Cuntais Leithreasa Iniúchta
2005
Cuntais Leithreasa de na Suimeanna arna ndeonú ag an Oireachtas le haghaidh Seirbhísí Poiblí don bhliain dar chríoch 31 Nollaig 2005
Arna dtíolacadh faoi réir Alt 3(10) den Acht Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste (Leasú), 1993
Baile Átha Cliath Arna fhoilsiú ag Oifig an tSoláthair
Le ceannach díreach ón Oifig Dhíolta Foilseachán Rialtais, Teach Sun Alliance, Sráid Theach Laighean, Baile Átha Cliath 2 nó tríd an bpost ó Foilseacháin Rialtais, An Rannóg Post-Tráchta, 51 Faiche Stiabhna, Baile Átha Cliath 2 (Teil: 01-6476000, Fax: 01-4752760) nó trí aon díoltóir leabhar.
(Prn. A6/0431) Praghas €13.00
© Rialtas na hÉireann 2006
Clár Ábhair
Leathanach
Na Cuntais Oiriúnacha – Tabhairt Isteach iii
Dualgais an Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste agus na n-Oifigeach Cuntasóireachta i leith na gCuntas Oiriúnaigh. iii
Ráiteas Polasaithe agus Prionsabal Cuntasóireachta v
Ráiteas ag Oifigigh Cuntasóireachta ar Smacht Airgeadúil Inmheánach ix
Achomair de Chuntais Oiriúnacha xi
Cuntais
Teaghlachas an Uachtaráin 1 Roinn an Taoisigh 6 Oifig an Ard-Aighne 14 An Phríomh-Oifig Staidrimh 21 Oifig an Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste 28 Oifig an Aire Airgeadais 35 Aoisliúntas agus Liúntais Scoir 44 Oifig na gCoimisinéirí Achomhairc 48 Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim 52 Oifig na nOibreacha Poiblí 58 An tSaotharlann Stáit 70 Rúnseirbhís 77 Oifig an Phríomh-Aturnae Stáit 80 Oifig an Stiúrthóra Ionchúiseamh Poiblí 87 An Oifig Luachála 92
i
An tSeirbhís um Cheapachain Phoiblí 98 Oifig an Choimisiúin um Cheapacháin Serbhíse Poiblí 105 Oifig an Ombudsman 110 Dlí agus Ceart, Comhionannas agus Athchóiriú Dlí 116 Garda Síochána 126 Príosúin 136 An tSeirbhís Chúirteanna 145 Clárlann na Talún agus Clárlann na nGníomhas 153 Tabhartais agus Tiomnachtaí Carthanacha 159 Comhshaol, Oidhreacht agus Rialtas Áitiúil 163 Oifig an Aire Oideachais agus Eolaíochta 178 An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta 200 Gnóthaí Eachtracha 217 Comhar Idirnáisiúnta 224 Cumarsáid, Muir agus Acmhainní Nádúrtha 230 Talmhaíocht agus Bia 240 Iompar 253 An Gailearaí Náisiúnta 261 Fiontair, Trádáil agus Fostaíocht 267 Ealaíona, Spórt agus Turasóireacht 282 Cosaint 303 Pinsin Airm 314 Gnóthaí Sóisialacha agus Teaghlaigh 318 Sláinte agus Leanaí 326 Feidhmeannach na Seirbhísí Sláintíochta 338 Cuntais Taisce Do Chiste Teagmhais 349
ii
Na Cuntais Oiriúnacha – Tabhairt Isteach
Soláthraíonn Dáil Éireann airgid do sheirbhísí roghnaithe le;
• ceadú meastachán do na seirbhísí sin ar feadh na bliana • tabhairt éifeachta reachtúla do na meastacháin san Acht Leithreasaithe bliantúil.
Ullmhaítear Cuntais Leithreasaithe do gach seirbhís roghnaithe. Cuireann siad an cur isteach don bhliain i gcomparáid leis an méid soláthraithe ag Dáil Éireann. Soláthraíonn siad freisin imlíne de na seirbhísí chun bheith maoinithe ón Vóta. Tá an cur síos seo, atá aithne mar theorainn an Vóta, comhshnaidhmthe san Acht Leithreasaithe agus mar sin, léiríonn sé an chúis don a raibh na fiacha údaraithe.
