Plan Rozwoju Lokalnego Miasta I Gminy Przedbórz Na Lata 2007 – 2013

Zał ącznik do Uchwały Rady Miejskiej w Przedborzu nr XXXVII /223/09 z dnia 26.02.2009r.

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO MIASTA I GMINY PRZEDBÓRZ NA LATA 2007 – 2013

Spis tre ści

I. Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego 5

II. Aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza na obszarze obj ętym 8 wdra żaniem planu

1. Położenie, powierzchnia, ludno ść 8

a. Poło żenie 8

b. Powi ązania komunikacyjne 11

c. Ludno ść 12

d. Środowisko przyrodnicze 16

e. Historia gminy 17

f. Turystyka 18

g. Infrastruktura techniczna 25

h. Identyfikacja problemów 28

2. Gospodarka 30

a. Rolnictwo 30

b. Działalno ść gospodarcza 33

c. Identyfikacja problemów 42

3. Sfera społeczna 43

a. Migracje 43

b. Przyrost naturalny 44

c. Infrastruktura edukacyjna 46

d. Infrastruktura kulturalna 49

e. Pozostała infrastruktura 50

f. Rynek pracy 51

g. Poziom zamo żno ści społecze ństwa 57

h. Identyfikacja problemów 58

III. Zadania polegaj ące na poprawie sytuacji na danym obszarze 59

1. Celowo ść zada ń planowanych do realizacji 59

2. Analiza SWOT dla gminy Przedbórz 60

IV. Realizacja zada ń i projektów 66

V. Powi ązanie projektów z innymi działaniami realizowanymi na terenie 73 gminy oraz województwa

1. Powi ązanie z Narodowym Planem Rozwoju na lata 2007- 2013 73

2. Powi ązanie z Narodow ą Strategi ą Spójno ści 74

3. Powi ązanie z Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Łódzkiego 75

4. Powi ązanie ze Strategi ą Rozwoju Województwa Łódzkiego 75

VI. Oczekiwane wska źniki osi ągni ęć Planu Rozwoju Lokalnego 76

VII. Plan finansowy 84

VIII. System wdra żania 87

1. Zarz ądzanie 87

2. Instytucja wdra żaj ąca Plan Rozwoju Miasta i Gminy Przedbórz 88

IX. Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej 89

1. Monitorowanie wdra żania Planu Rozwoju Lokalnego 89

2. Narz ędzia słu żą ce zbieraniu informacji zaproponowane w czasie opracowania 91 Planu Rozwoju Lokalnego

3. Ocena i komunikacja społeczna 92

X. Współpraca samorz ądu z organizacjami pozarz ądowymi 95

1. Uwarunkowania współpracy 95

2. Organizacje pozarz ądowe jako partner samorz ądu terytorialnego 97

I. Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego

Plan Rozwoju Lokalnego to dokument, który przedstawia zintegrowane i kompleksowe działania będące realizacj ą strategii społeczno-gospodarczej miasta i gminy Przedbórz na lata 2007 – 2013. Strategia ta jest definiowana jako stan gotowo ści gminy do kreowania społecznych programów rozwoju i przyjmowania programów strukturalnych Unii Europejskiej. Plan Rozwoju Lokalnego okre śla nie tylko ogólne cele (jak ma to miejsce przy tworzeniu strategii), lecz konkretne zadania, terminy ich realizacji oraz sposoby finansowania. Poszerza to mo żliwo ści inwestycyjne, umo żliwia koncentracj ę inwestycji, a tym samym zwi ększa szybko ść ich realizacji, jednocze śnie zmniejszaj ąc koszty.

Czas realizacji zada ń, o których mowa w Planie Rozwoju Lokalnego jest tożsamy z okresem programowania Unii Europejskiej i zawiera si ę w latach 2007 – 2013. Rezultaty i oddziaływania niektórych zada ń, szczególnie tych rozpocz ętych w latach 2010 - 2013 obejm ą tak że nast ępny okres programowania.

Dokument jest spójny z rozporz ądzeniami dotycz ącymi okresu programowania 2007-2013 przede wszystkim z: o Rozporz ądzeniem Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiaj ącym przepisy ogólne dotycz ące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójno ści, o Rozporz ądzeniem (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, o jak równie ż - pod wzgl ędem celów i priorytetów - z Narodowym Planem Rozwoju na lata 2007 - 2013, a tak że z Narodow ą Strategi ą Spójno ści, horyzontalnymi Programami Operacyjnymi oraz Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Łódzkiego. Plan Rozwoju Lokalnego:

o przedstawia sytuacj ę społeczno-ekonomiczn ą miasta i gminy Przedbórz,

o diagnozuje najwa żniejsze problemy/bariery oraz szanse rozwoju miasta i gminy Przedbórz,

o formułuje cele,

o zawiera opis, szacunkowy koszt oraz przewidywany termin podj ęcia działa ń zmierzaj ących do osi ągni ęcia rozwoju społecznego i gospodarczego.

W Planie oszacowane zostały tak że spodziewane efekty planowanych interwencji i ich wpływ na przebieg procesów rozwojowych; wskazano kierunki zaanga żowania środków funduszy strukturalnych oraz środków własnych gminy.

Plan Rozwoju Lokalnego dla Miasta i Gminy Przedbórz na lata 2007 - 2013 b ędzie słu żył jako punkt odniesienia dla działa ń o charakterze rozwojowym, podejmowanych wył ącznie z zasobów środków własnych, jak równie ż pozwoli okre śli ć wysoko ść interwencji z funduszy unijnych.

Metodologia opracowania Planu opiera si ę na zasadzie zrównowa żonego rozwoju, jednak że poszczególne fazy jej wdro żenia uzale żniono w głównej mierze od uwarunkowa ń lokalnych. Na tych filarach (zrównowa żony rozwój, uwarunkowania lokalne) opieraj ą si ę bowiem wszystkie innowacyjne strategie zrównowa żonego rozwoju w krajach UE. Tworz ąc taki rodzaj strategii nale ży przede wszystkim zało żyć, i ż „ gospodarka nie mo że rozwija ć si ę kosztem ludzi i przyrody, a tak że przyroda nie mo że by ć wa żniejsza ni ż człowiek i gospodarka ”.

Pa ństwa członkowskie UE uwa żaj ą, i ż to dwa elementy – społecze ństwo i środowisko naturalne , podniesione do rangi równorz ędnej z dominuj ącą dotychczas w strategiach rozwoju Unii Europejskiej - gospodark ą, utworzyły triad ę trzech dominant strategii rozwoju, która zyskała miano strategii zrównowa żonej. Przyj ęcie takiej metodologii gwarantuje, i ż jest ona nie tylko przeniesieniem na grunt miasta i gminy Przedbórz obowi ązuj ącej w UE wizji planowania, ale jest ona równie ż z ni ą kompatybilna.

Strategie b ądź plany rozwoju mog ą przyjmowa ć ró żne formy w zale żno ści od problemów, które chce si ę rozwi ąza ć. Generalnie, dotycz ą one ró żnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego. Jest jednak cecha, która wyró żnia plany rozwoju lokalnego na tle innych strategii gospodarczych. Jest ni ą lokalny punkt odniesienia ograniczaj ący si ę do okre ślanej jednostki terytorialnego podziału kraju, b ędącej lokalnym, odr ębnym systemem społecznym i gospodarczym. W tym kontek ście Plan Rozwoju Miasta i Gminy Przedbórz ma by ć nie tylko narzędziem polityki samorz ądu lokalnego umo żliwiaj ącym wspieranie procesów rozwojowych, lecz równie ż wyrazem aspiracji społeczno ści gminy i woli osi ągni ęcia wspólnych celów.

W przypadku planowania rozwoju lokalnego, powinien by ć to proces przebiegaj ący dwukierunkowo: odgórny system wspierania realizacji celów strategii poprzez wsparcie finansowe, doradcze i specjalistyczne, udzielane przez okre ślone instytucje i struktury zewn ętrzne, ale tak że oddolny proces wspierania realizacji celów przez społeczno ści lokalne. Zatem projektowany w planie zrównowa żony rozwój lokalny miasta i gminy Przedbórz będzie mo żliwy tylko wówczas, gdy wokół wytyczonych dla niego kierunków uda si ę skupi ć szeroko rozumian ą społeczno ść lokaln ą oraz uzyska ć przychylno ść i akceptacj ę struktur i instytucji nadrz ędnych.

W zaproponowanym Planie Rozwoju Lokalnego respektowane s ą zatem zarówno potrzeby rozwoju gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy, polepszania warunków ekonomicznych i szeroko rozumianej jako ści życia mieszka ńców, jak równie ż respektowanie filozofii działania wynikaj ącej z koncepcji ekorozwoju. Praca nad budow ą Planu przebiegała zgodnie z podstawowymi zasadami planowania strategicznego, którego model w literaturze przedstawiany jest najcz ęś ciej w postaci cyklu: analiza - planowanie – wdra żanie - ocena, która w kolejnej fazie przyjmuje posta ć ewaluacji i korekty planów.

Zgodnie z tym modelem formułowanie Planu Rozwoju Lokalnego zostało poprzedzone identyfikacj ą problemów i oczekiwa ń. Przy pracach skorzystano z informacji o wszystkich aspektach funkcjonowania gminy, według danych dost ępnych na okres opracowywania Planu Rozwoju Lokalnego (maj 2007).

II. Aktualna sytuacja społeczno – gospodarcza na obszarze obj ętym wdra żaniem Planu

1. Poło żenie, powierzchnia, ludno ść a) Poło żenie

Gmina Przedbórz to gmina miejsko-wiejska poło żona w województwie łódzkim, we wschodniej cz ęś ci powiatu radomszcza ńskiego. W latach 1975-1998 gmina poło żona była w województwie piotrkowskim. Siedzib ą gminy jest miejscowo ść Przedbórz.

Mapa 1: Poło żenie województwa łódzkiego

Gmina Przedbórz stanowi 13,16% powierzchni powiatu radomszcza ńskiego. G ęsto ść zaludnienia w gminie wynosi 40,4 mieszk./km², w tym: 20,2 kobiet/km² i 20,3 m ęż czyzn/km².

Mapa 2: Poło żenie powiatu radomszcza ńskiego w woj. łódzkim

Z gmin ą Przedbórz s ąsiaduj ą nast ępuj ące gminy:

Aleksandrów – od północy, Fałków – od wschodu, Kluczewsko – od południa, Krasocin – od wschodu, Masłowice – od zachodu, Ręczno – od zachodu i północy, Słupia (Konecka) – od wschodu, Wielgomłyny – od zachodu.

Na gmin ę Przedbórz składa si ę 1 miasto o tej samej nazwie i 59 wsi skupionych w 28 nast ępuj ących sołectwach: Borowa, Brzostek, Chałupy, Faliszew, Gaj, Góry Mokre, Góry Suche, Grobla, Jabłonna, Józefów koło Gór Mokrych, Józefów Stary, Kajetanów, Kale ń, Miejskie Pola, Moj żeszów, Nosalewice, Piskorzeniec, Policzko, Przyłanki, Stara Wie ś, Taras, Wojciechów, Wola Przedborska, Wygwizdów, Wymysłów, Zagacie, Zuzowy, Żele źnica.

Mapa 3: Poło żenie gminy Przedbórz w powiecie radomszczańskim

Mapa 4: Gmina Przedbórz

Gmina Przedbórz zajmuje obszar 189,94 km², w tym:

• użytki rolne: 40%, • użytki le śne: 53%, • pozostałe grunty: 7%.

Samo miasto Przedbórz zajmuje powierzchni ę 613 ha.

Wykres 1: Struktura powierzchni gminy Przedbórz

40%

53%

użytki rolne użytki le śne pozostałe grunty

Źródło: GUS

b) Powi ązania komunikacyjne

Przez środek gminy przebiega droga krajowa o numerze 42. Droga ł ączy siedzib ę gminy z miejscowo ściami: Radomsko i Ko ńskie. Przez gmin ę przebiega te ż droga wojewódzka- 742.

Odległo ści mi ędzy Przedborzem a wybranymi miastami s ą nast ępuj ące:

Warszawa - 180 km, Łód ź - 90 km, Radomsko - 30 km, Piotrków Trybunalski - 50 km, Cz ęstochowa - 80 km, Katowice - 180 km,

Wrocław - 230 km, Bydgoszcz - 300 km, Kielce - 75 km, Włoszczowa - 30 km.

Mapa 5: Układ dróg w gminie Przedbórz

c) Ludno ść

Zasadniczy wpływ na kształt polityki społecznej w całym województwie łódzkim jak i w gminie Przedbórz będą miały procesy demograficzne, które uwidoczniły si ę i nasiliły w ostatnich latach. Do tych procesów zaliczamy: • zmieniony model rodziny (małodzietno ść rodzin, samotne rodzicielstwo), • opó źnianie wieku zawierania mał żeństw i rodzenia pierwszego dziecka, • wzrost liczby jednoosobowych gospodarstw domowych, • ujemny przyrost naturalny, • malej ąca dzietno ść , • wzrost przeci ętnej długo ści życia – do 78,9 dla kobiet i 70,5 dla m ęż czyzn, • migracje wewn ętrzne i zagraniczne.

Liczba ludno ści

Liczba mieszka ńców gminy Przedbórz w okresie od 1995 r. do 2005 r. przedstawiała si ę w nast ępuj ący sposób.

Tabela 1. Ludno ść gminy Przedbórz w okresie od 1995 r. do 2005 r.

Ludno ść 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ogółem Przedbórz 3907 3925 3911 3900 4024 4019 3998 3970 3943 3905 3881 – obszar wiejski Przedbórz 4389 4334 4304 4272 4121 4049 4042 4024 3995 3974 3936 - miasto Gmina 8296 8259 8215 8172 8145 8068 8040 7994 7938 7879 7817 Przedbórz

Źródło: GUS

Wykres poni żej przedstawia graficznie zmian ę liczby ludno ści w gminie Przedbórz. W dziesi ęcioleciu 1995 – 2005 liczba ludno ści w całej gminie Przedbórz zmniejszyła si ę o 479 osób. Spadek liczby mieszka ńców gminy był systematyczny. Co ciekawe na przestrzeni badanych lat liczba osób na obszarze wiejskim Przedborza spadła tylko o 26 osób, natomiast w mie ście o 453 osoby.

Wykres 2: Stan ludności w poszczególnych latach w gminie Przedbórz 1995 8300 1996 1997 8200 1998 1999

8100 2000 2001 2002 8000 2003

7900 2004 2005

7800

7700

7600

7500 Kolejne lata

Źródło: GUS

Tabela 2. Liczba m ęż czyzn i kobiet gminy Przedbórz w okresie od 1995 r. do 2005 r. Rok 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kobiety 4210 4215 4187 4168 4114 4069 4059 4031 4002 3956 3911 Męż czy źni 4086 4044 4028 4004 4031 3999 3981 3963 3936 3923 3906 Źródło: GUS

Stosunek liczby kobiet do liczby m ęż czyzn w gminie w ci ągu ostatnich lat wyniósł ok. 50%. Na przestrzeni lat 1995 -2005 liczba m ęż czyzn w gminie spadła o 180 osób, a liczba kobiet o 199 osób.

Struktura ludno ści

W strukturze wieku ludno ści mo żna wyró żni ć trzy podstawowe kategorie, które s ą istotne z punktu widzenia rynku pracy i zasobów siły roboczej: • ludno ść w wieku przedprodukcyjnym tj. w wieku od 0 do 17 lat, • ludno ść w wieku produkcyjnym, w tym: kobiety od 18 do 59 lat, a m ęż czy źni od 18 do 64 lat, • ludno ść w wieku poprodukcyjnym, w tym: kobiety od 60 lat i wi ęcej, a m ęż czy źni od 65 lat i wi ęcej.

Tabela 3. Struktura ludno ści wg ekonomicznych grup wieku w gminie Przedbórz

Lata 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Ludno ść w wieku 2056 2008 1937 1853 1752 1669 przedprodukcyjnym

Ludno ść w wieku 4449 4463 4539 4569 4557 4598 produkcyjnym

Ludno ść w wieku 1386 1383 1377 1367 1373 1358 poprodukcyjnym

Źródło: GUS

Od roku 2000 do roku 2005 liczba ludno ści w wieku:

• przedprodukcyjnym - zmniejszyła si ę o 387 osób,

• produkcyjnym – wzrosła o 149 osób,

• poprodukcyjnym - zmniejszyła si ę o 28 osób.

Jest to tendencja obserwowana w wi ększo ści gmin na terenie Polski.

Wykres 3. Struktura ludno ści wg ekonomicznych grup wieku w gminie Przedbórz

5000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 4500

4000

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

0 Lata

Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym Ludno ść w wieku produkcyjnym Ludno ść w wieku poprodukcyjnym

Źródło: GUS

Zmniejszaj ąca si ę liczba ludno ści w wieku przedprodukcyjnym, generalnie postrzegana jako zjawisko negatywne, posiada równie ż pozytywne aspekty, które daj ą mo żliwo ść wykorzystania istniej ącej infrastruktury i bazy dydaktycznej prowadz ąc do rozwoju bogatej oferty edukacyjnej zarówno dla dzieci, które wymagaj ą dodatkowej pomocy w nauce i chc ą rozwija ć swoje umiej ętno ści jak równie ż dla dorosłych, którzy stoj ą obecnie przed konieczno ści ą udoskonalania swoich umiej ętno ści poprzez kształcenie ustawiczne i szkolenia. Sytuacja taka mo że si ę sta ć si ę szans ą dla systemu edukacji, gdy ż łatwiej b ędzie podoła ć obowi ązkom kształcenia i opieki nad dzie ćmi przy mniejszej populacji.

Cho ć w gminie Przedbórz obserwowany jest spadek ludno ści w wieku poprodukcyjnym to jednak wg danych Głównego Urz ędu Statystycznego liczba osób w tym wieku w Polsce b ędzie przyrasta ć ju ż w latach 2007- 2013. W kraju, liczba osób w wieku poprodukcyjnym w porównaniu z pocz ątkiem lat 90- tych, wzrosła prawie o milion. Przyrost ten b ędzie powodował siln ą presj ę na system emerytalny (zapewnienie emerytur dla coraz liczniejszej populacji osób, które zako ńczyły aktywno ść zawodow ą) oraz na system opieki zdrowotnej (zapewnienie specjalistycznej opieki ludziom w podeszłym wieku przez geriatrów, gerontologów oraz rozwój usług opieku ńczych). Dlatego te ż jednym z obszarów zainteresowania gminy powinno by ć wspieranie aktywnej staro ści.

Wykres 4: Struktura ludno ści w gminie Przedbórz w 2005 roku

17,80% 21,88%

60,30%

Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym Ludno ść w wieku produkcyjnym Ludno ść w wieku poprodukcyjnym

Źródło: GUS

Podobnie jak w poprzednich latach tak i w 2005 roku najliczniejsz ą grup ą ludno ści w gminie Przedbórz była grupa osób w wieku produkcyjnym – 60,30% całej społeczno ści.

d) Środowisko przyrodnicze

Gmina Przedbórz pod wzgl ędem geograficznym poło żona jest na Wy żynie Przedborskiej. Na terenie gminy znajduje si ę najwy ższe wzniesienie województwa łódzkiego: Fajna Ryba - 347 m n.p.m. Przez miasto Przedbórz przepływa rzeka Pilica, dziel ąca miasto na dwie cz ęś ci.

Prawdziwym bogactwem Ziemi Przedborskiej s ą lasy, zajmuj ące ok. 53% jej powierzchni. W 1988 roku dla ochrony unikatowych walorów naturalnych gminy utworzono Przedborski Park Krajobrazowy który aktualnie obejmuje swym zasi ęgiem tereny poło żone na obszarze województw świ ętokrzyskiego i łódzkiego. Park zajmuje 16.640 ha (dodatkowe 14.940 ha stanowi tzw. Przedborski Obszar Chronionego Krajobrazu). Na jego terenie znajduj ą si ę 33 pomniki przyrody w postaci pojedynczych drzew lub ich skupisk oraz głaz narzutowy a flora i fauna Parku cechuje si ę du żym bogactwem gatunkowym i ró żnorodno ści ą.

Na terenie Parku w obr ębie gminy Przedbórz znajduj ą si ę dwa rezerwaty przyrody: "Czarna Rózga" - o pow. 185,60 ha – mozaika naturalnych zespołów le śnych, "Piskorzeniec" - o pow. 409,19 ha – torfowiska niskie, przej ściowe i wysokie z reliktow ą flor ą i fauna.

Mapa 6: Rezerwaty Przyrody

e) Historia gminy

Pierwsza wzmianka o Przedborzu pochodzi z roku 1136 (bulla gnie źnie ńska). Swoj ą lokalizacj ę miejscowo ść zawdzi ęcza poło żeniu u przeprawy przez Pilic ę, przy ruchliwym szlaku handlowym. Do obrony przeprawy wybudowano pierwotnie gród drewniany, a w czasach Kazimierza Wielkiego zamek murowany o charakterze mieszkalno- obronnym. Temu te ż władcy miasto zawdzi ęcza najwi ększy rozkwit i pó źniejsz ą pozycj ę. Król, oprócz wspomnianego zamku, wybudował murowan ą, istniej ącą do dnia dzisiejszego wieżę ko ścioła parafialnego. W roku 1370 nadał też Przedborzowi prawa miejskie.

Kolejnym władc ą zasłu żonym dla Przedborza był Władysław Jagiełło. W roku 1405, po gro źnym po żarze Przedborza, nadał on mu prawa miejskie magdeburskie, zrównuj ąc w tym wzgl ędzie z Ch ęcinami.

W XV i XVI wieku słynne w skali kraju były przedborskie, wielodniowe targi i jarmarki. Kres harmonijnemu rozwojowi miasta przyniósł potop szwedzki w roku 1655 (spaliła si ę wtedy niemal całkowicie zabudowa miejska, a znacznemu uszkodzeniu uległy zabudowania zamkowe). Niestety z perspektywy czasu okazało si ę, że zarówno zamek jak i miasto nigdy nie odzyskały już swego dawnego znaczenia i świetno ści. Powa żniejsza próba odbudowy znaczenia miasta miała miejsce na pocz ątku XIX wieku, kiedy to staraniem Wojciecha Langego powstała w Przedborzu jedna z nowocze śniejszych w Królestwie Kongresowym fabryka sukna. Liczne powodzie pustosz ące teren miasta oraz bł ędne decyzje kolejnych wła ścicieli spowodowały jednak, że stolic ą polskiego przemysłu

17 włókienniczego stała si ę Łód ź, a nie Przedbórz (pomimo zdecydowanie korzystniejszego poło żenia nad du żą rzek ą).

Lata 1939- 1945 były okresem niezwykle tragicznym w dziejach nadpilickiego miasteczka. Straciło ono ponad 50% mieszka ńców oraz niemal wszystkie zabytki.

f) Turystyka

Zabytki

Na terenie miasta Przedbórz warto zwiedzi ć: Ko ściół Św. Aleksego, Ratusz Miejski, Kamieniczki (z XIX w.), Cmentarz parafialny - znajduje si ę mi ędzy ul. Cmentarn ą a Krakowsk ą, Cmentarz żydowski - jeden ze starszych cmentarzy w Polsce, pochodz ący w XVI w. Rynek miejski, Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego – znajduje się po zachodniej stronie Pilicy, pierwszy pomnik wybudowany został przez społecze ństwo miasta 17 pa ździernika 1917 roku lecz w czasie wojny został całkowicie zniszczony; na jego miejsce wybudowano nowy w latach 90 – tych, Pomnik Partyzantów Ziemi Przedborskiej - uroczyste odsłoni ęcie odbyło si ę w Dniu Zwyci ęstwa, 9 maja 1975 roku, Muzeum Ludowe Ziemi Przedborskiej, Pozostało ści Zamku Kazimierzowskiego – do dnia dzisiejszego ocalał niewielki fragment rozwidlaj ącego si ę muru przy ul. Podzamcze.

