The exhibition entitled “Traces on Paper, Pastel Masterpieces” constitutes a vital Wystawa „Ślady na papierze, arcydzieła pasteli” to bardzo ważna część projektu part of the project entitled “European Pastel Festival, Małopolska – 6th International „Europejski Festiwal Pasteli, Małopolska ‒ VI Międzynarodowe Biennale Pasteli – Biennial Pastel Exhibition – Nowy Sącz 2013”. Nowy Sącz 2013”. The guiding idea behind the exhibition was to present achievements of the Polish Ideą wystawy było zaprezentowanie osiągnięć polskich artystów przełomu XIX artists, creating their works at the turn of the 19th century and in the early 20th centu- i XX wieku związanych z Małopolską i Krakowem, dla których ważnym medium ry, who had connection with Małopolska and Kraków and for whom pastel became malarskim stał się pastel. Wyczółkowski, Wyspiański, Weiss, Witkacy to wybit- an important painting medium. Wyczółkowski, Wyspiański, Weiss and Witkacy are ni polscy artyści, wciąż nie do końca znani współczesnym twórcom pasteli poza prominent Polish painters whose pastel art is not so well-known to contemporary granicami Polski. foreign artists outside Poland. W położonym niedaleko Krakowa Nowym Sączu ponad 20 lat temu powstał po- Twenty years ago, the idea of organising the cyclical pastel exhibitions originated mysł organizowania cyklicznych wystaw pasteli. in Nowy Sącz, a town located not so far from Kraków. Today, this is a recognised Dziś jest to uznane wydarzenie o zasięgu międzynarodowym. W Nowy Sączu event of international dimension. It is in Nowy Sącz where the Polish Pastellists swoją siedzibę ma również Stowarzyszenie Pastelistów Polskich. Association has its registered office. Therefore, the appropriate time and place have Nastał więc odpowiedni moment i kontekst, aby publiczność i środowisko arty- come for the audience and artists associated with the International Biennial Pastel styczne skupione wokół Międzynarodowego Biennale Pasteli mogły poznać część Exhibition to get familiar with some part of the Polish pastel masterpieces which polskich arcydzieł malarstwa pastelowego, które pozwolą zrozumieć nasze ciągłe will allow them to understand our continuing efforts to promote this unique, yet dążenia w promowaniu tej, nie zawsze docenianej, techniki malarskiej. often underestimated, painting technique. Zorganizowanie wystawy w takim jak prezentujemy kształcie nie byłoby możliwe, It would be impossible to organise the exhibition in the format as it is seen today gdyby nie zaangażowanie i pasja kuratora wystawy Pani Anny Król. Pozyskanie without the devotion and passionate efforts of the exhibition curator, Mrs Anna tak ciekawych prac dla tego pokazu jest Jej osobistą zasługą, za co jesteśmy jej Król. The fact that we were able to obtain such an interesting range of pastel works bardzo wdzięczni. for this show is her personal achievement, for which we are very grateful. Dziękujemy za życzliwości Muzeum Mazowieckiemu w Płocku, Muzeum Podla- We would like to express our gratitude to Muzeum Mazowieckie [Mazovian Mu- skiemu w Białymstoku, Muzeum Okręgowemu w Toruniu, Muzeum Okręgowe- seum] in Płock, Muzeum Podlaskie [Podlasie Museum] in Białystok, Muzeum mu w Rzeszowie, Muzeum Miejskiemu w Zabrzu, Muzeum Śląska Opolskiego Okręgowe [District Museum] in Toruń, Muzeum Okręgowe [District Museum] w Opolu, Muzeum Śląskiemu w Katowicach, Fundacji Muzeum Wojciecha Weissa in Rzeszów, Muzeum Miejskie [Municipal Museum] in Zabrze, Muzeum Śląska z Krakowa, a także Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius i ko- Opolskiego [Śląsk Opolski Museum] in Opole and Muzeum Śląskie [Silesian Mu- lekcjonerom prywatnym za udostępnienie swych zbiorów. seum] in Katowice, Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa [the Wojciech Weiss Mu- Osobne podziękowania kierujemy również do Muzeum Okręgowego w Nowym seum Foundation] from Kraków as well as Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Sączu, które zechciało się zaangażować w realizację tego pomysłu, udzielając nam Collegium Maius [Jagiellonian University Museum, Collegium Maius] as well as to wsparcia merytorycznego i organizacyjnego. the private collectors for making their collections available to us for this show. We also direct our separate thanks to Muzeum Okręgowe [District Museum] in Ewa Rams Nowy Sącz, which was willing to participate in the implementation of this idea by Koordynator projektu providing us with their factual and organisational support. „Europejski Festiwal Pasteli – Małopolska VI Międzynarodowe Biennale Pasteli – Nowy Sącz 2013” Ewa Rams Project Co-ordinator “European Pastel Festival – Małopolska 6th International Biennial Pastel Exhibition – Nowy Sącz 2013”

1 The exhibition entitled “Traces on Paper, Pastel Masterpieces” constitutes a vital Wystawa „Ślady na papierze, arcydzieła pasteli” to bardzo ważna część projektu part of the project entitled “European Pastel Festival, Małopolska – 6th International „Europejski Festiwal Pasteli, Małopolska ‒ VI Międzynarodowe Biennale Pasteli – Biennial Pastel Exhibition – Nowy Sącz 2013”. Nowy Sącz 2013”. The guiding idea behind the exhibition was to present achievements of the Polish Ideą wystawy było zaprezentowanie osiągnięć polskich artystów przełomu XIX artists, creating their works at the turn of the 19th century and in the early 20th centu- i XX wieku związanych z Małopolską i Krakowem, dla których ważnym medium ry, who had connection with Małopolska and Kraków and for whom pastel became malarskim stał się pastel. Wyczółkowski, Wyspiański, Weiss, Witkacy to wybit- an important painting medium. Wyczółkowski, Wyspiański, Weiss and Witkacy are ni polscy artyści, wciąż nie do końca znani współczesnym twórcom pasteli poza prominent Polish painters whose pastel art is not so well-known to contemporary granicami Polski. foreign artists outside Poland. W położonym niedaleko Krakowa Nowym Sączu ponad 20 lat temu powstał po- Twenty years ago, the idea of organising the cyclical pastel exhibitions originated mysł organizowania cyklicznych wystaw pasteli. in Nowy Sącz, a town located not so far from Kraków. Today, this is a recognised Dziś jest to uznane wydarzenie o zasięgu międzynarodowym. W Nowy Sączu event of international dimension. It is in Nowy Sącz where the Polish Pastellists swoją siedzibę ma również Stowarzyszenie Pastelistów Polskich. Association has its registered office. Therefore, the appropriate time and place have Nastał więc odpowiedni moment i kontekst, aby publiczność i środowisko arty- come for the audience and artists associated with the International Biennial Pastel styczne skupione wokół Międzynarodowego Biennale Pasteli mogły poznać część Exhibition to get familiar with some part of the Polish pastel masterpieces which polskich arcydzieł malarstwa pastelowego, które pozwolą zrozumieć nasze ciągłe will allow them to understand our continuing efforts to promote this unique, yet dążenia w promowaniu tej, nie zawsze docenianej, techniki malarskiej. often underestimated, painting technique. Zorganizowanie wystawy w takim jak prezentujemy kształcie nie byłoby możliwe, It would be impossible to organise the exhibition in the format as it is seen today gdyby nie zaangażowanie i pasja kuratora wystawy Pani Anny Król. Pozyskanie without the devotion and passionate efforts of the exhibition curator, Mrs Anna tak ciekawych prac dla tego pokazu jest Jej osobistą zasługą, za co jesteśmy jej Król. The fact that we were able to obtain such an interesting range of pastel works bardzo wdzięczni. for this show is her personal achievement, for which we are very grateful. Dziękujemy za życzliwości Muzeum Mazowieckiemu w Płocku, Muzeum Podla- We would like to express our gratitude to Muzeum Mazowieckie [Mazovian Mu- skiemu w Białymstoku, Muzeum Okręgowemu w Toruniu, Muzeum Okręgowe- seum] in Płock, Muzeum Podlaskie [Podlasie Museum] in Białystok, Muzeum mu w Rzeszowie, Muzeum Miejskiemu w Zabrzu, Muzeum Śląska Opolskiego Okręgowe [District Museum] in Toruń, Muzeum Okręgowe [District Museum] w Opolu, Muzeum Śląskiemu w Katowicach, Fundacji Muzeum Wojciecha Weissa in Rzeszów, Muzeum Miejskie [Municipal Museum] in Zabrze, Muzeum Śląska z Krakowa, a także Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius i ko- Opolskiego [Śląsk Opolski Museum] in Opole and Muzeum Śląskie [Silesian Mu- lekcjonerom prywatnym za udostępnienie swych zbiorów. seum] in Katowice, Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa [the Wojciech Weiss Mu- Osobne podziękowania kierujemy również do Muzeum Okręgowego w Nowym seum Foundation] from Kraków as well as Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Sączu, które zechciało się zaangażować w realizację tego pomysłu, udzielając nam Collegium Maius [Jagiellonian University Museum, Collegium Maius] as well as to wsparcia merytorycznego i organizacyjnego. the private collectors for making their collections available to us for this show. We also direct our separate thanks to Muzeum Okręgowe [District Museum] in Ewa Rams Nowy Sącz, which was willing to participate in the implementation of this idea by Koordynator projektu providing us with their factual and organisational support. „Europejski Festiwal Pasteli – Małopolska VI Międzynarodowe Biennale Pasteli – Nowy Sącz 2013” Ewa Rams Project Co-ordinator “European Pastel Festival – Małopolska 6th International Biennial Pastel Exhibition – Nowy Sącz 2013”

2 „Europejski Festiwal Pasteli – Małopolska Partner projektu VI Międzynarodowe Biennale Pasteli – Nowy Sącz 2013”

Project partner “European Pastel Festival – Małopolska 6th International Biennial Pastel Exhibition – Nowy Sącz 2013” Anna Król

Ślady na papierze. Pastelowe arcydzieła Wyczółkowskiego, Wyspiańskiego, Weissa i Witkacego

W „szczęśliwej godzinie” malarstwa polskiego1, rytów ukiyo-e, lecz autentycznym dialogiem z inną w okresie modernizmu ujętego umownymi data- kulturą i duchowością, jakkolwiek właśnie od tego – mi 1890–1914, nie tylko tworzyła grupa niezwy- od przedstawiania w polskich obrazach japońskich kłych malarzy, lecz także powstało, w stosunkowo przedmiotów sztuki i codziennego użytku – roz- krótkim czasie, wiele znakomitych dzieł, do części począł się proces przyswajania odmiennej, rewolu- z nich możemy odnieść – z pełną odpowiedzialno- cyjnej estetyki. Dlatego dzieła tego okresu – przede ścią – nadużywane pojęcie arcydzieła. Większość wszystkim obrazy olejne i pastele, grafiki, a także tych prac wykonano pastelami, podstawowym me- ceramika – stanowią interesujące źródło poznania dium artystów Młodej Polski. Dla Leona Wyczół- polskiego japonizmu i towarzyszących mu wybo- kowskiego, Stanisława Wyspiańskiego i Wojciecha rów artystycznych. Weissa technika ta stała się cechą dystynktywną Polscy artyści ze sztuką Dalekiego Wschodu i zja- twórczości. Wyczółkowski i Weiss zaczęli używać wiskiem japonizmu zetknęli się za granicą – w Pa- pasteli, gdyż byli uczuleni na farby olejne, Weiss ryżu, Monachium, Wiedniu – w połowie lat osiem- stosował je świadomie, obok innych technik arty- dziesiątych XIX wieku. A kontakty z największym stycznych. polskim kolekcjonerem sztuki Dalekiego Wscho- Jednym z kluczy interpretacyjnych pastelowych du Feliksem „Mangghą” Jasieńskim i atmosfera dzieł młodopolskich twórców jest japonizm. Fala środowiska artystycznego młodopolskiego Krako- japonizmu dotarła do Polski w okresie Młodej wa sprawiły, iż sztuka japońska stała się dla nich Polski. Działo się to co prawda z blisko dwudzie- naturalnym punktem odniesienia. stopięcioletnim opóźnieniem w stosunku do sztuki Wyczółkowski poznał sztukę Dalekiego Wschodu europejskiej, niemniej skala artystyczna tego zja- podczas wizyty w Wiedniu w 1873 roku i kilku po- wiska była niezwykła. Do głosu doszły bowiem bytów w Paryżu na kolejnych Wystawach Świato- równolegle nie tylko rozmaite tendencje – secesja wych w latach 1878, 1889 i 1900, gdzie również nabył i symbolizm, intensywizm i protoekspresjonizm pierwsze obiekty do swej dalekowschodniej kolek- – ale przede wszystkim spotkanie wielu indywi- cji (wytwory japońskiego rzemiosła artystycznego – dualności artystycznych i powstanie dzieł progra- ceramikę, brązy, katagami, kimona, drzeworyty mowych. To sprawiło, że polski japonizm nigdy nie i obrazy na jedwabiu i papierze). był tylko prostym „cytowaniem” rekwizytów japoń- Na początku XX wieku ulubioną techniką arty- skich bądź interpretacją zasad kompozycji drzewo- styczną Wyczółkowskiego staje się sugestia. Sto- Anna Król suje ją zarówno w Portrecie Celiny Włodzimierskiej z 1898 roku, jak i w kompozycjach kwiatowych – Historyk sztuki i muzealnik, autorka wielu wystaw 1 Zob. M. Poprzęcka, „Szczęśliwa godzina” malarstwa pol- monograficznych i problemowych, katalogów i esejów; kurator Anemonach, Różach czy Piwoniach. Wizerunek ko- skiego. Malarstwo polskie około roku 1900, [w:] tejże, Pochwa- w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, wykładowca biety niczym stenograficzny znak jest umieszczony w krakowskiej ASP i PWST. ła malarstwa. Studia z historii i teorii sztuki, Gdańsk 2000, s. 240. w pustej przestrzeni, z umiejętnym, intuicyjnym

