DE OUD-KATHOLIEK Tijdschrift voor de Oud-Katholieke Kerk van Nederland

Jaargang 130 | april 2014 | nr. 2876 3 5 Werkend aan verbondenheid En verder: Redactioneel In vogelvlucht van 1889 naar 2014 en nog ver- Sta op en ga! der. ‘De Unie is door de oud-katholieken altijd gevoeld als een unie van onze bisdommen c.q. kerken.’ Van de redactie Sta op en ga! ...... 3 Bijdragen uit zes zusterkerken 8 Column Reacties uit Zwitserland, Polen, Tsjechië, Duits- Ver van mijn bed ...... 4 land, Frankrijk en Oostenrijk.

‘Onze kerk van morgen moet heel wat uitdagingen Even kijken bij aangaan.’ Het Franse Huis ...... 20

Wat vieren we eigenlijk? 14 En dan nog dit Patriarch, bisschop, beeld ...... 22 Angela Berlis schrijft over wat bereikt is in de Unie en stelt pakkende vragen. Service ‘Uit een gezamenlijke viering putten we moed voor Berichten, agenda en colofon...... 23 toekomstige uitdagingen.’ Grote gebeurtenissen werpen hun schaduwen nog nooit een congres bijgewoond. Zij stellen Angela Berlis toont in haar artikel aan dat de vooruit en het zijn inderdaad grote gebeurtenis- vragen: Wat gebeurt er nou eigenlijk op zo’n Unie van nog springlevend is en meer De Achterkant sen: het Oud-Katholieken Congres 2014 en de congres, wat is er zo leuk aan, wat beleef je inhoudt dan een overleg van bisschoppen. Zij Christen-zijn op oud-katholieke wijze viering van 125 jaar Unie van Utrecht. De hele er? De congresgangers reageren enigszins benadrukt de belangrijke rol die de congres- Niet alles ...... 24 16 Oud-Katholieke Kerk is dus in feeststemming. verbaasd. Oud-katholieken uit andere landen sen vanaf het begin gespeeld hebben en nog Die septemberdagen in Utrecht beloven Of toch niet? Het is maar een klein deel van het ontmoeten, met hen praten over kerk en spelen als fora van uitwisseling. boeiend en ontspannend te worden. oud-katholieke volk dat regelmatig deelneemt geloof, wie begrijpt nou niet dat dat leuk, boei- Ook het congrescomité komt aan het woord, aan de congressen en de Unie van Utrecht end en verrijkend is? Maar dan komen ze los zoals dat in de laatste nummers regelmatig ‘We wagen het erop om onze comfortzone te verlaten.’ is bij veel oud-katholieken onbekend en/of met hun enthousiaste verhalen en het eindigt gebeurd is. Iedereen die nog twijfelt over deel- onbemind. Dat het congres – voor het eerst na met de conclusie: je moet het meegemaakt name aan het congres of meent te weten dat twintig jaar – weer in Nederland plaatsvindt, hebben. het niets voor hem of haar is, zou de bevlogen zal ongetwijfeld leiden tot een groter aantal Wie zijn die andere oud-katholieken? In dit oproep van Hilde Witters moeten lezen. Dan Jong en internationaal Nederlandse bezoekers, maar dan nog is te nummer wordt een beeld van zes zuster- blijft er maar één mogelijkheid over: Sta op en 18 verwachten dat de meerderheid thuis blijft. kerken gegeven. Oud-katholiek, net als wij, ga! Een internationaal Oud-Katholiek Jongeren- In dit nummer komt zo’n thuisblijver aan het maar toch anders. Hoe zijn deze kerken bij congres. Hoe leuk is dat??? woord. Of is de column toch verkapte reclame elkaar gekomen, waarom blijven ze bij elkaar? De redactie voor het congres? Robert Frede gaat in op het ontstaan van de ‘Dat jongerencongres is voor mij een voortzetting van De scheiding loopt zelfs dwars door de redac- Unie van Utrecht en laat zien dat het in de mijn vakantie.’ tie van uw blad. Drie redacteuren zijn fervente loop van de tijd vaak moeite kostte – en de Quod semper...??? aanhangers van het congres, andere hebben moeite waard bleek - om bij elkaar te blijven. Lees voor uitleg van de titel van dit Karin Schaub - speciale gast op het congres. (p17) nummer de bijdrage van Robert Frede Inhoud op pagina 5. 5

Column A. Parochiaan Ver van mijn bed Werkend aan onderlinge verbondenheid 125 jaar Unie van Utrecht (1889-2014)

adat geleidelijk aan duidelijk was gewor- werd gesloten, was verre van vanzelfsprekend. De nieuwe bisschopsverkiezing en wijding was aan Nden dat de door het Vaticaanse concilie drie landelijke kerken die hier in hun bisschoppen Rome gemeld – telkens gevolgd door de excom- genomen besluiten over de onfeilbaarheid van aan tafel zaten, waren zeer verschillend van aard. municatie van de pasgewijde bisschop. Met de de paus door bijna alle (rooms-katholieke) Het is waarschijnlijk aan de grote tact en omzich- opbloei die Nederland in economisch en ander bisschoppen waren erkend en naarmate de tigheid van bisschop Herzog te danken dat de opzicht vanaf de jaren ’70 van de negentiende organisatie van de jonge bisdommen in Duits- bisschoppenverklaring uiteindelijk ondertekend eeuw kende, was ook de landelijke kerk een beetje land en Zwitserland zich verstevigde, keken de werd. meegegroeid. Hoewel na een tijd van neergang vijf oud-katholieke bisschoppen uit parochies werden opgeheven, ont- naar mogelijkheden om een stevi- stonden er ook nieuwe (IJmuiden) en ger fundament onder hun contacten werden in tal van plaatsen nieuwe, gro- INTERNATIONALER ALTKATHOLIKENKONGRESS 2014 ALTKATHOLIKENKONGRESS INTERNATIONALER INTERNATIONAAL OUD-KATHOLIEKEN CONGRES 2014 OUD-KATHOLIEKEN INTERNATIONAAL INTERNATIONAL OLD CATHOLIC CONGRESS 2014 OLD CATHOLIC INTERNATIONAL MEZINÁRODNÍ STAROKATOLICKÝ KONGRES 2014 MEZINÁRODNÍ STAROKATOLICKÝ MIĘDZYNARODOWY KONGRES STAROKATOLICKI 2014 KONGRES STAROKATOLICKI MIĘDZYNARODOWY CONGRÈS INTERNATIONAL DES VIEUX (VIELLES)-CATHOLIQUES 2014 VIEUX (VIELLES)-CATHOLIQUES DES CONGRÈS INTERNATIONAL te leggen. Op 24 september 1889 tere parochiekerken voor de zelfbewuste sloten de aartsbisschop van Utrecht, gemeenschappen gebouwd. De ‘schuil- Johannes Heykamp, de bisschop van kerk’ werd verlaten. In de beginnende 125 LET 125 ANS 125 LECIE 125 JAAR 125 JAHRE 125 YEARS 1889 2014 1889 2014 1889 2014 1889 2014 1889 2014 1889 2014 UNION D’UTRECHT UTRECHTSKÉ UNIE

