Anna Pluszyńska Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

CROWDFUNDING – HISTORIA I DEFINIOWANIE – HISTORY AND DEFINITION

Celem niniejszego artykułu jest zdefinio- The purpose of this article is to define the wanie terminu crowdfunding z uwzględ- term of crowdfunding and to take into con- nieniem pewnych trudności w tłumaczeniu sideration the difficulties of translating this tego pojęcia na język polski. Autorka za- concept into Polish. The author compares mierza także przedstawić koncepcję crowd- this concept to others which are similar in fundingu w kontekście innych, zbliżonych meaning and also presents a brief history of znaczeniowo terminów oraz zaprezento- crowdfunding. wać krótką historię crowdfundingu.

Definicja

Termin „crowdfunding” jest neologizmem powstałym w wyniku połącze- nia dwóch angielskich słów: crowd (tłum) i funding (finansowanie). Jednej przyjętej definicji crowdfundingu nie ma, dlatego w literaturze przedmiotu spotykamy dość liczne sposoby wyjaśniania tego terminu. Ajay Agrwal, Christian Catalini i Avi Golfrab zwracają uwagę, że

crowdfunding ułatwia artystom i przedsiębiorcom sfinansowanie ich projektów, których w przeciwnym razie nie udałoby się zrealizować. Metoda ta umożliwia po- zyskiwanie od wielu osób niewielkich kwot (często nieprzekraczających 5 dolarów) poprzez platformy sieci społecznościowych, które wspierają komunikację między in- westorami a osobami ubiegającymi się o dofinansowanie1.

Z kolei Paul Belleflamme, Thomas Lambert i Armin Schwienbacher podkreślają celowość zbiórki crowdfundingowej, pisząc, że celem „otwar- tego zgłoszenia wystosowanego przeważnie za pośrednictwem internetu

1 A. Agrwal, C. Catalini, A. Goldfarb, Crowdfunding: Geography, Social Networks, and the Timing of Investment Decisions, „Journal of Economics & Management Strategy” 2015, vol. 24, no. 2, s. 253; o ile nie zaznaczono inaczej, wszystkie tłumaczenia na język polski – A.P. 14 Anna Pluszyńska jest pozyskanie środków finansowych w formie darowizny lub w zamian za przyszły produkt lub inny rodzaj nagrody”2. Andrea Ordanini, Lucia ­Miceli, Marta Pizzetti i A. Parasuraman akcentują rolę internautów, wskazując, że „zjawisko crowdfundingu stanowi wysiłek grona ludzi, którzy wzajemnie się komunikując, gromadzą pieniądze, zazwyczaj za pośrednictwem in- ternetu, w celu zainwestowania lub wsparcia inicjatywy innych osób czy organizacji”3. Michael D. Greenberg, Bryan Pardo, Karthic Hariharan i Eli- zabeth Gerber definiują crowdfunding jako „proces pozyskiwania wspar- cia finansowego wśród dużej grupy osób w celu gromadzenia funduszy”4. Natomiast Giuliana Borello, Veronica de Crescenzo, Flavio Pichler zwraca- ją uwagę na zasięg zjawiska, definiując crowdfunding jako nową praktykę finansową, „dzięki której ludzie, często mieszkający w różnych strefach geo- graficznych, uczestniczą w finansowaniu interesujących dla nich projektów. Pieniądze są gromadzone za pośrednictwem platform internetowych, wy- korzystujących technologię Web 2.0”5. Idea crowdfundingu jest również definiowana w literaturze polskiej. Na gruncie krajowym obszerne badania w tym zakresie prowadzi Dariusz Ta- deusz Dziuba, który termin ten interpretuje

w szerszym ujęciu jako niemal dowolną formę gromadzenia środków finansowych poprzez sieć komputerową (internet), bądź z użyciem serwisów społecznościowych. Natomiast węższy sposób definiowania uwypukla proces, w którym np. przedsiębior- cy, artyści czy organizacje non-profit zbierają środki finansowe na potrzeby projek- tów, przedsięwzięć czy organizacji, bazując na wsparciu wielu osób (z internetowego „tłumu”), które wspólnie ofiarowują pieniądze na takie projekty, przedsięwzięcia itp., bądź inwestują w nie6.

Karol Król crowdfunding rozumie jako

rodzaj gromadzenia i alokacji kapitału przekazywanego na rzecz rozwoju określonego przedsięwzięcia w zamian za określone świadczenie zwrotne, który angażuje szerokie grono kapitałodawców, charakteryzuje się wykorzystaniem technologii teleinforma-

2 P. Belleflamme, T. Lambert, A. Schwienbacher,Crowdfunding: Tapping the Right Crowd, online 9.07.2013, http://ssrn.com/abstract=1578175, s. 8 („Journal of Bussines Venturing” 2014, vol. 29, issue 5, s. 585–609). 3 A. Ordanini, L. Miceli, M. Pizzetti, A. Parasuraman, Crowd-funding: Transforming Cus- tomers into Through Innovative Platforms, „Journal of Service Management” 2011, vol. 22, issue 4, s. 443–470. 4 M.D. Greenberg, B. Pardo, K. Hariharan, E. Gerber, Crowdfunding Support Tools: Pre- dicting Success & Failure, Proceeding of CHI’13 Conference, 27.04–2.05 Paris, s. 2. 5 G. Borello, V. de Crescenzo, F. Pichler, The Funding Gap and The Role of Financial Return. Crowdfunding: Some Evidence From European Platforms, „Journal of Internet Banking and Commerce” 2015, vol. 20, no. 1, s. 2. 6 D.T. Dziuba, Ekonomika crowdfundingu. Zarys problematyki badawczej, Warszawa 2015, s. 11. Crowdfunding – historia i definiowanie 15

tycznych oraz niższą barierą wejścia i lepszymi warunkami transakcyjnymi niż ogól- nodostępne na rynku7.

Z kolei Bartosz Malinowski i Marcin Giełzak, interpretując to pojęcie, zwracają szczególną uwagę na podmiot crowdfundingu, a nie na pieniądz. Ich zdaniem „ludzie nie chcą wspierać projektów; chcą wspierać innych ludzi”8. Dlatego termin ten definiują jako

kapitalizm dla 99 proc., w którym inicjatywy realizowane są przez Tłum, dla Tłumu i na jego zasadach. (…) To demokratyczna i cyfrowa metoda finansowania projektów, w ramach której dowolna osoba udziela swoimi pieniędzmi „wotum zaufania” dane- mu pomysłowi w zamian za konkretną korzyść. To również demokratyczna forma marketingu, łącząca dialog, zaufanie i symetryczną wymianę wartości z gospodarką doświadczeń i mechanizmami społecznościowymi9.

Zdaniem autorki crowdfunding można zdefiniować w skrócie jako: współfinansowanie (przeważnie oparte na małych wpłatach) indywidual- nych projektów przez rzesze internautów, zazwyczaj w zamian za świadcze- nia zwrotne. Istotę crowdfundingu przedstawiono na rysunku 1.

„internetowa społeczność” „internetowy tłum” platforma crowdfundingowa prezentacja celu zbiórki i promocja projektu

środki nansowe (darowizna, projektodawca pożyczka, wsparcie w oczekiwaniu za nagrodę, inwestycja) i/lub feedback potencjalni wspierający wspierający potencjalni świadczenia zwrotne wspierający

Rysunek 1. Schemat działania crowdfundingu Źródło: opracowanie własne; wykorzystana ikona kuli ziemskiej jest udostępniona na licencji CC0 Creative Commons, źródło: https://pixabay.com/pl/%C5%9Bwiat-ziemia-globus-grafika-wody-723987 [data odczytu: 8.04.2018].