Ko ściół Św. Aleksego

Historia ko ścioła si ęga roku 1278, przy czym najstarsze istniej ące do dnia dzisiejszego fragmenty (wie ża ko ścielna) pochodz ą z roku 1341. Wybudowany w stylu gotyckim, po wielokrotnych przebudowach, w dniu dzisiejszym ko ściół reprezentuje styl barokowy. Do nawy głównej w latach 1640-95 dobudowano kaplice boczne. Nad wej ściem do kaplicy południowej wyeksponowany jest cenny obraz przedstawiaj ący Mari ę Magdalen ę- Ko ściół Św. Aleksego autorstwa d`Albaniego z XVI wieku. Przy głównym wej ściu ko ścioła wmurowana jest kuna - żelazna obro ża zakładana na szyj ę skazanym za nieobyczajno ść .

Ratusz Miejski

Ratusz Miejski w Przedborzu pochodzi z lat 1820-1826. Zbudowany jest w stylu klasycystycznym. Na jego bocznej ścianie znajduje si ę tablica upami ętniaj ąca nadanie praw miejskich Łodzi. Obecnie jest to siedziba Urz ędu Miasta.

Kapliczki w Przedborzu

Ciekawostk ą miasta jest unikatowy zespół XVIII wiecznych kapliczek, zwanych cholerycznymi, wybudowanych przed laty dla ochrony mieszka ńców Przedborza przed cz ęstymi epidemiami cholery. Są one zlokalizowane m.in. przy ulicy Kieleckiej, Cmentarnej, Koneckiej, Cz ęstochowskiej, Ogrodowej, Podzamcze.

Rynek miejski

Dzisiejsza zabudowa rynku stanowi zaledwie ślad dawnej świetno ści. Dawniej istniały w Przedborzu dwa rynki, tzw. du ży i mały. Zostały one niemal całkowicie zniszczone ju ż w pierwszych dniach wrze śnia 1939 roku. Ocalała tylko pierzeja wschodnia oraz naro żny budynek z podcieniami, poło żony u wylotu ulicy Warszawskiej (dawna siedziba Muzeum Ludowego). W śród ocalałej zabudowy dominuj ą kamienice z XVIII i XIX wieku. W roku 2002 nawierzchnia rynku została gruntownie wyremontowana. W rok pó źniej rynek wzbogacił si ę o drewnian ą studni ę, wybudowan ą w miejscu istniej ącej tu od roku 1841 studni miejskiej.

Pozostało ści zamku w Przedborzu

Średniowieczny zamek w Przedborzu został wzniesiony w XIV wieku, w czasach króla Kazimierza Wielkiego. Jego pozostało ści znajduj ą si ę w centralnej cz ęś ci miasta, w pobli żu Pilicy. Przedborski zamek powstał prawdopodobnie w miejscu wczesno-średniowiecznego drewnianego grodu, wzmiankowanego po raz pierwszy w dokumencie z 1239 r. Podstawow ą funkcj ą zamku była obrona przeprawy przez Pilic ę oraz biegn ącego tutaj szlaku handlowego. Teren zamkowy zajmował ok. 0.6 hektara i ograniczony był dzisiejszymi ulicami: Koneck ą. Podzamcze i Mostow ą. Zamek został rozbudowany przez Władysława Jagiełł ę. W 1656 roku podczas potopu szwedzkiego został rozgrabiony i spalony przez wojska szwedzkie. Ostatecznie opuszczony w 1765 roku popadał w ruin ę. Badania archeologiczne prowadzone w roku 1978 pozwoliły na odtworzenie pełnego przebiegu murów zamkowych. Do dnia dzisiejszego zachowały si ę: fragment muru z bram ą i przypor ą przy ulicy Koneckiej, szcz ątek muru obwodowego oraz fragmenty fundamentów i piwnic zamkowych znajduj ące si ę na i pod prywatnymi posesjami, które wzniesiono na terenie zamczyska. Te ostatnie s ą niedost ępne dla zwiedzaj ących.

Muzeum Ludowe Ziemi Przedborskiej

To niewielkie muzeum powstało w Przedborzu w latach 80- tych XX wieku. Ma charakter mini skansenu i jest jednym z pi ękniejszych małych placówek muzealnych w Polsce. Muzeum funkcjonuje w budynku XVII-wiecznej karczmy. Placówka dysponuje bogatymi zbiorami etnograficznymi,

19 historycznymi oraz eksponowanymi od niedawna zbiorami judaików. Muzeum dysponuje tak że bardzo bogat ą ofert ą wydawnicz ą (foldery, widokówki, mapki).

• sala prezentuj ąca bogat ą histori ę Przedborza i okolicznych wiosek z du żą kolekcj ą ludowych rze źb, fotografii z chat wiejskich ze strzechami słomianymi oraz unikalnych dokumentów i interesuj ącą wystaw ę przyrodnicz ą, • bunkier partyzancki wzbudzaj ący szczególne zainteresowanie zwiedzaj ących, Muzeum przedstawia ciekawe ekspozycje, • urokliwa galeria obrazów sakralnych mi ędzy innymi: pochodz ących z dawnych wiejskich chat na terenie Ziemi Przedborskiej. • podwórze wiejskie z wystaw ą dawnych narz ędzi rolniczych, kapliczk ą, studni ą z żurawiem, • ku źnia, warsztat bednarski, kołodziejski, wyposa żone w tradycyjne narz ędzia,

Infrastruktura turystyczna

W gminie działa punkt informacji turystycznej przy Urz ędzie Miasta w Przedborzu

Przez teren gminy Przedbórz przechodz ą nast ępuj ące szlaki turystyczne: Szlak rzeki Pilicy – znakowany kolorem niebieskim, o długo ści 121 km, Szlak po Przedborskim Parku Krajobrazowym – znakowany kolorem zielonym, o długo ści 23 km.

Od siedziby gminy rozpoczyna si ę wiele tras rowerowych (nieformalnych): Przedbórz – Góry Mokre –Oleszno – Wólka – Przedbórz – około 56 km(kompleks le śny Czarna Rózga , ko ściół parafialny w Żele źnicy i Olesznie, rezerwat Oleszno, dwory w Pilczycy i Rudzie Pilczyckiej), Przedbórz – torfowisko Piskorzeniec – Józefów – Przedbórz – około 35 km (rezerwat Piskorzeniec, Góra Fajna Ryba – 347 m n.p.m.), Przedbórz – Wymysłów – Raczki – Dobromierz – Góry Mokre – Przedbórz –około 26 km (ruiny dworku w R ączkach, aleja lipowa w Dobromierzu, rezerwat przyrody Bukowa Góra i Murawy Dobromierskie),

Przedbórz – Wielgomłyny – Krz ętów – Łapczyna Wola – Stanowiska – Przedbórz około 38 km (dwór w Sokolej Górze, klasztor Paulinów i ko ściół z XV wieku, ruiny zboru aria ńskiego z XVII wieku w Łapczywej Woli, ko ściół w Stanowiskach z XIV wieku), Przedbórz – Bakowa Góra – Majkowice – Przedbórz – 35 km (ruiny zamku, dwór i ko ściół w Bąkowej Górze, rezerwat „ Las Jawora”, ruiny zamku z XVI wieku w Majkowicach), Przedbórz – Reczków – Skotniki – Diabla Góra – Przedbórz – około 45 km(dworek i folwark w Reczkowie, ko ściół i dwór z XVI wieku w Skotnikach, rezerwat krajobrazowy „Diabla Góra”), Przedbórz – Strzelce Małe – Kraszewice – Góra Chełmo – Zagórze – Wielgomłyny – Przedbórz – około 29 km (rezerwat krajobrazowy „ Chełmo” – ślady grodziska z IX wieku, klasztor i ko ściół w Wielgomłynach).

Atrakcj ę turystyczn ą gminy stanowi tak że trasa kajakowa o długo ści ok. 25 km (Maluszyn -Bobrowniki – Krz ętów – Chałupy – Łączkowice – Przedbórz) z mo żliwo ści ą biwakowania na terenach przylegaj ących do Pilicy.

Ponadto do dyspozycji turystów jest: Trasa samochodowa: Przedbórz – Wojciechów – Piskorzeniec – Ruda Pilczycka – Lasocin – Oleszno – Kluczewsko – Stanowiska – Łapczyna Wola – Dobromierz – Przedbórz około 75km (ruiny XIX-wiecznego pałacu Niemojewskich w Lasocinie, wczesnobarokowy ko ściół w Lesznie, XIX-wieczna powozownia w Kluczewsku, ruiny zboru aria ńskiego z XVII wieku w Łapczywej Woli), Ście żka przyrodniczo – historyczna im. prof. dr hab. Jakuba Mowszowicza w Przedborzu Ście żka składa si ę z 8 przystanków i liczy około 5km. Nast ępuj ące przystanki to: Majowa Góra (233m n.p.m.), Pomnik Marszałka J. Piłsudskiego przy ul. Cz ęstochowskiej, Zalew przy ul. Turystycznej, Kapliczka po żegnalna z 1862 r. przy ul. Cz ęstochowskiej, Wydma nad zalewem, Dolina Pilicy i cmentarz żydowski, Park miejski przy ul. Trytwa z pomnikiem Tadeusza Ko ściuszki.

Baz ę gastronomiczn ą tworz ą: Restauracja „Parkowa”, Ober ża, Drink Bar, Pub „Planeta”, Pub „Safari”, Pijalnie Piwa, ZIN – BAR.

Baza noclegowa gminy Przedbórz jest raczej skromna i obejmuje: .

Schronisko Młodzie żowe – Przedbórz, gospodarstwa agroturystyczne.

Na terenie gminy Przedbórz powstaje O środek Szkoleniowy DOJO z pomoc ą Polskiego Zwi ązku Karate tradycyjnego. Celem inwestycji jest stworzenie unikalnego - w skali europejskiej - ośrodka do szkolenia japo ńskich sportów i sztuk walki oraz propagowanie kultury japo ńskiej dla współczesnych Europejczyków. Ośrodek b ędzie stanowił optymalne logistyczne i organizacyjne zaplecze dla całego szeregu stałych, a rozproszonych dotychczas w całej Polsce, imprez ogólnokrajowych i mi ędzynarodowych, szkole ń i 21 seminariów z udziałem najwi ększych japo ńskich mistrzów karate tradycyjnego. O środek b ędzie kompleksem sportowo-noclegowym, o nieco rozproszonej zabudowie, wzorowanej na architekturze japo ńskiej, z wyra źnie wydzielonymi cz ęś ciami: noclegow ą, gastronomiczn ą i treningow ą. Powstaj ący budynek DOJO b ędzie najwi ększym obiektem na terenie o środka szkoleniowego, składaj ący si ę z dwóch sal do ćwicze ń oraz zaplecza socjalno – administracyjnego. Na terenie kompleksu b ędzie znajdowa ć si ę m.in. 16 budynków noclegowych, budynek odnowy biologicznej, budynek siłowni, budynek stołówki. Ośrodek swoim charakterem odbiega ć b ędzie od powszechnie przyj ętego wizerunku o środków sportowych. Oprócz prowadzenia treningów sportowych, b ędzie mo żliwe organizowanie zaj ęć przybli żaj ących inne formy kultury japo ńskiej (kaligrafia, origami, ikebana, bonsai, poezja haiku) oraz prowadzenie działalno ści wystawienniczej. Zwolennikiem pomysłu budowy wielofunkcyjnego o środka jest wybitny japo ński twórca Ojin Tsutomu Yoshida, który b ędzie w tym miejscu realizowa ć swoje artystyczne zamierzenia, w formie wystaw i performance. Architektura i ergonomia budynków O środka będzie dostosowana do zwyczajów panuj ących w kulturze japo ńskiej, stworzy warunki do skupienia si ę i koncentracji, umo żliwi przestrzeganie etykiety japo ńskiej. Cały obiekt wpisze si ę w malowniczy krajobraz, zachowuj ąc wyj ątkowe walory tego miejsca. Ukształtowanie terenu O środka pozwoli na wytyczenie ście żek rowerowych i wydzielenie cz ęś ci przeznaczonej do uprawiania jazdy konnej oraz japo ńskiej sztuki łucznictwa konnego yabusame. Powstanie O środka Japo ńskich Sztuk Walki na terenie gminy Przedbórz z pewno ści ą przyczyni si ę do podniesienia atrakcyjno ści turystycznej miasta Przedbórz i gminy, oraz przyczyni si ę do rozwoju handlu i usług.

Agroturystyka

Gmina Przedbórz została zakwalifikowana jako posiadaj ąca du że walory do rozwoju agroturystyki. Stały rozwój agroturystyki w gminie mo że by ć zagwarantowany jedynie poprzez tworzenie i promowanie popytu rynkowego na okre ślone produkty agroturystyczne. Gmina Przedbórz posiada du że mo żliwo ści uzyskiwania dochodów z prowadzenia działalno ści turystycznej (agroturystycznej). Aby te dochody systematycznie uzyskiwa ć i powi ększa ć gmina powinna stara ć si ę pozyskiwa ć jak najwi ęcej turystów krajowych i zagranicznych.

Tabela 4: Wykaz gospodarstw agroturystycznych w gminie Przedbórz Imi ę i nazwisko Lokalizacja Pole Liczba Liczba Liczba osób namiotowe miejsc pokoi posiłków prowadz ących ogółem ogółem

Przedbórz Magdalena - 6 3 - Augu ścik

Przedbórz Jerzy Jarz ębski jest 6 2 Na własn ą r ękę

Chałupy Teresa Bartocha - 3 2 -

Chałupy Krystyna St ępie ń - 4 2 Na własn ą r ękę

Halina Arkit Taras jest 4 2 Na własn ą r ękę Ewa Brzozowska Taras Brak danych

Wiesława Taras Brak danych Stawiarska Źródło:www.ziemialodzka.pl

Aby pozyska ć jak najwi ększ ą liczb ę turystów i tym samym zwi ększy ć dochody z turystki w gminie nale ży podj ąć nast ępuj ące działania:

dostosowanie produktów turystycznych do potrzeb rynku,

ukazanie specyfiki i to żsamo ści regionalnej oferuj ącej odpowiedni i atrakcyjny produkt turystyczny,

rozwój i modernizacj ę infrastruktury turystycznej i uzupełniaj ącej o zróżnicowanym standardzie, dostosowanej do produktów wiod ących,

stworzenie odpowiedniego systemu promocji i dystrybucji produktu turystycznego regionu,

zorganizowanie zintegrowanej sieci informacji turystycznej i rezerwacji,

wskazanie priorytetowych przedsi ęwzi ęć i inwestycji wraz z czasem ich realizacji w gospodarce turystycznej obszaru,

umo żliwienie podnoszenia kwalifikacji pracownikom zatrudnionym w gospodarce turystycznej regionu.

Organizatorzy turystyki i plani ści widz ą wiele zagro żeń rozwoju turystyki w regionie. Najwa żniejszymi z nich wydaj ą si ę by ć:

brak kapitału inwestycyjnego do realizacji podstawowej i uzupełniaj ącej bazy turystycznej,

brak jednolitego produktu turystycznego,

brak ł ączy komputerowych słu żą cych informacji i rezerwacji,

niedostateczne przygotowanie kadry obsługuj ącej turystów,

niedostateczna ilo ść i jako ść materiałów promocyjnych.

W Polsce rozwija si ę agroturystyka nie ograniczaj ąca si ę tylko do gospodarstwa rolnego, lecz wszechstronnie wykorzystuj ąca warunki krajobrazowe, kulturowe i infrastrukturalne regionu (np. zwiedzanie obiektów historycznych, uczestnictwo w imprezach kulturalnych itp.).

Wła ściciele gospodarstw rolnych, aby uzyska ć jak najwi ększe obroty w agroturystyce, dbaj ą o otoczenie, inwestuj ą w ochron ę przyrody (oznakowania drzewostanu, wyznaczanie ście żek rowerowych, do w ędrówek pieszych, estetyczne pojemniki na odpadki itp.), zabytkowe budynki i miejsca historyczne. Utrzymywana jest tradycja i zwyczaje poszczególnych regionów. Agroturystyka

23 jest coraz popularniejsz ą form ą wypoczynku. Stanowi szans ę przełamania kryzysu na obszarach wiejskich, zró żnicowania działalno ści i pozyskania dodatkowych środków finansowych. Najcz ęś ciej oferowane s ą noclegi lub noclegi z wy żywieniem, ale tak że coraz cz ęś ciej mo żna skorzysta ć z porad w zakresie ziołolecznictwa, spróbowa ć wielu smakołyków z regionalnych kuchni oraz przetworów bezpo średnio wytwarzanych w gospodarstwach, jak i innych atrakcji np. przeja żdżek konnych lub bryczk ą.

Gmina Przedbórz

Mapa 7. Gminy o predyspozycjach do rozwoju agroturystyki

Rola agroturystyki w aktywizacji społeczno - gospodarczej wsi ma coraz wi ększe znaczenie, zwłaszcza w regionach turystycznie atrakcyjnych pod wzgl ędem walorów przyrodniczych, krajobrazowych, środowiskowych i zabytków, a wi ęc takich jak region radomszcza ński.

Agroturystyka pozwala na wykorzystanie istniej ących zasobów mieszkaniowych, zagospodarowanie bezpo średnio w gospodarstwie produkowanej żywno ści, przy jednoczesnym podnoszeniu poziomu kultury, znajomo ści j ęzyków, infrastruktury otoczenia, ochrony zabytków i środowiska oraz walorów przyrodniczo-krajobrazowych itp.

W celu rozwoju agroturystyki niezb ędne s ą szkolenia dla osób chc ących rozpocz ąć tak ą działalno ść oraz ci ągła promocja regionu.

Na terenie gminy funkcjonuje Stowarzyszenie Agroturystyczne „Kraina Kugla”. Celem stowarzyszenia jest stworzenie warunków do lokalnego rozwoju agroturystyki. Nazwa stowarzyszenia nawi ązuje do kugla- bardzo smacznej, miejscowej potrawy (główne składniki: tarte ziemniaki, golonka, żeberka wieprzowe), maj ącej wielu zwolenników w całym kraju. Kraina Kugla realizuje ró żne projekty dotycz ące m.in. produkcji i wykorzystania biomasy, plecionkarstwa, promocji, dziedzictwa kulturowego, rozwoju turystyki itp.

g) Infrastruktura techniczna

Poziom uzbrojenia terenów w podstawow ą infrastruktur ę techniczn ą stanowi o standardzie miejsca zamieszkania. Wodoci ągi, sieciowa kanalizacja sanitarna, sie ć gazowa czy drogi lokalne, to elementy technicznej infrastruktury tworz ącej podstawowy standard cywilizacyjny. Same w sobie nie tworz ą one dobrobytu, ale ich istnienie jest warunkiem koniecznym do rozwoju gospodarczego i kreowania dobrobytu w skali regionu.

Układ drogowy

Gmina Przedbórz posiada 67,40 km dróg gminnych. Około 32% dróg gminnych posiada nawierzchni ę tward ą a około 68% jedynie gruntow ą. Długo ść dróg gminnych na terenie miasta Przedbórz wynosi 7,6 km, w tym 4,3 km to drogi nieutwardzone.

Tabela 5: Drogi gminne w gminie Przedbórz

Drogi 2004

O twardej nawierzchni 22,40 O twardej nawierzchni 22,40 ulepszonej O nawierzchni gruntowej 45,00

Długo ść dróg gminnych 67,40*

Źródło: GUS

Długo ść dróg krajowych na terenie gminy wynosiła 6,9 km, wojewódzkich- 7,3 km, a powiatowych - 90,1 km. * Z dniem 1 stycznia 2008r. dodatkowe 46,5125 km dróg powiatowych zostało zaliczone do dróg kategorii gminnej.

Sie ć wodoci ągowa

Gmina Przedbórz posiada dobrze rozwini ętą infrastruktur ę wodoci ągow ą. W 2005 roku w gminie Przedbórz z sieci wodoci ągowej korzystało 6149 mieszka ńców gminy – czyli 78,66% wszystkich mieszka ńców. W samym mie ście Przedbórz z sieci wodoci ągowej korzystało 3620 osób – czyli 91,97% mieszka ńców miasta. Na obszarze wiejskim gminy z sieci wodoci ągowej korzystało 2529 osób –czyli 65,16% wszystkich mieszka ńców obszaru wiejskiego gminy Przedbórz.

Tabela 6: Sie ć wodoci ągowa w gminie Przedbórz w 2005 roku Przedbórz Długo ść Poł ączenia Woda dostarczona czynnej sieci prowadz ące do gospodarstwom (km) budynków domowym (dam³) mieszkalnych

Miasto 34,5 926 141,8

Obszar wiejski 61,8 640 40,0

Miasto i obszar 96,3 1.566 181,8 wiejski Źródło: GUS

Sie ć kanalizacyjna

Porównuj ąc długo ść sieci wodoci ągowej na terenie gminy Przedbórz z długo ści ą sieci kanalizacji sanitarnej nale ży stwierdzi ć, i ż istnieje znaczna dysproporcja w długo ściach tych sieci. Świadczy to o pilnych potrzebach budowy i rozbudowy systemów kanalizacyjnych w gminie Przedbórz. Z sieci kanalizacyjnej korzysta tylko 27,17% mieszka ńców gminy.

Tabela 7: Sie ć kanalizacyjna w gminie Przedbórz w 2005 roku Poł ączenia prowadz ące do Przedbórz Długo ść Ludno ść korzystaj ąca budynków czynnej sieci z sieci mieszkalnych (km)

Miasto 8,8 280 2.082

Obszar wiejski 0 0 42

Miasto i 8,8 280 2.124 obszar wiejski Źródło: GUS

Wśród gmin wiejskich powiatu radomszcza ńskiego obszar wiejski gminy Przedbórz jest w najgorszej sytuacji je śli chodzi o sie ć kanalizacyjn ą - w ogóle nie posiada sieci kanalizacyjnej. Najlepiej rozwini ętą sieci ą kanalizacyjn ą w powiecie radomszcza ńskim w śród gmin wiejskich mo że pochwali ć si ę gmina Lgota Wielka (ok. 36 km sieci), a w śród miast – Radomsko (88 km).

Tabela 8: Sie ć wodoci ągowa w gminach powiatu radomszcza ńskiego

Długo ść sieci Gmina kanalizacyjnej w 2005 roku Radomsko - miasto 88,0 Dobryszyce - obszar wiejski 7,2 Gidle - obszar wiejski 16,7 Gomunice - obszar wiejski 7,6 Kamie ńsk – miasto i obszar wiejski 21,6 Kamie ńsk - miasto 18,0 Kamie ńsk - obszar wiejski 3,6 Kobiele Wielkie - obszar wiejski 2,5 Kodr ąb - obszar wiejski 6,8 Lgota Wielka - obszar wiejski 36,3 Ładzice - obszar wiejski 8,2 Masłowice - obszar wiejski 0,6 Przedbórz - miasto i obszar wiejski 8,8 Przedbórz - miasto 8,8 Radomsko - obszar wiejski 12,5 Wielgomłyny - obszar wiejski 5,3 Żytno - obszar wiejski 4,7 Źródło: GUS

W Przedborzu znajduje si ę (jedna z dwóch na terenie powiatu) oczyszczalnia ścieków z podwy ższonym usuwaniem biogenów (druga znajduje si ę w Radomsku). Oczyszczalnia w Przedborzu wykazuje pełna zdolno ść przerobow ą ścieków odprowadzanych z terenu gminy. W przypadku rozbudowy sieci kanalizacyjnej w gminie konieczne stanie si ę rozbudowanie lub wybudowanie nowej oczyszczalni ścieków.