UTRECHTER UNION Haarlem, Casparus Johannes Rinkel,

UNII UTRECHSKIEJ verzuiling deed ook de oud-katholieke UNIE VAN UNIE VAN UTRECHT UNION OF UTRECHT de bisschop van Deventer, Cornelis kerk op bescheiden schaal mee. De start Diependaal, de katholieke bisschop van het uitgeven van een eigen blad van de oud-katholieken in het Duitse in 1885 (De Oud-Katholiek) is een Er is toch altijd wat te doen in die kerk. Alsof En nu willen ze weer dat je naar het congres toch anders, en dat verruimt je blik, en dan Rijk, Joseph Hubert Reinkens, en de uitdrukking van het groeiende zelfbe- je het niet druk genoeg hebt. Neem nou onze gaat. Het congres, ja, daar heb ik wel eens kun je praten over wat je gemeenschappelijk bisschop van de Christkatholische wustzijn en elan in onze kerk. parochie. Lezingen, avondgebeden, repeti- eerder over gehoord, dat was ver van mijn bed. hebt, over de oud-katholieke identiteit. Kirche der Schweiz, Eduard Herzog, ties kerkkoor, gespreksavonden, meditaties Maar deze keer is het in Utrecht en moet je Dat oud-katholieken allemaal anders zijn, dat in de aartsbisschoppelijke woning aan Contacten enzovoort. En dan willen ze ook nog dat je komen om het eens een keer mee te maken, maak ik in mijn parochie ook mee. En bisschop de Mariaplaats in Utrecht de ‘Unie De Duitse en de Zwitserse kerk waren meehelpt met allerlei klussen: bloemendienst, dan wil je voortaan altijd, zeggen ze. Joris Vercammen heeft een prachtig boek van Utrecht’ van (oud) katholieke nieuwe kerken – niet in hun zelfbeeld, schilderen van de parochiezaal, koper poet- Wat is er nou zo leuk aan dat congres? Je ont- over oud-katholieke identiteit geschreven, dat bisschoppen. want ze hielden aan de overgeleverde sen. En dan is er weer een happening: de moet allemaal oud-katholieken, zeggen ze, hebben we op de gespreksavond besproken, 24 september 1989, Nederlands Episcopaat, zij ondertekenden tradities over het gezag in de kerk vast installatie van een pastoor, een jubileum, een uit allerlei landen, één grote, gelukkige fami- dus daar weet ik nu ook alles van. de akte van de Unie van Utrecht – maar wel in hun organisatie. In beide kerken was bazaar. Alle hens aan dek en alle handen uit lie, en dan ontmoet je de volgende keer weer We gaan ook iets vieren, zeggen ze: 125 jaar Het was (en is in zekere zin tot op de dag van van- Zelfbewustzijn een aantal ingrijpende hervormingen doorgevoerd: de mouwen. Soms zou je vergeten dat je ook dezelfde mensen, een soort grote, blijde fami- Unie van Utrecht, maar de Unie van Utrecht daag) een unie van bisschoppen, niet van kerken in De Nederlandse kerk had eeuwenlang gepoogd tot de landstaal was ingevoerd in de liturgie, het ver- nog een baan en een gezin hebt. liereünie, waar dan ook weer nieuwe mensen staat nog verder van mij af dan het congres. organisatorische zin. In de oud-katholieke visie is een verzoening met de kerk van Rome te komen. plichte celibaat was afgeschaft en de kerken hadden En dat is dan alleen nog maar de parochie. bij komen. Het wordt een mooi feest, zeggen ze. Ach, de het echter zo dat iemand alleen maar bisschop kan Vernieuwingen en veranderingen had men sinds de een synodale structuur met een bisschop aan het Maar ook in groter verband wordt er op alle Maar ik ontmoet al zoveel oud-katholieken, oud-katholieke kerk is toch altijd één groot zijn, als er ook sprake is van een plaatselijke kerk; breuk van 1723 zoveel mogelijk vermeden. In het hoofd gekregen. In de Nederlandse kerk had men mogelijke manieren aan je getrokken. Een in mijn parochie, en elders in het land en feest. de bisschop staat dus voor de kerk en in die zin is eucharistisch gebed werd zelfs de naam van de paus dit alles met een zekere ontzetting gade geslagen. bisschopsdag, een priesterwijding, het volley- daar komen ook steeds weer nieuwe mensen de Unie door de oud-katholieken altijd gevoeld als nog genoemd. Aan de andere kant volhardde de Welke kant zou het uit gaan? De eerst zeer har- baltoernooi, en hup, daar gaan we weer, op bij. Ja, maar die oud-katholieken uit andere Sta op en ga! zeggen ze, maar weet je wat ik een unie van onze bisdommen c.q. kerken. Deze kerk in haar principiële standpunten ten opzichte telijke betrekkingen met de jonge oud-katholieke naar Utrecht, Haarlem of IJmuiden. landen zijn anders, zeggen ze, hetzelfde en doe? Ik blijf lekker thuis. Unie, die op de bisschoppenconferentie in 1889 van het gezag van de bisschop van Rome. Elke bewegingen waren na de bisschopswijdingen van

>>> 7

Herzog en Reinkens in 1873 wel wat bekoeld. Men zag elkaar niet al te veel, maar onderhield uit- Agreement, de verklaring van kerkelijke gemeen- Sommigen in Nederland vroegen zich zelfs af of gebreide schriftelijke contacten met elkaar en met schap tussen de Anglicaanse en de Oud-Katholieke men er goed aan gedaan had de twee bisschoppen overal in de wereld opkomende (oud-)katholieke Kerken in 1931. door de wijding een zekere legitimiteit te verschaf- bewegingen. De Unie werd in 1907 uitgebreid met fen. Aan de andere kant: er heerste ook een gevoel de Pools Nationaal Katholieke Kerk (PNCC) in de Na WO II dat de kerken wel met elkaar in contact zouden VS. Hun bisschop Franciszek Hodur werd in 1907 Een grote uitdaging voor de Unie was om na de moeten blijven. De Nederlandse kerk besefte maar in Utrecht gewijd. Ook de Oud-Katholieke Kerk Tweede Wereldoorlog de betrekkingen tussen al te goed dat een groot isolement haar ontwik- in Oostenrijk werd lid van de Unie, de Mariavieten de bisdommen te herstellen en te normaliseren. keling niet altijd goed had gedaan en herinnerde in Polen, de Oud-Katholieke Kerk in Kroatië, later Nederland was van de Duitse bezetting bevrijd, zich ook hoe belangrijk de buitenlandse contacten die van de Tsjechische Republiek met het bisdom Duitsland lag bijna geheel in puin, Oostenrijk – destijds vooral met Franse jansenisten – voor de in Warnsdorf. was weer zelfstandig en Zwitserland probeerde inhoudelijke ontwikkeling geweest waren. Maar er waren ook teleurstellingen. Een avontuur zijn rol eveneens te hervinden. Op het laatste oud- Contacten waren in die tijd anders dan nu. Geen met een ‘Oud-Katholieke Kerk in Engeland’ waar- katholieken congres voor de oorlog in 1938 waren internet, geen telefoon, alleen brieven en af en toe voor aartsbisschop Gul samen met bisschop Herzog de tegenstellingen binnen de Unie duidelijk naar een bezoek (per trein en postkoets) zorgden naast Arnold Harold Matthew in 1908 tot bisschop had voren gekomen. Aan de ene kant de Zwitsers die de gebruikte taal (Frans en Latijn en in mindere gewijd, pakte zeer negatief uit. De verhoudingen met de theologie van Karl Barth stelling tegen het Bisschoppen Oud-Katholieken Congres 1894, zittend vlnr: Amandus Czech (Oos- vlnr: bisschop Vobbe van Duitsland, de aartsbisschop van Canterbury, Rowan mate Duits) ervoor dat men maar een fascisme namen met de Nederlanders in hun tenrijk), Casparus Joh. Rinkel (bisschop van Haarlem), Gerardus Gul (bisschop Williams, en aartsbisschop Joris Vercammen in Zürich, 2010 zeer beperkt beeld van de levenswerkelijk- gevolg, aan de andere kant de oud-katholie- van Utrecht), Josef H. Reinkens (bisschop van Duitsland). Staand vlnr: Eduard heid van de andere kerk had. Wat men las ken uit het Duitse Rijk, die begrip probeerden Herzog ( bisschop van Zwitserland), Janitschev (aartspriester van Rusland), N.B.P. moest men geloven – en in grote lijnen te krijgen voor hun nationale ontwaken. De Spit (bisschop van Deventer), Hale (bisschop van Caïro, Noord-Amerika der Epis- copal Church) deed men dat ook. Er was een grote goed- Men had een zeer scheiding tussen een nationale kerk en een willendheid naar elkaar toe: samen tegen nationaalsocialistische staat bleek voor velen Rome. moeilijk te maken. opeenvolgende bisschoppen Adolf en Urs Küry Rondom de bespreking van de openstelling van de meer van elkaar verdragen – dat is soms moeizaam. Bovendien: de Utrechtse Bisschoppenver- In 1948 vond weer een congres plaats, deze uit Zwitserland hebben daarbij een belangrijke rol ambten voor de vrouw vanaf ongeveer 1976 (waar- De wederopbloei van de onderlinge contacten na klaring van 1889 was kort en krachtig en keer in Hilversum. Hoe zouden de aan- gespeeld. bij bisschop Geert van Kleef als enige de mening 1945 zou ons kunnen bemoedigen in het zoeken op een aantal punten tot de uitspraak van wezigen op de enkele Duitse gedelegeerde was toegedaan dat dat mogelijk moest zijn) en de naar een nieuwe weg. Er waren toen letterlijk Vincentius van Lerinum terug te brengen: levenswerkelijkheid van de reageren? Het was een koele ontvangst. De Verdieping tegelijk steeds nadrukkelijker naar voren tredende doden gevallen en toch werd gezocht naar de toe- Id teneamus quod ubique, quod semper, Duitse afvaardiging besefte niet helemaal dat De veranderingen in de communicatie na 1945, discussie over het omgaan met homoseksualiteit komst. Dan zou het nu – waar de strijd vooral met quod ab omnibus creditum est – We haar aanwezigheid niet geheel vanzelfsprekend de groeiende welvaart, de uitgebreidere mogelijk- werd duidelijk dat de verschillen tussen de diverse woorden wordt gevoerd – zeker moeten lukken om houden vast wat overal, wat altijd en wat was. Van een schuldbelijdenis was zeker geen heden om te reizen brachten met zich mee dat bisdommen toch wel heel erg groot waren. De optimistisch naar 2039 te kijken: 150 jaar samen! van allen geloofd werd. In zekere zin een sprake – eerder van een klagerigheid over het het steeds makkelijker werd om de andere oud- levenswerkelijkheid in de landen ligt soms zeer ver waar wonderwerk, zeker als je het vergelijkt met met de Anglicaanse Kerk waren daarna enigszins eigen geleden verlies. Het bisdom Warnsdorf in katholieke kerken ook daadwerkelijk beter te leren uit elkaar. Th eologische overeenstemming over een Robert Frede huidige oecumenische documenten waar op dui- verstoord. En in de jaren ’30 werden de betrekkin- Tsjechië was na de verdrijving (en het vermoorden) kennen. De betrekkingen kregen daardoor een aantal kernvragen rondom het gezag in de kerk zenden bladzijden minder oecumenische eenheid gen met de Mariavieten in Polen weer verbroken, van de daar levende Duitsers praktisch verdwenen, grote verdieping. Maar het bracht ook een hoop bleek dan niet meer voldoende te zijn. De PNCC Aantallen Oud-Katholieken in de Unie van bereikt wordt dan in dit slechts een paar pagina’s nadat deze onder leiding van bisschop Kowalski bijna alle kerken in Duitsland waren verwoest en risico’s met zich mee, omdat men nu ineens ‘ook in de VS trok daaruit de conclusie dat het voor haar Utrecht, 2014 omvattend document. een geheel eigen weg op het gebied van de wijding er waren tienduizenden oud-katholieke vluchtelin- alles van elkaar kon weten’. Vakantiegangers vertel- beter zou zijn na honderd jaar de Unie te verlaten. van vrouwen tot bisschop waren gegaan. gen op pad. den over de vieringen die zij hadden meegemaakt De overgebleven bisdommen gaan sindsdien in de Polen 13.000 Bergen en dalen Ook hier bleek weer dat men eigenlijk weinig van bij de ander, er werden ervaringen uitgewisseld Unie een weg van verbonden en soms verzoende Zwitserland 13.000 Zo kan dan ook gezegd worden dat de bis- de levenswerkelijkheid van de andere kerk wist of Toch was er ook het besef bij de aanwezigen dat rondom verschillende thema’s zoals emancipatie. verscheidenheid. Duitsland 15.300 schoppen, afgezien van natuurlijk regelmatig begreep en alleen was aangewezen op getuigenissen men vooruit moest kijken en de lang geleden Dat ging soms over de systeemgrenzen van het De Unie van Utrecht bestaat nog steeds en is Oostenrijk 15.000 Nederland 6.000 opkomende verschillen van inzicht, een goede in brieven en door bezoekers. gegrondveste vriendschap moest proberen te westen en het Oostblok heen en ook de VS kwam springlevend. Maar dat is allerminst vanzelfspre- Tsjechië 2.000 Een hoogtepunt was daarentegen het Bonn herstellen. Aartsbisschop Andreas Rinkel en de kend. Zodra je meer van elkaar weet, moet je ook eerste tijd als bisschoppenconferentie beleefden. meer in beeld. Frankrijk 500 (schatting) Totaal dus: 65.800 Thema Bron: secretariaat IBC, eigen opgaven van de kerk (bisschoppen) 9