7 wykorzystaniem materiału (szarości tektury). To Muzeów tych japońskich i chińskich nie zwiedzam wcale Cała plastyczna twórczość Wyspiańskiego jest wa, znanych aktorów grających w jego sztukach, pozornie niedokończone prace wydają się do- i nigdy ich zwiedzać nie będę, bo to są rzeczy, za którymi inspirowana sztuką Dalekiego Wschodu, nieza- przypomina często wykonywane przez Hiroshige skonałą ilustracją szczególnie cenionego przez gonią inni malarze, co muszą kopiować modę i których na leżnie od podejmowanych tematów: czy były to i Utamarę wizerunki słynnych aktorów teatru ka- Japończyków dzieła niekompletnego, pozostają- nowe rzeczy nie stać3. portrety, krajobrazy lub polichromie. To dzięki buki i kurtyzan. cego w procesie. niezwykłemu, można powiedzieć: bezwiednemu Wymienione zasady kompozycyjne wzmocnione Historia odkrywania Japonii i japonizmu to z jed- Zapewne więc Wyspiański muzeów „tych japoń- wchłanianiu estetycznych bodźców zawartych zostały środkami artystycznymi, które Wyspiań- nej strony proces konstruowania nowatorskiego skich i chińskich” nie zwiedzał, podobnie jak kilka w sztuce japońskiej, a zwłaszcza w drzewory- ski stosuje ze szczególnym upodobaniem. Przede języka artystycznej wypowiedzi, z drugiej zaś adap- lat później przekornie podkreślał, iż „nie uczyła tach ukiyo-e, jego artystyczna wypowiedź zyskała wszystkim jest to linia, która staje się autono- tacja i akceptacja innego, nowego stosunku do mnie sztuki także Sada Jakko”4, ale sztuka Da- spójny i tak wielowymiarowy wyraz. micznym nośnikiem znaczeń. Dla Wyspiańskie- Natury. O ile ten pierwszy proces dotyczył niemal lekiego Wschodu sama go wcześniej odnalazła Wyspiański swobodnie posługiwał się płynną, go jednym z podstawowych środków wypowiedzi wszystkich artystów europejskich – obcych i pol- i przynajmniej od kilku już lat była obecna w jego pulsującą linią, budował asymetryczną kompo- artystycznej była kreska cienka jak pajęczyna lub skich – zmieniając obraz sztuki XX wieku, o tyle twórczości. zycję, którą tworzyły diagonalne układy i ma- linia finezyjna, o zmiennej grubości i natężeniu, li- ten drugi dotknął i przeistoczył niewielu. Tylko Wyspiański zetknął się ze sztuką Japonii oraz lownicze sylwety, umiejętnie operował wielkimi, nia dynamiczna. tych, którzy czuli się częścią Natury. Wśród nich z rodzącym się zjawiskiem japonizmu, podobnie pustymi powierzchniami. Odpowiadała mu wy- Linia ta pełni nie tylko funkcję ujmowania kon- jedno z najważniejszych miejsc zajmuje Leon Wy- jak wielu jego kolegów artystów, w Paryżu. Pod- raźnie japońska ostrość obserwacji oraz – przyjęte turów pewnych elementów portretowanej posta- czółkowski. czas kolejnych czterech pobytów w stolicy Francji i rozpropagowane przez impresjonistów – zatrzy- ci, lecz także inne funkcje, na przyklad podkreśla Niezależnie od tego, jaki temat podejmował, Wy- (w 1890, 1891–1892, 1893, 1894) poznał nie tylko mywanie w kadrze momentalnych ludzkich za- światłocienie, wklęśnięcia, głębię i zbliżenia. Splą- czółkowski do końca życia będzie się perfekcyjnie „czystą” sztukę japońską – drzeworyty, malarstwo chowań. tana w gęstą sieć, układa się według każdorazo- posługiwał japońskimi zasadami rządzącymi kom- i wytwory rzemiosła artystycznego – lecz także Wyspiański stworzył pewien łatwo rozpoznawal- wego rytmu w skomplikowane profile, które są pozycją, budową przestrzeni, wycinkiem, asymetrią – jej recepcję w dziełach współczesnych artystów ny typ kompozycyjny portretu. Stosował w nim tę odkształceniem rzeczywistych bądź przyjętych owymi doskonale opanowanymi narzędziami, in- europejskich prezentowanych na różnych wysta- samą zasadę, którą kierowali się japońscy mistrzo- ogólnie linii, w ekspresyjności swej granicząc nie- strumentami, które pozwolą mu w niezliczonych wach. Trudno przypuszczać, aby w tak nasyconym wie, przedstawiając zbliżenie portretowanej po- mal z karykaturą, a prawie zawsze odkształcając pracach zbliżyć się do Natury. Z bogatego oeuvre japońszczyzną miejscu jak Paryż – choćby w wi- staci. Często ukazywali ją w tak zwanym ciasnym rysy raczej w stronę charakterystycznej brzydoty artysty, z twórczości, która trwała ponad 50 lat, trynach sklepów i galeriach sztuki – nie napotkał kadrze i wydobywali z neutralnego tła, przez co niż ogólnikowej „ładności”7. prezentujemy kilka wybranych, charakterystycz- oryginalnych dzieł, które z całą pewnością musia- potęgowali ekspresję przedstawienia i dynamizo- Linia ta pełni też funkcję podkreślania, potęgowa- nych dla niego tematów: krajobraz, portret, scena ły przykuć uwagę tak chłonnego młodego artysty. wali kompozycję. nia, ale i upraszczania, syntetyzowania, sprowa- rodzajowa i kwiaty. Zwrócił na to uwagę współczesnym Wincenty Ten sposób postępowania stanie się naczelną za- dzania kształtów i motywów do niemal abstrak- Wyspiański kategorycznie odcinał się od daleko- Trojanowski: sadą kompozycyjną niemal wszystkich portretów cyjnych wyobrażeń. Uzyskiwane w ten sposób wschodniego szaleństwa, jednakże wpływy japoń- Wyspiańskiego. zwięzłość i finezyjny skrót, świadoma rezygnacja skie w jego twórczości są bardzo czytelne – widać Nie mógł nie ulec wpływom japońskich drzeworytów z wykończenia dająca efekt szkicowości – cechy je między innymi w giętkiej, dekoracyjnej linii, i malowideł, jakkolwiek (a wiemy to z jego listu) stanow- [Artysta] uważał, iż portret można malować kwadrans, pół podstawowe w obrazach japońskich – najwyraź- płaskiej plamie, sposobie kadrowania kompozycji. czo się tego wypierał. Kontrasty kolorystyczne Japończy- godziny – godzinę, ale nie można malować go dłużej, bo niej odpowiadały temperamentowi Wyspiańskie- Tak to opisał Wojciech Weiss: ków, rozkład barw szerokimi plamami, unikanie półtonów, to już będzie nie portret, lecz obraz na temat danej osoby – go i jego niezwykłej pracowitości. układ mas w kompozycji, rysunek drzew o gałązkach nie- historia. Człowiek nie jest ten sam we wtorek, jakim był Kolejnym środkiem wyrazu charakterystycznym Młody malarz, który niedawno przyjechał z Paryża, maluje spokojnie załamywanych, wszystko to znalazło w talencie w poniedziałek, zmienia się bezpowrotnie, zmieniają go dla Wyspiańskiego była płaska plama; te wła- kościół Franciszkanów – zdobi ściany wyolbrzymionymi Wyspiańskiego pokrewną nutę, gdyż wszystko to jest wy- przeżycia i przemyślenia, portret to odbicie chwili, odbicie śnie wyraźnie ograniczone, płaskie plamy, mocno kwiatami… W Sukiennicach cała sala zawieszona drobny- soce dekoracyjne. Toteż w Wyspiańskiego krajobrazach to artystyczne ujmujące rzecz do głębi6. okonturowane, budują dekoracyjną całość jego mi pastelami. Kontury obwiedzione fioletem lub zielenią… wszystko się spotyka5. kompozycji. Było to o tyle ważne, iż artysta wyso- Zżymali się na ten kierunek. Łuszczkiewicz mówił: „Taki Malując portrety dzieci i dorosłych, osób anoni- ko cenił właśnie kategorię dekoracyjności. utalentowany. Co z niego Paryż zrobił!”. Patrzyliśmy na 3 Listy Stanisława Wyspiańskiego do Lucjana Rydla, t. 2, mowych i znanych osobistości młodopolskiego Weiss przybył do Paryża w 1897 roku. Jego mło- 2 jego twórczość z nieufnością i podziwem . oprac. L. Płoszewski, M. Rydlowa, Kraków 1979, s. 421. Krakowa, artysta w istocie tworzył „obrazy pły- dzieńcza twórczość kształtowała się pod wpływem 4 Słowa te, po entuzjastycznym przyjęciu spektaklu japoń- nącego świata”, tak jak czynili to twórcy ukiyo-e. rewolucyjnej estetyki japońskiej i jej odkrycia nie- W liście do Lucjana Rydla z 19 stycznia 1897 roku skiego teatru z udziałem aktorki Sady Yacco w Krakowie (Rysowana przez niego Galeria osobistości Krako- oczekiwanych układów kompozycyjnych w drze- Wyspiański pisał: 2 marca 1902, zapisał w Notach do „Bolesława Śmiałego”, cyt. worytach takich mistrzów jak: Hokusai, Hiroshige, za: S. Wyspiański, Dzieła zebrane, t. 2, Kraków 1961, s. 146. Utamaro. Zapoznał się ze słynną kolekcją Goncou- 5 W. Trojanowski, Stanisław Wyspiański jako malarz, „Od- 6 J. Nowak, Ze wspomnień o Wyspiańskim, [w:] Wyspiański 2 Szkicownik Wojciecha Weissa, wybór i oprac. I. Weissowa, S. rodzenie” 1911, nr 2–4; cyt. za: W. Juszczak, Malarstwo pol- w oczach współczesnych, t. 2, oprac. L. Płoszewski, Kraków Weiss, przedmowa W. Juszczak, Kraków 1976, s. 22. skiego modernizmu, Gdańsk 2004, s. 707. 1971, s. 177. 7 T. Makowiecki, Poeta malarz, Warszawa 1969, s. 230.

8 9 rtów, wystawioną na sprzedaż w Hôtel Drouot, w Firmie Portretowej. W okresie Czystej Formy Witkacy ustalił pięć zasadniczych typów, które wanej według typów firmowych w zależności od rodzaju odwiedzał antykwariaty oferujące dalekowschod- używał pastelu, tworząc fantastyczne, zdeformowa- precyzyjnie opisał w Regulaminie Firmy. Typ A ich ujęcia, według typów społecznych, a jednocześnie skla- nie rzemiosło artystyczne i grafikę; zapewne tam ne postaci, zoomorficzne formy, płasko modelowa- to portrety „wylizane”, niemal werystyczne wize- syfikowanej według typów imaginacyjnych, z miejscem nabył swoje pierwsze japonika8, które zapocząt- ne, dekoracyjne, budujące skomplikowane układy runki, które pojawiały się na tle egzotycznej ro- zarezerwowanym na eksperymenty13. kowały jego kolekcję sztuki chińskiej i japońskiej. elementów. Wykazują one wyraźne powinowactwo ślinności; portret taki kosztował 350 zł. W Typie B Podczas kolejnego pobytu w Paryżu (1899–1900) z symbolizmem, Młodą Polską i malarstwem Pau- powstało najwięcej portretów, miał on wszakże Wyczółkowski, Wyspiański, Weiss i Witkacy, każ- malarz miał możliwość głębszego poznania kul- la Gauguina. Z jednej strony wizualizują pomysły wariant dodatkowy B + d: „spotęgowanie w cha- dy w inny, mistrzowski sposób, uczynili z techniki tury Japonii dzięki bogatej prezentacji sztuki literackie Witkacego, z drugiej zaś ilustrują pisane rakterze, graniczące z pewną karykaturalnością”. pastelowej nie tylko strategię artystyczną, lecz tak- Dalekiego Wschodu na Wystawie Światowej. Po przez niego właśnie teksty. Stanowią także bolesny Kosztował tylko 150 zł. że pole eksperymentu i prowokacji. powrocie do kraju stworzył serię dzieł noszących dowód na doskonałe rozminięcie się kategorycznie Typ C miał również warianty: C + Co, C + Et, wyraźne piętno estetyki japońskiej9. Tak wspomi- głoszonej teorii z jej niemożliwą realizacją. C + Eu, Witkacy wykonywał go bezpłatnie, tylko na swoje zetknięcie z paryskim japonizmem: Jednoosobowa Firma Portretowa „S.I. Witkiewicz” dla przyjaciół, zazwyczaj pod wpływem alkoholu funkcjonowała w latach 1925–1939, trudno ustalić, i narkotyków (Co oznacza kokainę, Et – eter, Eu – Tworzył się styl na wzór Dalekiego Wschodu. Szła este- ile portretów wyprodukowała, prawdopodobnie eukodal, pochodną morfiny). Podczas kontrolo- tyka dla Europy nowa. Drzeworyt japoński. Cuda układu, kilka tysięcy. W 1925 roku Witkacy porzucił ma- wanych seansów narkotycznych Witkacy rysował olbrzymi smak barwy, inne spojrzenie na naturę. Część larstwo olejne i zajął się sztuką stosowaną, czyli nawet kilkanaście portretów. Ich użycie niekiedy malarzy europejskich japonizowała swoje obrazy, inni jak założył Firmę. sprawiało pojawienie się kompozycji abstrakcyj- najswobodniej komponowali, umieszczając, zdawałoby się – Tworząc koncepcję Firmy, wzorował się zapewne nej, niekiedy Czystej Formy. tak sobie, kawałki postaci w obrazie, jakby ktoś nożycami na opowiadaniu Romana Jaworskiego Trzecia go- Typ D artysta cenił najniżej, portrety te koszto- powycinał. Styl klasyczny kompozycji ustępował stylowi dzina: wały 100 zł; tworzył je na trzeźwo, bez przeko- Dalekiego Wschodu10. nania. za bujnej młodości z powodzeniem malował poronione W Typie E Witkacy portretował głównie piękne Niezależnie od podejmowanych tematu – por- płody, przedstawiał wiwisekcje kochające się i tańczące kobiety, zwłaszcza te, które mu się podobały. tretów, studiów aktów, krajobrazów industrial- szkielety. Obrazy te nawet wystawiał. Obecnie poświęcił Z kolei portrety dzieci były wypadkową typów nych, miejskich, szkiców ptaków i zwierząt oraz się z zapałem sztuce stosowanej. Wyręcza pryncypała, któ- B i E, kosztowały różnie – między 150 a 250 zł. kwiatów – Weiss mistrzowsko operuje pastelami. ry gardzi widokiem trupów, w ustawianiu i dekoracji kata- Powstawały również, rzecz jasna, portrety będące Syntetyzuje, sprowadza formę do znaku, zapisuje falków […]. Podług rysunków pana dyrektora wykonał on mieszanką różnych typów. I choć Witkacy zawsze rozmaite stany zmiennego, momentalnego kra- misterne modelki, w drzewa rzeźbione, które przedstawia- bardzo starannie umieszczał rozmaite dodatkowe jobrazu. Z uwagą obserwuje Naturę, notując naj- ją różne rodzaje misternej parady. Jak zabaweczki, w osob- informacje na dziełach – obok sygnatury lub dow- drobniejsze i pozornie banalne jej przejawy. We- nej szafce wstawionej w przedziałki do każdego mizdrzą cipnych komentarzy widnieją uwagi na temat sto- iss stosuje wszystkie wspomniane wyżej chwyty się z wesołym wdziękiem. Pewnej powagi dodają im, na sowanych środków, samopoczucia, to nie wszyst- kompozycyjne i formalne. Jednakże najważniejszy przyczółkach umieszczone, dosyć surowe napisy z obja- kie skróty dają się rozwiązać. wydaje się jego sposób współistnienia z Naturą śnieniem, co i za jaką cenę nabyć można. Ułatwiają umo- Mistrzowsko opanowana technika pastelu umożli- zgodny japońskim odczuwaniem świata i japońską wę, nie dopuszczają do powszednich targów. Rozróżnia się wiła artyście swobodne poruszanie się w dowolnej duchowością. trzy klasy zwyczajnych pogrzebów. […]. Klasy te posiadają konwencji i badanie wielowymiarowej egzysten- zasadnicze właściwości w dziesiątkach szczegółów, nabyć cji ludzkiej. Portrety te stanowią nie tylko „obraz Witkacy, uformowany przez Młodą Polskę, w spo- jednak można każdą, kto żądaną uiści zapłatę. Istnieje świata, który w 1939 roku przeszedł do historii”12, sób naturalny posługiwał się techniką pastelową, poza tym rodzaj parady szczególnej, ale za pieniądze nabyć lecz także wyjątkową kolekcję spotykanych przez zarówno praktykując Czystą Formę, jak i działając go nie można […]. Zachowano go jedynie dla panów mi- artystę rozmaitych postaci. nistrów, dla polnych marszałków, no i dla geniuszów, a co Rację ma Irena Jakimowiczowa, iż: 8 Kolekcja sztuki Dalekiego Wschodu zbudowana przez do przynależności do tych ostatnich w wątpliwym wypad- Wojciecha Weissa przetrwała do dzisiaj. ku rozstrzyga samoistnie pan dyrektor11. rysowanie przez Witkacego portretów stawało się jakby 9 Inspiracje japońskie w twórczości Weissa dokładnie zba- gromadzeniem kolekcji, kolekcji starannie usystematyzo- dała i opisała Renata Weiss, zob. tejże, Inspiracje japońskie w twórczości Wojciecha Weissa, [w:] Ten krakowski Japoń- czyk… Inspiracje sztuką Japonii w twórczości Wojciecha Weis- 12 A. Żakiewicz, „Ja na krześle siedzący” oraz inne sceny krew sa, red. A. Król, Kraków 2008, s. 37–143. 11 R. Jaworski, Trzecia godzina, [w:] tegoż, Historie mania- w żyłach mrożące, [w:] Witkacy. Psycholizm, Kraków 2009, 10 Szkicownik…, dz. cyt., s. 22. ków, Warszawa 1910. s. 275. 13 I. Jakimowicz, Witkacy malarz, Warszawa 1985, s. 73.