Sie ć energetyczna

Gmina Przedbórz zasilana jest liniami (o ł ącznej długo ści 103,43 km) średniego napi ęcia 15 kV z dwóch Głównych Punktów Zasilania: o GPZ Przedbórz znajduj ącego si ę w Przedborzu przy ul. Cegielnianej, o GPZ Szreniawa znajduj ącego si ę w Szreniawie - gmina Fałków.

Teren miasta Przedborza zasilany jest liniami średniego napi ęcia: napowietrznymi o długo ści 4 km oraz kablowymi o długo ści 2,21 km.

Gospodarka odpadami

Odbiorem nieczysto ści stałych z terenu miasta i gminy zajmuje si ę Zakład Usług Komunalnych w Przedborzu oraz prywatni przedsi ębiorcy.

Tabela 9: Odpady komunalne zebrane w 2005 roku w gminie Przedbórz

Odpady ogółem Z gospodarstw Odpady zdeponowane na zebrane w ci ągu domowych (w składowiskach w % roku (w tonach) tonach) zebranych

828,1 505,9 100,00

Źródło: GUS

h) Identyfikacja problemów

Analiza A - B - C W analizie heurystycznej ABC, eksperci wyłonili elementy istotne dla rozwoju gminy Przedbórz, które maj ą odniesienie w rzeczywisto ści i stanowi ą punkt wyj ścia dla okre ślenia dalszych działa ń strategicznych. Nale ży odnotowa ć, że zarówno Atuty, Bariery i to, co Ciekawe s ą tymi składowymi raportu, na które realizatorzy strategii maj ą realny wpływ. St ąd wi ęc brak w analizie ABC takich szans czy zagro żeń, które wynikaj ą z ogólnej sytuacji gospodarczej, prawnej czy finansowej kraju – sytuacji, na któr ą władze samorz ądowe, środowiska społeczne czy przedsi ębiorcy nie maj ą niemal żadnego wpływu. Nie znaczy to wcale, że analiza nie uwzgl ędnia okoliczno ści, w jakich strategia b ędzie realizowana. Te odniesienia znajdujemy w analizie SWOT znajduj ącej si ę w dalszej cz ęś ci opracowania.

Atuty rozwojowe Du żo lasów, Droga krajowa przebiegaj ąca przez gmin ę, Rzeka Pilica, Du żo zabytków, Istnienie infrastruktury turystycznej: szlaków, bazy noclegowej i gastronomicznej, Dobrze rozwini ęta sie ć wodoci ągowa,

Bariery rozwojowe

Słabo rozwini ęta sie ć kanalizacyjna,

Oddalenie od wi ększych o środków miejskich (Łodzi),

Du ża cz ęść dróg gminnych o nawierzchni gruntowej,

To, co Ciekawe

Ciekawe, jak na rozwój gminy wpłynie rozwój turystyki (agroturystyki)?

2. Gospodarka a) Rolnictwo

Gmina Przedbórz jest gmin ą o du żej ilo ści u żytków rolnych które stanowi ą 40% ogólnego obszaru gminy i wynosz ą 6 942 ha. Struktura u żytków rolnych w gminie w 2005 roku przedstawiała się nast ępuj ąco:

• grunty orne – 5 020 ha,

• sady – 24 ha,

• łąki – 1 331 ha,

• pastwiska – 567 ha.

Wykres 5: Struktura gruntów ornych w gminie Przedbórz w 2005 roku

pastwiska 8,16%

łąki 19,17%

sady 0,34%

grunty orne 72,31%

Źródło: GUS

Tabela 10: Gospodarstwa rolne w gminie Przedbórz w 2002 roku

Gospodarstwo Liczba Rolne 1340 Indywidualne 1337 Indywidualne powy żej 1 ha u żytków rolnych 1055 Źródło: GUS

Prawie wszystkie gospodarstwa rolne w gminie to gospodarstwa indywidualne. Wi ększo ść gospodarstw zajmuje si ę produkcj ą ro ślinn ą i zwierz ęcą jednocze śnie. W Przedborzu funkcjonuje O środek Doradztwa Rolniczego, obsługuj ący mieszka ńców wsi z kilku gmin powiatu radomszcza ńskiego.

Tabela 11. Liczba gospodarstw rolnych na terenie gminy wg stanu na rok 2002

Grupa u żytków rolnych Ilo ść gospodarstw %

do 1 ha wł ącznie 282 21,04

powy żej 1 do mniej ni ż 2 ha 110 8,20

od 2 do mniej ni ż 5 ha 367 27,38

od 5 do mniej ni ż 7 ha 201 15,00

od 7 do mniej ni ż 10 ha 230 17,16

od 10 do mniej ni ż 15 ha 116 8,65

od 15 do mniej ni ż 20 ha 23 1,71

od 20 do mniej ni ż 50 ha 11 0,82

powy żej 50 ha 0 -

Źródło: GUS

Najwi ęcej jest w gminie gospodarstw rolnych o powierzchni od 2 ha do 5 ha – stanowi ą one ok. 27% wszystkich gospodarstw. Gospodarstwa do 1 ha wł ącznie stanowi ą ok. 21% wszystkich gospodarstw, a gospodarstwa o powierzchni od 7 do 10 ha – ok. 17%. W gminie dominuj ą wiec gospodarstwa małe i średnie. Brak jest gospodarstw du żych o powierzchni powy żej 50 ha. Średnia wielko ść gospodarstwa w gminie wynosi 5,89 ha i jest nieco mniejsza ni ż przeci ętnie w województwie.

W gospodarstwach o małym areale opłacalno ść produkcji jest zbyt niska i rolników nie sta ć na to by stosowa ć nowoczesne technologie.

Wykres 6: Struktura gospodarstw rolnych według zajmowanej powierzchni w 2002 roku

od 15 do mniej ni ż 20 ha od 20 do mniej ni ż 50 ha od 10 do mniej 1,71% do 1 ha wł ącznie 0,82% ni ż 15 ha 21,04% 8,65%

powy żej 1 do od 7 do mniej mniej ni ż 2 ha ni ż 10 ha 8,20% 17,16%

od 2 do mniej od 5 do mniej ni ż 5 ha ni ż 7 ha 27,38% 15,00%

Źródło: GUS

Tabela 12: Uprawy rolne w gminie Przedbórz w 2002r. Uprawa Powierzchnia [ar] Pszenica 10 986 Żyto 161 503 Jęczmie ń 5 715 Owiec 21 242 Pszen żyto 11 188 Mieszanki zbo żowe 33 167 Ziemniaki 53 130 Warzywa gruntowe 2 396 Inne (kukurydza, str ączkowe 1 655 jadalne, buraki, okopowe pastewne, truskawki, gryka, proso) RAZEM 305 444 Źródło: GUS

W gminie Przedbórz najwi ęcej uprawia si ę żyta – ok. 52% wszystkich upraw, ziemniaków – ok. 17% oraz mieszanek zbo żowych ozimych i jarych – razem ok. 10%. Taka struktura zasiewów wynika z faktu, że żyto mo żna sia ć na wszystkich rodzajach gleb. Jest to odporne zbo że zarówno na niskie temperatury jak i mał ą ilo ść wody.

W gminie bardzo mało uprawia si ę kukurydzy, buraków i truskawek.

Wykres 7: Uprawy rolne w gminie Przedbórz w 2002 roku

Ziemniaki Warzywa Inne 17,39% gruntowe Pszenica 0,54% Mieszanki 0,78% 3,59% zbo żowe 10,85%

Pszen żyto 3,66%

Owiec Żyto 6,95% 52,87% Jęczmie ń 1,87%

Źródło: GUS

b) Działalno ść gospodarcza

Kolejn ą sfer ą poddan ą analizie, bardzo wa żną w procesie formułowania wniosków dotycz ących sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Przedbórz jest jej sfera gospodarcza.

Gospodarka lokalna - to całokształt działalno ści gospodarczej prowadzonej w gminie. Celem przeprowadzonej poni żej analizy jest okre ślenie dynamiki rozwoju gminy i wskazanie tych obszarów, które mog ą decydowa ć o przyszłej dynamice rozwoju gospodarczego. Wa żnym elementem b ędzie wskazanie instrumentów i narz ędzi dostarczanych przez gmin ę lub inne podmioty, działaj ące na rzecz intensyfikacji działalno ści gospodarczej prowadzonej w gminie, opieraj ącej si ę w szczególno ści na wypracowanych przez wiele lat przewagach konkurencyjnych, w branżach kojarzonych z regionem i gmin ą Przedbórz.

Sfera gospodarcza gminy Przedbórz została przeanalizowana pod k ątem:

- struktury działalno ści gospodarczej,

- obszarów aktywno ści gospodarczej w gminie.

Wg danych statystycznych opublikowanych przez Główny Urz ąd Statystyczny, w dniu 31 grudnia 2005 r. w gminie Przedbórz zarejestrowanych było 717 podmiotów gospodarki narodowej. Zdecydowan ą wi ększo ść tych podmiotów stanowi ą jednostki prywatne – 97,36%. 19 podmiotów to

33 zakłady sektora publicznego (2,64% wszystkich podmiotów w gminie). Taki stan rzeczy odzwierciedla ogólne tendencje panuj ące w gospodarce, gdzie najbardziej konkurencyjnymi i wytwarzaj ącymi najwi ększ ą cz ęść Produktu Krajowego Brutto podmiotami s ą wła śnie najmniejsze przedsi ębiorstwa, które jednocze śnie najbardziej elastycznie potrafi ą reagowa ć na zmiany zachodz ące na rynku. Nale ży zwróci ć tak że uwag ę, że te przedsi ębiorstwa s ą te ż najbardziej podatne na zewn ętrzn ą koniunktur ę gospodarcz ą i ich rozwój jest uzale żniony od pomocy instytucji okołobiznesowych.

Powstanie, rozwój i przetrwanie małego i średniego przedsi ębiorstwa prywatnego w decyduj ącym stopniu zale ży od otoczenia, w którym ono funkcjonuje. Otoczenie to niesie wiele zagro żeń, ale wyst ępuj ą w nim równie ż instytucje, które działaj ą na rzecz jego stabilizacji i rozwoju. Jedn ą z najistotniejszych przeszkód rozwoju małej przedsi ębiorczo ści w regionie łódzkim jest brak zasobów finansowych oraz brak wykwalifikowanych kadr , które potrafiłyby sprawnie zarz ądza ć przedsi ębiorstwem. Dużej cz ęś ci małych firm nie sta ć na samodzielne ponoszenie kosztów zwi ązanych ze zbieraniem informacji o innowacjach, technologii i o rynkach. Małe firmy maj ą równie ż du że trudno ści w dost ępie do funduszy kredytowych, gdy ż banki traktuj ą je cz ęsto jako „ryzykownych” klientów.

Tabela 13. Dane dotycz ące ilo ści oraz struktury podmiotów w gminie Przedbórz Jednostka miary 2005 JEDNOSTKI ZAREJESTROWANE WG SEKTORÓW Ogółem ogółem jed.gosp. 717 Sektor publiczny jednostki ogółem jed.gosp. 19 jednostki prawa bud żetowego pa ństwowe i komunalne ogółem jed.gosp. 16 przedsi ębiorstwa pa ństwowe jed.gosp. 0 spółki prawa handlowego jed.gosp. 0 spółki z udziałem kapitału zagranicznego jed.gosp. 0 gospodarstwa pomocnicze jed.gosp. 0 Sektor prywatny jednostki ogółem jed.gosp. 698 osoby fizyczne jed.gosp. 643 spółki prawa handlowego jed.gosp. 2 spółki z udziałem kapitału zagranicznego jed.gosp. 0 spółdzielnie jed.gosp. 5 fundacje jed.gosp. 0 stowarzyszenia i organizacje społeczne jed.gosp. 13

Źródło: GUS

Bior ąc pod uwag ę bran że, w których funkcjonuj ą przedsi ębiorstwa zlokalizowane na terenie gminy Przedbórz, zauwa żyć mo żna zdecydowan ą przewag ę sektora handlu i napraw (ok. 43%). Kolejnymi, najbardziej aktywnymi sektorami w gospodarce gminy jest działalno ść produkcyjna (ok. 17%) oraz budownictwo (ok. 9%).

Tabela 14: Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane według sekcji PKD w 2005 roku w gminie Przedbórz

Sekcja Nazwa sekcji Ilo ść podmiotów razem A Rolnictwo, łowiectwo i le śnictwo 32 B Rybołówstwo i rybactwo 0 C Górnictwo i kopalnictwo 0 D Działalno ść produkcyjna 125 E Zaopatrywanie w energi ę elektryczn ą, gaz i wod ę 0 F Budownictwo 65 G Handel hurtowy i detaliczny; naprawy pojazdów mechanicznych, 311 motocykli oraz artykułów przeznaczenia osobistego i u żytku domowego H Hotele i restauracje 29 I Transport, gospodarka magazynowa i ł ączno ść 25 J Po średnictwo finansowe 10 K Obsługa nieruchomo ści, wynajem i działalno ść zwi ązana z 36 prowadzeniem interesów L Administracja publiczna i obrona narodowa; gwarantowana 3 prawnie opieka socjalna M Edukacja 18 N Ochrona zdrowia i opieka socjalna 24 O Pozostała działalno ść usługowa komunalna, socjalna i 39 indywidualna P Gospodarstwa domowe zatrudniaj ące pracowników 0 Q Organizacje i zespoły mi ędzynarodowe 0 RAZEM 717 Źródło: GUS

Wykres 8: Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane według sekcji PKD w 2005 roku w gminie Przedbórz

Administracja Pozostała Edukacja Ochrona zdrowia i Rolnictwo, Obsługa publiczna i obrona działalno ść 2,51% opieka socjalna łowiectwo i nieruchomo ści narodowa 5,43% 3,34% le śnictwo 5,02% 0,41% 4,46%

Po średnictwo Działalno ść finansowe produkcyjna 1,39% 17,43%

Transport, gospodarka magazynowa i łączno ść 3,48%

Hotele i restauracje 4,04% Budownictwo 9,06% Handel 43,37%

Źródło: GUS

Analiza liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w latach 1995 – 2005 daje odpowied ź na pytanie jak rozwija si ę gospodarka i czy powstaj ą nowe firmy. W ci ągu 10 lat, w gminie Przedbórz nast ąpił wzrost ilo ści podmiotów gospodarczych. Ich liczba zwi ększyła si ę o 253 pomiotów. Liczba podmiotów gospodarczych w gminie rosła systematycznie, z wyj ątkiem roku 1996. Jest to tendencja obserwowana w całym kraju. Liberalizacja gospodarki, wzrost dochodów ludno ści, dobra koniunktura na rynku doprowadziły do rozwoju drobnej działalno ści gospodarczej.

Tabela 15: Ilo ść podmiotów gospodarczych i sklepów w latach 1995-2005 Rok Ilo ść podmiotów Ilo ść podmiotów Ilo ść Liczba gospodarczych gospodarczych podmiotów sklepów w w gminie w mie ście gospodarczych gminie Przedbórz na obszarze wiejskim gminy 1995 464 354 110 125 1996 445 334 111 120 1997 448 339 109 131 1998 527 396 131 164 1999 573 438 135 174

2000 597 459 138 168 2001 618 485 133 184 2002 652 506 146 183 2003 680 523 157 176 2004 693 531 162 bd 2005 717 543 174 bd Źródło: GUS

Wykres 9: Podmioty gospodarcze w gminie Przedbórz

800 2004 2005 2003 700 2002 2001 2000 600 1999 1998

500 1995 1996 1997

400

300

200

100

0 Kolejne lata

Źródło: GUS Liczba sklepów na przestrzeni lat 1995-2003 w gminie Przedbórz równie ż uległa zwi ększeniu – o 51 punktów handlowych. Jednak przyrost sklepów nie był tak systematyczny jak w przypadku ogólnej liczby podmiotów gospodarczych.

Wykres 10. Sklepy w gminie Przedbórz

200 2001 2002 2003 180 1999 1998 2000 160

140 1997 1995 1996 120

100

0 Lata

Źródło: GUS

Jednym z podstawowych wska źników najlepiej ilustruj ących stan lokalnej gospodarki jest poziom aktywizacji gospodarczej liczony jako ilo ść zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszka ńców. Wyra ża on skłonno ść danej populacji do podejmowania działalno ści gospodarczej, jak równie ż zaufanie do sytuacji na rynku.

Tabela 16: Poziom aktywizacji gospodarczej w gminach powiatu radomszcza ńskiego Gmina 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Radomsko – miasto 863,27 931,03 978,15 1022,08 1045,46 1064,83 Dobryszyce 539,60 639,29 683,82 738,84 757,46 792,27 Gidle 544,76 576,28 620,60 670,49 712,27 730,54 Gomunice 519,78 540,22 562,05 633,16 654,51 650,90 Kamie ńsk – miasto 845,38 814,67 855,88 880,43 907,46 889,28 Kamie ńsk – obszar wiejski 292,14 290,73 332,01 372,63 391,31 405,19 Kobiele Wielkie 571,74 579,71 609,05 640,88 637,21 652,99 Kodr ąb 405,48 434,24 461,12 496,46 525,76 550,45 Lgota Wielka 451,44 437,95 473,35 542,15 522,94 523,75 Ładzice 502,21 497,48 527,27 546,04 563,69 575,17 Masłowice 369,96 304,06 381,81 445,23 403,83 381,50 Przedbórz- gmina 739,96 768,65 815,61 856,63 879,55 917,23 Przedbórz – miasto 1142,07 1213,10 1274,55 1326,40 1359,79 1399,12 Przedbórz – obszar wiejski 340,82 329,04 362,83 392,99 407,64 442,07 Radomsko – obszar wiejski 527,25 619,32 677,93 742,88 727,65 730,13 Wielgomłyny 394,99 397,05 446,48 467,85 475,81 499,30 Żytno 334,82 341,46 372,26 397,07 404,97 403,06

Opracował: Firma Bajor Consulting na podstawie danych GUS .

W latach 2000-2005 poziom aktywizacji gospodarczej w gminie Przedbórz wzrósł o 177,27. Podobn ą sytuacj ę obserwujemy w całym powiecie radomszcza ńskim. Wzrost wska źnika aktywizacji gospodarczej w gminie Przedbórz był systematyczny. W 2005 roku poziom wska źnika gminy Przedbórz był do ść wysoki, porównuj ąc do innych gmin miejsko- wiejskich województwa łódzkiego.

Jednak poziom aktywizacji gospodarczej jest tylko jednym ze wska źników obrazuj ących aktywno ść biznesow ą populacji. Wa żnym wska źnikiem dodatkowym jest tzw. indeks PEAI (Present Economic Activity Index – wska źnik aktualnej aktywno ści gospodarczej), obliczamy jako procentow ą zmian ę ilo ści firm na 10 tys. mieszka ńców w ostatnich trzech latach. PEAI powy żej 9% oznacza pomy śln ą koniunktur ę, a powy żej 15% gwałtowny rozwój.

Warto zauwa żyć, że nie ma prostej korelacji mi ędzy poziomem aktywizacji gospodarczej a indeksem PEAI. Nale ży to interpretowa ć nast ępuj ąco: poziom aktywizacji to skumulowany przez

38 wiele lat dorobek aktywno ści lokalnego sektora gospodarczego , natomiast PEAI obrazuje aktualn ą dynamik ę.

Okres od roku 2004 jest okresem bardzo du żego wzrostu gospodarczego w całym kraju. W gminach wiejskich wska źnik PEAI bardzo cz ęsto jest wi ększy ni ż 4% a gminach wiejsko – miejskich cz ęsto przekracza 9%.

Tabela 17: Saldo ilo ści firm w ostatnich 3 latach gmina Saldo ilo ści firm w ostatnich 3 latach Ilo ść nowych firm Przyrost procentowy PEAI

Radomsko – miasto +350 +8,86 Dobryszyce +49 +15,85 Gidle +67 +17,71 Gomunice +50 +15,80 Kamie ńsk – miasto +15 +3,90 Kamie ńsk – obszar wiejski +22 +22,04 Kobiele Wielkie +16 +7,21 Kodr ąb +41 +19,37 Lgota Wielka +22 +9,08 Ładzice +24 +10,64 Masłowice -19 -0,08 Przedbórz- gmina +65 +12,45 Przedbórz – miasto +37 +9,77 Przedbórz – obszar wiejski +28 +21,84 Radomsko – obszar wiejski +37 +7,69 Wielgomłyny +22 +11,83 Żytno +11 +8,27 Opracował: Firma Bajor Consulting na podstawie danych GUS

W gminie Przedbórz PEAI wyniósł w 2005 +12,45. Jest to oznak ą znacznego wzrostu gospodarczego gminy. Na samym obszarze wiejskim gminy Przedbórz w 2005 roku poziom wska źnika był bardzo wysoki (+21,84).

Działania władz gminy Przedbórz oraz innych instytucji powinny w kolejnych latach jeszcze bardziej zwi ększa ć wpływ na rozwój nowych przedsi ębiorstw poprzez wykorzystanie lokalnych zasobów.

Widoczny wzrost gospodarczy jest dobrym prognostykiem na przyszło ść , lecz jego stabilne fundamenty nale ży budowa ć przemy ślan ą polityk ą gminy po roku 2007, kiedy to Polska otrzyma kolejne fundusze unijne. Wzrost przedsi ębiorczo ści, głównie tej drobnej, jest podstaw ą stabilnej gospodarki. W działaniach gminy nie mo żna zapomina ć o zasobach ludzkich, czyli o mobilnym czynniku wzrostu gospodarczego. Wiele aspektów rozwoju gospodarczego gminy le ży po stronie władz centralnych. Na te aspekty władze gminy nie maj ą wpływu. Nale ży jednak podj ąć szerok ą współprac ę z instytucjami centralnymi i wojewódzkimi w celu doskonalenia narz ędzi wzrostu gospodarczego.

Bardzo wa żnym elementem wpływaj ącym na funkcjonowanie przedsi ębiorstw oraz ich rozwój jest tzw. otoczenie biznesu. W jego skład wchodz ą przede wszystkim: banki, instytucje finansowe, organizacje oraz o środki wspieraj ące rozwój przedsi ębiorczo ści.

W gminie Przedbórz nale ży utrzyma ć obecne działania zmierzaj ące do zach ęcenia ludzi do prowadzenia działalno ści gospodarczej oraz wspierania innowacji w przedsi ębiorstwach ju ż istniej ących.

Innowacyjno ść firm okre ślana jest najogólniej jako zdolno ść i motywacja do poszukiwania i komercyjnego wykorzystywania jakichkolwiek wyników bada ń naukowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków, prowadz ących do wzrostu poziomu nowoczesno ści i wzmocnienia pozycji konkurencyjnej firmy czy realizacji ambicji technicznych przedsi ębiorcy. W tym kontek ście innowacje - rozumiane jako proces uczenia si ę zarówno ze źródeł wewn ętrznych, jak i zewn ętrznych - są traktowane jako podstawowe źródło kumulowania (budowania) specyficznych, unikalnych i wyró żniaj ących umiej ętno ści firmy.

