Modelontwikkeling Maas
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Modelontwikkeling MaaS Bijlagerapport Literatuurstudie Eindversie Opgesteld in opdracht van: Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving Amersfoort, 26 april 2019 Projectnr: WVL024 Kenmerk: Modelontwikkeling MaaS Bijlagerapport Literatuurstudie Opgesteld in opdracht van: Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving MERSFOORT A B C 3800 2054, OSTBUS NL P . B.V., MUCONSULT Amersfoort, 26 april 2019 ONSULT ONSULT @ C U Projectnr: WVL024 M INFO Kenmerk: Inhoudsopgave 1. Inleiding 2 1.1 Kader en doel van het project 2 1.2 Modellen voor prognoses MaaS 3 1.3 Deze rapportage 5 1.4 Verantwoording 6 2. Specifieke MaaS-onderdelen transportsysteem 7 2.1 Deelauto 7 2.1.1 Systeemkenmerken 7 2.1.2 Ontwikkelingen 8 2.1.3 Het gebruik van deelauto’s 13 2.1.4 Modeleren van deelauto-gebruik 16 2.2 Deelfiets 19 2.2.1 Systeemkenmerken 19 2.2.2 Ontwikkeling in het aantal deelfietsen en determinanten 21 2.2.3 Het gebruik van deelfietsen 25 2.2.4 Modellen voor toekomstige ontwikkelingen in omvang deelfietsen 27 2.3 Carpoolen 29 2.3.1 Systeemkenmerken 29 2.3.2 Ontwikkeling 29 2.3.3 Model implicaties gebruik carpoolen 30 2.4 Taxi 31 2.4.1 Systeemkenmerken 31 2.4.2 Ontwikkeling 32 2.4.3 Model implicaties gebruik taxi 33 2.5 Flexibel OV 35 2.5.1 Systeemkenmerken 35 2.5.2 Ontwikkeling naar de toekomst 38 2.5.3 Model implicaties gebruik flexibel OV 39 3. MaaS-Diensten 42 3.1 Inleiding 42 3.2 Reisinformatie 42 3.2.1 Reisinformatie en verplaatsingsgedrag 43 3.2.2 Model implicaties reisinformatie 45 3.3 Geïntegreerd betalen 46 3.3.1 Het systeem van geintegreerd betalen 46 3.3.2 Prijsstelling 47 3.4 Reserveren/boeken 48 4. Modellen voor deelname aan MaaS 49 4.1 Inleiding 49 4.2 Deelname aan MaaS-diensten 49 5. Bestaande MaaS Modellen 55 5.1 Model 1: PTV-modelbenadering shared mobility 55 5.2 Model 2: Koopal et al (2018) 56 5.3 Model 3: International Transport Forum (ITF, 2018) 57 5.4 Model 4: SimMobility 58 Bijlage : Literatuur 59 Modelontwikkeling MaaS Modelontwikkeling 1 1. Inleiding 1.1 Kader en doel van het project Smart Mobility is het gebruiken van innovatieve technologie om veiliger, sneller en comfortabeler te kunnen reizen. De ontwikkeling van Mobility as a Service (MaaS) is daarvan een voorbeeld. MaaS is gedefinieerd als het aanbod van multimodale, vraag gestuurde mobiliteitsdiensten, waarbij op maat gemaakte reismogelijkheden via een digitaal platform (bv. een Mobiele app) met real-time informatie aan klanten worden aangeboden, inclusief betaling en afhandeling van transacties. De marktpotentie van MaaS en de te verwachten effecten op het autobezit en de mobiliteit zijn van groot belang om inzicht te krijgen in de rol die MaaS kan spelen in de opgaven inzake bereikbaarheid en leefbaarheid/duurzaamheid. Zo zou MaaS een bijdrage kunnen leveren aan de reductie van de groei in de congestie op de weg indien een deel van de automobilisten een overstap maakt naar collectieve vervoerwijzen. Omgekeerd zijn er ook ervaringen in het buitenland, waarbij MaaS leidt tot een toename van het gebruik van deelauto’s ten koste van Openbaar Vervoer. Kortom, er zijn grote onzekerheden in de mogelijke bijdrage van MaaS aan de publieke doelen inzake mobiliteit. Om deze inzichten te verwerven wordt in binnen- en buitenland een groot aantal studies uitgevoerd en worden pilots opgezet en uitgevoerd. Het KIM heeft gewerkt aan studies waarbij te verwachten effecten van MaaS worden benoemd, waaronder een literatuurstudie en een kwalitatieve en kwantitatieve verkenning1. Daarnaast wordt door verschillende universiteiten en adviesbureaus gewerkt aan verbeteringen van de inzichten. Zo wordt door de TU Eindhoven, de TU Delft, de Radbouduniversiteit en de HAN Hogeschool gewerkt aan het project SCRIPTS2. Ook TNO werkt aan de ontwikkeling van MaaS3 Bij voorspellingen over te verwachten ontwikkelingen in de mobiliteit en de effecten van maatregelen spelen de modelsystemen LMS en NRM een belangrijke rol. Deze modellen beschrijven gedragskeuzen van reizigers. Op basis van autonome ontwikkelingen (vervat in de WLO-scenario’s) en de inzet van specifieke beleidsinstrumenten worden inzichten verkregen in de ontwikkelingen en effecten ten aanzien van bereikbaarheid, veiligheid en leefomgeving/duurzaamheid. 