STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY JAROSŁAW
CZ ĘŚĆ I UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
Zał ącznik nr 1 Do uchwały Nr…………………………..
Rady Gminy w Jarosławiu z dnia…………………………………….
Wykonanie opracowania
Niniejsze opracowanie zostało wykonane na zlecenie Wójta Gminy Jarosław. Podstaw ę formaln ą stanowi umowa zawarta pomi ędzy Wójtem Gminy Jarosław a Konsorcjum Inplus Sp. z o.o. i BDK s.c. Celem opracowania jest okre ślenie polityki przestrzennej gminy i lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego. Zakres opracowania obejmuje obszar gminy Jarosław.
INPLUS Spółka z o.o. 10-686 Olsztyn Ul. Wilczy ńskiego 25E/216 [email protected] www.inplus.pl
BDK. s.c Biuro Architektoniczno – Urbanistyczne J. Dubowik, Sz. Zabokrzecki, M. Kopli ński 10 – 683 Olsztyn Ul. Wilczy ńskiego 25e/221
Zespół projektowy: Główny Projektant mgr in ż. arch. Marian Kopli ński (upr. urb. Nr 963/89) Projektanci: mgr in ż. Maria Bohutyn mgr in ż. Paweł Góra in ż. Agnieszka Grabowska mgr in ż. Piotr Gromelski mgr in ż. Łukasz Szyma ński in ż. Kamila Walenciak, arch kraj.
2 SPIS TRE ŚCI Wst ęp ...... 7 1 Uwarunkowania wynikaj ące z dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu oraz wynikaj ące ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony ...... 9 1.1 Poło żenie fizyczno - geograficzne i krótka charakterystyka gminy Jarosław ...... 9 1.2 Gmina Jarosław w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego ...... 12 1.3 Sytuacja planistyczna gminy ...... 13 1.3.1 Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego ...... 13 1.3.2 Decyzje o warunkach zabudowy oraz o lokalizacji inwestycji celu publicznego ...... 14 1.4 Struktura osadnicza gminy ...... 17 1.5 Dotychczasowe przeznaczenie terenów ...... 19 1.6 Struktura funkcjonalno - przestrzenna gminy Jarosław ...... 21 1.7 Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony...... 23 1.8 Podsumowanie ...... 25 2 Stan środowiska, w tym stan rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej, wielko ści i jako ści zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego ...... 26 2.1 Rze źba terenu i budowa geologiczna ...... 26 2.2 Wody powierzchniowe ...... 29 2.3 Klimat ...... 30 2.4 Ro ślinno ść , le śna przestrze ń produkcyjna ...... 31 2.5 Świat zwierz ąt ...... 32 2.6 Gleby ...... 33 2.7 Rolnictwo ...... 36 2.7.1 Struktura gospodarstw rolnych ...... 36 2.7.2 Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej ...... 37 2.8 Zasoby i walory przyrodnicze oraz ich ochrona ...... 40
3 2.8.1 Obszary Chronionego Krajobrazu ...... 40 2.8.2 Obszary Natura 2000 ...... 41 2.8.3 Pomniki przyrody ...... 43 2.8.4 Użytki ekologiczne ...... 44 2.8.5 Siedliska przyrodnicze poza obszarami Natura 2000 ...... 44 2.8.6 Lasy ochronne ...... 44 2.8.7 Gleby chronione ...... 45 2.8.8 Korytarze ekologiczne ...... 45 2.8.9 Wnioski i uwagi ...... 46 3 Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej 47 3.1 Rys historyczny ...... 47 3.2 Obiekty wpisane do rejestru zabytków ...... 48 3.3 Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków ...... 49 3.4 Strefy ochrony konserwatorskiej...... 55 3.5 Stanowiska archeologiczne ...... 57 3.6 Zabytkowe cmentarze ...... 68 3.7 Podsumowanie i wnioski ...... 68 4 Uwarunkowania wynikaj ące z warunków i jako ści życia mieszka ńców, w tym ochrony ich zdrowia ...... 69 4.1 Demografia ...... 69 4.1.1 Liczba ludno ści ...... 69 4.1.2 Przyrost naturalny ...... 70 4.1.3 Przyrost rzeczywisty...... 73 4.1.4 Struktura wieku i płci ...... 74 4.2 Wykształcenie ...... 78 4.3 Rynek pracy ...... 79 4.4 Bezrobocie ...... 81 4.5 Infrastruktura społeczna ...... 83 4.5.1 Mieszkalnictwo ...... 83 4.5.2 Ochrona zdrowia ...... 85
4 4.5.3 Oświata ...... 86 4.5.4 Kultura, turystyka i sport ...... 86 4.6 Bud żet gminy...... 87 4.6.1 Dochody bud żetowe...... 88 4.6.2 Wydatki bud żetowe ...... 89 4.7 Wnioski i podsumowanie ...... 91 5 Uwarunkowania wynikaj ące z zagro żenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia ...... 93 5.1 Zagro żenia erozj ą i osuwaniem si ę mas ziemnych ...... 93 5.2 Zagro żenia powodzi ą ...... 93 5.3 Promieniowanie elektromagnetyczne ...... 93 5.4 Hałas ...... 94 5.5 Zagro żenie dla jako ści wód powierzchniowych i podziemnych ...... 96 5.5.1 Wody powierzchniowe ...... 96 5.5.2 Wody podziemne ...... 98 5.6 Zagro żenie dla jako ści powietrza ...... 99 5.7 Podsumowanie i wnioski ...... 101 6 Stan prawny gruntów ...... 103 7 Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporz ądkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami ...... 106 7.1 Komunikacja drogowa ...... 106 7.2 Komunikacja kolejowa ...... 111 7.3 Komunikacja rowerowa ...... 113 7.4 System zaopatrzenia w wod ę ...... 113 7.5 System odprowadzania ścieków ...... 115 7.6 System zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą ...... 118 7.7 System zaopatrzenia w gaz ...... 119 7.8 System zaopatrzenia w ciepło ...... 121 7.9 System przesyłu i łączno ści...... 122 7.10 Gospodarka odpadami ...... 122 5 8 Wyst ępowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odr ębnych ...... 124 9 Uwarunkowania wynikaj ące z wyst ępowania obszarów naturalnych zagro żeń geologicznych ...... 128 10 Uwarunkowania wynikaj ące z wyst ępowania udokumentowanych złó ż kopalin, zasobów wód podziemnych oraz terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odr ębnych ...... 130 10.1 Udokumentowane zło ża kopalin ...... 130 10.2 Zasoby wód podziemnych ...... 130 10.3 Obszary i tereny górnicze ...... 131 11 Uwarunkowania wynikaj ące z potrzeb i mo żliwo ści rozwoju gminy ...... 132 12 Zadania słu żą ce realizacji ponadlokalnych celów publicznych ...... 135 13 Wymagania dotycz ące ochrony przeciwpowodziowej ...... 137 SPIS TABEL...... 139 SPIS WYKRESÓW ...... 140 SPIS RYSUNKÓW ...... 141
6 Wst ęp
Prace nad studium prowadzono na podstawie Uchwały Nr III/28/2008 Rady Gminy w Jarosławiu z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia ,,Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jarosław”. Dotychczasowa wersja studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarosław została sporz ądzona na bazie ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 15 poz. 139 z 1999 r. z pó źn. zm.) i uchwalona uchwał ą nr VII/51/2001 Rady Gminy Jarosław z dnia 21 grudnia 2001 r. Niniejsze opracowanie jest dokumentem planistycznym sporz ądzonym dla obszaru całej gminy wiejskiej, okre ślaj ącym kierunki polityki przestrzennej i lokalne zasady zagospodarowania przestrzennego. Studium wykonano zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.) oraz Rozporz ądzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. Nr 118, poz. 1233). Opracowanie wykonano w formie tekstowej i graficznej. Cz ęść tekstow ą niniejszego opracowania stanowi: • Cz ęść I. Uwarunkowania Zagospodarowania Przestrzennego, stanowi ąca zał ącznik nr 1 do Uchwały Nr…………………………. Rady Gminy w Jarosławiu z dnia………………………………. • Cz ęść II. Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego, stanowi ąca zał ącznik nr 2 do Uchwały Nr…………………………. Rady Gminy w Jarosławiu z dnia……………………………….
Cz ęść graficzn ą niniejszego opracowania stanowi: • Rysunek 1A. Uwarunkowania Zagospodarowania Przestrzennego – Cz ęść Północna. Skala 1:10 000.
7 • Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jarosław. Rysunek 1B. Uwarunkowania Zagospodarowania Przestrzennego – Cz ęść Wschodnia i Południowa. Skala 1:10 000. • Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jarosław. Rysunek 2A. Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego – Cz ęść Północna. Skala 1:10 000. • Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jarosław. Rysunek 2B. Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego – Cz ęść Wschodnia i Południowa. Skala 1:10 000.
8 1 Uwarunkowania wynikaj ące z dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu oraz wynikaj ące ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony
1.1 Poło żenie fizyczno - geograficzne i krótka charakterystyka gminy Jarosław
Gmina Jarosław poło żona jest w północno-wschodniej cz ęś ci województwa podkarpackiego, powiecie jarosławskim. Miasto Jarosław dzieli obszar gminy na dwie cz ęś ci: północno-zachodni ą – poło żon ą w granicach Doliny Dolnego Sanu oraz południowo-wschodni ą – poło żon ą na przeci ęciu trzech krain geograficznych: Doliny Dolnego Sanu, Płaskowy żu Tarnogrodzkiego i Pogórza Rzeszowskiego. Obszar gminy zajmuje powierzchni ę 11 348 ha. Przez obszar przepływa rzeka San, stanowi ąca prawobrze żny dopływ Wisły. Gmina Jarosław graniczy z nast ępuj ącymi jednostkami administracyjnymi: • w granicach powiatu jarosławskiego z gminami: Wi ązownica, Laszki, Radymno, Chłopice, Pawłosiów oraz miastem Jarosław; • z gminami Sieniawa, Try ńcza i Przeworsk, znajduj ącymi si ę w powiecie przeworskim.
9
Rysunek 1. Poło żenie gminy Jarosław na tle województwa podkarpackiego. Źródło: Opracowanie własne.
10
Rysunek 2. Poło żenie gminy Jarosław w powiecie jarosławskim. Źródło: Opracowanie własne.
Na terenie gminy znajduje si ę 13 sołectw, które zamieszkuje 12 755 osób (według danych GUS z 2009 r.). G ęsto ść zaludnienia wynosi 372 osoby na km 2 (przy średniej w województwie 118 osób na km 2). Centrum administracyjne i kulturalne gminy znajduje si ę w mie ście Jarosław. Przez gmin ę przebiegaj ą dwie drogi krajowe. Maj ą one wspólny przebieg w granicach administracyjnych gminy, s ą to: droga krajowa nr 4 oraz droga krajowa nr 77. Ponadto, przez gmin ę biegnie magistrala kolejowa E30, stanowi ąca cz ęść III Europejskiego Korytarza Transportowego. W granicach gminy funkcjonuje system wodoci ągowo-kanalizacyjny. Z sieci wodoci ągowej korzysta około 93% mieszka ńców gminy (4 uj ęcia wody zlokalizowane na terenie gminy). Do sieci kanalizacyjnej podł ączonych jest 11 około 68% mieszka ńców (1 oczyszczalnia ścieków). W gminie funkcjonuje system zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą oraz gaz, a tak że system selektywnej zbiórki odpadów, brak natomiast systemu zaopatrzenia w ciepło.
1.2 Gmina Jarosław w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa wyznacza struktur ę funkcjonalno – przestrzenn ą opart ą na obszarach koncentracji procesów urbanizacyjnych, w tym elementów społeczno – ekonomicznych, osadnictwa, infrastruktury technicznej, w uj ęciu pasmowym, w ęzłowym i strefowym. Układ pasmowy dotyczy sieci osadniczej, infrastruktury technicznej oraz funkcji przemysłowych i usługowych, powstałych w wyniku procesów rozwoju osadnictwa. W układzie tym gmina Jarosław jest elementem pasma centralnego charakteryzuj ącego si ę układem równole żnikowym (od zachodniej Europy do południowo-wschodniej Europy oraz Azji). Układ w ęzłowy porusza tematyk ę aktywno ści społeczno – gospodarczej obejmuj ąc o środki miejskie le żą ce w pasmach układu pasmowego. Na tle województwa podkarpackiego gmina Jarosław stanowi składow ą środkowego pasma aktywno ści społeczno-gospodarczych stanowi ącego element struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa, ł ącz ącego: - aglomeracje miejskie: Wrocław, Katowice, Kraków i Rzeszów, b ędące węzłami rozwoju o znaczeniu krajowym; - miasta: Opole, Tarnów, D ębica, Przeworsk, Jarosław i Przemy śl, zaliczone do w ęzłów regionalnych i subregionalnych. Opisane pasmo stanowi główne uwarunkowanie rozwoju przestrzennego dla gmin wzdłu ż niego usytuowanych. Istotnym uwarunkowaniem w rozwoju województwa podkarpackiego jest s ąsiedztwo aglomeracji krakowskiej, stanowi ące barier ę rozwojow ą dla regionu. Spowodowane jest to wysok ą konkurencyjno ści ą aglomeracji pod wzgl ędem społeczno – gospodarczym, co
12 generuje odpływ ludno ści z gmin le żą cych w granicach województwa podkarpackiego, w tym równie ż gminy Jarosław. Układ sieciowy dotyczy rozmieszczenia i wzajemnych powi ąza ń elementów infrastruktury technicznej (w szczególno ści komunikacyjnej). Ponadto, gmina Jarosław poło żona jest w strefach: produkcji rolnej, gospodarki le śnej, ochrony walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych, ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego, rozwoju turystyki i wypoczynku. Gmina poło żona jest w sąsiedztwie miasta Jarosław stanowi ącego subregionalny o środek rozwoju, pełniącego funkcj ę o środka przemysłowego i aktywnego o środka przedsi ębiorczo ści, a tak że ponadlokalnego o środka rozwoju szkolnictwa wy ższego i średniego. Ze wzgl ędu na licznie wyst ępuj ące zabytki, Jarosław pełni równie ż funkcje o środka o znaczeniu ponadregionalnym. Plan wskazuje równie ż obszary problemowe i konfliktowe:
− obszary zalewowe i zagro żone powodziami;
− obszary istniej ących i potencjalnych osuwisk.
1.3 Sytuacja planistyczna gminy
1.3.1 Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego W granicach gminy Jarosław obowiązuj ą trzy miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. S ą to plany miejscowe przyj ęte nast ępuj ącymi uchwałami (z pó źniejszymi zmianami):
1. Uchwała Nr II/13/2007 Rady Gminy Jarosław z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Jarosław – „Obszar Północ”, która swoim zasi ęgiem obejmuje cz ęś ci miejscowo ści: Wola Buchowska, Wólka Pełki ńska, Pełkinie, Kostków, Le żachów Osada; 2. Uchwała Nr II/14/2007 Rady Gminy Jarosław z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Jarosław – „Obszar Wschód”, która swoim
13 zasi ęgiem obejmuje cz ęś ci miejscowo ści: Zgoda, Surochów, Sobiecin, Koniaczów, Makowisko; 3. Uchwała Nr VI/43/2007 Rady Gminy Jarosław z dnia 28 wrze śnia 2007 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Jarosław – „Obszar Południe”, która swoim zasi ęgiem obejmuje cz ęś ci miejscowo ści: Morawsko, Tuczempy, Munina.
Wraz z przyj ęciem w/w aktów prawa miejscowego, wykazana została ich zgodno ść z dotychczas obowi ązuj ącym studium z 2001 r. W zwi ązku z aktualizacj ą polityki przestrzennej gminy konieczna jest weryfikacja aktualno ści zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w szczególno ści w zakresie: - przeznaczenia terenu na okre ślone cele; - przebiegu granic obszarów szczególnego zagro żenia powodzi ą.
1.3.2 Decyzje o warunkach zabudowy oraz o lokalizacji inwestycji celu publicznego W latach 2005 – 2007 wydano ł ącznie 302 decyzje o warunkach zabudowy. Poni ższy wykres przedstawia ilo ść decyzji wydanych w poszczególnych latach.
14 115 120 111
100 76 80
60
40
20
0 2005 2006 2007
decyzje o warunkach zabudowy
Wykres 1. Decyzje o warunkach zabudowy wydane w latach 2005 – 2007.
Źródło: Opracowanie własne.
W badanym przedziale czasowym liczba wydawanych decyzji wyra źnie wzrosła (z 76 do 115 decyzji). 60% decyzji dotyczyło lokalizacji zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, a pozostała cz ęść - zabudowy gospodarczej. Nale ży zauwa żyć, że w 2007 roku uchwalono trzy miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (dwa w kwietniu i jeden we wrze śniu) obejmuj ące zasi ęgiem wi ększo ść terenów miejscowo ści gminnych. St ąd dane z roku 2007 dotycz ą jedynie przedziału czasowego od pocz ątku roku do wej ścia w życie w/w planów miejscowych. Liczba decyzji wydanych po roku 2007 była niewielka i nie miały one wi ększego wpływu na wy żej przedstawione analizy. Rosn ąca liczba wydawanych decyzji świadczy o zmianach zachodz ących w strukturze przestrzennej gminy spowodowanych zwi ększaniem si ę obszarów zabudowy mieszkaniowej. 15 Kolejny etap analizy dotyczy decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego, których w latach 2005-2007 wydano 42. Poni ższy wykres przedstawia ilo ść decyzji wydanych w poszczególnych latach.
25 22
20
15 10 10 10
5
0 2005 2006 2007
decyzje o lokalizacji inwestycji celu publicznego
Wykres 2. Decyzje o lokalizacji inwestycji celu publicznego wydane w latach 2005 – 2007.
Źródło: Opracowanie własne.
W badanym okresie liczba decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego wzrosła ponad dwukrotnie. Dotyczyły one głównie inwestycji zwi ązanych z budow ą oraz rozbudow ą sieci i urz ądze ń infrastruktury technicznej (elektroenergetycznej, gazowej, wodoci ągowej, kanalizacyjnej), a tak że budowy ko ścioła i domu pogrzebowego. Po roku 2007 w granicach gminy obowi ązywały miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obejmuj ące znaczną cz ęść terenów miejscowo ści gminnych, wi ęc lokalizacje inwestycji w przewa żaj ącej cz ęś ci odbywały si ę w oparciu o ustalenia tych planów. W tym czasie
16 wydawane były jedynie nieliczne decyzje, które nie miały istotnego wpływu na wy żej przedstawione analizy.
Najwi ększa liczba decyzji o warunkach zabudowy, jak równie ż o lokalizacji inwestycji celu publicznego została wydana dla obr ębów znajduj ących si ę bliskim s ąsiedztwie miasta Jarosławia, były to: Munina, Tuczempy, Pełkinie, Wólka Pełki ńska, Makowisko, Surochów, Koniaczów.
1.4 Struktura osadnicza gminy
Na terenie gminy znajduje si ę 13 sołectw zamieszkiwanych przez 13 112 mieszka ńców. Jednostki osadnicze skoncentrowane s ą wzdłu ż głównych szlaków komunikacyjnych gminy. S ą to głównie wsie jednodro żne o zwartej zabudowie zlokalizowanej po obu stronach dróg, czyli tak zwane ulicówki. Układ zabudowy charakteryzuje si ę bardzo niewielkim rozproszeniem. Dominuj ący typ zabudowy wyst ępuj ący w gminie Jarosław to zabudowa zagrodowa, a tak że jednorodzinna wolnostoj ąca zlokalizowana cz ęsto w drugiej linii zabudowy w stosunku do domów mieszkaniowych w zabudowie zagrodowej. Centralnie poło żon ą jednostk ą jest miasto Jarosław znajduj ące si ę poza granicami gminy, lecz pełni ące w opisywanej strukturze o środek administracyjny, edukacyjny oraz społeczno - gospodarczy. Obszar miejski, a tak że szczególne uwarunkowania przyrodnicze (przebieg rzeki, obszary podmokłe) parceluj ą obszar wiejski na trzy cz ęś ci: północno – zachodni ą, północno – wschodni ą oraz południowo – wschodni ą. Sołectwa przynale żą ce do poszczególnych cz ęś ci przedstawia tabela poni żej.
Tabela 1. Schemat struktury osadniczej gminy.
Cz ęść gminy Miejscowo ści
północno – Kostków, Pełkinie, Wólka Pełki ńska, Wola Buchowska, Osada zachodnia Le żachów
północno – Makowisko, Surochów, Koniaczów, Zgoda, Sobiecin wschodnia
17 południowo – Tuczempy, Morawsko, Munina. wschodnia
Źródło: Opracowanie własne
Opisany podział mo żna zaliczy ć do barier rozwojowych, ze wzgl ędu na brak powi ąza ń drogowych pomi ędzy poszczególnymi obszarami. Obecnie jedynym poł ączeniem komunikacyjnym pomi ędzy cz ęś ciami: północn ą a południow ą (wschodni ą i zachodni ą) oraz pomi ędzy cz ęś ciami północno- wschodni ą a północno-zachodni ą, jest droga krajowa nr 4 i 77 (wspólny przebieg) prowadz ąca przez obszar miejski. Ze wzgl ędu na szczególne warunki fizjograficzne i przyrodnicze, nie jest mo żliwe rozwi ązanie polegaj ące na bezpo średnim poł ączeniu drogowym obszarów: północno-wschodniego i południowo-wschodniego.
Do miejscowo ści o najwi ększej liczbie mieszka ńców zaliczy ć mo żna poło żone wzdłu ż dróg krajowych: Munin ę, Pełkinie, Tuczempy, Wólk ę Pełki ńsk ą, a tak że poło żone w sąsiedztwie miasta Jarosław: Makowisko, Morawsko oraz Surochów. Pozostałe miejscowo ści poło żone w północno – zachodniej cz ęś ci gminy nale żą do mniej ludnych jednostek osadniczych.
Tabela 2. Liczba mieszka ńców w jednostkach osadniczych gminy Jarosław
L.p. Nazwa miejscowo ści Liczba mieszka ńców 1 Munina 2 090
2 Pełkinie 1 822
3 Tuczempy 1 686
4 Wólka Pełki ńska 1 468
5 Makowisko 1 279
6 Morawsko 1 049
7 Surochów 1 038
18 Wola 8 Buchowska 807
9 Koniaczów 562
10 Kostków 510
11 Sobiecin 452
12 Zgoda 222 Le żachów 13 Osada 127
RAZEM: 13 112 Źródło: Opracowanie własne
1.5 Dotychczasowe przeznaczenie terenów
W poni ższej tabeli i na wykresie przedstawiono struktur ę u żytkowania gruntów gminy Jarosław.
Tabela 3. Struktura u żytkowania gruntów w gminie Jarosław.
L.p. Wyszczególnienie Powierzchnia [ha] 1 grunty orne 7457,00 2 łąki i pastwiska 2093,00 3 grunty zabudowane i zurbanizowane 561,00 4 grunty rolne zabudowane 394,00 grunty le śne oraz zadrzewione 5 387,00 i zakrzewione 6 sady 122,00 7 grunty pod rowami 104,00 8 grunty pod wodami 103,00 9 nieu żytki 72,00 10 tereny ró żne 53,00 11 grunty pod stawami 2,00 RAZEM: 11 348 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urz ędu Gminy Jarosław.
19 0,91% 0,63%
0,92% 0,47% 1,08% 0,02%
3,47% 3,41% 4,94%
18,44%
65,71%
grunty orne łąki i pastwiska grunty zabudowane i zurbanizowane grunty rolne zabudowane grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione sady grunty pod rowami grunty pod wodami nieu żytki tereny ró żne grunty pod stawami
Wykres 3. Struktura u żytkowania gruntów w gminie Jarosław Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urz ędu Gminy Jarosław.
W strukturze u żytkowania gruntów w gminie Jarosław najwi ększy udział maj ą grunty orne – 65,71%, które wyra źnie dominuj ą nad pozostałymi rodzajami u żytków. Na drugiej pozycji znajduj ą si ę ł ąki i pastwiska – 18,44%. Powierzchnie pozostałych u żytków mieszcz ą si ę w przedziale 0,02% – 4,94%. Najmniejszy udział w strukturze u żytkowania gruntów maj ą grunty pod stawami. Powierzchnia tych u żytków stanowi 0,02 % powierzchni gminy. Grunty zabudowane i zurbanizowane oraz grunty rolne zabudowane zajmuj ą ł ącznie powierzchni ę 955 ha, stanowi ąc około 8,5 % całej powierzchni gminy. Gmina Jarosław jest gmin ą rolnicz ą, co znajduje odzwierciedlenie w powy ższych analizach. Posiada niewielki odsetek terenów le śnych, które łącznie z terenami zadrzewionymi i zakrzewionymi zajmuj ą niewiele ponad 3% powierzchni gminy, czyli o połow ę mniej ni ż tereny zabudowane i zurbanizowane.
20 1.6 Struktura funkcjonalno - przestrzenna gminy Jarosław
Aby wyró żni ć strefy funkcjonalne na danym obszarze, nale ży wzi ąć pod uwag ę uwarunkowania przyrodniczo-kulturowe oraz obecny stan zainwestowania terenu, w tym istniej ące elementy infrastruktury komunikacyjnej i technicznej.
Uwarunkowania przyrodnicze
Na struktur ę środowiska przyrodniczego w gminie Jarosław składaj ą si ę głównie grunty orne stanowi ące ok. 65% powierzchni gminy oraz ł ąki i pastwiska, które zajmuj ą ok. 18% powierzchni gminy. Znaczne obszary ł ąk i miejsc podmokłych wyst ępuj ą w północno-zachodniej cz ęś ci obszaru. Gmina wykazuje si ę niewielk ą lesisto ści ą. Grunty zadrzewione i zakrzewione zajmuj ą ok. 3,5 % powierzchni gminy. Obszar gminy przecina rzeka San wraz z przyległymi do niej obszarami podmokłymi oraz szczególnymi obszarami zagro żenia powodzi ą. Grunty pod wodami zajmuj ą niecały łącznie 1% gruntów w granicach gminy.
Uwarunkowania wynikaj ące z istniej ącej infrastruktury komunikacyjnej i technicznej
Głównym elementem infrastruktury maj ącym wpływ na kształtowanie struktury zagospodarowania przestrzennego s ą drogi krajowe, wokół których koncentruj ą si ę obszary zurbanizowane o funkcji mieszkaniowej oraz usługowej, w tym usług publicznych. Przez gmin ę przebiegaj ą główne sieci przesyłowe (tj. linie elektroenergetyczne wysokiego napi ęcia 750 kV i 110 kV oraz gazoci ągi wysokopr ęż ne), które mo żna zaliczy ć do elementów limituj ących struktur ę przestrzenn ą.
Uwarunkowania wynikaj ące z istniej ącego stanu zainwestowania
Ośrodkiem pełni ącym rol ę o środka kulturowego oraz usługowego na potrzeby gminy Jarosław jest s ąsiaduj ące z ni ą miasto Jarosław. Obszary
21 zabudowane na terenie gminy koncentruj ą si ę wła śnie wokół o środka miejskiego, jak równie ż wzdłu ż dróg krajowych. Wy żej opisane obszary zurbanizowane koncentruj ą si ę w miejscowo ściach: Munina, Tuczempy, Pełkinie, Wólka Pełki ńska, Makowiska, Surochów, Koniaczów.
Podsumowuj ąc, pod wzgl ędem przestrzennym gmina Jarosław podzielona jest na trzy cz ęś ci. Podział ten uwarunkowany jest poło żeniem gminy wzgl ędem miasta Jarosław, a tak że przebiegiem rzeki San. Funkcjonalnie natomiast stanowi jednostk ę, na któr ą składaj ą si ę uzupełniaj ące si ę nawzajem strefy. Sumuj ąc uwarunkowania przestrzenne oraz funkcjonalne wyróżniono komplementarne strefy tworz ące struktur ę funkcjonalno-przestrzenn ą gminy Jarosław, któr ą graficznie przedstawiono na rysunku nr 8.
