tifade etmemize imkân veren kıymetli Başbakanımız Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu’na ve çalışmaya katkı veren tüm akademis- yen ve yazarlara teşekkür ediyorum. M. Tevfik GÖKSU Esenler Belediye Başkanı İÇİNDEKİLER 6 • Geleceğin Şehri: Sürdürülebilirlik • Prof. Dr. Ümit ARINÇ (FSM Vakıf Üniversitesi Rektör Yrd.) 32 Enerji Verimli Binaların Yerleşim ve Tasarım Esasları • Ali CANÇELİK (Sudan Kur’ân-ı Kerim ve İslamî İlimler Üniversitesi) 46 Şehrin Estetik Hafızası: Kitabeler • Prof. Dr. İbrahim ÖZDEMİR (Hasan Kalyoncu Üniversitesi Kurucu Rektörü) 58 1. OTURUM Yaşanabilir Şehirlere Doğru • Prof. Dr. Khaled TADMORI (The Lebanese University, Beirut) Architecture for Sustainable Cities Development: 74 GELECEĞİN ŞEHRİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ Great Designs from the Arab World Mimari ve Kentsel Tasarım • Yrd. Doç. Dr. Gülay YEDEKÇİ ARSLAN (Yeni Yüzyıl Üniversitesi) 112 Geleceğin Mimarisi ve Şehirleri • Çiğdem ÇÖREK ÖZTAŞ (EMBARQ Türkiye, Sürdürülebilir Ulaşım Derneği) 126 Kent içi Ulaşım Uygulamalarında Toplu Taşım Odaklı Gelişim (TOD) Yaklaşımı • Arş. Gör. Özlemnur ATAOL (İstanbul Gelişim Üniversitesi) 144 Şehirleri Geleceğe Taşımak: Kamusal Alan Üzerinden Sosyal Sürdürülebilirlik 2. OTURUM • Salih KÜÇÜKTUNA (Mimar) 166 Geleceğin Değişen Koşulları İçin Geçici Barınak Önerisi • Ömer YILMAZ (Mimar) 176 Geleceğin Şehri İçin Yarışmayla Yap 7 • Geleceğin Şehrinde Yönetim • İhsan AKTAŞ (Araştırmacı) 182 Dünya Kentsel Forumu (WUF) ve Kentle İlgili Yeni Öneriler • Dr. Nureddin NEBATİ (Şehir Düşünce Merkezi Bilim Kurulu Üyesi) 196 Türkiye’de Sosyal Belediyeciliğin Geleceği • Dr. Bengi KORGAVUŞ (Yeditepe Üniversitesi) 210 Geleceğin Kentlerine Yönelik Temel Kavramlar ve İlkeler 3. OTURUM • Prof. Dr. Hamza ATEŞ (İstanbul Medeniyet Üniversitesi) 242 Geleceğin Şehrinde Sivil Toplum ve STK’lar GELECEĞİN ŞEHRİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR (Marmara Üniversitesi) 260 Geleceğin Şehirlerinde Araç ve Trafik Yönetimi: İstanbul Örneği Geleceğin Şehri Toplumsal Hayat ve Kültür • Erol ERDOĞAN (İlahiyatçı, Sosyolog) Çocukluğumuzdaki Oyunların Topluma-Çocuklara Yeniden Kazandırılması ve 284 Kentleşmede ‘Çocuğa Görelik’ İlkesi • Dr. Mehmet GÜNEŞ (Osmanlı Arşivi Personeli) 296 Geçmiş Perspektifiyle Geleceğin Şehrinde Sosyal Güvenliği Sağlamak • Yrd. Doç. Dr. Reşat AÇIKGÖZ (Muş Alparslan Üniversitesi) 4. OTURUM 308 Kent Yoksulluğu ve Mekânsal Yarılma • Doç. Dr. Halime ÜNAL (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi) 324 Kentlerde Tehlikeli Alanlar: Ankara ve Muğla Örneği Geleceğin Şehri Medeniyet Kuran Şehirlerden Doğacaktır* 9 Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu • Başbakan Bir topluluk bir yerde süreklilik halinde bir kültürü idrak ettiği, oluşturduğu, geliştirdiği ve aktardığı zaman, tarih o milleti, o topluluğu özne yapar. Şehirleri şehir yapan, şehirleri kalıcı kılan; Rabbin lütfu olan mekânı en doğru yerde tespit edip, orada mekânla buluşan, uyumlu bir şekilde mekânla teşekkül eden bir yapı olma- sıdır. Mekân “kevn”den gelir; oluştan, olmaktan. Aynen; insanın var oluşuyla mekânın var oluşu arasındaki ilişkinin, şehrin