7 K. Król, Crowdfunding. Od pomysłu do biznesu dzięki społeczności, Warszawa 2013, s. 23. 8 B.F. Malinowski, M. Giełzak, Crowdfunding. Zrealizuj swój pomysł ze wsparciem cyfrowe- go Tłumu, Gliwice 2015, s. 14. 9 Ibidem, s. 10. 16 Anna Pluszyńska

Jacek Czarnecki zwraca uwagę, że liczba definicji pojęcia crowdfundingu rośnie lawinowo, ale jego zdaniem konstruowanie skomplikowanej, ścisłej terminologii jest niepraktyczne, a być może nawet szkodliwe10. Niewątpli- wie, przywołane przez autorkę definicje są zbieżne, choć badacze różnie rozkładają akcenty. Można jednak wskazać elementy wspólne, które stano- wią podstawowe cechy crowdfundingu, tj.: – jasno określony cel zbiórki; – informacja o projekcie kierowana jest do nieograniczonej liczby po- tencjalnych wspierających; brak ograniczeń w dostępie do tej infor- macji; globalny zasięg terytorialny zbiórki; – wsparcie ma charakter finansowy; – przekazywane są najczęściej relatywnie niskie kwoty; – zbiórka prowadzona jest za pośrednictwem internetu; – wspierający za wsparcie finansowe otrzymują zazwyczaj tzw. świad- czenie zwrotne.

Polskie tłumaczenie

Termin „crowdfunding” prawdopodobnie zaproponował jako pierwszy Mi- chael Sullivan 12 sierpnia 2006 roku na forum bloga fundavlog.com. Inicju- jąc gromadzenie funduszy na rzecz społeczności wideoblogerów, pisał m.in. że „jest wiele ważnych czynników, ale finansowanie z «tłumu» jest podstawą, od której wszystko inne zależy i na której jest tworzone. Dlatego «crowd­ funding» jest właściwym terminem wyjaśniającym istotę fundavlog”11. Określenie „crowdfunding” nie ma idealnego odpowiednika w języku polskim. W sierpniu 2010 roku Karol Król zaproponował pierwotnie na swo- im blogu termin „finanse społeczne 2.0”12, ale jak sam autor przyznaje, była to nazwa niefortunna, myląca i nie do końca dobrze oddająca sens idei crowd- fundingu13. Obecnie propaguje14 określenie „finansowanie społecznościowe”, bo jak twierdzi „należy zdecydowanie podkreślić istotę społeczności, otwar-

10 J. Czarnecki, Rodzaje crowdfundingu, w: Crowdfunding. Raport (Wardyński i Wspólni- cy), Warszawa 2014, s. 7, www.wardynski.com.pl [data odczytu: 13.08.2017]. 11 Na podstawie: D. Grass, Crowdfunding: How to Rise Money with the Online Crowd, Las Vegas 2011, s. IX. 12 K. Król, Finanse społeczne 2.0 – model biznesowy social gaming, 16.08.2010, http://crowd- funding.pl/2010/08/16/finanse-spoleczne-2-0-model-biznesowy-social-gaming/ [data odczy- tu: 13.08.2017]. 13 K. Król, Crowdfunding…, op.cit., s. 152. 14 K. Król, 1. urodziny bloga crowdfunding.pl, 16.08.2011, http://crowdfunding.pl/2011/ 08/16/1-urodziny-bloga-crowdfunding-pl/ [data odczytu: 13.08.2017]. Crowdfunding – historia i definiowanie 17 tość i wiążącą się z nią transparentność zgłaszanego zapotrzebowania na ka- pitał oraz stosowanie środowiska internetowego jako optymalnego z punktu widzenia potrzeb”15. Określenie „finansowanie społecznościowe” jako polską nazwę opisywa- nego zjawiska promuje Polskie Towarzystwo Crowdfundingu. W publika- cjach naukowych termin ten także jest najczęściej stosowany16; wymiennie z anglojęzycznym oryginałem. Dla niektórych określenie „finansowanie społecznościowe” jest jednak nieprecyzyjne. Bartosz Malinowski i Marcin Giełzak uważają, że crowdfunding to „finansowanie przez (cyfrowy) Tłum, Tłum 2.0”. Ich zdaniem CROWD (tłum) jest pojęciem szerszym niż społe- czeństwo, co jest ważne z punktu widzenia prowadzącego kampanię. Po- nieważ projektodawca próbuje zachęcić do wsparcia nie określoną społecz- ność, a rzeszę ludzi, których ze sobą nic nie łączy. Zdaniem autorów, „wpłaty pozyskuje się, dodając do siebie kolejne społeczności, aż złoży się z nich coś większego – Tłum”. Warto przy tej okazji zwrócić uwagę na nietypowy zapis słowa Tłum – wielką literą. Autorzy chcą tym samym podkreślić wyraźną różnicę między Tłumem 2.0 a np. tłumem ludzi na ulicy, nadając opisywa- nemu pojęciu pozytywne znaczenie17. Społeczność i tłum to wyrażenia, które z pewnością synonimiczne nie są. Marcin Wieczerzycki zauważa jednak, że w internecie różnice między tymi określeniami są mniejsze, a granica bardziej płynna niż poza rzeczy- wistością. Tłumy i społeczności internetowe nie będą definiowane poprzez wspólnie zajmowaną przestrzeń, co zasadniczo różni te pojęcia od tych ro- zumianych w tradycyjny sposób. Przynależność jednostki do internetowej społeczności jest zatem uwarunkowana zwykle dzielonymi zainteresowa- niami, poglądami czy stylem życia. Zainteresowanie tematem czy działal- nością także przyczynia się do powstania internetowego tłumu. Dlatego jest on przynajmniej w jakimś stopniu homogeniczny – choć może być wewnętrznie niezwykle zróżnicowany. Tym, co różni tłum od społeczności internetowej, jest głównie trwałość. Poza tym internetowy tłum znacznie łatwiej może przekształcić się w internetową społeczność niż w przypadku ich tradycyjnych odpowiedników18.

15 K. Król, Finansowanie społecznościowe jako źródło finansowania przedsięwzięć w Pol- sce, praca dyplomowa, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, 2011, s. 37. 16 Przykładowo: D.T. Dziuba, Rozwój systemu crowdfundingu w globalnej gospodarce elek- tronicznej, w: Chmury nad e-biznesem, [red. A. Szewczyk, G. Wojarnik], Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia Informatica nr 34 (798), Szczecin 2014, s. 19; P. Gałuszka, V. Bystrov, Społecznościowe finansowanie produkcji dóbr kultury na przykładzie serwisu Mega- total.pl, „Zarządzanie w Kulturze” 2012, nr 13, z. 4, s. 330–331. 17 B.F. Malinowski, M. Giełzak, op.cit., s. 7–8. 18 M. Wieczerzycki, Usługa finansowania społecznościowego – crowdfundingu – jako przed- miot współpracy przedsiębiorstw, „Studia Oeconomica Posnaniensia” 2014, vol. 2, no. 1 (262), s. 102–104. 18 Anna Pluszyńska

Niewątpliwie zdarzają się sytuacje, kiedy wokół projektodawcy skupiona jest społeczność fanowska jeszcze przed rozpoczętą kampanią crowdfundin- gową. Częściej jednak mamy do czynienia ze zbiórkami, w trakcie których pomysłodawca dociera do przypadkowej grupy osób – czyli internetowego tłumu – i komunikując się z nimi, w tym zachęcając do wsparcia projektu, następuje przekształcenie owego tłumu w internetową społeczność, która nie tylko przekazuje środki finansowe, ale także angażuje się emocjonalnie, udzielając sugestii czy opinii.