A) Strefa rozwojowa Strefa obejmuje zasi ęgiem pas terenu poło żony wzdłu ż dróg krajowych nr 4 i 77, w tym bezpo średnie s ąsiedztwo miasta Jarosław. Strefa spełnia funkcje mieszkaniowe, jak równie ż stanowi skupisko funkcji usługowych na szczeblu lokalnym, w tym usług publicznych. Zauwa żalne s ą tu procesy przekształcania si ę zabudowy zagrodowej na inne funkcje, co świadczy o nasilaniu si ę wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich. W zale żno ści od źródła powstawania tych procesów, wyró żniono dwa rodzaje podjednostek: A1 – pasmo aktywno ści społeczno-gospodarczej, A2 – suburbanizacja miasta Jarosław.
B) Strefa rolnicza Strefa obejmuj ąca tereny, na których głównie prowadzona jest działalno ść rolnicza. B1) Strefa ekstensywnej zabudowy Wyst ępuj ąca w granicach strefy zabudowa zagrodowa jest rozproszona i ma charakter ekstensywny. Nie wyst ępuj ą tu wi ększe jednostki osadnicze. B2) Strefa osadniczo - rolnicza 22 W granicach strefy wyst ępuj ą jednostki, które w strukturze osadniczej gminy pełni ą rol ę wi ększych o środków. Skupiaj ą one głównie zabudow ę mieszkaniow ą, ale równie ż zagrodow ą.
C) Strefa przyrodnicza Obejmuje zasi ęgiem tereny u żytkowane rolniczo, jak równie ż podmokłe tereny łąkowe. W granicach strefy wyst ępuj ą jednostki osadnicze, rozmieszczone wzdłu ż głównych ci ągów komunikacyjnych, jak równie ż zabudowa zagrodowa rozproszona.
W ramach ww. stref wyst ępuj ą nast ępuj ące przeznaczenia terenu:
− Obszary zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej jednorodzinnej
− Obszary zabudowy wielorodzinnej
− Obszary zabudowy usługowej
− Obszary zabudowy produkcyjno-usługowej
− Obszary zabudowy produkcyjno-usługowej, w tym produkcji rolnej
− Obszary o funkcji rekreacyjno – sportowej
− Obszary ogrodów działkowych
− Obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej
1.7 Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony
Przez ład przestrzenny (zgodnie z definicj ą zawart ą w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym) należy rozumie ć takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijn ą cało ść oraz uwzgl ędnia w uporz ądkowanych relacjach uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno - gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno – estetyczne. Stan ładu przestrzennego w gminie Jarosław przeanalizowano w oparciu o struktur ę funkcjonalno-przestrzenn ą oraz uwarunkowania wynikaj ące z dotychczasowego przeznaczenia i zagospodarowania terenów. Na podstawie 23 analiz mo żna pozytywnie oceni ć stan ładu przestrzennego gminy Jarosław. Zabudowa skupiona jest wzdłu ż głównych szlaków komunikacyjnych, w miejscowo ściach o ulicowym układzie ruralistycznym. Poza obszarami zwartej zabudowy znajduj ą si ę tereny u żytkowane rolniczo wraz z ekstensywn ą zabudow ą zagrodow ą. Czynnikiem wpływaj ącym negatywnie na stan ładu przestrzennego jest podział przestrzenny gminy na trzy cz ęś ci spowodowany sąsiedztwem miasta Jarosław oraz przebiegiem rzeki San. Struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy jest bardzo czytelna, a pokrycie terenu miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego du że, co przekłada si ę na ści śle okre ślone regulacje zwi ązane z wymogami ładu przestrzennego. Zapisy obowi ązuj ących planów na terenie gminy pozwalaj ą na kształtowanie ładu przestrzennego w sposób gwarantuj ący jego najwy ższ ą jako ść . Ochrona ładu przestrzennego jest niezb ędna, w szczególno ści przy sporz ądzaniu nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego lub w przypadku ich zmiany. Uwzgl ędniaj ąc ochron ę historycznych jednostek struktury osadniczej gminy (obecnie chronionych z tytułu wyznaczonych przez prawo miejscowe stref ochrony konserwatorskiej), nale ży uwzgl ędni ć tak że potrzeby społeczno-gospodarcze mieszka ńców gminy, badaj ąc tendencje ilo ściowe i przestrzenne lokalizowania nowych inwestycji, a tak że wnioski zło żone do procedury planistycznej. W odniesieniu do funkcjonalno ści struktury przestrzennej, wskazane jest, aby kształtowa ć j ą w oparciu o wyra źnie ukształtowane ju ż pasma zainwestowania. Oznacza to wyznaczanie obszarów aktywizacji gospodarczej wzdłu ż głównych ci ągów komunikacyjnych gminy oraz w bliskim s ąsiedztwie miasta Jarosław. Istotnymi uwarunkowaniami, które wpłyn ą na kształtowanie ładu przestrzennego w gminie s ą aspekty środowiskowe, w tym obszary szczególnego zagro żenia powodzi ą, które w przewa żaj ącej cz ęś ci s ą wolne od zabudowy. Nale ży d ąż yć do zachowania obecnego stanu.
24 1.8 Podsumowanie
Dokonuj ąc podsumowania niniejszego rozdziału sformułowano nast ępuj ące wnioski: • Koncentracja zabudowy wzdłu ż głównych ci ągów komunikacyjnych (Munina, Tuczempy, Pełkinie, Wólka Pełki ńska), a tak że w bliskim sąsiedztwie obszaru miejskiego (Surochów, Koniaczów) potwierdza przynale żno ść gminy do środkowego pasma aktywno ści społeczno- gospodarczych ; • Struktura własno ściowa – nale ży przeanalizowa ć obszary b ędące własno ści ą gminy i wskaza ć ich odpowiednie zagospodarowanie; • Istniej ąca struktura osadnicza jest przestrzennie podzielona, brak jest poł ączenia komunikacyjnego; • W ramach ochrony ładu przestrzennego nale ży zwróci ć uwag ę na historyczne jednostki osadnicze oraz na niewielkie rozproszenie obszarów zainwestowanych, a tak że uwzgl ędni ć potrzeby społeczno-gospodarcze mieszka ńców gminy oraz potencjalnych inwestorów; • Du ża powierzchnia gruntów rolnych o dobrych klasach gleb sprzyja rozwojowi rolnictwa, lecz Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego wskazuje, aby cz ęść tych gruntów przeznaczy ć na cele nierolnicze w celu kreowania strefy nasilenia wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich ; • Na terenie wyst ępuje mała ilo ść obszarów le śnych, co sprzyja wprowadzaniu zalesie ń; • Nale ży zweryfikowa ć aktualno ść obowi ązuj ących aktów polityki przestrzennej gminy i wskaza ć obszary dla których niezb ędne jest sporz ądzenie nowych planów miejscowych.
25 2 Stan środowiska, w tym stan rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej, wielko ści i jako ści zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego 1
2.1 Rze źba terenu i budowa geologiczna
Zró żnicowanie rze źby terenu uwarunkowane jest zmianami klimatycznymi i hydrologicznymi w przeszło ści, głównie w czwartorz ędzie, i nadal podlega ewolucji. Dodatkowym czynnikiem mającym wpływ na ukształtowanie powierzchni jest gospodarcza działalno ść człowieka.
1 Rozdział sporządzono w oparciu o zapisy opracowania pn. „Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego do projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarosław na podstawie: F. Pulit. Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Jarosław, Tarnów, 2004 r.”
26
Rys. 4. Regiony geomorfologiczne wg W. Włada
Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Jarosław, 2004 r.
Ró żnorodno ść środowiska geograficznego, widoczna jest w zró żnicowaniu rze źby terenu, budowie geologicznej, pokryw glebowych i szaty ro ślinnej. Środowisko Podgórza Rzeszowskiego jest silnie przeobra żone przez człowieka i działalno ść procesów rze źbotwórczych. W pokryciu terenu przewa żaj ą tereny rolne. Dolina Dolnego Sanu posiada odmienn ą rze źbę i szat ę ro ślinn ą z zachowanymi fragmentami naturalnych biocenoz wodnych, le śnych i półnaturalnymi biocenozami ł ąkowymi. Płaskowy ż Tarnogrodzki wyró żnia si ę odmienno ści ą rze źby, gleb i szat ą ro ślinn ą.
27 Rze źba terenu charakteryzuje si ę niewielkim urozmaiceniem, średnie wysoko ści wynosz ą 170 m n.p.m. (dolina Sanu) – 240 m n.p.m. (okolice Morawska).
Południowo-zachodnia cz ęść gminy le ży w obr ębie Pogórza Rzeszowskiego. Jest to rozległy płaskowy ż pochylaj ący si ę łagodnie w kierunku północno-wschodnim. Nachylenia na terenie gminy, w obr ębie Pogórza s ą zró żnicowane i lokalnie dochodz ą do 12%. Na rysunku studium oznaczono obszary o spadku powy żej 5%, które obejmuj ą głównie południow ą cz ęść gminy (na południe od miejscowo ści Morawsko) oraz w cz ęś ci północnej gminy (na południe od miejscowo ści Pełkinie). Podnó że Karpat obni ża si ę w kierunku doliny Sanu, w okolicach Jarosławia tworzy strom ą kraw ędź 20-30 m ponad płask ą dolin ę Sanu. Dolina rzeki San tworzy szerokie obni żenie, z dominuj ącymi formami geomorfologicznymi, jakimi są: • Terasa zalewowa – wyniesiona od 2-6 m nad średni stan wody w rzece San. Nachylenia w obr ębie terasy s ą niewielkie i nie przekraczaj ą 2%; • Terasa nadzalewowa – jest wzniesiona i lekko nachylona w kierunku rzeki, poprzecinana starorzeczami (spadki 0-2%); • Terasa wysoka – wzniesiona 12-30 m nad średni stan wody w rzece, ma zró żnicowane nachylenia, porozcinana dolinami nieckowatymi i lokalnie wąwozami lessowymi. Granica mi ędzy terasami wysok ą i nadzalewow ą wyst ępuje w postaci kraw ędzi; • Starorzecza – obni żenia dolinowe, o kształcie półkolistym, ró żnym przebiegu i zmiennej gł ęboko ści. S ą podmokłe lub lokalnie wypełnione wod ą. Wysoko ści wzgl ędne w obr ębie Dolnego Sanu kształtuj ą si ę w granicach 170- 210 m n.p.m. Gmina Jarosław le ży w obr ębie jednostki geologicznej Zapadlisko Podkarpackie, któr ą stanowi rów podgórski. Wyst ępuj ące tu zło ża pochodz ą z miocenu i plejstocenu. Utwory mioce ńskie to: gliny zwałowe, piaski i żwiry. Do osadów plejstoce ńskich nale żą utwory eoliczne (lessy) oraz piaski, gliny, pyły
28 wodno-eoliczne oraz osady akumulacji rzecznej. W obr ębie dolin rzecznych, w obni żeniach terenowych i u podnó ży stoków osadziły si ę utwory holoce ńskie – mady rzeczne (gliny, pyły namułów organicznych, torfy).
2.2 Wody powierzchniowe
Gmina Jarosław le ży w dorzeczu Sanu w obr ębie zlewni Wisły. Rzeka San pod wzgl ędem długo ści (443 km) jest szóst ą rzek ą Polski. Spo śród wszystkich karpackich dopływów Wisły posiada najwi ększ ą zlewni ę, licz ącą 16 861 km 2 powierzchni, z czego 14 390 km 2 (85,3%) znajduje si ę w granicach Polski. Zlewnia składa si ę z rzeki San wraz z dopływami: rzek ą Szkło i potokami Rokietnicki Ł ęg i Morawski Ł ęg oraz rzek ą Szewnia. Na odcinku od źródeł do Jarosławia San jest rzek ą o re żimie górskim, odznacza si ę mał ą retencj ą gruntow ą i szybko reaguje na zmian ę zasilania. Zlewnia Sanu większ ą retencj ą odznacza si ę poni żej Jarosławia. Rzeka Szewnia w granicach gminy Jarosław traktowana jest jako urz ądzenie melioracji podstawowych. Szewnia poł ączona jest we wsi Pełkinie kanałami ulgi z Sanem. Dolina rzeki, poza odcinkiem w okolicy wsi Munina Mała, nie jest chroniona wałami. Przy wysokich stanach wód zalewane jest dno doliny, a stopie ń zagro żenia powodzi ą jest bardzo du ży. Na terenie gminy, w obr ębie starorzeczy, wyst ępuj ą obszary stale podmokłe oraz niewielkie zbiorniki wód stoj ących, najcz ęś ciej silnie zaro śni ętych. Sztuczne zbiorniki wodne na terenie gminy w wi ększo ści stanowi ą wyrobiska po eksploatacji kruszywa naturalnego, czego przykładem s ą akweny w Surochowie i Zgodzie, pełni ące funkcje hodowlane i rekreacyjne. Staw we wsi Zgoda poło żony jest w starym meandrze Sanu. Znajduje si ę tu łowisko z polem namiotowym i parkingiem. Stawy spi ętrzone groblami znajduj ą si ę m.in. we wsi Makowisko i Pełkinie.
29 2.3 Klimat
Poło żenie gminy w obr ębie Sandomiersko-Rzeszowskiej dzielnicy rolniczo-klimatycznej warunkuje klimat lokalny, który w podziale Polski na regiony bioklimatyczne nale ży do V-regionu najcieplejszego.
Charakterystyka klimatu lokalnego:
‹ Średnie temperatury: roczna 7,6°C, stycznia -3,6°C, lipca 18,2°C,
‹ Średnia roczna amplituda: 21,8°C,
‹ Średnia roczna suma opadów: 670 mm,
‹ Długo ść okresu wegetacyjnego: 220 - 224 dni,
‹ Długo ść zalegania pokrywy śnie żnej: 70 dni,
‹ Liczba dni z przymrozkami: 119.
Roczne amplitudy powietrza w granicach 21-22°C wskazuj ą na znaczny w skali Polski kontynentalizm klimatu, wynikaj ący z du żej odległo ści od morza. Ujemne średnie dobowe temperatury powietrza notowane s ą w grudniu, styczniu i lutym. Średnie dobowe temperatury wy ższe od średniej rocznej wyst ępuj ą od kwietnia do pa ździernika. Średnie zachmurzenie nale ży do najni ższych w Polsce i wynosi ono 63% pokrycia nieba, co jest kolejn ą cech ą kontynentalizmu klimatu. W zwi ązku z tym stosunkowo najrzadziej w kraju wyst ępuj ą dni pochmurne ( średnio 110 dni), ze stopniem zachmurzenia 8 - 10, a najcz ęś ciej dni pogodne. Rozkład opadów atmosferycznych jest nierównomierny. Maksymalne miesi ęczne sumy opadów (100 mm) wyst ępuj ą w miesi ącach letnich (czerwiec, lipiec, sierpie ń), a najmniejsze (30 mm) w zimie (grudzie ń, stycze ń, luty), co przekłada si ę na stany wody w rzekach. Burze zdarzaj ą si ę 28 - 33 razy w roku, przy czym kilka razy mo że towarzyszy ć im opad gradu. Podstawowym walorem klimatu lokalnego okolic Jarosławia s ą korzystne warunki pogodowe sprzyjaj ące gospodarce rolnej, mieszkalnictwu i ró żnym formom rekreacji.
30 2.4 Ro ślinno ść , le śna przestrze ń produkcyjna
Środowisko przyrodnicze gminy jest urozmaicone pod wzgl ędem florystycznym. Głównym elementem środowiska s ą u żytki rolne, pozostałe to zbiorowiska ł ąkowe, lasy i zbiorowiska wodne, zwi ązane ze starorzeczami. Zbiorowisko ł ąkowe zajmuje ok. 20% powierzchni u żytków rolnych gminy. Najwi ęcej ł ąk wyst ępuje w dolinie Sanu oraz ni ższych partiach Płaskowy żu Tarnogrodzkiego, gdzie licznie wyst ępuj ące torfowiska zmeliorowano i zmieniono na ł ąki i pastwiska. Wśród gatunków ro ślin w zbiorowiskach ł ąkowych, oprócz traw, pojawiaj ą si ę gatunki chronione, takie jak go ździk pyszny, goryczka w ąskolistna i rosiczka okragłolistna. Najcenniejszym składnikiem szaty ro ślinnej s ą ekosystemy le śne. Tworz ą one kilka małych kompleksów, bowiem ogólna powierzchnia le śna w gminie Jarosław wynosi 204 ha, co stanowi 1,8% ogólnej powierzchni gminy. Zbiorowiska le śne s ą rozproszone i wyst ępuj ą w niewielkich skupiskach. S ą to lasy mieszane, z wielogatunkowym drzewostanem zło żonym głównie z sosny, dębu i buka. Nad brzegami rzek rosn ą niewielkie lasy ł ęgowe, wierzbowo- olchowo-topolowe. W południowej cz ęś ci gminy wyst ępuj ą niewielkie skupiska lasów mieszanych jodłowo-bukowych, a tak że płaty buczyny karpackiej. W runie lasów ro śnie wiele gatunków ro ślin chronionych jak: wawrzynek wilczełyko, śnie życa przebi śnieg, bluszcz pospolity i barwinek pospolity. W gminie Jarosław wyst ępuj ą lasy wodochronne stanowi ące południow ą cze ść kompleksu le śnego zlokalizowanego w granicach gminy Wi ązownica (o pow. 96,05 ha, w obr ębie Makowisko). Bioró żnorodno ść w krajobrazie wzbogaca ro ślinno ść wodna naturalnych oczek wodnych (w lasach i na ł ąkach) oraz rosn ąca w stawach hodowlanych, cz ęś ciowo załadowanych i na terenach zabagnionych, okresowo zalewanych. W zbiorowiskach starorzeczy wyst ępuj ą m.in.: tatarak zwyczajny, trzcina pospolita, grzybie ń biały i gr ąż el żółty. Ro ślinno ść ruderalna wykształciła si ę wokół osiedli i zabudowa ń. Wi ększe jej skupienia spotyka si ę tak że wzdłu ż linii komunikacyjnych. Zwykle
31 płaty zbiorowisk ruderalnych nie zajmuj ą wi ększych powierzchni. Do najbardziej rozpowszechnionych na terenie gminy nale ży ro ślinno ść rozwijaj ąca si ę w miejscach zurbanizowanych: na podwórkach, placach budów i poboczach dróg.
2.5 Świat zwierz ąt
Ró żnorodno ść gatunkowa fauny uwarunkowana jest zró żnicowaniem biotopów naturalnych (le śnych i wodnych) półnaturalnych (ł ąk i starorzeczy) oraz użytków rolnych. Wyst ępowanie, ró żnorodno ść i bogactwo fauny gminy zale ży od stopnia zalesienia i intensywno ści gospodarki rolnej. Na terenie gminy Jarosław żyj ą m.in. kret, wiewiórka, nornik zwyczajny, mysz zaro ślowa, zaj ąc szarak, borsuk, kuna le śna i domowa, lis, łasica, łaska, gronostaj, dzik, jele ń, sarna, dzik, wiewiórka, jenot, wydra, łasica, gronostaj . Z ptaków wymieni ć nale ży: bociana białego, cyraneczk ę, kuropatw ę, jarz ąbka, przepiórk ę, ba żanta, kurk ę wodn ą, łysk ę, grzywacza, kwiczoła, sójk ę, srok ę kawk ę, gawrona, wron ę siw ą, wróbla domowego, mazurka, dzi ęcioła du żego, średni i czarnego, myszołowa, dudka, pliszki, wilg ę, słowika, kosa, drozda, bogatk ę, zi ębę, szczygła. W śród ptaków spotka ć mo żna gatunki chronione jak myszołów, jastrz ąb goł ębiarz i puchacz. Ze środowiskiem wodnym zwi ązane s ą gatunki takie jak: perkoz, kaczka krzy żówka, czajka i cyranka. Wody Sanu i jego dopływów zasobne s ą w liczne gatunki ryb, wyst ępuj ą tutaj chronione gatunki takie jak: brzana, kle ń, ukleja, kara ś, pło ć, karp, szczupak i sandacz. Przedstawicieli maj ą tak że płazy: traszka zwyczajna, kumak nizinny, ropucha szara, ropucha zielona, rzekotka. Gady spotykane na terenie gminy to: jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec. Na terenie gminy Jarosław spotka ć mo żna nietoperze takie jak: nocek du ży, nocek Natterera i nocek rudy, które z racji swej po żyteczno ści s ą prawnie chronione.
32 2.6 Gleby
Gmina Jarosław odznacza si ę bardzo dobrymi glebami pod wzgl ędem przydatno ści rolniczej, gdzie niew ątpliwym atutem jest dodatkowo niski poziom ska żenia środowiska naturalnego. Warunki te stwarzaj ą mo żliwo ść rozwoju rolnictwa ekologicznego, a w szczególno ści upraw ro ślin warzywniczych oraz innych wymagaj ących dobrych warunków glebowych. W obr ębie gminy Jarosław mo żna wydzieli ć dwa obszary ró żni ące si ę wyst ępowaniem odmiennych typów gleb: 1. Terasa nadzalewowa i zalewowa Sanu oraz doliny bocznych dopływów , gdzie wytworzyły si ę gleby typu gleb szarych, gleb brunatnych wyługowanych i wła ściwych oraz gleb bielicowych. Niewielkie powierzchnie w wąskich dnach dolin zajmuj ą gleby aluwialne i mady. Lokalnie, w grz ąskich przesi ąkni ętych wod ą dnach dolin oraz w miejscach wysi ęków wodnych, w wyniku nadmiernego i trwałego uwilgocenia wykształciły si ę gleby hydrogeniczne nazywane tak że glebami glejowymi. S ą to gleby do ść żyzne zaliczone do II i III, a lokalnie do IV i V klasy gruntów ornych. Gleby brunatnoziemne – spo śród nich wyst ępuj ą w gminie podtypy gleb brunatnych wła ściwych oraz gleb brunatnych wyługowanych i kwa śnych. Gleby brunatne wła ściwe – odznaczaj ą si ę wyst ępowaniem w ęglanu wapnia ju ż od 40-70 cm. Gleby te wytworzyły si ę w wi ększo ści z utworów lessowych, rzadziej z glin zwałowych oraz piasków naglinowych i naiłowych. Gleby brunatne wyługowane – pod wzgl ędem budowy morfologicznej profilu glebowego s ą podobne do gleb brunatnych wła ściwych, ale ró żni ą si ę od nich wła ściwo ściami chemicznymi i fizyko-chemicznymi. Odczyn tych gleb jest kwa śny lub lekko kwa śny, sporadycznie bardzo kwa śny i wzrasta wraz z gł ęboko ści ą. Omawiane gleby wytworzyły si ę głównie z utworów piaszczystych, cz ęś ciowo z pyłów i glin rzecznych, współczesnych i starych terasów akumulacyjnych. Gleby brunatne kwa śne – wykazuj ą odczyn kwa śny lub bardzo kwa śny w całym profilu, wykształciły si ę przewa żnie z gł ębokich utworów pokrywowych
33 pyłowych i gliniastych, sporadycznie z piasków i częś ciowo z pyłów zwykłych, rzadziej z glin. Gleby bielicoziemne (typy: gleby rdzawe, bielicowe, bielice) powstały z ró żnych skał macierzystych. Proces bielicowania mógł zachodzi ć przede wszystkim pod lasami iglastymi, gdy ż warunkiem decyduj ącym o przebiegu tego procesu była obecno ść ściółki le śnej i jej rozkład. Na obszarach pole śnych, na których rozwin ęła si ę gospodarka rolna proces bielicowania został zahamowany, a gleby te pod wpływem uprawy przekształciły si ę w gleby płowe lub brunatne. W chwili obecnej gleb bielicowych nie spotyka si ę w rolniczym użytkowaniu, znajduj ą si ę one głównie pod lasami. Gleby napływowe (mady) – rozwin ęły si ę przede wszystkim w dolinie Sanu oraz pozostałych wi ększych dolinach rzek i potoków (m. in. Szkło i Szewnia). Są to gleby słabo przewietrzane, zakwaszone i podmokłe, zaj ęte głównie przez użytki zielone. Poszczególne warstwy w omawianych madach maj ą ró żne mi ąż szo ści i ró żny skład. S ą to najlepsze gleby, które zalicza si ę do klas II, IIIa, IIIb, a tylko sporadycznie do klasy I.
2. Podgórze Rzeszowskie i terasa wysoka rzeki San. Wytworzyły si ę tu gleby typu czarnoziemów, gleb szarych, gleb brunatnych wyługowanych i wła ściwych oraz wytworzonych z lessów i deluwiów. Mają one do ść gł ęboki poziom próchniczy, lekkie zakwaszenie i korzystne warunki wodne, s ą bardzo podatne na erozj ę szczególnie na terenach o du żym nachyleniu. Charakteryzuj ą si ę bardzo dobrymi cechami fizyko-mechanicznymi, do ść gł ębokim poziomem próchniczym, lekkim zakwaszeniem i korzystnymi warunkami wodnymi. S ą to gleby sprzyjaj ące uprawom gatunków wymagaj ących. Gleby te s ą zaliczane do I, II, III klasy oraz sporadycznie IV i V klasy gruntów ornych. Gleby płowe – stanowi ą stadium przej ściowe mi ędzy typem gleb bielicowych wła ściwych a typem gleb brunatnych wyługowanych. Wytworzyły si ę pod lasami li ściastymi i mieszanymi z utworów ró żnego pochodzenia geologicznego. Procesowi sprzyja wyst ępowanie skał osadowych, gł ębokich i porowatych, ale nie nadmiernie przepuszczalnych, ubogich w wierzchnich warstwach w węglan 34 wapnia. Skałami macierzystymi gleb płowych s ą głównie gliny zwałowe i utwory pyłowe ró żnego pochodzenia, a niekiedy piaski gliniaste. Czarnoziemy – wykształciły si ę z zasobnych w węglan wapnia skał macierzystych pod wpływem ro ślinno ści ł ąkowo-stepowej, która sprzyja nagromadzeniu si ę próchnicy. Gleby te wytworzyły si ę z lessów, mi ąż szo ść poziomu próchniczego jest zmienna i waha si ę od 35-80 cm, najcz ęś ciej wynosi 50-60 cm. Na terenie gminy Jarosław spotyka si ę czarnoziemy wła ściwe o najwy ższej warto ści rolniczej oraz czarne ziemie zdegradowane o odczynie kwa śnym lub lekko kwa śnym.
Użytki rolne o łącznej powierzchni 10 302 ha stanowi ą 90% ogólnej powierzchni gminy Jarosław. W klasach I-III znajduje si ę 62,4% gruntów, w klasie IV-29,5%, V-6,4% i VI-1,7%.
Tabela 4. Klasyfikacja bonitacji u żytków rolnych w gminie Jarosław Udział w całkowitej Powierzchnia powierzchni u żytków Gmina Klasa gleb [ha] rolnych [%] I 393,7 4 II 1820,6 18,5 III 3926,5 39,9 Jarosław IV 2903 29,5 V 629,8 6,4 VI 167,3 1,7 Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Jarosław na lata 2004 - 2015
35 2.7 Rolnictwo
2.7.1 Struktura gospodarstw rolnych Rolnictwo ulega zmianom i przeobra żeniom. Dost ęp do funduszy unijnych powoduje rozwój i przy śpiesza oraz unowocze śnia procesy modernizacji. Jednym z elementów wpływaj ących na rozwój rolnictwa jest Program Rolno środowiskowy, utworzony w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. W śród najwa żniejszych zadań niniejszego programu jest propagowanie produkcji rolnej opartej na metodach zgodnych z wymogami ochrony środowiska i przyrody. Bior ąc pod uwag ę elementy składowe produkcji rolniczej, wyró żniono w Polsce 4 grupy regionów rolniczych. Gmin ę Jarosław zaliczono do IV Regionu Południowego (Małopolska i Pogórze), który scharakteryzowano jako obszar o najwi ększym rozdrobnieniu agrarnym i nisk ą intensywno ści ą produkcji. W poni ższej tabeli i na wykresie przedstawiono struktur ę obszarow ą gospodarstw rolnych w gminie Jarosław według danych pochodz ących z Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku. Tabela 5. Gospodarstwa rolne w gminie Jarosław.
Powierzchnia Grupy obszarowe Liczba gospodarstw gospodarstw gospodarstw rolnych [szt.] [ha] do 1,00 ha 1 033 553,64 1,01 – 5,00 ha 1 251 3 412,50 5,01 – 10,00 279 1 967,63 10,01 – 20,00 43 618,51 20,01 – 50,00 16 538,77 powy żej 50 7 5 836,40 Razem 2 629 12 373,81 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku.