10 11 Anna Król

Traces on Paper. Pastel Masterpieces of Wyczółkowski, Wyspiański, Weiss and Witkacy

“The happy hour” of the Polish painting1, during the confrontation of many artistic individualities the Modernist period encompassing the conven- and creation of flagship artworks. Due to this, the tional dates from 1890 to 1914, was not only the Polish version of Japonisme never constituted a period when a group of extraordinary painters cre- simple “quotation” of Japanese props or interpre- ated their works but also when numerous excellent tation of the composition principles of ukiyo-e artworks were produced in a relatively short pe- wood engravings but it was an authentic dialogue riod of time, some of which, with full responsibil- with another culture and spirituality; however, the ity, can be called the overused term ‘masterpieces’. process of adopting a different, revolutionary, aes- The majority of these works were executed in pas- thetics started with depicting Japanese objects of tel, which constituted the basic medium for artists art and everyday life in Polish paintings. Therefore, of the Młoda Polska [Young Poland] period. This artworks dating to that period, mainly oil and pas- technique became the key distinctive feature of the tel paintings, prints as well as ceramics, provide an artistic output of Leon Wyczółkowski, Stanisław interesting source to study the Polish version of Wyspiański and Wojciech Weiss. Wyczółkowski Japonisme and artistic choices that accompanied it. and Wyspiański started using pastels since they Polish artists encountered Far Eastern art and were allergic to oil paints whereas Weiss used Japonisme abroad: in Paris, Munich or Vienna, them intentionally, together with other artistic in the middle of the 1880s. Moreover, their con- techniques. tacts with Feliks “Manggha” Jasieński, the biggest Japonisme provides one of the keys for interpreta- Polish collector of Far Eastern art, as well as the tion the pastel works of the Młoda Polska artists. atmosphere of Kraków’s artists’ community during The trend of Japonisme came to Poland during the the Młoda Polska period contributed to the fact Młoda Polska period. Although it reached Poland that Japanese art became a natural point of refer- nearly twenty-five years after it had appeared in ence for them. European art, the artistic scale of this phenomenon Wyczółkowski became familiar with Far Eastern was extraordinary. It was so because there appeared, art during his visit to Vienna in 1873 and when he in parallel, not only various tendencies, such as the visited Paris for the consecutive World’s Fair in Vienna Secession and Symbolism, Intensivism 1878, 1889 and in 1900, where he also purchased the and proto-Expressionism, but mainly because of first objects for his Far Eastern collection (Japa- nese crafts such as ceramics, bronze, katagami, ki- Anna Król monos, wood engravings and paintings on silk and Art historian and museum professional, author of numerous 1 See M. Poprzęcka, „Szczęśliwa godzina” malarstwa pol- paper). monographic and thematic exhibitions, catalogues and essays; skiego. Malarstwo polskie około roku 1900 [The Happy Hour: curator at Manggha Museum of Japanese Art and Technology, In the 1900s, suggestion becomes Wyczółkowski’s Polish Painting around 1900], Idem, Pochwała malarstwa. lecturer at the Academy of Fine Arts and the Ludwik Solski favourite artistic technique. He applies it both in Academy for the Dramatic Arts. Studia z historii i teorii sztuki [Praise of Painting. The Studies in Art History and Theory], Gdańsk 2000, p. 240. the Portrait of Celina Włodzimierska dated 1898 and

13 in flower compositions such as Anemones, Roses or Wyspiański wrote the following words in his letter Therefore, all of these elements are found in Wyspiański’s Making portraits of children and adults, of un- Peonies. The image of the woman is placed in an to Lucjan Rydel dated 19th January, 1897: landscapes.5 known persons and Kraków’s celebrities in the empty space like a stenographic sign with a clever Młoda Polska period, the artist in fact created and intuitive use of the material (the cardboard I do not visit those Japanese and Chinese museums at all All of Wyspiański’s visual artworks were inspired by “pictures of the floating world”, just like ukiyo-e greyness). These seemingly unfinished works seem and I will never visit them because these are things coveted Far Eastern art, irrespective of the themes under- artists did. His Gallery of Kraków’s Personages, de- an excellent example of the incomplete work in by other painters who have to follow fashion and who are taken, whether these were portraits, landscapes or picting famous actors starring in his plays, often progress, so much valued by the Japanese. incapable of creating new things.3 polychrome. It was thanks to an extraordinary, one resembles images of famous kabuki theatre actors The history of discovering Japan and Japonisme can say, unwitting absorption of aesthetic impulses and courtesans made by Hiroshige and Utamaro. constitutes, on one hand, a process of constructing Thus, undoubtedly, Wyspiański did not visit “those contained in Japanese art, in particular in ukiyo-e The above-listed principles of composition were innovative language of artistic expression, and on Japanese and Chinese museums” just like he em- wood engravings, that his artistic expression found enhanced by artistic means which Wyspiański the other, an adaptation and acceptance of anoth- phasized later that “I was not taught art by Sada a coherent and multi-dimensional expression. applied with extreme predilection. First of all, it er, different, attitude to Nature. While the former Yakko, either”4, but Far Eastern art had caught up Wyspiański freely used smooth pulsating lines, is the line which becomes an autonomous car- process can be applied to nearly all European artists, with him earlier and had been present in his art at constructed asymmetric composition which was rier of meanings. For Wyspiański, the line, thin as both foreign and Polish, transforming the face of least a few years before that. created by diagonal systems and picturesque fig- gossamer or a sophisticated line of various thick- the 20th century art, the latter impacted and trans- Like many of his fellow artists, Wyspiański en- ures, and skilfully manipulated great empty planes. ness and intensity, the dynamic line, was the basic formed very few of them, only those who felt as if countered Japanese art and the emerging trend of The Japanese astute observation and preservation means of artistic expression. being part of Nature. Leon Wyczółkowski occupies Japonisme in Paris. During his subsequent four of momentary human behaviours in the frame, The line serves not only to outline some elements one of the most prominent places among them. visits to the French capital (in 1890, 1891–1892, adopted and propagated by the Impressionists, of the figure being portrayed but also other func- Irrespective of the themes he undertook, until the 1893, and in 1894), he got familiar not only with clearly suited him. tions, e.g. creating chiaroscuro, emphasizing in- end of his life, Wyczółkowski masterfully applied the “pure” Japanese art, namely wood engravings, Wyspiański created some easily recognisable type dentations, depths and close-ups. Tangled into the Japanese principles concerning composition, painting, and Japanese handicraft, but also with its of portrait composition. In it, he employed the a thick web, it arranges itself into complicated spatial construction, fragment, asymmetry – those reception in the works of contemporary European same principle as the one used by the Japanese profiles each time according to a separate rhythm, tools, instruments he mastered which would en- artists presented at various exhibitions. It is hard masters by presenting a close-up of the person which are deformations of real or commonly ac- able him to approach Nature in countless works. to assume that in a place so saturated with Japa- whose portrait was being painted. It often de- cepted lines, bordering on caricature in their ex- This exhibition presents a few selected themes nese art and crafts as Paris, Wyspiański did not picted the person in the so-called tight frame and pressiveness, and almost always deforming the characteristic of his rich oeuvre encompassing encounter original artworks even in shop windows brought it out of a neutral background, thus en- features rather towards characteristic ugliness more than fifty years, namely landscape, portrait, or art galleries, which must have attracted the at- hancing the power of presentation and making the than general “prettiness” .7 genre scene and flowers. tention of such a receptive young artist. composition more dynamic. This line also functions to emphasize, enhance as Wyspiański explicitly distanced himself from the Wincenty Trojanowski pointed out this fact to the This method became the guiding principle of com- well as to simplify, synthesize, and translate shapes Far Eastern craze, however, Japanese influences contemporaries: position of nearly all portraits made by Wyspiański. and motifs into near abstract images. The resultant are clearly visible in his works. They are represen- briefness and sophisticated shortcut, conscious re- ted by the flexible, decorative line, the flat patch or He must have been influenced by Japanese wood engrav- [The artist] believed that a portrait could be painted in a linquishing of the finishing touches leading to the the manner of framing the composition, to name a ings and paintings, however, (as we know from his letter) quarter of an hour, half an hour to an hour, but it should sketchy effect, i.e. the basic features of Japanese few. This is how Wojciech Weiss described it: he fervently denied it. The colour contrasts of the Japa- not be painted longer as it would not be a portrait anymore paintings, clearly appealed to Wyspiański’s tem- nese, placing colours in wide patches, avoiding half tones, but a painting with a given person as a theme, a story. The perament and his unusual diligence. A young painter, who recently came from Paris, is paint- the weight distribution in the composition, drawing trees man is not the same on Tuesday as he was on Monday, he Another characteristic means of Wyspiański’s ar- ing the Franciscan Church – he is decorating the walls with restlessly bended branches, all of this struck a chord changes irreversibly, his experiences and thoughts change tistic expression was the flat patch; these clearly with enlarged flowers… At Sukiennice [Cloth Hall], the with Wyspiański’s talent since all of it is highly decorative. him, a portrait is a reflection of a moment, an artistic re- delineated, thickly outlined, flat patches create whole room is covered with small pastel works. The out- flection depicting the thing to its core.6 the decorative whole of his composition. It was of lines marked with purple or green… They flinched at this importance because Wyspiański highly valued the 3 Listy Stanisława Wyspiańskiego do Lucjana Rydla [Let- new trend. Łuszczkiewicz said, “So talented. What has ters of Stanisław Wyspiański to Lucjan Rydel], v. 2, eds. 5 W. Trojanowski, Stanisław Wyspiański jako malarz [Sta- category of decorativeness. Paris done to him!” We viewed his works with distrust and L. Płoszewski, M. Rydlowa, Kraków 1979, p. 421. nisław Wyspiański as a Painter], „Odrodzenie” 1911, No. 2–4; 2 quoted in: W. Juszczak, Malarstwo polskiego modernizmu admiration. 4 These words were recorded in Noty do Bolesława Śmia- Weiss arrived in Paris in 1897. The artistic output [Polish Modernist Painting], Gdańsk 2004, p. 707. łego [Notes to Boleslaus the Bold] after an enthusiastic re- of his young years was influenced by the revolu- ception of a performance by a Japanese theatre starring 6 J. Nowak, Ze wspomnień o Wyspiańskim [From Memories 2 Szkicownik Wojciecha Weissa [Wojciech Weiss Sketchbook], actress Sada Yacco in Kraków on 11th March, 1902, quoted of Wyspiański], [in:] Wyspiański w oczach współczesnych [Wy- selection and ed. I. Weissowa, S. Weiss, preface W. Jusz- in S. Wyspiański, Dzieła zebrane [Collected Works], v. 2, spiański in the Eyes of his Contemporaries], v. 2, ed. L. Pło- 7 T. Makowiecki, Poeta malarz [Poet Painter], Warszawa czak, Kraków 1976, p.22. Kraków 1961, p. 146. szewski, Kraków 1971, p. 177. 1969, p. 230.