Crowdfunding i zbliżone znaczeniowo terminy

Koncepcja crowdfundingu często jest łączona z crowdsourcingiem, w szcze- gólności dlatego, że obie idee zaistniały niemal równocześnie. Crowdsour- cing to termin, który zyskał popularność po publikacji artykułu The Rise of autorstwa Jeffa Howe’a w „Wired Magazine” w czerwcu 2006 roku. Jeff Howe użył tego terminu, by zobrazować stosowaną w biznesie praktykę zlecania przez przedsiębiorstwa niektórych zadań rozproszonej grupie internautów. Tematyce tej poświęcił także blog crowdsourcing.com, gdzie opisał koncepcję, podając liczne przykłady. Jego zdaniem crowdsour- cing należy definiować jako: „rodzaj pracy, tradycyjnie wykonywanej przez wyznaczonego w organizacji pracownika, zlecanej nieokreślonej, często du- żej grupie osób w formie «otwartego zaproszenia»”19. Autorzy licznych publikacji uważają, że crowdfunding to jeden z prze- jawów crowdsourcingu20. Pojawiają się także opinie traktujące obecnie crowdfunding jako niezależne zjawisko21. Niewątpliwie obie koncepcje są

19 http://crowdsourcing.typepad.com/cs/2006/06/crowdsourcing_a.html [data odczytu: 26.08.2017], tłumaczenie własne. 20 J. Howe, Crowdsourcing: Why the Power of the Crowd is Driving the Future of Business, The International Achievement Institute, 2008, s. 5–7; http://www.bizbriefings.com/Samples/ IntInst%20---%20Crowdsourcing.PDF [data odczytu: 26.08.2017]; P. Belleflamme, T. Lam- bert, A. Schwienbacher, op.cit., s. 4; A. Schwienbacher, B. Larralde, Crowdfunding of Small Enterpreneurial Ventures, w: Handbook of Entrepreneurial Finanse, 2010, s. 5; D.T. Dziuba, Rozwój systemów crowdfundingu – modele, oczekiwania i uwarunkowania, w: Uwarunkowania zastosowań systemów informatycznych w gospodarce, [red. W. Chmielarz], Problemy Zarządza- nia vol. 10, nr 3 (38), Warszawa 2012, s. 84; M. Kowalska, Crowdsourcing internetowy. Pozytyw- ny wymiar partycypacji społecznej, Warszawa 2015, s. 164. 21 D.C. Brabham, Crowdsourcing, Cambridge (Mass.) 2013, s. XXIII i 38; K. Kozioł-Nadol- na, Crowdfunding jako źródło finansowania innowacyjnych projektów, w: Ryzyko, zarządzanie, wartość, [red. D. Zarzecki], Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 73 (854), Szczecin 2015, s. 672; D. Grodzka, Crowdfunding, „In- Crowdfunding – historia i definiowanie 19 do siebie zbliżone. Podobieństwo nie dotyczy tylko nazewnictwa, ale tak- że sposobu komunikacji: kierowanie otwartego zaproszenia do często nie- zidentyfikowanej grupy internautów oraz wykorzystanie platform interne- towych do zaprezentowania pomysłu. Podstawową różnicą między ideami jest natomiast rodzaj pozyskiwanych od internautów wartości: w przypadku crowdsourcingu jest nią konkretna praca (np. sposób rozwiązywania okreś­ lonych problemów), a w przypadku crowdfundingu – środki finansowe. Warto zwrócić uwagę, że termin crowd jest stosowany w nazewnictwie wielu podobnych idei, wykorzystujących potencjał „internetowego tłu- m u ”. Wyróżnić można m.in. termin crowdinvesting22, niekiedy stosowany zamiennie­ z crowdfundingiem23, crowdlending24, crowdvoting25, crowd cre- ation26, crowd translation27 itp. Zdaniem niektórych podobne określenia po- winny zostać zespolone w jedno holistyczne pojęcie. Bartosz Malinowski i Marcin Giełzak zaproponowali uogólniające pojęcie crowding, „odnoszące się do wszelkich form angażowania cyfrowego Tłumu w życie i działalność firm, fundacji, grup nieformalnych i innych organizacji”28. Z kolei Leszek Woźniak, Sylwia Dziedzic i Maciej Chrzanowski uważają, że różne okre- ślenia odnoszące się do współdziałania z użytkownikami sieci można opi- sać, używając wspólnego terminu crowdnomia, rozumianego przez autorów jako „gospodarka oparta na permanentnej współpracy z tłumem”29. Zbliżone idee wykorzystujące współpracę z „tłumem” istniały już wcześ- niej, chociażby teoria prosumeryzmu30 zaproponowana przez futurologa

fos. Zagadnienia Społeczno-Gospodarcze” 2016, nr 7 (211), s. 1; B.F. Malinowski, M. Giełzak, op.cit., s. 9. 22 Jedna z odmian crowdfundingu, tzw. crowdfunding inwestycyjny. 23 S.S. Turan, Financial Innovation – Crowdfunding: Friend or Foe?, „Procedia – Social and Behavioral Sciences” 2015, vol. 195, s. 354. 24 Crowdfunding pożyczkowy. 25 Proces, w którym internauci dokonują wyboru najlepszych rozwiązań, udzielają swoich opinii. Przykładem może być przycisk „Lubię to” na Facebooku. 26 Tworzenie wartości przez tłum – wykorzystywanie twórczego potencjału internautów do tworzenia nowych produktów czy usług. 27 Proces tłumaczenia określonego projektu poprzez zaangażowanie dużej grupy inter- nautów. 28 B.F. Malinowski, M. Giełzak, op.cit., s. 271. 29 L. Woźniak, S. Dziedzic, M. Chrzanowski, Crowdsourcing narzędziem wzrostu po- tencjału innowacyjnego przedsiębiorstw oraz wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, w: Badania­ marketingowe. Kontekst funkcjonowania przedsiębiorstw i sieci organizacyjnych, red. K. Mazurek-Łopacińska, M. Sobocińska, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 337, Wrocław 2014, s. 95. 30 Kiedy rozmywa się różnica między produkcją a konsumpcją. Uogólniając, konsument przestaje być jedynie biernym odbiorcą, a staje się uczestnikiem procesu produkcji (prosu- mentem). 20 Anna Pluszyńska

Alvina Tofflera31. Niestety zakres niniejszego tekstu nie pozwala szczegó- łowo opisać wszystkich koncepcji, także tych zdefiniowanych później, ale warto o nich choćby wspomnieć, np. o inteligencji zbiorowej32 zapropono- wanej przez Pierre’a Lévy’e g o 33, o mądrości tłumu34 spopularyzowanej przez ­Jamesa Surowieckiego35, o idei produkcji partnerskiej36 opisywanej przez Yochai Benklera37, otwartej innowacji38 formułowanej przez Henry’ego Chesbrougha39 czy definiowanych przez Dona Tapscotta i Anthony’ego Wil- liamsa40 systemach wikinomii41 i makrowikinomii42. Przywołując tożsame znaczeniowo terminy, nie sposób nie wspomnieć o specyfice działalności crowdfundingowej w Polsce i nie zestawić tego ter- minu ze „zbiórką publiczną”. Porównywanie obydwu pojęć było dość popu- larne przed wejściem nowej ustawy z dnia 14 marca 2014 roku o zbiórkach publicznych43. Początkowo bowiem nie było jasne, czy crowdfunding jest czy nie zbiórką publiczną. Przykładem tych wątpliwości jest spór sądowy,