36
Wykres 4. Gospodarstwa rolne w gminie Jarosław wg grup obszarowych.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku.
W gminie Jarosław najwi ększy odsetek stanowiły gospodarstwa rolne o powierzchni z zakresu 1,01 – 5,00 ha, najmniejszy za ś gospodarstwa rolne powy żej 5,00 ha. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w gminie Jarosław wynosiła 4,71 ha i była wy ższa ni ż średnik wska źnik dla województwa podkarpackiego (3,11 ha) i ni ższa od wska źnika krajowego, utrzymuj ącego si ę wówczas na poziomie 6,58 ha. Średnia wielko ść gospodarstwa rolnego w Unii Europejskiej kształtuje si ę na poziomie około 18,00 ha.
2.7.2 Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Gmina Jarosław szczyci si ę zasobami urodzajnych gleb. W przedziale klas bonitacyjnych I-III znajduje si ę 62,4% u żytków rolnych, w klasie IV - 29,5%. Gleby klas I-III obj ęte s ą ochron ą przed przeznaczeniem na cele nierolnicze. Rolnictwo jest wiod ącą funkcj ą gminy Jarosław. Działalno ść rolnicza jest źródłem zarobkowania dla ponad połowy mieszka ńców gminy. W produkcji
37 ro ślinnej przewa ża uprawa zbó ż, ziemniaków i buraków cukrowych. W produkcji zwierz ęcej dominuje hodowla bydła i trzody chlewnej. Gleby na terenie gminy wykazuj ą zró żnicowanie, jednak dominuj ą gleby w klasach I-IV o wysokim wska źniku waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (wg opracowania IUNG w Puławach) wynosz ącej 85,7 pkt, gdzie w warunkach intensywnej gospodarki wi ększo ści glebom wyst ępuj ącym w gminie mo żna nada ć cechy wysokiej kultury upraw. Jest to cenne uwarunkowanie naturalne dla rozwoju rolnictwa szczególnie specjalistycznego tj. warzywnictwo, sadownictwo i ró żnego rodzaju uprawy specjalistyczne. O warto ści wska źnika zadecydowały tak że naturalne uwarunkowania przyrodnicze, rze źba terenu oraz stosunki wodne i klimat. Analizuj ąc przydatno ść rolnicz ą gleb ornych stwierdza si ę przewag ę kompleksów pszennych nad żytnimi. Na terenie gminy Jarosław podobnie jak na terenie powiatu jarosławskiego przewa żaj ą gleby o odczynie bardzo kwa śnym i kwa śnym. Praktycznie nie wyst ępuj ą gleby o odczynie zasadowym. Gmina posiada korzystne warunki rozwoju rolnictwa, w tym rolnictwa ekologicznego.
Ponadto, do istotnych elementów rolniczej, które nale ży uwzgl ędni ć przy okre ślaniu zasad i kierunków rozwoju rolniczej przestrzeni produkcyjnej, a tak że w wyznaczaniu kierunków zmian w strukturze przestrzennej gminy, nale żą :
° tereny zmeliorowane – wyst ępuj ące głównie w północnej i wschodniej cz ęś ci gminy; ° tereny o spadkach powy żej 5° - zlokalizowane w południowej cz ęś ci gminy. S ą to obszary o silnej erozji powierzchniowej i zmywaniu, co stanowi utrudnienie w lokalizowaniu inwestycji. S ą to najcz ęś ciej obszary gleb lessowych; ° tereny gleb lessowych - Lessy pokrywaj ące Podgórze Rzeszowskie (Pełkinie, Munina, Tuczempy, Morawsko oraz cz ęś ciowo Surochów i Makowisko) charakteryzuj ą si ę skłonno ściami do osiadania, które mo że
38 przej ść w osiadanie zapadowe. Zjawiska te poci ągaj ą za sob ą znaczne szkody budowlane i prowadz ą cz ęsto do zniszczenia obiektu.
W opracowaniu ekofizjograficznym 2 dokonano waloryzacji terenów nale żą cych do rolniczej przestrzeni produkcyjnej pod k ątem lokalizowania inwestycji na przedmiotowych terenach, w zwi ązku z czym otrzymano nast ępuj ące kategorie terenów: A) Tereny wył ączone z zabudowy na podstawie przepisów odr ębnych Tereny wyznaczono w oparciu o informacje na temat przebiegu i lokalizacji obiektów i obszarów, w stosunku do których obowi ązuje zakaz zabudowy na podstawie przepisów odr ębnych w granicach danego obszaru (obiektu), b ądź w pewnej odległo ści od jego granicy. Przedmiotowe obiekty i obszary zostały opisane szczegółowo w cz ęś ci II studium „Kierunki zagospodarowania przestrzennego” (rozdział 2.3 Tereny wskazane do obj ęcia zakazem i ograniczeniami zabudowy i zagospodarowania na podstawie przepisów odr ębnych ).
B) Tereny niekorzystne dla zabudowy ze wzgl ędu na niekorzystne warunki ekofizjograficzne Tereny zostały wyznaczone, bior ąc pod uwag ę uwarunkowania topoklimatyczne, wyst ępuj ące cenne elementy środowiska przyrodniczego do bezwzgl ędnego zachowania i ochrony, a tak że ze wzgl ędu na istniej ące i potencjalne zagro żenia środowiska, nale żą do nich: tereny le śne, w tym lasy ochronne, obszary zadrzewie ń i zakrzewie ń, obszary szczególnego zagro żenia powodzi ą, tereny czynnych osuwisk, tereny o spadkach utrudniaj ących inwestowanie, doliny rzek i cieków wodnych, ponadlokalne i lokalne korytarze
2 „Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego do projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarosław na podstawie: F. Pulit. Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Jarosław, Tarnów, 2004 r.”
39 ekologiczne, grunty organiczne, tereny podmokłe i okresowo zalewane wodami opadowymi, obszary wyst ępowania chronionych siedlisk przyrodniczych, u żytki ekologiczne.
C) Tereny średnio korzystne dla zabudowy i korzystne z ograniczeniami Uwzgl ędnia si ę tu ograniczenia zwi ązane z obszarami chronionymi i potencjalnymi zagro żeniami środowiska. Do opisywanych terenów zaliczono: tereny zmeliorowane, obszary gleb chronionych klas I-III, strefy ochronne uj ęć wody, obszar GZWP, korytarze ekologiczne, tereny gleb lessowych, obszary Natura 2000, obszary chronionego krajobrazu (istniej ące i projektowane), strefy ochrony konserwatorskiej, obszary stanowisk archeologicznych.
D) Tereny korzystne dla zabudowy Zawarte w tej kategorii tereny posiadaj ą korzystne warunki fizjograficzne i topoklimatyczne oraz wykazuj ą brak lub znikomy stopie ń zagro żeń środowiska. Są to pozostałe tereny w granicach gminy (po wył ączeniu terenów opisanych w punktach A, B i C).
2.8 Zasoby i walory przyrodnicze oraz ich ochrona
2.8.1 Obszary Chronionego Krajobrazu Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze wzgl ędu na wyró żniaj ące si ę krajobrazowo obszary o zró żnicowanych ekosystemach chronione ze wzgl ędu na istniej ące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Zagospodarowanie ich powinno zapewni ć stan wzgl ędnej równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych. Czynna ochrona ekosystemów Obszaru, realizowana w ramach racjonalnej gospodarki rolnej i le śnej, polega na zachowaniu ró żnorodno ści biologicznej siedlisk przyrodniczych.
Sieniawski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje obszar o powierzchni 52,408 ha. Obszar ten zlokalizowany jest na terenie gmin: Jarosław i Wi ązownica w powiecie jarosławskim, gmin Stary Dzików i Oleszyce w powiecie lubaczowskim oraz gmin Adamówka, Sieniawa i Try ńcza oraz 40 miasta Sieniawa w powiecie przeworskim. W granicach obszaru znajduj ą si ę nast ępuj ące miejscowo ści poło żone w gminie Jarosław: Le żachów-Osada, Kostków i cz ęść Wólki Pełki ńskiej poło żone w dolinie Sanu (cz ęść lewobrze żna). Sieniawski Obszar Chronionego Krajobrazu został ustanowiony rozporz ądzeniem nr 24 Wojewody Przemyskiego z dnia 5 czerwca 1998r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu województwa przemyskiego. Na mocy Uchwały Nr LII/998/10 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 25 pa ździernika 2010 r., zmieniaj ącej Rozporz ądzenie Nr 66 Wojewody Podkarpackiego z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawie Sieniawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, na terenie Obszaru wprowadzone zostały ograniczenia zwi ązanych z zagospodarowaniem terenu. Projektowany Kuryłowsko – Sieniawsko - Lubaczowski Obszar Chronionego Krajobrazu. W latach 90-tych powstał projekt utworzenia Kuryłowsko - Sieniawsko- Lubaczowskiego OChK, który miałby powsta ć z poł ączenia Sieniawskiego OChK, Kuryłowskiego OChK oraz wł ączenia nowych terenów w gminach: Wielkie Oczy, Lubaczów, Laszki, Wi ązownica, Jarosław, Stary Dzików, Cieszanów. Propozycja ta znalazła si ę w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego z 2002 roku (zał ącznik nr 1 do uchwały Nr XL VIII/522/02 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 30 sierpnia 2002 r.).
2.8.2 Obszary Natura 2000
Natura 2000 Starodub w Pełkiniach (SOO PLH180050)
Jest to proponowany obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty. Propozycja ta obecnie oczekuje na zatwierdzenie przez Komisj ę Europejsk ą i nadanie im statusu obszarów maj ących znaczenie dla Wspólnoty. Obszar usytuowany jest w okolicy Jarosławia, na granicy Pradoliny Podkarpackiej i Doliny Dolnego Sanu. Tworzy go zwarty kompleks ł ąk poło żonych pomi ędzy miejscowo ściami Pełkinie, Ujezna, Jagiełła i Rozbórz. Główny cel ochrony
41 w obszarze stanowi liczna populacja (ponad 1000 osobników) staroduba łąkowego Ostericum palustre .
Obszar Natura 2000 Dolina Dolnego Sanu PLH180020
Jest to proponowany obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty. Propozycja ta obecnie oczekuje na zatwierdzenie przez Komisj ę Europejsk ą i nadanie im statusu obszarów maj ących znaczenie dla Wspólnoty. Nieco ponad połow ę obszaru zajmuj ą siedliska rolnicze, jedn ą czwart ą siedliska ł ąkowe i zaro ślowe, prawie jedn ą pi ątą wody Sanu. Lasy iglaste, li ściaste oraz obszary zantropogenizowane stanowi ą zdecydowan ą mniejszo ść . Obszar obejmuje najbardziej cenne przyrodniczo fragmenty doliny Dolnego Sanu na odcinku Jarosław - uj ście. Dolina dolnego Sanu to druga obok doliny Wisły centralna dolina Kotliny Sandomierskiej. Celem ochrony w obszarze jest zachowanie mozaiki siedliskowej charakterystycznej dla wi ększych dolin rzecznych. Zidentyfikowano tu ł ącznie 14 typów siedlisk przyrodniczych z Zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Najwi ększe znaczenie maj ą: kompleks zbiorowisk przykorytowych (ł ęgi wierzbowe, ziołoro śla i pionierska ro ślinno ść na piaszczystych odsypach i namuliskach).
Obszar Natura 2000 Rzeka San PLH180007
Jest to specjalny obszar ochrony siedlisk o powierzchni 1374,8 ha, poło żony na wysoko ści 175-280 m n.p.m. Obejmuje odcinek środkowego Sanu, du żej podgórskiej rzeki o naturalnych brzegach i słabo przekształconym korycie mi ędzy Sanokiem i Jarosławiem. Wa żna ostoja wielu gatunków ryb cennych z ochroniarskiego i gospodarczego punktu widzenia, zasiedlona m.in. przez zdecydowanie najwi ększ ą w kraju populacj ę kiełbia Kesslera, stanowi ącą przypuszczalnie około 80% całej populacji tego gatunku na obszarze Polski.
42 2.8.3 Pomniki przyrody Na terenie gminy Jarosław zostały obj ęte ochron ą prawn ą pojedyncze drzewa znajduj ące si ę na terenie Pa ństwowego Domu Opieki Społecznej w Pełkiniach. Pomniki te utworzono na mocy zarz ądzenia nr 36/89 Wojewody Przemyskiego z dn. 30.10.1989 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody (Dz. Urz. Woj. Przemyskiego Nr 20, poz. 148).
Tabela 6. Pomniki przyrody na terenie gminy Jarosław
Nr Poło żenie pomnika L.p. Opis pomnika przyrody ewidencyjny przyrody
Wi ąz górski Ulmus Teren Pa ństwowego Domu Montana, o wymiarach: 1 152 Opieki Społecznej obwód – 370 cm, w Pełkiniach wysoko ść 31 m
Daglezja (Jedlica zielona) Teren Pa ństwowego Domu Douglasii faxifolia (dwa 2 153 Opieki Społecznej drzewa), o wymiarach: w Pełkiniach obwód – 250 – 265 cm, wysoko ść – 28 – 29 m
Cis pospolity Taxus Teren Pa ństwowego Domu baccata, o wymiarach: 3 154 Opieki Społecznej obwód – 154 cm, w Pełkiniach wysoko ść – 13 m
Orzech szary (Juglans Teren Pa ństwowego Domu cinera (dwa drzewa), 4 156 Opieki Społecznej o wymiarach: obwód 240 w Pełkiniach i 260 cm, wysoko ść – 18 i 20 m
Źródło: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Jarosław – „Obszar Północ”
43 2.8.4 Użytki ekologiczne Na terenie gminy Jarosław znajduje si ę jeden u żytek ekologiczny ,,Makowieckie”, usytuowany w obr ębie Makowisko, w kompleksie le śnym przy granicy z gmin ą Wi ązownica. Zgodnie z ustaw ą o ochronie przyrody u żytek ekologiczny stanowi pozostało ść ekosystemu, maj ącego znaczenie dla zachowania ró żnorodno ści biologicznej, w tym naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródle śne oczka wodne, k ępy drzew i krzewów, bagna, torfowisk, wydmy, płaty nieu żytkowanej ro ślinno ści, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamie ńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmna żania lub miejsca sezonowego przebywania. Utworzony został Rozporz ądzeniem Wojewody Przemyskiego z dnia 22 lipca 1996 r. na działce nr 138 obr ębu ewidencyjnego Makowisko, powierzchnia 0,41 ha. Ochron ą obj ęto ekosystem bagna śródle śnego z typow ą dla tego środowiska biocenoz ą z ro ślinno ści ą chronion ą. Rosn ą tu: kruszyna, iwa, trzcina, narecznica, turzyca, rosiczka i gr ąż el żółty.
2.8.5 Siedliska przyrodnicze poza obszarami Natura 2000
Na terenie gminy Jarosław wyst ępuj ą chronione siedliska przyrodnicze w ekosystemach le śnych w obr ębie Makowisko. S ą to:
− Gr ąd subkontynentalny - z przewag ą olszy i brzozy,
− Łęgi olszowe, olszowo-jesionowe i jesionowe – z przewag ą olszy.
2.8.6 Lasy ochronne Ustawa o lasach wprowadza w obr ębie terenów le śnych kategori ę lasów ochronnych. W śród lasów ochronnych rozró żnia si ę m.in. lasy glebochronne i wodochronne. Na terenie gminy Jarosław w obr ębie ewidencyjnym Makowisko lasy zaliczone zostały do wodochronnych i zajmuj ą łączn ą powierzchni ę 96,05 ha. Lasy te s ą fragmentem wi ększego kompleksu le śnego w sąsiedniej
44 gminie Wi ązownica. Chroni ą zasoby wód powierzchniowych i podziemnych oraz reguluj ą stosunki hydrologiczne w zlewni. Powy ższe funkcje mo żna utrzyma ć, a nawet wzmocni ć, ł ącz ąc istniej ące obszary le śne w jeden kompleks i zachowanie ci ągło ści ekologicznej, przez zalesienie cz ęś ci obr ębu Makowisko.
2.8.7 Gleby chronione Według przepisów o ochronie gruntów rolnych i le śnych nale ży ogranicza ć do minimum przeznaczania gruntów rolnych na cele nierolnicze. W szczególno ści nale ży chroni ć grunty rolne stanowi ące klasy bonitacyjne I – III, które nale żą do najbardziej warto ściowych. W granicach gminy Jarosław wyst ępuj ą du że zwarte kompleksy gleb o klasach bonitacyjnych I-III.
2.8.8 Korytarze ekologiczne W granicach gminy zlokalizowano nast ępuj ące korytarze ekologiczne:
− mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny sieci ECONET
Obejmuje on zadrzewienia i zakrzewienia nadrzeczne i śródpolne, starorzecza, łąki trwałe i pastwiska trwałe oraz fragmenty ekosystemów le śnych znajduj ących si ę w dolinie Sanu. Ma on szczególne znaczenie orientacyjne w sezonowych migracyjnych przelotach ptaków.
− krajowy korytarz ekologiczny Nizina Sandomierska
Krajowy korytarz ekologiczny Nizina Sandomierska wchodzi w skład głównego (mi ędzynarodowego) korytarza ekologicznego Południowo- Centralnego (KPnC), ł ącz ącego Roztocze z Borami Dolno śląskimi i przechodz ącego przez Puszcz ę Świ ętokrzysk ą, Przedborski i Zał ęcza ński Park Krajobrazowy, Lasy Lublinieckie, Bory Stobrawskie, Lasy Milickie i Dolin ę Baryczy. Obszar terenu gminy, wchodz ący w skład krajowego korytarza ekologicznego to mozaika pól uprawnych, ekosystemów ł ąkowych i le śnych. Przez obszar korytarza przepływa rzeka Szewnia. Du żą cz ęść u żytków zielonych stanowi ą tereny podmokłe, okresowo zalewane wodami opadowymi. Cz ęść terenu to Sieniawski Obszar Chronionego Krajobrazu.
45 − regionalne i lokalne korytarze ekologiczne
Funkcj ę regionalnych korytarzy ekologicznych pełni ą dopływy Sanu: Lubaczówka, Szkło, Ł ęg Rokietnicki, Ł ęg Morawski, a tak że cieki, których koryta zostały technicznie przekształcone jak rzeka Szewnia, a tak że kanały „ulgi". Pozostałe cieki wodne stanowi ą lokalne korytarze ekologiczne.
2.8.9 Wnioski i uwagi Gmina Jarosław jest terenem o zró żnicowanych warunkach geomorfologicznych i fizjograficznych. Południowa cz ęść gminy charakteryzuje si ę bardziej zró żnicowanym ni ż północna ukształtowaniem powierzchni terenu. Przewa żaj ą tu tereny o spadkach powy żej 5 stopni, a tak że wyst ępuj ą w ąwozy lessowe zwi ązane ze zjawiskiem osiadania zapadowego. W tej cz ęś ci gminy dominuj ą równie ż wi ększe zwarte kompleksy gleb o najlepszych klasach bonitacyjnych (klasy I-III). W północnej cz ęś ci gminy przewag ę stanowi ą tereny zmeliorowane. Wyst ępuj ą tu równie ż gleby o dobrych klasach bonitacyjnych jednak wykazuj ą one większe rozproszenie. Przez gmin ę przepływa rzeka San, w zwi ązku z czym, w obr ębie jego starorzeczy, wyst ępuj ą obszary stale podmokłe oraz niewielkie zbiorniki wód stoj ących, najcz ęś ciej silnie zaro śni ętych, co najwyra źniej widoczne jest w północnej oraz wschodniej cz ęś ci gminy. W gminie wyst ępuj ą równie ż zwarte kompleksy le śne oraz formy ochrony przyrody tj. obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, korytarze ekologiczne, u żytki ekologiczne, a tak że cenne siedliska przyrodnicze. Na podstawie powy ższych uwarunkowa ń, opracowanie ekofizjograficzne zinwentaryzowało tereny otwarte pod k ątem lokalizowania inwestycji wyznaczaj ąc nast ępuj ące kategorie terenów: A) Tereny wył ączone z zabudowy na podstawie przepisów odr ębnych; B) Tereny niekorzystne dla zabudowy ze wzgl ędu na niekorzystne warunki ekofizjograficzne; C) Tereny średnio korzystne dla zabudowy i korzystne z ograniczeniami; D) Tereny korzystne dla zabudowy. 46
Waloryzacj ę powinna by ć uwzgl ędniona przy wyznaczaniu nowych terenów pod zabudow ę i zainwestowanie.
3 Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej
3.1 Rys historyczny
Według bada ń archeologicznych, pocz ątki osadnictwa si ęgaj ą epoki neolitu tj. 5000 – 1800 lat p.n.e. Zamieszkiwane były wtedy obszary, które obecnie nale żą do miejscowo ści: Le żachów – Osada, Morawsko, Munina i Tuczempy. Najdawniejszymi mieszka ńcami opisywanych terenów byli my śliwi. Z czasem ludno ść pierwotna została zast ąpiona ludno ści ą track ą o osiadłym trybie życia, która preferowała zaj ęcia rolnicze i pasterstwo. W wielu miejscowo ściach Nadsania m.in. w Le żachowie - Osadzie, Pełkiniach i Tuczempach znaleziono pozostało ści osadnictwa w postaci cmentarzysk ciałopalnych, co świadczy o kulturze prasłowia ńskiej. Około 100 lat p.n.e. teren gminy znalazł si ę w znacznym oddziaływaniu rzymskiego pa ństwa. Wskazuj ą na to liczne w ędrówki kupców greckich i rzymskich na szlaku solno – bursztynowo – bałtycko – czarnomorskim oraz znaleziska monetarne, których najwi ęcej zanotowano w Woli Buchowskiej. Przed powstaniem pa ństwa Piastów tutejsze ziemie zamieszkiwało pa ństwo L ędzian, nale żą ce do grupy plemion polskich. Niejednokrotnie ziemie jarosławskie były n ękane przez Czechów, Rusów, Tatarów i Węgrów, a tak że Szwedów. W 1387 roku ziemia jarosławska przeszła na własno ść rodziny Tarnowskich. W pierwszej połowie XVII w. przez obecne tereny gminy przechodziły liczne burze i po żary. Po tym okresie ziemia jarosławska z ruchliwego o środka handlowego przekształciła si ę w ubogie pa ństwo galicyjskie. Teren obecnej gminy był pod zaborem austriackim. W tym okresie warto zaznaczy ć du ży udział mieszka ńców w powstaniu styczniowym (1863 rok). W czasie I wojny światowej ziemie jarosławskie zostały doszcz ętnie
47 zniszczone. W 1918 roku stały si ę cz ęś ci ą niepodległej Polski. W okresie dwudziestolecia mi ędzywojennego rozwijał si ę radykalny ruch ludowy. Wraz z wybuchem II wojny światowej cały powiat jarosławski został zaj ęty przez wojska niemieckie. Wkrótce na mocy paktu Ribbentrop – Mołotow dokonano podziału Polski. Tereny wschodnie zostały zaj ęte przez wojska sowieckie. Przez rejon jarosławski przebiegała linia demarkacyjna od Przemy śla wzdłu ż Sanu. Obszary za Sanem zostały wł ączone do Zwi ązku Radzieckiego. Pod koniec wojny na ówczesnych terenach rozpocz ęła działalno ść Ukrai ńska Armia Powsta ńcza, która działała do 1947 roku.
3.2 Obiekty wpisane do rejestru zabytków
Na terenie gminy Jarosław znajduj ą si ę obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków: • cerkiew grecko – katolicka, parafia p.w. św. Paraskewy, obecnie ko ściół rzymsko – katolicki parafii p.w. św. Michała Archanioła, mur., 1878, nr rejestru A – 895 w Surochowie; • zespół pałacowo – parkowy w Pełkiniach, w tym: − pałac, murowany, ok. 1661 – 1724, przebud., 1895, rozbud., 1912 – 1913, arch. Franciszek M ączy ński, nr rejestru A – 113 − park, XVI/XVII, przekomponowany na krajobrazowy XX, nr rejestru A – 241; − kapliczka, murowana, XIX/XX w., − 2 piwnice – lodownie, ziem. – murowane, XIX/XX w., − dom ogrodnika, murowany, XIX/XX w., − rz ądcówka, murowana, XIX/XX w., − stajnia, murowana, XIX/XX w., − spichlerz i stodoła, mur., XIX/XX w., − lamus, murowany, XIX/XX w., − figura Matki Boskiej z Dzieci ątkiem, murowany, pocz. XX w; • stanowisko archeologiczne nr 1 w Muninie (AZP 104-83/1), nr rejestru A-567 – osada wczesno średniowieczna;
48 • stanowisko archeologiczne nr 2 w Pełkiniach (AZP102-82/6), nr rejestru A-552 – cmentarzysko kultury łu życkiej oraz punkt osadniczy z OWR, wczesnego średniowiecza i ślad osadnictwa kultury ceramiki sznurowej.
3.3 Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków
Na terenie gminy Jarosław znajduj ą si ę obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków. Poni żej wymieniono zabytki ewidencyjne zlokalizowane w poszczególnych sołectwach:
I. Koniaczów • kapliczka, drewn., XVIII, przebud. ok. 1914, remont 1918, nr działki ewidencyjnej 320 • dom nr 44, drewn., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 265
II. Kostków
• dom nr 16, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 945 • dom nr 17, drewn., 1920 r., nr działki ewidencyjnej 950 • dom nr 58, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1124 • dom nr 63, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 275 • dom nr 69, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1000/2 • dom nr 74, drewn., 1 ćw. XX w., 1000/2 • dom nr 82, drewn., 1928 r., nr działki ewidencyjnej 1000/2
III. Makowisko • cerkiew grecko – katolicka parafia p.w. Trójcy Świ ętej, ob. ko ściół rzymsko – katolicki parafii p.w. Trójcy Przenaj świ ętszej, mur., 1934 – 1938, nr działki ewidencyjnej 559 • zagroda nr 43, nr działki ewidencyjnej 536 − dom, drewn., lata 20 – te XX w. − stajnia z obor ą, mur., lata 20 – te XX w. 49 • dom nr 13, drewn., lata 20 – te XX w. • dom nr 27, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 550/1 • dom nr 33, drewn., 1912 r., nr działki ewidencyjnej 474 • dom nr 37, drewn., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 542 • dom nr 39, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 540/1 • dom nr 55, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 530 • dom nr 61, drewn., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 446 • dom nr 64, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 524/3
IV. Morawsko • zagroda nr 141, wł. Józef Półtorak, nr działki ewidencyjnej 406/7 − dom, drewn., 1947 r. − stodoła, drewn., 1949 r. • dom nr 1 (budynek gospodarczy), drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 577/2 • dom nr 79, drewn., drewn., pocz. XX w., nr działki ewidencyjnej 183/3 • dom nr 85, drewn., 1935 r., nr działki ewidencyjnej 178/3 • dom nr 102, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 301/1 • dom nr 109, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 313/2 • dom nr 128, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 339/2 • dom nr 139, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 416/2 • dom nr 169, drewn., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 269/6 • dom nr 172, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 269/3 • dom nr 195, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 219/2 • dom nr 199, drewn., 1946 r., nr działki ewidencyjnej 194/4 • dom nr 243, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 40/1
V. Munina • ko ściół parafia p.w. św. Józefa (pierwotnie kaplica), mur., przeb. 1910 r., rozbud. 1945 – 1946, nr działki ewidencyjnej 1918/2
50 • dom ludowy, ob. dom mieszkalny nr 204, mur., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 893 • dom nr 7, mur., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 1494/1 • dom nr 40, mur., 1917 r., nr działki ewidencyjnej 1513 • dom nr 58, drewn., 1917 r., nr działki ewidencyjnej 1539/2 • dom nr 165, ok. 1920 r., przebud., nr działki ewidencyjnej 1041 • dom nr 75, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1032 • dom nr 77, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1031/1 • dom nr 79, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1030/1 • dom nr 110, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 1675/4 • dom nr 112, drewn., 1914 r., nr działki ewidencyjnej 1005 • dom nr 106 drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1892/3 • dom nr 139, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1894/3 • dom nr 86, drewn., 1934 r., nr działki ewidencyjnej 1903 • dom nr 30 drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 958 • dom nr 195, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 932 • dom nr 2, mur., 1927 r., nr działki ewidencyjnej 910 • dom nr 70, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 1924/1 • dom nr 244, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 841/2 • dom nr 280, mur., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 806 • dom nr 77, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 743 • dom nr 311, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 495/1 • dom nr 317, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 430/7
VI. Pełkinie • zespół cerkwi grecko – katolickiej parafii p.w. Św. Mikołaja, ob. ko ścioła rzymsko – katolickiego parafii p.w. NMP Królowej Polski, nr działki ewidencyjnej 239 − cerkiew, mur., 1908 – 1909, remont, lata 70 i 80 – te XX w. − brama – dzwonnica, mur., lata 30 – te XX w.