Zdolno ść innowacyjna firm jest wyznaczona przez ich wewn ętrzn ą zdolno ść do tworzenia nowych produktów i technologii, metod organizacji, jak i przez ich zdolno ść do absorpcji i zastosowania wiedzy wytworzonej poza firm ą. Samodzielne podejmowanie własnych prac badawczych, projektowania i wdra żania nowej produkcji wymaga posiadania wła ściwych kompetencji technicznych, mened żerskich oraz zdolno ści do uczenia si ę.

Konieczno ść korzystania z zewn ętrznych usług na rzecz innowacji dotyczy niemal wszystkich przedsi ębiorstw, które zamierzaj ą rozwija ć swoj ą zdolno ść innowacyjn ą. W najsilniejszym stopniu dotyczy to małych firm innowacyjnych. S ą one zbyt małe, aby mie ć wszystkie niezb ędne kompetencje i zasoby normalnie dost ępne w du żych przedsi ębiorstwach.

Na rozwój innowacji składa si ę wysiłek ludzi oraz kapitał potrzebny do opracowania i wprowadzenia nowych produktów, procesów i organizacji na rynek. Innowacja staje si ę, wi ęc spraw ą przedsi ębiorstw i organów władzy publicznej pa ństwa, regionu, które obecnie grupuj ą zasoby ludzkie i odpowiednie kapitały.

Z prowadzonych bada ń nad stanem innowacyjno ści i przedsi ębiorczo ści firm województwa łódzkiego zwraca uwag ę niech ęć przedsi ębiorców do współpracy. Obserwacje tworzenia si ę środowisk przedsi ębiorczo ści i sieci wskazuj ą, że proces ten znajduje si ę w fazie pocz ątkowej, a jego dalszy rozwój b ędzie skomplikowany i długotrwały. Powstały ju ż niezb ędne elementy do zorganizowania środowiska, lecz jest to w dalszym ci ągu raczej prosty zbiór podmiotów ni ż system. Relacje mi ędzy poszczególnymi podmiotami kształtuj ą si ę powoli, a proces przełamywania wzajemnych nieufno ści jest długi i skomplikowany. Cz ęstsze s ą postawy konkurencji, ni ż współpracy mi ędzy podmiotami. Otoczenie, szczególnie wszelkiego rodzaju instytucje świadcz ące usługi po średnictwa w dziedzinie innowacji (inkubatory, centra transferu technologii, o środki promocji i doradztwa), odgrywa w tym procesie rol ę marginaln ą. Obserwuje si ę nieliczne tylko kontakty firm z tymi instytucjami, a ich znaczenie dla rozwoju firm i sieci jest znikome. Brak jest przepływu informacji, miejsc kontaktów czy wzorów współpracy. Jest to zadanie dla strategii innowacyjnej regionu.

Nale ży odnotowa ć tak że niedorozwój tak krajowego jak i regionalnego rynku kapitałowego dla potrzeb wdra żania nowych rozwi ąza ń, zwłaszcza nowoczesnych technologii . Brak jest źródeł finansowania otwartych na finansowanie innowacji i wdra żania nowych technologii przez małe przedsi ębiorstwa takich jak np. fundusze zal ąż kowe. Zauwa żalna jest bardzo wysoka awersja do podejmowania tego typu inwestycji przez du żo bardziej elastyczne w innych krajach fundusze venture capital. W konsekwencji małe i średnie przedsi ębiorstwa w swej działalno ści innowacyjnej bazuj ą głównie na własnych środkach finansowych i jedynie w niewielkim stopniu wykorzystuj ą zewn ętrzne źródła finansowania.

Wszystkie powy ższe uwagi dotycz ą tak że sytuacji przedsi ębiorców prowadz ących działalno ść na terenie gminy Przedbórz.

Tabela 18. Liczba firm innowacyjnych w województwie łódzkim Firmy polskie Firmy zagraniczne Razem Powiat Woj. Powiat Woj. Powiat Woj. Powiat Liczba Liczba Liczba =100 =100 =100 =100 =100 =100 Bełchatowski 186 2,7 24,5 9 2,0 1,2 195 2,7 25,7 Kutnowski 228 3,3 30,0 11 2,4 1,4 239 3,3 31,4 Łaski 123 1,8 18,8 7 1,6 1,1 130 1,8 19,9 Łowicki 69 1,0 26,7 3 0,7 1,2 72 1,0 27,9 Łęczycki 154 2,2 24,3 4 0,9 0,6 158 2,2 24,9 Łódzko-Wschodni 278 4,1 13,8 19 4,2 0,9 297 4,1 14,7 Opoczy ński 101 1,5 22,3 3 0,7 0,7 104 1,4 23,0 Pabianicki 403 5,9 15,6 34 7,6 1,3 437 6,0 17,0

Paj ęcza ński 126 1,8 22,2 1 0,2 0,2 127 1,7 22,4 Piotrkowski 143 2,1 21,2 4 0,9 0,6 147 2,0 21,8 Podd ębicki 92 1,3 21,0 3 0,7 0,7 95 1,3 21,6 Radomszcza ński 295 4,3 20,3 6 1,3 0,4 301 4,1 20,8 Rawski 91 1,3 22,5 5 1,1 1,2 96 1,3 23,7 Sieradzki 267 3,9 22,8 10 2,2 0,9 277 3,8 23,7 Skierniewicki 71 1,0 26,7 2 0,4 0,8 73 1,0 27,4 Tomaszowski 341 5,0 24,1 17 3,8 1,2 358 4,9 25,3 Wielu ński 147 2,1 24,4 1 0,2 0,2 148 2,0 24,5 Wieruszowski 64 0,9 18,8 3 0,7 0,9 67 0,9 19,7 Zdu ńskowolski 182 2,7 21,2 10 2,2 1,2 192 2,6 22,4 Zgierski 488 7,1 15,3 33 7,3 1,0 521 7,1 16,3 Łód ź 2690 39,2 20,1 229 51,0 1,7 2919 39,9 21,8 Piotrków 207 3,0 24,3 18 4,0 2,1 225 3,1 26,4 Skierniewice 116 1,7 27,8 17 3,8 4,1 133 1,8 31,9 Skierniewice (miasto i 187 2,7 27,4 19 4,2 2,8 206 2,8 30,2 powiat) Piotrków 350 5,1 22,9 22 4,9 1,4 372 5,1 24,4 (miasto i powiat) Aglomeracja łódzka 3859 56,3 18,7 315 70,1 1,5 4174 57,1 20,02 Razem 6862 100,0 20,1 449 100,0 1,3 7311 100,0 21,4 Źródło: GUS

c) Identyfikacja problemów

Atuty rozwojowe Du ża powierzchnia u żytków rolnych na terenie gminy, Gospodarstwa rolne w wi ększo ści indywidualne, Bardzo du ża tradycja pracy w sektorze rolniczym, Znaczne kompetencje zasobów ludzkich w sektorze rolniczym, Skłonno ść mieszka ńców do podejmowania działalno ści gospodarczej, Systematyczny wzrost liczby podmiotów gospodarczych w gminie.

Bariery rozwojowe Zbyt mały potencjał wykwalifikowanych kadr dla sektorów innych ni ż rolnictwo, Brak du żych gospodarstw rolnych, Brak specjalizacji i innowacyjno ści w rolnictwie.

To, co Ciekawe Jak rozwój sektora usług wpłynie na rozwój gminy? Czy podniesienie jako ści kształcenia ustawicznego wpłynie na wzrost postaw przedsi ębiorczych w śród mieszka ńców?

3. Sfera społeczna a) Migracje

Czułym miernikiem zmian sytuacji społeczno-gospodarczej jest migracja. Ludzie osiedlaj ą si ę na terenach, których perspektywy rozwojowe postrzegaj ą z optymizmem, natomiast spontaniczna emigracja z danego terenu jest zawsze sygnałem zagro żenia zapa ści ą rozwojow ą. Dlatego te ż migracja ludno ści to jeden z podstawowych wska źników oddziaływania w projektach aplikuj ących o środki ERDF. Projekty rozwojowe powinny hamowa ć odpływ ludno ści i generowa ć dodatni ą migracj ę (imigracj ę).

Saldo migracji zagranicznych w Polsce jest w ostatnich latach ujemne. W 2003 roku na stałe osiedliło si ę w naszym kraju 7 tys. osób, a wyjechało prawie 21 tys. Od czasu integracji Polski z Uni ą Europejsk ą i dzi ęki otwarciu rynków pracy dla Polaków, z naszego kraju wyjechało ju ż prawdopodobnie około miliona osób. Niepokoj ącym zjawiskiem jest fakt, że sonda że wskazuj ą na du że saldo migracji w śród dobrze wykształconej polskiej młodzie ży.

Tabela 19. Saldo migracji w ruchu wewn ętrznym w gminie Przedbórz

Wska źnik Rok migracji 1995 -90 1996 -26 1997 -48 1998 -35 1999 -38 2000 -55 2001 -12 2002 -26 2003 -37 2004 -42 2005 -32 Źródło: GUS

Wska źnik salda migracji w gminie Przedbórz od roku 1995 do 2005 był ujemny. Najni ższ ą warto ść wska źnik posiadał w 1995 roku (-90 osób). W roku 2005 wskaźnik posiadał warto ść – 32. Powy ższe dane wskazuj ą na to i ż gmina boryka si ę z do ść du żym problemem migracji.

Wykres 11. Saldo migracji w ruchu wewn ętrznym w gminie Przedbórz

-10 2001 -20

-30 1996 2002 2005 -40 1998 2003 1999 2004

-50 1997

-60 2000

-70

-80 1995 -90 Kolejne lata

Źródło: GUS

b) Przyrost naturalny

W gminie Przedbórz od 2000 do 2005 roku wyst ępował ujemny wska źnik przyrostu naturalnego. Najni ższ ą warto ść (-30) wska źnik osi ągn ął w 2005 roku. W porównaniu z rokiem 2000 zmalała te ż liczba urodze ń.

Tabela 20: Przyrost naturalny w latach 2000-2005 w gminie Przedbórz

Gmina Przedbórz 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Liczba żywych urodze ń 76 92 72 69 64 68

Przyrost naturalny -22 -16 -20 -20 -18 -30

Źródło: GUS

Ujemny przyrost naturalny stanowi wyzwanie do podj ęcia działa ń słu żą cych poprawie jako ści życia mieszka ńców, a tym samym zahamowania negatywnego zjawiska.

Na niski wska źnik przyrostu naturalnego wpływ ma wysoki wska źnik zgonów ale przede wszystkim malej ąca liczba urodze ń. Spowodowane jest to przede wszystkim faktem, i ż kobiety decyduj ą si ę obecnie na macierzy ństwo najcz ęś ciej dopiero pomi ędzy 25 a 29 rokiem życia (na pocz ątku lat 90 - mi ędzy 20 a 24). Im bardziej wykształcone, tym cz ęś ciej odkładaj ą macierzy ństwo bli żej trzydziestego roku życia. Wzrasta te ż liczba kobiet, które w ogóle nie wychodz ą za m ąż . Najpopularniejszym 44 modelem rodziny jest 2+2, cho ć coraz cz ęś ciej pary decyduj ą si ę na jedno dziecko. Inne mał żeństwa nie decyduj ą si ę na dziecko z powodu trudno ści finansowych. Bezrobocie, ubóstwo powoduj ą, że młodzi ludzie nie decyduj ą si ę na zawieranie mał żeństw i dzieci.

Wykres 12. Przyrost naturalny w latach 2000-2005 w gminie Przedbórz

-5

-10

-15 2001 2004 -20 2002 2003 2000

-25

-30 2005 Kolejne lata

Źródło: GUS

Mapa 8. Przyrost naturalny na 1000 ludno ści w okresie I - II kwartał 2005 roku w województwach

45 c) Infrastruktura edukacyjna

Na terenie gminy funkcjonuj ą:

Samorz ądowe Przedszkole w Przedborzu, Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Górach Mokrych, Publiczna Szkoła Podstawowa w Nosalewicach, Zespół Szkolno – Gimnazjalny w Przedborzu (szkoła podstawowa i gimnazjum), Publiczny Zespół Placówek O światowych w Przedborzu (Bursa Szkolna i Schronisko Młodzie żowe), Zasadnicza Szkoła Zawodowa Centrum Kształcenia Zawodowego w Przedborzu Oddział Terenowy Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Przedborzu.

Samorz ądowe Przedszkole w Przedborzu

Przedszkole Nr 1 przy ul. Mostowej 37 B w Przedborzu zostało oddane do u żytku publicznego w 1986 roku.

Do przedszkola ucz ęszczaj ą dzieci od 3 do 6 lat. Zaj ęcia w przedszkolu prowadzone s ą przez wykwalifikowan ą kadr ę w oparciu o innowacje pedagogiczne, współprac ę z Poradni ą Psychologiczno- Pedagogiczn ą, opiek ę

Samorz ądowe Przedszkole w Przedborzu psychologa i logopedy.

Oprócz zaj ęć dydaktycznych, zabaw tematycznych i przedszkole prowadzi szerok ą gam ę zaj ęć dodatkowych: zaj ęcia umuzykalniaj ące, taniec towarzyski, zaj ęcia logopedyczne, gimnastyk ę korekcyjn ą, rozwijanie zdolno ści teatralnych, plastycznych, udział w przedstawieniach teatralnych. Przedszkole składaj ące si ę z 2 oddziałów, posiada 50 miejsc. W 2005 roku wszystkie miejsca zostały wykorzystane, do przedszkola ucz ęszczało 50 dzieci.

Zespół Szkolno – Gimnazjalny w Przedborzu

Budynek Zespołu Szkół w Przedborzu obejmuje 32 sale lekcyjne, w tym 2 pracownie informatyczne, 1 sal ę gimnastyczn ą i 1 pełno-wymiarow ą hal ę sportow ą, bibliotek ę, czytelni ę, świetlice, szatnie i stołówk ę. Na Zespół Szkół w Przedborzu składa si ę szkoła podstawowa oraz gimnazjum.

Zespół Szkolno – Gimnazjalny w Przedborzu

Uczniowie szkoły podstawowej ucz ą si ę j ęzyka angielskiego od klasy I, informatyki od klasy V oraz rozwijaj ą swoje zainteresowania w nast ępuj ących kołach: teatralnym, plastycznym, muzycznym, informatycznym, instrumentalnym. W gimnazjum równie ż prowadzone s ą dodatkowe zajęcia pozalekcyjne: geograficzne, biologiczne, plastyczne, informatyczne.

W Szkole działa te ż Szkolny Klub Sportowy. Szkoła promuje osi ągni ęcia własne i uczniów podczas konkursów, festynów szkolnych, w gazetce szkolnej „Co słycha ć”, prowadzi otwarte spotkania z rodzicami podczas wieczorów, zebra ń, uroczysto ści klasowych i szkolnych. Prowadzona jest tak że w szkole działalno ść charytatywna na rzecz dzieci niepełnosprawnych oraz pomoc materialna dla dzieci biednych i z rodzin patologicznych.

Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Górach Mokrych

Szkoła Podstawowa w Górach Mokrych mie ści si ę w murowanym budynku (oddanym do u żytku w 1959 roku). Szkoła dysponuje 9 pomieszczeniami do nauczania (w tym sal ą gimnastyczną, pracowni ą nauczania pocz ątkowego, pracowni ę informatyki), bibliotek ą, świetlic ą szkoln ą oraz kuchni ą. Zaj ęcia dydaktyczno-wychowawcze i opieku ńcze prowadzi 10-osobowa kadra nauczycielska. W szkole działaj ą

organizacje uczniowskie: samorz ąd Publiczna Szkoła Podstawowa w Górach Mokrych szkolny i koło PCK.

Oprócz obowi ązkowych zaj ęć lekcyjnych szkoła oferuje uczniom: zaj ęcia dydaktyczno-wyrównawcze w klasach 1-3, zaj ęcia artystyczne, zaj ęcia komputerowe w klasach 1-3, j ęzyk angielski w klasach 1-3, zabawy i gry ogólnorozwojowe.

Tabela 21: Szkoły w gminie Przedbórz w 2005 roku - łącznie Szkoły Ogółem Pomieszczenia Uczniowie/ Komputery Pracownie Komputery łącznie szkolne absolwenci w szkołach komputerowe podł ączone do Internetu Podstawowe 3 34 582/117 33 3 28 Gimnazjum 1 15 382/98 17 1 16 Źródło: GUS

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Przedborzu

Na Publiczny Zespół Placówek O światowych w Przedborzu składa si ę Liceum Ogólnokształc ące, Liceum Profilowane, Liceum Uzupełniaj ące dla dorosłych, Szkoła Policealna dla dorosłych i Technikum Rolnicze. Liceum posiada 10 oddziałów i 17 pomieszcze ń. Jest wyposa żone w sale gimnastyczn ą, siłowni ę, multimedialn ą sale konferencyjn ą oraz dwie pracownie komputerowe. W 2005 roku w liceum uczyło si ę 316 osób.

Zasadnicza Szkoła Zawodowa Centrum Kształcenia Zawodowego w Przedborzu Oddział Terenowy

Niepubliczna Szkoła w Przedborzu prowadzona jest przez Zakład Doskonalenia Zawodowego. W szkole funkcjonuje Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Technikum Mechaniczne i Liceum Uzupełniaj ące dla Dorosłych. Liceum Uzupełniaj ące dla Dorosłych posiada 2 oddziały. W 2005 roku w tej szkole uczyło si ę 27 osób. Zasadnicza Szkoła zawodowa dysponuje 6 oddziałami i 11 pomieszczeniami. W 2005 Niepubliczna Szkoła w Przedborzu roku w tej szkole uczyło si ę 170 uczniów.

48 d) Infrastruktura kulturalna

Miejski Dom Kultury

Miejski Dom Kultury prowadzi działalno ść kulturalno-oświatow ą na terenie g miny Przedbórz. Organizuje zaj ęcia artystyczne dla dzieci i młodzie ży: zaj ęcia taneczne, zaj ęcia muzyczne, zaj ęcia plastyczne, tenis stołowy, wyst ępy zespołów artystycznych, przegl ądy, konkursy, festiwale, zaj ęcia świetlicowe.

Miejski Dom Kultury w Przedborzu

Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej

W Przedborzu działa Biblioteka Publiczna, zlokalizowana na pi ętrze zabytkowego ratusza miejskiego. Biblioteka została zało żona w 1927 roku. Od roku 2004 placówka ta dysponuje nowoczesn ą czytelni ą internetow ą. We wsi Góry Mokre działa filia biblioteczna, przy której funkcjonuje tzw. Centrum Komunikacji Społecznej (2 stanowiska komputerowe z dost ępem do Internetu). Biblioteka organizuje lekcje

biblioteczne, konkursy, wystawy okoliczno ściowe i Miejska Biblioteka Publiczna tematyczne, spotkania autorskie.

Imprezy kulturalne

Przedbórz i Góry Mokre znane s ą w całym kraju z organizacji imprez kulturalnych o zasi ęgu ogólnopolskim oraz mi ędzynarodowym. S ą to imprezy poetyckie, recytatorskie, pami ętnikarskie, muzyczne, folklorystyczne i turystyczne. Dwie z nich po świ ęcone s ą życiu i twórczo ści Marii Konopnickiej, pozostałe to konkursy poetyckie, przegl ąd piosenki ludowej, konkurs piosenki turystycznej i patriotycznej. Maj ą one ju ż swoje stałe miejsce w kalendarzu imprez kulturalnych, ciesz ą si ę powodzeniem w śród uczestników, a tak że społeczno ści całej gminy. Głównymi organizatorami tych imprez s ą: Miejski Dom Kultury w Przedborzu oraz Towarzystwo im. Marii Konopnickiej w Górach Mokrych. Wiele z tych imprez ma swoj ą dług ą tradycj ę, organizowane s ą ka żdego roku od ponad 20 lat.

Corocznie w Przedborzu i Górach Mokrych organizowane s ą:

• Ogólnopolski Festiwal Piosenki Turystyczno - Przyrodniczej poł ączony ze Zlotem Młodzie ży Szkół im. M. Konopnickiej – maj, • Ogólnopolskie Spotkania z Poezj ą M. Konopnickiej – maj, • Ogólnopolski Przegl ąd Piosenki i Przy śpiewki Ludowej – czerwiec, • Światowy Festiwal Poezji Marii Konopnickiej – sierpień, • Ogólnopolski Konkurs Poetycki "Młodzie ż Polska Zawsze z Polsk ą" – wrzesie ń, • Ogólnopolski Rajd "Szlakiem Kazimierza Wielkiego" poł ączony z konkursem piosenki turystycznej – wrzesie ń, • Mi ędzynarodowe Sympozjum Przyrodniczo - Ekologiczne – pa ździernik, • Ogólnopolski Festiwal Piosenki i Pie śni o Mojej Ojczy źnie – listopad, • Ogólnopolski Konkurs Pami ętnikarski "Moje Strony Rodzinne dawniej, a dzi ś" – grudzie ń.

Poza tym organizowane s ą imprezy towarzysz ące m.in. warsztaty artystyczne, koncerty, ognisko, dyskoteka.

Klub sportowy

Na terenie gminy działa Miejski Klub Sportowy „Pilica” Przedbórz szkol ący młodzie ż i osoby dorosłe w ramach sekcji piki no żnej i bryd ża sportowego. Dru żyna bryd żowa MKS od kilku lat gra w III lidze za ś dru żyna piłkarska seniorów zajmuje czołowe miejsca w piotrkowskiej klasie okr ęgowej. e) Pozostała infrastruktura

Na terenie gminy działa Miejsko-Gminny O środek Pomocy Społecznej w Przedborzu. Zakres oraz formy pomocy O środka s ą nast ępuj ące: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłki celowe, usługi opieku ńcze (w tym specjalistyczne). Instytucjami świadcz ącymi szeroki zakres usług finansowych na terenie gminy Przedbórz s ą PKO BP SA oraz Bank Spółdzielczy. Na terenie gminy działa tak że Urz ąd Pocztowy w Przedborzu i Agencja Pocztowa mieszcz ąca si ę w Górach Mokrych. Zadania z zakresu ochrony przeciwpo żarowej realizowane s ą na terenie gminy przez 6 jednostek OSP: OSP Przedbórz, OSP Góry Mokre, OSP Zuzowy, OSP Józefów Stary, OSP Piskorzeniec, OSP Żele źnica. Jednostki OSP skupiaj ą 160 członków oraz jedn ą 11 osobow ą Młodzie żow ą Dru żyn ę Po żarnicz ą.

Potrzeby zdrowotne mieszka ńców zabezpiecza Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Przedborzu, w skład którego wchodzi Zakład Piel ęgnacyjno-Opieku ńczy (dysponuj ący 22 łó żkami) oraz NZOZ "Medicus". W Przedborzu zlokalizowany jest Oddział Pomocy Dora źnej (1 karetka) oraz 4 apteki. Mieszka ńcy gminy chc ąc skorzysta ć z porad specjalistów musza uda ć si ę do Radomska. Najbli ższy szpital równie ż znajduje si ę w Radomsku. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej

f) Rynek pracy

Rynek pracy tworzony jest przez nast ępuj ące elementy:

• zasoby kapitału ludzkiego i jego wykorzystanie, • podział pracowników wg pracuj ących w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej, • wielko ść i struktur ę bezrobocia.

Rynek pracy pełni dwie zasadnicze funkcje w gospodarce. Dla ludzi wyst ępuj ących z poda żą pracy stwarza on mo żliwo ść otrzymania dochodów, a dla firm zgłaszaj ących popyt na prac ę jest on źródłem tego podstawowego czynnika wytwórczego. Płace otrzymywane ze sprzeda ży pracy stanowi ą źródło utrzymania dla ogromnej wi ększo ści ludzi.