14 15 tionary Japanese aesthetics and its discovery of of the above-mentioned composition and formal of details, however, each can be purchased if one pays the to explore the multi-dimensional human existence. unexpected composition types in wood engrav- tricks. However, what seems to be the most im- required price. Apart from these, there is a special kind of Those portraits constitute not only “the portrait of ings of masters such as Hokusai, Hiroshige and portant thing is his way of co-existence with Na- parade which cannot be purchased with money… It is re- the world which became history in 1939”12 but also Utamaro. He got to know the famous Goncourt ture in accordance with the Japanese perception of served exclusively for ministers, field marshals and for gen- a unique collection of various persons encountered collection which was put on sale at Hôtel Drouot, the world and Japanese spirituality. iuses, and as far as the latter are concerned, the Manager by the artist. he visited second-hand book stores offering Far Witkacy, formed by the Young Poland movement, makes an independent decision in doubtful cases.11 Irena Jakimowiczowa is right when she claims Eastern handicrafts and prints; it was probably used the pastel technique in a natural way both that: there where he purchased his first Japonisme when practising the Pure Form and when working Witkacy defined five basic types which he described items8, which originated his collection of Chinese in his Portrait Company. In the Pure Form period, precisely in the Company’s Rules and Regulations. drawing portraits by Witkacy became as if building a col- and Japanese art. During his subsequent stay in he used pastels to create fantastic, deformed fig- Type A were “titivated” portraits, almost veristic lection, a collection neatly systematised according to the Paris (1899–1900), Weiss had an opportunity to ures, zoomorphic forms, flatly modelled, decora- images which appeared against the background company types depending on their view, according to so- explore Japanese culture deeper thanks to a rich tive, constructing complicated systems of elements. of exotic flora; such portraits cost 350 zlotys. The cial types and simultaneously classified according to im- presentation of Far Eastern art during the World’s These works show a clear affinity with Symbolism, biggest number of portraits were Type B portraits, aginary types with some space reserved for experiments.13 Fair. Upon his return to Poland, he created a series the Young Poland movement and Paul Gauguin’s however, this type had an additional variant of B of artworks visibly carrying the mark of Japanese art. On one hand, they visualise Witkacy’s liter- + d “with bigger emphasis on the character verg- Wyczółkowski, Wyspiański, Weiss and Witkacy, aesthetics.9 This is how he remembers his first en- ary ideas, on the other, they illustrate the very ing on traces of caricature”. This one cost only 150 each of them in a different, masterful way, trans- counter with Japonisme in Paris: texts written by him. They also constitute a pain- zlotys. formed the pastel technique not only into their ar- ful proof of a perfect incompatibility between the Type C also had variants: C + Co, C + Et, C + Eu tistic strategy but also an area of experimentation A style inspired by the Far East was emerging. Aesthet- categorically proclaimed theory and its impossible and Witkacy made them free of charge only for and provocation. ics new for Europe was approaching. The Japanese wood implementation. his friends, usually while under the influence of al- engravings. Wonders of composition, a great taste of col- The one-person S.I. Witkiewicz Portrait Company cohol and drugs (Co stands for cocaine, Et – ether, our, another view of nature. Some European painters made was in operation from 1925 to 1939, and it is diffi- Eu – eucodal, which is a derivative of morphine). their paintings according to the Japanese style, others com- cult to determine how many portraits it produced, During controlled narcotic séances, Witkacy posed most freely, placing, seemingly without premedita- probably several thousand. In 1925, Witkacy gave could draw more than a dozen portraits. Their ap- tion, parts of a figure in a painting as if someone had cut it up oil painting and undertook applied art, i.e. he plication sometimes triggered the appearance of out with scissors. The classic composition style was giving established the Portrait Company. abstract composition, sometimes even the Pure way to the Far Eastern style.10 When creating the concept for his Company, he Form. The artist valued Type D portraits the least, must have been inspired by Roman Jaworski’s they cost only 100 zlotys and he painted them Irrespective of the themes undertaken, be it por- short story entitled Trzecia godzina [The Third when sober, without much enthusiasm. Witkacy traits, nude studies, industrial and urban land- Hour]: used Type E to make portraits of beautiful women, scapes, sketches of birds and animals as well as especially those he fancied himself. Portraits of flowers, Weiss uses pastels masterfully. He synthe- in his prolific youth, he successfully painted aborted foe- children were the resultant of Types B and E and sizes, translates the form into a sign, records vari- tuses, depicted vivisections and skeletons making love and their cost ranged from 150 to 250 zlotys. ous states of a changeable, momentary landscape. dancing. He even exhibited these paintings. At present, he Obviously, Witkacy also painted portraits which He observes Nature closely, recording its tiniest has devoted himself vigorously to applied art. He helps out were combinations of the different types. And al- and seemingly trivial expressions. Weiss uses all the principal, who despises to look at dead bodies, and re- though he always diligently put various additional places him in arranging and decorating catafalques… He information on his works – comments about the has made small artful models according to the Manager’s drugs used or the artist’s mood are next to refer- 8 The collection of Far Eastern art created by Wojciech drawings, carved in wood, which show different types of an ence numbers or funny comments, not all the ab- Weiss has survived until this day. elaborate parade. Like small toys, placed in a separate case breviations can be deciphered. 9 Japanese inspirations manifested in the artistic output of Weiss were researched and described in depth by Renata divided into small compartments, they try to charm every- Weiss, see Idem, Inspiracje japońskie w twórczości Wojciecha body with their cheerful grace. They are added some seri- Weissa [Japanese Inspirations in the Works of Wojciech Weiss] ousness by rather austere labels, placed on the front, with Witkacy’s mastery of the pastel technique al- 12 A. Żakiewicz, „ Ja na krześle siedzący” oraz inne sceny krew [in:] Ten krakowski Japończyk… Inspiracje sztuką Japonii descriptions of what can be purchased and at what cost. lowed him to move freely in any convention and w żyłach mrożące [Me Sitting in a Chair and Other Blood- w twórczości Wojciecha Weissa [This Kraków’s Japanese Man… freezing Scenes], [in:] Witkacy. Psycholizm [Psycholism], Kra- They facilitate deal-making and prevent commonplace Inspirations with Japanese Art in the Works of Wojciech Weiss], ków 2009, p. 275. haggling. There are three categories of ordinary funer- ed. A. Król, Kraków 2008, pp. 37–143. 11 R. Jaworski, Trzecia godzina [The Third Hour], [in:] idem, 13 I. Jakimowicz, Witkacy malarz [Witkacy, The Painter], 10 Szkicownik… [The Sketchbook…], op. cit., p. 22. als… These categories contain specific attributes in dozens Historie maniaków [Stories of Maniacs], Warszawa 1910. Warszawa 1985, p. 73.

16 17 Edyta Ross-Pazdyk

Malarstwo pastelowe i jego wybitni przedstawiciele w Małopolsce

Tradycja techniki pastelu w Polsce sięga końca ny lub akwarela, ale jednocześnie mógł podejmo- sztuki polskiej, należeli między innymi Stanisław biennale pastelu, w których biorą udział bardzo XVII wieku, kiedy to nadworny malarz Jana III wać podobną jak one tematykę: pejzażu, portretu, Wyspiański, Leon Wyczółkowski, Teodor Axen- liczni artyści z kraju i zagranicy. W tym roku Sobieskiego, Jerzy Eleuter Siemiginowski, wyko- martwej natury, kompozycji abstrakcyjnej i ro- towicz, Wojciech Weiss, Witold Wojtkiewicz, Jan imprezie konkursowej i wystawom uczestników nywał pastelem nieznane dziś portrety. Z tego sa- dzajowej, nierzadko o zabarwieniu ekspresyjnym. Stanisławski, Jacek Malczewski i Olga Boznań- biennale towarzyszy wyjątkowa ekspozycja zaty- mego czasu pochodzi również, namalowany przez W XIX wieku po pastel, znakomicie nadający się ska. W dwudziestoleciu międzywojennym popu- tułowana „Ślady na papierze – arcydzieła pastelu”, anonimowego artystę portret króla, który zacho- do malowania z natury, sięgnęli przedstawiciele larność pastelu nieco przygasła, niemniej jednak ukazująca dokonania wybranych polskich paste- wał się w kościele Kapucynów w Warszawie. Po- realizmu, impresjonizmu i postimpresjonizmu, na i w tym okresie technika ta miała swoich wielkich listów tworzących pod koniec XIX i w pierwszej dobnie jak w sztuce innych krajów europejskich, przykład Jean-François Millet, Édouard Manet, twórców, do których zaliczamy Stanisława Igna- połowie XX wieku. Spośród czołowych artystów technika ta zyskała prawdziwe uznanie dopiero Auguste Renoir, Edgar Degas czy Henri Toulouse- cego Witkiewicza czy Zygmunta Waliszewskiego. tego okresu na wystawę wybrano prace tylko w następnym stuleciu, niezwykłą popularność -Lautrec. To właśnie impresjoniści sprawili, że Fakt, że w końcu XIX i na początku XX wieku czterech malarzy: Wyspiańskiego, Wyczółkow- zdobywając właśnie w malarstwie portretowym. pastel bardzo zyskał na znaczeniu. Posługiwali w krakowskim środowisku artystycznym nastąpił skiego, Weissa i Witkiewicza. Wybór ten podyk- Doceniono zalety pasteli, jakimi były: możliwość się nim niemal wszyscy artyści tworzący w tym rozkwit malarstwa pastelowego, które uprawiało towany był oczywiście ich pozycją w rodzimej szybkiego malowania, duży wybór kolorów o wy- kierunku. Dzięki niemu bowiem mogli szybko tak wielu wybitnych malarzy tworzących w duchu kulturze oraz ich artystycznymi osiągnięciami jątkowym, świeżym i subtelnym tonie, który moż- uchwycić ulotne wrażenia, uzyskując jednocze- nowych kierunków artystycznych napływających w tej technice, ale miał również służyć ukazaniu na otrzymać przez wymieszanie barwników z tak śnie niezwykłe efekty kolorystyczne, fakturowe, z zachodniej Europy, sprawił, że Kraków można różnorodności stylowej, formalnej i tematycz- zwanymi wybielaczami, takimi jak kreda czy gips, ekspresyjną i wibrującą linię. Te same wartości ar- nazwać kolebką nowoczesnego malarstwa paste- nej malarstwa pastelowego na przykładzie ich oraz możliwość uzyskiwania efektów fakturowych tystyczne pasteli dostrzegali także polscy malarze lowego. W okresie międzywojennym natomiast, twórczości, w której objawia się cała jego finezja materii przez odpowiednie użycie pastelu. Można przełomu XIX i XX wieku, których sztuka była za sprawą działającej od 1924 roku, słynnej „Fir- i kwintesencja. go było bowiem rozcierać, sproszkować i nakła- inspirowana wpływami symbolizmu, impresjoni- my portretowej S.I. Witkiewicz”, także Zakopane dać pędzlem, malować nim kolejne warstwy na zmu i secesji. Owi artyści, związani z krakowską zajęło ważne miejsce w historii polskiego pastelu. poprzedniej, utrwalonej powierzchni. Wszystkie Akademią Sztuk Pięknych, wynieśli technikę pa- Pozycję Małopolski jako regionu o dużych trady- te elementy sprawiały, że obraz namalowany w tej stelu na wyżyny sztuki. Do grona najwybitniej- cjach uprawiania techniki pastelowej ugruntowu- technice miał zupełnie inne walory niż obraz olej- szych malarzy, których pastele weszły do kanonu ją odbywające się w Nowym Sączu od 1987 roku

Edyta Ross-Pazdyk Historyk sztuki, kierownik działu sztuki Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, opiekun Kolekcji współczesnego pastelu.

18 19 Edyta Ross-Pazdyk

Pastel Painting and Its Eminent Representatives in Małopolska

The tradition of the pastel technique in Poland ours but, at the same time, they could undertake artists, whose pastel works became the icons of tract a big number of artists from both Poland dates back to the late 17th century when Jerzy Eleu- similar themes such as landscapes, portraits, still Polish art, included Stanisław Wyspiański, Leon and abroad. This year, the International Biennial ter Siemiginowski, the court painter of king John lifes, abstract and genre compositions often with Wyczółkowski, Teodor Axentowicz, Wojciech Pastel Contest and Exhibition are accompanied III Sobieski, made pastel portraits which did not an expressive tinge. Weiss, Witold Wojtkiewicz, Jan Stanisławski, by a unique exhibition entitled “Traces on Paper – survive until the present time. A portrait of the In the 19th century, pastel, which proved to be an Jacek Malczewski and Olga Boznańska. During Pastel Masterpieces”, showcasing the achieve- king, painted by an anonymous artist, which can excellent medium to paint en plein air, was the the interwar period, the popularity of pastel sub- ments of selected Polish pastel artists creating be found at the Capuchin Church in Warszawa, medium of choice for representatives of Realism, sided somehow; however, even in that time, this their works in the late 19th century and during also dated back to those times. Similarly to the art Impressionism and Post-Impressionism, such as medium had its own great artists such as Stanisław the first half of the 20th century. From among of other European countries, the pastel medium Jean-François Millet, Édouard Manet, Pierre-Au- Ignacy Witkiewicz or Zygmunt Waliszewski. the leading artists of that period, works of only was not fully recognised until the next century, guste Renoir, Edgar Degas or Henri de Toulouse- Thanks to the fact that the late 19th and early 20th four painters have been selected for the exhibi- when it became particularly popular in portrait -Lautrec. Thanks to the Impressionists, the pastel centuries saw the heyday of the pastel technique tion, namely those of Wyspiański, Wyczółkowski, painting. Artists appreciated the advantages of medium acquired a much more prominent status. in the Kraków artists’ community, with so many Weiss and Witkiewicz. Undoubtedly, the selec- the pastel medium such as the ability to execute Nearly all the artists of this movement used the prominent artists creating works influenced by tion was based on their status in the Polish art a painting fast, the big selection of colours of pastel medium because it allowed them to capture the new artistic trends coming from Western Eu- and their artistic achievements in the pastel me- exceptionally fresh and subtle hues which were fleeting impressions fast and to obtain extraordi- rope, Kraków can now be called the birthplace dium; however, it also served to show the stylistic, obtained by mixing pigments with the so-called nary colour and texture effects and an expressive, of the modern pastel painting. However, in the formal and thematic variety of the pastel medium whiteners such as chalk or gypsum as well as the vibrating line. The same artistic attributes of pas- interwar period, Zakopane also occupied an im- on the example of their artistic output, which ability to obtain texture effects by a special appli- tels were also recognised by Polish painters creat- portant place in the history of the Polish pastel art fully depicts the sophistication and the essence of cation of the pastel stick. Pastel could be spread, ing at the turn of the 19th and 20th centuries, whose due to the famous S.I. Witkiewicz Portrait Com- the pastel medium. crumbled and applied with a brush, it allowed to art was inspired by the influences of Symbolism, pany, established in 1924. apply one layer on top of a previously fixed sur- Impressionism and the Vienna Secession. With The prominent position of the Małopolska Prov- face. All those elements contributed to the fact works of those artists, associated with the Acad- ince as a region with a long pastel tradition has that paintings executed in pastel had totally dif- emy of Fine Arts in Kraków, the pastel medium been strengthened by the pastel biennial exhi- ferent attributes than oil paintings or watercol- reached new artistic heights. The most prominent bitions held in Nowy Sącz since 1987, which at-

Edyta Ross-Pazdyk Art historian, Head of the Art Division of the District Museum in Nowy Sącz, the custodian of the Pastel Art Collection.

20 21 Leon Wyczółkowski Leon Wyczółkowski

1852 Huta Miastkowska (koło Garwolina) – 1936 Warszawa. Born in Huta Miastkowska near Garwolin in 1852; Died in Warszawa in 1936 Malarz, grafik i pedagog. Painter, print artist and lecturer

W latach 1869–1874 uczył się w warszawskiej Klasie Malował sceny rodzajowe, kompozycje historycz- In 1869–1874, he attended the Drawing Class in Wyczółkowski painted genre scenes, historical Rysunkowej u Antoniego Kamieńskiego i Wojcie- ne i symboliczne, martwe natury, portrety i kra- Warszawa, under Antoni Kamieński and Woj- and symbolic compositions, still lifes, portraits cha Gersona, następnie w Monachium (1875–1879), jobrazy. Do arcydzieł należą pastelowe widoki ciech Gerson, and later studied in Munich (1875– and landscapes. His masterpieces include pastel naukę kontynuował krakowskiej Szkole Sztuk Tatr i Karpat Wschodnich. Pozostawił bogatą 1879); he continued his artistic education at the views of the Tatras and the East Carpathians. He Pięknych u Jana Matejki (1877–1879). Wiele po- i wszechstronną spuściznę, obejmującą rozmaite Kraków School of Fine Arts under Jan Matejko left a rich artistic legacy, comprising a variety of dróżował. W latach 1895–1929 mieszkał w Krako- techniki artystyczne (obrazy olejne, pastele, akwa- (1877–1879). He travelled extensively. Between techniques (oil paintings, pastels, watercolours, wie, a od 1929 do śmierci w Poznaniu (z przerwa- rele, rysunki i grafiki), wyróżniającą się nowator- 1895 and 1929, he lived in Kraków, and from 1929 drawings, prints) which are distinctive due to mi) i w Gościeradzu pod Bydgoszczą. skim metodami warsztatowymi, oraz kolekcję tka- until his death, in Poznań and Gościeradz near their novel workmanship as well as a collection W latach 1895–1911 wykładał w krakowskiej Szko- nin dalekowschodnich. Bydgoszcz. of Far Eastern fabrics. le Sztuk Pięknych (od roku 1900 Akademii). Od In 1895–1911, he was a lecturer at the School (as of 1897 roku był członkiem Towarzystwa Artystów 1900, Academy) of Fine Arts in Kraków. In 1897, Polskich „Sztuka”. he became a member of the Sztuka [Art] Society of Polish Artists.