51 • szkoła, ob. dom mieszkalny nr 117, mur., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 312 • zagroda nr 197, nr działki ewidencyjnej 202/2 (dom, drewn., 1880 r.) • dom nr 72, drewn., pocz. XX w., nr działki ewidencyjnej 361/2 • dom nr 83, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 51/3 • dom nr 133, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 2362 • dom nr 144, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 298 • dom nr 146, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 300/5 • dom nr 170, drewn., ok. 1900 r., nr działki ewidencyjnej 88/4 • dom nr 181, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 222/2 • dom nr 193, drewn., 2 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 206 • dom nr 229, drewn. – mur., ok. 1930 r., nr działki ewidencyjnej 148/1 • dom nr 249, drewn. 1928 rok, nr działki ewidencyjnej 1697 • dom nr 286, drewn. 1928 rok, nr działki ewidencyjnej 975/50 • dom nr 292, obecnie sklep, mur. ok. 1910 rok, nr działki ewidencyjnej 1000/2 • dom nr 315, drewn. I ćw. XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1213/3 • dom nr 316, drewn. 1920 rok, nr działki ewidencyjnej 1227/2 • dom nr 317, drewn. ok. 1920 rok, nr działki ewidencyjnej 1227/1 • dom nr 327, drewn. I. 20 XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1223 • dom nr 328, drewn. I. 30 XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1223/6 • dom nr 338, drewn. I. 30 XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1236/2
VII. Sobiecin . • dom nr 32, mur., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 204 VIII. Surochów • kaplica, mur., ok. połowy XIX wieku, pozostało ść zespołu pałacowego, nr działki ewidencyjnej 149/2 • Park XVIII, pozostało ści zespołu pałacowego, nr działki ewidencyjnej 149/2 − kaplica, mur., ok. poł. XIX w. 52 − pozostało ści ogrodzenia z bram ą, mur., XVIII w. − park, XVIII w. • zagroda nr 137, nr działki ewidencyjnej 432 − dom, drewn., ok. 1910 r. − stajnia, mur., 1 ćw. XX w. • dom nr 1, mur. I ćw. XX wieku, nr działki ewidencyjnej 100 • dom nr 55, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 163/1 • dom nr 84, mur., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 364/134 • dom nr 94, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 146 • dom nr 144, drewn., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 421
IX. Tuczempy • zespół ko ścioła parafia p.w. Nawiedzenia NMP, nr działki ewidencyjnej 2380/26 − ko ściół, mur., 1908 – 1911 − dzwonnica, mur., 1 ćw. XX w. − plebania, ob. dom mieszkalny nr 1, mur., 1913 r. • kapliczka obok domu nr 64, mur., 1888 r., nr działki ewidencyjnej 628 • dom nr 9, drewn., 1945 r., nr działki ewidencyjnej 759/2 • dom nr 18, drewn., 1910 r., nr działki ewidencyjnej 786/7 • dom nr 17, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 782/2 • dom przysłupowy nr 7, drewn., 1949 r., nr działki ewidencyjnej 736/2 • dom nr 10, drewn., 1935 r., nr działki ewidencyjnej 740 • dom nr 12, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 648/1 • dom nr 44, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 643 • dom nr 22, drewn., 1912 r., nr działki ewidencyjnej 640/2 • dom przysłupowy nr 103, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 650/6 • dom nr 115, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 620/1 • dom nr 64, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 628 • dom nr 95, drewn., 2 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 531/1 53 • dom nr 80, mur., 1920 r., nr działki ewidencyjnej 543/4 • dom nr 81, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 531/2 • dom nr 126, drewn., 2 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 516 • dom nr 109, drewn., 1920 r., nr działki ewidencyjnej 393/1 • dom nr 76, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 322 • dom nr 72, drewn., 1933 r., nr działki ewidencyjnej 317 • dom nr 39, mur., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 250/1 • dom nr 176, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 240/2 • dom nr 179, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 233 • dom nr 7, drewn. lata 30 XX wieku, nr działki ewidencyjnej 10/2 • dom nr 42 drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 2315 • dom nr 38, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 2307 • dom nr 276, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 889 • dom nr 11, drewn., 1937 r., nr działki ewidencyjnej 929/2 • dom nr 285, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 913 • dom nr 339, mur. I. 30 XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1535 • dom nr 345, mur.-drewn. I. 20 XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1509/1 • dom nr 350, drewn. 1925 r., nr działki ewidencyjnej 1857/4 • dom nr 366a, drewn. I. ćw. XX wieku
X. Wola Buchowska • dom nr 44, wł. Franciszek Malec, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1149 • dom nr 49, wł. Stanisław Janas, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej1142
XI. Wólka Pełki ńska • zagroda nr 12, nr działki ewidencyjnej 975 − dom, drewn., lata 30 – te XX w. − stajnia, drewn., lata 30 – te XX w. • zagroda nr 62, nr działki ewidencyjnej 917/2 54 − dom, drewn., 1 ćw. XX w. − stodoła, drewn., lata 30 – te XX w. • dom nr 30, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 944 • dom nr 94, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 803 • dom nr 128, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 658 • dom nr 169, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 697 • dom nr 190, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1488 • dom nr 194, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 1471 • dom nr 215, drewn., 1935 r., nr działki ewidencyjnej 730 • dom nr 219, drewn., lata 20 – te XX w. • dom nr 226, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 757 • dom nr 228, drewn., lata 20 – te XX w. • dom nr 251, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 500
3.4 Strefy ochrony konserwatorskiej
Na terenie gminy Jarosław obowi ązuj ą strefy ochrony konserwatorskiej, które zostały wprowadzone ustaleniami miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, s ą to: • strefy ochrony konserwatorskiej A (pełnej ochrony historycznej struktury przestrzennej), które obejmuj ą: − zespół cerkiewny greko-katolicki w Makowisku; − zespół cerkiewny greko-katolicki w Surochowie; − zespół pałacowo-parkowy w Pełkiniach; − zespół cerkwi greko-katolickiej w Pełkiniach. • strefy ochrony konserwatorskiej B (ochrony zachowanych elementów układu przestrzennego), które obejmuj ą: − cz ęść zabudowy w Koniaczowie, Makowisku i Surochowie; − cz ęść zabudowy w Muninie, Tuczempach i Morawsku; − cz ęść zabudowy w Woli Buchowskiej, Wólce Pełki ńskiej, Kostkowie i Pełkiniach.
55 • strefy ochrony konserwatorskiej E (ochrony ekspozycji zespołów i obiektów zabytkowych), które obejmuj ą: − zespół cerkwi greko-katolickiej w Surochowie. − zespół pałacowo-parkowy w Pełkiniach − zespół cerkwi greko-katolickiej w Pełkiniach • strefy ochrony konserwatorskiej K (ochrony krajobrazu integralnie zwi ązana z zespołem lub obiektem zabytkowym), które obejmuj ą: − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w Tuczempach; − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w Muninie; − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w w Makowisku; − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w Surochowie; − zało żenie parkowe w Surochowie; − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w Pełkiniach; − wojenny zespół cmentarny w Pełkiniach; − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w Wólce Pełki ńskiej; − podworski park krajobrazowy w Pełkiniach.
56 3.5 Stanowiska archeologiczne
W granicach gminy znajduj ą si ę stanowiska archeologiczne, które zostały oznaczone na rysunku studium. Poni ższa tabela przedstawia wykaz stanowisk archeologicznych w układzie chronologiczno – kulturowym, z podziałem na obszary AZP.
Tabela 7. Wykaz stanowisk archeologicznych w układzie chronologiczno- kulturowym
Nazwa Nr Nr Układ miejscowo ści stanowiska stanowiska w chronologiczno - w obszarze miejscowo ści kulturowy AZP
AZP 101 -82 Kostków 61 1 wczesne średniowiecze
62 2 - prehistoria - średniowiecze 63 3 - prehistoria - wczesne średniowiecze - średniowiecze 64 4 - przeworska/ okres pó źnorzymski - prehistoria - wczesne średniowiecze/ średniowiecze 65 5 prehistoria
66 6 - eneolit/sznurowa? - trzciniecka - tarnobrzeska-wczesna - tarnobrzeska-pó źna - przeworska/ okres rzymski - prehistoria - wczesne średniowiecze 67 7 - wczesne średniowiecze - średniowiecze Wola 68 2 - tarnobrzeska Buchowska - prehistoria 69 3 - wczesny br ąz - trzciniecka - prehistoria - średniowiecze 70 4 prehistoria
71 5 - prehistoria - średniowiecze 72 6 - eneolit/ wczesny br ąz/ sznurowa?/ episznurowe? - prehistoria
57 73 7 - przeworska/ okres pó źnorzymski - średniowiecze 74 8 nieokre ślone
75 9 - prehistoria - średniowiecze 76 10 - prehistoria - średniowiecze/XIV w. 77 11 - mierzanowicka - trzciniecka - tarnobrzeska-wczesna - przeworska/ okres pó źnorzymski - prehistoria - wczesne średniowiecze - średniowiecze 78 12 - eneolit/sznurowa? - prehistoria 79 13 - prehistoria - średniowiecze/XIV w. 80 14 - epoka br ązu - prehistoria 81 15 - epoka br ązu - tarnobrzeska-pó źna - prehistoria - wczesne średniowiecze - średniowiecze 82 16 prehistoria
83 17 - eneolit/ wczesny br ąz/ sznurowa?/episznurowe? - chłopice/vesele - prehistoria - średniowiecze/ nowo żytno ść 84 18 - wczesny br ąz - tarnobrzeska - tarnobrzeska-wczesna 85 19 - przeworska/ okres rzymski - prehistoria 86 20 prehistoria
87 21 przeworska/ okres rzymski 88 22 - przeworska/ okres pó źnorzymski - prehistoria 89 23 - przeworska/ okres rzymski - prehistoria 121 1 przeworska/ okres rzymski Le żachów 45 37 wczesne średniowiecze
46 38 prehistoria/ epoka br ązu
47 39 - wczesny br ąz - wczesne średniowiecze 48 40 prehistoria
58 49 41 przeworska/ okres rzymski 50 42 średniowiecze
51 43 tarnobrzeska-wczesna
52 44 tarnobrzeska-wczesna
53 45 - tarnobrzeska-wczesna - przeworska/ okres rzymski - prehistoria - średniowiecze 54 46 prehistoria
55 47 - prehistoria - wczesne średniowiecze 56 48 prehistoria
57 49 - tarnobrzeska-wczesna - tarnobrzeska-pó źna - przeworska/ okres rzymski - prehistoria 58 50 tarnobrzeska-pó źna
59 51 tarnobrzeska
60 52 - tarnobrzeska-wczesna - prehistoria AZP 102 -82 Wólka 1 1 p. osadniczy z neolitu Pełki ńska 2 2 - ślad osadnictwa z epoki kamienia - cmentarzysko kultury łu życkiej - p. osadniczy, prahistoria - p. osadniczy, wczesne średniowiecze 3 3 - p. osadniczy k. cer. sznur.-neolit - ślad osadnictwa k. łu życkiej - p. osadniczy prahistoria 4 4 ślad osadnictwa z neolitu
10 5 ślad osadnictwa z epoki kamienia lub epoki br ązu 11 6 ślad osadnictwa wczesnego średniowiecza 12 7 ślad osadnictwa z epoki br ązu 13 8 ślad osadnictwa prahistorii 14 9 - ślad osadnictwa prahistorii - p. osadniczy, wczesne średniowiecze
59 15 10 ślad osadnictwa prahistorii 16 11 p. osadniczy z neolitu
17 12 p. osadniczy k. przeworskiej 18 13 - p. osadniczy kultury łu życkiej - p. osadniczy k. przeworskiej 19 14 osada k. przeworskiej
20 15 - p. osadniczy z neolitu? - p. osadniczy, prahistoria - ślad osadnictwa, wczesne średniowiecze 21 16 p. osadniczy, prahistoria
22 17 - p. osadniczy kr ęgu cer. sznur. – neolit lub wczesna epoka br ązu - p. osadniczy, prahistoria 23 18 - p. osadniczy wczesne średniowiecze - p. osadniczy, prahistoria 24 19 - p. osadniczy z neolitu - p. osadniczy, prahistoria 25 20 ślad osadnictwa z p. średn. lub okr. nowo ż. Pełkinie 5 1 ślad osadnictwa k. łu życkiej 6 2 - ślad osadnictwa k. cer. sznur.-neolit - cmentarzysko kultury łu życkiej - p. osadniczy k. przeworskiej - p. osadniczy, wczesne średniowiecze
7 3 p. osadniczy z neolitu
8 4 - p. osadniczy z neolitu - o. osadniczy kultury łu życkiej - p. osadniczy k. przeworskiej - p. osadniczy, prahistoria 9 5 p. osadniczy z neolitu
26 13 ślad osadnictwa k. przeworskiej 27 14 - p. osadniczy z neolitu - p. osadniczy k. łu życkiej - p. osadniczy k. przeworskiej - p osadniczy, prahistoria
60 28 15 - p. osadniczy, k. wst. rytej – neolit - p. osadniczy k. łu życkiej - p. osadniczy k przeworskiej? 29 16 - ślad osadnictwa z epoki kamienia lub epoki br ązu - p. osadniczy, prahistoria 30 17 - p. osadniczy z epoki br ązu - p. osadniczy k. przeworskiej? 31 18 ślad osadnictwa, prahistoria 32 19 - ślad osadnictwa, prahistoria - p. osadniczy, średniowiecze 33 20 ślad osadnictwa, wczesne średniowiecze? 34 21 ślad osadnictwa, prahistoria
35 22 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze lub średniowiecze 36 23 ślad osadnictwa kultury przeworskiej? 37 24 - ślad osadnictwa ep. kamienia lub w. ep. br ązu - p. osadniczy, prahistoria - ślad osadnictwa wcz. średniowiecze 38 25 ślad osadnictwa, prahistoria 39 26 ślad osadnictwa, prahistoria 52 27 p. osadniczy z neolitu
AZP 103 -82 Pełkinie 19 1 neolit
20 2 kultura ceramiki sznurowej 21 3 neolit
22 4 kultura łu życka
23 5 kultura łu życka
46 7 neolit
48 9 nieokre ślone
49 10 neolit
50 11 neolit
61 51 12 średniowiecze
AZP 104 -83 Tuczempy 13 7 - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, prahistoria - osada, średniowiecze 61 31 ślad osadnictwa, epoka kamienia 97 40 - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, średniowiecze 98 41 - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, średniowiecze 99 42 - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, średniowiecze 104 47 ślad osadnictwa, epoka kamienia 105 48 - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, prahistoria 107 50 - ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, prahistoria 111 54 ślad osadnictwa, epoka kamienia 113 56 ślad osadnictwa, epoka kamienia 115 58 ślad osadnictwa, epoka kamienia 116 59 ślad osadnictwa, epoka kamienia 11 5 - osada, neolit - ślad osadnictwa, epoka wcz. br ązu - osada, pó źny OWR 14 20 ślad osadnictwa, neolit 15 21 ślad osadnictwa, neolit 16 22 ślad osadnictwa, neolit 100 43 ślad osadnictwa, neolit 103 46 ślad osadnictwa, neolit 108 51 - ślad osadnictwa, neolit - osada, prahistoria 115 57 ślad osadnictwa, neolit 10 4 - osada, prahistoria - osada, pó źny OWR 12 5 - osada, prahistoria - osada, OWR 60 30 osada, prahistoria 62 32 ślad osadnictwa, prahistoria 36 33 ślad osadnictwa, prahistoria 91 34 - ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, nowo żytna 92 35 - osada, prahistoria - osada, nowo żytna 62 95 38 - osada, prahistoria - osada, OWR - osada, wcz. średniowiecze, średniowiecze 101 44 - ślad osadnictwa, prahistoria - osada, wcz. średniowiecze 102 45 - ślad osadnictwa, prahistoria - osada, wcz. średniowiecze - osada, nowo żytna 109 52 - ślad osadnictwa, prahistoria - osada, nowo żytna 112 55 ślad osadnictwa, prahistoria 93 36 - ślad osadnictwa, OWR - osada, nowo żytna 110 53 osada, OWR 94 37 ślad osadnictwa, wcz. średniowiecze 96 39 osada, wcz. średniowiecze, średniowiecze 106 49 - ślad osadnistwa, wcz. średniowiecze - osada, średniowiecze 17 23 ślad osadnictwa, XVI w. 21 27 skarb, nowo żytna 18 24 nieokre ślona 19 25 nieokre ślona 20 26 nieokre ślona 22 28 nieokre ślona Morawsko 37 10 ślad osadnictwa, epoka kamienia 46 11 ślad osadnictwa, epoka kamienia 47 12 ślad osadnictwa, epoka kamienia 48 13 ślad osadnictwa, epoka kamienia 49 14 ślad osadnictwa, epoka kamienia 56 15 ślad osadnictwa, epoka kamienia 64 16 - ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, prahistoria 65 17 ślad osadnictwa, epoka kamienia 66 18 ślad osadnictwa, epoka kamienia 7 7 ślad osadnictwa, neolit 8 8 cmentarzysko, neolit 36 9 ślad osadnictwa, neolit 118 19 nieokre ślona Munina 55 13 ślad osadnictwa, epoka kamienia 63 57 14 ślad osadnictwa, epoka kamienia 59 16 ślad osadnictwa, epoka kamienia 67 17 ślad osadnictwa, epoka kamienia 70 20 - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, prahistoria - osada, średniowiecze 71 21 ślad osadnictwa, epoka kamienia 74 24 ślad osadnictwa, epoka kamienia 79 29 - ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, OWR 80 30 ślad osadnictwa, epoka kamienia 82 32 - ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, neolit 2 2 ślad osadnictwa, neolit 3 3 ślad osadnictwa, neolit 4 4 ślad osadnictwa, neolit 5 5 ślad osadnictwa, neolit 41 7 ślad osadnictwa, neolit 50 8 ślad osadnictwa, neolit 51 9 ślad osadnictwa, neolit 52 10 ślad osadnictwa, neolit 53 11 ślad osadnictwa, neolit 54 12 ślad osadnictwa, neolit 58 15 ślad osadnictwa, neolit 69 19 - osada, neolit - osada, prahistoria - osada, OWR 78 28 - osada, neolit - osada, prahistoria - ślad osadnictwa, nowo żytna 89 39 osada, neolit 68 18 ślad osadnictwa, prahistoria 73 23 - ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, nowo żytna 75 25 - ślad osadnictwa, prahistoria - osada, średniowiecze 76 26 ślad osadnictwa, prahistoria 77 27 - ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, nowo żytna 81 31 osada, prahistoria 83 33 - osada, prahistoria - ślad osadnictwa, średniowiecze 64 84 34 - osada, prahistoria - ślad osadnictwa, OWR - osada, średniowiecze 85 35 - osada, prahistoria - ślad osadnictwa, epoka br ązu, epoka wcz. br ązu - osada, pó źn. średniowiecze 87 37 - osada, prahistoria - osada, średniowiecze 88 38 - osada, prahistoria - osada, średniowiecze 90 40 - ślad osadnictwa, prahistoria - osada, wcz. średniowiecze 1 1 osada, wcz. średniowiecze 6 6 osada, wcz. średniowiecze 86 36 osada, wcz. średniowiecze, średniowiecze 72 22 ślad osadnictwa, średniowiecze Surochów 117 9 osada, średniowiecze AZP 103 -84 Surochów 1 9 neolit, kultura ceramiki sznurowej 2 10 wczesna epoka br ązu, kultura mierzanowicka Makowisko 3 1 neolit, kultura pucharów lejkowatych 4 2 - epoka br ązu - pradzieje 5 3 epoka kamienia 6 4 - neolit - okres wpływów rzymskich, kultura przeworska 7 5 okres wpływów rzymskich, kultura przeworska 8 6 - okres wpływów rzymskich, kultura przeworska - wczesne średniowiecze 9 7 - pradzieje - wczesne średniowiecze 10 8 - pradzieje - wczesne średniowiecze 24 9 epoka kamienia 25 10 epoka kamienia 26 11 neolit? 27 12 pradzieje 28 13 epoka br ązu – okres halsztacki, grupa tarnobrzeska 29 14 pradzieje AZP 103 -83 Koniaczów 151 1 pradzieje 65 152 2 wczesny okres epoki br ązu 153 3 - epoka kamienia, wczesny okres epoki br ązu - okres wpływów rzymskich - XI-XIII wiek 154 4 - epoka kamienia - okres wpływów rzymskich 155 5 - wczesny okres epoki br ązu - okres wpływów rzymskich - wczesne średniowiecze 156 6 - epoka kamienia, wczesny okres epoki br ązu - grupa tarnobrzeska Sobiecin 142 1 neolit 143 2 nieokre ślone 144 3 nieokre ślone 145 4 wczesne średniowiecze 146 5 - mezolit - pradzieje - neolit - wczesne średniowiecze 147 6 epoka kamienia, wczesny okres epoki br ązu 148 7 - okres wpływów rzymskich - wczesne średniowiecze 149 8 - pradzieje - grupa tarnobrzeska - XIII-XIV wiek 150 9 - kultura trzciniecka - grupa tarnobrzeska - okres wpływów rzymskich AZP 102 -83 Kostków 1 8 ślad osadnictwa z neolitu 2 9 ślad osadnictwa z neolitu AZP 104 -84 Surochów 1 1 - epoka kamienia, wczesna epoka br ązu - neolit - epoka br ązu, wczesna epoka żelaza - okres nowo żytny 2 2 - neolit? - epoka br ązu, wczesna epoka żelaza 3 3 epoka kamienia, wczesna epoka br ązu 4 4 - epoka kamienia, wczesna epoka br ązu - neolit - epoka br ązu, wczesna epoka żelaza - okres nowo żytny 66 Tuczempy 101 1 - neolit - okres prahistoryczny - okres wczesno średniowieczny 102 2 - neolit - starszy (II) okres epoki br ązu - epoka br ązu - okres wpływów rzymskich - okres prahistoryczny - okres wczesno średniowieczny - okres pó źno średniowieczny 103 3 - epoka kamienia, wczesna epoka br ązu - okres prahistoryczny - okres wczesno średniowieczny 104 8 - epoka br ązu - okres pó źnorzymski 105 9 epoka br ązu 106 10 epoka kamienia, wczesna epoka br ązu 107 11 - okres pó źnorzymski - okres wczesno średniowieczny 108 12 okres wczesno średniowieczny 109 13 - okres prahistoryczny - okres wczesno średniowieczny 111 14 okres wczesno średniowieczny 112 15 - okres wczesno średniowieczny - okres nowo żytny 110 16 okres wczesno średniowieczny 113 17 - okres prahistoryczny - okres wczesno średniowieczny - okres nowo żytny 114 18 okres wczesno średniowieczny 115 19 okres wczesno średniowieczny AZP 105 -83 Morawsko 92 1 okres wpływów rzymskich – kultura przeworska 93 2 prahistoryczne 94 3 kultura trzciniecka 95 4 - wczesny i starszy okres epoki br ązu - wczesne średniowiecze 96 5 kultura trzciniecka 97 6 kultura trzciniecka Źródło: Opracowanie na podstawie danych udost ępnionych przez WUOZ w Przemy ślu
67 3.6 Zabytkowe cmentarze
• cmentarz rzymskokatolicki w Muninie z ko ńca XIX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Makowisku z II poł. XIX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Pełkiniach z okresu XIX – XX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Surochowie z II poł. XIX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Tuczempach z II poł. XIX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Tuczempach z pocz. XX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Wólce Pełki ńskiej z pocz. XX w. • cmentarz wojenny ( żołnierzy radzieckich) z lat 1941 – 1942 w Pełkiniach • cmentarz wojenny (I wojny światowej) z lat 1914 – 1918 w Woli Buchowskiej
3.7 Podsumowanie i wnioski
W granicach gminy znajduj ą si ę obiekty i obszary uj ęte w rejestrze zabytków oraz ewidencji zabytków, a tak że stanowiska archeologiczne, strefy ochrony konserwatorskiej i cmentarze zabytkowe. Zabytki rejestrowe oraz obszary cmentarne chronione s ą z tytułu przepisów odr ębnych. Zasady ochrony obiektów i obszarów zlokalizowanych w strefach ochrony konserwatorskiej regulowane s ą przez prawo miejscowe. Je śli chodzi o obiekty wpisane do ewidencji zabytków, w obowi ązuj ących planach miejscowych nie okre ślono zasad ich ochrony. W studium nale ży wprowadzi ć zapisy, które umo żliwi ą ochron ę w/w obszarów i obiektów na etapie sporz ądzania, b ądź zmiany miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
68 4 Uwarunkowania wynikaj ące z warunków i jako ści życia mieszka ńców, w tym ochrony ich zdrowia
4.1 Demografia
4.1.1 Liczba ludno ści Gmin ę Jarosław zamieszkuje 12 723 osób (według danych GUS na dzie ń 31 XII 2010 r.), co stanowi 10,5% ludno ści powiatu jarosławskiego i 0,6% ludności województwa podkarpackiego.
Tabela 8. Sytuacja demograficzna gminy Jarosław na tle powiatu jarosławskiego i województwa podkarpackiego.
Liczba ludno ści Współczynnik Wyszczególnienie Lata Liczba Ludno ść Męż czy źni Kobiety feminizacji ludno ści na 1 km 2
2004 2 107 963 1 031 242 1 076 721 118 104 2005 2 107 814 1 031 039 1 076 775 118 104 2006 2 106 542 1 030 019 1 076 523 118 105 województwo 2007 2 106 446 1 029 583 1 076 863 118 105 podkarpackie 2008 2 108 134 1 030 214 1 077 920 118 105 2009 2 109 952 1 031 379 1 078 573 118 105 2010 2 111 725 1 032 378 1 079 347 118 105 2004 122 281 59 187 63 094 119 107 2005 122 597 59 371 63 226 119 106 2006 122 072 59 110 62 962 119 107 powiat 2007 121 853 59 066 62 787 118 106 jarosławski 2008 121 660 58 952 62 708 118 106 2009 121 654 58 999 62 655 118 106 2010 121 433 58 915 62 518 118 106 2004 12 669 6 255 6 414 111 103 2005 12 645 6 234 6 411 111 103 2006 12 664 6 235 6 429 112 103 gmina Jarosław 2007 12 622 6 203 6 419 111 103 2008 12 637 6 203 6 434 111 104 2009 12 755 6 264 6 491 112 104 2010 12 723 6 260 6 463 112 103 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. 69
W latach 2004 - 2010 liczba mieszka ńców gminy Jarosław nieznacznie wzrosła. Zwi ększyła si ę zarówno liczba kobiet, jak i m ęż czyzn, co spowodowało brak wi ększych zmian we współczynniku feminizacji. Podobny trend wyst ąpił na obszarze województwa podkarpackiego oraz w granicach powiatu jarosławskiego – liczba mieszka ńców zwi ększyła si ę. G ęsto ść zaludnienia w gminie Jarosław utrzymywała si ę na stałym poziomie i była ni ższa ni ż dla terenu województwa i powiatu.
4.1.2 Przyrost naturalny Gmina Jarosław w analizowanych latach charakteryzuje si ę generalnie dodatnim przyrostem naturalnym. Najni ższy przyrost naturalny odnotowano w 2010 roku, natomiast najwy ższy – w 2009 roku. Wska źnik przyrostu naturalnego (ró żnica pomi ędzy liczb ą urodze ń żywych, a liczb ą zgonów wyra żona w przeliczeniu na 1000 osób) w pierwszych trzech analizowanych latach wykazywał tendencj ę wzrostow ą (2004 r.: 1,3; 2005 r.: 1,3; 2006 r.: 2,6). W 2007 roku nast ąpił spadek wska źnika do 0,9, a od roku 2008 zacz ął ponownie wzrasta ć i wyniósł kolejno w roku 2008: 2,3 w 2009: 4,6. W 2010 roku liczba zgonów przewy ższyła liczb ę urodze ń, co spowodowało ujemny przyrost naturalny (-1,6).