31 A. Toffler, Trzecia fala, tłum. E. Woydyłło, M. Kłobukowski, Poznań 2006 (wyd. oryg. 1980). 32 Termin opisujący zdolność wirtualnej społeczności do podnoszenia poziomu wiedzy i kompetencji eksperckich ich członków, często poprzez współpracę i debaty prowadzone na dużą skalę. H. Jenkins, Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów, tłum. M. Bernatowicz, M. Filiciak, Warszawa 2007, s. 265. 33 P. Lévy, Collective Intelligence: Mankind’s Emerging World in Cyberspace, Cambridge 1994. 34 Przekonanie, że zbiorowa opinia dużej grupy osób jest wyjątkowo trafna w porównaniu z opinią pojedynczej osoby (eksperta). 35 J. Surowiecki, The Wisdom of Crowds: Why the Many are Smarter than the Few and How Collective Wisdom Shapes Business, Economies, Societies, and Nations, New York 2004. 36 Oddolne, oparte na pozaekonomicznych przesłankach współdziałanie wielu osób. Ce- lem współpracy partnerskiej jest wymiana wiedzy i informacji, a jedynym kryterium doboru osób zasób ich wiedzy i zdobyte w danej dziedzinie doświadczenie. 37 Y. Benkler, Bogactwo sieci. Jak produkcja społeczna zmienia rynki i wolność, tłum. R. Próchniak, Warszawa 2008 (wyd. oryg. 2006). 38 Zgodnie z tą ideą w procesie innowacji przedsiębiorstwa powinny wykorzystywać wyni- ki nie tylko własnych prac badawczych, ale także współpracować z zewnętrznymi partnerami: dystrybutorami, konsumentami czy innymi firmami, wykorzystując ich wiedzę, doświadcze- nie, pomysły, a także patenty czy licencje. 39 H. Chesbrough, Open Innovation – Researching a New Paradigm, Oxford 2006. 40 D. Tapscott, A.D. Williams, Wikinomia. O globalnej współpracy, która zmienia wszystko, tłum. P. Cypryański, Warszawa 2008 (wyd. oryg. 2006); D. Tapscott, A.D. Williams, Makrowi- kinomia. Reset świata i biznesu, tłum. D. Bakalarz, Warszawa 2011 (wyd. oryg. 2010). 41 Określenie definiujące erę współpracy biznesowej, która przybiera masowy, spontanicz- ny charakter i tym samym zmienia w życiu gospodarczym obieg informacji, wytwarzanie war- tości i konkurencję na rynku globalnym. 42 Autorzy terminu argumentują, że masowa współpraca może zrewolucjonizować nie tyl- ko sposób pracy, ale także życia, nauki, twórczości czy rządzenia. 43 J. Prokurat, Crowdfunding a zbiórka publiczna, w: Crowdfunding. Raport, op.cit., s. 34; www.wardynski.com.pl [data odczytu: 11.08.2017]. Crowdfunding – historia i definiowanie 21 w którym wydawca portalu historycznego histmag.org został oskarżo- ny o nielegalną zbiórkę, w której zachęcano internautów do finansowego wsparcia serwisu44. Wyrok ten, a także późniejsza nowelizacja ustawy prze- sądziły, że crowdfunding nie spełnia znamion zbiórki publicznej, ponieważ: ma formę bezgotówkową (a nie w gotówce lub naturze jak w przypadku zbiórki publicznej), finansowanie odbywa się za pośrednictwem internetu (a nie w miejscu publicznym), ponadto cel zbiórki może wykraczać poza cele publiczne lub religijne (taki cel jest obligatoryjny w przypadku zbiórki publicznej). Poza tym zbiórkę publiczną mogą organizować wyłącznie wska- zane w ustawie organizacje, podmioty i komitety społeczne, które winny uprzednio zgłosić do ministra właściwego ds. administracji chęć zbierania datków oraz sporządzić sprawozdanie ze zbiórki. Takich ograniczeń i wy- mogów nie ma w przypadku prowadzenia kampanii crowdfundingowej­ 45.

Historia

Narodziny współczesnego crowdfundingu datuje się na początek XXI wie- ku, ale pierwowzorów można szukać dużo wcześniej, kiedy internet i me- dia społecznościowe nie były tak powszechną formą komunikacji. Prezen- tując krótką historię crowdfundingu, należy wziąć pod uwagę wyróżniane w literaturze modele. Uogólniając, możemy mówić o czterech podstawo- wych – najczęściej występujących modelach crowdfundingu46: 1) o modelu charytatywnym (donacyjnym) – który z reguły występuje bez nagradzania uczestników; 2) o modelu sponsorskim (łącznie z przedsprzedażą) – naj- popularniejszym – opartym na świadczeniach zwrotnych; 3) o modelu po- życzkowym (dłużnym) – mającym charakter zwrotny; w jego zakresie wy- różniamy model bezpośredni i pośredni (zwany systemem mikrokredytów); 4) oraz o modelu inwestycyjnym – w ramach którego w zamian za wsparcie przysługują np. udziały w przedsiębiorstwie lub w przyszłych zyskach. Nie ma pełnej zgody co do tego, czy model charytatywny należy trak- tować jako jedną z odmian crowdfundingu47, jednak ze względu na liczne przykłady platform zaliczanych do omawianej koncepcji, należy – przynaj-

44 P. VaGla Waglowski, Internetowy crowdfunding a przepisy o zbiórkach publicznych – wy- rok Sądu Rejonowego w Krakowie, 10.03.2012, http://prawo.vagla.pl/node/9704 [data odczytu: 6.08.2017]. 45 J. Prokurat, op.cit., s. 35. 46 B. Malinowski, M. Giełzak, op.cit., s. 45–46. 47 Ibidem, s. 45; A. Brunello, Crowdfunding, Podręcznik. Jak realizować swe pomysły za pomocą nowych narzędzi finansowania online, tłum. Z. Łucki, Warszawa 2016, s. 40–55. 22 Anna Pluszyńska mniej pokrótce – przedstawić historię działalności dobroczynnej. Pierw- szym filantropem zwykło się nazywać mitycznego Prometeusza, który z mi- łości do ludzi bezgranicznie się im poświęcił. Greckie pojęcie philanthropos oznacza postawę pełną życzliwości, współczucia; jako niesienie pomocy innym, poświęcenie i heroizm. Nurt filantropii religijnej określany mianem dobroczynności wyodrębnił się w średniowieczu pod wpływem tradycji chrześcijańskiej. Określenie to nawiązuje do działań miłosiernego Samary- tanina, a także do życia św. Augustyna, św. Franciszka i św. Tomasza, którzy nakazywali pomoc najuboższym. Możemy zatem mówić o dobroczynności wynikającej z nakazu religijnego pomagania najsłabszym oraz o filantropii, która czerpie swoje inspiracje z myśli filozoficznej i nawiązuje do świeckiej idei humanitaryzmu48. Początkowo działalność charytatywna była domeną władców i instytucji kościelnych (zakonów, parafii, bractw religijnych). Pod wpływem idei oświe- cenia coraz częściej mówiono o odpowiedzialności państwa za przeciwdzia- łanie ubóstwu i o potrzebie interwencjonizmu państwowego. W okresie za- borów następował rozwój organizacji filantropijnych. Po I wojnie światowej działalność charytatywna była domeną towarzystw, fundacji i osób prywat- nych. W czasie II wojny światowej większość działań charytatywnych była podejmowana w konspiracji. Po wojnie działalność dobroczynna i filantro- pijna w Polsce nie była kontynuowana. W okresie komunizmu pojęcie filan- tropii nabrało ujemnego znaczenia, traktowano je jako burżuazyjny relikt, a ożywienie tradycji dobroczynności i filantropii nastąpiło dopiero w okre- sie transformacji demokratycznej. Coraz częściej zaczęto mówić o potrzebie wzajemności, podejmowania wspólnych działań przez administrację rządo- wą i samorządową oraz organizacje społeczne. Pomału wzrastała rola ofiar- ności indywidualnej i ofiarności przedsiębiorstw49. Pojawienie się portali crowdfundingowych pozwoliło małym organizacjom i osobom fizycznym na pozyskiwanie środków finansowych z „internetowego tłumu”. Pionierem w dziedzinie crowdfundingu charytatywnego jest brytyjski portal JustGiving.org, który powstał w roku 2001 i do tej pory plasuje się w czołówce systemów dobroczynnych uzyskujących najwyższe kwoty. Naj- więcej platform donacyjnych jest natomiast w USA, a pozyskane przez nie fundusze stanowią dwie trzecie globalnych płatności opisywanego mode- lu50. W Polsce pierwszym i dominującym serwisem crowdfundingowym