Do najcz ęstszych spotykanych barier społecznych wej ścia na rynek pracy tak w gminie Przedbórz jak i w całym kraju jest:

• brak wyuczonego zawodu,

• niskie kwalifikacje,

• dezaktualizacja zawodu,

• niedopasowanie posiadanego wykształcenia i przygotowania zawodowego do potrzeb lokalnych pracodawców,

• brak gruntownego do świadczenia zawodowego wynikaj ącego z cz ęstej zmiany pracy i podejmowania prac jakichkolwiek dla ratowania własnej egzystencji,

• brak gotowo ści do reorientacji zawodowej.

Poziom zatrudnienia

Tabela 22. Liczba osób pracuj ących w gminie Przedbórz Rok Pracuj ący Kobiety Męż czy źni ogółem 1995 955 436 519 1996 832 348 484 1997 686 334 352 1998 725 347 378 1999 765 358 407 2000 719 356 363 2001 617 335 282 2002 739 352 387 2003 733 364 369 2004 658 328 330 2005 673 343 300

Źródło: GUS

Analizuj ąc poszczególne wska źniki znajduj ące si ę w powy ższej tabeli mo żemy stwierdzi ć, że liczba osób pracuj ących, zamieszkałych w gminie Przedbórz w 2005 roku uległa zmniejszeniu od 1995 roku – o 282 osoby. Zmniejszenie liczby osób pracuj ących dotyczy w wi ększym stopniu m ęż czyzn ni ż kobiet.

Wykres 13. Liczba osób pracuj ących w gminie Przedbórz

1000 1995

900 1996

1998 1999 800 2002 2003 1997 2000 2005 700 2004 2001 600

500

400

300

200

100

0 Kolejne lata

Źródło: GUS

Bezrobocie

Bezrobocie jest jednym z najwi ększych zagro żeń o charakterze ekonomicznym i społecznym, jakie towarzysz ą okresom dekoniunktury w gospodarce rynkowej. W śród najbardziej gro źnych skutków bezrobocia nale ży wymieni ć:

• destabilizacj ę rynku pracy, • zmniejszenie wpływów bud żetowych (zarówno do bud żetu centralnego jak i lokalnego), • emigracj ę kadr, zwłaszcza wysokokwalifikowanych, • zahamowanie popytu i zubo żenie rynku dóbr i usług, atrakcyjno ść co za tym idzie zmniejszenie obrotów atrakcyjno ści handlu, • zmniejszenie atrakcyjno ści regionu i zniechęcenie inwestorów.

Mapa 9: Stopa bezrobocia według województw (stan w ko ńcu kwietnia 2006 roku)

Bezrobocie jest niezmiernie uci ąż liwym problemem społecznym i gospodarczym w Polsce. Od wielu lat notuje si ę wysok ą stop ę bezrobocia. W województwie łódzkim w 2004 r. stopa bezrobocia przekraczała ju ż 19,5%. W kwietniu 2006 roku sytuacja uległa niewielkiej poprawie – stopa bezrobocia wynosiła 17,4%. Bezrobocie to zjawisko które poci ąga za sob ą szereg problemów natury społecznej.

Mapa 10: Stopa bezrobocia według powiatów woj. łódzkiego

Tabela 23. Bezrobocie w gminie Przedbórz w poszczególnych latach

Rok BEZROBOTNI 2003 2004 2005

ogółem 1052 1075 977 męż czy źni 518 534 471 kobiety 534 541 500 Źródło: GUS

W roku 2005 było 977 osób bezrobotnych na terenie gminy – czyli 21,24% wszystkich osób w wieku produkcyjnym. Wi ęcej bezrobotnych było kobiet ni ż męż czyzn. Od roku 2003 liczba osób bezrobotnych zmniejszyła si ę o 75 osób.

Walka z bezrobociem jest trudnym i długotrwałym przedsi ęwzi ęciem, które wymaga współdziałania wielu instytucji firm i organizacji. W tym miejscu nale ży zwróci ć uwag ę, i ż poprzez poj ęcie walki z bezrobociem rozumiemy tworzenie nowych miejsc pracy, profilaktyk ę w miejscach zagro żonych bezrobociem oraz zapobieganie patologiom społecznym, jakie towarzysz ą zjawisku utraty pracy. Na czele w śród podmiotów niezb ędnych do uruchomienia skutecznego programu zwalczania bezrobocia wysuwaj ą si ę o środki władzy (centralnej, lokalnej i samorz ądowej) oraz organizacje pozarz ądowe. Wynika to zarówno z podziału kompetencji i rozdziału funduszy bud żetowych (ró żnych bud żetów) jak i perspektyw współpracy z instytucjami Unii Europejskiej.

Wykres 14: Bezrobocie w gminie Przedbórz w poszczególnych latach

1200 2003 2004

1000 2005

800

600

400

200

0 Lata

ogółem męż czy źni kobiety

Źródło: GUS

Okres bezrobocia członka rodziny jest dla wielu gospodarstw domowych bardzo trudny. Pojawiaj ące si ę problemy finansowe rodz ą konieczno ść szukania dora źnych metod poprawy sytuacji ekonomicznej rodziny. Brak zatrudnienia negatywnie wpływa nie tylko na ekonomiczn ą kondycj ę rodzin, ale tak że na pozamaterialne kwestie życia rodzinnego. Przymusowe pozostawanie bez pracy oraz niemo żno ść znalezienia ponownego zatrudnienia powoli i systematycznie pozbawiaj ą człowieka poczucia własnej warto ści. Stres i utrata stabilizacji powoduj ą cz ęsto niemo żno ść podejmowania racjonalnych, a niekiedy jakichkolwiek decyzji. Pojawia si ę apatia i zniech ęcenie.

Negatywnym skutkiem bezrobocia s ą tak że problemy dzieci osób bezrobotnych, na które równie ż nale ży zwróci ć szczególn ą uwag ę. Odczuwanie przez dzieci własnej sytuacji jako gorszej cz ęsto prowadzi do stopniowej izolacji środowiskowej, co jest dotkliwym ograniczeniem naturalnych potrzeb zwi ązanych z rozwojem intelektualnym i społecznym. Zaw ęż a si ę kr ąg wspólnych zainteresowa ń rówie śniczych, dzieci przestaj ą by ć zapraszane do wspólnej nauki i zabawy. Zdarza si ę tak że, że jednocze śnie z odrzuceniem przez rówie śników, z powodu trudnej sytuacji materialnej rodziny, dzieci popadaj ą w sytuacje konfliktowe w szkole z wychowawcami i nauczycielami. Taka sytuacja ma wpływ na postawy dzieci, na ich zachowanie oraz postawy i decyzje podejmowane w dorosłym życiu.

Skutkiem bezrobocia w rodzinie jest tak że osłabienie autorytetu rodziców. W opinii dzieci, zwłaszcza nastolatków, taka sytuacja mo że by ć odbierana jako przejaw braku zaradno ści, nieumiej ętno ści dostosowania si ę do nowej rzeczywisto ści społeczno-ekonomicznej czy życiowe nieudacznictwo. Powoduje to zachwianie systemu warto ści młodego pokolenia i obni żenie w hierarchii takich warto ści jak wykształcenie, uczciwa praca, solidarno ść .

Wykształcenie

Z rynkiem pracy i bezrobociem ści śle zwi ązane jest wykształcenie ludno ści. Nale ży odnotowa ć niski ogólny poziom wykształcenia społecze ństwa gminy Przedbórz, opisany poni żej.

Tabela 24: Poziom wykształcenia w gminie Przedbórz w 2002 roku Stan Wykształcenie Ogółem Męż czy źni Kobiety procentowy

Wy ższe 336 5,20 132 204

Policealne 218 3,37 54 164

Średnie razem 1470 22,78 732 738

Zasadnicze zawodowe 1375 21,30 888 487

Podstawowe uko ńczone 2680 41,53 1235 1445

Podstawowe nieuko ńczone i bez 374 5,79 131 243 wykształcenia szkolnego Źródło: GUS

Najwi ększa liczba osób (41,53% ludno ści gminy) posiada wykształcenie podstawowe uko ńczone. Wykształcenie średnie posiada 22,78% mieszka ńców gminy Przedbórz, zawodowe – 21,30, a wykształcenie wyższe tylko 5,20%. Ogólnie poziom wykształcenia w gminie jest niski. W gminie Przedbórz wykształcenie wy ższe, policealne i średnie posiada wi ęcej kobiet ni ż m ęż czyzn. Jest to tendencja obserwowana w wi ększo ści gmin w Polsce.

Gmina Przedbórz posiada niski wska źnik osób z wykształceniem wy ższym. Mo żna wymieni ć kilka czynników, które powoduj ą i ż ludzie młodzi w gminie rzadko decyduj ą si ę na studia. Oto one:

• ubóstwo w rodzinie nie pozwala na zamieszkanie w innym mie ście i podj ęcie studiów, • oddalenie od o środków akademickich, • brak ch ęci do podwy ższania kwalifikacji zawodowych, • bierno ść ludzi młodych, • nabieranie złych wzorców osobowych z otoczenia.

Wykres 15: Poziom wykształcenia w gminie Przedbórz w 2002 roku

Podstawowe Wy ższe nieuko ńczone i 5,20% Policealne bez 3,37% wykształcenia szkolnego 5,79%

Średnie razem 22,78%

Podstawowe uko ńczone Zasadnicze 41,53% zawodowe 21,30%

Źródło: GUS

g) Poziom zamo żno ści społecze ństwa

Poziom zamo żno ści społecze ństwa w kraju i województwie łódzkim

Od 1996 roku w Polsce obserwuje si ę stały trend ubo żenia pewnych cz ęś ci populacji, mimo ogólnego wzrostu poziomu dochodów i wydatków. Corocznie coraz wi ększy odsetek ludno ści znajduje si ę poni żej granicy ubóstwa (opartej tak na miarach absolutnych jak i relatywnych). Wynika z tego, że coraz wi ęcej rodzin nie jest wstanie zaspokoi ć swoich potrzeb oraz, że zwi ększa si ę stopie ń zró żnicowania dochodowego w społecze ństwie. O niskim stopniu zamo żno ści mieszka ńców województwa łódzkiego świadczy wysoka stopa bezrobocia oraz wzrastaj ąca liczba osób pobieraj ących świadczenia pomocy społecznej.

Poziom zamo żno ści społecze ństwa w powiecie radomszcza ńskim i gminie Przedbórz

Z danych z 2005 roku wynika, że dochód podatkowy gminy Przedbórz na 1 mieszka ńca wynosił 320,69 zł. 1 Jest to jeden z najni ższych dochodów podatkowych w powiecie radomszcza ńskim.

1 Źródło: wska źniki dochodów podatkowych w przeliczeniu na jednego mieszka ńca dla poszczególnych gmin (wska źniki G), Źródło: Ministerstwo Finansów

Tabela 25. Wska źniki dochodów podatkowych dla poszczególnych gmin powiatu radomszcza ńskiego

Gmina Wska źnik G RADOMSKO - miasto 673,17 DOBRYSZYCE 691,23 GIDLE 291,47 GOMUNICE 436,67 KAMIE ŃSK – gmina wiejsko - miejska 766,17 KOBIELE WIELKIE 293,62 KODR ĄB 370,63 LGOTA WIELKA 485,02 ŁADZICE 652,46 MASŁOWICE 278,87 PRZEDBÓRZ – gmina wiejsko - miejska 320,69 RADOMSKO 445,16 WIELGOMŁYNY 344,43 ŻYTNO 324,96 Źródło: Ministerstwo Finansów

h) Identyfikacja problemów

Analiza A - B – C

Atuty rozwojowe Skomputeryzowane szkoły, Du ża ró żnorodno ść szkół, Działalno ść Biblioteki Publicznej i Domu Kultury, Spadek osób bezrobotnych,

Bariery rozwojowe Bezrobocie, Niski poziom wykształcenia, Niski dochód podatkowy,

To, co Ciekawe Czy zmiany zachodz ące w gospodarce narodowej zahamuj ą negatywne zjawisko bezrobocia?

III. Zadania polegaj ące na poprawie sytuacji na danym obszarze

1. Celowo ść zada ń planowanych do realizacji

Cel to stan rzeczy jaki zamierzamy osi ągn ąć , to de facto zamierzony rezultat działania władz gminy.

Głównym celem rozwoju gminy Przedbórz, jest: Zapewnienie mieszka ńcom gminy wysokiego poziomu życia poprzez rozwój przedsi ębiorczo ści, turystyki i tworzenie przyjaznych warunków zamieszkania.

Cel główny przekłada si ę na cele strategiczne, a te na cele cz ąstkowe

Cel strategiczny I – Rozwój turystyki poprzez piel ęgnacj ę kultury, dziedzictwa historycznego, ochron ę środowiska:

• zachowanie stanu dziedzictwa kulturalnego oraz jego promocja w skali ponadlokalnej i mi ędzynarodowej,

• budowa i modernizacja infrastruktury turystycznej wraz z wspieraniem działa ń mieszka ńców podejmuj ących prac ę w sektorze turystyki,

• podj ęcie działa ń na rzecz ułatwienia dost ępu do kultury dla mieszka ńców gminy,

• wykorzystanie dziedzictwa kulturowego gminy w tworzeniu nowoczesnych form nauczania,

• poprawa stanu otaczaj ącego środowiska naturalnego i zachowanie jego unikalnych walorów,

• zapewnienie ładu przestrzennego i jego funkcjonalno ści dla mieszka ńców gminy.

Cel strategiczny II - Rozwój przedsi ębiorczo ści, w szczególno ści poprzez aktywizacj ę mieszka ńców, ułatwienia dla nowych inwestorów oraz wsparcie istniej ących przedsiębiorstw:

• kształtowanie w społeczno ści gminy przedsi ębiorczych postaw,

• kształcenie ustawiczne osób bezrobotnych i/lub chcących podj ąć prac ę w nowym zawodzie lub podj ąć samodzieln ą działalno ść gospodarcz ą,

• tworzenie dogodnych warunków i wsparcie dla nowo powstaj ących przedsi ębiorstw,

• wsparcie rozwoju instytucji otoczenia biznesu,

• rozwój infrastruktury informatycznej.

Cel strategiczny III - Poprawa warunków życia mieszka ńców poprzez rozbudow ę infrastruktury społecznej i rozwój funkcji kulturalnych:

• ochrona zdrowia i bezpiecze ństwa mieszka ńców, w tym bezpiecze ństwa socjalnego,

• dbało ść o wysok ą jako ść infrastruktury społecznej,

• zapewnienie kształcenia na wysokim poziomie dla dzieci i młodzie ży,

• współpraca zagraniczna w zakresie edukacji,

• zapewnienie mieszka ńcom dost ępu do nowoczesnych form przekazu informacji w szczególno ści do Internetu.

2. Analiza SWOT dla gminy Przedbórz

Niezb ędne w tym momencie jest uwzgl ędnienie wewn ętrznych czynników maj ących wpływ na rozwój gminy, jej mocnych stron, potencjału rozwojowego oraz zidentyfikowanie ewentualnych zagro żeń. Poni żej została przedstawiona analiza SWOT.

Analiza uwarunkowa ń wewn ętrznych (mocne i słabe strony) stanowi pierwsz ą cze ść analizy SWOT. Jej celem jest zidentyfikowanie atutów i słabo ści gminy Przedbórz. Uwarunkowania wewn ętrzne stanowi ą te czynniki, na które gmina ma wpływ, a zatem analiza taka jest szczególnie cenna, poniewa ż na jej podstawie mo żna ustali ć wła ściwe kierunki działania.

Druga cz ęść analizy SWOT polega na zidentyfikowaniu tendencji wyst ępuj ących w otoczeniu, które mog ą sprzyja ć rozwi ązywaniu kryzysu w rodzinie (szanse) b ądź spowolni ć te procesy (zagro żenia). Na uwarunkowania te gmina nie ma mo żliwo ści wpływu.

POŁO ŻENIE, ŚRODOWISKO NATURALNE

Mocne strony Słabe strony POŁO ŻENIE POŁO ŻENIE

• Obecno ść miasta ma terenie gminy, • Oddalenie od wi ększych o środków • Poło żenie w województwie łódzkim, miejskich jak Łód ź,

ŚRODOWISKO NATURALNE ŚRODOWISKO NATURALNE

• Rzeka Pilica, • Niedostateczne wykorzystanie bogactwa • Niski poziom zanieczyszczenia środowiska, zasobów krajobrazowych gminy i walorów • Du żo lasów, przyrodniczych, • Rezerwaty przyrody, • Droga krajowa przebiegaj ąca przez gmin ę powoduje zanieczyszczenie powietrza, Szanse Zagro żenia POŁO ŻENIE POŁO ŻENIE

• Poło żenie w województwie dynamicznie • Blisko ść miasta powiatowego mo że rozwijaj ącym si ę, spowodowa ć odpływ ludzi z terenu gminy,

ŚRODOWISKO NATURALNE ŚRODOWISKO NATURALNE

• Wykorzystanie walorów naturalnych: lasów, • Zagro żenie zanieczyszczeniami wód, spowodowanymi przez niedostatecznie rozwini ętą sie ć kanalizacji w gminie, • Zwi ększaj ące si ę nat ęż enie ruchu na drodze krajowej spowoduje wi ększe zanieczyszczenie powietrza,

INFRASTRUKTURA TECHNICZNA, GOSPODARKA KOMUNALNA

Mocne strony Słabe strony INFRASTRUKTURA TECHNICZNA INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

• Niskie, konkurencyjne ceny nieruchomo ści • Drogi gminne w znacznej cz ęś ci o gruntowej budowlanych, inwestycyjnych, działek nawierzchni, rekreacyjno – wypoczynkowych, • Droga krajowa i wojewódzka przebiegaj ąca przez gmin ę, GOSPODARKA KOMUNALNA • Oczyszczalnia ścieków, • Słabo rozwini ęta sie ć kanalizacji, GOSPODARKA KOMUNALNA

• Sprawna sie ć wodoci ągowa,

Szanse Zagro żenia INFRASTRUKTURA TECHNICZNA INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

• Znaczny potencjał terenów • Obecny stan techniczny dróg negatywnie niezagospodarowanych, wpływa na komfort jazdy, kolizyjno ść , niszczenie pojazdów, GOSPODARKA KOMUNALNA • Braki w infrastrukturze technicznej hamuj ą dalszy rozwój gminy i mo żliwo ść • Rozbudowa sieci kanalizacyjnej, wykorzystania dogodnego poło żenia geograficznego i komunikacyjnego gminy,

GOSPODARKA KOMUNALNA

• Braki w gospodarce komunalnej powoduj ą ni ższe ceny terenów pod zabudow ę,

GOSPODARKA, ROLNICTWO

Mocne strony Słabe strony ROLNICTWO ROLNICTWO

• Istnienie rezerwowej siły roboczej, • Brak gospodarstw o du żych rozmiarach, • Du ża liczba gospodarstw rolnych, • Brak nowych technologii w rolnictwie, • Du żo u żytków rolnych, • Niska opłacalno ść produkcji, • Prawie wszystkie gospodarstwa s ą prywatne, • Słabe gleby, • Funkcjonowanie O środka Doradztwa • Brak przetwórstwa rolno- spo żywczego, Rolniczego, GOSPODARKA

GOSPODARKA • Brak wykwalifikowanej siły roboczej, • Mała ilo ść inwestorów, • Wzrost liczby podmiotów gospodarczych, • Niezbyt wysoki dochód podatkowy, • Skłonno ść mieszka ńców gminy do podejmowania działalno ści gospodarczej, • Wysoki wska źnik PEAI, • Du ża ilo ść firm innowacyjnych w powiecie,

Szanse Zagro żenia ROLNICTWO ROLNICTWO

• Rozwój specjalizacji w rolnictwie, • Niewykorzystanie mo żliwo ści jakie daje • Wprowadzenie nowych technologii w członkowstwo w UE –niedostateczna rolnictwie, wiedza rolników w tej dziedzinie, • Bezzwrotna pomoc dla rolników ze środków • Silne tradycje rolnicze, UE, • Zwi ększanie areału gospodarstw, GOSPODARKA

GOSPODARKA • Zmniejszenie si ę ch ęci mieszka ńców do podejmowania działalno ści gospodarczej, • Du ża wiedza mieszka ńców gminy o • Brak promocji przedsi ębiorczo ści, mo żliwo ści pomocy z UE, • Du ża konkurencja w śród gmin o • Rozwój doradztwa, pozyskanie funduszy europejskich, • Wzrost dochodów bud żetu gminy, • Niestabilny system prawny, • Stworzenie preferencji dla nowo powstałych • Brak efektywnego systemu po życzkowo – przedsi ębiorstw kredytowego,

KULTURA, SPORT, TURYSTYKA Mocne strony Słabe strony KULTURA, SPORT I TURYSTYKA KULTURA, SPORT I TURYSTYKA

• Dobre warunki przyrodnicze do uprawiania • Strona internetowa niezbyt zach ęcaj ąca dla sportu i rekreacji, a tak że rozwoju turystów – brak wymienionych o środków agroturystyki, wypoczynkowych, zabytków, szlaków • Du żo zabytków, turystycznych, • Szlaki turystyczne, rowerowe, • Szlak kajakowy przebiegaj ący przez gmin ę, • Istnienie bazy turystycznej– noclegowej i gastronomicznej, • Działalno ść Stowarzyszenia Agroturystycznego, • Funkcjonowanie gospodarstw agroturystycznych, • Działalno ść Klubu Sportowego, • Stałe imprezy kulturalne, • Działalno ść Domu Kultury i Biblioteki, • Punkt Informacji Turystycznej,

Szanse Zagro żenia KULTURA, SPORT I TURYSTYKA KULTURA, SPORT I TURYSTYKA

• Pozyskanie funduszy unijnych, • Brak szerokich działa ń na rzecz promocji • Rozwój infrastruktury sportowej, turystycznej, gminy i regionu, • Współpraca z innymi gminami, • Brak inwestorów ch ętnych do rozbudowy • Wzrost turystów zagranicznych i krajowych, infrastruktury turystycznej, sportowej

WARUNKI SOCJALNO-BYTOWE, POTENCJAŁ LUDZKI

Mocne strony Słabe strony WARUNKI SOCJALNO –BYTOWE WARUNKI SOCJALNO –BYTOWE

• Działalno ść szkół średnich (liceum, • Brak miejsc pracy dla ludzi młodych i technikum) i szkoły zawodowej, wykształconych, • Funkcjonowanie liceum dla dorosłych, • Bezrobocie, które jest cz ęst ą przyczyn ą • Sale gimnastyczne w szkołach, utrwalania si ę ubóstwa, • Liczne zaj ęcia dodatkowe prowadzone przez • Pogarszaj ące si ę warunki życia ludno ści wiejskiej, szkoły, • Niewystarczaj ące dostosowanie profili • Funkcjonowanie Zakładu Opieki Zdrowotnej, nauczania do zmieniaj ących si ę wymaga ń • Działalno ść O środka Pomocy Społecznej, rynku pracy, • Zaanga żowanie pracowników OPS, • Pogł ębiaj ące si ę ró żnice dochodów w • Znajomo ść problemów społecznych przez poszczególnych grupach społecznych, pracowników OPS, • Spadek liczby osób bezrobotnych, POTENCJAŁ LUDZKI