Een Zwitserse blik Verschillen in uitvoering Gastvrijer, opener en ook conservatiever In Poolse liturgie meer nadruk op gebed

Hoe beleef ik als Zwitserse de Nederlandse kerk? Ik ben opgegroeid in Basel. Het was een paro- chie die ik altijd heel leuk en levendig vond, waar veel gebeurde, waar veel kon en waar de mensen vrij denken. Doordat ik in de pastorie opgroeide, maakte ik het parochieleven van dichtbij mee. Later woonde ik jaren in Zürich, waar ik echter weinig bij de parochie betrokken was. Toen ik op mijn 35ste naar Nederland () ver- huisde, nu bijna tien jaar geleden, was ik verrast hoe anders de Nederlandse kerk is. De gastvrijheid viel mij meteen op. Nederlanders zijn veel gastvrijer en vriendelijker dan Zwitsers. Ik werd warm ontvangen in Amsterdam, ik hoorde meteen bij de parochie en was snel geaccepteerd. Pools Katholieke kerk in Boguszow-Gorce Interieur in kerk Boguszow-Gorce Zwitsers zijn over het algemeen stugger en geslo- tener, waardoor dat veel langer zou duren. Ook is Dit jaar vieren wij het 125-jarig bestaan van de Ook in de liturgie kunnen wij de invloed van de bewegen. Ik ervaar het als een rijkdom, dat ik uit de Nederlandse kerk opener wat betreft vrouwen, Unie van Utrecht, de unie van oud-katholieke Rooms-Katholieke Kerk zien. Waar de OKK in die twee prachtige kerken het mooiste op zo veel homo’s en lesbiennes. kerken van verschillende landen, waaronder Polen. Nederland veel gebruik maakt van gezangen, ligt in verschillende manieren kan beleven. Maar er zijn ook dingen die ik lastig vond en vind. De kerk in Nederland is Hoewel deze kerken dezelfde uitgangspunten Polen de nadruk op het gebed. Natuurlijk zingen Ik had al veel Nederlanders ontmoet, met name conservatiever dan de Zwitserse delen, is het frappant dat er in de praktijk toch ver- wij wel, maar er is een veel minder grote keuze aan Marta Schouten - Kropielnicka in internationale jeugdkampen en op een congres. ook als con- Een ander schillen bestaan. Het meest opvallend is dat er in liederen en het koor heeft lang niet zo’n belangrijke Ik wist dat ze soms (in mijn waarneming dan) erg servatiever dan groot ver- de Poolse kerk geen vrouwelijke priesters en diake- rol als in Nederland. Het is ook in lang niet iedere streng kunnen zijn. Dat klopt weliswaar lang niet de Zwitserse. Ik schil is de manier nen zijn, al heeft zij de toelating van vrouwen tot parochie gebruikelijk dat gelovigen de communie De parochie Amersfoort, waar voor iedereen. Maar toch werd ik erdoor verrast had daar in het begin waarop de kerk bestuurd het ambt niet afgewezen. De meest gebruikelijke onder twee gedaanten, brood en wijn, ontvangen; Marta parochiaan is, heeft een hoe sterk ik deze strengheid voelde en nog steeds (en soms nu nog) veel moeite en waarop beleid gemaakt verklaring hiervoor is dat de Rooms-Katholieke meestal wordt alleen de hostie uitgedeeld. vriendschapsband met de parochie in voel. Inmiddels weet ik dat dit met de jansenis- mee. De diensten zijn bijvoorbeeld zeer tra- wordt. De verschillende politieke tradities Kerk in Polen, waartoe negentig procent van de Boguszow-Gorce in zuid-west Polen. tische traditie te maken heeft, die in Zwitserland ditioneel. Daarin is in mijn waarneming weinig van beide landen hebben daar duidelijk invloed bevolking hoort, een uitgesproken negatief stand- Ik noem ook nog graag nog de oecumenische In 2008 is een groep Poolse jongeren niet bestaat. beweging mogelijk, want door velen niet gewenst. op, en dat vind ik boeiend om te zien. En ik vind punt tegenover een actieve rol van vrouwen in diensten: die worden in Nederland duidelijker veel te gast geweest in Amersfoort, nadat Ik vind bijvoorbeeld de enorme druk die uitgeoe- In Amsterdam zijn veel van de ‘nieuwe’ parochia- het een leuke uitdaging om als synodaal ermee te de kerk heeft. Het is daarom moeilijk om in het vaker gevierd dan in Polen. eerder jongeren uit die stad de Poolse fend wordt om elke zondag naar de kerk te gaan nen onder andere vanwege de traditionele dienst maken te hebben. conservatieve Polen een kleine gemeenschap mee Al die verschillen zou ik willen omschrijven als: parochie hadden bezocht. soms lastig en vervelend. Ik wil niet elke zondag lid geworden. Ik hoor dus bij een minderheid, en Veel verschillen dus. Sommige vind ik heel fi jn, te krijgen in deze innovatie. Waarschijnlijk zal de dezelfde visie, maar soms in een andere uitvoe- naar de kerk en ik kan dat ook niet. Laat mensen dat accepteer ik. Ook de afwezigheid van het dage- sommige minder. Oud-Katholiek Kerk in Polen wachten op de eerste ring. De kerk is en blijft een instituut met een zelf kiezen hoe ze leven, laat de verschillen er zijn. lijkse leven in de kerk vind ik jammer. Het blijft vrouwelijke priester uit Rome … en dat kan nog eigen beleid, dat toch open moet blijven staan voor In sommige opzichten zie ik de kerk in Nederland soms heel abstract en academisch. Alexandra Gerny lang duren. de gemeenschap om samen met haar te kunnen

Thema 11

De Tsjechische Oud-Katholieke Kerk Duitse kerk in proces van vernieuwing Wederopbouw na communisme Milieuvernauwing uitdaging voor pastoraat