48 E. Leś, Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce, Warszawa 2001, s. 17; M. ­Górecki, Wolontariat – idea, organizacja, doświadczenie, „Warmińsko-Mazurski Kwartal- nik Naukowy, Nauki Społeczne” 2013, nr 1, s. 81–82. 49 E. Leś, op.cit. 50 D.T. Dziuba, Ekonomika crowdfundingu…, op.cit., s. 45. Crowdfunding – historia i definiowanie 23 o charakterze charytatywnym jest portal Siepomaga.pl, który rozpoczął działalność w 2009 roku. Model sponsorski także ma swoją dłuższą historię. Dość znanym przy- kładem „pra-crowdfundingu” jest kampania zorganizowana w 1884 roku na rzecz ufundowania Statuy Wolności w Nowym Yorku. Pomnik miał zo- stać przygotowany na uświetnienie setnej rocznicy uchwalenia konstytucji w USA. Posąg został sfinansowany i ukończony we Francji kosztem rządu francuskiego. Stronę amerykańską zobowiązano do sfinansowania postu- mentu, ale z powodu braku funduszy budowa pomnika stała pod znakiem zapytania. Wydawca Joseph Pulitzer zainicjował więc zbiórkę, publikując apel na łamach „The New York World”. W ciągu pięciu miesięcy grupa ok. 160 tys. osób ofiarowała kwotę ponad 100 tys. dolarów. W dowód wdzięczności, w zależności od wysokości wpłat, można było uzyskać m.in. małe repliki posągu51. Biznesowy model przedsprzedaży funkcjonował w Europie już od wieków XVII i XVIII. Pierwszym udokumentowanym przykładem przedsprzedaży była edycja słownika dla poliglotów Ductor in Linguas (The Guide into Ton- gues) autorstwa Johna Minsheu w Londynie w 1617 roku. Podobną meto­dę wykorzystał Thomas Roycoft, publikując w latach 1653–1657 sześcio­tomowe dzieło Polyglot Bible, czy Jacob Tonson, wydając dzieło Johna Miltona Raj utracony w roku 1688 (i w kolejnych wydaniach w 1705 i 1711)52. Metodę przedsprzedaży wykorzystywał także Alexander Pope, który w roku 1713, chcąc przetłumaczyć na swój ojczysty język sześciotomową Illiadę Home- ra, zachęcił 750 osób do wpłaty dwóch gwinei53. Pomysł na sfinansowanie w ten sposób własnej książki zrealizował ponadto pisarz Friedrich Gottlieb Klopstock, wydając w roku 1774 dzieło Gelehrtenrepublik. Metoda przed- sprzedaży była wykorzystywana nie tylko w Anglii i w Niemczech, ale także w innych krajach Europy, choćby w Finlandii, gdzie w roku 1710 biskup Turku Johannes Gezelius wraz z synem napisał i wydał obszerny komentarz do Biblii, pozyskując środki finansowe od przyszłych czytelników54. Kolejnym przykładem są działania Johanna Heinricha Zedlera, któ- ry chcąc sprzedać dzieła Marcina Lutra, zachęcał przyszłych nabywców do dokonania przedpłaty po atrakcyjnej cenie. Z czasem Zedler starał się

51 R. Davies, Civic Crowdfunding: Participatory Communities, Entrepreneurs and the Political Economy of Place, praca dyplomowa, Massachusetts Institute of Technology, 2014, s. 32–33, http://library.uniteddiversity.coop/Community_Investment/Civic_Crowdfunding- Participatory_Communities_Entrepreneurs_and_the_Political_Economy_of_Place.pdf [data odczytu: 13.08.2017]. 52 D.T. Dziuba, Ekonomika crowdfundingu…, op.cit., s. 51–52. 53 J. Kazmark, Before Kickstarter, 2013, https://www.kickstarter.com/blog/kick- starter-before-kickstarter [data odczytu: 10.08.2017]. 54 D.T. Dziuba, Ekonomika crowdfundingu…, op.cit., s. 52–53. 24 Anna Pluszyńska udoskonalać swoją ofertę, np.: za datki bardziej szczodre wręczał książki ze specjalną dedykacją; obiecywał, że część wpłacanych środków przeznaczy na wsparcie lipskiego sierocińca czy chociażby losował dodatkowe, trud- no dostępne książki. Do każdej z tych akcji dobrze się też przygotowywał: umieszczał ogłoszenia w prasie, organizował spotkania, prezentacje, zachę- cał do wsparcia znane postacie saskich elit55. Podobne działania były podejmowane także na rynku muzycznym. Jako przykład może posłużyć działalność Carla Philippa Emanuela Bacha (syn Johanna Sebastiana Bacha), który zachęcał w prasie hamburskiej do wcześ- niejszego zakupu publikacji stworzonego przez siebie oratorium Die Ista- eliten in der Würste56. Z kolei Ludwig van Beethoven w latach 1726–1727 pozyskiwał od darczyńców fundusze na komponowanie i zorganizowanie koncertów57. Podobnie Wolfgang Amadeus Mozart starał się pozyskać fun- dusze od pojedynczych darczyńców, by tworzyć muzykę. W roku 1784 uda- ło mu się zachęcić 176 osób do udzielenia wsparcia finansowego, dziękując im za to na rękopisie trzech koncertów58. Za pierwszy skuteczny projekt, w którym uzyskano finansowe wspar- cie od dużej grupy ludzi z wykorzystaniem internetu, uznaje się kampanię z 1997 roku, w której amerykańscy fani grupy rockowej Marillion na jej tournée koncertowe po USA zebrali 60 tys. dolarów. Akcja ta nie została przeprowadzona z inicjatywy muzyków, ale ponieważ spotkała się z pozy- tywnym odbiorem, członkowie zespołu postanowili, wykorzystując model przedsprzedaży, pozyskać środki finansowe na skomponowanie i nagranie kolejnej płyty. Owocem tej kampanii była płyta Anoraknophobia, a sama akcja – początkiem uniezależnienia się zespołu od wytwórni płytowej. Mu- zycy w podobny sposób uzyskali fundusze na wydanie płyty Marbles (2004), Happiness Is the Road (2009), Sound That Can’t Be Made (2012). Nagro- dami były m.in. ekskluzywne edycje albumów czy umieszczanie nazwisk darczyńców na liście podziękowań59. Brian Camelio – muzyk i programista komputerowy – uruchomił w roku 2003 portal crowdfundingowy ArtistShare. Był to pierwszy tego typu portal w USA i na świecie. Funkcjonował on jako strona internetowa, dzięki któ- rej muzycy mogli pozyskiwać fundusze od swoich fanów na wydanie pły- ty. Obecnie jest platformą, na której można finansować projekty nie tylko

55 B. Malinowski, M. Giełzak, op.cit., s. 15–16. 56 Bach Perspectives, J.S. Bach, the Breitkopfs, and Eighteenth-Century Trade, ed. by G.B. Stauffer, 1996, s. 70. 57 D.T. Dziuba, Ekonomika crowdfundingu…, op.cit., s. 52. 58 R. Tomański, Finansowanie społecznościowe, „Brief” 2014, nr 2 (172), s. 78. 59 K. Król, Crowdfunding…, op.cit., s. 28–29; D. Grodzka, op.cit., s. 2–3; B. Malinowski, M. Giełzak, op.cit., s. 18–19. Crowdfunding – historia i definiowanie 25 z dziedziny muzyki, ale także filmu czy fotografii. Pierwszym projektem na ArtistShare była zbiórka na rzecz albumu jazzowego Marii Schneider Con- cert in a Garden, podczas której udało się zebrać 130 tys. dolarów. W roku 2005 płyta zdobyła nagrodę Grammy dla najlepszego albumu jazzowego60. Niedługo po starcie ArtistShare powstawały kolejne portale crowdfun- dingowe, m.in. , który rozpoczął działalność w 2006 roku i był uznawany za konkurenta pierwszego serwisu, czy powstały w 2008. Pomysłodawcą i współzałożycielem jednego z najbardziej popularnych portali był Perry Chen – ówczesny kelner i muzyk. Sfrustrowany trudnoś- ciami finansowymi, wyobrażał sobie platformę internetową, która umoż- liwiłaby społeczeństwu udzielanie finansowego wsparcia dla konkretnych twórczych projektów. Tę wizję podzielili dwaj przyjaciele Chena i w roku 2009 powstał portal Kickstarter61. Pierwszym portalem crowdfundingowym w Polsce jest MegaTotal.pl, który rozpoczął swoją działalność w roku 2007 z inicjatywy właściciela łódzkiej agencji reklamowej – Sfera62. Portal zaczynał jako społecznościowa wytwórnia muzyczna. Obecnie rozszerza zakres swoich działań o projekty wydawnicze, filmowe, programistyczne oraz organizację wydarzeń63. Z kolei największym portalem crowdfundingowym w Polsce jest Po- lakPotrafi.pl, który powstał w roku 2011. Pierwszym projektem serwisu, który zakończył się sukcesem, był Finał Akademickiego Przeglądu Muzycz- nego w Poznaniu. Zgromadzono wówczas 1048 zł64. Pierwsza zbiórka prze- kraczająca kwotę 10 000 zł (zebrano dokładnie 11 899 zł) zakończyła się w czwartym miesiącu istnienia portalu i dotyczyła projektu EuroBus 2011, w którym grupa 6 znajomych zbierała fundusze na podróż dookoła Euro- py65. Na dzień 10 sierpnia 2017 roku zbiórką kończącą się największym suk- cesem był projekt Wstęga pamięci na rzecz budowy pomnika AK w Krako- wie. Kampanię do dnia 19 kwietnia 2016 roku wsparło 1569 osób i zebrano kwotę 385 615 zł66. Kolejnym podstawowym modelem crowdfundingu jest model dłużny, który umożliwia pożyczenie pieniędzy z pominięciem tradycyjnych insty-