1 https://www.kimnet.nl/publicaties/rapporten/2018/09/17/mobility-as-a-service-and-changes-in-travel-preferences- and-travel-behaviour-a-literature-review 2 Https://www.tue.nl/universiteit/faculteiten/bouwkunde/de-faculteit/scripts/#top 3 https://www.tno.nl/nl/tno-insights/artikelen/in-een-toekomstbestendig-mobiliteitssysteem-staat-de-reiziger-centraal/ Modelontwikkeling MaaS Modelontwikkeling 2 Met deze modellen is het thans niet mogelijk om scenario’s inzake de ontwikkeling van MaaS door te rekenen en de effecten vast te stellen. Door RWS/WVL is een project opgestart waarmee uiteindelijk wordt beoogd om met LMS/NRM een aantal scenario’s door te rekenen die aangeven wat de marktpotentie van MaaS zou kunnen zijn, bijvoorbeeld in het kader van de NMCA. Het project kan daarnaast bruikbaar zijn voor andere organisaties die inzicht willen hebben in de marktpotentie van MaaS en de effecten daarvan op mobiliteit en publieke doelen inzake bereikbaarheid, veiligheid en kwaliteit van de leefomgeving. Daarbij merken wij expliciet op dat wij ons richten op aanpassingen van bestaande modellen, zodat op relatief korte termijn verantwoorde indicaties kunnen worden verkregen van te verwachten effecten. Bij deze uitwerking realiseren wij ons dat deze uitwerking een eerste indicatie geeft nu het marktaandeel van MaaS en de daaraan verbonden systemen nog klein is. Bij een fors grotere rol van MaaS en de door sommige betrokkenen verwachte paradigma- verandering bij de realisatie van mobiliteitsdiensten zal deze eerste benadering niet meer volstaan (Meurs en Timmermans, 2017; Kamargianni, Yfantis, Muscat, Azevedo en Ben Akiva, 2018). Daarbij zijn de volgende punten van belang: In toekomstige businessmodellen is het mogelijk dat vraag en aanbod van vervoerdiensten op een andere wijze wordt afgestemd dan thans het geval is. Vraag en aanbod worden dan veel dynamischer afgestemd waarbij de omvang van het aanbod, de kwaliteit en de prijs (tarief) veel meer op elkaar worden afgestemd. Dit vraagt om een ander type modellen dan waar thans mee wordt gewerkt; Flexibilisering van het aanbod betekent meer onzekerheden voor reizigers. Daarvoor is onder meer dynamische reisinformatie nodig. Het inbouwen van dergelijke onzekerheden kan gevolgen hebben voor de agenda’s van de burgers. Dergelijke onzekerheden vragen om een zogenaamde activiteitenbenadering van het modelleren. Dergelijke modellen zijn beschikbaar (bijvoorbeeld Albatros), maar worden nog niet veel gebruikt; Nieuwe modaliteiten, zoals de automatische voertuigen en verbeteringen aan bestaande voertuigen, zoals bij de electrische en de zelfrijdende auto, kunnen aanzienlijke extra stimulans betekenen voor MaaS. Zo zijn electrische auto’s vaak duur, zodat het delen van deze auto’s aantrekkelijk kan zijn voor bezitters. Veel recent wetenschappelijk onderzoek vindt plaats naar deze samenhang. Deze wordt in de huidige studie ook buiten beschouwing gelaten. Om recht te doen aan deze belangrijke aspecten van MaaS zal gewerkt moeten worden aan een nieuwe generatie verkeersmodellen waarin flexibeler aanbod en vraag aan elkaar worden gekoppeld. Deze ontwikkeling valt buiten de scope van dit project, al worden aan het eind van het rapport wel een aantal mogelijke ontwikkelingslijnen geschetst. 1.2 Modellen voor prognoses MaaS Om uitspraken te kunnen doen over de mobiliteitseffecten van MaaS middels aanpassingen aan bestaande modellen is het belangrijk dat een aantal belangrijk kenmerken van MaaS goed Modelontwikkeling MaaS Modelontwikkeling 3 worden meegenomen in de prognosemodellen. Bij de aanpassing van LMS/NRM zijn de volgende aspecten van belang: Beschikbaarheid “nieuwe” modaliteiten. De modaliteiten auto, trein en bus (volgens een vaste dienstregeling) zijn opgenomen als alternatieven in verkeersmodellen. Innovatievere mobiliteitsdiensten die van belang zijn in MaaS als auto- en fietsdelen, alsmede flexibele vormen van OV en taxivervoer zijn echter niet opgenomen, noch als aanbod, noch als mogelijk alternatief voor mobiliteitskeuzen. Nieuwe diensten via de service-providers. Ten opzichte van de huidige situatie zal MaaS betere en actuele multimodale reisinformatie leveren ten behoeve van de planning van reizen, mogelijkheden om geïntegreerde mobiliteitsdiensten te betalen (in de vorm van ‘pay-as-you go’ of in de vorm van bundels van mobiliteitsdiensten) en kunnen reizigers mobiliteitsdiensten boeken. Daarnaast zou nog kunnen worden nagegaan of de additionele marketinginspanningen van de serviceproviders effect sorteren, waaronder betere afstemming van specifieke wensen van reizigers en het aanbod van vervoerdiensten. Aansluiting bij een service-provider. Gebruikers van de MaaS-diensten zullen zich aan moeten sluiten bij één of meerdere service-providers zodat zij gebruik kunnnen maken van deze diensten. Daaraan kunnen kosten verbonden zijn. Sommige service-providers zullen werken met een abonnementssysteem, waarbij men tegen betaling een aantal reizen kan maken. Andere service-providers zullen (daarnaast) kunnen werken met een pay-as-you-go systeem. Deze expliciete keuzen zijn niet opgenomen in de bestaande modellen. Additionele complexiteit bij het voorspellen zal ook nog zijn dat aanbieders van mobiliteitsdiensten ook zelfstandig nog hun diensten zullen aanbieden aan potentiële reizigers. Additionele aandacht voor autobezit. Reguliere prognoses met