De bharraíocht soláthair an eolais airgeadúil éigeantaigh ar bhonn airgid de chuntasóireacht, leagann gach Cuntas Leithreasaithe amach cuid de heolas bunaithe-fáis:
- Léiríonn colún ar aghaidh an Chuntais an suíomh deireanach ar Chostais Fáis, Ioncam Fáis, Réamhíocaíochtaí agus Iar-ioncam.
- Tugann Ráiteas Costais Feidhmiúla eolas ar chostas na seirbhíse don bhliain.
- Tugann Ráiteas Somhaoin agus Domhaoin le nótaí mínithe eolas ar shuíomh airgeadúil na seirbhíse ag deireadh na bliana.
Soláthraíonn an cuntas eolas ar gheallta agus ar an suíomh fíor den sheirbhís roghnaithe maidir leis an Státchiste ag deireadh na bliana m.sh. Dliteanas gan laigse don Státchiste.
Tá an eolas mí-éigeantach breise soláthraithe de bharr molta de chomh-ghrúpa oibre an Roinn Airgeadúil agus Oifige an Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste.
Dualgais na n-Oifigí Cuntasóireachta
Is ceannaire Oifige/ Ranna Stáit é Oifigeach Cuntasóireachta don a dháil an tAire Airgeadúil, i gcomhréir le Roinn 22 Achta Rannta Iniúchadh agus an Státchiste, 1866, dualgas ullmhaithe an Chuntais Leithreasaithe bliantúil do gach Vóta faoin a c(h)eannaireacht. Tá na Cuntais Leithreasaithe éilithe chun aontú le riachtanais na mBealaí Airgeadúla Poiblí agus treonna eile an Aire Airgeadúil. Tá Oifigigh Cuntasóireachta freagracht freisin do chosaint acmhainní agus úinéireacht poiblí faoin a smacht, d’éifeacht agus d’eacnamaíocht riaracháin in a Rannta agus don rialtacht agus oiriúnacht gach gnó sna Cuntais Leithreasaithe.
Tá Cuntais Leithreasaithe ullmhaithe ag Oifigigh Cuntasóireachta chun riachtanais reachtúla , a áiríonn go mbíonn ar gach cuntas a thaispeáint conas a caitheadh an méid vótála ag an Oireachtas do ghníomhaireachta an Rannta nó na hOifige sa bhliain airgeadúla, a chomhlíonadh.
De bharraíocht, de bharr Tuairisce an Ghrúpa Oibre ar Fhreagrachta Príomh-Rúnaithe agus Oifigeach Cuntasóireachta, bíonn ar Oifigigh Cuntasóireachta Ráiteas Caighdeánach ar Smacht Airgeadúil Inmheánach a síniú i leith na gCuntas Leithreasaithe do 2003 ar aghaidh. Tá an ráiteas chun na Cuntais Leithreasaithe 2005 a thionlacan leagtha amach ar leathanach ix. Freisin, i nóta don Chuntas Leithreasaithe, is féidir leis an Oifigeach Cuntasóireachta cur síos ar na gníomhaireachta tógtha nó pleanála chun gnéithe éagsúla an smacht inmheánach
iii
sa Roinn nó Oifig i gceist a fheabhsú.
Dualgais an Aird-Reachtaire Cuntas agus Ciste i leith teistiméireachta na gCuntas Leithreasaithe
Soláthraíonn Airteagal 33 Bunreachta na hÉireann d’Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste chun smachtú ar son an Stáit gach díolaíochta agus chun gach cuntais d’airgid, riartha ag nó faoi húdarás an Oireachtais a iniúchadh. Soláthraíonn Roinn 3 an Achta (Leasaithe) Aird- Reachtaire Cuntas agus Ciste, 1993, an bonn achtála don iniúchadh seo le cur i gcéill dualgais ar an Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste chun na Cuntais Leithreasaithe don bhliain airgeadúil roimhe, ullmhaithe ag na Roinne agus Oifigí Stáit, a iniúchadh i ngach bliain.