POTENCJAŁ LUDZKI • Ujemny przyrost naturalny, • Malej ąca liczba urodze ń, • Wzrost ludno ści w wieku produkcyjnym, • Migracja ludno ści, • Rosn ąca w świadomo ści społecze ństwa • Ogólny spadek ludno ści, potrzeba aktywnego stylu życia, • Niski poziom wykształcenia mieszka ńców, • Rosn ące ambicje młodych ludzi do • Mało osób z wykształceniem wy ższym, podwy ższania kwalifikacji zawodowych, • Rosn ące zainteresowanie mieszka ńców uczestnictwem w procesie decyzyjnym, świadcz ące o rozwoju społecze ństwa obywatelskiego, • Funkcjonowanie trwałego systemu norm

moralnych i prawnych, • Utrudniony dost ęp do narkotyków, • Niski poziom przest ępczo ści, Szanse Zagro żenia WARUNKI SOCJALNO –BYTOWE WARUNKI SOCJALNO –BYTOWE

• Korzystanie z Europejskiego Funduszu • Nie wywi ązywanie si ę pa ństwa z własnych Społecznego, zobowi ąza ń, • Wzrost środków finansowych na pomoc • Utrzymuj ąca si ę rozbie żno ść pomi ędzy społeczn ą, kwalifikacjami a potrzebami rynku pracy, • Wzrost instrumentów finansowych wspieraj ących tworzenie miejsc pracy na POTENCJAŁ LUDZKI obszarach wiejskich, • Zwi ększenie dost ępu do Internetu, • Post ępuj ąca degradacja warto ści rodziny, • Rozwój gospodarczy całego kraju, • Post ępuj ąca apatia i zniech ęcenie oraz upowszechnienie si ę postawy roszczeniowej, POTENCJAŁ LUDZKI

• Wzrost poziomu wykształcenia społecze ństwa w kraju, • Współpraca ponadlokalna na rzecz przeciwdziałania uzale żnieniom i przest ępczo ści, • Poszerzenie procesów dydaktycznych o technologie informatyczne, • Rozwój zainteresowa ń młodego pokolenia, • Ch ęć zdobywania wykształcenia przez młodzie ż która rozumie zachodz ące przemiany, • Ni ż demograficzny w Europie Zachodniej,

IV. Realizacja zada ń i projektów

Rozbudowa kompleksu szkolnego przy Szkole Tytuł projektu Podstawowej w Przedborzu. Etap I – Budowa zespołu szatniowego. Etap II – Budowa gimnazjum. We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁKOWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 6 425 276,70 PLN

5 355 682,97 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 1 069 593,73 PLN środki własne (zł)* 0 PLN inne środki HARMONOGRAM REALIZACJI Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2004-2010 na poziomie produktu

- Liczba rozbudowanych obiektów dydaktycznych OCZEKIWANE REZULTATY - Powierzchnia rozbudowanych obiektów dydaktycznych

na poziomie rezultatów - Liczba osób korzystaj ących z obiektów dydaktycznych na poziomie oddzia ływania - Liczba osób tygodniowo korzystaj ących z obiektów edukacyjnych (po 2 latach)

* łącznie z wydatkami niekwalifikowanymi poniesionymi w latach 2004-2006 w wysoko ści 124 473,21 pln

Tytuł projektu Budowa drogi gminnej w miejscowo ści Stara Wie ś We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁKOWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 2 418 914,93 PLN

1 814 186,19 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 604 728,74 PLN środki własne (zł) 0 PLN inne środki HARMO NOGRAM REALIZACJI Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2008-2009 na poziomie produktu OCZEKIWANE REZULTATY - Długo ść wybudowanej drogi

na poziomie rezultatów

- Wska źnik powierzchni wybudowanej drogi - Nat ęż enie ruchu na drodze na pozi omie oddziaływania - Liczba pojazdów korzystaj ących z drogi (w okresie 1 roku) -Liczba wypadków drogowych (w okresie 1 roku)

Tytuł projektu Przebudowa drogi nr 3909E We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁKOWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 4 000 000 PLN

3 400 000 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 600 000 PLN środki własne (zł) 0 PLN inne środki HARMONOGRAM REALIZACJI Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2010-2011 na poziomie produktu OCZEKIWANE REZULTATY - Długo ść przebudowanej drogi

na poziomie rezultatów - Wska źnik powierzchni przebudowanej drogi - Nat ęż enie ruchu na drodze na poziomie oddziaływania - Liczba pojazdów korzystaj ących z drogi (w okresie 1 roku) -Liczba wypadków drogowych (w okresie 1 roku)

Zagospodarowanie turystyczne miasta Tytuł projektu Przedborza We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁKOWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 1 531 000 PLN

855 000 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 406 000 PLN środki własne (zł) 270 000 PLN inne środki HARMONOGRAM REALIZACJI Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2007-2010

na poziomie produktu

- Powierzchnia terenów zagospodarowanych na cele OCZEKIWANE REZULTATY turystyczne i kulturalne

na poziomie rezultatów - Liczba osób uczestnicz ących w zorganizowanych formach turystyki - Liczba nowych ofert programowych w zakresie kultury i turystyki na poziomie oddziaływania - Dochody z turystyki - Liczba korzystaj ących z nowych ofert programowych w zakresie kultury i turystyki -Liczba stałych miejsc pracy w obszarze kultury i turystyki (po 2 latach)

Tytuł projektu Rewitalizacja Parku miejskiego

We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁKOWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 350 000 PLN 297 500 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 52 500 PLN środki własne (zł) 0 PLN inne środki HARMONOGRAM REALIZACJI Realizacja projektu przewidziana jest na rok 2008 na poziomie produktu OCZEKIWANE REZULTATY - Powierzchnia zagospodarowanych terenów zielonych

na poziomie rezultatów - Liczba osób korzystaj ących z infrastruktury społecznej na poziomie oddziaływania - Nakłady na bie żą ce utrzymanie

Rewitalizacja miasta – etap I: Przebudowa ul. Tytuł projektu Mostowej We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁKOWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 662 000 PLN

510 000 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 152 000 PLN środki własne (zł.) 0 PLN inne środki HARMONOGRAM REALIZACJI Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2008-2009 na poziomie produktu

-Powierzchnia zdegradowanych dzielnic i obszarów OCZEKIWANE REZULTATY miast poddanych rehabilitacji

na poziomie rezultatów -Liczba nowych punktów usługowych na terenach zrewitalizowanych -Powierzchnia terenów rewitalizowanych przeznaczonych na mał ą infrastruktur ę na poziomie oddziaływania - Liczba mieszka ńców na terenach zrewitalizowanych -Migracje z terenów poddanych rewitalizacji -Wska źnik bezrobocia w śród mieszka ńców terenów zrewitalizowanych

Rewitalizacja miasta – etap II: Rynek wraz z Tytuł projektu otoczeniem (historyczne centrum) We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁKOWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 2 000 000 PLN

1 700 000 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 300 000 PLN środki własne (zł) 0 PLN inne środki HARMONOGRAM REALIZACJI Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2009 - 2010 na poziomie produktu

-Powierzchnia zdegradowanych dzielnic i obszarów OCZEKIWANE REZULTATY miast poddanych rehabilitacji

na poziomie rezultatów -Liczba nowych punktów usługowych na terenach zrewitalizowanych -Powierzchnia terenów rewitalizowanych przeznaczonych na mał ą infrastruktur ę na poziomie oddziaływania

- Liczba mieszka ńców na terenach zrewitalizowanych -Migracje z terenów poddanych rewitalizacji -Wska źnik bezrobocia w śród mieszka ńców terenów zrewitalizowanych

Budowa szlaków rowerowych wraz z Tytuł projektu elementami małej architektury We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁKOWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 56 365 PLN 47 910,25 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 8 454,75 PLN środki własne (zł) 0 PLN inne środki HARMONOGRAM REALIZACJI Realizacja projektu przewidziana jest na rok 2009 na poziomie produktu OCZEKIWANE REZULTATY - Długo ść wybudowanych ście żek rowerowych

na poziomie rezultatów - Liczba osób korzystaj ących z obiektów infrastruktury drogowej na poziomie oddziaływania - Nakłady na bie żą ce utrzymanie (naprawy nawierzchni)

Tytuł projektu Budowa mieszka ń socjalnych We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁKOWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 1 268 148 PLN

680 000 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 494 519 PLN środki własne (zł) 93 629 PLN inne środki HARMONOGRAM REALIZACJI Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2007-2013 na poziomie produktu

- Liczba wybudowanych mieszka ń OCZEKIWANE REZULTATY - Powierzchnia wybudowanych mieszka ń

na poziomie rezultatów

- Liczba osób zamieszkałych w wybudowanych mieszkaniach na poziomie oddziaływania - Liczba osób zamieszkałych w wybudowanych mieszkaniach (po 2 latach)

Ochrona wód rzeki Pilicy poprzez rozbudow ę Tytuł projektu kanalizacji sanitarnej w Aglomeracji Przedbórz – etap I We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁK OWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 2 050 000 PLN

1 700 000 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 350 000 PLN środki własne (zł) 0 PLN inne środki HARMONOGRAM REALIZACJI Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2007-2009 na poziomie produktu OCZEKIWANE REZULTATY - Długo ść wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej

na poziomie rezultatów - Liczba gospodarstw domowych/budynków podł ączonych do sieci kanalizacji sanitarnej na poziomie oddziaływania -Ilo ść ścieków odprowadzonych i oczyszczonych (w okresie 1 roku)

Ochrona wód rzeki Pilicy poprzez rozbudow ę Tytuł projektu kanalizacji sanitarnej w Aglomeracji Przedbórz – etap II We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁKOWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 8 010 000 PLN

6 800 000 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 1 210 000 PLN środki własne (zł) 0 PLN inne środki HARMONOGRAM Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2008-2011

REALIZACJI na poziomie produktu OCZEKIWANE REZULTATY - Długo ść wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej

Tytuł projektu Zintegrowany System e -Usług Publicznych Wrota Regionu Łódzkiego We wdra żaniu przewidziany jest udział nast ępuj ących Urz ąd Wojewódzki w Łodzi, Gmina Przedbórz Instytucji i Podmiotów CAŁKOWITY KOSZT REALIZACJI PROJEKTU 148 300 PLN 126 055 PLN środki UE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 22 245 PLN środki własne (zł) 0 PLN inne środki HARMONOGRAM REALIZACJI Realizacja projektu przewidziana jest na rok 2009 na poziomie produktu

- Liczba mieszka ń, placówek o światowych i OCZEKIWANE REZULTATY przedsi ębiorstw podł ączonych do Internetu

na poziomie rezultatów - Liczba osób korzystaj ących tygodniowo z Internetu - Liczba stanowisk pracy z dost ępem do

szerokopasmowego internetu na poziomie oddziaływania - Liczba osób korzystaj ących tygodniowo z Internetu (po 2 latach)

V. Powi ązanie projektów z innymi działaniami realizowanymi na terenie gminy oraz województwa

Niniejszy Plan Rozwoju Lokalnego to dokument programowy, który w swoich ustaleniach jest komplementarny do dokumentów planistycznych, b ędących podstaw ą polityki regionalnej zarówno na poziomie wojewódzkim, krajowym, europejskim. Zgodność Planu Rozwoju Lokalnego ze strategicznymi dokumentami planistycznymi wy ższego rz ędu jest bowiem warunkiem koniecznym jego skutecznej realizacji. Poniżej wykazano zgodno ść zakładanych kierunków rozwoju gminy Przedbórz z zało żeniami niektórych dokumentów.

1. Powi ązanie z Narodowym Planem Rozwoju na lata 2007 – 2013

Podstaw ą opracowania Planu Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Przedbórz w zakresie metodycznym jest Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007 – 2013. Diagnoza stanu gminy, prognozy trendów demograficznych i gospodarczych oraz sformułowane na ich podstawie cele s ą spójne z zało żeniami i celami NPR. Nale ży podkre śli ć, i ż diagnoza aktualnego stanu gminy w dziedzinie gospodarczej i społecznej ujawniła oraz potwierdziła wyst ępowanie na terenie gminy problemów i negatywnych tendencji opisywanych tak że w analizie stanu kraju zawartej w NPR. Chodzi tu m.in. o:

o słabe wykorzystanie szans wynikaj ących z rozwoju turystyki w Polsce,

o zły stan infrastruktury technicznej, w tym kanalizacyjnej, szczególnie na obszarach wiejskich,

o trudn ą sytuacj ę na rynku pracy - wysok ą stop ę bezrobocia oraz niski poziom wska źników aktywno ści zawodowej i zatrudnienia,

o starzenie si ę społecze ństwa, zmniejszanie si ę liczby ludno ści w wieku produkcyjnym,

o niewystarczaj ąca ilo ść miejsc pracy poza rolnictwem,

o du że zró żnicowanie mi ędzy dochodami gospodarstw domowych,

o zbyt niska aktywno ść społeczna Polaków,

o brak innowacyjnych przedsi ęwzi ęć .

W zwi ązku z tym cele strategiczne obu dokumentów s ą ze sob ą powi ązane. Dotyczy to głownie nast ępuj ących celów NPR:

o Wzmocnienie konkurencyjno ści regionów i przedsi ębiorstw oraz wzrost zatrudnienia.

o Podniesienie poziomu spójno ści społecznej, gospodarczej i przestrzennej.

2. Powi ązanie z Narodow ą Strategi ą Spójno ści

Zapisy Narodowej Strategii Spójno ści w zakresie identyfikacji problemów na obszarze Polski oraz zamierzonych do osi ągni ęcia celów s ą to żsame z celami stawianymi przed władzami i społeczno ści ą gminy Przedbórz. Dotyczy to przede wszystkim nast ępuj ących celów horyzontalnych: a) Poprawa jako ści kapitału ludzkiego i zwi ększenie spójno ści społecznej,

o Wzrost poziomu edukacji oraz poprawa jako ści kształcenia, o Tworzenie warunków sprzyjaj ących rozwojowi przedsi ębiorczo ści, o Przeciwdziałanie ubóstwu i zapobieganie wykluczeniu społecznemu, o Wzmocnienie potencjału zdrowotnego kapitału ludzkiego. b) Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej, maj ącej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjno ści Polski i jej regionów , m. in. poprzez: o Zapewnienie i rozwój infrastruktury ochrony środowiska, o Wsparcie podstawowej infrastruktury społecznej. c) Podniesienie konkurencyjno ści i innowacyjno ści przedsi ębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług, o Wspieranie działalno ści wytwórczej przynosz ącej wysok ą warto ść dodan ą, o Rozwój sektora usług, o Poprawa otoczenia funkcjonowania przedsi ębiorstw i ich dost ępu do zewn ętrznego finansowania, o Społecze ństwo informacyjne, o Zwiększenie inwestycji w badania i rozwój i tworzenie rozwi ąza ń innowacyjnych. d) Wzrost konkurencyjno ści polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, o Przeciwdziałanie marginalizacji i peryferyzacji obszarów problemowych.

e) Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. o Wyrównywanie szans rozwojowych na obszarach wiejskich.

Zało żenia Planu Rozwoju Lokalnego odnosz ą si ę tak że do celu głównego NSS, okre ślonego jako: tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjno ści gospodarki opartej na wiedzy i przedsi ębiorczo ści zapewniaj ącej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójno ści społecznej, gospodarczej i przestrzennej.

3. Powi ązanie z Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Łódzkiego

Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego przewiduje działania maj ące słu żyć rozwi ązywaniu zdiagnozowanych problemów regionu oraz wyznacza kierunki rozwoju na lata 2007 – 2013. Niniejszy dokument pełni taką sam ą rol ę, jednak że działania w nim przewidziane maj ą charakter lokalny. Realizacja działa ń zapisanych w obu dokumentach sprawi, że b ędą na siebie oddziaływa ć. Dla uzyskania wi ększych efektów działania te musz ą by ć ze sob ą spójne.

Niniejszy dokument realizuje postulaty strategii, szczególnie w nast ępuj ących dziedzinach:

1. O ś priorytetowa II „Ochrona środowiska”,

2. Osi priorytetowej III „Gospodarka, innowacyjno ść , przedsi ębiorczo ść ”,

3. Osi priorytetowej V „Infrastruktura społeczna”,

4. Powi ązanie ze Strategi ą Rozwoju Województwa Łódzkiego

Plan Rozwoju Lokalnego ze swoimi celami nadrz ędnymi oraz celami cz ąstkowymi wpisuje si ę w cele Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego. Głównymi celami rozwoju województwa, zgodnymi z zało żeniami PRL s ą bowiem:

I. Wzrost poziomu cywilizacyjnego województwa • Podniesienie poziomu wykształcenia i rozwój kulturowy mieszka ńców, • Podniesienie jako ści życia i stanu zdrowotno ści mieszka ńców, • Uporz ądkowanie gospodarki przestrzennej.

II. Stworzenie rzeczywistego regionu społeczno – ekonomicznego posiadaj ącego własn ą podmiotowo ść kulturow ą i gospodarcz ą • Wspomaganie i promowanie ró żnych form edukacji regionalnej dzieci, młodzie ży i dorosłych, • Inicjowanie i wspomaganie ró żnych form i przejawów kultury regionalnej oraz ruchów regionalistycznych.

Odnosz ąc si ę do celów Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego mo żna stwierdzi ć, i ż Plan jest zgodny z okre ślonymi w niej celach, i przyczyni si ę do rozwoju cywilizacyjnego i kulturalno - turystycznego w gminie Przedbórz, a co za tym idzie w województwie łódzkim.

VI. Oczekiwane wska źniki osi ągni ęć Planu Rozwoju Lokalnego

Ścisły monitoring projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej jest jednym z podstawowych warunków ich wła ściwej i efektywnej realizacji. W Planie Rozwoju Lokalnego znaczny nacisk kładzie si ę na ocen ę przewidywanych efektów realizacji działa ń proponowanych w tym Planie. Podstaw ą takiej oceny b ędzie szacunek przewidywanych efektów realizacji proponowanych działa ń.

Zasadnicze znaczenie w śród metod oceny przewidywanych efektów, obok standardowych raportów i opisów poszczególnych projektów, maj ą ilo ściowe metody oceny. Stanowi ą one standardowe narz ędzie stosowane w UE, pozwalające na usystematyzowane oceny i porównywanie realizacji działa ń. W ostatnich latach europejski system ocen ilo ściowych podlegał dynamicznemu rozwojowi, zmierzaj ąc w stron ę zwi ększenia przejrzysto ści procesu oceny. W zwi ązku z powy ższym, obecnie mniejszy nacisk kładzie si ę na dane finansowe. Zamiast tego wi ększ ą uwag ę przywi ązuje si ę do korzy ści dla konsumentów mierzone w jednostkach naturalnych.

Najwa żniejszym elementem jest dost ęp pracowników gminy, radnych i mieszka ńców do miar wska źników, co umo żliwi skuteczn ą realizacj ę Planu. Istotn ą rol ą wska źników monitoringu i ewaluacji jest wskazywanie odst ępstw w realizacji programu od zakładanej sytuacji modelowej, a przez to - identyfikowanie jego słabych i mocnych punktów, co umo żliwia podejmowanie działa ń zaradczych. Wska źniki monitoringu i ewaluacji, poprzez swój wymiar statystyczny, maj ą równocze śnie za zadanie wskazanie stopnia skuteczno ści władz zarz ądzaj ących programem w rozwi ązywaniu problemów rozwoju danego obszaru.

Realizacja Planu Rozwoju Lokalnego b ędzie poddawana sprawdzeniu na poszczególnych etapach oraz na koniec okresu programowania (rok 2013). Zaleca si ę równie ż kontrol ę wska źników co 2 lata. Kontroli podlega ć b ędzie stopie ń realizacji poszczególnych celów, monitorowanie post ępu wdra żania zaplanowanych działa ń, ich zgodno ści z harmonogramem, sposób finansowania oraz rezultaty.

W wyniku wdro żenia działa ń zaplanowanych w Planie Rozwoju Lokalnego na lata 2007 – 2013 przewiduje si ę osi ągni ęcie nast ępuj ących wska źników ogólnych:

• wzrost ilo ści terenów zurbanizowanych i wyposa żonych w infrastruktur ę techniczn ą,

• wzrost poziomu zwodoci ągowania i skanalizowania gminy,

• polepszenie stanu dróg gminnych,

• zwi ększenie długo ści dróg o nawierzchni ulepszonej,

• poprawa dost ępno ści i jako ści obiektów o światowo – kulturalnych,

• liczba utworzonych nowych miejsc pracy,

• poprawa stanu środowiska przyrodniczego.

Ka żde działanie b ędzie podlega ć kontroli i ocenie. Stopie ń realizacji poszczególnych działa ń zostanie okre ślony przy pomocy wska źników produktu, rezultatu i oddziaływania. Dodatkowo zaleca si ę aby ka żdy projekt był oceniany wg. dodatkowego wska źnika jakim jest wska źnik wkładu.

Komisja pocz ąwszy od pocz ątku okresu programowania 1993 – 1999 zaleca konsekwentnie jednolity system czterech wska źników słu żą cych ocenie i monitorowaniu projektów współfinansowanych w ramach polityki strukturalnej Wspólnot. W zaleceniach opublikowanych w poradniku metodologicznym The New Programming Period 2007-2013 Indicative Guidelines On Evaluation Methods: Monitoring And Evaluation Indicators Working Document No. 2 czytamy:

„Przepisy [Komisji Europejskiej; przyp. autora] przewiduj ą zastosowanie logicznej struktury wska źników [...] Sugerowana klasyfikacja odpowiada nast ępuj ącemu ła ńcuchowi wska źników: Wkłady > Produkty > Rezultaty > Oddziaływania 2”

Istotna jest wi ęc logiczna kolejno ść prezentowania wska źników. Według wytycznych zawartych w cytowanych publikacjach mówimy o czterech rodzajach wska źników (odpowiednio do czterech faz cyklu interwencji): wska źnikach wkładu (input indicators), wska źnikach produktu (output indicators), wska źnikach rezultatu (result indicators) i wska źnikach oddziaływania (impact indicators), przy czym dwa ostatnie ł ącznie bywaj ą okre ślane jako wska źniki celów projektu (objective indicators).

2 Cytat za publikacj ą The New Programming Period 2007-2013 Indicative Guidelines On Evaluation Methods: Monitoring And Evaluation Indicators Working Document No. 2 (przekł. autorów Studium) s.7. 77

W poni ższej tabeli zestawiono proponowane rodzaje wska źników dla ró żnych rodzajów zada ń oraz sposób ich pomiaru. Wska źniki oddziaływania mo żemy podzieli ć na rozproszone i odroczone w czasie. Rozproszone to oddziaływanie na sfery nie obj ęte bezpo średnio projektem. Odroczone w czasie to te, które b ędą mierzalne za kilka lub kilkana ście lat. Zaleca si ę szczegółowy pomiar zarówno wska źników oddziaływania, cho ć s ą one trudno mierzalne. To wska źnik oddziaływania mierzony po kilku latach okre śla skuteczno ść projektu dla rozwoju lokalnego.

Szczegółowe wska źniki mog ą by ć okre ślane dopiero na poziomie poszczególnych projektów. Na poziomie planu mo żemy poda ć jedynie list ę przewidzianych wska źników spo śród których b ędą wybierane konkretne wska źniki dla ka żdego projektu.

Produkt to bezpo średni, materialny efekt realizacji przedsi ęwzi ęcia mierzony konkretnymi wielko ściami.