60 D.M. Freedman, M.R. Nutting, A Brief History of Crowdfunding Including Rewards, Do- nation, Debt, and Equity Platforms in the USA, 2015, http://www.freedman-chicago.com/ec4i/ History-of-Crowdfunding.pdf [data odczytu: 10.08.2017]. 61 D.A. Riley-Huff, K. Herrera, S. Ivey, T. Harry,Crowdfunding in Libraries, Archives and Museums, „The Bottom Line” 2016, vol. 29, no. 2, s. 68. 62 K. Król, Crowdfunding…, op.cit., s. 102. 63 http://www.megatotal.pl/pl/page/about [data odczytu: 10.08.2017]. 64 https://polakpotrafi.pl/projekt/akademicki-przeglad-muzyczny [data odczytu: 18.07.2017]. 65 https://polakpotrafi.pl/projekt/eurobusik?utm_source=search [data odczytu: 18.07.2017]. 66 https://polakpotrafi.pl/projekt/pomnik/wspieraja [data odczytu: 10.08.2017]. 26 Anna Pluszyńska tucji finansowych, jak np. banków. W modelu tym wyróżniamy tzw. relacje bezpośrednie, kiedy pożyczkodawca kontaktuje się z pożyczkobiorcą, oraz relacje pośrednie, zwane systemami mikrokredytów, kiedy między obiema stronami występuje pośrednik (np. lokalni przedstawiciele)67. Mikrokredy- ty są formą pomocy finansowej udzielanej zwykle w niewielkich kwotach i skierowanej do najuboższych. Idea mikrofinansów nie jest nowa. W Europie została zapoczątkowana przez ogromny wzrost ubóstwa, który nastąpił od XVI wieku. Pierwszy bank dla biednych powstał ok. 1618 roku w Holandii68. Najbardziej zna- nym i jednym z wcześniejszych mikroprzedsiębiorstw udzielających mikro- pożyczek ubogim był Irlandzki Fundusz Pożyczkowy (Irish Loan Fund), utworzony na początku wieku XVIII przez Jonathana Swifta. Pomysł Swifta rozwijał się powoli, ale w latach czterdziestych XIX wieku Irish Loan Fund był już instytucją o dużym zasięgu, na którą składało się ok. 300 lokalnych funduszy w całej Irlandii69. W innych krajach Europy idea mikrofinansów zaczęła się rozwijać z po- czątkiem wieku XIX. Pomoc finansowa była kierowana w szczególności do obszarów wiejskich i ubogich terenów miejskich. Powstawały wówczas róż- ne instytucje, takie jak banki ludowe (People’s Banks), związki kredytowe (Credit Union) czy spółdzielnie oszczędnościowo-kredytowe. Przykładem mogą być związki kredytowe zapoczątkowane przez Friedricha Wilhelma Raiffeisena, które stały się powszechne począwszy od 1870 roku70. Jedną z ważniejszych inicjatyw w dziedzinie mikrofinansów było założe- nie przez Muhammuda Yunus w Bangladeszu w roku 1983 Banku Grameen, którego idea polegała na udzielaniu mikrokredytów najuboższym miesz- kańcom krajów rozwijających się71. Grameen Bank i jego twórca otrzymali 13 października 2006 roku Pokojową Nagrodę Nobla za wysiłek na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego od podstaw72.

67 D.T. Dziuba, Ekonomika crowdfundingu…, op.cit., s. 54. 68 H.D. Seibel, What Matters in Rural and Microfinance, Working Paper, University of Co- logne, Development Research Center, 2004, s. 13, http://www.ruralfinanceandinvestment.org/ node/1482 [data odczytu: 11.08.2017]. 69 The History of Microfinance, https://www.globalenvision.org/library/4/1051 [data odczytu: 11.08.2017]. 70 Ibidem. 71 A. Perins, A Short History of Microfinance, „The Guardian”, 3.06.2008, https://www. theguardian.com/katine/2008/jun/03/livelihoods.projectgoals1 [data odczytu: 11.08.2017]. 72 http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2006/ [data odczytu: 11.08.2017]. Crowdfunding – historia i definiowanie 27

Za pierwszą platformę crowdfundingową udzielającą mikropożyczek uznaje się założoną w 2005 roku Kiva73. Jej misją jest łączenie ze sobą ludzi chcących udzielić pożyczki z potrzebującymi w celu łagodzenia ubóstwa. Model pożyczek bezpośrednich jest charakterystyczny dla krajów wy- soko rozwiniętych. Jednymi z pierwszych platform udzielających tego typu pożyczek były: założony w 2005 roku w Wielkiej Brytanii portal Zopa, a w Stanach Zjednoczonych powstały w 2006 roku portal Prosper i rok póź- niej LendingClub. W Polsce pierwszą platformą udzielającą pożyczek spo- łecznościowych jest portal Kokos.pl powstały w 2007 roku. Ostatnim modelem, którego krótką historię autorka chciałaby przed- stawić, jest crowdinvesting (crowdfunding inwestycyjny). Zjawisko to, jako subkategoria crowdfundingu, zostało zapoczątkowane przypuszczal- nie w Australii74. Prawdopodobnie pierwszym europejskim portalem był Angles Den, który rozpoczął swoją działalność w Wielkiej Brytanii w roku 2007, choć później rozszerzył ją na kilka krajów azjatyckich75. Od początku model ten napotyka problemy o charakterze legislacyjnym. Nieliczne kraje podjęły próbę uregulowania tej sfery. W USA wprowadzenie ustawy JOBS ACT (The Jumpstart Our Business Startups Act) zatwierdzo- nej przez Bracka Obamę w 2012 roku spowodowało, że crowdinvesting za pośrednictwem wyspecjalizowanych platform internetowych był bardziej dostępny dla małych i średnich przedsiębiorstw, nieakredytowanych przed- siębiorców, a także start-upów76. W Unii Europejskiej zostały przeprowadzone konsultacje społecz- ne, które miały na celu analizę działań crowdfundingowych w państwach członkowskich77. W roku 2016 KE wydała dokument Crowdfunding in the UE Capital Markets Union78, w którym prezentuje aktualny status rynku crowdfundingu oraz ramy regulacyjne crowdfundingu inwestycyjnego w państwach UE. Ostatecznie uznano jednak, że decyzje legislacyjne po-