Agus é i mbun a chuid dualgas, bíonn ar an Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste triallacha mar seo a dhéanamh mar a mhachnaíonn sé go hoiriúnach é do chuspóir an iniúchta seo.
Ar chríochnú an iniúchta, tá dualgas air teastas a cheangail do gach cuntas, ag cur in iúl, an é go gcuireann an cuntas in a thuairim féin, na fáltais agus costas an Rannta nó na hOifige i gceist i láthar go ceart, agus chun thagairt d’aon cás ábhair:
• ina mbíonn Roinn nó Oifig tar éis teipthe costas cláraithe sa chuntas do na cuspóirí, don a raibh na leithreasaithe déanta ag an Oireachtas ar intinn, a chur i bhfeidhm, nó
• ina theipeann na gnóthaí cláraithe sa chuntas a dhéanamh de réir an údaráis faoin a gcuireann siad i dtuairisc go raibh siad déanta.
Cuireann sé ard freisin ar aon cás ábhair ina mbíonn an Ráiteas ar Smacht Airgeadúil Inmheánach, atá ullmhaithe ag an Oifigeach Cuntasóireachta i leith na bliana airgeadúla, curtha ar seachrán nó ar neamhréir le heolas eile, ar a mbíonn an Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste airdeallach den iniúchadh na gCuntas Leithreasaithe.
Bunú tuairime an Aird-Reachtaire Cuntas agus Ciste ar na Cuntais Leithreasaithe
Pleanálann agus déanann an tArd-Reachtaire Cuntas agus Ciste a iniúchadh i mbealach a thugann faoi deara na meastacháin speisialta a cheanglaíonn le comhluadair Stáit i leith a mbainistíochta agus a bhfeidhmiúla. Cuireann iniúchadh scrúdú, ar bhonn triallach, san áireamh d’fhianaise atá oiriúnach do mhéid, nochtadh agus rialtacht de ghnóthaí airgeadúla cosúil leis an gCuntas Leithreasaithe agus socrú ar ann gceist, an dhearnadh de réir soláthraithe cuntasóireachta na mBealaí Airgeadúla Poiblí.
Déantar an iniúchadh in ordú chun an dóthain fianaise a sholáthar chun cinnteacht réasúnta a thabhairt a léiríonn go bhfuil an Cuntas Leithreasaithe saor ó míráiteas ábhair cé gur cúis é calaois nó mírialtacht eile nó earráid agus go cuireadh i bhfeidhm an chostais agus na bhfáltas do chuspóirí measraithe ag Dáil Éireann, chun déanamh de réir na húdaráis a stiúrann iad. I ndéanamh na tuairime meastar ar fhreagracht iomláin an léirithe den eolas sna Cuntais Leithreasaithe.
iv
Freagracht Tuairisce an Aird-Reachtaire Cuntas agus Ciste i leith na gCuntas Leithreasaithe
Faoi Roinn 3 (10) den Acht (Leasú) Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste, 1993, tá dualgas breise ag an Ard-Reachtaire Cuntas agus Ciste d’ullmhú, i ngach bliain, tuairisce ar rudaí mar seo mar a mheasann sé go hoiriúnach é chun clárú, a thagann ón a iniúchtaí de na Chuntais Leithreasaithe.
Ráiteas Polasaithe Cuntasóireacht agus Prionsabail
1. Bunú Cuntas
Ullmhaítear cuntais de ghnóthaí airgeadúla Rannta agus Oifigí an Rialtais i gcomhréir le hAcht Rannta Státchiste agus Iniúchadh, 1966 agus rialacha agus bealaí cuntasóireachta leagtha síos ag an Aire Airgeadúil. Is cuntas bunaithe costais de na bhFáltais agus Íocaíochtaí iad na cuntais sa bhliain i gcomparáid le Soláthar Molta, le méadú eolais de nádúr fáis. Géilltear aon cuid den chostas údaraithe, atá fágtha neamh-shílte ag deireadh na bliana, don Státchiste.
