Ghar Lapsi, Wied Iz-Zurrieq, U Filfla.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
It-Toponomastika ta' Malta: stess jidher sew l-effett ta' dan iċ tliet fetħiet u jgħidulu Bieb il ċaqliq. L-ewwelnett iI-blat huwa Għerien; qiegħed sewwasew mat nċanat qisu rħama minħabba t tarf espost tal-Ponta s-Sewda tħaxkin taż-żewġ naħat tal-qasma (inkella r-Ras is-Sewda jew Il GĦAR LAPSI, (fault) kontra xulxin, u t-tieninett il Ħaġra s-Sewda). FI-istess inħawi, qortin imseBaħ l/-Gżira (man-naħa sa Żmien il-Kavallieri kien hawn ta' Lapsi) tniżżel b'mod li s-saff tal posta tal-għassa msejħa il-"Guardia WIED IŻ· qawwi ta' fuq qiegħed bi dritt iż tal-Gżira". Minn hawn, l-irdum jikser żonqor tan-naħa l-oħra (Ta' fdaqqa lejn il-lvant sa ma jintemm Bel/ula), meta dawn soltu ssibhom f L-lIsna, tliet ponot żgħar max-xatt ŻURRIEQ, f livelli ferm differenti. L-istess isimhom magħhom. Maqtugħ 'il qasma tkompli anke fuq in-naħa l barra bi dritt 1-lIsna hemm skoll U FILFLA oħra tat-triq, fejn tispikka bħala baxx mal-baħar- Ġanni l-Iswed tarġa qawwija bejn ix-Xagħra ta' jew Il-Blata ta' Ġanni l-Iswed. Għar Lapsi u l-art għolja li tittawwal għal fuqha. L-istess tarġa tkompli Ftit 'iI bogħod jinsab Il-Wied ta' l Alex Camilleri tul il-kosta kollha sa l-Imnajdra, IIsna, wied baxx imma kemmxejn peress li x-xtut t'hawnhekk huma twil li jibda minn ħdejn Ix-Xaqqa u lkoll parti mis-"sistema tal sa ma jasal biex jiżbokka hawn, Billi l-gżira ta' Malta hija Magħlaq", medda ta' art li tniżżlet jaqsam l-inħawi ta' Lapsi fżewġ taqsimiet ewlenin: lx-Xagħra tal mxaqilba sew mill-Ibiċ għall għal mal-baħar permezz ta' proċess tettoniku qisu terremot kbir iżda bil Gżira bejnu u s-Sies l-Abjad, u x grigal, id-dawra sħiħa minn mod, mifrux fuq bosta sekli minflok Xagħra ta' Għar Lapsi (li fnofsha Bengħisa sa Fomm ir-Riħ hi fdaqqa. jispikka It-Torri, binja qadima b'xi magħmula kważi għal kollox egħlieqi madwarha) aktar lejn il minn irdumijiet għoljin. Dan il Bi ftit diffikulta, mix-Xaqqa tista' lvant. Għal ġo fih jaqleb ukoll Wied ġenb tal-gżira is-sajjieda tixxabbat sal-baħar. U b'hekk issib Lapsi, li jsegwi n-niżla minn ħdejn isibuh bħala Wara Malta jew ruħek frokna l-ġ miel tagħha: id-Dar tal-Providenza u l-artijiet Ta' Mal-Ġebe/; il-kelma "ġebel" kalanka tawwalija u dejqa mkennija Wied Lapsi (fil-fatt, it-triq inbniet ġo hija fis-singular u tfisser bejn Ix-Xwieki (il-bidu tas-sisien ta' qiegħ il-wied) u jintemm f tarf għoli muntanja jew sies għoli. Ħlief Ħad-Dingli) u lsien ta' blat irqiq u mnejn iferra' għal ġol-Wied ta' l għal xi rqajja' ċkejknin fejn xi għoli li jagħti lemħa lil serrieq u li IIsna. Malli taqbeż ħalq il-wied, f Ta' Berwieq, jerġa' jibda rdum ta' xi widien kbar jinfdu sal-baħar għalhekk jisseBaħ I/-Munxar jew l/ Blata tal-Munxar. Il-baħar miftuħ tliet sulari b'ħafna tirxien u skollijiet (ngħidu aħna, fWied Żnuber u minnu 'I barra huwa magħruf bħala fil-baħar baxx ta' taħtu u b'posta Miġra l-Ferħa), xtut baxxi mal Il-Fond tax-Xaqqa. L-għonq li tas-sajd imlaqqma l/-Pulptu ta' baħar jinsabu