Wie op de kaart van Duitsland de oud-katholieke parochies opzoekt, ziet direct, hoe het kerkelijke vooral aantrekkelijk landschap er in de negentiende eeuw uitzag. In de gebieden waar de bevolking in meerderheid voor jonge academici katholiek was, vooral in Baden en langs de Rijn, ontstonden na het Eerste Vaticaans Concilie van 1870 de meeste oud-katholieke parochies. In het noorden en oosten van Duitsland is het oud- katholicisme slechts spaarzaam vertegenwoordigd. bonter en levendiger vertegenwoordiger van de kerk en in het jaar 1990 Zodoende is Bonn als zetel van de bisschop, als vond de zogenaamde vernieuwingssynode plaats. bestuurlijk centrum en als plaats van de priesterop- getalsmatig een sterke minderheid, maar men Na veertig jaar communisme was de kerk bijna leiding ideaal: van hieruit zijn bijna alle parochies heeft toch geprobeerd de traditionele gemeenten vernietigd. Onder vicaris-generaal, later bisschop binnen vijf uur te bereiken. in Noord-Bohemen (Warnsdorf, Gablonz, Des- Dušan Hejbal vond een wederopbouw plaats, die sendorf) met nieuw leven te vullen. tot op heden duurt. Hiermee is ook al een wezenlijk verschil met In het jaar 1948 kwam er echter een tweede plaag: Tegenwoordig is de Tsjechische kerk een dyna- de Oud-Katholieke Kerken van Nederland en de communistische machtsovername. Het nieuwe mische, jonge en groeiende kerkgemeenschap. Zwitserland aangegeven: de afstanden tussen de regime stond zeer vijandig tegenover de kerk Ze bestaat uit traditionele gemeenten, die in de parochies zijn vaak groot. Dat merk ik vooral als Dessendorf en de oud-katholieken gemeenten hebben veel negentiende eeuw door de Duitstalige oud-katho- bisschop, want in een parochie gaan vormen – per jaren slechts een schaduwbestaan geleid. Dat is lieken in Noord-Bohemen opgericht zijn en uit jaar een keer of tien – is zonder overnachting bijna Kort na 1870 is in het gebied van de Tsjechische in het jaar 1968 met de ‘Praagse lente’ enigszins nieuwe gemeenten, die pas sinds 1990 ontstaan niet te doen. Maar ook veel parochianen moeten er Republiek, net als in Duitsland en Zwitsersland, veranderd. De autoriteiten stonden zelfs een bis- zijn. De Tsjechische Oud-Katholieke Kerk maakt lange reizen voor over hebben om deel te nemen ook uit nieuwe kerken. In de Advent kon de paro- staan. De parochies groeien voornamelijk door onder de Duitstalige bevolking vooral in Noord- schopswijding toe. De nieuw gewijde bisschop kon ernst van de erfenis van de Tsjechische Reformatie aan het leven van hun parochie. – Behalve als zij in chie in Koblenz een kerk en een parochiecentrum toetredingen. Uit recent wetenschappelijk onder- Bohemen een oud-katholieke kerk met als centrum zijn ambt echter maar een paar jaar vrij uitoefenen. en de Ultraquisten, die in de vijftiende tot zeven- Zuid-Baden wonen, waar de parochies plattelands- overnemen van de Evangelische Kirche; de paro- zoek blijkt, dat vooral academisch opgeleiden tot Warnsdorf ontstaan. Omstreeks 1900 begon de Na de invasie van het Sovjetleger begon de tijd van tiende eeuw een onafhankelijke Tsjechische kerk gemeenten zijn met een heel eigen karakter. chies van Hannover en Augsburg vierden in 2011 onze kerk toetreden. Voor de leeftijdsgroep boven priester František Iška in Praag een Tsjechischtalige de ‘normalisatie’, waarin de positie van de kerken vertegenwoordigden, en probeert een op de toe- In de Duitse kerk is sinds ruim dertig jaar een ver- en 2012 de wijding van nieuwe kerkgebouwen. In achttien jaar geldt dat bij drie van de vier toetre- oud-katholieke gemeente te vormen. Sinds het weer verslechterde. De bisschop kreeg huisarrest komst gericht katholiek alternatief te bieden. En heugend en voortdurend proces van vernieuwing Dortmund is men met een christelijke gemeen- dingen. Dat heeft natuurlijk tot gevolg, dat ook begin profi leert deze gemeente zich als een natio- opgelegd en het kerkbestuur werd overgenomen niet zonder succes. Onder de traditionele christe- gaande. Het gemeenteleven is bonter en levendiger schap in onderhandeling over de overname van een onze kerk lijdt onder het fenomeen, dat de weten- naal-kerkelijke beweging, die zich sterk verbonden door mensen die met de veiligheidsdienst van de lijke kerken in Tsjechië is de Oud-Katholieke Kerk geworden, zowel liturgisch in de kerkdiensten, als kerkgebouw. In Bonn hebben we, naast de paro- schap ‘milieuvernauwing’ noemt, wat inhoudt, dat voelt met oudere religieuze bewegingen, zoals de staat collaboreerden. Parallel aan de offi ciële kerk- de enige die groeit. Ze is vooral aantrekkelijk voor in de activiteiten daaromheen. Zo worden er per chiekerk van de St. Cyprian, sinds twee jaar voor er bepaalde maatschappelijke groepen zijn, die in Tsjechische Reformatie. De beide oud-katholieke structuur vormde zich een ondergrondse kerk door jonge academici. Een studie uit het jaar 2009 heeft jaar en per dekenaat thema-weekenden gehouden, het eerst een bisschopskerk, de Name Jesu Kirche. onze gemeenten nauwelijks vertegenwoordigd zijn. bewegingen – Duitstalig en Tsjechischtalig – geestelijken die de bisschop trouw gebleven zijn. aangetoond dat de gemiddelde leeftijd van een die zich vooral richten op gezinnen: met zo’n 70 – Ook al wordt de Kerk gebouwd met levende Daarin ligt een uitdaging voor het pastoraat, als de bleven onder één dak praktisch tot 1945. Na de Wende, het ineenstorten van de com- Tsjechische oud-katholiek op 43 ligt en bijna vijf- 150 deelnemers per weekend! stenen, dan blijft toch staan, dat een parochie die kerk de aanspraak niet wil opgeven, er voor alle Na de Tweede Wereldoorlog moesten alle Duit- munistische dictatuur in 1989, was het juist die tig procent van de oud-katholieke gelovigen heeft voor zichzelf geen toekomst ziet, ook niet meer in mensen te zijn. sers de toenmalige Tjechoslowaakse Republiek ondergrondse kerk die de leiding van de kerk weer een academische opleiding. Dat dit kerkelijke elan niet afneemt, blijkt uit de gebouwen investeert. verlaten en slechts het Tsjechischtalige deel van op zich nam. De nieuwe, democratische regering stichting van een nieuwe parochie in het hoge Al tientallen jaren geldt, dat tegenover een uit- Matthias Ring de Oud-Katholieke Kerk bleef over. Dit was erkende de oude bisschop als enige rechtmatige Petr Vinš Noorden, in Wilhelmshaven, begin dit jaar, maar schrijving uit een parochie, drie of vier toetredingen (vertaling Fiete Smit - Maan)

Thema 13

Ideeënlab in Frankrijk Bekend bij de doorsnee-Oostenrijker Meer basisgemeenschap dan parochie In beginsel een liberale kerk