22 23 Portret Celiny Włodzimierskiej | Portrait of Celina Włodzimierska, 1898 Pastel na płótnie welurowym | Pastel on velour canvas; 58 × 78 cm Ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Zabrzu, nr inw. MZ/Sz/47, fot. Bogdan Król Property of the Museum in Zabrze, inventory no. MZ/Sz/47, photo by Bogdan Król

25 Portret prof. Mariana Sokołowskiego | Portrait of Professor Marian Sokołowski, 1908-1911 Anemony | Anemones, 1904 Pastel na papierze | Pastel on paper; 116,5 × 90 cm Pastel na papierze | Pastel on paper 43,5 × 63,5 cm Ze zbiorów Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Collegium Maius, nr inw. 1410/I Kolekcja prywatna Property of the Jagiellonian University Museum, Collegium Maius, inventory no. 1410/I Private collection

26 27 Piwonie białe i czerwone | White and Red Peonies, ok. | approx. 1906 Róże | Roses, ok. | approx. 1906 Pastel na papierze | Pastel on paper; 28,5 × 86,7 Pastel na papierze | Pastel on paper; 28,5 × 27 Kolekcja prywatna Kolekcja prywatna Private collection Private collection

28 29 Kopanie buraków | Digging up Beets Pejzaż | Landscape, 1910 Pastel na papierze | Pastel on paper; 56 × 45 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 38 × 68 cm Ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, nr inw. MSO/S/296 Ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, nr inw. MSO/S/84 Property of the Śląsk Opolski Museum in Opole, inventory no. MSO/S/296 Property of the Śląsk Opolski Museum in Opole, inventory no. MSO/S/84

30 31 Stanisław Wyspiański Stanisław Wyspiański

Urodził się w 1869 roku w Krakowie, tam też zmarł w roku 1907. Born in Kraków in 1869; Died in Kraków in 1907 Był malarzem, grafikiem, scenografem, architektem, dramaturgiem i poetą. Painter, print artist, set designer, architect, playwright and poet

W latach 1884–1885 studiował w krakowskiej Szko- Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów In 1884–1885, he was an auditing student at the warzystwa Lekarskiego [the House of the Physi- le Sztuk Pięknych jako wolny słuchacz, następnie Polskich „Sztuka”, z którym regularnie wystawiał School of Fine Arts in Kraków, and subsequently, cians’ Society]. jako regularny student w latach 1887–1891 i 1894– w kraju i za granicą; w 1905 roku został wybrany in 1887–1891 and from 1894–1895, a regular stu- He co-founded the Sztuka [Art] Society of Polish 1895, między innymi u Floriana Cynka, Izydora jego prezesem. Był współzałożycielem Towarzy- dent under Florian Cynk, Izydor Jabłoński and Artists with which he regularly showed his works Jabłońskiego i Władysława Łuszczkiewicza; spe- stwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Władysław Łuszczkiewicz, among others, with in Poland and abroad and, in 1905, he was elected cjalną uwagę poświęcał mu Jana Matejko. Uczył W 1901 roku odbyła się premiera najbardziej zna- Jan Matejko paying special attention to him. He its President. He was also the co-founder of the się także na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu nej sztuki Wyspiańskiego – Wesela ‒ w Teatrze also studied at the Faculty of Philosophy of the Kraków Heritage Society. In 1901, The Wedding, Jagiellońskiego, gdzie słuchał wykładów z histo- Miejskim w Krakowie, dwa lata później zaś Bole- Jagiellonian University, where he attended lectures Wyspiański’s most famous play, premiered at the rii sztuki, historii Wielkiej Rewolucji Francuskiej, sława Śmiałego. Sztuka ta odniosła wielki sukces, in art history, history of the Great French Revolu- Municipal Theatre in Kraków. In 1903, his next play historii Polski, Rzymu i Niemiec. Studiował twór- ale w Poznaniu ogłoszono zakaz druku i rozpo- tion, as well as history of Poland, Rome and Ger- Boleslaus the Bold premiered and was a great success, czość wielkich mistrzów renesansu: Rafaela, Mi- wszechniania jego dramatów. many. He also studied works of the great masters but in the Prussian-ruled Poznań, a ban on print- chała Anioła i Albrechta Dürera. Pracował także w krakowskiej Akademii Sztuk of Renaissance: Raphael, Michelangelo and Dürer. ing and distributing his plays was imposed. W 1890 roku wyjechał w pierwszą podróż za- Pięknych. In 1890, he left for his first foreign trip, going Wyspiański also worked at the Academy of Fine graniczną, przez Austrię, Włochy, Szwajcarię do W 1900 roku poślubił chłopkę spod Tarnowa, through Austria, Italy, Switzerland to Paris. He Arts in Kraków. In 1900, he married Teofila Py- Paryża. Zwiedził francuskie katedry gotyckie matkę swoich dzieci, Teofilę Pytkównę. visited Gothic cathedrals in Chartres, Rouen, tkówna, a peasant from a village near Tarnów, with w Chartres, Rouen, Reims i Amiens, w podróży Wyspiański, najbardziej wszechstronny artysta Reims and Amiens. He travelled home through whom he had three children. powrotnej do kraju przez Niemcy poznał teatr Młodej Polski, uprawiał rozmaite dziedziny sztu- Germany where he became familiar with Wagne- Wyspiański, the most versatile artist of the Young wagnerowski. W 1891 roku wyjechał na studia do ki: malarstwo, witraż, rzeźbę, typografię książkową, rian theatre. In 1891, he left for Paris to study and Poland movement, took up various kinds of arts: Paryża, gdzie interesował się zarówno klasycznym scenografię, inscenizację, projektował kostiumy became fascinated both by the classical repertoire painting, stained-glass windows, sculpture, book repertuarem teatralnym, jak i awangardowym teatralne. Interesowała go idea gesamtkunstwerk of the Comédie Française and the avant-garde of typography, set design, stage production, and thea- Théâtre d’Art. W 1892 roku wrócił do Krakowa; (całościowego, totalnego dzieła sztuki). the Théâtre d’Art. In 1892, he returned to Kraków tre costume design. He was interested in the idea rok później po raz trzeci odbył podróż do Paryża, Początkowo malował olejno, jednakże głównym and afterwards made his third trip to Paris in the of Gesamtkunstwerk (total, ideal work of art). mieszkał z Józefem Mehofferem, z którym praco- jego medium stały się pastele. Tworzył portrety following year. In Paris, he stayed with Józef Me- In his early period, he painted oil paintings, how- wał nad projektem witraży do katedry lwowskiej. zarówno znanych postaci artystycznego świata hoffer at his atelier. They worked together on the ever, pastel became his main medium. He made Powrócił do Krakowa, gdzie włączył się w życie Krakowa, jak i rodziny (Śpiący Staś, Helenka), kra- stained-glass window designs for the Lviv Cathe- portraits of both famous figures in Kraków’s art- artystyczne miasta. Pracował nad dramatami te- jobrazy (Planty z widokiem na Wawel); arcydziełem dral. ist circles and of family members (Sleeping Staś, atralnymi, witrażami i polichromią do kościoła są jego serie Widok z okna pracowni artysty na kopiec He returned to Kraków, where he became very ac- Helenka), landscapes (Planty Park with a View of Franciszkanów w Krakowie, projektował witraże Kościuszki. W plastycznej twórczości artysty są tively involved in the city’s artistic community. He Wawel Castle) with his masterpiece series entitled do katedry na Wawelu i wystrój Domu Towarzy- widoczne związki z symbolizmem i ekspresjoni- wrote plays for theatre, designed stained-glass win- View of Kościuszko Mound as Seen from the Artist’s stwa Lekarskiego. zmem. dows and polychrome for the Franciscan Church Studio. His artistic output bears signs of his interest in Kraków, designed the stained-glass windows for in Symbolism and Expressionism. the Wawel Cathedral and the interior of Dom To-

32 33 Głowa łabędzia | Head of a Swan Główka dziewczynki | Girl’s Head, 1900 Pastel na papierze | Pastel on paper; 45 × 64 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 32 × 23,8 cm Ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, nr inw. MSO/S/1006 Kolekcja prywatna, fot. Piotr Nosek Property of the Śląsk Opolski Museum in Opole, inventory no. MSO/S/1006 Private collection, photo by Piotr Nosek

34 35 Studium barwne „Łabędzie” | Multicoloured Study “Swans”, 1896 Szkic „Motyle” | Sketch “Butterflies”, 1900 Pastel na papierze | Pastel on paper; 47 × 60 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 42 × 68 cm Ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku MMP/S/3733 Ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku MMP/S/4418 Property of the Mazovian Museum in Płock, inventory no. MMP/S/3733 Property of the Mazovian Museum in Płock, inventory no. MMP/S/4418

36 37 Wojciech Weiss Wojciech Weiss

Urodził się w 1875 roku w Leordzie (Rumunia), zmarł w 1950 w Krakowie. Born in Leorda, Romania, in 1875; Died in Kraków in 1950 Był malarzem, grafikiem, rzeźbiarzem i pedagogiem. Painter, printmaker, sculptor and teacher

Studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych: czajny, trzykrotnie pełnił godność rektora. Wie- He studied at the Kraków School of Fine Arts: he began teaching at the Kraków Academy of w 1891 roku był wolnym słuchaczem, w latach lokrotnie podróżował, między innymi do Włoch, in 1891 as an auditing student and, from 1892 Fine Arts, where he was granted professorship 1892‒1895 uczył się między innymi u Władysława Wiednia i Paryża, także do południowej Francji, to 1895, as a regular student under Władysław in 1913, and served as its Rector three times. He Łuszczkiewicza, Leopolda Löfflera i Jana Matejki, gdzie od 1923 roku spędzał wakacje. Łuszczkiewicz, Leopold Löffler and Jan Mate- made numerous trips, e.g. to Italy, Vienna, Paris a w latach 1895–1899 należał do tak zwanej klasy Od 1898 roku był członkiem Towarzystwa Arty- jko, among others. Between 1895 and 1899, he was and southern France, where he spent his summer mistrzowskiej Leona Wyczółkowskiego. W 1896 ro- stów Polskich „Sztuka”, wystawiał również z wie- enrolled in the so-called Leon Wyczółkowski’s breaks from 1923 on. ku odbył pierwszą podróż po Europie (zwiedził deńskim stowarzyszeniem „Secesja”, w latach master class. In 1896, he went on his first sight- In 1898, Weiss became a member of the Sztuka m.in. Berlin, Drezno, Pragę, i Wiedeń), a rok póź- 1922‒1939 (niemal corocznie) uczestniczył w wy- seeing trip around Europe (visiting such cities as [Art] Society of Polish Artists and also exhibited niej odwiedził po raz pierwszy Paryż. Należał do stawach organizowanych przez Carnegie Institute Berlin, Dresden, Prague and Vienna) and in 1897 his works together with the Vienna Secession As- przyjaciół Stanisława Przybyszewskiego – od roku w Pittsburghu. Wielokrotnie zdobywał nagrody he visited Paris for the first time. He was one sociation. Between 1922 and 1939, (almost every 1898 współpracował z nim jako ilustrator krakow- na wystawach krajowych i zagranicznych (m.in. of Stanisław Przybyszewski’s friends and, start- year) he took part in the art exhibitions organized skiego tygodnika „Życie”. Pod wpływem teorii w 1900 roku złoty medal na Wystawie Światowej ing from 1898, he collaborated with him as an il- by the Carnegie Institute in Pittsburgh. He re- Przybyszewskiego zwrócił się ku problematyce eg- w Paryżu. lustrator of Życie magazine published in Kraków. ceived a large number of prizes at exhibitions held zystencjalnej, ku penetracji psychiki ludzkiej i naj- We wczesnym okresie twórczości malował ekspre- Influenced by Przybyszewski’s theories, Weiss in Poland and abroad (e.g. the Gold Medal at the głębiej skrywanych sfer podświadomości. W latach sjonistyczne portrety i kompozycje fantastyczno- became interested in existential issues, penetra- 1900 World’s Fair in Paris). 1901 i 1902 kontynuował studia malarskie we Flo- -symboliczne. Nieco później zainteresował się ko- tion of the human psyche and the concealed in- In his early period, he painted Expressionist por- rencji i Rzymie. Mieszkał w Krakowie, od 1904 ro- lorem i problematyką czysto malarską. Tworzył nermost layers of the subconscious. In 1901 and traits and symbolic fantasies. Somewhat later, he ku letnie miesiące spędzał we własnym domu idylliczne sceny z życia rodzinnego, słoneczne pej- 1902, he continued his painting studies in Flor- became interested in colour and purely painting is- w Kalwarii Zebrzydowskiej. W 1907 roku rozpo- zaże, portrety, akty i martwe natury, a także sceny ence and Rome. He lived in Kraków, and start- sues. He painted idyllic scenes of family life, sunny czął pracę dydaktyczną w krakowskiej Akademii nawiązujące do antyku i mitologii. ing in 1904, he spent the summer months in his landscapes, portraits, nudes and still lifes, as well Sztuk Pięknych, od roku 1913 jako profesor zwy- own house in Kalwaria Zebrzydowska. In 1907, as scenes referring to antiquity and mythology.