2. Tréimhse Tuairisce
Is é an bhliain críochnaithe 31ú Mí na Nollaig 2005 an tréimhse Tuairisce.
3. Glan
Tá Fáltais, don a sholáthraítear sna Meastacháin (Leithreasaithe i gCúnaimh) in ann, faoi roinn 2 an Achta Cuntas agus Costas Poiblí, 1891, bheith úsáidte chun costas d’fhairsinge, atá údaraithe ag an Acht Leithreasaithe bliantúil, a chomhlíonadh. Níl Fáltais breise, iníoctha don Státchiste, in ann bheith úsáidte chun costas ón Vóta a chomhlíonadh.
4. Íocaíochtaí
Cuireann íocaíochtaí de na méid sin, a tháinig i gcúrsa na híocaíochta i rith na bliana san áireamh. Meastar go bhfuil suim airgid tar éis teacht i gcúrsa íocaíochta nuair atá an domhaoin tar éis bheith tarraingthe agus nuair atá an íocaíocht iníoctha agus na rudaí seo a leanas tar éis tarlaithe:
(a) i gcás íocaíochta le seic nó ordú iníoctha, tá an gléas íocaíochta tar éis bheith tarraingthe.
(b) i gcás íocaíochtaí sochair sóisialta tríd gníomhaireacht An Post, tá na méid tar éis bheith íoctha ag an ngníomhaireacht sin.
5. Fáis Críochnúla
Léiríonn an colún d’Fháis Críochnúla an suíomh ag deireadh na bliana d’iad seo a leanas: -
v
Costais Fáis: do chuspóirí na gcuntas seo, léiríonn siad domhaoin seachas iad i leith íocaíochta agus pinsin. I gcás earraí agus seirbhísí, aithnítear costas/domhaoin fáis nuair atá riachtanais conartha comhlíonta ag an t-íocach chun na hearraí nó na seirbhísí ordaithe a sholáthar. Caithfear ar earraí a sheachnaítear, ach nach bhfuil íoctha fós, cé gur míscrúdaithe iad agus nach tógtar iad go stoic, mar domhaoin. I gcás deontas, aithnítear domhaoin nuair atá riachtanais scéime an dheontais comhlíonta ag an deonach ach nuair nach bhfuil an íocaíocht faighte fós.
Réamhíocaíochtaí: íocaíochtaí déanta i rith na bliana i gceist chun costais a chomhlíonadh, a thiocfaidh suas go hiomlán nó i gcuid sa bhliain airgeadúil ina dhiaidh sin.
Ioncam Fáis: ioncam iníoctha do Roinn ag deireadh na bliana i gceist atá fós le fáil.
Iar-Ioncam: ioncam faighte ag Roinn i rith na bliana i gceist d’earraí/do sheirbhísí atá fós le soláthar.
6. Stoic Cuirtear inchaite in iúl ag an gcostas nó meastóireachta Rannta is ísle.
7. Ráiteas Costais Feidhmiúil
Soláthraítear Ráiteas Costais Feidhmiúil chun léiriú ar bhonn fáis, i gcomhthéacs na bpolasaithe agus bprionsabal cuntasóireachta ráite, méid iomláin na maoiní caite ag Roinn/Oifig sa bhliain. Soláthraíonn sé figiúir costais feidhmiúla le sraith réitigh don fhigiúir de bhonn airgid ag dul amach atá soláthraithe ag an gCuntas Leithreasaithe.
8. Ráiteas Somhaoin agus Domhaoin
Soláthraítear Ráiteas Somhaoine agus Domhaoine le nótaí mínithe ar (i) Somhaoin Caipitil, (ii) Somhaoin Caipitil faoin Fhorbairt agus (iii) Domhaoin gan Laigse don Státchiste.