Średni wska źnik przyrostu naturalnego dla gminy Jarosław utrzymuje si ę na poziomie 1,6. Dla porównania, w powiecie jarosławskim przyrost naturalny na 1000 mieszka ńców wynosi 0,7, a w województwie podkarpackim 1,5. Na tle powiatu i województwa gmina Jarosław wykazuje wysoki wska źnik przyrostu naturalnego. Mo żna prognozowa ć, że w kolejnych latach liczba urodze ń b ędzie wzrasta ć. Ma to bezpo średni zwi ązek z zakładaniem rodzin przez ludno ść urodzon ą na pocz ątku lat 80-tych XX wieku, czyli ludno ść ostatniego wy żu demograficznego oraz poprawiaj ącą si ę sytuacj ą społeczno – gospodarcz ą regionu.
70
Wykres 5. Współczynnik urodze ń i zgonów w gminie Jarosław w latach 2004 – 2010 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Powy ższy wykres obrazuje poziom urodze ń i zgonów, jak równie ż przyrost naturalny. Zaobserwowano, że w badanym okresie zmiany w liczbie urodze ń i zgonów przebiegaj ą symetrycznie – wzrost ilo ści zgonów odpowiada wzrostowi urodze ń, spadek zgonów – spadkowi liczby urodze ń. W strukturze nast ąpiły dwa odchylenia: w 2006 r., w którym liczba urodze ń żywych wzrosła przy jednoczesnym obni żeniu zgonów oraz w 2010 r., w którym liczba zgonów przewy ższyła liczb ę urodze ń.
Analizowana sytuacja zapowiada dodatni przyrost naturalny w kolejnych latach w gminie Jarosław, przy zało żeniu, że dane z roku 2010 obrazuj ą jedynie sytuacj ę przej ściow ą. Podobny trend kształtował si ę kilka lat wcze śniej, kiedy po spadku przyrostu naturalnego (rok 2007), nast ąpił jego gwałtowny wzrost.
71 Tabela 9. Migracje na pobyt stały w gminie Jarosław wg typu i kierunku w latach 2004 - 2010.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Zameldowania wewn ętrzne 166 148 178 199 129 155 124 zewn ętrzne 4 3 0 1 3 8 14 Wymeldowania wewn ętrzne 145 167 168 255 94 125 145 zewn ętrzne 3 0 9 2 1 1 4 Saldo migracji wewn ętrzne 21 -19 10 -56 35 30 -21 zewn ętrzne 1 3 -9 -1 2 7 10 Ogółem 22 -16 1 -57 37 37 -11
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Saldo migracji jest kolejnym uwarunkowaniem maj ącym wpływ na rozwój demograficzny gminy. W latach 2005, 2007 i 2010 było ono ujemne – liczba wymeldowa ń przewy ższała liczb ę zameldowa ń w ruchu wewn ętrznym. Natomiast w roku 2004, 2006, 2008, 2009 saldo migracji znajdowało si ę na poziomie dodatnim, co wynika z wy ższej liczby zameldowa ń. Najwy ższe saldo migracji odnotowano w 2008 i 2009 roku, a najni ższe, w 2007, kiedy ogólne saldo migracji wyniosło - 57. Przedstawiona sytuacja wi ąż e si ę zapewne z migracjami w celu poszukiwania pracy do wi ększych o środków miejskich, jak równie ż za granice kraju. Na podstawie analizowanych danych trudno jest zdiagnozowa ć jednolity trend migracji ludno ści. Mo żna jednak przypuszcza ć, że saldo migracji będzie prawdopodobnie zmieniało si ę równie dynamicznie jak dotychczas.
72 4.1.3 Przyrost rzeczywisty Tabela 10. Zestawienie ruchu naturalnego oraz ruchu migracyjnego w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010.
Lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Przyrost naturalny na 1,3 1,3 2,6 0,9 2,3 4,6 -1,6 1000 mieszka ńców Saldo migracji na 1,72 -1,25 0,08 -4,45 2,87 2,85 -0,85 1000 mieszka ńców Przyrost rzeczywisty 3,0 0,1 2,7 -3,6 5,2 7,5 -2,5 na 1000 mieszka ńców
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Przyrost rzeczywisty daje obraz dynamiki zmian liczby mieszka ńców gminy Jarosław. Przyrost rzeczywisty obliczono poprzez zestawienie przyrostu naturalnego bior ąc pod uwag ę współczynniki migracji. Stanowi sum ę wielko ści przyrostu naturalnego i salda migracji. Gmina Jarosław w latach 2004 - 2010 charakteryzowała si ę zró żnicowanym przyrostem rzeczywistym. Warto ść dodatni ą przyjmował w latach 2004, 2005, 2006, 2008 i 2009, natomiast w 2007 i 2010 roku współczynnik ten przyjmował warto ść ujemn ą. W trakcie analizowanego okresu najni ższy przyrost rzeczywisty odnotowano w 2007 roku, kiedy z terenu gminy ubyło 45 osób. Z kolei najwy ższym przyrostem rzeczywistym charakteryzował si ę rok 2009, w którym liczba mieszka ńców gminy zwi ększyła si ę o 97 osób. Niski przyrost rzeczywisty jest zjawiskiem bardzo niekorzystnym, poniewa ż prowadzi do wyludniania si ę obszaru gminy Jarosław oraz starzenia si ę społecze ństwa. Dane dotycz ące przyrostu rzeczywistego maj ą odzwierciedlenie w liczbie ludno ści. W analizowanej gminie można spodziewa ć si ę spadku liczby mieszka ńców w najbli ższej przyszło ści. Jednak przy tak niewielkich ró żnicach w zmianie ilo ści mieszka ńców, nie jest wykluczone, że liczba ludno ści wyka że tendencj ę wzrostow ą, ze wzgl ędu na prognozowany rosn ący przyrost naturalny. Istotnym czynnikiem w strukturze demograficznej jest ilo ść zawieranych mał żeństw oraz udzielanych rozwodów na terenie gminy Jarosław.
73 Tabela 11. Liczba mał żeństw oraz współczynnik zawierania mał żeństw w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010.
współczynnik zawieranych Ilo ść mał żeństw Lata mał żeństw [mał żeństwa na 1000 [os.] mieszka ńców] 2004 67 5,2 2005 67 5,2 2006 90 7,0 2007 89 6,9 2008 97 7,6 2009 101 7,8 2010 80 6,2
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W 2010 roku zarejestrowano 80 zwi ązków mał żeńskich, o 13 wi ęcej ni ż w 2004 roku, w którym liczba nowych mał żeństw była w badanym przedziale czasowym najni ższa. Od 2006 roku nast ąpił znacz ący wzrost liczby zawieranych mał żeństw, spowodowany wej ściem w „wiek mał żeński” ludno ści ostatniego wy żu demograficznego (urodzonej w pierwszej połowie lat 80 - tych ubiegłego wieku). Współczynnik mał żeństw (liczony na 1000 ludno ści) wzrósł w ci ągu analizowanego okresu do poziomu 7,8 w 2009 roku - co pozwala przewidywa ć utrzymanie pozytywnego trendu, jakim jest rosn ąca liczba urodze ń. Obni żenie rosn ącego trendu powoduj ą dane z 2010 roku, kiedy współczynnik spadł do 6,2. Na podstawie tak nielicznych danych trudno stwierdzi ć, czy prognozowany trend ulegnie zmianie. Mo żna b ędzie to stwierdzi ć za kilka lat, w oparciu o zgromadzone dane.
4.1.4 Struktura wieku i płci Wszystkie opisane powy żej uwarunkowania demograficzne tworz ą struktur ę płci i wieku społecze ństwa. Wykonana na podstawie danych GUS piramida płci i wieku dla gminy Jarosław ukazuje form ę przej ściow ą struktury wiekowej.
74
męż czy źni kobiety
nadwy żka m ęż czyzn nadwy żka kobiet
Wykres 6. Struktura płci i wieku gminy Jarosław w 2010 roku. Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Przedstawiona powy żej struktura płci i wieku dla gminy Jarosław wykazuje nast ępuj ące zjawiska:
‹ dwa silne wybrzuszenia w strukturze wiekowej spowodowane rocznikami wy żu demograficznego przełomu lat 50 - tych i 60 - tych ubiegłego wieku (45 – 54 lata) oraz lat 80 - tych ubiegłego wieku (20 – 29 lat);
‹ dwa zw ęż enia w piramidzie wieku, czyli roczniki ni żu demograficznego z okresu dwóch wojen światowych: pierwsza obecnie ju ż słabo zauwa żalna z okresu I wojny światowej (ludno ść powy żej 85 roku życia), druga z okresu II wojny światowej (ludno ść w wieku 60 – 69 lat);
75 ‹ najwi ększa nadwy żka liczby m ęż czyzn nad liczb ą kobiet wyst ępuje w przedziale wiekowym od 5 – 9 roku życia oraz 15 - 19;
‹ najwi ększa nadwy żka liczby kobiet nad liczb ą m ęż czyzn wyst ępuje od 70 do 84 roku życia. Obecny typ struktury płci i wieku społecze ństwa jest form ą po średni ą mi ędzy kształtem „dzwonu” a „wrzeciona”, która wykazuje trend regresywny. Struktura wiekowa społecze ństwa bezpo średnio przekłada si ę na struktur ę wieku ekonomicznego ludno ści gminy Jarosław.
Tabela 12. Struktura wieku ekonomicznego w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. Wiek Wiek Wiek Lata poprodukcyjny przedprodukcyjny [%] produkcyjny [%] [%] 2004 25,6 60,2 14,2 2005 24,8 60,9 14,2 2006 23,9 61,8 14,3 2007 23,2 62,7 14,1 2008 22,9 63,0 14,1 2009 22,2 63,4 14,4 2010 21,4 64,1 14,5
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Powy ższa tabela przedstawia struktur ę ludno ści w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w latach 2004 – 2010. Z biegiem lat struktura wieku ekonomicznego nieznacznie zmieniała si ę. Liczba ludno ści w wieku przedprodukcyjnym spadła o około 4%, natomiast wśród liczby osób w wieku produkcyjnym nast ąpił wzrost (około 4%). W okresie poprodukcyjnym struktura utrzymywała si ę na stałym poziomie – niewiele ponad 14%.
76
Wykres 7. Struktura wieku ekonomicznego w gminie Jarosław w 2010 roku. Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
W gminie Jarosław najwi ększ ą grup ę stanowi ludno ść w wieku produkcyjnym, czyli w wieku 15-59 lat (kobiety) oraz 15-64 lata (m ęż czy źni) – grupa ta liczy 8 699 osób. Ponadto gmin ę zamieszkuje 2 180 osób w wieku przedprodukcyjnym (do 15 roku życia) oraz 1 844 w wieku poprodukcyjnym. Prognozuje si ę, że w ci ągu kilkunastu lat liczba ludno ści w wieku przedprodukcyjnym zwi ększy si ę ze wzgl ędu na prognozowany rosn ący przyrost naturalny. Liczba osób w wieku produkcyjnym nadal zachowa tendencj ę wzrostow ą, ale b ędzie on mniej dynamiczny ze wzgl ędu na obecnie malej ący współczynnik ludno ści w wieku przedprodukcyjnym. W najbli ższej przyszło ści odnotuje si ę równie ż bardziej dynamiczny przyrost liczby osób z grupy poprodukcyjnej spowodowany osi ągni ęciem wieku poprodukcyjnego przez cz ęść ludno ści znajduj ącej si ę obecnie w wieku produkcyjnym.
77 4.2 Wykształcenie
Tabela 13. Struktura wykształcenia mieszka ńców gminy wg Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku. % Wykształcenie Ogółem Męż czy źni Męż czyzn Kobiety % Kobiet wy ższe 399 150 38 249 62 policealne 199 37 19 162 81 średnie 2 599 1 215 47 1 384 53 zasadnicze zawodowe 2 826 1 649 58 1 177 42
podstawowe uko ńczone 3 670 1 694 46 1 976 54 podstawowe nieuko ńczone i bez wykształcenia 496 210 42 286 58 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Wykres 8. Struktura wykształcenia mieszka ńców gminy wg Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku. Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Z danych Narodowego Spisu Powszechnego 2002 wynika, i ż w gminie Jarosław zdecydowana wi ększo ść mieszka ńców posiada wykształcenie 78 podstawowe lub pozostaje bez wykształcenia - 3 670 osób, z czego ok. 46% to kobiety. Kolejn ą liczn ą grup ę mieszka ńców gminy Jarosław stanowi ą osoby posiadaj ące wykształcenie zasadnicze zawodowe. W tej grupie wyra źnie dominuj ą m ęż czy źni (ok. 58%). Wykształcenie wy ższe w 2002 r. posiadało zaledwie 399 osób, w śród których kobiety stanowi ą ok. 62%, a męż czy źni ok. 38%. Najmniejsz ą grup ę osób tworz ą osoby z wykształceniem policealnym.
4.3 Rynek pracy
Tabela 14. Liczba pracuj ących mieszka ńców gminy Jarosław. Lata
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Pracuj ący ogółem 601 820 679 710 737 900 964 męż czy źni 345 528 406 472 513 676 693 kobiety 256 292 273 238 224 274 271
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Liczba osób pracuj ących w gminie wzrosła z 601 osób w 2004 roku do 964 w 2010 roku. Wzrost pracuj ących mo że by ć spowodowany wchodzeniem w wiek produkcyjny wy żu demograficznego z lat 80-tych XX wieku. Zdecydowanie wi ększy wzrost pracuj ących nast ąpił w śród m ęż czyzn. Na ogóln ą liczb ę mieszka ńców w wieku produkcyjnym w roku 2010, pracuj ący stanowili 11%. Jest to mniejszy odsetek ni ż gminach wiejskich województwa podkarpackiego, gdzie wynosi on 18%.
79 Tabela 15. Ilo ść jednostek gospodarczych w poszczególnych podmiotach gospodarczych wg sekcji PKD w gminie Jarosław w latach 2004 - 2009.
Podmioty gospodarcze wg sekcji PKD 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i 5 5 5 5 5 9 rybactwo Przetwórstwo przemysłowe 1 1 1 2 2 2 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę 53 55 51 59 63 63 elektryczn ą, gaz i wod ę Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalno ść 2 2 1 1 1 1 zwi ązana z rekultywacj ą Budownictwo 94 98 97 104 108 114 Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocykli 198 187 191 196 209 210 oraz artykułów u żytku osobistego i domowego Transport, gospodarka magazynowa 11 10 12 10 7 11 i łączno ść Działalno ść zwi ązana z zakwaterowaniem i usługami 64 60 59 61 61 62 gastronomicznymi Informacja i komunikacja 18 14 13 14 15 12 Działalno ść finansowa i 37 42 45 43 43 49 ubezpieczeniowa Działalno ść zwi ązana z obsług ą rynku - - 8 8 8 8 nieruchomo ści Działalno ść naukowa i techniczna 11 11 11 11 12 12 Działalno ść w zakresie usług 8 10 10 9 10 16 administrowania Administracja publiczna 34 36 40 38 44 52 Razem 536 531 544 561 588 621
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Powy ższa tabela pokazuje ilo ść jednostek gospodarczych w poszczególnych sekcjach. Mo żna zauwa żyć znacz ącą przewag ę w handlu hurtowym i detalicznym, naprawie pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów u żytku osobistego i domowego (210 jednostek gospodarczych).
80 Liczn ą grup ę tworz ą jednostki z bran ży budownictwa. Najmniejsz ą ilo ść wykazuje sekcja zwi ązana z dostaw ą wody, gospodarowaniem ściekami i odpadami oraz rekultywacj ą, a tak że z przetwórstwem przemysłowym. Sumaryczna liczba jednostek gospodarczych wzrasta. Mo żna stwierdzi ć, że będzie to miało po średnie przeło żenie na wzrost liczby zatrudnionych.
4.4 Bezrobocie
Tabela 16. Bezrobotni wg płci w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010.
Bezrobotni Lata zarejestrowani 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ogółem 931 1 008 944 848 744 1008 1050 męż czy źni 494 530 447 393 352 549 542 kobiety 437 478 497 455 392 459 508
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Liczba zarejestrowanych bezrobotnych, według danych z 2010 r., wynosi 1050 osoby. Od roku 2005 liczba bezrobotnych charakteryzowała si ę tendencj ą spadkow ą, natomiast w latach 2009-2010 ponownie wzrosła. Spadek liczby bezrobotnych w gminie Jarosław jest zgodny z obserwowan ą w całym kraju tendencj ą spadkow ą. Wzrost bezrobocia w ostatnich latach, przy jednoczesnym wzro ście osób zatrudnionych, mo że świadczyć o zwi ększeniu si ę grupy ludzi pracuj ących „na czarno”.
81 Tabela 17. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym w gminie Jarosław na tle powiatu i województwa w latach 2004 - 2008. % 2004 2005 2006 2007 2008 ogółem 12,2 13,1 12,1 10,7 9,3 męż czy źni 12,3 13,1 10,9 9,5 8,5 kobiety 12,1 13,0 13,3 12,0 10,3 ogółem 13,5 13,3 12,6 11,3 9,9 męż czy źni 14,2 13,4 12,0 10,5 9,4 kobiety 12,9 13,2 13,1 12,2 10,5 ogółem 13,2 12,6 11,1 9,6 8,7 męż czy źni 12,2 11,3 9,4 7,7 7,4 kobiety 14,3 14,0 12,9 11,5 10,0
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Powy ższa tabela przedstawia kształtowanie si ę stosunku bezrobotnych do liczby ludno ści w wieku produkcyjnym. Gmina Jarosław wykazuje tendencj ę spadkow ą w latach 2004-2008, z wyj ątkiem roku 2005, kiedy to udział ten wzrósł. Podobny trend wyst ępuje w grupie m ęż czyzn. W śród kobiet zaobserwowano w latach 2004-2006 wzrost przedstawionego wska źnika, a w kolejnych latach jego spadek. Udział osób bezrobotnych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym znajduje si ę na podobnym poziomie jak w powiecie i województwie.
82 4.5 Infrastruktura społeczna
4.5.1 Mieszkalnictwo
Tabela 18. Sytuacja mieszkaniowa w gminie Jarosław na tle województwa podkarpackiego w latach 2004 - 2009. Przeci ętna pow. Przeci ętna pow. Mieszkania użytkowa Wyszczególnienie Lata użytkowa na [mieszk.] 1 mieszkania 1 osob ę [m 2] [m 2] 2004 3 364 93,2 24,7 2005 3 375 93,3 24,9 2006 3 388 93,6 25,0 Gmina Jarosław 2007 3 412 93,9 25,4 2008 3 449 94,9 25,9 2009 3 478 95,4 26,0 2004 598 371 76,8 21,9 2005 601 648 77,1 22,1 Województwo 2006 605 458 77,3 22,3 podkarpackie 2007 609 652 77,7 22,6 2008 614 727 78,0 22,9 2009 619 789 78,3 23,1
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Z analizy powy ższej tabeli wynika, że w ci ągu badanych lat liczba mieszka ń w gminie Jarosław wzrosła. Dane wskazuj ą, że w latach 2004-2009 przybyło 114 mieszka ń, natomiast przeci ętna powierzchnia jednego mieszkania wzrosła o 2,2 m2, a przeci ętna powierzchnia u żytkowa na 1 osob ę o 1,3 m2. Można zauwa żyć, że sytuacja mieszkaniowa w gminie poprawia si ę w nieco szybszym tempie ni ż w granicach województwa podkarpackiego, gdzie w tym samym przedziale czasowym średnia powierzchnia u żytkowa mieszkania wzrosła o 1,5 m2, a powierzchnia przypadaj ąca na 1 osob ę – o 1,2 m2.
83
Tabela 19. Zasoby mieszkaniowe w gminie Jarosław w 2007 roku. Zasoby Zasoby Zasoby Zasoby Zasoby gmin Zasoby spółdzielni zakładów osób pozostałych (komunalne) TBS mieszkaniowych pracy fizycznych podmiotów 26 0 22 3 355 0 9
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Wykres 9. Zasoby mieszkaniowe w gminie Jarosław w 2007 roku. Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
W gminie Jarosław 3 355 mieszka ń znajduje si ę we własno ści osób fizycznych – 98%, zasoby mieszkaniowe zakładów pracy wynosz ą - 0,6%, zasoby komunalne – 0,8%, natomiast pozostałe podmioty s ą w posiadaniu zaledwie 9 mieszka ń – co daje 0,3%. Na terenie gminy nie wyst ępuj ą zasoby spółdzielni mieszkaniowych, ani Towarzystw Budownictwa Społecznego.
84
Tabela 20. Wyposa żenie mieszka ń w gminie Jarosław w latach 2004 - 2009. Lata Wodoci ąg Ust ęp spłukiwany Łazienka Centralne ogrzewanie Gaz z sieci 2004 2 868 2 591 2 591 2 118 2 407 2005 2 879 2 602 2 602 2 129 2 418 2006 2 892 2 616 2 616 2 144 2 427 2007 2 917 2 642 2 642 2 171 2 443 2008 2 956 2 681 2 681 2 210 2 474 2009 2 987 2 714 2 713 2 243 2 497
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Ilo ść mieszka ń wyposa żonych w wodoci ąg, ust ęp spłukiwany, łazienk ę, centralne ogrzewanie i gaz sieciowy wzrasta. W roku 2009 wyposa żonych w wodoci ąg było 86% mieszka ń, 78% w ust ęp spłukiwany, 78% w łazienk ę, 64% w centralne ogrzewanie oraz 72% w gaz z sieci.
4.5.2 Ochrona zdrowia
Tabela 21. Zakłady opieki zdrowotnej w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 gmina Jarosław 1 1 1 1 1 1 1
powiat jarosławski 23 22 32 32 35 36 39 województwo 696 738 822 833 860 884 898 podkarpackie
Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.
Mieszka ńcy gminy (12 723 osoby) korzystaj ą z Centrum Opieki Medycznej zlokalizowanego w mie ście Jarosław, który jest jedn ą z 39 placówek znajduj ących si ę powiecie. W województwie podkarpackim znajduje si ę 898 zakładów opieki zdrowotnej. W powiecie jarosławskim na jedn ą placówk ę przypada statystycznie około 3100 pacjentów, a w województwie – około 2350 osób.
85 4.5.3 Oświata Struktur ę edukacyjn ą w gminie stanowi ą 4 gimnazja zlokalizowane w: Makowisku, Muninie, Pełkiniach i Wólce Pełki ńskiej oraz 7 szkół podstawowych w: Surochowie, Makowisku, Morawsku, Pełkiniach, Sobiecinie i Muninie. Ogółem do szkół ucz ęszcza 1 633 dzieci pod opiek ą 164 nauczycieli.
4.5.4 Kultura, turystyka i sport W gminie Jarosław znajduje si ę Gminna Biblioteka Publiczna w Pełkiniach, która posiada swoje filie w Makowisku, Muninie, Surochowie, Tuczempach i w Wólce Pełki ńskiej. Na terenie gminy Jarosław funkcjonuj ą świetlice wiejskie w miejscowo ściach: Le żachów – Osada, Wola Buchowska, Wólka Pełki ńska, Munina, Tuczempy, Morawsko, Surochów, Zgoda, Makowisko, Koniaczów oraz Dom Kultury w Pełkiniach. W miejscowo ści Pełkinie powstaje obecnie muzeum arcydzieła ludowego. Ponadto na terenie gminy działa Ludowy Zespół Folklorystyczny - "MAZURY", działaj ący pod przewodnictwem Pana Jana Mazura. Na terenie gminy zlokalizowany jest Zespół Pałacowo-Parkowy Pełkinie- Wygarki oraz park z zabytkow ą kaplic ą i pomnikiem Aleksandra Fredry w Surochowie. Gmina dysponuje boiskami sportowymi oraz stadionem sportowym w Tuczempach. W trakcie realizacji i adaptacji jest O środek Rekreacyjno- Turystyczny „ Żwirownia” w Surochowie. We wsi Morawsko znajduje się Szkółka Jazdy Konnej. Przy trasie Jarosław-Hrebenne w miejscowo ści Makowisko znajduje si ę hotel. Hotele znajduj ą si ę równie ż w miejscowo ściach: Koniaczów i Tuczempy.
86 4.6 Bud żet gminy
Bud żet gminy jest istotnym elementem w kształtowaniu polityki rozwoju danej jednostki administracyjnej. Jest głównym źródłem finansowania usług publicznych i inwestycji zwi ązanych z realizacj ą m.in. zada ń infrastrukturalnych. Niniejszej analizie poddano takie czynniki jak: • tempo wzrostu dochodów w latach 2004 – 2010, • struktura dochodów w 2010 roku .
Tabela 22. Tempo wzrostu dochodów w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. Dochód na 1 mieszka ńca Dochód Dochody dla gminy w gminach Zmiana na Rok Jarosław wiejskich 1 mieszka ńca województwa podkarpackiego PLN w % PLN/osob ę PLN 2004 16 217 573 - 1 280,10 1 526,63 2005 18 609 689 14,75 1 471,70 1 747,39 2006 20 684 000 11,15 1 633,30 1 949,19 2007 24 407 108 18,00 1 927,25 2 186,05 2008 25 393 814 4,04 2 009,48 2 370,20 2009 27 605 110 8,70 2 164,26 - 2010 31 114 503 12,71 - -
Źródło: Bud żet gminy Jarosław w latach 2004 – 2010, Bank Danych Regionalnych GUS.
W latach 2004 – 2010 dochody gminne wzrastały. Na pocz ątku analizowanego okresu w latach 2004 – 2006 dochody oscylowały na poziomie 16 – 20 milionów złotych. W 2007 przekroczyły wartość 20 milionów złotych. Najwi ększy wzrost poziomu dochodów zanotowano w okresie 2006 – 2007 (wzrost o 18%). Najmniejszy przyrost odnotowano w okresie 2007 – 2008 (wzrost o 4,04%). W analizowanym okresie w gminie Jarosław przeci ętny dochód na 1 mieszka ńca był ni ższy ni ż analogiczne warto ści dla gmin wiejskich województwa podkarpackiego.
87
Wykres 10. Struktura dochodów w gminie Jarosław w latach 2004 – 2010. Źródło: Bud żet gminy Jarosław w latach 2004 – 2010; Bank Danych Regionalnych GUS.
4.6.1 Dochody bud żetowe W strukturze dochodów bud żetowych wyróżniamy: • subwencje – nieodpłatne, bez konieczno ści zwrotu wpływy udzielane przez pa ństwo podmiotom m.in. jednostkom samorz ądu terytorialnego, • dochody własne – wpływy do bud żetu gminy takie jak dochody z tytułu maj ątku, wpływy z podatku dochodowego itp., • dotacje – środki przeznaczone na ró żnego rodzaju inwestycje, przedsi ęwzi ęcia m.in. w zakresie infrastruktury technicznej, • udziały w podatkach stanowi ących dochody bud żetu pa ństwa – partycypacja zwi ązana z dochodami pa ństwa. Bior ąc pod uwag ę w/w podział, przedstawiono struktur ę dochodów bud żetowych w gminie Jarosław na poni ższym wykresie.
88
Wykres 11. Struktura dochodów bud żetowych w 2010 roku. Źródło: Bud żet gminy Jarosław na 2010 r.
W zaplanowanym bud żecie gminy Jarosław na 2010 rok szacuje si ę, że subwencje b ędą głównym źródłem utrzymania gminy. Zakłada si ę, że w 2010 roku b ędą wynosi ć 12 415 852 zł. Subwencja w najwi ększym stopniu dotyczy ć będzie cz ęś ci o światowej. Drugim źródłem utrzymania gminy s ą dotacje. Prognozuje si ę, że b ędą wynosi ć 6 975 893 zł. Trzecie źródło utrzymania b ędą stanowi ć dochody własne (6 898 823 zł). Najni ższa kwota w strukturze dochodów gminy b ędzie pochodzi ć z tytułu udziału w podatkach stanowi ących dochody bud żetu pa ństwa – 4 823 935 zł.