biss madwar jgħaqqad iI-Munxar ma' l-art Lapsi jew Fuq il-Pulptu (minħabba Għar Lapsi u Wied iż-Żurrieq. għandu mina naturali li tinfdu u l-għamla tagħha qisha ħofra fil-blat) F'dan l-artiklu xtaqt tagħti għal daħla oħra aktar miftuħa lejn il-bidu tiegħu. Mit-tarf l-ieħor ta' indawwarkom ftit propju ma' quddiem żewġ għerien, wieħed l-irdum tisporġi l-Ponta ta' Lapsi, li din il-parti tal-kosta. żgħir (L-Għar tax-Xaqqa) u l-ieħor tkennen il-qala ta' Wara Lapsi jew imdaqqas (Għar Ħwejjeġ jew Għar Il-Qawsalla (taħt l-irdum) mil-lvant. il-Ħwejjeġ). Jingħad li dan il-laqam L-istess ras għandha wkoll tarf MAPPA. għandu x'jaqsam ma' ħafna ieħor baxx mal-baħar (Il-Ponta tas imbarazz li l-baħar darba kien Sargi) , li jagħlaq id-daħla ferm daħħal minn xi vapur, aktarx wara imfittxija ta' Għar Lapsi. Skond ma Ix-Xaqqa u Għar Lapsi nawfraġju. Il-ħarrieġa ta' blat baxx jingħad, dan il-Iokal kiseb ismu biswit dan l-għar igħidulha Il-Ponta minn tradizzjoni qadima li n-nies ta' tas-Sies peress li tinsab taħt Is l-irħula ta' madwar kienu jinżlu Il-mawra tagħna tibda mill-kisra tat Sies l-Abjad Uew Is-Sies), il-ġenb jgħumu hawn nhar il-festa ta' Lapsi. triq li tinżel lejn Għar Lapsi, peress għoli tal-Gżira li mix-Xaqqa jibqa' L-għar innifsu jinsab fuq l-art, u li hawn jintemmu ħesrem l-irdumijiet seBer sa l-impjant tar-Reverse minħabba li għandu żewġ bokok ta' Ħad-Dingli u tibda plajja Osmosis. Dan l-irdum huwa ġieli igħidulu L-Għerien. Taħt il differenti għal kollox minnhom. Il miżgħud bl-għerien ċkejknin fuq l Ponta tas-Sargi hemm mina naturali ġonta ta' bejniethom tidher bħala art, li jservu ta' bejtiet għall taħt l-ilma li tniffed id-daħla ta' Għar ħondoq fuq il-lemin tat-triq, ismu agħsafar tal-baħar. Hemm ukoll Lapsi mal-baħar miftuħ, filwaqt li 'I miegħu: Ix-Xaqqa. Dan il-post roqgħa ta' tirxien li waqgħu għal barra minn max-xatt hemm In huwa marbut ma' taqlib qawwi fil isfel, u għar fil-baħar li jafuh bħala Naqra, sikka li s-sajjieda jsibuha qiegħ tal-Mediterran li fost oħrajn L-Għar iż-Żgħir. Taħt l-impjant, l billi jieħdu linja bi dritt il-kantuniera xaqleb lil Malta u Lampedusa fuq irdum jitbaxxa u hemm sensiela ta' tal-"Iukanda ta' Rita" mar-rampa ġnubhom u fannad il-baħar ta' sitt għerien imdaqqsin fil-baħar, wieqfa ta' Għar Lapsi u jibqgħu bejniethom, qata' lil Filfla minn ma' fosthom tlieta b'aktar minn bokka ħerġin sakemm jitfaċċa L-Għar tal Malta, u fforma s-sisien għoljin ta' waħda. Wieħed minn dawn għandu Battax fl-irdumijiet ta' Ħad-Dingli. Ħad-Dingli u Ħal Far. U fix-Xaqqa 175 L-Ilsien huwa borġ għoli ta' blat lx-xtut tal-Magħlaq u dawk II hawnhekk jidher l-isem Il-Mitqub jew l-Għar iI-Mitqub (toponimu li imqaċċat li joħroġ fil-baħar u b'hekk ta' taħt l-Imnajdra jifred lil Għar Lapsi minn daħla oħra tiltaqa' miegħu fejn ikun hemm xi ftit akbar minnu li jafuha bħala Ta' għar jinfed), iżda mhux ċar għal Miżun jew Għereq Miżun, isem li Malli ddur ma' Ras Ħanżir, ~ issib liema wieħed mill-għerien li jagħtik x'tifhem li miegħu hemm quddiemek medda ta' xtut baxxi