38 39 Portret starej wieśniaczki z Bronowic | Portrait of an Old Peasant Woman from Bronowice, 1897 Pastel na papierze | Pastel on paper; 90 × 63 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

41 Portret dziewczyny z Bronowic | Portrait of a Girl from Bronowice, 1897 Studium młodzieńca | A Study of a Youth, ok. | approx. 1905 Pastel na papierze | Pastel on paper, 89 × 57 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 90 × 63,5 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

42 43 Studium modela męskiego III | A Study of a Male Model III, ok. | approx. 1905 Ogrody Tivoli | Tivoli Gardens, 1902 Pastel na papierze | Pastel on paper; 125 × 90 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 24,5 × 31,5 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

44 45 Ruiny i cyprysy | Ruins and Cypress Trees, 1901 Piazza Santa Annunziata we Florencji | Piazza Santa Annunziata in Florence, 1901 Pastel na papierze | Pastel on paper; 25 × 31 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 25,2 × 32,8 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

46 47 Ogród różany we Florencji | Rose Garden in Florence, 1901 Cyprys o zachodzie słońca | Cypress Tree at Sunset, 1901 Pastel na papierze | Pastel on paper; 32,7 × 41,5 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 32,8 × 25,4 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

48 49 Pomnik Ferdynanda I | Monument of Ferdinand I, Florencja | Florence, 1901 Włoski krajobraz | Italian Landscape, 1902 Pastel na papierze | Pastel on paper; 32,7 × 24,8 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 24,7 × 32,4 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

50 51 Z kawiarni paryskiej | From a Parisian Café, 1900 Para przed kioskiem z afiszami | A Couple in front of a Kiosk with Posters, Paryż | Paris, 1900 Pastel na papierze | Pastel on paper; 23 × 32 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 22,9 × 21,5 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

52 53 Pomidory na łodydze | Tomatoes on a Stem, ok. | approx. 1905 Usychający słonecznik | Withering Sunflower, 1905 Pastel na papierze | Pastel on paper; 36 × 57 Pastel na papierze | Pastel on paper; 80 × 48,5 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

54 55 Altana | Bower, 1902 Strzyżów. Wierzby | Strzyżów. Willows, ok. | approx. 1901 Pastel na papierze | Pastel on paper; 22 × 30,8 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 38 × 58,5 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

56 57 Mielizna | Shoal, 1902 Zakole rzeki | River Bend, 1902 Pastel na papierze | Pastel on paper; 23,5 × 31,7 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 37,7 × 51 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

58 59 Zagajnik | Grove, 1901 Ruiny zamku w Odrzykoniu | Castle Ruins in Odrzykoń, 1901 Pastel na papierze | Pastel on paper; 22,8 × 31,6 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 25,5 × 37,5 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

60 61 Ostańce w Odrzykoniu | Inselbergs in Odrzykoń, 1901 Studium chłopca I | A Study of a Boy I, ok. | approx. 1900 Pastel na papierze | Pastel on paper; 25,5 × 37,2 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 63 × 45,3 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

62 63 Studium chłopca II | A Study of a Boy II, ok. | approx. 1900 Studium dwóch chłopców | A Study of Two Boys, ok. | approx. 1900 Pastel na papierze | Pastel on paper; 45,2 × 32,5 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 63,5 × 45,5 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

64 65 Malwy za oknem | Hollyhocks behind the Window, ok. | approx. 1907 Maryla, Portret Marie Sperling | Maryla, Marie Sperling’s Portrait, ok. | approx. 1916 Pastel na papierze | Pastel on paper; 90 × 63,5 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 26,4 × 41 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

66 67 Renia w słonecznikachn| Renia among Sunflowers, 1907 Malwy i rudbekie | Hollyhocks and Rudbeckias, ok. | approx. 1910 Pastel na papierze | Pastel on paper; 90 × 63 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 69,3 × 50,2 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

68 69 Słoneczniki i jabłonie | Sunflowers and Apple Trees, 1908 Szklana kula | Glass Ball, 1905 Pastel na papierze | Pastel on paper; 90,2 × 62,4 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 37,9 × 28,9 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

70 71 Szklana kula z klasztorem | Glass Ball with a Monastery, 1905 Autoportret | Self-Portrait, ok. | approx. 1900 Pastel na papierze | Pastel on paper; 30 × 30 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 45,3 × 32,2 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

72 73 Kwiaty | Flowers, ok. | approx. 1902 Pejzaż po zachodzie słońca | Landscape after the Sunset, 1910 Pastel na papierze | Pastel on paper; 30 × 30 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 26,4 × 41 cm Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

74 75 Renia śpiąca | Sleeping Renia, 1908 Renia. Przebudzenie | Renia. Awakening, 1908 Pastel na papierze | Pastel on paper; 42 × 62 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 75 × 48 cm Kolekcja prywatna Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa, dep. Private collection Wojciech Weiss Museum Foundation in Kraków

76 77 Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy)

Urodził się w 1885 roku w Warszawie, zmarł w 1939 w Jeziorach (na Polesiu). Born in Warszawa in 1885; Died in Jeziory (Polesia) in 1939 Był malarzem, dramaturgiem, powieściopisarzem, filozofem, fotografikiem, Painter, playwright, novelist, philosopher, photographer, teoretykiem i krytykiem sztuki. art theoretician and art critic

Początkowo kształcił się u swojego ojca – Stani- Ogłosił Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd Initially, he studied under his father, Stanisław, Forms in Painting and the Resultant Misunder- sława, od 1904 roku studiował na Akademii Sztuk nieporozumienia, gdzie sformułował teorię Czystej and, from 1904, he studied at the Academy of standings, in which he formulated his theory of Pięknych w Krakowie u Józefa Mehoffera i Jana Formy w malarstwie. W okresie dwudziestolecia Fine Arts in Kraków under Józef Mehoffer and the Pure Form in painting. During the interwar Stanisławskiego, w 1906 roku poznał Władysła- międzywojennego mieszkał w Zakopanem, inten- Jan Stanisławski. In 1906, he met Władysław period, he lived in Zakopane, taking a very active wa Ślewińskiego i pobierał u niego lekcje. Wiele sywnie uczestnicząc w życiu artystycznym. Ślewiński and became his disciple. He travelled part in artistic life. podróżował po Europie (Wiedeń, Niemcy, Wło- We wczesnym okresie malował pejzaże, martwe extensively around Europe (Vienna, Germany, In his early period, he painted landscapes, still chy, Paryż, Bretania, Londyn). W 1914 roku wy- natury i portrety pod wpływem Ślewińskiego Italy, Paris, Brittany, London). In 1914, he went lifes and portraits influenced by Ślewiński, in jechał ze swoim przyjacielem Bronisławem Mali- i w duchu młodopolskim; następnie w fantastyczno- on a trip to Ceylon and Australia with his friend the Young Poland spirit; subsequently, through nowskim na Cejlon i do Australii, skąd na wieść -groteskowych obrazach i rysunkach doszedł do Bronisław Malinowski, but the news of the out- his fantasy / grotesque paintings, he reached ab- o wybuchu I wojny światowej wrócił do Europy. abstrakcyjnego ekspresjonizmu. W roku 1924 wy- break of the World War I brought him back to stract Expressionism. In 1924, he withdrew from Lata wojenne spędził w Piotrogrodzie jako oficer cofał się z twórczości malarskiej oraz z koncepcji Europe. He spent the war years in St Petersburg creative painting and the Pure Form idea, and ekskluzywnego Pawłowskiego Pułku Lejbgwar- Czystej Formy i założył zarobkową Firmę Portre- as a commissioned officer in the elite Pavlovsky set up the S. I. Witkiewicz Portrait Company, dii. Po powrocie do kraju związał się z grupą Eks- tową „S.I. Witkiewicz”, działającą według specy- Leib Guard Regiment. After his return to Po- rendering services according to a rather peculiar presjonistów Polskich (od 1912 – Formiści Polscy). ficznie ustalonego regulaminu. land, he joined the group of Polish Expressionists set of rules and regulations. (as of 1912, Polish Formists). He published New

78 79 Regulamin Firmy Portretowej

Motto: Regulamin wydrukowany jest w tym celu, aby oszczędzić firmie mówienia po Klient musi być zadowolony. wiele razy tych samych rzeczy. Nieporozumienia wykluczone. § 1. Portrety wytwarza firma w następujących rodzajach: 1. Typ A – rodzaj stosunkowo najbardziej tak zwany wylizany. Odpowiedni raczej dla twarzy kobiecych niż męskich. Wykonanie „gładkie”, z pewnym za- traceniem charakteru na korzyść upiększenia, względnie zaakcentowania „ład- ności”. 2. Typ B – rodzaj bardziej charakterystyczny, jednak bez cienia karykatury. Robota bardziej kreskowa niż typu A, z pewnym odcieniem cech charaktery- stycznych, co nie wyklucza „ładności” w portretach kobiecych. Stosunek do mo- dela obiektywny. 3. Typ B + d – spotęgowanie charakteru graniczące z pewną karykaturalnością. Głowa większa niż naturalnej wielkości. Możliwość zachowania w portretach kobiecych „ładności”, a nawet jej spotęgowania w kierunku pewnego tak zwa- nego demonizmu. 4. Typ C, C + Co, Et, C + H, C + Co + Et itp. – typy te, wykonane przy pomocy C2H5OH i narkotyków wyższego rzędu, obecnie wykluczone. Charak- terystyka modelu subiektywna, spotęgowania karykaturalne tak formalne, jak i psychologiczne niewykluczone. W granicy kompozycja abstrakcyjna, czyli tak zwana Czysta Forma. 5. Typ D – to samo osiągnięcie bez żadnych sztucznych środków. 6. Typ E – i jego kombinacje z poprzednimi rodzajami. Dowolna interpreta- cja psychologiczna według intencji firmy. Efekt osiągnięty może być zupełnie równy wynikowi typów A i B – droga, którą się do niego dochodzi, jest inna, jako też sam sposób wykonania, który może być rozmaity, ale nie przekroczy nigdy granicy (D). Może być również kombinacja E + D na żądanie. Typ E nie zawsze możliwy do wykonania. 7. Typ dziecinny – (B + E) – z powodu ruchliwości dzieci czysty typ B jest przeważnie niemożliwy – wykonanie więcej szkicowe.

W ogóle firma nie zwraca wielkiej uwagi na wykonanie ubrania i akcesoriów. Kwestia tła należy tylko do firmy – żądania w tym względzie nie są uwzględniane.

81 Zależnie od stanu firmy i trudności danej twarzy portret może być wykonany § 9. Firma podejmuje się wykonania portretów poza lokalem firmowym jedynie w jedno, dwa, trzy do pięciu posiedzeń. Przy dużych portretach z rękami lub w wypadkach wyjątkowych (choroba, podeszły wiek itp.), przy czym musi być w całej figurze liczba posiedzeń może dojść i do dwudziestu. Ilość posiedzeń nie zagwarantowana firmie skrytka, w której można by pod kluczem przechowywać przesądza o dobroci wytworu. nieukończony portret.

§ 2. Zasadniczą nowością firmy w stosunku do przyjętych zwyczajów jest moż- § 10. Klienci są obowiązani zjawiać się punktualnie na seanse, gdyż czekanie źle ność odrzucenia portretu przez klienta, jeśli portret czy pod względem wyko- wpływa na nastrój firmy i może źle wpłynąć na wykonanie wytworu. nania, czy podobieństwa nie odpowiada klientowi. Klient płaci wtedy 1/3 ceny, przy czym portret przechodzi na własność firmy. Klient nie ma prawa żądać § 11. Firma udziela rad co do oprawy i pakowania portretów, ale nie podejmuje się zniszczenia portretu. Zasada ta stosuje się oczywiście tylko do typów: A, B i E, takowego. Dyskusja nad oprawą wykluczona. czystych, bez dodatku (D) – to znaczy bez dodatku przesadnej charakterystyki, czyli do tak zwanych typów seryjnych. Zasada ta wprowadzona została dlatego, § 12. Firma zostawia zupełną swobodę co do ubioru modela i stanowczo nie zabiera że nigdy nie wiadomo, czym kogo zadowolnić można. Pożądana jest dokładna głosu w tej sprawie. umowa na tle ściśle określonej decyzji modela co do typu. Album z „próbka- mi” (ale nie „bez wartości”) jest do obejrzenia w lokalu firmowym. Gwarancją § 13. Firma prosi o uważne przestudiowanie regulaminu. Nie mając żadnej egzeku- klienta jest to, że firma we własnym interesie nie wypuszcza utworów mogących tywy, liczy na delikatność i dobrą wolę klientów co do wypełnienia warunków. popsuć jej markę. Może być wypadek, że firma sama nie uzna swego wytworu. Przeczytanie i zgodzenie się na regulamin uważa się [za] równoznaczne z za- warciem umowy. Dyskusja nad regulaminem jest niedopuszczalna. § 3. Wykluczona abso1utnie jest wszelka krytyka ze strony klienta. Portret może się klientowi nie podobać, ale firma nie może dopuścić do najskromniejszych nawet § 14. Umowa na raty lub weksle nie jest wykluczona. Ze względu na niskie i tak uwag bez swego specjalnego upoważnienia. Gdyby firma pozwoliła sobie na ten ceny żądanie ulg nie jest pożądane. Przed zaczęciem portretu klient płaci jedną luksus: wysłuchiwania zdań klientów, musiałaby już dawno zwariować. Na ten trzecią ceny tytułem zadatku. paragraf kładziemy specjalny nacisk, bo najtrudniej jest wstrzymać klienta od zupełnie zbytecznych wypowiedzeń się. Portret jest przyjęty lub odrzucony – tak § 15. Klient dostarczający firmie portrety, czyli tak zwany agent firmy, w razie do- lub nie, bez żadnego umotywowania. Do krytyki należy również konstatowanie starczenia tychże na sumę 100 złotych dostaje jako premię portret własny lub podobieństwa, względnie niepodobieństwa; uwagi co do tła, zakrywanie ręką żądanej osoby w dowolnym typie. części narysowanej twarzy w celu dania do zrozumienia, że ta część właśnie się nie podoba, powiedzenia takie jak: „Jestem za ładna”, „Czy ja jestem taka smut- § 16. Przesyłanie przez firmę dawnym klientom zawiadomień o jej przybyciu do na?”, „To nie jestem ja”, w ogóle wszystko, a to tak pod względem dodatnim, jak danego miejsca nie ma na celu wymuszania na nich nowych portretów, tylko i ujemnym. Po namyśle, ewentualnie poradzeniu się osób trzecich, klient mówi ułatwia zamówienia tychże tym znajomym klientów, którzy na podstawie wi- tak (lub nie) i koniec – po czym podchodzi (lub nie) do tak zwanego okienka dzianych prac mieliby ochotę na coś podobnego. kasowego, to znaczy po prostu wręcza firmie umówioną sumę. Nerwy firmy ze względu na niesłychaną trudność zawodu tejże muszą być szanowane. Warszawa, 1928 r. § 4. Niedozwolone jest pytanie się firmy o jej zdanie o wykonanym portrecie, jako FIRMA „S.I. WITKIEWICZ” też wszelkie rozmowy na temat rysunku znajdującego się w robocie.

§ 5. Firma zastrzega sobie prawo rysowania bez świadków, o ile to jest możliwe.

§ 6. Portrety kobiece z obnażonymi szyjami i ramionami są o jedną trzecią droższe. Każda ręka kosztuje jedną trzecią ceny. Co do portretów z rękami lub w całej figurze – umowy specjalne.

§ 7. Portret nie może być oglądany aż do ukończenia.

§ 8. Technika jest mięszaniną węgla, kredek, ołówka i pastelu. Wszelkie uwagi techniczne są wykluczone, jak również żądanie poprawek.