var oluşuyla alâkası gibi. Bütün kadim kültürler bu anlamda GELECEĞİN ŞEHRİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ mekânla insanın buluştuğu yerde var oluşun idrak ve tarihe yansıması anlamında şehir- leri kurmuşlardır. Zamana geleceğim… Zamanda özellikle şehirlerin tarihi akışı bakımından, tarihi silsile içinde oluşumu ve ge- lişimi bakımından üç evre olduğunu düşünüyorum. Kadim, modernite ve küreselleşme. “Şehrin geleceği” dediğimizde, aslında bu üçü arasındaki sürekliliği nasıl anladığımızı, na- sıl yorumlamaya çalıştığımızı da ifade etmeye gayret ettiğimizi düşünüyorum. Ama önce mekânla ilgili boyutu ve kadimle ilgili yaklaşımı ele almakta fayda var. Bu çerçevede tam da İstanbul’da, İstanbul’u ele almakta fayda var. Rabbim bizi, birçok güzel ve büyük şehri görme imkânına sahip kıldı. Baktığımızda; as- lında kadim şehirlerin ve kökü derinlemesine bir kültüre dayanan şehirler; mekânla en doğru yerde buluşulan bir imar faaliyeti, bir ûmran, bütün bunların oluşumu da - İbn-i Haldun’u ve Cemil Meriç üstadımızı rahmetle anıyorum - bir mekânda teşekkül, teces- süm etmeyle ilgilidir. İstanbul’a en son geleceğim… Bütün güzel şehirlere bakın, büyüleyici güzellikler; doğal mekân ile ûmran içinde oluşan şehir mekânı arasında kurulan uyumlu ilişkide görülür. * Başbakan Sayın Ahmet Davutoğlu’nun Geleceğin Şehri Sempozyumu gala yemeğinde yaptığı konuşmanın kendileri tarafından düzenlenmiş halidir. Hepsi de anasır-ı erbaa ile bir şekilde ilişkilidir. Su, hava, toprak ve ateş. Şimdi hepimizin çok sevdiği ve tarihin en görkemli şehri olan ve bütün metafiziğin de- runî bir şekilde kendisinde tecelli ettiği Kudüs’e baktığınızda; Zeytin Dağı’nın karşısında, vadiden akan suyla dağın eteğinde, o şehri bütün ihtişamıyla, derinliğiyle görürsünüz, idrak edersiniz. Ben şehirlerin gerçek ruhunun ancak ve ancak ortalıktan el ayak çekildiğinde, güneş ba- tarken, gece yarısı ya da sabah güneş doğarken görülebileceğini hissederim. 1983 yılında 10 • Kudüs’e ilk gittiğimde bütün bir gece Zeytin Dağı’ndan Kudüs’e baktığımda Mescid-i Ak- sa’ya, gözümü hiçbir zaman bir daha ayırmamacasına bir güzelliği temaşa ettiğim hissiyle ayrılamamıştım. Bütün bir gece neredeyse Zeytin Dağı’nda kaldım. Kudüs’ün içine girdi- ğinizde, orası bir güzelliktir, Zeytin Dağı’ndan Kudüs’e baktığınızda başka bir güzelliktir. Mescid-i Aksa’da ve kadim Kudüs’te sabahı idrak edip güneşi gördüğünüzde, bir başka güzelliktir, güneş batarken bir başka güzellik. Toprak tepe Mescid-i Aksa; hava, toprak, su ve ateşin buluştuğu, güneşle buluştuğu, ne- redeyse dans ettiği, bir şekilde bir uyum içinde olduğu bir mekânı size yansıtır. Ya da Amasya’ya gidin daha küçük ölçekli bir şehir olmakla birlikte Yeşilırmak’ın suyunun toprağa temasının ve toprağın kenarındaki yalı evlerinin ûmran ile o toprakla buluşma- GELECEĞİN ŞEHRİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ sına bakın. Bu sizde; “İşte mekân, şehrin doğacağı yer tam da burası, doğru yer seçilmiş” hissini uyandırır. Veya Mezopotamya’nın en güzel şehirlerinden biri Mardin’imize gittiğinizde, tepeyle yine önünde ufuk gibi, neredeyse gece Mardin’den Mezopotamya’ya doğru baktığınız-