Anna Pluszyńska Uniwersytet Jagielloński w Krakowie CROWDFUNDING – HISTORIA I DEFINIOWANIE CROWDFUNDING – HISTORY AND DEFINITION Celem niniejszego artykułu jest zdefinio- The purpose of this article is to define the wanie terminu crowdfunding z uwzględ- term of crowdfunding and to take into con- nieniem pewnych trudności w tłumaczeniu sideration the difficulties of translating this tego pojęcia na język polski. Autorka za- concept into Polish. The author compares mierza także przedstawić koncepcję crowd- this concept to others which are similar in fundingu w kontekście innych, zbliżonych meaning and also presents a brief history of znaczeniowo terminów oraz zaprezento- crowdfunding. wać krótką historię crowdfundingu. Definicja Termin „crowdfunding” jest neologizmem powstałym w wyniku połącze- nia dwóch angielskich słów: crowd (tłum) i funding (finansowanie). Jednej przyjętej definicji crowdfundingu nie ma, dlatego w literaturze przedmiotu spotykamy dość liczne sposoby wyjaśniania tego terminu. Ajay Agrwal, Christian Catalini i Avi Golfrab zwracają uwagę, że crowdfunding ułatwia artystom i przedsiębiorcom sfinansowanie ich projektów, których w przeciwnym razie nie udałoby się zrealizować. Metoda ta umożliwia po- zyskiwanie od wielu osób niewielkich kwot (często nieprzekraczających 5 dolarów) poprzez platformy sieci społecznościowych, które wspierają komunikację między in- westorami a osobami ubiegającymi się o dofinansowanie1. Z kolei Paul Belleflamme, Thomas Lambert i Armin Schwienbacher podkreślają celowość zbiórki crowdfundingowej, pisząc, że celem „otwar- tego zgłoszenia wystosowanego przeważnie za pośrednictwem internetu 1 A. Agrwal, C. Catalini, A. Goldfarb, Crowdfunding: Geography, Social Networks, and the Timing of Investment Decisions, „Journal of Economics & Management Strategy” 2015, vol. 24, no. 2, s. 253; o ile nie zaznaczono inaczej, wszystkie tłumaczenia na język polski – A.P. 14 Anna Pluszyńska jest pozyskanie środków finansowych w formie darowizny lub w zamian za przyszły produkt lub inny rodzaj nagrody”2. Andrea Ordanini, Lucia Miceli, Marta Pizzetti i A. Parasuraman akcentują rolę internautów, wskazując, że „zjawisko crowdfundingu stanowi wysiłek grona ludzi, którzy wzajemnie się komunikując, gromadzą pieniądze, zazwyczaj za pośrednictwem in- ternetu, w celu zainwestowania lub wsparcia inicjatywy innych osób czy organizacji”3. Michael D. Greenberg, Bryan Pardo, Karthic Hariharan i Eli- zabeth Gerber definiują crowdfunding jako „proces pozyskiwania wspar- cia finansowego wśród dużej grupy osób w celu gromadzenia funduszy”4. Natomiast Giuliana Borello, Veronica de Crescenzo, Flavio Pichler zwraca- ją uwagę na zasięg zjawiska, definiując crowdfunding jako nową praktykę finansową, „dzięki której ludzie, często mieszkający w różnych strefach geo- graficznych, uczestniczą w finansowaniu interesujących dla nich projektów. Pieniądze są gromadzone za pośrednictwem platform internetowych, wy- korzystujących technologię Web 2.0”5. Idea crowdfundingu jest również definiowana w literaturze polskiej. Na gruncie krajowym obszerne badania w tym zakresie prowadzi Dariusz Ta- deusz Dziuba, który termin ten interpretuje w szerszym ujęciu jako