semmejna qed jirreferi sewwasew. marbuta xi ġrajja jew leġġenda magħrufa bħala Il-Magħlaq, li tibda Il-kosta lejn il-lvant ta' Ħalq is-Siġar traġika. Din il-kalanka pittoreska b'żewġ daħliet żgħar b'għar fkull hija magħmula minn sies lixx .li sat hija mdawra bi rdum baxx iżda fl daħla. Wieħed mill-għerien (Għar tarf l-ieħor tiegħu ma jaqta' xejn istess waqt tintlaħaq faċilment minn iċ-ċawl) huwa twil u għandu ramla għajr għal minżel naturali mnaqqar Għar Lapsi u hija imfittxija daqsu oħra ġewwanett. Imbagħad imiss Il fnofsu. mill-għawwiema. Għandha wkoll Baxx tal-Magħlaq, daħla oħra skal għad-dgħajjes u żewġ għerien ċkejkna fejn bilkemm tista' tgħum Ma jkunx xieraq li ngħaddu minn żgħar fil-baħar, wieħed minnhom bla ma taħbat saqajk mal-qiegħ. dawn l-inħawi mingħajr ma mqar b'ċagħqija ġo fih. Fi żmien il-gwerra, F'din id-daħla jiżbokka Il-Wied tal insemmu l-fdalijiet preistoriċi famużi kienet inbniet kamra ta' l-għas sa Magħlaq, li jinżel mill-għoli u jbattal li jinsabu tassew fil-qrib. It-tempji ta' (pillbox) mal-bokka tagħha, fir-ras ilmijietu hawn; id-dehra tiegħu minn L-Imnajdra (isem li jfisser mandra imsejħa Ta' Berwieq; dan l-isem isfel hija ddominata minn żgħira) qegħdin fuq ix-xifer għoli li ifakkrek fix-xitla salvaġġa tal promontorju għoli, Il-Qrajten fuq il jagħti fuq Ħalq is-Siġar u biswit il berwieq li tikber kotrana fdawn l Wied tal-Magħlaq. Donnu li dan il qrajten li semmejna. Bejn l-Imnajdra akkwati. In-naħa l-oħra ta' din ir-ras wied darba kien xmara, u l-materjal u l-bidu tal-Wied tal-Magħlaq, tagħti għal fuq Għar Manwel, l li kien iġorr għal isfel għadu jidher hemm ukoll Il-Misqa (nom mimmat akbar u forsi l-isbaħ mill-qaliet ta' max-xatt bħala munzell kbir ta' li jindika ħażna ta' l-ilma għat dawn l-inħawi, fejn mill-ewwel ħamrija ffossillizzata b'ħafna ġebel tisqija) li fil-fatt huwa grupp ta' bjar jolqtok l-irdum għoli b'faċċata lixxa tond ġo fiha. Dan iI-blat għandu ta' l-istess zmien preistoriku. qisha rħama li fil-fatt huwa għelm lewn ħamrani u jissejjaħ Depożiti Wieħed minn dawn il-bjar għad ieħor tas-sistema tal-Magħlaq. Kwaternarji. L-interess xjentifiku tal għandu għatu tal-ġebel fi stat tajjeb; Għall-ewwel darba tul ir-rotta Magħlaq ma jiqafx hawn, peress li kważi tani l-biki nisma' wieħed mill tagħna, fGħar Manwel jidhru żewġ aktar lil fuq qrib il-Wied tal-Magħlaq bdiewa tal-post jirrakkonta kif sisien fuq xulxin qishom taraġ: dan u l-Imnajdra kien hemm ukoll qrabatu kienu kissru l-għoljien antiki l-irdum li jagħti II isfel għal fuq il depożiti oħrajn ġo xi fissuri u tal-bjar l-oħra biex minnhom kisbu l baħar u, saħansitra aktar fil-għoli, il għerien, u fihom kienu nstabu l ġebel għall-ħitan tas-sejjiegħ! L ġenb wieqaf tax-Xagħra tal fdalijiet ta' iljunfanti, ippopotami u artijiet maħduma ta' madwar Il Magħlaq li jkompli mal-faċċata tax annimali oħrajn li llum għebu mill Misqa isibu horn bħala Il-Qasam il Xaqqa u jiddomina l-kosta sħiħa ta' Gżejjer Maltin (l-istess bħalma kien Kbir, biex jagħrfuhom mill-Qasam bejn Għar Lapsi u L-Imnajdra.