4.6.2 Wydatki bud żetowe Struktur ę wydatków bud żetowych w gminie Jarosław zaprezentowano na poni ższym wykresie.
89
Wykres 12. Struktura wydatków bud żetowych w 2010 roku. Źródło: Bud żet gminy Jarosław na 2010 r.
W sporz ądzonym bud żecie gminy Jarosław na 2010 rok prognozuje si ę 2 główne źródła wydatków. Pierwsz ą z nich jest o świata i wychowanie, 90 edukacyjna opieka wychowawcza, która według bud żetu pochłonie 20 107 155 złotych. Na tak ą kwot ę zło ży si ę utrzymanie m.in. szkół podstawowych, gimnazjów i wynagrodzenia pracowników. Kolejnym wa żnym wydatkiem b ędzie ochrona zdrowia i opieka społeczna – 11 740 977 złotych. Na wydatki zwi ązane z ochron ą zdrowia i opiek ą społeczn ą zło żą si ę zwalczanie narkomanii, przeciwdziałanie alkoholizmowi, świadczenia rodzinne itp. Najmniejsze wydatki pochłonie informatyka – 33 408 złotych.
4.7 Wnioski i podsumowanie
Z „Prognozy ludno ści na lata 2008-2035” (Główny Urz ąd Statystyczny, Departament Bada ń Demograficznych, Warszawa 2009) wynika, że liczba ludno ści zamieszkuj ąca obszary wiejskie województwa podkarpackiego w roku 2015 b ędzie wynosi ć 1 261 300, natomiast w latach kolejnych odpowiednio: w 2025 roku – 1 264 800, w 2035 roku – 1 237 600. Z przedmiotowych analiz wynika, że liczba ludno ści zamieszkuj ącej tereny wiejskie w województwie podkarpackim, zmniejszy si ę na przestrzeni lat 2008-2035 o około 1%. Przyjmuj ąc, że podobne tendencje b ędą zachodziły w strukturze demograficznej gminy Jarosław, mo żna przypuszcza ć, i ż liczba ludno ści zamieszkuj ąca gmin ę b ędzie w 2035 roku wynosi ć 11 373 – czyli zmniejszy si ę o około 1264 osoby. Powy ższe wnioski koresponduj ą z dokonan ą analiz ą uwarunkowa ń demograficznych. Wynika z niej że, liczba ludno ści gminy Jarosław (podobnie jak powiatu jarosławskiego i obszarów wiejskich w województwie podkarpackim) wykazuje trend malej ący, w przeciwie ństwie do tendencji w granicach całego województwa podkarpackiego (ł ącznie obszarów miejskich i wiejskich), gdzie liczba ludno ści wzrasta. Co prawda przez ostatnie dwa lata analizowanego przedziału czasowego zanotowano wzrost liczby ludno ści, lecz nie mo żna tego uzna ć za zapowied ź długofalowej zmiany trendu. Opisana wy żej sytuacja spowodowana jest odpływem ludno ści z terenu gminy. Dost ępne dane nie umo żliwiaj ą precyzyjnego sformułowania trendów migracji w gminie ze wzgl ędu na ich cz ęst ą zmienno ść . Jednak bior ąc pod uwag ę stosunkowo wysoki przyrost naturalny o tendencji wzrostowej, nale ży 91 przypuszcza ć, że główn ą przyczyn ą zmniejszaj ącej si ę liczby ludno ści jest wła śnie odpływ ludno ści z terenów gminy. Społeczno ść zmieniaj ąca miejsce zamieszkania osiedla si ę na ogół w jednostkach miejskich w granicach województwa podkarpackiego, poza województwem lub poza granicami kraju. Podyktowane mo że by ć to uwarunkowaniami wyst ępuj ącymi na rynku pracy. Liczba osób pracuj ących wzrasta odwrotnie proporcjonalnie do liczby osób bezrobotnych, jednak pracuj ących w gminie Jarosław jest blisko trzykrotnie mniej, ni ż średnio w gminach wiejskich województwa podkarpackiego (bior ąc pod uwag ę grup ę pracuj ących w śród osób w wieku produkcyjnym). Wi ększa z roku na rok liczba jednostek gospodarczych, rosn ąca liczba mieszka ń (szybsza ni ż średnio w gminach województwa podkarpackiego), przyczyni ą si ę do poprawy lokalnych warunków bytowych mieszka ńców. Działa ń ulepszaj ących wymaga rozwój w dziedzinie kultury, sportu i rekreacji, poniewa ż obecnie nie stanowi on atrakcyjnej oferty dla mieszka ńców gminy.
92 5 Uwarunkowania wynikaj ące z zagro żenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia 3
5.1 Zagro żenia erozj ą i osuwaniem si ę mas ziemnych
Przedmiotowe zagadnienie opisane zostało szczegółowo w rozdziale 9.
5.2 Zagro żenia powodzi ą
Przedmiotowe zagadnienie opisane zostało szczegółowo w rozdziale 13.
5.3 Promieniowanie elektromagnetyczne
Promieniowanie elektromagnetyczne wytwarzane mo że by ć ze źródeł liniowych, do których nale żą napowietrzne linie elektroenergetyczne oraz stacje o napi ęciu znamionowym powy żej 110 kV lub punktowych, do których zaliczamy urz ądzenia emituj ące elektromagnetyczne promieniowanie niejonizuj ące w zakresie cz ęstotliwo ści 0,03 MHz - 300 000 MHz. Urz ądzenia nadawcze i ich systemy antenowe, wytwarzaj ą i wypromieniowuj ą do otoczenia energi ę elektromagnetyczn ą, która mimo braku mo żliwo ści jonizacji cz ąstek (promieniowanie niejonizuj ące), mo że wywoła ć w organizmach ludzkich przy wysokich nat ęż eniach i wysokich cz ęstotliwo ściach tzw. „efekt termiczny”. Efekt ten objawia si ę podwy ższeniem ciepłoty tkanek, która mo że doprowadzi ć do zaburze ń w reakcjach biochemicznych wyst ępuj ących w poszczególnych komórkach. Opisany wpływ na organizmy żywe mo że nast ąpi ć jedynie w przypadku kilkunastokrotnego przekroczenia dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizujacego i długotrwałej ekspozycji na promieniowanie elektromagnetyczne.
3 Rozdział sporządzono częściowo w oparciu o zapisy opracowania pn. „Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego do projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarosław na podstawie: F. Pulit. Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Jarosław, Tarnów, 2004 r.”
93 W zwi ązku z powy ższym konieczna jest ochrona człowieka przed polami elektromagnetycznymi całkowicie eliminuj ąca mo żliwo ść wyst ępowania ww. szkodliwych oddziaływa ń. Jest ona mo żliwa do osi ągni ęcia na drodze odpowiedniej separacji przestrzennej miejsc przebywania człowieka i obszarów o zbyt intensywnym poziomie wypromieniowanych pól. W przypadku stacji nadawczych, w tym stacji telefonii komórkowej, separacja sprowadza si ę głównie do takiego usytuowania anten nadawczych stacji, aby dla danych parametrów nadawania, pola docieraj ące do człowieka, były w pełni bezpieczne dla stanu jego zdrowia. Źródłami promieniowania na terenie gminy Jarosław s ą:
− trasa najwy ższych napi ęć , krajowego systemu zasilania – linia elektroenergetyczna o napi ęciu 750 kV Rzeszów – Elektrownia Chmielnicka na Ukrainie (liniowe);
− linie wysokiego napi ęcia 110 kV poszczególnych tras (liniowe);
− stacje bazowe telefonii komórkowych (punktowe). Wymienione źródła liniowe wymagaj ą zachowania stref ochronnych, które zapewni ą lokalizowanie zabudowy w bezpiecznej odległo ści od źródeł promieniowania elektromagnetycznego. W przypadku stacji bazowych najwi ększymi źródłami pola elektromagnetycznego oddziaływuj ącymi na środowisko s ą anteny nadawczo - odbiorcze, których zasi ęg szkodliwego oddziaływania to kilka – kilkana ście metrów nad poziomem terenu. Z oblicze ń g ęsto ści strumienia pola elektromagnetycznego pochodz ącego od anten nadawczych wynika, że wokół stacji bazowej, w miejscach przebywania ludzi (tj. do kilku metrów wysoko ści) nie wyst ępuj ą przekroczenia dopuszczalnych norm.
5.4 Hałas
Zasadniczy wpływ na stan klimatu akustycznego w gminie Jarosław wywiera hałas komunikacyjny – drogowy. Najwi ększe i główne zagro żenie hałasem komunikacyjnym, na terenie gminy, wyst ępuje wzdłu ż najwi ększego szlaku komunikacyjnego, tj. na drodze krajowej nr 4, drodze nr 77 oraz drodze nr 880, na których koncentruje si ę ruch pojazdów ci ęż kich. Pewne uci ąż liwo ści 94 hałasowe, mog ą równie ż wyst ępowa ć lokalnie, w bezpo średnim s ąsiedztwie dróg powiatowych, szczególnie na odcinkach o nat ęż onym ruchu pojazdów ci ęż arowych. Wykonane w 2002 roku przez WIO Ś pomiary hałasu drogowego na terenie województwa podkarpackiego wykazuj ą, że przy głównych ci ągach komunikacyjnych (drogi krajowe i wojewódzkie) utrzymuj ą si ę przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. Wprawdzie pomiar hałasu przeprowadzono w mie ście Jarosław, ale wyniki pomiarów mo żna odnie ść tak że do gminy, z uwagi na porównywalne nat ęż enie ruchu komunikacyjnego. Na wi ększo ści dróg stwierdzono przekroczenia o 10-15 dB, na 4% dróg wyst ępuj ą przekroczenia o 5-10 dB, a na 2% badanych dróg wyst ępuj ą przekroczenia hałasu w porze dnia o 0,1-0,6 dB. Sporadycznie na niektórych odcinkach dróg wyst ępuj ą przekroczenia nawet o 15-20 dB. Najwi ększe ponadnormatywne przekroczenia wyst ępuj ą na drodze krajowej nr 4 oraz 77, która przebiega głównie przez tereny zabudowane oraz na poszczególnych odcinkach dróg wojewódzkich. Głównymi czynnikami maj ącymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego s ą: nat ęż enie ruchu i udział transportu ci ęż kiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, a tak że organizacja ruchu drogowego. Występowanie na terenie gminy Jarosław pewnych uci ąż liwo ści hałasowych, zwi ązane mo że by ć równie ż z istniej ącym ruchem kolejowym. Na terenie gminy Jarosław przebiega linia kolejowa relacji Wrocław – Kraków – Rzeszów – Przemy śl - Medyka oraz linia kolejowa Munina-Beł żec o znaczeniu ponadlokalnym, ł ącz ącym ziemi ę lubaczowsk ą z centrum Podkarpacia. W porze nocnej hałas pochodz ący od linii kolejowej mo że przekracza ć dopuszczaln ą warto ść 50 dB w odległo ści do około 80 m od osi torów. Udział tego źródła hałasu w kształtowaniu stanu klimatu akustycznego na terenie omawianej gminy jest znikomy i na jej obszarze nie przyczynia si ę w sposób znacz ący do pogorszenia tego stanu.
Kolejnym istotnym źródłem hałasu na terenie gminy s ą zakłady przemysłowe i warsztaty usługowe. Są to źródła hałasu o ograniczonym
95 zasi ęgu oddziaływania, wpływaj ą one na klimat akustyczny, jednak że wpływ ten ma charakter lokalny. Takie stacjonarne źródła hałasu mog ą jednak powodowa ć uci ąż liwo ści dla osób zamieszkuj ących w ich najbli ższym sąsiedztwie. Na terenie gminy Jarosław nie wyst ępuj ą obiekty przemysłowe, które stanowiłyby istotne zagro żenie dla środowiska w zakresie hałasu. Pewne lokalne uci ąż liwo ści stwarzaj ą drobniejsze źródła gospodarcze (mniejsze zakłady i jednostki usługowe), które lokalizowane są w terenach zabudowy mieszkaniowej. Zakłady typu rzemie ślniczego i usługowego, w których instalowane s ą źródła hałasu przemysłowego, cz ęsto stwarzaj ą lokaln ą uci ąż liwo ść i w nieznacznym, marginalnym stopniu wpływaj ą na stan klimatu akustycznego gminy Jarosław.
Marginalny wpływ na klimat akustyczny posiadaj ą linie i urz ądzenia elektromagnetyczne. Wzrost poziomu tła akustycznego zachodzi w bezpo średnim s ąsiedztwie linii o wy ższym napi ęciu. Dotyczy to szczególnie linii 750 kV Rzeszów – granica RP. W okresie pogody deszczowej lub utrzymywania si ę du żej wilgotno ści powietrza powstaj ą w wi ązkach kablowych efekty akustyczne w postaci szumu i okresowych trzasków.
5.5 Zagro żenie dla jako ści wód powierzchniowych i podziemnych
5.5.1 Wody powierzchniowe Stan jako ści wód powierzchniowych oraz obecno ść organizmów żyj ących w wodach s ą wynikiem oddziaływania ró żnorodnych czynników, zarówno ekologicznych, jak i antropogenicznych. Chemizm wód determinuj ą: budowa geologiczna zlewni, klimat, typ gleb a tak że urbanizacja, uprzemysłowienie i rolnictwo. Znacz ący wpływ na zanieczyszczenie wód ma ilo ść pobieranej wody i sposób oprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych oraz przemysłowych. Do antropogenicznych zanieczyszcze ń wód powierzchniowych zaliczy ć mo żna:
96 − Zanieczyszczenia punktowe – wnosz ą ścieki odprowadzane wylotami komunalnymi, ze skanalizowanych terenów zurbanizowanych, powstaj ące w wyniku działalno ści bytowo-gospodarczej lub przemysłowo-handlowej;
− Zanieczyszczenia obszarowe – wprowadzane s ą do wód z terenów nieskanalizowanych, w tym ze zurbanizowanych oraz obszarów rolniczych i le śnych. Do tej grupy zalicza si ę tak że zanieczyszczenia przedostaj ące si ę do wód z powietrza atmosferycznego. Typowymi źródłami zanieczyszcze ń obszarowych s ą mineralne i organiczne nawozy stosowane w rolnictwie oraz środki chemicznej ochrony ro ślin. Bardzo gro źne w swoich skutkach s ą pochodz ące z tych źródeł zwi ązki biogenne oraz pestycydy. Na terenie gminy Jarosław, antropogeniczne zanieczyszczenia wód powierzchniowych przedostaj ą si ę do odbiorników ze źródeł punktowych i obszarowych. Najwi ększe źródła zanieczyszcze ń punktowych to oczyszczalnie ścieków, znajduj ące si ę w Tuczempach i Kostkowie. Stan czysto ści wód Sanu obj ęty jest monitoringiem WIO Ś w Rzeszowie. W południowej cz ęś ci gminy rzeka San w klasyfikacji ogólnej odpowiada III klasie czysto ści, w cz ęś ci północnej gminy wody skategoryzowano jako pozaklasowe. Wska źnikami decyduj ącymi o stanie wód Sanu s ą głównie zanieczyszczenia bakteriologiczne, zawiesina ogólna, azot azotynowy, fosfor i mangan. Stan ekologiczny i chemiczny wód rzeki San na terenie gminy Jarosław okre ślono jako dobry. Na poziom czysto ści wód Sanu ma wpływ stan sanitarny miejscowo ści poło żonych w górnej cz ęś ci zlewni Sanu poza terenami gminy, z których nieoczyszczone ścieki odprowadza się do cieków b ędących dopływami Sanu. Charakter zlewni sprawia, ze głównymi źródłami zanieczyszcze ń s ą odprowadzane sieciami kanalizacji lub w sposób niezorganizowany, ścieki bytowo-gospodarcze i komunalne, ścieki przemysłowe i obszarowe. Cieki, do których nale żą m.in. Ł ęg Rokietnicki, Szewnia i Łęg Morawski oraz rowy i kanały melioracyjne s ą zanieczyszczane przez ścieki bytowe pochodz ące z gospodarstw domowych, które nie zostały jeszcze podł ączone do sieci 97 kanalizacyjnej, ponadto zanieczyszczaj ą je odcieki z użytków rolnych zawieraj ące wymywane z gleby zwi ązki chemiczne.
5.5.2 Wody podziemne Ludno ść gminy Jarosław głównie zaopatruje si ę w wod ę pitn ą z płytkich studni z omówionych poziomów czwartorz ędowych. Wody zwi ązane z utworami czwartorz ędowymi pod wzgl ędem chemicznym nie budz ą zastrze żeń. Pod wzgl ędem bakteriologicznym, szczególnie w płytkich studniach kopanych, wyst ępuj ą czasem zanieczyszczenia, czego przyczyn ą jest płytki poziom wody, nara żony na zanieczyszczenia od powierzchni terenu lub tez niewła ściwe czerpanie wody. Wody wgł ębne, które s ą ujmowane dla zbiorowego zaopatrzenia ludno ści w wod ę do picia s ą systematycznie badane przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno- Epidemiologiczn ą w Jarosławiu. Badania wody ze studni w Pełkiniach, Surochowie i Tuczempach potwierdzaj ą, że wody podziemne posiadaj ą dobre wła ściwo ści bakteriologiczne i fizykochemiczne, jednak stwierdzono przekroczenia normy dotycz ące dopuszczalnych ilo ści amoniaku, manganu i żelaza. Ponadto woda jest m ętna, wi ęc przed wykorzystaniem dla celów pitnych poddawana jest procesom uzdatniania polegającym na dostosowaniu ich wła ściwo ści i składu do wymaga ń wynikaj ących z ich przeznaczenia. Głównymi elementami, które wpływaj ą na poziom zanieczyszczenia i zagro żenia jako ści wód podziemnych s ą:
− koncentracja działalno ści gospodarczej na danym terenie, w tym intensywna eksploatacja wód podziemnych,
− warunki hydrogeologiczne okre ślaj ące podatno ść u żytkowych poziomów wodono śnych na przenikanie zanieczyszcze ń z powierzchni terenu;
− emisje gazów i pyłów przemysłowych, zarówno ze źródeł zlokalizowanych na terenie gminy jak i napływaj ące z terenów ościennych,
− zabiegi chemizacji rolnictwa i le śnictwa;
98 − zanieczyszczone fizyko-chemicznie i bakteriologicznie rzeki;
− drogi o intensywnym ruchu samochodowym;
− składowisko odpadów komunalnych w Wólce Pełki ńskiej,
− „dzikie” wysypiska, którym brak zabezpiecze ń przed przenikaniem odcieków do warstw wodono śnych;
− sady i plantacje z intensywnym stosowaniem środków ochrony ro ślin i nawozów sztucznych;
− doły chłonne, osadniki, szamba;
− punkty dystrybucji paliw;
− magazyny nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin;
− zrzuty ścieków, oczyszczalnie ścieków.
5.6 Zagro żenie dla jako ści powietrza
Poło żenie gminy na obrze żach miasta Jarosławia i przewa żaj ące zachodnie kierunki wiatrów sprawiaj ą, i ż główne źródła zanieczyszcze ń powietrza w gminie Jarosław znajduj ą si ę poza jej granicami. O stanie zanieczyszczenia atmosfery w gminie Jarosław decyduje przede wszystkim emisja napływaj ąca z terenu miasta Jarosław oraz z terenu s ąsiednich gmin, a tak że nieznacznie z obszaru samej gminy. Lokalne źródła niskiej emisji zanieczyszczaj ące powietrze to głównie ogrzewanie w ęglowe, a tak że zanieczyszczenia komunikacyjne (ł ącznie maszynami rolniczymi w sezonie prac polowych) i zakłady przemysłowe. Na stan sanitarny jako ści powietrza istotny wpływ wywieraj ą zakłady takie jak: piekarnia w Muninie i gorzelnia rolnicza w Makowisku. Wielko ść emisji nie przekroczyła dopuszczalnych norm, zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami. Emisja spalin samochodowych zwi ązana jest z nat ęż eniem ruchu samochodowego na drogach. Najwi ększe nat ęż enie ruchu generuj ą drogi krajowe i droga wojewódzka. Zanieczyszczenie powietrza i powierzchni ziemi wzdłu ż tych dróg jest du że, a wzrastaj ąca z roku na rok ilo ść pojazdów silnikowych skutkuje wzrostem zanieczyszcze ń powietrza.
99 Osobn ą grup ę zanieczyszcze ń stanowi ą produkty chemiczne przewo żone transportem samochodowym, które na skutek wypadków drogowych lub awarii mog ą przenikn ąć do środowiska glebowo-wodnego i powietrza. Szczególnie niebezpieczne s ą przewo żone cysternami produkty ropopochodne. Poza emisj ą ze źródeł przemysłowych i komunikacyjnych, istotny wpływ na stan sanitarny powietrza wywiera emisja zanieczyszcze ń z małych, lokalnych kotłowni w ęglowych i indywidualnych palenisk domowych opalanych najcz ęściej w ęglem o du żej zawarto ści siarki. Na podstawie całorocznych serii pomiarowych ze stacji monitoringowych oceniono zanieczyszczenie powietrza w województwie podkarpackim. Wyniki oceny ko ńcowej stref przedstawia rysunek poni żej.
Mapa rozkładu ko ńcowej klasyfikacji stref w ocenie jako ści powietrza za rok 2009 r.
Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 2009 r.
100 W zakresie zanieczyszcze ń gazowych, tj. dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku w ęgla, benzenu i ozonu (w kryterium ochrony zdrowia) oraz dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i ozonu (w kryterium ochrony ro ślin) wszystkie strefy z terenu województwa podkarpackiego zaliczono do klasy A (dotrzymane warto ści kryterialne). Na terenie gminy Jarosław nie prowadzi si ę monitoringu stanu czysto ści powietrza. Najbli ższe dost ępne dane o zanieczyszczeniu powietrza pochodz ą z punktów monitoringu w Jarosławiu (ul. Jana Pawła II, ul. Grunwaldzka, ul. 3 Maja). Na terenie gminy st ęż enia zanieczyszcze ń s ą o wiele ni ższe ni ż w wymienionych punktach. Rozkład tych st ęż eń maleje w miar ę oddalania si ę od miasta Jarosławia. Wi ększe zanieczyszczenie powietrza i gleb wyst ępuje wzdłu ż głównych dróg i na terenach zabudowanych.
5.7 Podsumowanie i wnioski
Do najwi ększych zagro żeń dla mieszka ńców gminy Jarosław i ich mienia nale żą uwarunkowania zwi ązane z ruchami mas ziemnych oraz szczególnymi obszarami zagro żenia powodzi ą. Je śli chodzi o tereny erozyjne, obecnie nie s ą one zainwestowane, natomiast na obszarach zagro żonych zalaniem wod ą stuletni ą znajduj ą si ę istniej ące i projektowane (obowi ązuj ące plany miejscowe) obszary zainwestowane. Wymienione zjawiska zagra żaj ące bezpiecze ństwu ludno ści nale ży uwzgl ędni ć jako priorytetowe w przeznaczaniu nowych terenów na cele zabudowane, w szczególno ści na cele zabudowy mieszkaniowej. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym polega ć b ędzie na lokalizowaniu zabudowy w odpowiedniej odległo ści od sieci i urz ądze ń generuj ących promieniowanie poprzez wyznaczanie stref ochronnych. Ochrona mieszka ńców przed hałasem bazowa ć b ędzie na rozmieszczaniu nowych obszarów zabudowanych w oddaleniu od źródeł hałasu, ale tak że lokalizowaniu nowych źródeł hałasu (drogi, elektrownie wiatrowe, zakłady przemysłowe) z dala od istniej ących zespołów mieszkaniowych. Do sposobów ochrony przed hałasem zaliczy ć mo żna zmiany w układzie komunikacyjnym polegaj ące na wyznaczeniu nowych przebiegów dróg o najwi ększym współczynniku hałasu. 101 Jako ść wód powierzchniowych i podziemnych jest oceniana jako dobra, do czego przyczynia si ę przede wszystkim wysoki stopie ń skanalizowania gminy. W celu ochrony jako ści wód utworzone zostały strefy ochrony bezpo średniej uj ęć wód, a tak że projektowana jest strefa po średniej ochrony powierzchniowego uj ęcia wody. Do ochrony zasobów wodnych b ędzie przyczynia ć si ę położenie gminy w granicach aglomeracji ściekowych i wzrastaj ący procent obszarów skanalizowanych. Nale ży równie ż zwróci ć uwag ę na odpowiednie zalecenia dotycz ące gospodarki rolnej i le śnej, jak równie ż identyfikacja i likwidowanie „dzikich wysypisk”. Zanieczyszczenie powietrza na terenie gminy Jarosław jest niewielkie i wzrasta w sąsiedztwie źródeł zanieczyszczenia, szczególnie wzdłu ż głównych dróg i na terenach zabudowanych. Według bada ń monitoringowych dla województwa podkarpackiego na terenie gminy nie wyst ępuj ą przekroczenia w zakresie zanieczyszcze ń powietrza.
102 6 Stan prawny gruntów
Stan prawny gruntów w gminie Jarosław przedstawia si ę w sposób nast ępuj ący:
Tabela 23. Stan prawny gruntów w gminie Jarosław.
L.p. Wyszczególnienie Powierzchnia [ha] 1 grunty osób fizycznych 8 462,00 grunty Skarbu Pa ństwa z wył ączeniem 2 1 483,00 przekazanych w użytkowanie wieczyste grunty gmin i zwi ązków mi ędzygminnych 3 z wył ączeniem gruntów przekazanych 1 091,00 w użytkowanie wieczyste 4 grunty spółdzielni 115,00 grunty Skarbu Pa ństwa przekazane 5 57,00 w użytkowanie wieczyste grunty ko ściołów i zwi ązków 6 44,00 wyznaniowych 7 wspólnoty gruntowe 28,00 grunty b ędące przedmiotem własno ści 8 27,00 i władania osób lub jednostek pozostałych grunty powiatów z wył ączeniem 9 26,00 przekazanych w użytkowanie wieczyste grunty gmin i zwi ązków mi ędzygminnych 10 14,00 przekazane w użytkowanie wieczyste grunty województw z wył ączeniem 11 1,00 przekazanych w użytkowanie wieczyste
Źródło: Opracowanie na podstawie danych Urz ędu Gminy Jarosław
103
Wykres 13. Stan prawny gruntów w gminie Jarosław Źródło: Opracowanie na podstawie danych Urz ędu Gminy Jarosław, 2010 rok.
Według stanu prawnego gruntów najwi ększy udział maj ą grunty osób fizycznych – 74,57 %, które wyra źnie dominuj ą nad pozostałymi gruntami. Najmniejszy udział maj ą grunty województw z wył ączeniem tych przekazanych w użytkowanie wieczyste – 0,01 %. Gmina Jarosław jest wła ścicielem około 9% gruntów poło żonych w granicach administracyjnych gminy, z czego wi ększo ść stanowi ą grunty pod drogami. Najwi ększe skupiska gruntów gminnych wyst ępuj ą we wschodniej cz ęś ci gminy (na północ od miejscowo ści Makowisko) – około 300 ha oraz na północy gminy - obr ębach Wólka Pełki ńska (około 45 ha) i Pełkinie (około
104 60 ha). Najwi ększe obszary nale żą ce do Skarbu Pa ństwa poło żone s ą we wschodniej cz ęś ci gminy – w obr ębie Makowisko.
Struktura własno ściowa jest istotnym elementem w okre ślaniu polityki przestrzennej gminy. Szczególn ą uwag ę nale ży zwróci ć na rozmieszczenie gruntów, których wła ścicielem jest gmina. W oparciu o analizy poło żenia i stopnia agregacji gruntów gminnych, wyznaczane b ędą nowe obszary inwestycyjne, a tak że inne tereny maj ące znaczenie w strukturze przestrzennej gminy takie jak przestrzenie publiczne, zalesienia.