niemal dowolną formę gromadzenia środków finansowych poprzez sieć komputerową (internet), bądź z użyciem serwisów społecznościowych. Natomiast węższy sposób definiowania uwypukla proces, w którym np. przedsiębior- cy, artyści czy organizacje non-profit zbierają środki finansowe na potrzeby projek- tów, przedsięwzięć czy organizacji, bazując na wsparciu wielu osób (z internetowego „tłumu”), które wspólnie ofiarowują pieniądze na takie projekty, przedsięwzięcia itp., bądź inwestują w nie6. Karol Król crowdfunding rozumie jako rodzaj gromadzenia i alokacji kapitału przekazywanego na rzecz rozwoju określonego przedsięwzięcia w zamian za określone świadczenie zwrotne, który angażuje szerokie grono kapitałodawców, charakteryzuje się wykorzystaniem technologii teleinforma- 2 P. Belleflamme, T. Lambert, A. Schwienbacher,Crowdfunding: Tapping the Right Crowd, online 9.07.2013, http://ssrn.com/abstract=1578175, s. 8 („Journal of Bussines Venturing” 2014, vol. 29, issue 5, s. 585–609). 3 A. Ordanini, L. Miceli, M. Pizzetti, A. Parasuraman, Crowd-funding: Transforming Cus- tomers into Investors Through Innovative Service Platforms, „Journal of Service Management” 2011, vol. 22, issue 4, s. 443–470. 4 M.D. Greenberg, B. Pardo, K. Hariharan, E. Gerber, Crowdfunding Support Tools: Pre- dicting Success & Failure, Proceeding of CHI’13 Conference, 27.04–2.05 Paris, s. 2. 5 G. Borello, V. de Crescenzo, F. Pichler, The Funding Gap and The Role of Financial Return. Crowdfunding: Some Evidence From European Platforms, „Journal of Internet Banking and Commerce” 2015, vol. 20, no. 1, s. 2. 6 D.T. Dziuba, Ekonomika crowdfundingu. Zarys problematyki badawczej, Warszawa 2015, s. 11. Crowdfunding – historia i definiowanie 15 tycznych oraz niższą barierą wejścia i lepszymi warunkami transakcyjnymi niż ogól- nodostępne na rynku7. Z kolei Bartosz Malinowski i Marcin Giełzak, interpretując to pojęcie, zwracają szczególną uwagę na podmiot crowdfundingu, a nie na pieniądz. Ich zdaniem „ludzie nie chcą wspierać projektów; chcą wspierać innych ludzi”8. Dlatego termin ten definiują jako kapitalizm dla 99 proc., w którym inicjatywy realizowane są przez Tłum, dla Tłumu i na jego zasadach. (…) To demokratyczna i cyfrowa metoda finansowania projektów, w ramach której dowolna osoba udziela swoimi pieniędzmi „wotum zaufania” dane- mu pomysłowi w zamian za konkretną korzyść. To również demokratyczna forma marketingu, łącząca dialog, zaufanie i symetryczną wymianę wartości z gospodarką doświadczeń i mechanizmami społecznościowymi9. Zdaniem autorki crowdfunding można zdefiniować w skrócie jako: współfinansowanie (przeważnie oparte na małych wpłatach) indywidual- nych projektów przez rzesze internautów, zazwyczaj w zamian za świadcze- nia zwrotne. Istotę crowdfundingu przedstawiono na rysunku 1. „internetowa społeczność” „internetowy tłum” platforma crowdfundingowa prezentacja celu zbiórki i promocja projektu środki nansowe (darowizna, projektodawca pożyczka, wsparcie w oczekiwaniu za nagrodę, inwestycja) i/lub feedback potencjalni wspierający wspierający potencjalni świadczenia zwrotne wspierający Rysunek 1. Schemat działania crowdfundingu Źródło: opracowanie własne; wykorzystana ikona kuli ziemskiej jest udostępniona na licencji CC0 Creative Commons, źródło: https://pixabay.com/pl/%C5%9Bwiat-ziemia-globus-grafika-wody-723987 [data odczytu: 8.04.2018]. 