Produ kty Wska źnik Jednostka miary Źródło Liczba przedsi ębiorstw wspartych w Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu wyniku realizacji Planu Długo ść km Urz ąd Miejski w Przedborzu rozbudowanych/zbudowanych sieci teleinformatycznych ( w tym sieci szkieletowych) Liczba powstałych publicznych Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu produktów dost ępu do Internetu Liczba stworzonych portali Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu umo żliwiaj ących kontakt obywatela z instytucj ą publiczn ą Powierzchnia zrekultywowanych i m² Urz ąd Miejski w Przedborzu zagospodarowanych terenów poprzemysłowych i innych zdegradowanych do ogółem Liczba obiektów, które uzyskały Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu nowe funkcje w wyniku odnowy wsi Warto ść nakładów na odnow ę wsi PLN Urz ąd Miejski w Przedborzu Długo ść sieci wodoci ągowej km Urz ąd Miejski w Przedborzu Długo ść sieci kanalizacyjnej km Urz ąd Miejski w Przedborzu Komunalne oczyszczalnie ścieków Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu Liczba wybudowanych stacji Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu uzdatniania wody Liczba zrekultywowanych Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu składowisk odpadów komunalnych

Restytucja gatunku fauny Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu - zmiana liczebno ści gatunku Odnowienia i zalesienia ha Urz ąd Miejski w Przedborzu Efekty rzeczowe inwestycji Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu gospodarki wodnej – zbiorniki wodne – obiekty Liczba zamontowanych instalacji Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu ograniczaj ących emisj ę zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych Liczba odrestaurowanych i Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu odremontowanych obiektów zabytkowych (maj ących indywidualny wpis do rejestru zabytków) Liczba obiektów kultury w regionie Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu [teatry i instytucje muzyczne, muzea, kina, galerie] Nowe miejsca noclegowe Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu Placówki gastronomiczne Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu Liczba przedsi ębiorstw z bran ży Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu turystyczno-kulturalnej Długo ść dróg gminnych km Urz ąd Miejski w Przedborzu Długo ść km Urz ąd Miejski w Przedborzu wybudowanych/przebudowanych /wyremontowanych dróg Długo ść wybudowanych ście żek km Urz ąd Miejski w Przedborzu rowerowych Długo ść sieci energetycznej km Urz ąd Miejski w Przedborzu wybudowanej i zmodernizowanej Długo ść sieci gazowej km Urz ąd Miejski w Przedborzu wybudowanej i zmodernizowanej Ilo ść stacji transformatorowych Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu Liczba zakupionego wyposa żenia: Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu - medycznego - dydaktycznego Liczba zmodernizowanych Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu obiektów: - ochrony zdrowia - pomocy społecznej

- dydaktycznych Liczba obiektów spełniaj ących Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu wymogi standaryzacyjne w : - ochronie zdrowia - pomocy społecznej

Rezultat mo żna zdefiniowa ć jako korzy ści, jakie wynikn ą dla beneficjenta bezpo średnio po zako ńczeniu projektu w zwi ązku ze zrealizowanymi działaniami, tj. dostarczonymi mu usługami/dostawami materialnymi/inwestycjami.

Rezultaty Wska źnik Jednostka miary Źródło Podmioty gospodarki narodowej Szt. GUS zarejestrowane w rejestrze REGON Liczba nowych instytucji Szt. GUS otoczenia biznesu Udział szkół wyposa żonych w % GUS komputery z dost ępem do Internetu - szkoły podstawowe - gimnazja - szkoły ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne - szkoły policealne w tym na wsi: - szkoły podstawowe - gimnazja - szkoły ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne - szkoły policealne Liczba jednostek publicznych Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu posiadaj ących szerokopasmowy dost ęp do Internetu Liczba miejsc pracy, które Szt. Urz ąd Miejski w Przedborzu zostały utworzone w wyniku realizacji projektów odnowy wsi Odsetek mieszka ń % GUS wyposa żonych w instalacj ę

80 kanalizacyjn ą Ścieki odprowadzane sieci ą hm 3 GUS/O Ś kanalizacyjn ą oczyszczane i nieoczyszczane Ścieki komunalne z miast i wsi dm 3 GUS/O Ś oczyszczane Powierzchnia o szczególnych % GUS walorach przyrodniczych prawnie chroniona Odpady komunalne stałe tys. ton GUS/O Ś wyselekcjonowane z odpadów zebranych Lesisto ść % GUS/O Ś Odnowienia i zalesienia ha GUS/O Ś Obj ęto ść retencjonowanej wody m³ Powierzchnia terenu ha zabezpieczona przed powodzi ą Liczba po żarów lasów Szt. GUS/O Ś Liczba wdro żonych systemów Szt. monitorowania stanu środowiska Korzystaj ący z noclegów Os. GUS ogółem Dochód bud żetu JST z kultury i PLN GUS ochrony dziedzictwa narodowego (w tys. zł) Dochód bud żetu JST z kultury PLN GUS fizycznej i sportu (w tys. zł) Liczba ofiar śmiertelnych Os. Powiatowa Komenda Policji wypadków drogowych Obj ęto ść dostarczonego gazu m3 Urz ąd Miejski w Przedborzu Wykształcenie ludno ści w wieku % GUS 15 lat i wi ęcej (%): - średnie (ł ącznie z zasadniczym zawodowym i policealnym) - wy ższe w tym na wsi - średnie (ł ącznie z zasadniczym zawodowym i

81 policealnym) - wy ższe Kształcenie ustawiczne % GUS dorosłych (% udział osób w wieku 25-64 lata ucz ących si ę i dokształcaj ących w ludno ści wieku 25-64 lata) Liczba mieszka ńców w Os. Urz ąd Statystyczny w Łodzi jednostkach pomocy społecznej

Oddziaływanie (ang. impact ) to konsekwencje wynikaj ące z realizacji projektu, które wyst ąpi ą jaki ś czas po zako ńczeniu projektu (mog ą by ć obserwowane lub zmierzone). Efekty te mog ą dotyczy ć nie tylko beneficjenta, ale równie ż innych podmiotów, które odniosły jakie ś korzy ści lub poniosły straty w wyniku realizacji projektu.

Oddziaływania Wska źnik Jednostka miary Źródło

1. Ilo ść osób korzystaj ących z sieci wodoci ągowej, szt. Statystyka gminna kanalizacyjnej, deszczowej i gazowej

2. Polepszenie stanu środowiska naturalnego (ilo ść odprowadzanych i oczyszczanych ścieków, % Statystyka gminna zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego)

3. Wielko ść migracji szt. Statystyka gminna,

4. Wzrost poziomu życia % Badania ankietowe mieszka ńców

5. Zmniejszenie zachorowalno ści dzieci w placówkach kulturalno – % Statystyka szkolna i gminna oświatowych w wyniku poprawy warunków nauczania

6. Zwi ększenie aktywno ści % Statystyka szkolna pozalekcyjnej uczniów w

postaci ilo ści kółek zainteresowa ń

7. Zwi ększenie aktywno ści % Statystyka gminna rekreacyjnej mieszka ńców

8. Wska źnik poprawy jako ści Badanie ankietowe (kierowców dróg w wyniku przeprowadzonej zgłaszaj ących si ę do % ich modernizacji i ulepszenia Powiatowego Wydziału nawierzchni Komunikacji)

9. Spadek emisji niebezpiecznych zwi ązków - mg/m 3 Badania

CO 2, SO 2, NO 2

10. Wzrost zdrowotno ści % Statystyka gminna mieszka ńców

11. Polepszenie stanu % Badania środowiska naturalnego

Je śli projekt wymaga poszerzenia listy wska źników, monitoring i ewaluacja powinny odbywa ć si ę z zastosowaniem wska źników dodatkowych, typowych dla realizowanego projektu.

VII. Plan finansowy

Planowana inwestycja rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok 2010

środki środki środki środki środki zewn ętrzne środki zewn ętrzne środki zewn ętrzne środki zewn ętrzne razem własne w tym UE razem własne w tym UE razem własne w tym UE razem własne w tym UE Rozbudowa kompleksu szkolnego przy Szkole Podstawowej w Przedborzu. Etap I – Budowa zespołu szatniowego. Etap II – Budowa gimnazjum 8 500,00 1 275,00 7 225,00 1 008 656,11 151 298,42 857 357,69 2 336 273,99 350 441,10 1 985 832,89 2 947 373,39 442 106,00 2 505 267,39 Budowa drogi gminnej w miejscowo ści Stara Wie ś 37 465,40 9 366,35 28 099,05 2 381 449,53 595 362,39 1 786 087,14 Przebudowa drogi nr 3909E 2 000 000 300 000 1 700 000 Zagospodarowanie turystyczne mi asta Przedborza 31 000 31 000 0 500 000 125 000 375 000 200 000 50 000 150 000 800 000 200 000 600 000 Rewitalizacja Parku miejskiego 350 000 52 500 297 500 Rewitalizacja miasta – etap I: Przebudowa ul. Mostowej 62 000 62 000 0 600 000 90 000 510 000 Rewitalizacja miasta – etap II: Rynek wraz z otoczeniem (historyczne centrum) 1 000 000 150 000 850 000 1 000 000 150 000 850 000 Budowa szlaków rowerowych wraz z elementami małej architektury 56 365 8 454,75 47 910,25 Budowa mieszka ń socjalnych 200 000 200 000 0 268 148 174 519 93 629 200 000 30 000 170 000 Ochrona wód rzeki Pilicy poprzez rozbudow ę kanalizacji sanitarnej w Aglomeracji Przedbórz – etap I 50 000 50 000 0 1 000 000 150 000 850 000 1 000 000 150 000 850 000 Ochrona wód rzeki Pilicy poprzez rozbudow ę kanalizacji sanitarnej w Aglomeracji Przedbórz – etap II

10 000 10 000 0 2 000 000 300 000 1 700 000 3 000 000 450 000 2 550 000 Zintegrowany System e -Usług Publicznych Wrota Regionu Łódzkiego 148 300 22 245 126 055

Planowana inwestycja rok 2011 rok 2012 rok 2013

środki środki środki środki zewn ętrzne środki zewn ętrzne środki zewn ętrzne razem własne w tym UE razem własne w tym UE razem własne w tym UE Rozbudowa kompleksu szkolnego pr zy Szkole Podstawowej w Przedborzu. Etap I – Budowa zespołu szatniowego. Etap II – Budowa gimnazjum. Budowa drogi gminnej w miejscowo ści Stara Wie ś Przebudowa drogi nr 3909E 2 000 000 300 000 1 700 000 Zagospodarowanie turystyczne miasta Przedborza Rewitalizacja Parku miejskiego Rewitalizacja miasta – etap I: Przebudowa ul. Mostowej Rewitalizacja miasta – etap II: Rynek wraz z otoczeniem (historyczne centrum) Budowa szlaków rowerowych wraz z elementami małej architektury Budowa mieszka ń socjalnych 300 000 45 000 255 000 300 000 45 000 255 000 Ochrona wód rzeki Pilicy poprzez rozbudow ę kanalizacji sanitarnej w Aglomeracji Przedbórz – etap I

Ochrona wód rzeki Pilicy pop rzez rozbudow ę kanalizacji sanitarnej w Aglomeracji Przedbórz – etap II 3 000 000 450 000 2 550 000 Zintegrowany System e -Usług Publicznych Wrota Regionu Łódzkiego

VIII. System wdra żania

Plan Rozwoju Lokalnego jest dokumentem ponadkadencyjnym, okre ślaj ącym cele i programy działa ń na kilka lat oraz wymagaj ącym ci ągłej pracy nad podnoszeniem jego jako ści. Proces jego wdra żania jest zło żonym przedsi ęwzi ęciem, wymagaj ącym dobrego przygotowania informacyjnego i stałej komunikacji z otoczeniem. Wdro żeniu Planu towarzyszy ć b ędzie jego ewaluacja, która b ędzie si ę opiera ć na pozyskiwaniu obiektywnej informacji o jego przebiegu, skutkach i publicznym odbiorze.

Plan Rozwoju Lokalnego gminy jest warunkiem koniecznym rozwoju danej jednostki terytorialnej. Sam dokument nie jest jednak recept ą na sukces. Aby mógł przynie ść zaplanowane efekty, konieczne jest sukcesywne jego wdra żanie, czuwanie nad jego realizacj ą i kontrolowanie przebiegu.

Wła ściwy proces wdra żania Planu Rozwoju Lokalnego wymaga poł ączenia wysiłków wielu instytucji, organizacji i osób. Przedkładany Plan Rozwoju Lokalnego jest "własno ści ą" społeczno ści lokalnej - dla niej przede wszystkim była budowana. Udział lokalnych liderów i lokalnej społeczno ści b ędzie czynnikiem wspieraj ącym procesy implementacyjne. Niezwykle istotne jest partnerstwo ponadgminne. Wdra żanie wytyczonych planów zakłada potrzeb ę animacji niemal że od podstaw, która wi ąż e si ę z gł ębszymi kwestiami, takimi jak: zmiana mentalno ści, stosunki społeczne, kultura lokalna, których ewolucja jest procesem rozło żonym na wiele lat.

Realizacja Planu Rozwoju Miasta i Gminy Przedbórz uzale żniona jest od wysoko ści pozyskanych środków zarówno krajowych jak i z funduszy strukturalnych. Bior ąc pod uwag ę prognoz ę dopuszczalnej wysoko ści zobowiąza ń w poszczególnych latach i wysoko ść środków, jakie mog ą by ć wydatkowane bezpo średnio z bud żetu, mo żliwo ści finansowe gminy wskazuj ą, że na realizacj ę przyj ętych celów zabezpiecz ą 15% wkładu w stosunku do uzyskanych środków wspólnotowych.

Za wdra żanie Planu Rozwoju Lokalnego odpowiedzialny b ędzie Urz ąd Miejski w Przedborzu.

1. Zarz ądzanie

Funkcj ę Instytucji Zarz ądzaj ącej i koordynuj ącej realizacj ę Planu Rozwoju Lokalnego b ędzie pełnił zespół powołany przez Rad ę Miejsk ą w Przedborzu. Zakres zada ń Instytucji Zarz ądzaj ącej obejmuje m.in.:

o zapewnienia zgodno ści realizacji Planu z poszczególnymi dokumentami programowymi wy ższego rz ędu, w tym w szczególno ści w zakresie zamówie ń publicznych, zasad konkurencji, ochrony środowiska, jak te ż zagwarantowanie przestrzegania zasad zawierania kontraktów publicznych, o zbieranie danych statystycznych i finansowych na temat post ępów wdra żania oraz przebiegu realizacji projektów w ramach Planu, 87

o zapewnienie przygotowania i wdro żenia planu działa ń w zakresie informacji i promocji Planu, o przygotowanie rocznych raportów na temat wdra żania Planu, o zbieranie informacji do rocznego raportu o nieprawidłowo ściach, o dokonanie oceny po zako ńczeniu realizacji Planu.

2. Instytucja wdra żaj ąca Plan Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Przedbórz

Urz ąd Miejski w Przedborzu, jako Instytucja Wdra żaj ąca Plan, odpowiedzialny b ędzie za: o opracowanie i składanie wniosków o finansowanie zewn ętrzne, o bezpo średni ą realizacj ę działa ń przewidzianych w Planie w zakresie przygotowania przetargów, gromadzenia dokumentacji bie żą cej, nadzoru nad wykonawc ą pod k ątem terminowo ści i jako ści wywi ązania si ę z zobowi ązania, o zapewnienie informowania o współfinansowaniu przez UE realizowanych projektów.

W przypadku Planu Rozwoju Lokalnego kluczow ą postaci ą w procesie jego realizacji i monitoringu jest Burmistrz. Kieruj ąc bie żą cą działalno ści ą, ma najwi ększy wpływ zarówno na sam proces opracowywania Planu, jej wdra żania, jak równie ż oceny jej realizacji. Do najwa żniejszych zada ń Burmistrza w zakresie wdra żania i monitoringu nale ży bezpo średni nadzór nad wdra żaniem strategii oraz wyznaczenie koordynatora realizacji Planu.

Koordynator, jako osoba zaanga żowana bezpo średnio w realizacj ę zada ń wyznaczonych w Planie i dobrze zorientowana w istniej ących realiach, maj ąca jednocze śnie bezpo średni wpływ na procesy gospodarcze i społeczne zachodz ące w gminie - powinien odgrywa ć wa żną rol ę w procesach wdro żeniowych Planu.

Główne zadania koordynatora polegałyby na:

• bie żą cej analizie stanu realizacji Planu; • obserwacji uwarunkowa ń wewn ętrznych i zewn ętrznych wpływaj ących lub mog ących wpłyn ąć na realizacj ę strategii; • prowadzeniu bazy informacji; • wypracowaniu kryteriów oceny stanu realizacji Planu; • aktywnym poszukiwaniu źródeł finansowania.

Wdra żanie na ka żdym etapie podlega weryfikacji i aktualizacji. Opiera ć powinno si ę na odpowiednim rozdziale zada ń realizacyjnych w ramach poszczególnych wydziałów Urz ędu Miejskiego w Przedborzu.

IX. Sposoby monitorowania, oceny oraz komunikacji społecznej

1. Monitorowanie wdra żania Planu Rozwoju Lokalnego

Monitorowanie jest procesem, który ma na celu analizowanie stanu zawansowania projektu i jego zgodno ści z postawionymi celami. Istot ą monitorowania jest wyci ąganie wniosków z tego, co zostało i nie zostało zrobione. Jest ni ą tak że modyfikowanie dalszych poczyna ń w taki sposób, aby osi ągn ąć zakładany cel w przyszło ści. Istotnym elementem monitorowania jest wypracowanie technik zbierania informacji oraz opracowanie odpowiednich wska źników, które b ędą odzwierciedlały efektywno ść prowadzonych działa ń.

Monitorowania wdra żania Planu Rozwoju Lokalnego oraz jego poszczególnych elementów dokonywa ć będzie Komitet Monitoruj ący . Aby zachowa ć ci ągło ść procesu przygotowania Planu i jego realizacji, w skład Komitetu Monitoruj ącego wchodzi ć b ędą członkowie grupy roboczej, zaanga żowanej w sporz ądzanie Planu Rozwoju Lokalnego. Skład Komitetu Monitoruj ącego przedstawia ć si ę b ędzie zatem nast ępuj ąco:

o Burmistrz Miasta Przedbórza,

o Skarbnik Miasta Przedbórza,

o Koordynator realizacji Planu,

o Przedstawiciele Rady Miejskiej w Przedborzu.

Zebrania Komitetu Monitoruj ącego odbywa ć si ę b ędą raz na pół roku . Istnieje mo żliwo ść cz ęstszych spotka ń po uprzednim zawiadomieniu członków Komitetu przez Sekretariat Komitetu. Funkcj ę Sekretariatu Komitetu Monitoruj ącego pełni ć b ędzie sekretariat Urz ędu Miejskiego w Przedborzu. Obowi ązkiem Sekretariatu b ędzie zawiadamianie członków Komitetu o terminach posiedze ń oraz przygotowywanie na w/w posiedzenia szczegółowych informacji na temat post ępów w realizacji Planu Rozwoju Lokalnego w formie standardowego raportu monitoruj ącego. Obowi ązkiem Sekretariatu będzie tak że przygotowywanie protokołów z posiedze ń Komitetu Monitoruj ącego, zawierających ustalenia w/w posiedze ń i przesyłanie ich do członków Komitetu. Komitet Monitoruj ący analizowa ć będzie ilo ściowe i jako ściowe informacje na temat wdra żanych projektów i całego Planu Rozwoju Lokalnego w aspekcie finansowym i rzeczowym. Celem takiej analizy jest zapewnienie zgodno ści realizacji projektów i Planu z wcze śniej zatwierdzonymi zało żeniami i celami. Je śli w raportach monitoringowych ujawnione zostan ą problemy zwi ązane z wdra żaniem Planu, Komitet Monitoruj ący powinien podj ąć działania maj ące na celu wyeliminowanie pojawiaj ących si ę trudno ści wdro żeniowych.

Na koniec ka żdego podokresu planowania (tzn. styczniu 2014 roku) Komitet Monitoruj ący sporz ądzi raport ko ńcowy, obrazuj ący faktycznie zrealizowane zadania w kontek ście zało żeń Planu Rozwoju Lokalnego. Wszelkie rozbie żno ści pomi ędzy ustaleniami Planu, a jego rzeczywistym wykonaniem będą w w/w raporcie szczegółowo wyja śnione. Raport ko ńcowy b ędzie dost ępny do wgl ądu w Sekretariacie Urz ędu Miejskiego w Przedborzu.

W procesie monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego przewidziano nast ępuj ące fazy:

- Ocen ę wst ępn ą Rozpocz ęcie ka żdego programu i wchodz ących w jego skład projektów poprzedzone zostanie ustaleniem wszelkich parametrów ilo ściowych i jako ściowych (wska źniki okre ślaj ące wyniki realizowanych zada ń). Zostan ą równie ż wyra źnie okre ślone etapy cz ąstkowe realizacji poszczególnych zada ń (termin rozpocz ęcia i zako ńczenia). Przyj ęte raz parametry powinny by ć stosowane przez cały czas realizacji programów i projektów.

- Monitoring steruj ący Dotyczy całego okresu wdra żania projektu. Zadaniem prowadzonego monitorowania b ędzie wykrycie wszelkich odchyle ń, jakie maj ą miejsce w trakcie realizacji projektu.

- Kontrol ę ko ńcow ą - ewaluacj ę efektów. Ewaluacja zaczyna si ę w ju ż procesie planowania/programowania. Mo żna powiedzie ć, że planowanie ukierunkowuje ewaluacj ę i ewaluacja ukierunkowuje planowanie przyszłych działa ń. Jest to bardzo wa żna funkcja ewaluacji, gdy ż pozwala na zbadanie wewn ętrznej logiki programu/projektu. Logika programu/projektu opisuje relacje pomi ędzy wszystkimi jego elementami: potrzebami, strategi ą, celami, nakładami, działaniami, produktami, rezultatami i wpływem. Ewaluacja, badaj ąc wewn ętrzn ą spójno ść programu/projektu, weryfikuje w jaki sposób nakłady programu przekształcane s ą w produkty, jak produkty prowadz ą do uzyskania rezultatów i oddziaływania, a wi ęc i zaspokojenia potrzeb grup docelowych.

Ogólnym celem ewaluacji jest podwy ższanie stopnia adekwatno ści, efektywno ści i znaczenia rezultatów wynikaj ących z programów finansowanych przez Uni ę Europejsk ą. Głównym zadaniem jest, zatem d ąż enie do stałego ulepszania skuteczno ści i efektywno ści interwencji publicznej, rozumiane nie tylko jako pozytywne efekty społeczne lub gospodarcze zwi ązane bezpo średnio z programem, lecz tak że jako zwi ększenie przejrzysto ści i promowania działa ń podejmowanych przez władze publiczne.

Główne zastosowania ewaluacji:

o identyfikacja słabych i mocnych stron o oszacowanie mo żliwo ści i ogranicze ń o usprawnienie zarz ądzania

o wskazanie kierunków rozwoju i priorytetów działalno ści sektora publicznego o poprawianie bł ędów o dla celów odpowiedzialno ści o wsparcie alokacji zasobów finansowych o ulepszenie procesu decyzyjnego W szczególno ści zadaniem ewaluacji jest dostarczenie odpowiednim odbiorcom dokładnych ocen stanu wdro żenia programów w zakresie:

o działania programów; o wydajno ści i trwało ści w stosunku do zało żonych celów; o wpływu na problemy, do których odnosz ą si ę programy; o wyci ągni ętych wniosków w celu poprawy wdro żenia programów i projektowania nowych programów; o identyfikacji dobrych praktyk o potencjalnym szerszym zastosowaniu.

Jednym z celów ewaluacji jest równie ż zapewnienie przejrzysto ści wykorzystania środków publicznych poprzez przekazywanie i upowszechnianie informacji o powodzeniu lub niepowodzeniu przedsi ęwzi ęć finansowanych z programów pomocowych. Ewaluacja ma równie ż wymiar edukacyjny. Uczy, bowiem rejestrowa ć i stymulowa ć zmian ę, analizowa ć i rozumie ć zło żono ść zjawisk.