105 7 Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporz ądkowania gospodarki wodno- ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami
7.1 Komunikacja drogowa
Nadrz ędne osie układu komunikacyjnego stanowi ą drogi krajowe nr 4 i nr 77 (maj ące w południowej cz ęś ci gminy Jarosław wspólny przebieg) oraz droga wojewódzka nr 865. Wymienione drogi zbiegaj ą si ę w granicach administracyjnych miasta Jarosław. Droga krajowa nr 4 jest cz ęści ą mi ędzynarodowego korytarza transportowego III Berlin – Zgorzelec – Wrocław – Katowice – Kraków – Rzeszów – Lwów – Kijów. Drogi powiatowe s ą elementem ponadlokalnym w układzie komunikacyjnym gminy, natomiast drogi gminne zaliczono do lokalnego elementu. Pozostałe drogi stanowi ą układ uzupełniaj ący. Klasy techniczne i szczegółowy przebieg dróg składaj ących si ę na układ komunikacyjny gminy, przedstawiono w tabeli poni żej.
106 Tabela 24. Układ komunikacyjny gminy Jarosław
PRZYBLI ŻONA
OZNACZENIE KLASA DŁUGO ŚĆ DRÓG PRZEBIEG DROGI TECHNICZNA W GRANICACH GMINY
[KM ]
DROGI KRAJOWE granica pa ństwa z Niemcami – Bolesławiec – Wrocław – Katowice – 4 GP Kraków – Tarnów - Rzeszów – 4,580 Jarosław – Radymno – Korczowa – granica pa ństwa z Ukrain ą, G, GP (na odcinku Lipnik – Sandomierz – Stalowa Wola 77 wspólnym – Le żajsk – Try ńcza – Jarosław – 9,923 z droga krajow ą Radymno – Przemy śl nr 4)
DROGI WOJEWÓDZKIE Jarosław – Oleszyce – Cieszanów – 865 G 28 Beł żec DROGI POWIATOWE Wólka Pełki ńska (droga krajowa nr 1580R L 0,6 77) – Przeworsk Ujezna – Pełkinie (droga krajowa nr 1592R Z 1,6 77) droga powiatowa nr 1574R – 1701R L Kostków – Pełkinie (droga krajowa 7,7 nr 77) Wólka Pełki ńska (droga krajowa nr 1702R L 77) – Kostków (droga powiatowa nr 3,9 1701R) Wólka Pełki ńska (droga krajowa nr 1703R L 77) – Kostków (droga powiatowa nr 3,9 1701R) Wi ązownica – droga wojewódzka nr 1707R L 0,2 865
107 Makowisko (droga wojewódzka nr 1716R L 4,5 865) - Bobrówka 1719R Z Jarosław – Wietlin - Łazy 5,3 Surochów – droga powiatowa nr 1720R L 0,2 1719R Surochów (droga powiatowa nr 1721R L 1719) – droga gminna relacji 2,5 Makowisko – stacja PKP Surochów Wierzbna – Pełkinie (droga gminna relacji droga powiatowa Nr 1592R – 1722R L 0,9 wie ś Pełkinie – droga krajowa 77 do stacji PKP Pełkinie) Kidałowice – Morawsko (droga 1769R L 2,7 powiatowa nr 1788R) Munina (droga krajowa nr 77, 4) - 1788R L 5,4 Morawsko Tuczempy (droga gminna nr 1790R L 1,7 011527) – droga krajowa nr 77, 4
DROGI GMINNE
PRZEBIEG DŁUGO ŚĆ 1. Wola Buchowska – Dąbrowa Długo ść dróg gminnych wynosi 46,20 km, 2. Florki – Wola Buchowska z czego: 3. Machały – Brzezina (do drogi powiatowej • drogi o nawierzchni twardej maj ą 1702R) długo ść 13,50 km, 4. Machały – Wólka Pełki ńska (do drogi • drogi o nawierzchni gruntowej powiatowej 1702R) ulepszonej maj ą długo ść 23,00 km, 5. Droga powiatowa Nr 1702R – Wólka Pełki ńska • drogi o nawierzchni gruntowej – droga krajowa Nr 77 nieulepszonej maj ą długo ść 9,70 km. 6. Kostków – Kruby 7. Droga powiatowa Nr 1592R – Pełkinie – droga krajowa 77 8. Pełkinie – Mokre Ługi 9. Od drogi gminnej relacji: droga powiatowa Nr 1592R – Pełkinie – do drogi krajowej 77– stacja PKP Pełkinie 10. Droga powiatowa Nr 1701R – Lechy
108 11. Droga krajowa Nr 77 – Wygarki 12. Olchowa – Makowisko 13. Makowisko – Wietlin 14. Makowisko – stacja PKP Surochów 15. Droga wojewódzkia Nr 865 – Surochów 16. Droga wojewódzka Nr 865 – droga gminna relacji: Koniaczów – Sobiecin 17. Koniaczów – Sobiecin 18. Sobiecin – Surochów 19. Surochów – Zgoda 20. Droga powiatowa Nr 1719R – Surochów – droga powiatowa Nr 1721R 21. Morawsko – Munina (do drogi krajowej Nr 77) 22. Od drogi krajowej Nr 77 – Młyny – Adamówka 23. Od drogi powiatowej Nr 1769R – przez wie ś Morawsko – do drogi powiatowej Nr 1788R 24. Przedłu żenie drogi powiatowej Nr 1790R w stron ę Morawska 25. Droga powiatowa Nr 1769R – Morawsko 26. 21 dróg gminnych w granicach miejscowo ści Munina 27. 15 dróg gminnych w granicach miejscowo ści Tuczempy
Układ komunikacyjny w uj ęciu własno ściowym oraz funkcjonalnym przedstawiono na rysunku nr 6. Stan techniczny i funkcjonalny układu drogowego zdiagnozowano jako niezadowalaj ący. Przewa żaj ąca cz ęść dróg na terenie gminy (drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i cz ęść dróg gminnych) jest utwardzona. Stan nawierzchni drogowej oceniono jako dostateczny, a miejscami niedostateczny, wymagaj ący modernizacji. Drogi krajowe nr 4 i 77, stanowi ące nadrz ędne arterie komunikacyjne (istotne w skali województwa, kraju, a tak że w aspekcie mi ędzynarodowym) przebiegaj ą przez najwi ększe miejscowo ści gminne, spełniaj ąc jednocze śnie funkcje dojazdów do nieruchomo ści. Taka sytuacja znacznie ogranicza płynno ść ruchu drogowego oraz zwi ększa 109 niebezpiecze ństwo wyst ępowania kolizji. Bior ąc pod uwag ę zwi ększony ruch samochodowy, stwierdzono, i ż szeroko ści pasów drogowych dróg krajowych w granicach gminy Jarosław s ą niewystarczaj ące, przy czym nie ma mo żliwo ści jego poszerzenia w ich obecnym przebiegu, ze wzgl ędu na istniej ącą zwart ą zabudow ę wsi. Ponadto, ze wzgl ędu na szczególne uwarunkowania ekofizjograficzne, nie wszystkie miejscowo ści gminne posiadaj ą bezpo średnie powi ązania drogowe ze sob ą – komunikacja odbywa si ę przez obszar miejski. Sytuacja ta wpływa na generowanie ruchu drogowego w okolicach miasta Jarosławia, a tym samym utrudnia komunikacj ę mieszka ńcom gminy Jarosław. Poni ższy rysunek przedstawia średnie pr ędko ści, które osi ągane s ą na głównych szlakach komunikacyjnych obsługuj ących gmin ę Jarosław.
Rysunek 3. Średnia pr ędko ść osi ągalna na głównych ci ągach komunikacyjnych przebiegaj ących przez gmin ę Jarosław Źródło: http://mapa.targeo.pl/ 110 Zauwa żalne jest du że spowolnienie ruchu drogowego wraz ze zbli żaniem si ę do o środka miejskiego. Ju ż na wysoko ści miejscowo ści: Wólka Pełki ńska, Koniaczów oraz Tuczempy średnia pr ędko ść zmniejsza si ę z ok. 60-80 km/h do ok. 45-60 km/h. Utworzenie poł ącze ń komunikacyjnych mi ędzy miejscowo ściami gminnymi bez udziału miasta Jarosław znacznie wpłyn ęłoby na popraw ę jako ści ruchu drogowego. Prognozuje si ę, że dro żno ść układu komunikacyjnego ulegnie poprawie wraz z realizacj ą zamierze ń inwestycyjnych o znaczeniu ponadlokalnym. Uwzgl ędniaj ąc zapisy Programu Budowy Dróg Krajowych na lata 2011 – 2015, Plan Zagospodarowania Województwa Podkarpackiego przewiduje lokalizacj ę obwodnicy miasta Jarosławia oraz miejscowo ści Munina w ci ągu drogi krajowej nr 4. Inwestycja zlokalizowana b ędzie cz ęściowo w granicach gminy Jarosław. Istotnym dla gminy Jarosław korytarzem komunikacyjnym o znaczeniu mi ędzynarodowym jest autostrada A-4, której odcinek (Jarosław-Radymno- Korczowa) przebiegał b ędzie w odległo ści około 4 km od południowej granicy gminy. Węzeł drogowy Wierzbna będzie stanowił poł ączenie autostrady z drog ą krajow ą nr 4 i zlokalizowany b ędzie około 5 km od w ęzła drogowego S-1 (w ci ągu drogi krajowej nr 4).
7.2 Komunikacja kolejowa
Sie ć kolejow ą w gminie Jarosław stanowi ą: • magistrala kolejowa E30, stanowi ąca cz ęść III Europejskiego Korytarza Transportowego; na terenie Polski przebiega na trasie granica pa ństwa z Niemcami w Zgorzelcu i Bielawie Dolnej – Legnica – Wrocław – Opole – Gliwice – Katowice – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Przemy śl – granica pa ństwa z Ukrain ą w Medyce, stanowi ąca ponadlokalny element układ komunikacji kolejowej; • linia kolejowa nr 101 Munina – Beł żec – Hrebenne, ł ączy ziemi ę Lubaczowsk ą z centrum Podkarpacia, stanowi ąca lokalny element układu komunikacji kolejowej. 111
Poni ższe zestawienie przedstawia orientacyjny rozkład jazdy na stacji Jarosław (obszar miasta), bior ąc pod uwag ę jedynie bezpo średnie poł ączenia.
Tabela 25. Średnia ilo ść odjazdów dobowych ze stacji kolejowej w mie ście Jarosław
Ilo ść poł ącze ń Stacja docelowa (Ł ącznie Przewozy Regionalne, TLK, IC, IR) Przemy śl 38 Rzeszów 13 Horyniec Zdrój 4 Wrocław 3 Szczecin 3 Gdynia 2 Kraków 2 Kijów 1 Warszawa Wschodnia 1 Zielona Góra 1 Świnouj ście 1 Kołobrzeg 1 Przeworsk 1 RAZEM: 71 Źródło: Opracowanie na podstawie http://rozklad-pkp.pl/
W granicach gminy Jarosław zlokalizowane s ą 3 stacje kolejowe w: Pełkiniach, Muninie i Surochowie, sk ąd dziennie ł ącznie odchodzi około 30 poł ącze ń w ró żnych kierunkach, co stanowi około 43% wy żej opisanych poł ącze ń kolejowych. Bezpo średnio ze stacji zlokalizowanych w granicach gminy Jarosław mo żna dotrze ć do: miasta Jarosław, Przemy śla, Rzeszowa oraz Hory ńca Zdrój.
112
7.3 Komunikacja rowerowa
Przez gmin ę Jarosław przebiegają dwie nitki Euroregionalnego Szlaku rowerowego na szlaku miast Jarosław – Użgorod. W uj ęciu lokalnym prowadz ą one równolegle do siebie z miasta Jarosław przez wsie: Sobiecin, Surochów do Wietlina, znajduj ącego si ę w sąsiedniej gminie Laszki. Mieszka ńcy gminy korzystaj ą z transportu rowerowego w celach rekreacyjnych i funkcjonalnych. Niewielka ilo ść ście żek rowerowych jest niekorzystnym zjawiskiem i powoduje zagro żenie wypadków z udziałem rowerzystów, w szczególno ści na głównych ci ągach komunikacji kołowej. Bior ąc pod uwag ę korzystne uwarunkowania fizjograficzne, istnieje mo żliwo ść wprowadzenia w granicach gminy dodatkowych ście żek rowerowych.
7.4 System zaopatrzenia w wod ę
Długo ść czynnej sieci wodoci ągowej na terenie gminy Jarosław według danych GUS z 2008 roku wynosiła 132,7 km. Za pomoc ą sieci dostarczanych było około 314 300 m 3 wody. Z zaopatrzenia w wod ę z sieci komunalnej korzystało 93 % mieszka ńców gminy. Na poni ższym wykresie przedstawiono parametry dotycz ące sieci wodoci ągowej w latach 2000 – 2008.
113 160
140 129,6 129,6 129,6 131,5 131,5 131,6 132 132,3 132,7
120
100 ść 80 długo 60
40
20
0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 lata
Długo ść sieci w odoci ągow ej
Wykres 14. Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie gminy Jarosław w latach 2000 - 2008. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS.
W analizowanym okresie wybudowano 3,10 km sieci wodoci ągowej. Długo ść sieci wodoci ągowej w gminie była wi ększa ni ż średnia długo ść sieci w gminach powiatu jarosławskiego (89,58 km) i gminach wiejskich województwa podkarpackiego (71,13 km). Przeci ętnie zu życie wody według danych GUS na rok 2008 wynosiło 24,8 m3 / 1 mieszka ńca. Na terenie gminy Jarosław zlokalizowane są 4 uj ęcia wody, o których informacje przedstawiono w tabeli poni żej. Miejscowo ść Koniaczów zaopatrywana jest z uj ęcia wody znajduj ącego si ę poza granicami gminy.
Tabela 26. Uj ęcia wody, które zaopatruj ą teren gminy Jarosław. Lo kalizacja Wydajno ść Teren zaopatrzenia Typ uj ęcia [m 3/d] 1598,4 Tuczempy Tuczempy, Morawsko wgł ębne 1920 Surochów, Sobiecin, Surochów wgł ębne Zgoda, Makowisko
114 Pełkinie, Wólka Pełki ńska, Pełkinie 1608 Kostków, Wola Buchowska, wgł ębne Osada Le żachów powierzchniowe Munina 27 000 Munina, miasto Jarosław (z rzeki San) Gmina b.d. Koniaczów wgł ębne Wi ązownica Źródło: BIP Urz ędu Gminy Jarosław oraz Plan Rozwoju Lokalnego
System zaopatrzenia w wod ę mieszka ńców gminy Jarosław jest dobrze rozwini ęty. Podł ączenie do wodoci ągu wyst ępuje w ka żdym sołectwie. Rozwój sieci wodoci ągowej powinien by ć kontynuacj ą istniej ącej, przy uwzgl ędnieniu wydajno ści poszczególnych uj ęć wody. Przeci ętnie jeden mieszkaniec gminy zu żywa dobowo 0,07 m 3 wody. Oznacza to, że gdyby wszyscy mieszka ńcy gminy korzystali z sieci wodoci ągowej, ł ączne zapotrzebowanie wynosiłoby blisko 895 m 3 wody na dob ę. Ł ączna dobowa wydajno ść uj ęć wody (Tuczempy, Surochów, Pełkinie) to około 5100 m 3/dob ę. Wida ć wi ęc wyra źnie, że wyst ępuj ą stosunkowo du że, niezagospodarowane zasoby wody, które wynosz ą ok. 4000 m3/d. Nale ży zauwa żyć, że miejscowo ści Munina i Koniaczów obecnie zaopatrywane s ą z innych ni ż wyszczególnione w obliczeniach uj ęć wody.
7.5 System odprowadzania ścieków
Sie ć kanalizacyjna na terenie gminy Jarosław według danych GUS z 2008 roku miała długo ść 203,70 km. Z sieci kanalizacyjnej korzystało 8 588 osób, co stanowiło 68% mieszka ńców gminy. Za pomoc ą sieci odprowadzono 250 900 m 3 ścieków. Na poni ższym wykresie przedstawiono długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Jarosław w latach 2000 – 2008.
115
Wykres 15. Długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Jarosław w latach 2000 - 2008. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS.
W analizowanym okresie na terenie gminy wybudowano 128,2 km sieci kanalizacyjnej. Najwi ększy przyrost długo ści (58,6 km) zanotowano w okresie 2002 – 2003, najmniejszy za ś w okresie 2007 – 2008 (0,6 km). W latach 2004 – 2006 nie zrealizowano żadnych inwestycji w zwi ązku z rozbudow ą sieci kanalizacyjnej. Długo ść sieci kanalizacyjnej była wy ższa ni ż średnia długo ść sieci w gminach powiatu jarosławskiego (79,5 km) i gminach wiejskich województwa podkarpackiego (54,9 km). Długo ść sieci kanalizacyjnej rozdzielczej na 100 km 2 powierzchni wynosiła 179,5 km. W traktacie akcesyjnym do Unii Europejskiej, Polska zobowi ązała si ę, i ż przepisy prawne UE w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych okre ślone w dyrektywie Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku dotycz ącej oczyszczania ścieków komunalnych b ędą w Polsce w pełni obowi ązywały od 31 grudnia 2015 r. Podstawowym instrumentem wdro żenia tych przepisów jest Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Nie jest on programem
116 zapewniaj ącym uregulowanie gospodarki ściekowej w poszczególnych jednostkach osadniczych, a jedynie okre śla zadania konieczne do realizacji zapisu Traktatu Akcesyjnego. Obowi ązek uregulowania gospodarki ściekowej spoczywa na samorz ądzie lokalnym. Wszystkie miejscowo ści w granicach gminy s ą obj ęte Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Na terenie gminy obowi ązuj ą dwa rozporz ądzenia w sprawie wyznaczenia aglomeracji ściekowych: • Rozporz ądzenie Nr 121/06 Wojewody Podkarpackiego z dnia 30.11.2006 r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Tuczempy, • Rozporz ądzenie Nr 117/06 Wojewody Podkarpackiego z dnia 30.11.2006 r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Kostków.
W granicach gminy funkcjonuj ą dwie mechaniczno – biologiczne oczyszczalnie ścieków, których parametry przedstawiono w poni ższej tabeli. Ścieki odprowadzane s ą do rzeki San, a wytworzone osady wywo żone s ą na składowisko odpadów w Wólce Pełki ńskiej przy pomocy beczkowozów. Poza wymienionymi obiektami, oczyszczalnia znajduje si ę równie ż w Makowisku, lecz nie stanowi istotnego elementu w systemie kanalizacyjnym gminy. W ostatniej kolumnie tabeli zestawiono liczb ę mieszka ńców korzystaj ących z systemu kanalizacyjnego odprowadzaj ącego ścieki do poszczególnych oczyszczalni („Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych - AKPO ŚK 2010”, dane na dzie ń 31.12.2006 r.).
117 Tabela 27. System kanalizacyjny w gminie Jarosław z podziałem na aglomeracje.
Średnia Liczba Nazwa wydajno ść mieszka ńców aglomeracji Teren odbioru korzystaj ąca dobowa z systemu (lokalizacja ścieków oczyszczalni kanalizacyjnego, oczyszczalni) 2006 rok 3 [m /dob ę] [os.] Tuczempy, Morawsko, Munina, Makowisko, Tuczempy 900 7500 Surochów, Koniaczów, Zgoda, Sobiecin Kostków, Pełkinie, Wólka Pełki ńska, Wola Kostków 450 4600 Buchowska, Osada Leżachów
Źródło: BIP Urz ędu Gminy Jarosław
Łączna przepustowo ść oczyszczalni wynosi 1350 m 3/dob ę. Gospodarstwa niepodł ączone do sieci kanalizacyjnej korzystaj ą z przydomowych oczyszczalni ścieków. Z danych Głównego Urz ędu Statystycznego wynika, że jeden mieszkaniec gminy Jarosław produkuje przeci ętnie 0,08 m 3 ścieków na dob ę. Bior ąc pod uwag ę obecne uwarunkowania, mo żna wnioskowa ć, że aktualne parametry zezwalaj ą na przył ączenie do gminnego systemu kanalizacyjnego około 3600 osób, w tym ok. 2800 do aglomeracji Tuczempy i ok. 800 do aglomeracji Kostków.
7.6 System zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą
Przez gmin ę Jarosław przebiega przesyłowa linia elektroenergetyczna wysokiego napi ęcia 750 kV relacji: Widełka koło Rzeszowa – Elektrownia Chmielnicka na Ukrainie, stanowi ąca ponadlokalny element infrastruktury technicznej.
118 Do nadrz ędnych elementów systemu zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą nale żą linie elektroenergetyczne wysokiego napi ęcia 110 kV relacji: − Sieniawa – Jarosław Pn. − Jarosław Pn. – Jarosław − Przeworsk – Przemy śl, − Jarosław – Munina, − Munina – Przemy śl, − Munina – Lubaczów.
Pozostałe linie i urz ądzenia elektroenergetyczne s ą elementami o znaczeniu lokalnym: • linie elektroenergetyczne średniego napi ęcia 30 kV i 15 kV; • linie elektroenergetyczne niskiego napi ęcia 0,4 kV; • stacje transformatorowe 15 kV /0,4 kV.
Sie ć rozdzielcza gminy zasilana jest z nast ępuj ących Głównych Punktów Zasilania GPZ: • GPZ Jarosław Północ 110/15 kV • GPZ Jarosław 110/30/15 kV • GPZ Munina 110/15 kV
W zakresie infrastruktury elektroenergetycznej, Plan Województwa Podkarpackiego przewiduje przebieg linii elektroenergetycznej wysokiego napi ęcia 400 kV, a tak że dwóch alternatywnych głównych punktów zasilania 400/110 kV.
7.7 System zaopatrzenia w gaz
Długo ść sieci gazowej według danych GUS z 2008 roku wynosiła 159,20 km. Do sieci podł ączonych było 2 489 gospodarstw domowych i korzystało z niej 9 055 osób, co stanowiło 71,7 % mieszka ńców gminy. Na
119 poni ższym wykresie przedstawiono długo ść sieci gazowej na terenie gminy Jarosław w latach 2000 – 2008.
Wykres 16. Długo ść sieci gazowej na terenie gminy Jarosław w latach 2003 - 2008. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS.
W latach 2003 – 2008 wybudowano 4,5 km sieci gazowej. Długo ść sieci gazowej była wy ższa ni ż średnia długo ść dla powiatu jarosławskiego (wska źnik na poziomie 101,7 km) i gmin wiejskich województwa podkarpackiego (wska źnik na poziomie 97,5 km). Średnie zu życie gazu sieciowego w przeliczeniu na 1 mieszka ńca z gospodarstw domowych wyniosło 102,8 m 3. Długo ść sieci gazowej rozdzielczej na 100 km 2 powierzchni wynosiła 140,3 km.
Przez teren gminy przebiegaj ą nast ępuj ące gazoci ągi wysokiego ci śnienia: • gazoci ąg DN 300 Żurawica – Jarosław, wraz z odgał ęzieniami do stacji redukcyjno-pomiarowych (DN 200, DN 50), • gazoci ąg DN 700 Jarosław – Rozwadów wraz z odgał ęzieniami do stacji redukcyjno-pomiarowych (DN100, DN 65),
120 • gazoci ąg DN 250/300 Jarosław – Sandomierz wraz z odgał ęzieniem do stacji redukcyjno-pomiarowej (DN 100, DN 65), • gazoci ąg DN 300/400 relacji Jarosław – Lubaczów, • gazoci ąg DN 400/500 relacji Jarosław – Lubaczów.
Na terenie gminy zlokalizowane s ą nast ępuj ące stacje redukcyjno – pomiarowe: • stacja redukcyjno – pomiarowa I stopnia w Tuczempach o przepustowo ści 1 500 Nm 3/h; • stacja redukcyjno – pomiarowa I stopnia w Pełkiniach o przepustowo ści 2 500 Nm 3/h; • stacja redukcyjno – pomiarowa I i II stopnia w Wólce Pełki ńskiej o przepustowo ści 1 500 Nm 3/h; • stacja redukcyjno – pomiarowa w Makowisku o przepustowo ści 1 500 Nm 3/h. Od gazoci ągu relacji Jarosław – Żurawica biegnie odgał ęzienie do stacji redukcyjno-pomiarowej Huta Szkła zlokalizowanej na terenie miasta Jarosławia.
Dodatkowymi źródłami zaopatrzenia gminy w gaz s ą stacje redukcyjno – pomiarowe zlokalizowane poza obszarem gminy. S ą to: • stacja redukcyjno – pomiarowa I stopnia w Jarosławiu przy ul. Pruchnickiej – zasila miejscowo ść Munina, • stacja redukcyjno – pomiarowa I stopnia w Szówsku – zasila takie miejscowo ści jak Sobiecin, Surochów i Zgoda.
7.8 System zaopatrzenia w ciepło
Obecnie na terenie gminy nie funkcjonuje system zaopatrzenia w ciepło. Budynki zasilane s ą w ciepło z indywidualnych źródeł. Na ogół s ą to kotłownie indywidualne zasilane paliwem gazowym, olejowym, w ęglowym.
121 7.9 System przesyłu i łączno ści
W gminie istnieje nowoczesna sie ć telekomunikacyjna przewodowa, zapewniaj ąca mieszka ńcom dobrej jako ści ł ączno ść telefoniczn ą realizowana przy pomocy automatycznej centrali. Teren gminy objęty jest zasi ęgiem telefonii komórkowej. W granicach gminy znajduje si ę jedna stacja radiokomunikacyjna zlokalizowana w miejscowo ści Wólka Pełki ńska oraz cztery stacje bazowe telefonii komórkowej w miejscowo ściach: Wólka Pełki ńska, Pełkinie, Makowisko oraz Surochów.
7.10 Gospodarka odpadami
Na terenie gminy Jarosław, zgodnie z informacjami zawartymi w Planie Gospodarki Odpadami na lata 2004 – 2015, wytwarzane odpady komunalne mo żna podzieli ć na: • odpady z gospodarstw domowych, • odpady z obiektów infrastruktury, • odpady wielkogabarytowe, • odpady z budowy, remontu, demonta żu obiektów budowlanych, • odpady z ogrodów i parków, • odpady powstałe w wyniku oczyszczania ulic i placów, • odpady niebezpieczne wchodz ące w zakres odpadów komunalnych. Ilo ść odpadów komunalnych wytworzonych na terenie gminy Jarosław zaprezentowano na poni ższym wykresie.
122
Wykres 17. Odpady komunalne wytworzone na terenie gminy Jarosław Źródło: Plan Gospodarki Odpadami dla gminy Jarosław na lata 2004 - 2015
Gminne składowisko odpadów funkcjonuje od 1995 roku i zlokalizowane jest w miejscowo ści Wólka Pełki ńska. Składowisko ma powierzchni ę 1 ha, z czego 0,6 ha wykorzystywane jest na cele składowania odpadów. Składowisko usytuowane jest około 600 m od najbli ższej zabudowy i 3 km od rzeki San. Przewidywany okres zako ńczenia eksploatacji składowisko wyznaczono na 2015 rok. Na terenie gminy, według danych zawartych w Planie Gospodarki Odpadami na lata 2004 – 2015, zorganizowan ą zbiórk ą odpadów obj ętych jest 70% mieszka ńców gminy. Na terenie gminy istotnym problemem s ą tzw. ,,dzikie wysypiska”, umiejscowione w lasach, rowach przydro żnych, korytach potoków czy naturalnych zagł ębieniach terenu.