de gemeenten bij elkaar te houden. De positie van de bisschop is in Oostenrijk echter – volgens het Een beschouwing van een Franstalige Zwitser over statuut van de kerk – zwakker dan in de andere ‘la MIVICA’ (Mission Vieille-Catholique: Oud- kerken in Centraal Europa. Bisschop dr. Johannes Katholieke Missie). Op het eerste gezicht lijkt het Okoro geniet groot aanzien op grond van zijn per- wel wat vreemd om vanuit Franstalig Zwitserland soonlijkheid, zijn gezag en autoriteit. te bekijken wat zich afspeelt in Frankrijk en in De synodale structuur van de Oostenrijkse kerk België in de Oud-Katholieke Missie. is sterk ontwikkeld. De kerkbesturen hebben veel We zien dat op verschillende plaatsen kleine sociale netwerken rechten en bevoegdheden, meer dan in Duitsland. groepen ontstaan of zich ontwikkelen en dat die een goede naam De Synodale Raad neemt samen met de bisschop dan besluiten om ‘oud-katholiek’ te worden. Een zoals internet zijn bijna alle beslissingen over personen en ook de dergelijke ontwikkeling is te vergelijken met wat fi nanciële beslissingen die betrekking hebben vandaag ook gebeurt in Zwitserland, waar bisschop belangrijk op het hele bisdom. Bijzonder is dat een leek, Harald merkt dat de christelijk-katholieke (oud- mevrouw dr. Karin Hofbauer, samen met de bis- katholieke) parochies in de steden ongeveer twintig schop de kerk naar buiten vertegenwoordigt. procent nieuwe leden tellen. Het is dan ook heel Wat hun aantal betreft, zijn de oud-katholieken interessant de beweegredenen te kennen van deze alleen in Wenen van belang – Oostenrijk is een nieuwe leden van de MIVICA om te kunnen zien rooms-katholiek land. Het aantal leden van de of er een vergelijking mogelijk is met wat er zich Rooms-Katholieke Kerk is weliswaar tot onder afspeelt in de ‘historische’ oud-katholieke kerken. Döllingerplatz de vijftig procent van het inwonertal van Wenen Ik stel vast dat er iets bijzonders plaats vindt in gedaald, maar dat wordt veroorzaakt door het grote de MIVICA: behalve in Prisches (Noord Frank- Het land Oostenrijk strekt zich uit van de Rijn tot modern. In het kerkelijke leven in de grote paro- aantal immigranten. De oud-katholieken spelen rijk) en in Toulon, zijn er geen klassieke parochies de Hongaarse grens. In Wenen wonen de meeste chies in de deelstaten zijn hier en daar nog trekjes maatschappelijk gezien geen rol van betekenis. waar men elke zondag samenkomt. Het zijn eerder oud-katholieken. Daar zijn vier parochies – enige van een volkskerk te vinden. Maar de Oostenrijkse Oud-Katholieke Kerk is bij basisgemeenschappen die zich gevormd hebben. jaren geleden waren het er zelfs zes. Er zijn twee Wenen vervult de rol van kerkelijk bestuurscen- de doorsnee-Oostenrijkers wel bekend. Dat komt Dit brengt slechts een relatieve zichtbaarheid mee soorten Oostenrijkers: Weense Oostenrijkers en trum. Daar worden de kerkelijke bijdragen geïnd doordat ze bereid is ook mensen zonder kerkelijke en de contactmogelijkheden zijn dan ook moeilij- andere Oostenrijkers. Deze laatsten wonen in de en van daaruit worden de kerkelijke honoraria binding kerkelijk te begraven. Daardoor heeft de ker, maar anderzijds brengt dit een grotere vrijheid veilig te stellen zonder fi nanciële middelen, zonder zal dat moeten in de komende jaren. Toch is er ook deelstaten – al is Wenen zelf ook een deelstaat. In uitgekeerd. De Weense parochies verkeren in de Oud-Katholieke Kerk hier nog een goede naam. met zich mee. Daarom zijn hier sociale netwerken kerkgebouw of zonder ontmoetings- of vormings- een belangrijk verschil, ik bedoel dan de kwets- de deelstaten gaat het goed met de Oud-Katholieke gelukkige omstandigheid dat zij met elkaar kunnen De Oostenrijkse kerk is in beginsel een liberale (zoals internet) heel belangrijk om de contacten uit centrum? Hoe ‘realistische’ statuten opstellen die baarheid van de ontwikkeling die we meemaken Kerk; behalve in Burgenland is er in iedere deel- samenwerken. Dat is in de rest van Oostenrijk kerk. Oud-katholieken geloven niet in de kerk te breiden en frequenter te maken. nog de episcopaal-synodale structuur (waarop we in de MIVICA, waar haast geen historische basis staat een parochie, in Oberösterreich zijn er twee nauwelijks mogelijk vanwege de grote afstanden. en zij strijden niet over het geloof, behalve als zij Als ik deze feiten bekijk, dan heb ik de indruk dat zo trots zijn) kunnen verenigen met de werkelijk- voor handen is. Alleen de toekomst zal ons leren of en Vorarlberg valt onder de parochie Salzburg. In Salzburg wil men jeugdkampen organiseren, bestreden worden. Oud-katholieken zullen niet de MIVICA een soort ‘ideeënlab’ kan zijn om na heid aan de basis en met de grote verspreiding we hierin een kans mogen zien of een moeilijk te Het lukt tegenwoordig niet meer om vanaf de samen met jongeren uit Duitsland. Elk initia- voor de kerk sterven, maar zij verdedigen hun kerk te gaan wat de toekomst zal zijn van onze kerken van de leden? Hoe de oud-katholieke geest leren overwinnen handicap. Rijn tot aan de Hongaarse grens voor de hele Oos- tief om met en tussen meerdere parochies iets te en zijn blij dat zij er is. in Zwitserland, Duitsland en in Nederland. Onze kennen aan mensen die zich bij ons aansluiten? tenrijkse kerk één eigen identiteit te ontdekken organiseren, is moeilijk te realiseren – en Wenen kerk van morgen moet heel wat uitdagingen aan- Over deze vragen wordt ook van gedachten gewis- Jean-Claude Mokry, bisschoppelijk vicaris en onder woorden te brengen. Er zijn veel iden- is voor de meesten te ver weg. Een verbindende Erich Ickelsheimer gaan. Bijvoorbeeld: hoe de zending van de kerk seld in Zwitserland en waar het nog niet gebeurt (Vertaling Jan van Handenhoven) titeiten: van rechts tot links, van conservatief tot schakel in de kerk is de bisschop. Zijn taak is het (vertaling Fiete Smit - Maan)

Thema 15

Unie van Utrecht - Wat vieren we eigenlijk? En waar liggen de uitdagingen?

aarom vieren we ronde verjaardagen of internationale samenwerkingsverbanden tussen Wjubilea uitbundig? Het zijn gelegenhe- sociaal-diakonale, jongeren- en vrouwenorganisa- den om de balans op te maken en zich te bezinnen ties, het lekenforum – ontstaan (en sommige ook op wat was, wat is en wat komen gaat. We willen weer verdwenen). Naast deze samenwerking op vieren dat we ondanks alle veranderingen in organisatorisch-structureel vlak is ook theologische wezen nog steeds dezelfden zijn als voorheen – samenwerking van belang, bijvoorbeeld tussen de vertaalslag naar vandaag daarom kijken we vaak naar de beginselen – en theologische opleidingen, maar ook door interna- putten uit een gezamenlijke viering moed voor tionale theologenconferenties en de internationale Ontmoeting seminariestudenten in Parijs Idem in Port-Royal toekomstige uitdagingen. Dit geldt niet alleen commissie voor liturgie. voor personen, maar ook voor organisaties. Dit overleg en uitwisseling ook theologisch naar elkaar de Oud-Katholieke Kerk. Volgen wij nog steeds de nieuwe machtspositie van de paus ingingen? jaar vieren we dat de Unie van Utrecht 125 jaar Wat valt er te vieren? toe groeiden, slaagden de Amerikaanse en Euro- dit spoor? En hoe kan dit theologisch program Wilden ze in 1723 niet vasthouden aan bepaalde bestaat. Wat is er bereikt? Wat valt er te vieren? De oprichting van de Unie van Utrecht betekende pese kerken er niet in elkaar op theologisch terrein worden vertaald naar vandaag? overgeleverde structuren van kerk en spirituele Waar liggen toekomstige uitdagingen? een versterking van de relaties tussen die onaf- te vinden, mede door de geografische afstand; de Oecumenisch bezien hebben de oud-katholieken praktijk? Waarin willen we vandaag als oud-katho- hankelijke katholieke kerken in west en oost, die kwestie van de wijding van vrouwen was alleen het altijd levendige relaties met de anglicanen en de lieken ‘conservatief’ zijn? We zijn er nog – samen! zich de oecumenische bevlogenheid eigen hadden topje van een ijsberg. Voor toekomstige moeilijke orthodoxie onderhouden; in de laatste decennia Vroeger was het anti-roomse affect een belangrijke De Unie van Utrecht is een levende gemeenschap: gemaakt. Het was bovendien een bovennationaal vraagstukken voorziet het Statuut van de IBC in een zijn er nieuwe gesprekspartners bij gekomen. Op bindende factor. Wat houdt ons vandaag de dag De bisschoppen die in 1889 de verklaring van verband. Een katholieke kerk leeft in dialoog en procedure van discussie, besluitvorming en recep- dit moment liggen dialoogresultaten op de tafel bij elkaar? Waarvoor willen we ons als oud-katho- Utrecht ondertekenden, wisten zich gesteund door relaties – anders loopt ze gevaar zelf gecentreerd tie. Daarbij blijven de lokale kerken en de Unie als met de Rooms-Katholieke Kerk, met de Kerk van lieken samen inzetten? Hoe vullen we ‘vrijheid’ in hun kerken. Aan de aaneensluiting was een tijd te worden en uiteindelijk dood te bloeden. De geheel in het vizier. Dit is een reden tot vieren: dat Zweden en met de Indiase Mar-Thoma-kerk. Hoe – individueel en collectief, theologisch, spiritueel, van hoogte- en dieptepunten in de relaties tussen oprichting van de Unie had echter ook tot gevolg de Unie flexibel genoeg bleek om een intern con- landen deze resultaten bij de basis? Zou een con- gerelateerd aan maatschappelijke vraagstukken? de kerk van Nederland aan de ene kant en de na ‘Internationale Kirchliche Zeitschrift’ (IKZ) – als dat de kerken een stukje onafhankelijkheid inle- flict, dat veel spanning met zich meebracht, op te gres niet een aangewezen plek zijn om grondig In de 125 jaar van het bestaan van de Unie van het Vaticaans concilie ontstane oud-katholieke belangrijke fora beschouwd voor de uitwisseling verden: men moest nu naar elkaar luisteren en bij lossen en daarbij ruimte te scheppen voor eenheid geïnformeerd te worden en over ons oecumenisch Utrecht hebben de oud-katholieke kerken een bisdommen in Duitsland, Zwitserland en de toen- omtrent oud-katholieke belangen. problemen kijken hoe men gezamenlijk verder en verschil. En wellicht het belangrijkste is: dat profiel te discussiëren? gezamenlijke identiteit ontwikkeld, die de vrijheid malige Habsburgse Monarchie aan de andere kant De Unie van Utrecht blijft levend wanneer ze ook kon. ze hiervan voor toekomstige processen kon leren. Naar binnen toe lijken de oud-katholieke kerken van elke kerk respecteert en een gezamenlijk han- vooraf gegaan. Zij hadden te maken met verschillen in de toekomst gedragen blijft door alle kerken en Toen in 1989 honderd jaar Unie van Utrecht zich vandaag vooral liberaal en open op te stellen: delen mogelijk maakt. Die gezamenlijke identiteit onder meer in de vraag van het priesterhuwelijk, in hun leden. De bisschoppen komt hierbij een bij- gevierd werd, keken sommigen met zorg naar de Waar liggen de toekomstige uitdagingen? open tegenover ontwikkelingen in de samenleving, moet ieder tijdvak opnieuw met hetzelfde respect de visie op Rome en in de mogelijkheid om ook zondere, maar niet de enige verantwoordelijkheid toekomst: hoe zouden zich de relaties met de angli- De verklaring van Utrecht, die alle bisschop- op het gebied van ethische vragen enzovoort. Nog ontdekt en ontwikkeld worden – op basis van een leken in het kerkelijk bestuur te laten participeren. toe. canen en orthodoxen ontwikkelen, welke kant zou pen tekenen, is een theologisch document dat de steeds wordt in de regel een beroep gedaan op het degelijke kennis van ons verleden en een open blik De ontwikkeling tot ‘internationalisering’ was de discussie over de toelating van vrouwen tot het toenmalige theologische geschilpunten met Rome eigen geweten van ieder individu. Het is echter de naar de toekomst. een algemene trend: In 1888 besloot het negende Naast de bisschoppenconferentie (IBC) beschikt ambt uitgaan? Zou het lukken, de Unie bij elkaar weerspiegelt, onder meer de positie van de bis- vraag of dit vandaag ten overstaan van de nieuwe Duitse congres van oud-katholieken te Heidelberg de Unie van Utrecht over enkele andere verbin- te houden of zou ze uit elkaar vallen? De Unie is schop van Rome, maar ook de rol van leken en onoverzichtelijkheid daadwerkelijk het individu Angela Berlis om voortaan internationale congressen te houden. dende organen en instituties: de internationale niet uit elkaar gevallen, maar de Pools Nationaal van de theologie in het leven van de kerk. De helpt bij het nemen van gewetensvolle besluiten. Angela Berlis is professor voor geschiedenis van Een jaar later sloten de bisschoppen zich aaneen oud-katholieken-congressen en de IKZ zijn de Katholieke Kerk in de VS heeft in 2003 de Unie verklaring was nooit bedoeld als ‘confessionele’ En waar blijft het ‘conservatieve’ aspect, dat ook het oud-katholicisme en algemene kerkgeschiede- tot de Unie van Utrecht. De congressen werden oudste. Daarnaast zijn in de loop van de twintigste verlaten. In tegenstelling tot de Nederlandse en de standpuntbepaling. We vinden daarin de visie op deel van onze geschiedenis is? Waren onze voor- nis, Departement für Christkatholische Theologie, – evenals een wetenschappelijk tijdschrift, het eeuw andere internationale verbintenissen – zoals Duitstalige kerken, die na 1889 door regelmatig kerkhervorming en het oecumenische profiel van ouders in 1870 niet behoudend toen ze tegen Universiteit Bern.