7 K. Król, Crowdfunding. Od pomysłu do biznesu dzięki społeczności, Warszawa 2013, s. 23. 8 B.F. Malinowski, M. Giełzak, Crowdfunding. Zrealizuj swój pomysł ze wsparciem cyfrowe- go Tłumu, Gliwice 2015, s. 14. 9 Ibidem, s. 10. 16 Anna Pluszyńska Jacek Czarnecki zwraca uwagę, że liczba definicji pojęcia crowdfundingu rośnie lawinowo, ale jego zdaniem konstruowanie skomplikowanej, ścisłej terminologii jest niepraktyczne, a być może nawet szkodliwe10. Niewątpli- wie, przywołane przez autorkę definicje są zbieżne, choć badacze różnie rozkładają akcenty. Można jednak wskazać elementy wspólne, które stano- wią podstawowe cechy crowdfundingu, tj.: – jasno określony cel zbiórki; – informacja o projekcie kierowana jest do nieograniczonej liczby po- tencjalnych wspierających; brak ograniczeń w dostępie do tej infor- macji; globalny zasięg terytorialny zbiórki; – wsparcie ma charakter finansowy; – przekazywane są najczęściej relatywnie niskie kwoty; – zbiórka prowadzona jest za pośrednictwem internetu; – wspierający za wsparcie finansowe otrzymują zazwyczaj tzw. świad- czenie zwrotne. Polskie tłumaczenie Termin „crowdfunding” prawdopodobnie zaproponował jako pierwszy Mi- chael Sullivan 12 sierpnia 2006 roku na forum bloga fundavlog.com. Inicju- jąc gromadzenie funduszy na rzecz społeczności wideoblogerów, pisał m.in. że „jest wiele ważnych czynników, ale finansowanie z «tłumu» jest podstawą, od której wszystko inne zależy i na której jest tworzone. Dlatego «crowd- funding» jest właściwym terminem wyjaśniającym istotę fundavlog”11. Określenie „crowdfunding” nie ma idealnego odpowiednika w języku polskim. W sierpniu 2010 roku Karol Król zaproponował pierwotnie na swo- im blogu termin „finanse społeczne 2.0”12, ale jak sam autor przyznaje, była to nazwa niefortunna, myląca i nie do końca dobrze oddająca sens idei crowd- fundingu13. Obecnie propaguje14 określenie „finansowanie społecznościowe”, bo jak twierdzi „należy zdecydowanie podkreślić istotę społeczności, otwar- 10 J. Czarnecki, Rodzaje crowdfundingu, w: Crowdfunding. Raport (Wardyński i Wspólni- cy), Warszawa 2014, s. 7, www.wardynski.com.pl [data odczytu: 13.08.2017]. 11 Na podstawie: D. Grass, Crowdfunding: How to Rise Money with the Online Crowd, Las Vegas 2011, s. IX. 12 K. Król, Finanse społeczne 2.0 – model biznesowy social gaming, 16.08.2010, http://crowd- funding.pl/2010/08/16/finanse-spoleczne-2-0-model-biznesowy-social-gaming/ [data odczy- tu: 13.08.2017]. 13 K. Król, Crowdfunding…, op.cit., s. 152. 14 K. Król, 1. urodziny bloga crowdfunding.pl, 16.08.2011, http://crowdfunding.pl/2011/ 08/16/1-urodziny-bloga-crowdfunding-pl/ [data odczytu: 13.08.2017]. Crowdfunding – historia i definiowanie 17 tość i wiążącą się z nią transparentność zgłaszanego zapotrzebowania na ka- pitał oraz stosowanie środowiska internetowego jako optymalnego z punktu widzenia potrzeb”15. Określenie „finansowanie społecznościowe” jako polską nazwę opisywa- nego zjawiska promuje Polskie Towarzystwo Crowdfundingu. W publika- cjach naukowych termin ten także