123 8 Wyst ępowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odr ębnych
W granicach gminy wyst ępuj ą obiekty i obszary chronione na podstawie nast ępuj ących przepisów odr ębnych:
‹‹‹ Obszary i obiekty chronione na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. z 2004 r. nr 92, poz. 880 z pó źn. zm.) • Sieniawski Obszar Chronionego Krajobrazu zlokalizowany w północnej cz ęś ci gminy, opisany szczegółowo w rozdziale 2.8.1; • obszary Natura 2000, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.2; − Dolina Dolnego Sanu (PLH 180020) – obszar specjalnej ochrony siedlisk, − Starodub w Pełkiniach (PLH 180050) – obszar specjalnej ochrony siedlisk, − Rzeka San (PLH 18007) – obszar specjalnej ochrony siedlisk; • 5 pomników przyrody: wi ąz górski, daglezja (2 drzewa), cis pospolity i orzech szary, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.3; • użytek ekologiczny „Makowieckie”, opisany szczegółowo w rozdziale 2.8.4; • chronione siedliska przyrodnicze, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.5; • korytarze ekologiczne, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.8;
124 ‹‹‹ Obszary i obiekty chronione na podstawie przepisów ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze • Obszary i tereny górnicze zwi ązane z eksploatacj ą złó ż gazu ziemnego: − Jarosław 3 – utworzony decyzj ą Ministra Środowiska Nr DGiKGe – 47771 – 11/32/08/09/MS z dnia 6.09.2009 r., powierzchnia terenu górniczego na terenie gminy Jarosław wynosi 0,51 km2, − Morawsko – utworzony decyzj ą Ministra Środowiska Nr 6/2009 z dnia 6.10.2009 r.; powierzchnia terenu górniczego wynosi 5,06 km 2; • Obszary i tereny górnicze zwi ązane z eksploatacj ą złó ż kruszywa naturalnego: − Zgoda III – utworzony decyzj ą Starosty Jarosławskiego OLR.II.6320-01/09 z dnia 15.04.2009 r.; powierzchnia terenu górniczego wynosi 0,02 km 2; − Zgoda IV – utworzony decyzj ą Starosty Jarosławskiego OLR.II.6320-20/10 z dnia 03.11.2010 r.; − Munina I – utworzony decyzj ą Starosty Jarosławskiego OLR.II.6320 – 04/10 z dnia 09.06.2010 r; − Munina II – utworzony decyzj ą Starosty Jarosławskiego OLR.II.6320 – 05/10 z dnia 09.06.2010 r; − Munina III – utworzony decyzj ą Starosty Jarosławskiego OLR.II.6320 – 07/10 z dnia 09.06.2010 r; − Munina IV – utworzony decyzj ą Marszałka Województwa Podkarpackiego OS-IV.7422.32.2011.RK z dnia 20.07.2011 r; − Munina-Nadsan – utworzony decyzj ą Marszałka Województwa Podkarpackiego OS-IV.7422.36.2011.RK z dnia 15.07.2011 r; − Munina I-A – utworzony decyzj ą Marszałka Województwa Podkarpackiego OS-IV.7422.30.2011.WZ z dnia 05.08.2011 r; − Makowisko – utworzony decyzj ą Marszałka Województwa Podkarpackiego OS-IV.7422.59.2011.AR z dnia 09.09.2011 r;
125 − Wola Buchowska – utworzony decyzj ą Starosty Jarosławskiego OLR.-IV.6522.52.2011 z dnia 17.11.2011 r; • Udokumentowane zło ża kopalin (na podstawie danych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego): − Jarosław – gaz ziemny, powierzchnia: 346,98 ha, − Morawsko – gaz ziemny, powierzchnia: 190,17 ha, − Munina I - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, powierzchnia 1,98 ha, − Munina I-A - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, powierzchnia 16,20 ha, − Munina II - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, pow:. 1,99 ha, − Munina III - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, pow:. 1,99 ha, − Munina IV - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, pow:. 6,04 ha, − Munina – Nadsan - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, pow:. 8,62 ha, − Zgoda II – kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, eksploatacja zło ża zaniechana, pochodzenie – czwartorz ęd, powierzchnia zło ża wynosi 6,00 ha; − Zgoda III, Zgoda IV – kruszywo naturalne – 1,99 ha; − Makowisko – kruszywo naturalne – 8,82 ha; − Surochów - Wielobórz – kruszywo naturalne – 7,71 ha; − Tuczempy – JK kruszywo naturalne – 2,00 ha; − Wola Buchowska – kruszywo naturalne - 1,87 ha.
‹‹‹ Obiekty i teren chronione na podstawie przepisów ustawy Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 roku (Dz. U. z 2001 r. nr 1152 poz. 1229 z pó źń . zm.) • Strefy ochronne uj ęć wód, strefy ochrony bezpo średniej ustanowione zostały na podstawie decyzji Starosty Jarosławskiego z dnia
126 29.07.2002 r. (dla uj ęcia wody w Surochowie), 29.11.2002 roku (dla uj ęcia w Tuczempach) i 2.12.2002 r. (dla uj ęcia wody w Pełkiniach): − Pełkinie – dla studni gł ębinowej nr 1 – strefa o pow. 500 m 2, dla studni gł ębinowej nr 2 – strefa o pow. 400 m 2, − Surochów – dla studni gł ębinowej nr 1 – strefa o pow. 300 m 2, dla studni gł ębinowej nr 2 – strefa o pow. 360 m 2, − Tuczempy – dla studni gł ębinowej nr 1 – strefa o pow. 30 m 2, dla studni gł ębinowej nr 2 – strefa o pow. 3040 m 2; • Zasoby wód podziemnych: północno-zachodnia cz ęść gminy poło żona jest w obr ębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) Nr 425 Dębica – Stalowa Wola – Rzeszów; • Obszary szczególnego zagro żenia powodzi ą, opisane szczegółowo w rozdziale 13.
‹‹‹ Obszary chronione na podstawie przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych z dnia 3 lutego 1995 roku (Dz. U. nr 16 poz. 78 z pó źn. zm.) • Gleby chronione: gleby klas I-III, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.7.
‹‹‹ Obszary chronione na podstawie przepisów ustawy o lasach z dnia 28 wrze śnia 1991 roku (Dz. U. nr 101 poz. 444 z pó źn. zm.) • Lasy ochronne: wodochronne, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.6.
‹‹‹ Obiekty i tereny chronione na podstawie przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku (Dz. U. z 2003 r. nr 162 poz. 1568) • Obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa podkarpackiego, opisane szczegółowo w rozdziale 3.2.
127 9 Uwarunkowania wynikaj ące z wyst ępowania obszarów naturalnych zagro żeń geologicznych
W granicach gminy wyst ępuj ą trzy zwarte obszary zagro żone erozj ą i osuwaniem si ę mas ziemnych. Genez ą powstania tych obszarów s ą uwarunkowania geomorfologiczne. Pierwszy z nich zlokalizowany jest na granicy miasta Jarosław ze wsi ą Pełkinie, drugi rejon poło żony jest na południe od Jarosławia w miejscowo ści Munina. Czynne osuwiska ziemne modeluj ą wysokie skarpy, które cofaj ąc si ę zmieniają swój profil na wkl ęsło-wypukły. Cofaj ąca si ę kraw ędź ściany osuwiska zagra ża blisko zlokalizowanym budynkom mieszkalnym i gospodarskim w Muninie. Skłonno ściami do osiadania charakteryzuj ą si ę tak że lessy. Gleby te znajduj ą si ę w rejonach miejscowo ści Pełkinie, Munina, Tuczempy, Morawsko oraz cz ęś ciowo Surochów i Makowisko Skłonno ści do osiadania mog ą wywoła ć osiadanie zapadowe. Zjawiska te poci ągaj ą za sob ą znaczne szkody budowlane i prowadz ą cz ęsto do zniszczenia obiektu. Wskutek zjawisk erozyjnych nast ępuje niszczenie pokrywy glebowej. Erozja powoduje zubo żenie gleby pozbawiaj ąc j ą składników pokarmowych, a przy du żym nasileniu prowadzi do zmycia gleby i zmian w ukształtowaniu terenu. Szczególnie silne nat ęż enie erozji wodnej wyst ępuje na glebach lessowych Podgórza Rzeszowskiego w obr ębie stoków o nachyleniu powy żej 7°. Gleba niszczona jest tak że przez spłukiwanie i powierzchniowe zmywanie oraz spełzywanie i osuwanie (okresach bezdeszczowych). Niszczenie gleb szczególnie aktywizuje si ę w okolicach miejscowo ści Pełkinie, Munina, Morawsko, Tuczempy, gdzie wyst ępuj ą liczne w ąwozy lessowe. Powstawaniu erozji sprzyjaj ą: nadmierne wyr ęby lasów, intensywny wypas bydła czy nieprawidłowe u żytkowanie rolnicze. Zapobieganie erozji polega przede wszystkim na stosowaniu zabiegów zmniejszaj ących pr ędko ść spływu wód, do których mi ędzy innymi nale żą zalesienia i zakrzewienia. W granicach gminy Jarosław obszary zalesione i zakrzewione zajmuj ą jedynie
128 niewiele ponad 3% powierzchni gminy i nie pokrywaj ą si ę one w pełni z terenami nara żonymi na erozj ę. Zapobieganiu erozji słu ży tak że odpowiedni dobór układu pól. Układ wzdłu żnikowy niewskazany jest w przypadku wyst ępowania erozji w stopniu średnim. W przypadku erozji silnej nie powinno si ę stosowa ć tak że układu sko śnostokowego, a w erozji bardzo silnej nawet poprzeczno - sko śnostokowego. Istotne tak że jest tak że wła ściwe prowadzenie dróg, które powinny by ć prowadzone wzdłu ż wypukło ści. Kolejna grupa działa ń przeciwerozyjnych jest odpowiednia agrotechnika, uprawa powinna by ć prowadzona prostopadle do linii spadku, przy czym wskazany jest dobór ro ślin hamuj ący spływ wód.
129 10 Uwarunkowania wynikaj ące z wyst ępowania udokumentowanych złó ż kopalin, zasobów wód podziemnych oraz terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odr ębnych
10.1 Udokumentowane zło ża kopalin
Na terenie gminy wyst ępuj ą udokumentowane zło ża kopalin wymienione w rozdziale 8. W kontek ście całego obszaru gminy udokumentowane zło ża kopalin zajmuj ą nieznaczn ą cz ęść powierzchni gminy i zlokalizowane s ą przewa żnie w pewnym oddaleniu od obszarów zainwestowanych, co stanowi pozytywne uwarunkowanie zagospodarowania przestrzennego.
10.2 Zasoby wód podziemnych
Pod wzgl ędem wyst ępowania wód podziemnych teren gminy podzielono na 2 obszary: • obszar I, który obejmuje swym zasi ęgiem fragment Podgórza Rzeszowskiego, terasy rzeki San; poziom wód gruntowych na gł ęboko ści 5 – 23,5 m p.p.m. • obszar II, który obejmuje teras ę zalewow ą i nadzalewow ą rzeki San, poziom wód aluwialnych na gł ęboko ści 0,5 – 5,5 m p.p.m.
Czwartorz ędowy poziom wodono śny eksploatowany jest na potrzeby zaopatrzenia gminnej sieci wodoci ągowej, w trzech uj ęciach zlokalizowanych w: Pełkiniach, Surochowie i Tuczempach. Dla przedmiotowych uj ęć ustanowione zostały strefy ochrony bezpo średniej. Północna cz ęść gminy Jarosław (Wola Buchowska, Le żachów Osada i cz ęść Wólki Pełki ńskiej) znajduje si ę w obr ębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 425 D ębica-Stalowa Wola- Rzeszów. Gmina le ży w granicach aglomeracji ściekowych oraz posiada dobrze rozwini ęty system odprowadzania ścieków z oczyszczalni ą zlokalizowana poza GZWP.
130 Powy ższe uwarunkowania s ą korzystne w odniesieniu do ochrony zasobów wód podziemnych.
10.3 Obszary i tereny górnicze
Na terenie gminy znajduj ą si ę obszary i tereny górnicze, które opisane zostały szczegółowo w rozdziale 8. Najwi ększe powierzchniowo s ą dwa tereny górnicze zwi ązane z eksploatacj ą złó ż gazu ziemnego. Pierwszy zlokalizowany jest na południe od miejscowo ści Pełkinie, kolejny pomi ędzy miejscowo ściami Munina i Tuczempy. W granicach opisywanych terenów zlokalizowana jest istniej ąca zabudowa, a obowi ązuj ące akty prawa miejscowego wyznaczaj ą projektowane obszary zabudowy. Ponadto, w granicach gminy wyst ępuj ą tereny górnicze zwi ązane z eksploatacj ą powierzchniow ą, których znaczna cz ęść zlokalizowana jest w granicach obszarów szczególnego zagro żenia powodzi ą. Przedmiotowe obszary nie pokrywaj ą si ę z istniej ącymi i projektowanymi obszarami zabudowy. Wyst ępowanie w granicach gminy obszarów i terenów górniczych, skutkuje na ogół ograniczeniami w wyznaczaniu nowych obszarów zabudowanych. W przypadku gminy Jarosław istotne b ędzie ograniczenie zabudowy w granicach terenów zwi ązanych z eksploatacj ą powierzchniow ą, tym bardziej, że zlokalizowane s ą one równie ż w granicach obszarów szczególnego zagro żenia powodzi ą. Nale żało b ędzie ograniczy ć lokalizacj ę nowej zabudowy wokół odwiertów gazowych oraz wokół obiektów zwi ązanych z eksploatacj ą gazu ziemnego (poło żonych w granicach o środka), zlokalizowanych w granicach terenów górniczych, na których odbywa si ę eksploatacja gazu ziemnego.
131 11 Uwarunkowania wynikaj ące z potrzeb i mo żliwo ści rozwoju gminy
Na podstawie analizy uwarunkowa ń zewn ętrznych i wewn ętrznych, w tym dokumentów strategicznych na poziomie województwa, powiatu i gminy wyodr ębnione mocne i słabe strony gminy oraz szanse i zagro żenia.
Mocne strony • dobre wyposa żenie w elementy infrastruktury technicznej oraz znaczne rezerwy w wydajno ści systemów wodno – kanalizacyjnych; • dost ęp do gminnego składowiska odpadów znajduj ącego si ę w Wólce Pełki ńskiej; • dobra dost ępno ść do usług o światy – na terenie gminy funkcjonuje 7 szkół podstawowych (Morawsko, Makowisko, Munina, Pełkinie, Surochów, Tuczempy i Wólka Pełki ńska) i 4 gimnazja (Makowisko, Munina, Pełkinie, Wólka Pełki ńska), ponadto szkoły podstawowe maj ą swoje filie w Sobiecinie i Woli Buchowskiej; • dobra dost ępno ść komunikacyjna – przez teren gminy przebiegaj ą: droga krajowa nr 4 i magistrala kolejowa E30, będące cz ęś ci ą III mi ędzynarodowego korytarza transportowego Berlin – Zgorzelec – Wrocław – Katowice – Kraków – Rzeszów – Lwów – Kijów; dobre poł ączenia mi ędzy poszczególnymi miejscowo ściami w gminie; • dobra dost ępno ść do projektowanej autostrady A4; • dobry stan dróg – dotyczy dróg wojewódzkich i powiatowych; • przygraniczne poło żenie województwa podkarpackiego; • atrakcyjne warunki dla rozwoju agroturystyki; • wysoka klasyfikacja glebowa – rozwój rolnictwa; • kwalifikacja obszaru gminy do „pasma aktywno ści społeczno- gospodarczych” (Plan Zagospodarowania Województwa Podkarpackiego).
132
Słabe strony • zły stan techniczny i funkcjonalny dróg zaliczaj ących si ę do komunikacyjnego układu nadrz ędnego; • podział przestrzenny obszaru gminy na trzy cz ęś ci, brak przejazdu przez rzek ę San; • słabo rozwini ęta infrastruktura sportowa w gminie, brak nowoczesnych sal gimnastycznych i basenów; • niski poziom wykształcenia mieszka ńców – najwi ększy odsetek ludno ści z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym; • mała rotacja na rynku pracy; • malej ąca liczba ludno ści spowodowana migracjami; • wyst ępowanie w granicach gminy terenów powoduj ących ograniczenia w zabudowie, tj. obszarów szczególnego zagro żenia powodzi ą, osuwisk, terenów górniczych, gleb o wysokich klasach bonitacyjnych.
Szanse • intensywne zainwestowanie terenów zwi ązane z dobr ą dost ępno ści ą do ponadlokalnych korytarzy transportowych, a przez to rozwój gospodarki i stworzenie nowych miejsc pracy; • tworzenie nowych stanowisk pracy poza rolnictwem i spadek rejestrowanego bezrobocia; • powstawanie nowych działalno ści zwi ązanych z pozyskiwaniem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójno ści; • rozwój działalno ści agroturystycznej i turystycznej, spowodowany wzrostem zainteresowania turystycznego; • poprawa jako ści życia mieszka ńców poprzez inwestycje z zakresu sportowo-rekreacyjnego; • poprawa sytuacji gospodarczej gminy poprzez rozwój handlu przygranicznego;
133 • zwi ększanie si ę liczby ludno ści spowodowane osiedlaniem si ę ludno ści w granicach gminy. Zagro żenia • brak rozwoju gospodarczego spowodowany niewykorzystaniem poło żenia gminy na tle województwa; • słabo ść ekonomiczna i niski poziom konkurencyjno ści gospodarki województwa podkarpackiego; • brak nowych miejsc pracy; • brak atrakcji dla mieszka ńców gminy i brak rozwoju życia społeczno- kulturalnego; • niekorzystne zjawiska demograficzne – odpływ ludności z gminy.
134 12 Zadania słu żą ce realizacji ponadlokalnych celów publicznych
Najwa żniejszymi dokumentami, w których okre ślone s ą zadania dotycz ące ponadlokalnych celów publicznych s ą Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju i Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego. Z racji braku zada ń rz ądowych wynikaj ących z Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, w aspekcie gminy Jarosław, omawiane cele publiczne b ędą rozpatrywane na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego. Wśród najwa żniejszych zada ń słu żą cych realizacji ponadlokalnych celów publicznych nale ży wymieni ć: • utworzenie Kuryłowsko – Sieniawsko - Lubaczowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, w celu uzupełnienia krajowego i wojewódzkiego systemu ochrony przyrody; • modernizacj ę dróg: − drogi krajowej nr 4, relacji Wrocław – Kraków – Korczowa, w tym budowa obwodnicy miasta Jarosławia; − drogi krajowej nr 77, relacji Stalowa Wola – Przemy śl, w tym przeło żenie drogi na odcinku Wólka Pełki ńska – Jarosław; − drogi wojewódzkiej nr 865, relacji Jarosław – Beł żec oraz podniesienie jej kategorii do rangi drogi krajowej; • modernizacj ę sieci kolejowych: − magistrali kolejowej E30 Wrocław – Medyka; − elektryfikacja linii kolejowej nr 101 Munina – Hrebenne; • budow ę w ęzła energetycznego Jarosław 400/110 kV (wariant II); • budow ę linii WN 400 kV Widełka – Jarosław – Zamo ść ; • modernizacj ę sieci gazowej: − gazoci ągu wysokopr ęż nego 300/400 i 400/500 relacji Lubaczów – Jarosław; 135 − gazoci ągu wysokopr ęż nego 500/600 relacji Przemy śl – Jarosław; − gazoci ągu wysokopr ęż nego 500 relacji granica pa ństwa z Ukrain ą – Jarosław; − gazoci ągu wysokopr ęż nego 600 relacji granica pa ństwa z Ukrain ą – Jarosław; − gazoci ągu wysokopr ęż nego 700 relacji granica pa ństwa z Ukrain ą – Jarosław – Rozwadów – granica województwa – Puławy; − gazoci ągu wysokopr ęż nego 300 relacji Żurawica – Jarosław.
Powy ższe zadania nale ży uwzgl ędni ć na szczeblu lokalnym formułuj ąc odpowiednie delegacje do uwzgl ędnienia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
136 13 Wymagania dotycz ące ochrony przeciwpowodziowej
Naturalne warunki środowiskowe zwi ązane z poło żeniem cz ęś ci gminy Jarosław w dolinie rzeki San, stwarzaj ą zagro żenie wyst ąpienia stanów powodziowych. Dotyczy to zwłaszcza terenów poło żonych przy granicy z gmin ą Wi ązownica, w miejscowo ściach: Kostków, Osada Le żachów, Zgoda, Sobiecin, gdzie cz ęsto wyst ępuj ą lokalne zalania i podtopienia terenu spowodowane wysokim stanem wody na rzece San, szczególnie w okresie zwi ększonych opadów atmosferycznych. W zakresie okre ślania zagro żenia powodziowego w zlewni Sanu Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej wykonał studium ochrony przeciwpowodziowej 4 wskazuj ące strefy zalewowe dla wód powodziowych o siedmiu prawdopodobie ństwach przewy ższenia (50%, 20%, 10%, 5%, 2%, 1% i 0,5%) dla rzeki San oraz jej 53 dopływów. W granicach gminy Jarosław zagro żenie to wyznaczone dla Sanu oraz Ł ęgu Rokietnickiego. W w/w studium wskazane zostały równie ż tzw. obszary bezpo średniego zagro żenia powodzi ą, które uwzgl ędniono w studium uwarunkowa ń jako tzw. obszary szczególnego zagro żenia powodzi ą. Obszary te okre ślono w oparciu o zasi ęg zalewu wod ą Q1% za wyj ątkiem krótkiego odcinka Sanu na wysoko ści istniej ącego na lewym brzegu rzeki obwałowania w miejscowo ści Munina. W tym miejscu obszary szczególnego zagro żenia powodzi ą obejmuj ą teren pomi ędzy brzegiem Sanu a wałem przeciwpowodziowym. Zasi ęg zalewu wod ą Q1% obejmuj ący równie ż teren poło żony za wałem wskazano jako dodatkow ą informacj ę. Na podstawie studium ochrony przeciwpowodziowej wyszczególnione zostały równie ż tereny o znaczeniu kulturowym, społecznym lub gospodarczym wytypowane do
4 Opracowanie pn. „Wyznaczenie obszarów bezpo średniego zagro żenia powodzi ą w zlewni Sanu, jako integralnego elementu studium ochrony przeciwpowodziowej” realizowane jest w ramach szerszego projektu, współfinansowanego ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego, pt. „Usprawnienie procesu planowania przestrzennego w aspekcie ochrony przeciwpowodziowej w zlewni Sanu”.
137 szczególnej ochrony przed powodzi ą, do których zaliczaj ą si ę wybrane obszary zabytkowe oraz obiekty sportowe i kulturalne. Poza wspominanym odcinkiem w okolicy wsi Munina Mała na terenie gminy Jarosław nie wyst ępuj ą obwałowania przeciwpowodziowe. Przy wysokich stanach wód zalewane jest dno doliny i stopie ń zagro żenia powodziami jest bardzo du ży. W Muninie, w rejonie uj ęcia wody, zagro żone zalaniem wod ą Q1% tereny poło żone po stronie odpowietrznej wałów przeciwpowodziowych zaliczono do obszarów potencjalnego zagro żenia powodzi ą, przyjmuj ąc mo żliwo ść uszkodzenia lub przerwania wałów. Oprócz Sanu, zagro żenie powodziowe stwarzaj ą niektóre mniejsze rzeki takie jak Ł ęg Rokietnicki, który nie jest uregulowany na długo ści 14,8 km oraz Szewnia nieuregulowana na dł. 5,2 km. Przy wyznaczaniu nowych terenów na cele zainwestowane nale ży ograniczy ć do minimum wprowadzanie nowych inwestycji na tereny obj ęte szczególnym zagro żeniem powodzi ą. Istniej ąca sytuacja planistyczna utrudnia wypełnianie sformułowanego postulatu. W obowi ązuj ących planach miejscowych uwzgl ędniono nieaktualne na dzie ń dzisiejszy obszary zagro żone powodzi ą. W oparciu o ówczesne dane wyznaczono projektowan ą zabudow ę. „Wyznaczenie obszarów bezpo średniego zagro żenia powodzi ą…” z 2010 wskazuje inny, w niektórych miejscach rozszerzony, przebieg granic przedmiotowych obszarów. W zwi ązku z powy ższym w granicach gminy powstały sytuacje, gdzie na terenach przeznaczonych w obowi ązuj ących planach na cele zabudowane, wyznaczone zostały obszary szczególnego zagro żenia powodzi ą.
138 SPIS TABEL
Tabela 1. Schemat struktury osadniczej gminy...... 17
Tabela 2. Liczba mieszka ńców w jednostkach osadniczych gminy Jarosław ...... 18
Tabela 3. Struktura u żytkowania gruntów w gminie Jarosław...... 19
Tabela 4. Klasyfikacja bonitacji u żytków rolnych w gminie Jarosław ...... 35
Tabela 5. Gospodarstwa rolne w gminie Jarosław...... 36
Tabela 6. Pomniki przyrody na terenie gminy Jarosław ...... 43
Tabela 7. Wykaz stanowisk archeologicznych w układzie chronologiczno-kulturowym 57
Tabela 8. Sytuacja demograficzna gminy Jarosław na tle powiatu jarosławskiego i województwa podkarpackiego...... 69
Tabela 9. Migracje na pobyt stały w gminie Jarosław wg typu i kierunku w latach 2004 - 2010...... 72
Tabela 10. Zestawienie ruchu naturalnego oraz ruchu migracyjnego w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010...... 73
Tabela 11. Liczba mał żeństw oraz współczynnik zawierania mał żeństw w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010...... 74
Tabela 12. Struktura wieku ekonomicznego w gminie Jarosław ...... 76
Tabela 13. Struktura wykształcenia mieszka ńców gminy wg Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku...... 78
Tabela 14. Liczba pracuj ących mieszka ńców gminy Jarosław...... 79
Tabela 15. Ilo ść jednostek gospodarczych w poszczególnych podmiotach gospodarczych wg sekcji PKD w gminie Jarosław w latach 2004 - 2009...... 80
Tabela 16. Bezrobotni wg płci w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010...... 81
Tabela 17. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym w gminie Jarosław na tle powiatu i województwa ...... 82
Tabela 18. Sytuacja mieszkaniowa w gminie Jarosław na tle województwa podkarpackiego w latach 2004 - 2009...... 83
Tabela 19. Zasoby mieszkaniowe w gminie Jarosław w 2007 roku...... 84
Tabela 20. Wyposa żenie mieszka ń w gminie Jarosław w latach 2004 - 2009...... 85
Tabela 21. Zakłady opieki zdrowotnej w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010...... 85 139 Tabela 22. Tempo wzrostu dochodów w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010...... 87
Tabela 23. Stan prawny gruntów w gminie Jarosław...... 103
Tabela 24. Układ komunikacyjny gminy Jarosław ...... 107
Tabela 25. Średnia ilo ść odjazdów dobowych ze stacji kolejowej w mie ście Jarosław ...... 112
Tabela 26. Uj ęcia wody, które zaopatruj ą teren gminy Jarosław...... 114
Tabela 27. System kanalizacyjny w gminie Jarosław z podziałem na aglomeracje. ... 118
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1. Decyzje o warunkach zabudowy wydane w latach 2005 – 2007...... 15
Wykres 2. Decyzje o lokalizacji inwestycji celu publicznego wydane w latach 2005 – 2007...... 16
Wykres 3. Struktura u żytkowania gruntów w gminie Jarosław ...... 20
Wykres 4. Gospodarstwa rolne w gminie Jarosław wg grup obszarowych...... 37
Wykres 5. Współczynnik urodze ń i zgonów w gminie Jarosław ...... 71
Wykres 6. Struktura płci i wieku gminy Jarosław w 2008 roku...... 75
Wykres 7. Struktura wieku ekonomicznego w gminie Jarosław w 2008 roku...... 77
Wykres 8. Struktura wykształcenia mieszka ńców gminy wg Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku...... 78
Wykres 9. Zasoby mieszkaniowe w gminie Jarosław w 2007 roku...... 84
Wykres 10. Struktura dochodów w gminie Jarosław w latach 2004 – 2010...... 88
Wykres 11. Struktura dochodów bud żetowych w 2010 roku...... 89
Wykres 12. Struktura wydatków bud żetowych w 2010 roku...... 90
Wykres 13. Stan prawny gruntów w gminie Jarosław ...... 104
Wykres 14. Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie gminy Jarosław ...... 114
Wykres 15. Długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Jarosław ...... 116
Wykres 16. Długo ść sieci gazowej na terenie gminy Jarosław ...... 120
Wykres 17. Odpady komunalne wytworzone na terenie gminy Jarosław ...... 123
140 SPIS RYSUNKÓW
Rysunek 1. Poło żenie gminy Jarosław na tle województwa podkarpackiego...... 10
Rysunek 2. Poło żenie gminy Jarosław w powiecie jarosławskim...... 11
Rysunek 3. Średnia pr ędko ść osi ągalna na głównych ci ągach komunikacyjnych przebiegaj ących przez gmin ę Jarosław ...... 110
Rysunek 4. Synteza uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego Rysunek 5. Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej Rysunek 6. Stan prawny gruntów Rysunek 7. Istniej ący układ komunikacyjny – struktura własno ściowa i funkcjonalna Rysunek 8. System zaopatrzenia w wod ę i odprowadzania ścieków - schemat
141