Thema 17

Unie Het Internationaal Oud-Katholieken Congres steeds of opnieuw getuige zijn van die verbon- kleuren van allerlei christelijke gezindten zicht- 2014 biedt ons ook de gelegenheid om het zoeken denheid met elkaar. En dat we met nog zo veel baarder en helderder. Verbonden met het dagelijks leven van mensen uit verschillende landen samen te mensen verbonden zijn, krijgt handen en voeten Die drie septemberdagen in Utrecht beloven vieren. Honderdvijfentwintig jaar geleden is de op zaterdagochtend tijdens de talkshow. Even boeiend en ontspannend te worden. Het Oud- Christen-zijn op oud-katholieke wijze start gemaakt van een grote beweging van mensen. wanen we ons dan als gasten bij de opname van Katholieken Congres 2014 en de viering van 125 Gelovigen van toen vonden het de moeite waard het programma College Tour. Op eigentijdse wijze jaar Unie van Utrecht zijn bijzondere gebeurtenis- e gaan tijdens het Oud-Katholieken Congres 2014 samen op weg om om zich in geloof met elkaar te verbinden. Dit worden er getuigenissen gegeven in interactie met sen die hopelijk veel deelnemers uit binnen- en Wmeer dan ooit duidelijk te maken hoe we als levende kerk de verbin- in de overtuiging dat de geloofsgemeenschap zijn Karin Schaub, onze speciale gast. Het belooft boei- buitenland gaan meemaken. ding maken met het leven. Verbonden met de dingen van alle dag, de kleine plaats kent in de eigen cultuur zonder het grotere end en leuk te worden. Zo wordt duidelijk wat de en grote vragen waarop we als gelovige individueel, maar ook in gemeenschap geheel uit het oog te verliezen. We mogen tijdens betekenis en waarde is van onze kerk voor andere Hilde Witters, met elkaar, een antwoord formuleren of tenminste een begaanbare weg probe- de viering van 125 jaar Unie van Utrecht nog kerken. Zo wordt onze kleur op het palet van lid congrescomité ren te banen. Dit alles in navolging van het woord van Jezus Christus. UNIE VANUTRECHT UNIE VANUTRECHT UNIE VANUTRECHT UNIE VANUTRECHT Het congres biedt de mogelijkheid om met elkaar in gesprek te gaan over de 1889 2014 1889 2014 1889 2014 1889 2014 grenzen van de eigen parochie heen. We breken figuurlijk uit onze cocon. We 125 JAAR 125 JAAR 125 JAAR 125 JAAR wagen het erop om onze comfortzone te verlaten en ons open te stellen voor wat minder of niet gekend is. Mensen uit verschillende landen, met een verschillende achtergrond en een eigen geschiedenis mogen we biddend, zingend, vierend en feestend ontmoeten. Dit is de taal die we met zijn allen verstaan. Zo ontstaat er ruimte om open en ontvankelijk te luisteren en in verbondenheid elkaar te ontmoeten en met elkaar te zoeken naar de goede weg.

Dialoog Het congres 2014 begint op ‘Tijdens het congres wordt ‘Weet u, hoe de Babylonische ‘Vele malen (10x) met enthou- Ontmoeting staat dan ook op tal van manieren centraal in het programma. Dit donderdag18 september en duidelijk wat ‘autonomie van spraakverwarring geklonken siasme deelnemer geweest hebben we vorm gegeven aan de hand van workshops waarin thema’s besproken eindigt op zondag 21 sep- de plaatselijke kerk’ werke- heeft? Volgens mij hoor je aan de congressen. Ervaren worden die ertoe doen. Denk daarbij aan: ervaringen in de oecumene, omgaan tember. U kunt ook als vrij- lijk betekent. Zo vele ver- het, als veel mensen in ver- dat oud-katholiek zijn veel met verlies, geloven over grenzen heen, ouderenzorg, eenwording van Europa, williger met inzet van hand- schillen, zo anders dan ik het schillende talen hetzelfde groter is dan in Nederland; gemeenschap zijn in deze tijd, stadsnatuur en scharrelkids, de financiële crisis en spandiensten het congres gewend ben, zo veel rijkdom gezang zingen of het Onze thema’s inspirerend, om over enzovoort. Het uitgebreide programma vindt u op www.okcongres2014.com. In meemaken. en toch verbonden in hetzelf- Vader bidden. Je raakt volko- na te denken!’ Een congreskaart voor het de geloof.’ men gedesoriënteerd! Maar Goof de Rijk dialoog met elkaar zoeken we samen naar richtingwijzers om een eigentijds en hele congres inclusief lun- Anoniem het is wel om te lachen - een gelovig antwoord te vinden op deze kwesties. Samen zetten we onze zoektocht ches en avondeten, maar heilig lachen, want iedereen naar wat er ten diepste in ons leeft in een gelovig perspectief. We vertalen het als zonder logies, kost: € 145. zingt of bidt dan vurig en op- het ware. Op deze manier elkaar ontmoeten schept verbondenheid en verbon- Een dagkaart voor vrijdag en recht tot eer van God.’ den worden. Vanuit deze verbondenheid participeren we op een gelovige manier, zaterdag, inclusief lunch en Fiete Smit - Maan doen we mee op de plaats waar we geroepen worden in deze wereld. Ieder op zijn avondeten kost € 75 per dag. eigen manier, met eigen mogelijkheden en gaven, maar steeds in de wetenschap Kinderen tot 12 jaar betalen dat je niet alleen bent. Je voelt je gedragen in het besef dat: ‘we samen gesmeed geen congresbijdrage. zijn tot één volk, dat leven mag uit Gods Liefde.’ (Brochure Sta op en ga!, blz 7)