73 Ikonografia, https://www.fundable.com/crowdfunding101/history-of-crowdfunding, http://info.kickfurther.com/the-history-of-crowdfunding [data odczytu: 11.08.2017]. 74 Crowdfunding’s Potential for the Developing World, InfoDev, Finance and Private Sector Development Department, World Bank, Washington DC 2013, s. 19, http://www.infodev.org/ crowdfunding [data odczytu: 13.04.2017]. 75 L. Hornuf, A. Schwienbacher, The Emergence of Crowdinvesting in , „ Dis- cussion Paper in Economics” no. 2014-43, s. 3 i 9. 76 D. Kordela, Crowdfunding udziałowy w Stanach Zjednoczonych, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia” 2016, vol. 50, cz. 4, s. 240–241. 77 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Eko- nomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Uwolnienie potencjału finansowania społecznoś- ciowego w Unii Europejskiej, Bruksela 27.03.2014, COM (2014) 172 final. 78 Commission Staff Working Document Crowdfunding in the EU Capital Markets Union, Brussels, 3.05.2016, SWD(2016) 154 final, https://ec.europa.eu/info/system/files/crowdfund- ing-report-03052016_en.pdf [data odczytu: 13.08.2017]. 28 Anna Pluszyńska winny pozostać w gestii państw członkowskich. Przykładowo, w Wielkiej Brytanii w 2013 opracowano regulacje (Financial Conduct Authority) ma- jące przede wszystkim na celu ochronę osób zachęcanych do inwestowania w ramach crowdfundingu inwestycyjnego79. W Polsce crowdfunding inwestycyjny nie został całościowo uregulo- wany w polskim prawie, choć rozwija się dość dynamicznie. Jako ­pierwszy portal crowdfundingu inwestycyjnego w kraju, ale i w całej Europie ­Środkowo-Wschodniej, przywoływana jest platforma , utworzo- na w 2012 roku80. Pierwszym projektem o charakterze udziałowym był Beesfund.com w Twoich rękach, w ramach którego internauci mogli wes- przeć rozwój portalu, kupując pakiety jego akcji i stając się tym samym akcjo­nariuszami. Sprzedano wówczas 5 tys. akcji za kwotę 50 tys. zł. Obecnie funkcjonuje wiele portali crowdfundingowych. Jedne specjali- zują się w określonej dziedzinie, inne dopuszczają projekty z różnych kate- gorii. Dla tych drugich charakterystyczne jest grupowanie projektów, np. muzycznych, filmowych, fotograficznych etc. W Polsce za pierwszy pro- jekt w dziedzinie filmu uznaje się zbiórkę zorganizowaną przez absolwenta Warszawskiej Szkoły Filmowej, Artura Wyrzykowskiego, na rzecz krótko- metrażowego filmuWszystko . Zbieranie środków odbyło się w roku 2006, a więc przed powstaniem pierwszego portalu crowdfundingowego w kra- ju81. Za pierwszy, na dużą skalę, przykład crowdfundingu „w polskim wy- daniu” z dziedziny muzyki uznaje się zbiórkę na rzecz debiutanckiej płyty Julii Marcell It might like you. W 2007 roku82 artystka zbierała fundusze na portalu SellaBand.com, pozyskując kwotę 50 tys. dolarów83. Z kolei w dzie- dzinie sportu pierwszą zbiórkę zorganizowała Szkoła Brydża Sportowego w Poznaniu na realizację kursu brydża dla początkujących84. Na zakończenie warto wspomnieć, że propagatorem crowdfundingu w Polsce jest działające od roku 2012 Polskie Towarzystwo Crowdfundin- gu. Celem stowarzyszenia jest „kształtowanie otoczenia prawnego i gospo-

79 M. Frańczuk, Crowdfunding – finansowanie społecznościowe. Zarys instytucji w świetle polskich regulacji prawnych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie” 2014, nr 6 (930), s. 53. 80 K. Król, Pierwszy w Polsce portal udziałowego crowdfundingu już online – beesfund. com, 14.08.2012, http://crowdfunding.pl/2012/08/14/pierwszy-w-polsce-portal-udzialowego- crowd­fundingu-juz-online-beesfund-com/ [data odczytu: 18.08.2017]. 81 Źródło: http://wszystko.net/ [data odczytu: 18.08.2017]. 82 Pierwszy polski portal crowdfundingowy MegaTotal.pl dopiero rozpoczynał swoją dzia- łalność. 83 K. Król, Crowdfunding…, op.cit., s. 236. 84 T. Czwartkiewicz, „Wisła Kraków to nasza historia” – marketing relacji w akcji crowd- fundingowego klubu piłkarskiego, w: Sport w marketingu. Marketing w sporcie, red. K. Nessel, Kraków 2016, s. 118–119; https://www.beesfund.com/p/81-Szkoa-Bryda-Sportowego [data odczytu: 18.08.2017]. Crowdfunding – historia i definiowanie 29 darczego tak, aby umożliwić powszechny dostęp do finansowania społecz- nościowego jako źródła kapitału w Polsce. Swoje działania stowarzyszenie koncentruje na aktywności w obszarach: prawnym, informacyjnym, pro- mocyjnym i edukacyjnym”85. Dokonując pewnego podsumowania, autorka ma świadomość, że prze- gląd definicji, a także krótka historia crowdfundingu zaprezentowana w niniejszym rozdziale nie mają charakteru wyczerpującego. Prezentowa- ne informacje stanowią jednak istotną funkcję wprowadzającą do dalszych rozważań na temat zjawiska crowdfundingu w Polsce.

Bibliografia

Agrwal A., Catalini C., Goldfarb A., Crowdfunding: Geography, Social Networks, and the Timing of Investment Decisions, „Journal of Economics & Management Startegy” 2015, vol. 24, no. 2. Bach Perspectives, J.S. Bach, the Breitkopfs, and Eighteenth-Century Music Trade, ed. by G.B. Stauffer, London 1996. Belleflamme P., Lambert T., Schwienbacher A., Crowdfunding: Tapping the Right Crowd (online 9.07.2013, http://ssrn.com/abstract=1578175), „Journal of Bussines Ventur- ing” 2014, vol. 29, issue 5, s. 585–609. Benkler Y., Bogactwo sieci. Jak produkcja społeczna zmienia rynki i wolność, tłum. R. Próchniak, Warszawa 2008 (wyd. oryg. 2006). Borello G., de Crescenzo V., Pichler F., The Funding Gap and The Role of Financial Re- turn. Crowdfunding: Some Evidence From European Platforms, „Journal of Internet Banking and Commerce” 2015, vol. 20, no. 1. Brabham D.C., Crowdsourcing, Cambridge (Mass.) 2013. Brunello A., Crowdfunding. Podręcznik. Jak realizować swe pomysły za pomocą nowych narzędzi finansowania online, tłum. Z. Łucki, Warszawa 2016. Chesbrough H., Open Innovation – Researching a New Paradigm, Oxford 2006. Commission Staff Working Document Crowdfunding in the EU Capital Markets Union, Brussels, 3.05.2016, SWD (2016) 154 final,https://ec.europa.eu/info/sys - tem/files/crowdfunding-report-03052016_en.pdf. Crowdfunding’s Potential for the Developing World, InfoDev, Finance and Private Sector Development Department, World Bank, Washington DC 2013, http://www.infodev. org/crowdfunding. Czarnecki J., Rodzaje crowdfundingu, w: Crowdfunding. Raport (Wardyński i Wspól- nicy), Warszawa 2014, https://newtech.law/wp-content/uploads/2017/08/raport-o- -crowdfundingu.pdf.