Ocena ko ńcowa powinna okre śli ć na ile zakładane w Planie Rozwoju Lokalnego cele zostały osi ągni ęte oraz ustali ć przyczyny wszelkich odchyle ń w realizacji. Ewaluacja posłu ży za podstaw ę sprawdzenia, czy planowane efekty są zgodne z przyj ętymi celami i ich miarami. W trakcie ewaluacji zostanie równie ż dokonana analiza podejmowanych działa ń koryguj ących. Wnioski z ewaluacji zostan ą wykorzystane w trakcie realizacji kolejnych, podobnych projektów w przyszło ści. S ą one również kluczowe dla prawidłowego planowania kolejnych edycji Planu Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy.

2. Narz ędzia słu żą ce zbieraniu informacji zaproponowane w czasie opracowania Planu Rozwoju Lokalnego

Zapewnienie informacji zwrotnej jest jednym z kluczowych elementów zapewniaj ących efektywne wdra żanie Planu Rozwoju Lokalnego. Równie ż systematyczne zbieranie danych i gromadzenie ich w istniej ących bazach danych jest elementem ułatwiaj ącym pó źniejsze prace Komitetu Monitoruj ącego.

Miary wykonania projektów Nie we wszystkich projektach obecnego PRL dało si ę ustali ć miary wyj ściowe. W celu rzetelnego monitorowania wdra żania wa żne jest ustalenie mierzalnych celów i zada ń, najlepiej opisanych przez

91 dane ilo ściowe o charakterze statystycznym, które po przetworzeniu powinny zosta ć uj ęte w serie wska źników.

Dla ka żdego z projektów zaproponowano odpowiednie miary wykonania. Pozwol ą one w przyszło ści oceni ć stopie ń zaawansowania projektu i sukces w jego realizacji. Pomiar osi ąganych wyników pozwala odró żni ć powodzenie od pora żki. Wyniki zapisane w postaci wska źników czy bezwzgl ędnych informacji statystycznych maj ą tak że wa żne znaczenie w procesie uzyskiwania poparcia społecznego dla prowadzonych zmian czy świadczenia usług. Daj ą one czytelny i jednoznaczny obraz sytuacji. Nale ży jednak pami ęta ć, że musz ą by ć one interpretowane ł ącznie. Pojedynczy wska źnik czy liczba mo że dawa ć mylne, zbyt optymistyczne lub zbyt pesymistyczne wra żenie o stopniu zaawansowania wdra żania Planu Rozwoju Lokalnego. Analiza warto ści poszczególnych wska źników pozwala oceni ć na ile podejmowane działania zgodne s ą z zakładanymi celami. Zaproponowane miary umo żliwiaj ą bezstronn ą ocen ę osi ąganych efektów.

Porównywanie wska źników Jednym z podstawowych narz ędzi słu żą cych do oceny efektów realizowanego Planu Rozwoju Lokalnego jest równie ż porównanie osi ąganych wyników pomi ędzy jednostkami samorz ądu terytorialnego. Odniesienie efektów własnej pracy do osi ągni ęć innych przy pomocy porównywalnych wska źników, pozwala na obiektywn ą ocen ę post ępu i skali zachodz ących zmian. Mo że jednocze śnie prowadzi ć do zidentyfikowania najlepszych wzorów działania (tzw. dobrych praktyk), których wspólnym mianownikiem jest wydajno ść .

3. Ocena i komunikacja społeczna

Podstawowym warunkiem wiarygodno ści i skuteczno ści ewaluacji jest jej niezale żno ść . Z warunku tego wynika konieczno ść utworzenia niezale żnej organizacyjnie od zespołów zaanga żowanych w proces tworzenia i wdra żania Planu Rozwoju Lokalnego komórki ewaluacyjnej w strukturze Urz ędu Miejskiego w Przedborzu, w skład której wchodziłby jeden lub wi ęcej pracowników zajmuj ących si ę ewaluacj ą ex-post. Celem tej ewaluacji jest okre ślenie faktycznych efektów zrealizowanych projektów w ramach Planu.

Pracownik komórki ewaluacyjnej do 31 stycznia ka żdego roku przygotowuje raport ewaluacyjny dotycz ący roku poprzedniego. W raporcie tym znajduj ą si ę w szczególno ści informacje o:

- skuteczno ści - kryterium to pozwala okre śli ć czy cele danego projektu (jak i całego Planu) określone na etapie programowania zostały osi ągni ęte, - efektywno ści - kryterium to porównuje zasoby finansowe zaanga żowane przy realizacji projektu i Planu z rzeczywistymi osi ągni ęciami projektu i Planu na poziomie produktu, rezultatu lub oddziaływania,

- użyteczno ści - kryterium to pozwala oceni ć faktyczne efekty projektu i Planu na poziomie produktu, rezultatu i oddziaływania w nawi ązaniu do wcze śniej zdefiniowanych w Planie Rozwoju Lokalnego potrzeb i problemów.

Władze samorz ądowe gminy Przedbórz w trakcie wdra żania Planu Rozwoju Lokalnego musz ą znale źć skuteczn ą metodę przekazywania informacji do otoczenia. Powinny także zwróci ć baczn ą uwag ę na sprawny system przyjmowania informacji z otoczenia, od partnerów społecznych.

Mo żemy wyró żni ć dwa główne typy otoczenia społecznego, z którym władze gminy musz ą si ę komunikowa ć. Po pierwsze jest to otoczenie wewn ętrzne , obejmuj ące pracowników urz ędu, którzy uczestnicz ą bezpo średnio w administrowaniu gmin ą, ich wiedz ę, motywacj ę, umiej ętno ści praktyczne, kompetencje interpersonalne, lecz tak że technologi ę i zasoby organizacji. Jest równie ż otoczenie zewn ętrzne . Otoczenie zewn ętrzne bli ższe obejmuje przede wszystkim ogół mieszka ńców gminy, w którym jednak mo żna wyró żni ć szereg grup, organizacji, stowarzysze ń i instytucji czy przedsi ębiorstw. Otoczenie zewn ętrzne dalsze jest to faktyczne otoczenie gminy jako wspólnoty terytorialnej – sąsiednie gminy, struktury powiatowe, wojewódzkie i ogólnopa ństwowe.

Obszary działa ń w zakresie komunikacji dwustronnej i współpracy władz miasta i gminy Przedbórz ze społeczno ści ą lokaln ą to:

o informacja o post ępach wdra żania Planu Rozwoju Lokalnego - ka żdy mieszkaniec gminy będzie miał mo żliwo ść uzyskania informacji o aktualnym stanie prac wdro żeniowych Planu Rozwoju Lokalnego w siedzibie sekretariatu Urz ędu Miejskiego w Przedborzu, wraz z wgl ądem w dokumentacj ę (raporty monitoringowe, raporty ewaluacyjne), o mo żliwo ść udziału mieszka ńców w posiedzeniach Komitetu Monitoruj ącego (po wcze śniejszym zgłoszeniu swojej obecno ści), o podj ęcie współpracy z mediami lokalnymi - podawanie informacji o wdra żanych projektach w mediach lokalnych przynajmniej raz w roku, o informacje z prac Komitetu Monitoruj ącego zamieszczane na stronie www. Instytucja Zarz ądzaj ąca zapewnia środki informacyjne i promocyjne w zakresie udzielonej pomocy z funduszy strukturalnych. Wykorzystywane środki informacyjne i promocyjne b ędą miały na celu przede wszystkim informowanie potencjalnych i faktycznych odbiorców pomocy o mo żliwo ściach wsparcia ze strony UE oraz informowanie opinii publicznej o zakresie i wymiarze pomocy unijnej dla poszczególnych projektów i rezultatach tych działa ń.

Promocja Urz ąd Miejski w Przedborzu będzie upowszechniał informacje o projektach i jego efektach przede wszystkim na obszarze jego realizacji oraz na ogólnodost ępnej stronie internetowej. Informacje o projektach i Planie Rozwoju Lokalnego b ędą równie ż upowszechniane na terenie Polski. Celem takiego działania jest szeroka promocja projektów oraz zach ęcenie do współpracy na terenie Polski i Europy.

Działania promocyjne b ędą zgodne z wymogami Rozporz ądzenia 1159/2000/WE z 30 maja 2000 r. w sprawie środków informacyjnych i promocyjnych stosowanych przez Pa ństwa Członkowskie odno śnie pomocy z funduszy strukturalnych.

Analogicznie do przepisów Rozporz ądzenia 1159/2000/WE celem działa ń informacyjnych i promocyjnych b ędzie informowanie beneficjentów projektów (mieszka ńców obszaru) o mo żliwo ściach jakie stwarza wspólna pomoc Unii Europejskiej oraz Pa ństw Członkowskich, w celu zapewnienia przejrzysto ści takiej pomocy oraz informowanie opinii publicznej o roli, jak ą pełni Unia Europejska we współpracy z pa ństwami członkowskimi przy udzielaniu pomocy, jak równie ż o rezultatach ich działa ń.

Zapewnienie informacji zwrotnej jest jednym z kluczowych elementów zapewniaj ących efektywne wdra żanie Planu Rozwoju Lokalnego oraz ocena działa ń promocyjnych. Równie ż systematyczne zbieranie danych i gromadzenie ich w istniej ących bazach danych jest elementem ułatwiaj ącym pó źniejsze prace oraz działania promocyjne. Celem ewaluacji działa ń promocyjnych jest odpowied ź na pytania: Czy wszyscy mieszka ńcy regionu maj ą wystarczaj ącą wiedz ę o działaniach realizowanych przez Urz ąd Miejski w Przedborzu? W przypadku problemów z promocj ą działania powinny by ć korygowane w miar ę zapisów projektu. Innym celem jest zapewnienie efektywnej promocji przy jednoczesnym obni żeniu jej kosztów.

W prasie lokalnej i regionalnej oraz w Internecie podawane b ędą systematycznie informacje na temat zaanga żowania finansowego UE w realizacj ę projektów oraz stanie zaawansowania realizacji zada ń i ich efektów w ramach Planu. Sprawy zwi ązane ze środkami informacyjnymi i promocyjnymi stosowanymi przez Pa ństwa Członkowskie odno śnie pomocy z funduszy strukturalnych reguluje Rozporz ądzenie Komisji Europejskiej nr 1159/2000.

X. Współpraca samorz ądu z organizacjami pozarz ądowymi

1. Uwarunkowania współpracy

Fundamentem ideowym wyznaczaj ącym podstawy współpracy pa ństwa, w tym samorz ądów terytorialnych i organizacji pozarz ądowych jest zasada subsydiarno ści, zapisana w preambule Konstytucji RP. Zakłada ona, że pa ństwo bierze na siebie tylko te zadania, których nie s ą w stanie rozwi ąza ć obywatele i ich wspólnoty. Praktyczn ą konsekwencj ą przyj ęcia tej zasady jest decentralizacja pa ństwa i przekazywanie władzy lokalnej wspólnotom samorz ądowym. Bardzo wa żnym krokiem na tej drodze jest przeniesienie znacznej cz ęś ci kompetencji rz ądu centralnego samorz ądom: powiatom i województwom. Obok tego procesu powinien si ę dokonywa ć proces przekazywania cz ęś ci kompetencji pa ństwa obywatelom dobrowolnie zrzeszaj ącym si ę dla rozwi ązywania zada ń społecznych. Przemawiaj ą za tym nie tylko wzgl ędy ideowe, ale i praktyczne. Nie chodzi tylko o to, że obywatele maj ą prawo sami definiowa ć swoje problemy i liczy ć na pomoc pa ństwa w ich rozwi ązywaniu, ale tak że o to, i ż w wielu dziedzinach organizacje te szybciej i taniej potrafi ą rozwi ąza ć problemy ni ż administracja rz ądowa i samorz ądowa.

Podstawowym faktem, któr ą winni u świadamia ć sobie wszyscy samorz ądowcy i pozarz ądowcy jest to, że podmiotem ich działania s ą ludzie. Zarówno samorz ąd lokalny, jak i organizacje pozarz ądowe, cho ć w oparciu o ró żne podstawy (samorz ąd z mocy prawa, organizacje dobrowolnie) s ą reprezentantami społeczno ści. Obie te instytucje, znów w ró żny sposób i na ró żnych zasadach, d ążą do wspólnego celu. Jest nim zaspokajanie potrzeb społecznych, słu żenie ludziom, którzy wybrali swoich przedstawicieli do tych instytucji.

Zrozumienie tego, sk ądin ąd oczywistego faktu, nie jest wcale powszechne, a jest to przecie ż fundament współdziałania, w ramach wspólnej misji, jak ą jest dobro społeczno ści lokalnej. Organizacje pozarz ądowe z reguły s ą znaczniej bli żej ludzi, wyrastaj ą w odpowiedzi na ich konkretne potrzeby. Administracja natomiast cz ęsto (na całym świecie zreszt ą) zapomina o swojej misji, o tym, komu słu ży. Świadomo ść misji, nadanie podmiotowo ści ludziom uruchamia proces uwłaszczenia obywateli, przywrócenia im podmiotowo ści poprzez tworzenie mo żliwo ści wpływania na własne sprawy. Jednym z nurtów takiego procesu uwłaszczenia obywateli jest budowanie współpracy władz lokalnych z organizacjami pozarz ądowymi, które pełni ą funkcj ę uspołeczniania życia zbiorowego.

Organizacje, o czym była ju ż mowa, powstaj ą tam, gdzie pojawiaj ą si ę niezaspokojone potrzeby. Najcz ęś ciej s ą odpowiedzi ą na problemy dnia codziennego, gdy ż te wła śnie s ą najbardziej istotne. Część organizacji w sposób świadomy pozostaje na tym poziomie działania. To jest ich misja, tak okre śliły swoj ą rol ę i miejsce: pomaga ć wtedy, gdy pojawia si ę problem. Najcz ęś ciej zreszt ą

95 uzupełniaj ą w ten sposób działania samorz ądu i pa ństwa. Jednak inne organizacje staraj ą si ę poszukiwa ć przyczyn problemów, a nie tylko łagodzi ć ich skutki. To jest skuteczna metoda rozwi ązywania problemów, ale trudna, bo wymagaj ąca umiej ętno ści i wytrwało ści w docieraniu do rzeczywistych źródeł problemów, spojrzenia ponad codzienno ści ą. Wiele organizacji, które w tym wła śnie upatruj ą swoj ą rol ę, stara si ę dociera ć do źródeł problemów i rozwi ązywa ć je, i to zarówno w skali lokalnej, jak i ogólnopolskiej.

Nie jest to równie ż łatwe dla samorz ądowców, którzy bardzo cz ęsto przygniecieni s ą problemami dnia codziennego: dziurawymi jezdniami czy brakiem pieniędzy na wypłat ę zasiłków z pomocy społecznej. Ale tak że w śród nich istnieje wiele przykładów stara ń o patrzenie na problemy w dłu ższym horyzoncie czasowym i okre ślanie celów, które odnosz ą si ę do źródeł problemów, a nie tylko do ich skutków - w my śl twierdzenia, że lepiej zapobiega ć ni ż leczy ć. Przykładem takie podej ścia do okre ślania celów działania s ą Strategie i Plany Rozwoju Lokalnego w wielu gminach w Polsce.

Świadomo ść tego, że w działaniu najwa żniejsze s ą rezultaty wi ąż e si ę ści śle ze świadomo ści ą misji, celów. My ślenie w kontek ście rezultatów podejmowanych działa ń wymaga planowania i to w dłu ższym horyzoncie czasowym. Finansowa ć nale ży nie działania, ale ich rezultaty. Dobrze znane s ą sytuacje, w których pewne rezultaty mo żna osi ągn ąć bardzo prostymi, tanimi sposobami. Nie da si ę ich jednak zastosowa ć, trzeba wybra ć sposób dro ższy i niekoniecznie gwarantuj ący osi ągni ęcie zakładanych rezultatów, tylko dlatego, że tak mówi ą przepisy. To bardzo cz ęsto problem administracji, którego rozwi ązaniem mog ą by ć organizacje pozarz ądowe, elastyczne i - mi ędzy innymi dzi ęki temu - skuteczne w działaniu.

Władza samorz ądowa z mocy prawa jest gospodarzem w swojej gminie. Dobry gospodarz to nie zawsze ten, który sam wszystko potrafi zrobi ć najlepiej, ale przede wszystkim ten, który potrafi dobrze kierowa ć innymi. Władze samorz ądowe powinny przede wszystkim tworzy ć warunki do współpracy, z wszystkimi tymi, którzy działaj ą dla dobra społeczno ści lokalnej, w tym z organizacjami pozarz ądowymi.

Organizacje potrafi ą osi ąga ć zało żone rezultaty taniej i skuteczniej ni ż na przykład jednostki bud żetowe, obarczone administracj ą i skr ępowane przepisami. Jest to równie ż, a mo że nawet przede wszystkim, wa żne z jednego jeszcze powodu. Ludzie wtedy s ą szcz ęś liwi, gdy czuj ą w pełni, że ich potrzeby s ą zaspokajane, gdy si ę ich nie wyr ęcza, wtedy, ale daje si ę mo żliwo ść decydowania o zaspokajaniu własnych potrzeb. Jedn ą z form takiego uczestnictwa jest wła śnie współpraca z organizacjami pozarz ądowymi, które reprezentuj ą interesy obywateli.

Innym elementem świadomo ści współpracy jest u świadomienie sobie ról jakie pełni ą obaj partnerzy. Oczywiste jest, że podstaw ą dla okre ślania tych ról jest stan obecny, co nie oznacza, że nie mo żna dąż yć - w ramach obowi ązuj ących reguł - do jego zmiany. Władze lokalne, w ramach bycia gospodarzem w swojej gminie, zobowi ązane s ą do świadczenia okre ślonego zakresu usług o okre ślonych standardach. W przeciwie ństwie do nich organizacje tworzone s ą dobrowolnie, same

96 okre ślaj ą to co robi ą. W okre śleniu ról pomaga zidentyfikowanie i przekonanie si ę nawzajem o swoich atutach. Samorz ąd, na przykład ma mo żliwo ść kreowania warunków i regulacji dotycz ących ró żnych sfer życia publicznego, posiada zasoby i środki na prowadzenie działa ń na rzecz mieszka ńców, ma dost ęp do ró żnych źródeł informacji. Organizacje natomiast s ą elastyczne, nie s ą bowiem skr ępowane tyloma przepisami co samorz ąd, mog ą by ć zatem znacznie bardziej innowacyjne, maj ą lepsze rozpoznanie potrzeb społecznych, mog ą efektywniej świadczy ć usługi na rzecz mieszka ńców. Dobre poznanie siebie nawzajem, okre ślenie własnych atutów i słabo ści pozwala precyzyjnie okre śli ć role obu partnerów. Ró żnice w ich mo żliwo ściach działania i w tym czym dysponuj ą stanowi ą sił ę współpracy, w której obaj partnerzy mog ą uzupełnia ć si ę, pomna żaj ąc efekty współdziałania.

2. Organizacje pozarz ądowe jako partner samorz ądu terytorialnego

Organizacje s ą reprezentantem społeczno ści lokalnej, wyrazicielem potrzeb, d ąż eń i oczekiwa ń tej społeczno ści (lub jej grup). To powoduje, że dla samorz ądu organizacje stanowi ą znakomity “pas transmisyjny”, którym przepływaj ą informacje zarówno od ludzi do samorz ądu, jak i od samorz ądu do społecze ństwa. Organizacje jako reprezentant społeczno ści powinny mie ć zatem mo żliwo ść wypowiadania si ę w sprawach wa żnych dla społeczno ści i współuczestniczy ć w podejmowaniu istotnych dla mieszka ńców decyzji.

Główne formy współpracy to: stała współpraca informacyjna, konsultacje, współudział w podejmowaniu decyzji przez władze samorz ądowe. Organizacje świadcz ą równie ż, o czym była ju ż mowa, pomoc bezpo średni ą na rzecz mieszka ńców społeczno ści lokalnej. Dysponuj ą w tym zakresie potencjałem, wiedz ą i do świadczeniami. Mog ą by ć zatem znakomitym wykonawc ą zada ń publicznych, których zakres i sposób realizacji okre śla samorz ąd.

Główna forma współpracy: kontraktowanie usług organizacjom przez samorz ąd.

Organizacje obok wykonywania zlecanych przez samorząd zada ń publicznych, proponuj ą zupełnie niekonwencjonalne, nowatorskie sposoby rozwi ązywania problemów. Pełni ą funkcj ę innowacyjn ą i w tym zakresie samorz ąd równie ż powinien współpracowa ć z nimi, przede wszystkim inspiruj ą działania innowacyjne i wspieraj ąc ich realizacj ę.

Główne formy współpracy to: programy dotacji i inne formy wspierania organizacji.

Organizacje pozarz ądowe spo śród innych partnerów samorz ądu terytorialnego wyró żniaj ą nast ępuj ące cechy:

• łączenie funkcji usługowej i reprezentacji, • bardzo dobre rozpoznanie potrzeb, d ąż eń i oczekiwań społecznych, • elastyczno ść podejmowanych działa ń, łatwo ść w dostosowaniu ich do potrzeb i preferencji klientów/adresatów działa ń organizacji,

• potencjał, przede wszystkim ludzki, • aktywizowanie i organizowanie wokół działa ń organizacji społeczno ści lokalnej, • mo żliwo ść pozyskiwania środków na realizacj ę działa ń niedost ępnych lub trudno dost ępnych dla samorz ądu i innych partnerów, • elastyczno ść w kalkulowaniu kosztów realizacji działa ń.

Programy współpracy najcz ęś ciej przewiduj ą nast ępuj ące formy współpracy pomi ędzy samorz ądem i organizacjami pozarz ądowymi:

• konsultowanie decyzji podejmowanych przez władze samorz ądowe z organizacjami pozarz ądowymi, najlepiej w ustalonym wspólnie trybie i formie, • zaproszenie organizacji pozarz ądowych do współtworzenia strategii rozwoju lokalnego, do szczególnego znaczenia nabiera w tworzeniu regionalnych planów rozwoju nowych województw samorz ądowych • okre ślenie zasad i procedur ubiegania si ę przez organizacje pozarz ądowe o dotacje z bud żetu samorz ądowego na realizacj ę innowacyjnych projektów słu żą cych mieszka ńcom danej społeczno ści lokalnej, • uwzgl ędnianie organizacji pozarz ądowych w przetargach na wykonywanie zada ń publicznych, • stanowienie prawa lokalnego (uchwały Rad Samorz ądów), które w sposób kompleksowy okre ślaj ą cele, zasady, mechanizmy i formy współpracy samorządu i organizacji pozarz ądowych. • ró żne formy wspierania działa ń organizacji, na przykład:

o mo żliwo ść korzystania z infrastruktury posiadanej przez samorz ąd; organizacje bezpłatne lub na zasadach preferencyjnych mog ą korzysta ć z lokali, sal na szkolenia i konferencje, środków transportu, o mo żliwo ść korzystania z informacji posiadanych przez samorz ąd, o mo żliwo ść korzystania z wiedzy i do świadcze ń ekspertów samorz ądowych, o mo żliwo ść korzystania z kanałów promocyjnych gminy, o mo żliwo ść korzystania z kontaktów zagranicznych gminy, o mo żliwo ść udzielania przez gmin ę rekomendacji dla organizacji pozarz ądowych, o mo żliwo ść korzystania ze szkole ń i to zarówno w zakresie merytorycznych zagadnie ń, jak i w zakresie rozwoju organizacyjnego, jak te ż dotycz ących funkcjonowania władz samorz ądowych, urz ędu miejskiego, etc 3.

3 Por. Tomasz Schimanek „Organizacje pozarz ądowe w Polsce”. 98