Thema 19 Jong en internationaal ‘Dat jongerencongres is voor mij een voortzetting wat gezegd wordt. ‘Een taalbarrière is er niet,’ ver- van mijn vakantie,’ zegt Ruth Coemans. Al drie zekert Ruth mij, ‘en naast het vinden van de juiste keer eerder heeft Ruth (20 jaar) zo’n oud-katho- woorden word je ook heel creatief in gebarentaal!’ lieken congres meegemaakt. Na Praag en Freiburg volgde in 2010 Zürich. Samen met destijds pasto- Meerwaarde raal werker en nu inmiddels pastoor Robin Voorn De jongeren die zich aanmelden voor het Con- en jongerenpastor Jutta Eilander bivakkeerde de gres 2014, overnachten iets buiten de stad Utrecht groep jongeren daar in een Zwitsers scoutingshuis in een jeugdherberg aan de Kromme Rijn. Daar En dan is het september. Na (zeg maar bunker, volgens Ruth). Met de tram wordt ook een eigen programma gevolgd, met dis- jongere die op het congres komt super kerkelijk pendelden ze zo nu en dan naar de Augustiner- cussies, een project in de stad waarbij de handen is. Wel staan we allemaal volop in de wereld en een zomer vol vakantieplezier kirche, waar ook de andere en niet meer zo jonge uit de mouwen gestoken moeten worden, een blik hebben we in ieder geval aandacht voor religie. Dat deelnemers aan het congres bijeenkwamen voor op de toekomst en meer. Zo nu en dan wordt de geeft een grote saamhorigheid. Daarom is het ook vieringen en activiteiten. fi ets gepakt om aan te sluiten bij een workshop zo prettig om na het congres nog steeds van alles en alweer een paar weken les Ruth: ‘Tijdens mijn vakantie wil ik ontspannen of een viering bij het reguliere congres in de bin- met elkaar te delen. Ik hoop echt dat heel veel jon- en ben ik op zoek naar nieuwe ontmoetingen en nenstad. Voor Ruth is het kunnen volgen van een geren zich aanmelden en in september naar Utrecht nieuwe ontdekkingen. Die vind je ook op het jon- eigen jongerenprogramma tijdens de dagen van het komen. Het congres begint al op donderdagmid- gerencongres. Voor een deel is dat congres goed te Congres belangrijk. ‘Je bent dan tussen leeftijdsge- dag, midden in een lesweek...Voor Nederlandse vergelijken met een zomerkamp. Het lekkere losse noten, mensen die in een zelfde levensfase zitten, jongeren is het soms mogelijk om offi cieel vrij te Utrecht voor een lang weekend van samen de dag doorbrengen met het doen van die meestal ook op school zitten of een studie krijgen van school. Jutta of Robin schrijven graag leuke dingen (de buren van de bunker in Zürich volgen en bezig zijn hun eigen weg te zoeken. Met een briefj e voor je. Later instromen kan ook nog. waren de dieren van een dierentuin!) en ‘s avonds zo’n jongerenprogramma ben je eerder bezig met Die jeugdherberg heeft bedden genoeg!’ staren in de vlammen van een kampvuur. En zaken die ons bezighouden. Een gesprek met een daarnaast doe je veel nieuwe ervaringen op: je ont- volwassene is vaak toch op een andere golfl engte. Inge van Maaren moet mensen die je daarvoor niet kende, je hoort Wat ook heel leuk is, is om je als groep te kunnen Katholiek Jongerencongres. Hoe meningen van anderen die gespreksonderwerpen laten zien op dat grote congres. Veel oud-katho- leuk is dat ??? vanuit hun eigen situatie belichten.’ lieke jongeren zijn eenlingen in hun eigen parochie Het Internationaal Oud-Katholiek of in de minderheid, vallen eigenlijk nauwelijks op. Jongerencongres is een onderdeel van Verrassend Het voelt heel prettig om tijdens zo’n internatio- het Internationaal Oud-Katholieken Iedere congresganger brengt een eigen cultuur en naal congres, dat echt indrukwekkend groot is, als Congres. Het wordt gehouden in Utrecht van 18 september 2014 ’s middags tot eigen denkbeelden mee; over geloven, over kerk, jongerengroep bijvoorbeeld een aantal banken in en met 21 september 2014 ’s middags. over werken en studeren, over Europa, over de de kerk te bezetten als nadrukkelijk onderdeel van Instromen op 18 september ’s avonds of aarde, over het leven. Volgens Ruth is het samen die oud-katholieke kerk.’ 19 september ’s avonds is ook mogelijk. met anderen optrekken een plezierige en ook zo nu Het Jongerencongres is bedoeld voor alle en dan verrassende besteding van een lang week- Facebook oud-katholieke jongeren en hun vrienden end. Neem bijvoorbeeld communicatie. Stel, je Veel contacten blijven na het congres bestaan. Zo van 12 tot en met 20 jaar uit alle landen raakt in gesprek met een oud-katholiek uit Tsje- ontmoette Ruth een aantal van de Nederlandse van de unie van oud-katholieke kerken, de chië. Allebei zoek je naar woorden om de ander te congresjongeren weer bij de jongerensynode. De Unie van Utrecht. Dat wil zeggen: Duitsland, vertellen wat je te zeggen hebt. Je denkt als vanzelf meest gebruikte manier om elkaar weer op te Zwitserland, Polen, Tsjechië, Oostenrijk, Niet iedereen daar is super kerkelijk Kroatië, Frankrijk en Nederland. De kosten beter na bij over hoe je het zegt, formuleert kern- zoeken is toch Facebook. Daar wisselt ze wel en zijn 95 euro, dat is inclusief verblijf, eten, achtiger je mening. Luisteren naar de ander gaat wee uit met Klara uit Nederland, Olga uit Polen drinken en excursie, exclusief de reis van je ook intensiever, je wilt tenslotte niets missen van en vele anderen. Ruth: ‘Het is niet zo dat iedere woonplaats naar Utrecht en retour! Meteen aanmelden kan via www. Thema okcongres2014.com 21

Via de website van de Even kijken bij ... het Franse Huis Universiteitsbibliotheek Utrecht zijn een aantal geschriften uit het oud-katholiek Geschiedenis op de Mariaplaats archief in te zien: bc.library.uu.nl/nl/ Afbeelding van het tympaan node/51 op het huis Mariaplaats 19 te Utrecht; in het tympaan is het Meer informatie over G. Dupac de wapen van het Aartsbisdom Bellegarde: www.biografischportaal.nl/ Utrecht te zien en het is in c. 1910 aangebracht door de persoon/14334555 (zie ook rechter toenmalige aartsbisschop pagina) Gerardus Gul 1892-1920; op de banderol staat de wapenspreuk Voor alle verwikkelingen rond de van Gerardus Gul:’SINE CHARITATE NIHIL’ (‘Niets zonder verkoop van het Franse huis, zie de liefde’) Zie ook rechter pagina. levensbeschrijving van dr. Andreas Rinkel door drs. F. Smit in het boek 125 jaar geleden kwamen vijf bisschoppen geld op, terwijl voor een goede bewoning Adjutorio Redemptoris. 289 pagina’s, bijeen in het Franse Huis, de toenmalige restauratie nodig was. De nieuw aangetre- € 8,50 - webwinkel www.okkn.nl ambtswoning van de aartsbisschop van den aartsbisschop Andreas Rinkel weigerde Utrecht. Op die gedenkwaardige dag in daarom het huis te gaan bewonen. Die 1889 werd de Unie van Utrecht opgericht. beslissing had nog al wat voeten in de Dat zogenoemde Franse Huis was in 1743 aarde: een speciaal aangestelde commis- aangekocht als woonhuis voor Franse vluch- sie adviseerde de bisschop om het pand te telingen met jansenistische signatuur, die verkopen, maar er waren ook stemmen die op Rijnwijk nabij Utrecht woonden. Een van pleitten voor het behoud van het historische hen was de befaamde Gabriel Dupac de gebouw. Zelfs het Oud-Katholiek Museum Bellegarde, die met de halve wereld cor- en de jongelieden vereniging van Utrecht respondeerde en wiens correspondentie de (OIOS) bemoeiden zich met deze zaak. Uit- bisschop van Haarlem nog eens zou willen eindelijk werd het huis in 1938 verkocht. uitgeven (zie artikel van mgr.dr. D.J. Schoon Van de grote boekenrij van de Franse heren in De Oud-Katholiek van november 2013, werd een deel behouden voor de Centrale nr. 2873). Oud-Katholieke Bibliotheek, die werd onder- Ten tijde van aartsbisschop Van Santen gebracht in de Universiteitsbibliotheek van (tweede kwart negentiende eeuw) werd het de Universiteit Utrecht. Een ander deel werd de ambtswoning van de aartsbisschop. Het verkocht. Een deel van het meubilair was huis lag tussen de kerken van Ste. Gertru- al door een opkoper op wagens geladen en dis en Ste. Marie in en in de serre kon de afgevoerd. aartsbisschop soms wuivend naar geloofs- Van het interieur van het pand herinnert genoten op straat gezien worden. weinig meer aan het oud-katholiek verle- In 1887 werd de eigendom van het huis over- den; aan de buitenzijde is echter een groot gedragen aan het Metropolitaan Kapittel. wapen in de gevel te zien. Er was in de loop van de tijd al fl ink ver- timmerd aan het pand en in 1937 was het Emile Verhey