82 83 Rules and Regulations of the Portrait Company

Motto: These Rules and Regulations are printed in order to save the Company from The Client must be satisfied. explaining the same things many times. Misunderstandings are out § 1. The Company produces portraits of the following types: of the question. 1. Type A – a relatively most titivated type. Appropriate rather for female faces than male ones. “Smooth” execution with a slight loss of character in favour of beautification or emphasis on “prettiness”. 2. Type B – a more character-revealing type; however, without a hint of caricature. The execution more heavily relying on the line than Type A, with a hint of characteristic features, which does not exclude “prettiness” in female portraits. Objective attitude to the model. 3. Type B + d – bigger emphasis on the character verging on traces of caricature. The head bigger than in its natural size. Possibility to retain “prettiness” in female portraits or even to emphasize it towards certain so-called demonism. 4. Type C, C + Co, Et, C + H, C + Co + Et, etc. – these types, executed with the help of C2H5OH and harder drugs, presently impossible. Subjective depict- ion of the model’s characteristics, caricature, formal as well as psychological enhancement not excluded. Abstract composition, i.e. the so-called Pure Form in the background. 5. Type D – the same achieved without the help of any artificial means. 6. Type E – and its combination with the previous types. Free psychological inter- pretation according to the Company’s intentions. The result obtained might be totally the same as the results of Types A & B, however, the way it is achieved is different and so is the method of execution, which may be various but it will never cross the limit (D). It may also be a combination of E + D on demand. It may not always be possible to execute Type E. 7. Children’s Type – (B + E) – due to children’s fidgetiness, the pure Type B por- trait is mostly impossible – more sketchy execution.

In general, the Company does not pay much attention to the execution of cloth- ing and accessories. The issue of the background is entirely up to the Company – demands concerning this issue will not be considered.

85 Depending on the Company’s condition and the difficulty of a given face, the § 7. The portrait cannot be viewed until it is finished. portrait may be executed during one, two or three to five sittings. In the case of big portraits with hands or full-figure portraits, the number of sittings may reach § 8. The technique applied is a mixture of charcoal, crayon, pencil and pastel. Any twenty. The number of sittings does not correspond to the goodness of the end comments on the technique or demands for improvements are forbidden. product. § 9. The Company may agree to execute a portrait outside its premises only in § 2. The main novelty of the Company, as compared to the accepted customs, is exceptional cases (illness, advanced age, etc.); however, the Company must be the possibility to reject the portrait by the client if the portrait does not suit the guaranteed a safe, locked place where the unfinished portrait can be stored. client either with respect to its execution or similarity. In such cases, the Client pays a third of the price but the portrait becomes the property of the Company. § 10. Clients must arrive at sittings on time since waiting has a bad influence on The Client has no right to demand the destruction of the portrait. Obviously, the Company’s mood and may negatively impact the execution of the work. this principle is applicable only to Types: A, B & E, pure, without any addi- tions (D) – it means without adding excessive depiction of characteristic fea- § 11. The Company can advise on portrait framing and packaging but it does not tures, that means to the so-called serial types. This principle was introduced render such services. Discussion concerning framing is out of the question. because one never knows what makes other people satisfied. A detailed con- tract setting out the model’s precisely defined decision as to the portrait type is § 12. The Company leaves the models total freedom concerning their clothing and desired. The album containing samples (but not “without value”) is available for makes absolutely no comments about this issue. viewing at the Company’s premises. The client’s guarantee is the fact that the Company, bearing its own interest in mind, does not produce works that could § 13. The Company asks the clients to study these Rules and Regulations carefully. damage its brand image. There might be a situation where the Company itself Having no executive power, the Company counts on clients’ gentleness and will not accept its own work. goodwill in executing the conditions. Reading and accepting the Rules and Regulations is deemed equivalent to entering into a contract. Discussions about § 3. Any criticism from the Client is strictly forbidden. The client may not like the the contract are unacceptable. portrait but the Company cannot allow any, even the slightest, remarks without its own special authorisation. If the Company had the luxury of listening to § 14. Payment in instalments or by bills of exchange is not excluded. Due to al- clients’ opinions, it would have gone crazy a long time ago. We particularly em- ready low prices, demands concerning discounts are not desired. Before the phasize this clause because it is most difficult to prevent the client from making beginning of work on the portrait, the client pays a third of the price as a down totally useless comments. The portrait is either accepted or rejected – yes or no, payment. without any justification. The criticism also includes commenting on similarity or dissimilarity; comments about the background, covering part of the depicted § 15. The client who commissions portraits for the Company, that means the face with one’s hand to indicate that this is the part that one does not like, Company’s agent, receives his own portrait or a portrait of another person in a saying things such as: “I am too pretty”, “Am I really so sad?” “This is not me” – selected type if he supplies portraits of the value of 100 zlotys. in general, everything both positive and negative. After consideration, or after consulting with third parties, the client says yes (or no) and that’s it, and then § 16. The Company sends to its former clients information on its arrival not in he / she approaches (or does not approach) the so-called Cash Office, i.e. he / order to make them commission new portraits for themselves but to facilitate she hands over the agreed amount of money to the Company. The Company’s commissioning portraits by clients’ friends who, having viewed the Company’s nerves, due to the extreme difficulty of its profession, must be respected. works, would like to have similar ones.

§ 4. It is forbidden to ask the Company for its opinion on the portrait produced as well as to have any conversations about the drawing in progress. Warszawa, 1928 S.I. WITKIEWICZ Portrait Company § 5. The Company reserves the right to draw without witnesses if it is possible.

§ 6. Female portraits with bare necks and shoulders cost a third more. Each arm costs a third of the price. For portraits with arms or full-body portraits – spe- cial contracts.

86 87 Wizja fantastyczna | Fantastic Vision, 1917 Pastel na papierze | Pastel on paper; 51 × 66 cm Ze zbiorów Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, nr inw. MB/S/594 Property of the Podlasie Museum in Białystok, inventory no. MB/S/594

89 Tańczące postacie | Dancing Figures, 1918 Sabat czarownic | Witches’ Sabbath, 1939 Pastel na papierze | Pastel on paper; 48,5 × 63,5 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 49 × 63 cm Ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku, nr inw. MMP/S/3680 Ze zbiorów Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, nr inw. MB/S/1192 Property of the Mazovian Museum in Płock, inventory no. MMP/S/3680 Property of the Podlasie Museum in Białystok, inventory no. MB/S/1192

90 91 Kwiaty | Flowers, 1932 Portret męski w okularach | Portrait of a Man with Glasses, 1922 Pastel na papierze | Pastel on paper; 48,9 × 32,5 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 56,5 × 48,5 cm Ze zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach, nr inw. MŚK/SzG/1289 Ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku, nr inw. MMP/S/3642 Property of the Silesian Museum in Katowice, inventory no. MŚK/SzG/1289 Property of the Mazovian Museum in Płock, inventory no. MMP/S/3642

92 93 Portret kobiety w lokach | Portrait of a Woman with Curls, 1922 Portret dziewczyny | Portrait of a Girl, ok. | approx. 1922 Pastel na papierze | Pastel on paper; 66 × 47,7 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 42,5 × 33 cm Ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku, nr inw. MMP/S/3555 Ze zbiorów Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, nr inw. MB/S/1791 Property of the Mazovian Museum in Płock, inventory no. MMP/S/3555 Property of the Podlasie Museum in Białystok, inventory no. MB/S/1791

94 95 Portret Heleny Rogowskiej-Drebet | Portrait of Helena Rogowska-Drebet, 1938 Portret Henryki Soroko-Labordaire | Portrait of Henryka Soroko-Labordaire, 1929 Pastel na papierze | Pastel on paper; 64 × 50 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 65 × 48 cm Ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, MRA 3698 Ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, nr inw. MRA 3898 Property of the District Museum in Rzeszów, inventory no. MRA 3698 Property of the District Museum in Rzeszów, inventory no. MRA 3898

96 97 Portret Mieczysława Soroko | Portrait of Mieczysław Soroko, 1929 Portret Kazimierza Rudnika | Portrait of Kazimierz Rudnik, 1932 Pastel na papierze | Pastel on paper; 65 × 49 cm Pastel na papierze | Pastel on paper; 62,5 × 47,2 cm Ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, nr inw. MRA 3895 Ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, MRA 4872 Property of the District Museum in Rzeszów, inventory no. MRA 3895 Property of the District Museum in Rzeszów, inventory no. MRA 4872

98 99 Portret prof. Bystronia z fajką | Portrait of Prof. Jan Bystroń with a Pipe, 1929 Portret cioci Gigi | Portrait of Auntie Giga, 1933 Pastel na papierze | Pastel on paper; 62,5 × 47,2 cm Pastel na tekturze | Pastel on cardboard; 71 × 50,5 cm Ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku, nr inw. MMP/S/3707 Ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu, nr inw. MT/M/1160/N, fot. Zbigniew Smoliński Property of the Mazovian Museum in Płock, inventory no. MMP/S/3707 Property of the District Museum in Toruń, inventory no. MT/M/1160/N, photo by Zbigniew Smoliński

100 101 Portret mężczyzny | Portrait of a Man, 1937 Portret Marii Ożyńskiej | Portrait of Maria Ożyńska, 1928 Pastel na papierze | Pastel on paper; 69 × 49 cm Pastel na tekturze | Pastel on cardboard; 64,5 × 48,5 cm Ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, nr inw. MSO/S/835 Ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu, nr inw. MT/M/587/N, fot. Zbigniew Smoliński Property of the Śląsk Opolski Museum in Opole, inventory no. MSO/S/835 Property of the District Museum in Toruń, inventory no. MT/M/587/N, photo by Zbigniew Smoliński

102 103 Wybrana bibliografia / Selected Bibliography

Wojciech Weiss Stanisław Wyspiański Leon Wyczółkowski Stanisław Ignacy Witkiewicz

Juszczak W., Młody Weiss [Young Weiss], Warszawa 1979. Stanisław Wyspiański. Opus magnum, Kraków 2000. Sekuła-Tauer E., Leon Wyczółkowski, Wrocław 2001. Jakimowicz I., Witkacy malarz [Witkacy, The Painter], Warszawa Kossowski Ł., Wojciech Weiss, Kraków 2002. Romanowska M., Stanisław Wyspiański, Kraków 2004. Kulig-Janarek K., Milewska W., Leon Wyczółkowski 1852–1936. 1985. „Piękno do mnie przyszło… Wojciech Weiss. Malarstwo białego Jak meteor… Stanisław Wyspiański (1869–1907). Artyście w setną W 150. rocznicę urodzin artysty [Leon Wyczółkowski 1852–1936. The Piotrowski P., Metafizyka obrazu. O teorii sztuki i postawie arty- okresu 1905–1912 [Beauty Came to Me… Wojciech Weiss, Painting of rocznicę śmierci. Katalog wystawy dzieł ze zbiorów Muzeum Na- Artist’s 150th Birth Anniversary], Kraków 2003. stycznej Stanisława Ignacego Witkiewicza [The Metaphysics of the The White Period 1905–1912], Warszawa 2007. rodowego w Warszawie [Like a Meteor… Stanisław Wyspiański Król A., Wiatr halny. Wrażenia i obrazy z Tatr w malarstwie Picture. On the Art Theory and Artistic Attitude of Stanisław Ignacy Ten krakowski Japończyk… Inspiracje sztuką Japonii w twórczo- (1869–1907). For the 100th Anniversary of the Artist’s Death. The polskim XIX i XX wieku [Halny Wind. The Tatra Impressions and Witkiewicz], Poznań 1985. ści Wojciecha Weissa [This Kraków’s Japanese man… Inspirations Exhibition Catalogue of the Works from the Collection of the Na- Images in the Polish Painting at the Turn of the 19th and 20th Centu- Franczak E., Okołowicz S., Przeciw Nicości. Fotografie Stanisława with Japanese Art in the Works of Wojciech Weiss], red. [ed.] Anna tional Museum in Warszawa], Warszawa 2007. ries], Szczecin – Kraków 2007. Ignacego Witkiewicza [Against Nothingness. Stanisław Ignacy Wit- Król, Kraków, 2008 (zawiera / contents: M. Martini, Drze- Widok z okna pracowni artysty na Kopiec Kościuszki. Inspira- Król A., Japonizm polski [Polish Japonisme], Kraków 2011. kiewicz’s Photographs], Kraków 1986. woryty japońskie Wojciecha Weissa [Japanese Wood Engravings of cje sztuką Japonii w malarstwie Stanisława Wyspiańskiego [View Król A., Wyczół w Japonii. Inspiracje japońskie w twórczości Le- Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885–1939. Katalog dzieł malarskich Wojciech Weiss], s. / pp. 5–36; R. Weiss, Inspiracje sztuką Japo- of Kosciuszko Mound as Seen from the Artist’s Studio. Inspira- ona Wyczółkowskiego [Wyczół in Japan. Japanese Inspirations in the [Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885–1939. Catalogue of Art Works], nii w twórczości Wojciecha Weissa [Japanese Art Inspirations in the tions with Japanese Art in the Painting of Stanisław Wyspiański], Works of Leon Wyczółkowski], Kraków 2012. oprac./ compiled by I. Jakimowicz, przy współpracy / in collabora- Works of Wojciech Weiss], s. / pp. 37–143; B.Kwieciński, “… Ja – syn Kraków 2007 (zawiera / contents: B. Dziechciaruk-Maj, ***, Wokół daru Franciszki i Leona Wyczółkowskich [Around the Dona- tion with A. Żakiewicz, Warszawa 1990. ziemi i duch ziemi…” Wojciecha Weissa podróż na Wschód [I – the Son s. / pp. 7–8; A. Król, Uniwersum interpretacji – Wyspiański i ja- tion of Franciszka and Leon Wyczółkowski], Bydgoszcz 2012. Zgodzińska B., Dziwność istnienia. Witkacy [The Strangeness of of the Land and the Spirit of the Land…” Wojciech Weiss’s Journey to ponizm [Universe of Interpretation – Wyspiański and Japonisme, Existence. Witkacy], Marki 2006. the East], s. / pp. 145–153; Z. Weiss-Nowina Konopka, O erotyce s. / pp. 9–22; B. Romanowicz, Góra Fuji – kult i fascynacja [Mo- Żakiewicz A., Witkacy [1885–1939], Warszawa 2006. kobiecego wizerunku [On the Eroticism of the Female Image], s. / pp. unt Fuji – the Cult and Fascination], s. / pp. 23–40; A. Król, Widok Król A., Obraz świata, który przemija. Inspiracje sztuką Japonii 155–164; A. Król, Czarny Staw – tatrzańskie krajobrazy Wojciecha z okna pracowni artysty na Kopiec Kościuszki [View of Kosciuszko w malarstwie Jana Stanisławskiego i jego uczniów [An Image of Weissa [Czarny Staw – The Tatra Landscapes of Wojciech Weiss], s. Mound as Seen from the Artist’s Studio], s. / pp. 41–48; A. Król, a Floating World. Japanese Art Inspirations in the Paintings of Jan / pp. 165–169; A. Król, Artysta i kolekcjoner. Wojciech Weiss i Feliks Katalog [Catalogue], s. / pp. 49–76; A. Król, Artysta i kolekcjoner. Stanisławski and his Students], Kraków 2007. „Manggha” Jasieński [The Artist and the Collector. Wojciech Weiss Stanisław Wyspiański i Feliks „Manggha” Jasieński [The Artist and Degler J., Witkacego portret wielokrotny [Multiple Portrait of Wit- and Feliks “Manggha” Jasieński], s. / pp. 171–173; R. Weiss, Kalen- the Collector. Stanisław Wyspiański and Feliks “Manggha” Jasień- kacy], Warszawa 2009. darium życia i twórczości [Significant Dates in the Life and Art of ski], s. / pp. 77–82; A. Król, Stanisław Wyspiański. Kalendarium Król A., Hińczowe Stawy Stanisława Ignacego Witkiewicza [Hiń- Wojciech Weiss], s. / pp. 189–210). życia i twórczości [Significant Dates in the Life and Art of Stanisław czowe Ponds by Stanisław Ignacy Witkiewicz], „Tatry” 2010, nr / No. Wojciech Weiss w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, praca Wyspiański], s. / pp. 83–98; B. Romanowicz, Biografie. Katsushi- 1 (31) (zima / winter), s. / pp. 116–117. zbiorowa red. J. Antos i Z. Weiss-Nowina Konopka [Wojciech ka Hokusai i Utagawa Hiroshige [Biographies. Katsushika Hokusai Kroplewska-Gajewska A., Stanisław Ignacy Witkiewicz. Związki Weiss at the Academy of Fine Arts in Kraków] [eds.] J. Antos & and Utagawa Hiroshige], s. / pp. 99–100; Widok z okna pracowni artysty z Toruniem i reprezentacja w zbiorach Muzeum Okręgowe- Z. Weiss-Nowina Konopka, Kraków 2010. artysty na Kopiec Kościuszki: relacje, opinie, wspomnienia [View of go w Toruniu. Przyczynek do badań. [Stanisław Ignacy Witkiewicz, Kosciuszko Mound as Seen from the Artist’s Studio: Accounts, Opi- The Artist’s Ties to Toruń and Representation in the Collection of The nions, Reminiscences], s. / pp. 101–106). District Museum in Toruń. Contribution to the Research], „Rocznik Muzeum Okręgowego w Toruniu” 2011, XVIII / 2009, s. / pp. 63–77. Król A., Firma. Witkiewicz i Syn [Witkiewicz & Son Company], Stalowa Wola 2011.