85 Źródło: http://stowarzyszenie.crowdfunding.pl/index.php/postulaty/ [data odczytu: 18.08.2017]. 30 Anna Pluszyńska

Czwartkiewicz T., „Wisła Kraków to nasza historia” – marketing relacji w akcji crowd- fundingowego klubu piłkarskiego, w: Sport w marketingu. Marketing w sporcie, red. K. Nessel, Kraków 2016. Davies R., Civic Crowdfunding: Participatory Communities, Entrepreneurs and the Po- litical Economy of Place, praca dyplomowa, Massachusetts Institute of Technology, 2014, http://library.uniteddiversity.coop/Community_Investment/Civic_Crowd- funding-Participatory_Communities_Entrepreneurs_and_the_Political_Econo- my_of_Place.pdf. Dziuba D.T., Ekonomika crowdfundingu. Zarys problematyki badawczej, Warszawa 2015. Dziuba D.T., Rozwój systemów crowdfundingu – modele, oczekiwania i uwarunkowa- nia, w: Uwarunkowania zastosowań systemów informatycznych w gospodarce, [red. W. Chmielarz], Problemy Zarządzania vol. 10, nr 3 (38), Warszawa 2012, s. 83–103. Dziuba D.T., Rozwój systemu crowdfundingu w globalnej gospodarce elektronicznej, w: Chmury nad e-biznesem, [red. A. Szewczyk, G. Wojarnik], Zeszyty Naukowe Uni- wersytetu Szczecińskiego. Studia Informatica nr 34 (798), Szczecin 2014, s. 19–31. Frańczuk M., Crowdfunding – finansowanie społecznościowe. Zarys instytucji w świet- le polskich regulacji prawnych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie” 2014, nr 6 (930). Freedman D.M., Nutting M.R., A Brief History of Crowdfunding Including Rewards, Do- nation, Debt, and Equity Platforms in the USA, 2015, http://www.freedman-chicago. com/ec4i/History-of-Crowdfunding.pdf. Gałuszka P., Bystrov V., Społecznościowe finansowanie produkcji dóbr kultury na przy- kładzie serwisu Megatotal.pl, „Zarządzanie w Kulturze” 2012, nr 13, z. 4, s. 329–339. Górecki M., Wolontariat – idea, organizacja, doświadczenie, „Warmińsko-Mazurski Kwartalnik Naukowy, Nauki Społeczne” 2013, nr 1, s. 81–110. Grass D., Crowdfunding: How to Rise Money with the Online Crowd, Las Vegas 2011. Greenberg M.D., Pardo B., Hariharan K., Gerber E., Crowdfunding Support Tools: Pre- dicting Success & Failure, Proceeding of CHI’13 Conference, 27.04–2.05 Paris. Grodzka D., Crowdfunding, „Infos. Zagadnienia Społeczno-Gospodarcze” 2016, nr 7 (211). The History of Microfinance, https://www.globalenvision.org/library/4/1051. Hornuf L., Schwienbacher A., The Emergence of Crowdinvesting in Europe, „Munich Discussion Paper in Economics” no. 2014-43. Howe J., Crowdsourcing: Why the Power of the Crowd is Driving the Future of Business, The International Achievement Institute, 2008; http://www.bizbriefings.com/Sam- ples/IntInst%20---%20Crowdsourcing.PDF. Jenkins H., Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów, tłum. M. Berna- towicz, M. Filiciak, Warszawa 2007. Kazmark J., Kickstarter Before Kickstarter, 2013, https://www.kickstarter.com/blog/ kickstarter-before-kickstarter. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Eko- nomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Uwolnienie potencjału finansowania społecznościowego w Unii Europejskiej, Bruksela 27.03.2014, COM (2014) 172 final. Kordela D., Crowdfunding udziałowy w Stanach Zjednoczonych, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia” 2016, vol. 50, cz. 4. Crowdfunding – historia i definiowanie 31

Kowalska M., Crowdsourcing internetowy. Pozytywny wymiar partycypacji społecznej, Warszawa 2015. Kozioł-Nadolna K., Crowdfunding jako źródło finansowania innowacyjnych projektów, w: Ryzyko, zarządzanie, wartość, [red. D. Zarzecki], Zeszyty Naukowe Uniwersyte- tu Szczecińskiego. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 73 (854), Szczecin 2015. Król K., 1. urodziny bloga crowdfunding.pl, 16.08.2011, http://crowdfunding. pl/2011/08/16/1-urodziny-bloga-crowdfunding-pl/. Król K., Crowdfunding. Od pomysłu do biznesu dzięki społeczności, Warszawa 2013. Król K., Finanse społeczne 2.0 – model biznesowy social gaming, 16.08.2010, http:// crowdfunding.pl/2010/08/16/finanse-spoleczne-2-0-model-biznesowy-social- -gaming/. Król K., Finansowanie społecznościowe jako źródło finansowania przedsięwzięć w Pol- sce, praca dyplomowa, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, 2011. Król K., Pierwszy w Polsce portal udziałowego crowdfundingu już online – beesfund.com, 14.08.2012, http://crowdfunding.pl/2012/08/14/pierwszy-w-polsce-portal-udzialo- wego-crowdfundingu-juz-online-beesfund-com/. Leś E., Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce, Warszawa 2001. Lévy P., Collective Intelligence: Mankind’s Emerging World in Cyberspace, Cambridge 1994. Malinowski B.F., Giełzak M., Crowdfunding. Zrealizuj swój pomysł ze wsparciem cyfro- wego Tłumu, Gliwice 2015. Ordanini A., Miceli L., Pizzetti M., Parasuraman A., Crowd-funding: Transforming Cus- tomers into Investors Through Innovative Service Platforms, „Journal of Service Man- agement” 2011, vol. 22, issue 4, s. 443–470. Perins A., A Short History of Microfinance, „The Guardian”, 3.06.2008, https://www. theguardian.com/katine/2008/jun/03/livelihoods.projectgoals1. Prokurat J., Crowdfunding a zbiórka publiczna, w: Crowdfunding. Raport (Wardyński i Wspólnicy), Warszawa 2014, https://newtech.law/wp-content/uploads/2017/08/ raport-o-crowdfundingu.pdf. Riley-Huff D.A., Herrera K., Ivey S., Harry T.,Crowdfunding in Libraries, Archives and Museums, „The Bottom Line” 2016, vol. 29, no. 2. Schwienbacher A., Larralde B., Crowdfunding of Small Enterpreneurial Ventures, w: Handbook of Entrepreneurial Finanse, 2010. Seibel H.D., What Matters in Rural and Microfinance, Working Paper, University of Cologne, Development Research Center, 2004, http://www.ruralfinanceandinvest- ment.org/node/1482. Surowiecki J., The Wisdom of Crowds: Why the Many are Smarter than the Few and How Collective Wisdom Shapes Business, Economies, Societies, and Nations, New York 2004. Tapscott D., Williams A.D., Makrowikinomia. Reset świata i biznesu, tłum. D. Bakalarz, Warszawa 2011 (wyd. oryg. 2010). Tapscott D., Williams A.D., Wikinomia. O globalnej współpracy, która zmienia wszystko, tłum. P. Cypryański, Warszawa 2008 (wyd. oryg. 2006). Toffler A.,Trzecia fala, tłum. E. Woydyłło, M. Kłobukowski, Poznań 2006 (wyd. oryg. 1980). 32 Anna Pluszyńska

Tomański R., Finansowanie społecznościowe, „Brief ” 2014, nr 2 (172). Turan S.S., Financial Innovation – Crowdfunding: Friend or Foe?, „Procedia – Social and Behavioral Sciences” 2015, vol. 195, s. 353–362. VaGla Waglowski P., Internetowy crowdfunding a przepisy o zbiórkach publicznych – wy- rok Sądu Rejonowego w Krakowie, 10.03.2012, http://prawo.vagla.pl/node/9704. Wieczerzycki M., Usługa finansowania społecznościowego – crowdfundingu – jako przedmiot współpracy przedsiębiorstw, „Studia Oeconomica Posnaniensia” 2014, vol. 2, no. 1 (262). Woźniak L., Dziedzic S., Chrzanowski M., Crowdsourcing narzędziem wzrostu poten- cjału innowacyjnego przedsiębiorstw oraz wzrostu sprzyjającego włączeniu społecz- nemu, w: Badania marketingowe – kontekst funkcjonowania przedsiębiorstw i sieci organizacyjnych, red. K. Mazurek-Łopacińska, M. Sobocińska, Prace Naukowe Uni- wersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 337, Wrocław 2014, s. 88–96.

Strony internetowe http://crowdsourcing.typepad.com/cs/2006/06/crowdsourcing_a.html http://info.kickfurther.com/the-history-of-crowdfunding http://stowarzyszenie.crowdfunding.pl/index.php/postulaty/ http://wszystko.net/ http://www.megatotal.pl/pl/page/about http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2006/ https://polakpotrafi.pl/projekt/akademicki-przeglad-muzyczny https://polakpotrafi.pl/projekt/eurobusik?utm_source=search https://polakpotrafi.pl/projekt/pomnik/wspieraja https://www.fundable.com/crowdfunding101/history-of-crowdfunding