Even kijken bij... 23

• met ingang van 1 april 2014 mevrouw dr. Ch.E. van Bezoek Patriarch Muzikale jubileumdag ‘Moederdag’ in Enkhuizen Offi ciële berichten Rappard-Boon, mevrouw dr. M.M. van Zanten en de Colofon heer drs. H. Defoer eervol ontslag verleend als lid Quasimodolezing Dubbel feestelijk in Amsterdam Terugkeer Mariabeeld De Aartsbisschop van Utrecht heeft: van het bestuur van de Stichting Behoud Cultureel De Oud-Katholiek is een periodieke uitgave • met ingang van 26 januari 2014 de hoogeerwaarde Erfgoed van de Oud-Katholieke Kerk. Per diezelfde van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland, heer drs. W.B. van der Velde eervol ontslag verleend datum is de heer drs. C. Staal benoemd tot lid en zijn verschijnt zeven keer per jaar en wordt verspreid als pastoor van de parochie van de HH. Maria en Ur- de heer mr. L.J. Begheijn, prof.dr. J.J. Hallebeek en de op alle oud-katholieke adressen in Nederland. sula te Delft. Per diezelfde datum is de zeereerwaar- hoogeerwaarde heer J.V. Kinneging herbenoemd tot de heer R. Voorn aangesteld tot pastoor van deze resp. penningmeester, lid en voorzitter/secretaris van Redactie parochie. het bestuur van deze stichting. • met ingang van 23 maart 2014 de hoogeerwaarde Robert Frede, Inge van Maaren, Adrie Paasen, Namens het Collegiaal Bestuur, Louis Runhaar, Wietse van der Velde, Emile heer drs. W.B. van der Velde eervol ontslag verleend E.M.P.P. Verhey, secretaris als pastoor van de parochie van de HH. Jacobus en Verhey Augustinus te Den Haag en als pastoor van de paro- chie van de HH. Johannes de Doper, Maria Magda- Agenda Redactieadres lena en Laurentius te Schiedam. Per diezelfde datum [email protected] of: 14 april, 19.30 uur, Haarlem is hij aangesteld als pastoor van de parochie van de Kamerlingh Onnesweg 167 Oliewijding in de kathedrale kerk van de HH. H. Vitus te Hilversum. 1223 JE Hilversum • met ingang van 1 april 2014 de heer F. Duivenvoorde Anna en Maria. belast met de pastorale zorg voor de parochie van de 16 april, 19.30 uur, Utrecht De afbeelding die in 1989 de uitnodiging Vormgeving HH. Barbara en Antonius te Culemborg. Oliewijding in de kathedrale kerk van de Ste. en liturgie sierde Sync. Creatieve Producties, Hilversum • met ingang van 1 februari 2014 mevrouw M. de Wit- Gertrudis. Molenaar eervol ontslag verleend als kerkmeester 21 april, 10.30 uur, IJmuiden Op uitnodiging van de Oud-Katholieke Kerk Vijfentwintig jaar geleden, op 1 april 1989, Met een feestelijk programma wordt in de Productie van de parochie van de H. Bartholomeus te Schoon- Volleybaltoernooi Nilsson, Goes van Nederland brengt Zijne Heiligheid Bar- werd Dirk Jan Schoon in de Engelmundus- parochie Enkhuizen op 11 mei aandacht gege- hoven. Per diezelfde datum is de heer H.S.P.D. Camf- www.okkn-volleybaltoernooi.jouwweb.nl ISSN 0 167 3963 tholomeus I, Patriarch van Constantinopel, kerk te IJmuiden tot priester gewijd door de ven aan het teruggeplaatste beeld van Maria in ferman benoemd tot kerkmeester voor de periode 24 april, 17.30 uur, Utrecht Redactiesluiting: 17 april 2014 een bezoek aan Nederland van 23 tot 27 toenmalige bisschop van Haarlem, mgr. T.J. de kerk aldaar. Het beeld, dat lange tijd in het van vier jaar. Pontifi cale Vespers met ontvangst Patriarch De bisschop van Haarlem heeft: De volgende Oud-Katholiek verschijnt eind mei april aanstaande. De patriarch houdt op don- Horstman. Dick Schoon verrichtte pastoraal Catharijneconvent tentoongesteld is geweest, Barthelomeus I. Ste. Gertrudiskathedraal. • met ingang van 11 januari 2014 de zeereerwaarde 24 april, 20.00 uur, Utrecht derdagavond 24 april om 20.00 uur in de Ste werk in Amsterdam, vanaf 1992 in IJmuiden is door bemoeienis van Henk Schoon, de voor- heer drs. H.A. Schoon aangesteld tot rector van de Abonnement Quasimodolezing Gertrudiskathedraal te Utrecht de achtste en in 2007 opnieuw in Amsterdam. In 2008 malige pastoor van Enkhuizen, weer terug. Statie van de H. Elia te Mijdrecht. Bent u niet oud-katholiek maar wilt u deze Ste. Gertrudiskathedraal Quasimodolezing met als titel Faith and envi- werd hij tot bisschop van Haarlem gekozen Hij zal die zondag vertellen hoe dat gelukt is. • met ingang van 1 september 2013 mevrouw E.J. de uitgave wel graag ontvangen? Voor € 25,- 13 mei, 10.00 uur, Alkmaar ronment: an inspirational perspective. Hieraan en gewijd. Pastoor Dick Schoon herdenkt zijn Verder spreekt de conservator van het Catha- Jong-Zwart herbenoemd tot lector van het bisdom per jaar zenden wij u het blad graag toe. Bondsdag BOKV. bokv.okkn.nl vooraf gaat een pontifi cale vesper (aanvang vijfentwintigjarig priesterjubileum op 10 mei rijneconvent over de cultuurhistorische waarde Haarlem, voor een periode van vier jaren. Een briefje met volledige adresgegevens kan • met ingang van 1 december 2013 resp. 1 februari 16 mei, 14.00 uur, Utrecht naar: registratie De Oud-Katholiek, 17.30 uur). Voor opgave voor de lezing kunt aanstaande. Die zaterdag is er in het kader van het beeld. Ds. Henk Haandrikman spreekt 2014 mevrouw J.H.M. van Tartwijk-Hemmer en de Kerk in wereldwijde verbondenheid Koningin Wilhelminalaan 3, u zich melden bij het Bisschoppelijk Bureau van de viering van honderd jaar kerkgebouw over de betekenis van Maria in de protes- heer H.S. Overtoom eervol ontslag verleend als kerk- Ariënsinstituut, Keistraat 9. (adres: zie colofon of [email protected]). in de Amsterdamse parochie de hele dag een tantse traditie, pater Peter Peelen zal dit doen meester van de parochie van de H. Laurentius te Alk- 3818 HN Amersfoort. Of: [email protected] Giften welkom op: NL68 INGB 0000 2250 00 Op 25 april heeft de patriarch een ontmoeting muziekestafette, waarbij koren en solisten vanuit de rooms-katholieke traditie en pastoor maar. In de context van de internationale dialoog t.n.v. Oud-Katholieke Kerk van Nederland te met vertegenwoordigers van de Nederlandse in concertjes van telkens een klein half uur Mattijs Ploeger vanuit de oud-katholieke tra- • met ingang van 1 januari 2014 de heer A. Zwemmer tussen de RKK en de OKK (IRAD) wordt eervol ontslag verleend als kerkmeester van de paro- Amersfoort. op 16 mei een bijeenkomst georganiseerd oecumene en op 26 april volgt een symposium, van zich laten horen. Als hoogtepunt van die ditie. In een afsluitende vesper gaat bisschop chie van de H. Agnes te Egmond. over de universaliteit en katholiciteit van de opgezet rond milieu en de wereldvoedselpro- dag volgt om 16.00 uur een eucharistievie- Dirk Jan Schoon voor. Het programma begint Het Collegiaal Bestuur heeft: Verantwoording foto’s (voor zover bekend): Kerk. De Nederlandse IRAD-leden, Mgr. dr. blematiek. In het programma is tevens een ring, waarin Dick Schoon zijn priesterjubileum om 14.30 uur en zal eindigen rond 18.00 uur • met ingang van 1 februari 2014 de heer K.J. Yska be- Voorpagina, p.16 Dio van Maaren, p.7, 17 Adrie H. van den Hende en drs. W. van der Velde, masterclass voor theologiestudenten voorzien gedenkt. Na afl oop zal er een receptie zijn. Het met het even doorpraten en het heffen van het noemd tot lid en fi nancieel administrateur van de Ker- Paasen, p.9 Baron for Michcik, Marta Schouten, vertellen over de voortgang van de dialoog. kelijke Commissie Oecumenisch Forum Katholiciteit, p.11 privat, p.13 K. Bauer, p.15 Marieke Ridder, en diverse ontmoetingen, zo wordt de patriarch adres van de oud-katholieke kerk in Amster- glas. De eucharistieviering (10.00 uur) vervalt Theologiestudenten geven hun visie op het voor een periode van vier jaren. p.17, 18, 19, 24 Jllz. ook ontvangen door koning Willem Alexander. dam is: Ruysdaelstraat 37. die dag. www.okk-enkhuizen.org • met ingang van 1 maart 2014 eervol ontslag verleend thema Kerk in wereldwijde verbondenheid. In het vorige nummer van De Oud-Katholiek amsterdam.okkn.nl. aan mevrouw A.C. Arentzen-Soetekouw als lid van de Organisatie: FHTL, Oud-Katholiek Seminarie schreef Jan Jorrit Hasselaar een artikel over Financiële Raad en dat onder grote dankzegging voor en Katholieke Vereniging voor Oecumene. patriarch Bartholomeus I. haar inzet ten dienste van de kerk. Deelnamekosten: € 7,00, studenten gratis.

En dan nog dit Service