9. Ráiteas Somhaoine Caipitil
(i) Léirítear luachanna críochnúla agus tosaithe de Shomhaoin Caipitil ar Chlár Somhaoine an Rannta agus mionsonraí dímheasa le nóta don Ráiteas Somhaoine agus Domhaoine. I Roinne/Oifigí a theip ar chórais bheith forbartha go leor sa bhliain tosaithe (1994) chun eolas cruinn a sholáthar ar luach somhaoine éagsúla, úsáideadh meastacháin. Cuirtear luach an chostais fáil ar shomhaoin, mar sin. Sna cásanna ina raibh sé féideartha, rinneadh réitigh i mblianta i ndiaidh sin chun cruinneas na meastacháin tosaigh a fheabhsú. Ní cuirtear na somhaoin seo a leanas san áireamh:
(a) somhaoin de luach níos lú de €1,270 faighte roimh an 31ú Mí na Nollaig 1994, agus somhaoin de luach níos lú de €318 faighte ón 1ú Eanáir 1995 ar aghaidh. (b) somhaoin oidhreachta, nach bhfuil an luach in ann bheith léirithe i
vi
dtéarmaí airgeadúla.
(ii) Meastóireacht Somhaoine
Talamh agus Foirgnimh Cuirtear gach tailte agus foirgnimh an Stáit agus faoi smacht/bhainistíocht Rannta nó Oifige san áireamh i Ráiteas Somhaoine agus Domhaoine (agus Ráiteas Somhaoine Caipitil). Nuair atá talamh agus foirgnimh (a) dílsithe don Oifig Saothair Poiblí nó (b) dílsithe d’Aire ach i réalaíoch, faoi smacht/bainistíocht Oifige na Saothair Poiblí, liostáiltear iad i gcuntas don Oifig sin. Muna bhfuil sé an cás, dealraíonn siad i gcuntas don Roinn oiriúnach. Nuair atá tailte nó foirgnimh dílsithe d’Aire ach, in réalaíoch, faoi smacht/bhainistíocht comhlachta lasmuigh, ní chuirtear iad san áireamh mar somhaoin an Ranna. Tá úinéireacht an shomhaoin tugtha faoi deara i gcuntas an Ranna, cibé scéal é.
Cuireann Roinne nach bhfuil in ann luachanna a sholáthar do thailte agus foirgnimh an stáit atá faoin a smacht/mbainistíocht, sceideal de na somhaoin seo leis an gCuntas Leithreasaithe.
Trealamh agus Troscán
Cuirtear luachanna rannta ar fáilí roimh Mhí na Nollaig 1994 agus i ndiaidh sin, cuirtear an luach costais orthu.
Somhaoin eile
Leagtar na polasaithe cuntasóireachta i leith na somhaoine eile amach sna Nótaí do Chuntais Leithreasaithe an ranna aonair.
(iii) Dímheas
Dímheasaítear Somhaoin Caipitil ar bhonn líne dírigh ag na rátaí bliantúla seo a leanas thar a saolta úsáidte measraithe:
Troscán agus trealaimh, agus Trealamh Teileachumarsáide – 10%
Trealamh agus Earraí Boga TE, Trealamh Eolaíochta agus Saotharlainne agus Innealra Oifige eile – 20%
Níl talamh dímheasraithe.
Rudaí caipitil eile, Foirgnimh san áireamh – mar a léiríodh sa Chuntas.
10. Ráiteas Somhaoin Caipitil Faoin Fhorbairt
Tá an Ráiteas seo soláthraithe mar nóta do Ráiteas Somhaoine agus Domhaoine.
vii
Léiríonn sé íocaíochtaí airgid ar shomhaoin atá forbartha laistigh an Oifig/Roinn, m.sh. tionscnaimh déanaimh nó earraí boga, nach raibh aithne fós mar somhaoin ag tús bliana an chuntais.
11. Domhaoin gan Laigse don Státchiste
Soláthraíonn sé sin mionsonraí an suímh fíora den Roinn maidir leis an Státchiste ag deireadh na bliana, ag déanamh réitigh don figiúir Barraíochta chun bheith Tugtha Suas sa Chuntas Leithreasaithe.