104 105 „Europejski Festiwal Pasteli – Małopolska VI Międzynarodowe Biennale Pasteli – Nowy Sącz 2013”

“European Pastel Festival – Małopolska 6th International Biennial Pastel Exhibition – Nowy Sącz 2013”

W okresie trwania projektu, w latach 2012–2014, odbędą się następujące In the two years of the project duration, namely from 2012 to 2014, wystawy i wydarzenia: the following exhibitions and events are going to be presented:

• „Kolekcja współczesnego pastelu polskiego” ze zbiorów • “The Collection of Contemporary Pastel Art” of the District Museum Muzeum Okręgowym w Nowym Sączu in Nowy Sącz; • międzynarodowy plener malarsko-fotograficzny „Nowy Sącz 2013” • International Plein-air Painting and Photography Workshop – • międzynarodowa debata o historii techniki pastelu na przełomie “Nowy Sącz 2013”; XIX i XX wieku • International debate devoted to the history of the pastel medium • wystawa historyczna ukazująca dokonania polskich pastelistów at the turn of the 19th century; przełomu XIX i XX wieku • Historical exhibition presenting the achievements of Polish pastel artists • wystawa prac Marka Andały – laureata Grand Prix creating at the turn of the 19th century; V Międzynarodowego Biennale Pasteli – Nowy Sącz 2010 • The exhibition of artworks by Marek Andała – Grand Prix winner • wystawa konkursowa VI Międzynarodowego Biennale Pasteli – of the 5th International Biennial Pastel Exhibition – Nowy Sącz 2010; Nowy Sącz 2013 • Post-contest exhibition of the 6th International Biennial Pastel Exhibition – • wystawa poplenerowa − „Nowy Sącz 2013”, która zostanie Nowy Sącz 2013; zaprezentowana w przestrzeni miejskiej Nowego Sącza • “Nowy Sącz 2013” Post-Plein-air Workshop exhibition which will be presented • pokazy pokonkursowej wystawy VI Międzynarodowego Biennale Pasteli – in the public space of Nowy Sącz; Nowy Sącz 2013 w Krakowie, we Lwowie i na Słowacji. • Post-contest shows of the 6th International Biennial Pastel Exhibition – Nowy Sącz 2013 in Kraków, Lviv and in Slovakia. Wszystkim wystawom i wydarzeniom będą towarzyszyć działania edukacyjne. All the exhibitions and events will be accompanied by educational activities.

106 107 Tytuł Projektu | Project Title Museum in Białystok, District Museum in Rzeszów, District Museum in „Europejski Festiwal Pasteli – Małopolska Toruń, Silesian Museum in Katowice, Śląsk Opolski Museum in Opole, VI Międzynarodowe Biennale Pasteli – Nowy Sącz 2013” Municipal Museum in Zabrze, Mazovian Museum in Płock, Jagiellonian “European Pastel Festival – Małopolska University Museum Collegium Maius. PATRONAT HONOROWY th 6 International Biennial Pastel Exhibition – Nowy Sącz 2013” Bogdan Król s. | p. 23, Piotr Nosek s. | p. 33, Zbigniew Smoliński s. | pp. 97, 99, HONORARY PATRONAGE Pavo s.c. Agencja reklamowa w Płocku [Pavo Advertising Agency in Płock] Tytuł wystawy | Exhibition Title s. | pp. 88, 91, 92, 98 Bogdan Zdrojewski „ Ślady na papierze. Arcydzieła pasteli Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Wyczółkowski • Wyspiański • Weiss • Witkacy” Teksty | Texts Marek Sowa “Traces on Paper. Pastel Masterpieces Anna Król Marszałek Województwa Małopolskiego Wyczółkowski • Wyspiański • Weiss • Witkacy” Edyta Ross-Pazdyk Bogdan Zdrojewski, Minister of Culture and National Heritage Termin wystawy | Exhibition Dates Tłumaczenie na język angielski | Translation into English Marek Sowa, 7 września–1 grudnia 2013 roku Agata Chwastowicz Marshal of Małopolska Province September 7th–December 1st, 2013 Korekta tekstów w języku polskim | Proofreading in Polish PATRONAT ARTYSTYCZNY PARTNERZY PROJEKTU Patroni medialni Miejsce ekspozycji wystawy | Exhibition Venue Maria Szumska ARTISTIC PATRONAGE PROJECT PARTNERS MEDIA PATRONAGE Galeria Dawna Synagoga Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu Former Synagogue Gallery of the Nowy Sącz District Museum Korekta tekstów w języku angielskim | Proofreading in English Akademia Sztuk Pięknych ASPAS Stowarzyszenie Pastelistów Art & Business ul. Berka Joselewicza 12, 33–300 Nowy Sącz Katarzyna Gąsior-Kulasiak im. Jana Matejki w Krakowie Hiszpańskich Arttak tel. fax: +48 18 444 23 70 Jan Matejko Academy of Fine Arts ASPAS Spanish Pastel Society Arteon Organizator Projektu, wydawca katalogu | in Kraków EXIT Kurator wystawy, aranżacja wystaw, redakcja biogramów | Project Organiser, Catalogue Publisher Związek Artystów Rumuńskich Dziennik Polski Exhibition Curator, Exhibition Layout, Biographies Edited by © Galeria Sztuki Współczesnej BWA SOKÓŁ Związek Polskich Artystów Plastyków Oddział w Baia Mare Gazeta Krakowska Anna Król Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ Union of Polish Artists and Designers Romanian Artists’ Union in Baia Mare Sądeczanin Instytucja Kultury Województwa Małopolskiego Tydzień Nowosądecki Kuratorzy współpracujący | Co-operating Curators BWA SOKÓŁ Gallery of Contemporary Art PATRONAT SPECJALNY Lwowska Narodowa Akademia Radio Kraków Edyta Ross-Pazdyk SOKÓŁ Małopolska Culture Centre SPECIAL PATRONAGE Sztuk Pięknych, Ukraina TVP Kraków (Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu | District Museum in Nowy Sącz) Cultural Institution of the Małopolska Province Lviv Academy of Fine Arts, Ukraine NTV Barbara Szafran 33–300 Nowy Sącz, ul. Kościuszki 34 Firma Royal Talens z Holandii RTK (Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu | District Museum in Nowy Sącz) www.bwasokol.pl , www.mcksokol.pl Royal Talens (the Netherlands) Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu District Museum in Nowy Sącz Koordynator Projektu, idea wystawy | Partner projektu, współorganizator wystawy | Firma SAKURA z Japonii Project Coordinator, Idea for the Exhibition Project Partner, Exhibition Co-organiser SAKURA Color Products Stowarzyszenie Pastelistów Polskich Ewa Rams Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu Corporation (Japan) Polish Pastellists Association Instytucja Kultury Województwa Małopolskiego Redakcja katalogu | Catalogue Edited by District Museum in Nowy Sącz Barbara Szafran Cultural Institution of the Małopolska Province ORGANIZATOR Ewa Rams 33–300 Nowy Sącz, ul. Lwowska 3, ORGANISER www.museum.sacz.pl Projekt katalogu | Catalogue Design Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ Magdalena Koziak Druk | Printed by SOKÓŁ Małopolska Culture Centre Drukarnia Goldruk, Nowy Sącz Oddział Galeria Sztuki Współczesnej Fotografie | Photographs www.goldruk.com.pl BWA SOKÓŁ w Nowym Sączu Z archiwum: Fundacji Muzeum Wojciecha Weissa, BWA SOKÓŁ Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, Rok wydania | Year printed Gallery of Contemporary Art in Nowy Sącz Muzeum Okręgowego w Toruniu, Muzeum Śląskiego w Katowicach, 2013 33–300 Nowy Sącz, ul. Kościuszki 34 Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, Muzeum Miejskiego w Zabrzu, www.mcksokol.pl, www.biennalepasteli.pl Muzeum Mazowieckiego w Płocku, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Nakład | Issue Collegium Maius. 200 egz. | copies Z kolekcji prywatnych oraz dzięki uprzejmości Desy w Krakowie. Private collections and courtesy of DESA from Kraków. ISBN 978-83-63341-80-0 From the archives of: Wojciech Weiss Museum Foundation, Podlasie

Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007–2013 The project is co-financed by the European Union through Małopolska Regional Operational Programme for the years 2007–2013

Fundusze Europejskie dla Małopolski European Funds for Małopolska The exhibition entitled “Traces on Paper, Pastel Masterpieces” constitutes a vital Wystawa „Ślady na papierze, arcydzieła pasteli” to bardzo ważna część projektu part of the project entitled “European Pastel Festival, Małopolska – 6th International „Europejski Festiwal Pasteli, Małopolska ‒ VI Międzynarodowe Biennale Pasteli – Biennial Pastel Exhibition – Nowy Sącz 2013”. Nowy Sącz 2013”. The guiding idea behind the exhibition was to present achievements of the Polish Ideą wystawy było zaprezentowanie osiągnięć polskich artystów przełomu XIX artists, creating their works at the turn of the 19th century and in the early 20th centu- i XX wieku związanych z Małopolską i Krakowem, dla których ważnym medium ry, who had connection with Małopolska and Kraków and for whom pastel became malarskim stał się pastel. Wyczółkowski, Wyspiański, Weiss, Witkacy to wybit- an important painting medium. Wyczółkowski, Wyspiański, Weiss and Witkacy are ni polscy artyści, wciąż nie do końca znani współczesnym twórcom pasteli poza prominent Polish painters whose pastel art is not so well-known to contemporary granicami Polski. foreign artists outside Poland. W położonym niedaleko Krakowa Nowym Sączu ponad 20 lat temu powstał po- Twenty years ago, the idea of organising the cyclical pastel exhibitions originated mysł organizowania cyklicznych wystaw pasteli. in Nowy Sącz, a town located not so far from Kraków. Today, this is a recognised Dziś jest to uznane wydarzenie o zasięgu międzynarodowym. W Nowy Sączu event of international dimension. It is in Nowy Sącz where the Polish Pastellists swoją siedzibę ma również Stowarzyszenie Pastelistów Polskich. Association has its registered office. Therefore, the appropriate time and place have Nastał więc odpowiedni moment i kontekst, aby publiczność i środowisko arty- come for the audience and artists associated with the International Biennial Pastel styczne skupione wokół Międzynarodowego Biennale Pasteli mogły poznać część Exhibition to get familiar with some part of the Polish pastel masterpieces which polskich arcydzieł malarstwa pastelowego, które pozwolą zrozumieć nasze ciągłe will allow them to understand our continuing efforts to promote this unique, yet dążenia w promowaniu tej, nie zawsze docenianej, techniki malarskiej. often underestimated, painting technique. Zorganizowanie wystawy w takim jak prezentujemy kształcie nie byłoby możliwe, It would be impossible to organise the exhibition in the format as it is seen today gdyby nie zaangażowanie i pasja kuratora wystawy Pani Anny Król. Pozyskanie without the devotion and passionate efforts of the exhibition curator, Mrs Anna tak ciekawych prac dla tego pokazu jest Jej osobistą zasługą, za co jesteśmy jej Król. The fact that we were able to obtain such an interesting range of pastel works bardzo wdzięczni. for this show is her personal achievement, for which we are very grateful. Dziękujemy za życzliwości Muzeum Mazowieckiemu w Płocku, Muzeum Podla- We would like to express our gratitude to Muzeum Mazowieckie [Mazovian Mu- skiemu w Białymstoku, Muzeum Okręgowemu w Toruniu, Muzeum Okręgowe- seum] in Płock, Muzeum Podlaskie [Podlasie Museum] in Białystok, Muzeum mu w Rzeszowie, Muzeum Miejskiemu w Zabrzu, Muzeum Śląska Opolskiego Okręgowe [District Museum] in Toruń, Muzeum Okręgowe [District Museum] w Opolu, Muzeum Śląskiemu w Katowicach, Fundacji Muzeum Wojciecha Weissa in Rzeszów, Muzeum Miejskie [Municipal Museum] in Zabrze, Muzeum Śląska z Krakowa, a także Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius i ko- Opolskiego [Śląsk Opolski Museum] in Opole and Muzeum Śląskie [Silesian Mu- lekcjonerom prywatnym za udostępnienie swych zbiorów. seum] in Katowice, Fundacja Muzeum Wojciecha Weissa [the Wojciech Weiss Mu- Osobne podziękowania kierujemy również do Muzeum Okręgowego w Nowym seum Foundation] from Kraków as well as Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Sączu, które zechciało się zaangażować w realizację tego pomysłu, udzielając nam Collegium Maius [Jagiellonian University Museum, Collegium Maius] as well as to wsparcia merytorycznego i organizacyjnego. the private collectors for making their collections available to us for this show. We also direct our separate thanks to Muzeum Okręgowe [District Museum] in Ewa Rams Nowy Sącz, which was willing to participate in the implementation of this idea by Koordynator projektu providing us with their factual and organisational support. „Europejski Festiwal Pasteli – Małopolska VI Międzynarodowe Biennale Pasteli – Nowy Sącz 2013” Ewa Rams Project Co-ordinator “European Pastel Festival – Małopolska 6th International Biennial Pastel Exhibition – Nowy Sącz 2013”