12. Geallta
Is dualgas conartha é Geall chun íocadh ar sheachadadh d’earraí nó do sheirbhísí a mbíonn fós bheith soláthraithe ag deireadh na bliana. I gcás scéimeanna deontais, tá geall aithne nuair a cheadaítear an deontas ach nuair atá riachtanais na scéime fós le bheith comhlíonta ag an ndeonach. Soláthraítear figiúir domhanda do gheallta atá dealraitheach ábhrú sa bhliain ina dhiaidh sin faoi (i) sholáthar agus (ii) fochinn deontais, seachas na cinn faoi €1,270 le húsáid nóta. Soláthraítear Nóta scartha ag tabhairt mionsonraí de gheallta caipitil il-bhliantúla thar €6,350,000.
13. Superannuation
Comhlíontar superannuation ar bhonn laethúil ó Vótaí 7,20,27,28 agus 37 do Státseirbhísigh, Gardaí, Múinteoirí, agus daoine an Airm. Ní bhíonn superannuation i gCuntais Leithreasaithe na Vótaí eile.
14. Gnóthaí Cúrsaíochta Coimhthíocha
Aistrítear gnóthaí a tharlaíonn i gcúrsaíochta coimhthíocha go Euro ag na rátaí malairte atá in áit ar dátaí na ngnóthaí. Aistrítear somhaoin agus domhaoin airgid, atá ainmnithe i gcúrsaíochta coimhthíocha go Euro ag rátaí malairte na chríocha bliana
15. Nótaí go Cuntais – Prionsabail Ginearálta
I nginearálta, tugtar mionsonraí faoi deara i leith cealúchán, caiteachais suaraigh, méideanna ex-gratia agus íocaíochtaí breise de €6,350 nó níos mó. Bíonn saoirseachta le fáil nuair a mbíonn ábhar dáiríre prionsabail i gceist nó nuair a mheasann an tArd-Reachtaire Cuntas agus Ciste nó an Roinn Airgid go mba chóir go dtabharfaí Nóta. Ní sholáthraítear nótaí aonair ar Leithreasú i gCúnamh, Fiacha AE, Fiacha Crannchuir etc. mura mbíonn an méid níos mó ná €6,350 nó mura tharlaíonn rud suntasach.
Tugtar aon athrú ón soláthar measraithe, cibé níos mó nó níos lú, faoi deara nuair a théann an t-athrú níos airde ná €12,700 agus nuair a léiríonn sé sin athrú de 5% nó níos mó. Le fotheidil cáinaisnéise riartha údaraithe, is 25% nó níos mó é an teorainn céatadáin oiriúnaigh.
viii
Ráiteas ag Oifigigh Cuntasóireachta ar Smacht Airgeadúil Inmheánach
1. Freagracht do chóras Smachta Airgeadúil Inmheánaigh
Mar Oifigeach Cuntasóireachta, admhaím mo fhreagracht chun bheith cinnte go coimeádann agus go n-oibríonn an Roinn/Oifig córas éifeachtach de smacht airgeadúil inmheánaigh. Cleachtar an fhreagracht seo i gcomhthéacs na maoiní ar fáil dom agus ar mo dhúshláin eile mar Ard-Rúnaí/Ceann Oifige. Freisin, níl aon córas smachta airgeadúil inmheánaigh in ann ach cinnteacht réasúnta nach bhfuil leithliseach a sholáthar go bhfuil somhaoin cosanta, gnóthaí údaraithe agus cláraithe go ceart, agus go coscraítear nó go fhionnfaí i gcaoi ama earráidí ábhair nó mírialtachta. Is próiseas leanúnach é coinneála córais smachtaí airgeadúla inmheánacha agus coimeádtar an córas agus a éifeachtach faoi athbhreithniú seasmhach.
Tá an suíomh i leith na timpeallachta smachta airgeadúla, an fráma bealaí riaracháin, tuairisciúla bainistíochta agus iniúchta inmheánaigh mar seo a leanas:
2. Timpeallacht Smachta Airgeadúil
Neartaím go bhfuil timpeallacht ceannais in áit ag cur na eilimintí seo a leanas san áireamh: