~ ~ [p) ~[Ri [Ri(Q)~~(Q) fT
• MSX-2 STARTERPACK nu f 1099,- • PHILIPS NMS 8250 nederlandse versie!!! • NEOS MS-10X muis (is tegelijk een joystick) • MET VEEL GRATIS SOFTWARE !!!
de grafische pakketen DESIGNER PLUS en CHEESE 1 de supercompiler MSX-BASIC KUN !!! EASE en EASE APPLICATIONS MSX-DOS 1.1 SPARROWSOFT SUPERDUMPER
• MSX-2 PROFESSIONEEL PACK nu f 1699,- • als STARTERPACK, maar dan met extra software
de MS-DOS 2.11 compatible nieuwe MSX-DOS 2.10 DEVPACK (assembler.monitor en editor) NEVADA COBOL PASCAL 80 C++ compiler MSX SEGA TlflE SOF; MS-DOS LEVERING DOOR GEHEEL NEDERLAND Vraag de gratis prijslijst
MSX TOPPER OP CARTRIDGE PC/MS-DOS AANBIEDINGEN OP 5.25" F1 Spirit (Konami MegaRom met geluidschip) ...... 75,00 DISKETTE Eggerland 2 (HAL MegaRom) ...... 79,50 King's Valley 11 (de nieuwste Konami) ...... 89,50 S.D.I ...... 19,95 Boulderdash ...... 19,95 Boulderdash 11 ••.••.••••...... •.••.••••••.•••••••••••••••.•...... 19,95 MSX TOPPER OP CASSETTE Breaker ...... 19,95 Pac Mania ...... 35,00 Silicon Dreams ...... 19,95 Pepsi Cola Mad Mix Challenge ...... 29,95 Checkmate schaken ...... 19,95 The Game, winter Edition ...... 39,00 Pak Bak (soort PacMan) ...... 19,95 Game Over 11 (Game Over I kado) ...... 35,00 Filers Choise ...... 19,95 Vera Cruz Nederlandse versie ...... 19,95 Writers Choise ...... 19,95 Gunsmoke ...... 39,00 Icon Quest for the ring ...... 19,95 Basket Master (BasketbalI) ...... 35,00 PC-Ten disk Utilities ...... 19,95 Blow Up (soort Boulderdash) ...... 29,90 PC-Ten Mailing List ...... 19,95 The Hulk ...... 19,95 MSX AANBIEDINGEN OP CASSETTE Football Manager ...... 19,95 Tetris (Super verslavend) ...... 9,95 Gato duikboot ...... 19,95 Mask 11 ...... 9,95 Super Sunday ...... 19,95 Venom strikes back (Mask 111) ...... 9,95 L'Affaire Nederlandse versie ...... 19,95 Death Wish 3 ...... 9,95 PC-Ten spread heet ...... 24,95 Master of the Universe ...... 9,95 PC-Ten Forms Designer ...... 24,95 The Living Daylights ...... 14,95 Ace of Aces ...... 24,95 Ace of Aces ...... 14,95 Gauntlet ...... 24,95 Ook vele MSX programma's op diskette vanaf ...... 14,95 Bruce Lee ...... 24,95 Poker ...... 24,95 KLAVERJASSEN OP DE COMPUTER Blackjack ...... 24,95 MSX cassette versie ...... 14,95 Wheel of Fortune (Engelse TV) ...... 24,95 MSX diskette versie ...... 19,95 en nog veel meer voor deze prijzen. PC/MS-DOS versie 5.25" ...... 19,95 PC/MS-DOS versie 3.5" ...... 19,95 DIVERSE HANDIGE HULPJES DAMMEN OP DE COMPUTER Time Soft levert behalve software ook opbergmiddelen voor dis Het echte internationale dammen zoals dit ook in Nederland ge kettes, cassettes en papier. speeld wordt op een speelbord van 1Ox1 O. Dus niet de Ameri Muizen, graphic tablets, scanners, enz. kaanse manier! Printer-schakelaars- en buffers. voor MSX op cassette ...... 2~,bU Papier en etiketten in vele uitvoeringen. voor MSX op diskette ...... 32,50 En verder alles wat u maar bij de computer nodig zou kunnen voor PC/MS-DOS op 5.25" diskette ...... 19,95 hebben. voor PC/MS-DOS op 3.5" diskette ...... 19,95
VEROVERAAR VOOR MSX-2 VRAAG OOK DE GRATIS PRIJSLIJST VOOR Twee versies van het bekende RISK. MSX OF PC/MS-DOS Uitsluitend op diskette voor MSX-2 ...... 32.50 Een kaartje is voldoende.
ELITE Nog steeds een grote topper. Bij verzending geldt voor bestellingen beneden f. 100,00 een voor MSX op cassette ...... 59,90 bijdrage in de verzendkosten van f. 5,00. voor MSX op diskette ...... 69,50 De kosten voor remboursementen zijn altijd f. 10,00. voor PC/MS-DOS op 5.25" en 3.5" diskette ...... 89,50
EYE
De MSX Gids (nummer 17) schreef over dit programma o.a.: 'Ein delijk weer eens een apart spel uit Engeland ... Voor liefhebbers van bordspellen een aanrader... ' Beeld, Spelkwaliteit en Prijs INFORMATIE EN BESTELLINGEN (j. 39,00) werden als GOED beoordeeld. De dokumentatie zelfs als ZEER GOED. 020 - 6659393
Uitsluitend leverbaar voor MSX. Beukenweg 7 cassette versie nu van 39,00 voor ...... 19,95 TIME 1092 AX Amsterdam Tel: 020 - 6659393 (bij het Onze Lieve Vrouwe SOFT Gasthuis en het Oosterpark) sç
MSX/MS-DOS COMPlJfER MAGAZINE is een uitgave van Algemeen MBI Publications bv, Amsterdam Hoofdredacteur Redactioneel 7 Wammes Witkop Trukendoos 8 Medewerkers Hans Niepoth, Hany van Horen, Markus The, Hany Lang geleden was dit één van onze populairste rubrieken. En aangezien ze na al die Oliemans, Marièlle Mink, Andre Knip, Edgar Hilde tijd nog steeds hoog scoort in lezersonderzoeken hebben we onze trukendoos weer uit ring, Robbert Wethmar, Lies Muller, Kees Reedijk, de mottenballen gehaald. Aat van Uijen, Bob van Duuren. Redactie-adres HCC nabeschouwing 10 Postbus 5142, 1007 AC, Amsterdam Eind november was het Nederlandse computer circus bijeen in Utrecht. Fax: 020-862719 Een nabeschouwing, over Philips, dat stopt met MSX; MSX2 Plus, dat binnenkort zal Vragentelefoon redactie verschijnen op de Nederlandse markt; CD-Sequentials, die door justitie in beslag ge De redactie is telefonisch alleen bereikbaar via 020- nomen zijn en de MicroSoft MSX compiler, die geen MSX compiler bleek. 860743. Op dit nummer staat een antwoordapparaat, waarop we eventuele correcties op artikelen en listings EHBO 18 inspreken. Bovendien zijn we minimaal één keer per week via dit nummer rechtstreeks bereikbaar. Wan De eerste hulp bij overleven, boordevol speltips, pokes en routebeschrijvingen voor neer, dat maken we ook via het antwoordapparaat be akelige adventures. Met kaart voor De Sekte. kend. Uitgever ComNet 26 Ron Heijmans ComNet is een zeer uitgebreide Videotex databank, met zo onderhand heel wat leden. Voor onze communicatie-special hebben we één van onze redacteuren eens op onder Adres uitgeverij zoek uitgezonden. Postbus 9943, 1006 AP, Amsterdam Tel.: 020-5182828 Telex: 15230 Public Domain, Shareware en dergelijke 36 Fax: 020-177143 De manier om aan legale, goedkope programmatuur te komen. Maar wie netjes is moet Abonnementen zich wel registreren bij de makers. Tel. 020-5182828, afd. abonnementen Abonnementen op MSX!MS-DOS Computer Maga Kerstverhaal 39 zine kunnen elke maand ingaan. Abonnementsprijs (8 Het is wat lastig, om een echt kerstverhaal te schrijven waarin een computer de hoofd nummers) f 50,-. Prijzen groeps-abonnementen: op aanvraag. rol vertolkt. Maar het kan, zo bewijzen we hier. Opzeggen abonnementen: alleen schriftelijk: Postbus 9943,1006 AP, Amsterdam Spel besprekingen 40 Programma-service Spellen voor MSX en MS-DOS aan de tand gevoeld, door onze beroeps-speler. Tel.: 020-5182828, afd.lezersservice MCM Met - zoals het hoort - schermfoto's! Advertenties Bulletin Boards Systems Lijst 67 Hans Peeters, tel.: 020-5182837 In het teken der computercommunicatie: een overzicht van Nederlandse en Belgische Vormgeving BBS'en. Gedateerd eind november, dus gegarandeerd vers. Voor beginners en gevor Marièlle Mink derden op het modempad een noodzaak. Montage Henk &chweiler Lezersbrieven 80 Iedere keer hetzelfde liedje: een brievenrubriek van twee, drie pagina's en minstens Cartoons vijftig brieven die daarvoor in aanmerking komen. Alstublieft, schrijf wat minder en bel Jeroen Engelberts het vragenuurtje, waar we u op pagina 86 alles over vertellen. Cover-foto Jan Bartelsman OO~~ ~ Distributie Onze lezers-advertenties, gratis voor abonnees. Wie zoekt zal hier vinden, hopen we. Beta PressIvan Ditmar, Burg. Krollaan 14, Alleen software, dat is in deze tijden van piraterij verboden in onze advertenties. 5126 PT, Gilze Verschijning ICP6/ICP/PC1 85 MSX!MS-DOS Computer Magazine verschijnt acht Ons onovertroffen Invoer Controle Programma, in zowel MSX als MS-DOS uitvoe maal per jaar ring. Een vriendelijk verzoek namens de redactie: probeer niet om langere listings zon Toezenden materiaal der het Invoer Controle Programma in te voeren. De kans op tikfouten is te groot. Tenzij uitdrukkelijk anders overeengekomen heeft MSX/MS DOS Computer Magazine het recht om vrij Oeps 90 elijk te beschikken over alle haar toegezonden materi De pagina waar we onze fouten weer rechtzetten. aal. Terugzending van ongevraagd toegezonden materiaal zal alleen plaatsvinden als er een geadresseerde en vol doende gefrankeerde retour-enveloppe is bijgesloten. Oplage De oplage van MSX/MS-DOS Computer Magazine bedraagt 40000. Accountantsverklaring op aanvraag voor adverteerders beschikbaar. MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 -4- Quintet modem MSX De nieuwe communicatie-kaart Listing: Keyin 12 met software! - van MT is een Een programma waarmee u uw MSX nieuwe mogelijkheden geeft, dit Keyin. doorbraak voor MS-DOS. Eindelijk er op neer dat men in een runnend programma met Keyin nieu Kort gezegd komt het een echt makkelijk bruikbaar pak we regels Basic kan invoegen. Wat dat allemaal inhoudt, dat kunt u lezen in het bege ket. Pagina 54. leidende artikeltje. Voer voor programmeurs!
MSX2 BIOS entry-points 22 Opgelet Vier pagina's techniek ten voeten uit. Onmisbaar voor machinetaal-programmeurs, Een opvallend vol nummer dit keer, boeiend voor alle anderen. Oftewel, hoe werkt een MSX nu eigenlijk? wat advertenties betreft. Dat is een goed teken voor een blad, maar had Test: GST-C 32 wel wat voeten in de aarde bij de in Iedereen heeft zo zijn afwijkingen. Zo hebben we een redacteur die gek is op C. deling van de artikelen. Tot het laat Iedere C-compiler die in zijn buurt beland wordt onherroepelijk op de pijnbank ge ste moment bleven de advertenties legd en besproken. Vandaar: GST -C, een C-compiler uit Engeland. binnenkomen. Om ruimte te maken hebben we dit CD-Sequential 49 keer een tweetal vaste rubrieken Eindelijk is' tie er dan, de CD-S. Een compact disk met MSX-programmatuur. We heb overgeslagen. De losse nummer ser ben ons presentie-exemplaar kritisch bekeken, en ontdekten dat de kinderziektes er vice is als eerste slachtoffer gewor nog niet helemaal uit waren. Maar het werkt desondanks als een trein. den van de dadendrang der adver teerders. In het volgende nummer Test: Toeprom EPROM programmer 58 zal die weer meegaan, maar losse Nog sneller dan een harddisk? Dat kan, met een EPROM. Dat staat voor Erasable nummers kunt u natuurlijk ook nu ProgrammabIe Read Only Memory, en is een chip die je zelf kunt bakken. Uw eigen nabestellen. Lees in het vorige num programma's - ook Basic! - vastgelegd op een cartridge met de Toeprom-hardware. mer hoe dat te doen. Zeer gebruikersvriendelijk! Ook de programma-service - waar MS-DOS we altijd onze programma's kant en klaar op diskette aanbieden - is in Test: DosBoss 14 het gedrang op het planbord onder Een DOS-manager van Nederlandse bodem, waarmee MS-DOS er opeens een stuk de voet gelopen. vriendelijker uit gaat zien. We hebben het - voor de eerlijkheid - eens laten testen Dat houdt echter niet in dat we de door iemand die nou eens niet zo doorkneed in DOS is. MSX en PC diskettes en cassettes niet aanmaken. U kunt gewoon be Open Kaart 16 stellen, tegen de nieuwe, verlaagde De rubriek waar we het over dipswitches, jumpers en andere narigheid hebben. prijzen die we in MSX/MS-DOS Deze keer een serie RS232 kaarten nader bekeken. Computer Magazine nummer 26 al aankondigden. Dus, voor een cas Test: Quintet Modem ~ 54 sette - alleen MSX natuurlijk - Micro Technology's nieuwste product heet Quintet modem. Quintet, omdat het maar f 2,50, voor een disk van 3.5 inch liefst vijf communicatie-standaarden aankan. Maar het is meer dan alleen een modem f 22,50 en voor een 5.25 inch disket kaart, er wordt een prima communicatie-programma bijgeleverd. We zijn laaiend en te f 20,-. thousiast. In Belgische franken is dat respec tievelijk Bfr. 250,-, Bfr 450,- en PC voor beginners 62 Bfr 400,-. Wat gebeurt er nu allemaal als u uw PC aanzet? Wat is DOS, wat is de BIOS? U kunt alleen onder vooruitbetaling Op die vragen - en vele ándere - geven we antwoord in dit lijvige artikel. - bijvoorbeeld door bij sluiting van een bank of giro betaalkaart - be Patience op de PC deel drie 70 stellen, via: Onze opbouw-programma's om met de PC te kunnen patiencen. Na de basisroutines in de vorige afleveringen komen we nu aan de lastiger spellen toe. Tijl Tijdschriften Afdeling Lezersservice Machinetaal op de PC 74 Postbus 9943 Om op een PC in ML te werken is geen heksentoer, zo zullen we te beginnen met dit 1006 AP Amsterdam nummer gaan bewijzen. De eerste aflevering van een nieuwe cursus. De MSX disk of tape behorende bij dit blad heeft als nummer 26, deze loopt altijd één achter bij het num mer van het blad. De PC-diskette heeft als kenmerk MCM-PC4 voor dit nummer.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 -5- FILOSOFT SERIEUS IN SOFTWARE
NIEUW: ARPRO f 498,- FREEKICK f 69 , - Een compleet boekhoud- en factureringspakket: professioneel en FREEKICK is een nieuw programma voor MSX-2 computers. U kunt er tóch betaalbaar. Duidelijk en overzichtelijk. mee werken terwijl u in een ander programma bezig bent! FREEKICK is een zogenaamd memory-resident programma: het blijft - ARPRO draagt zorg voor: via één toetsindruk bereikbaar - in het RAM-geheugen van de computer ook al is er een ander programma geladen. Filosoft maakte FREEKICK • uw grootboek administratie geschikt voor elke MSX-2 computer met een memorymapper (::: • uw debiteuren/crediteuren administratie minimaal 128K RAM), en één of meer diskdrives. • uw BTW overzichten • uw facturering FREEKICK is multifunctioneel. Het beschikt over een agenda, een • uw voorraad administratie adressenlijst, een lalarm)klok, een calculator en 4 hulp-pagina's. • uw order administratie • of een deel van bovenstaande taken. DE AGENDA De agenda van FREEKICK houdt al uw afspraken bij. Afspraken kunnen Wat ARPRO anders maakt: gewist, toegevoegd en veranderd worden. DE KLOK • ARPRO gaat er niet van uit dat u een computerdeskundige bent. Een afspraak vergeten? FREEKICK niet. Met de alarmklok van FREEKICK • ARPRO geeft ALLES naar keuze op het scherm of op de printer wordt u gewaarschuwd. snel iets opzoeken betekent dus niet meer een kilometer printerpapier verspillen. DE ADRESSENLIJST • AR PRO geeft de gebruiker vrijheid. Een factuur kan er bijvoorbeeld Met dit deel van FREEKICK beschikt u altijd over een adressenlijst met net zo uit komen te zien als u zelf wilt. Lijsten en rapporten stelt u zelf NAAM, ADRES, POSTCODE, PLAATS en TELEFOON. Met een enkele samen als de ingebouwde opties u niet bevallen. toetsindruk kunt u gegevens invoeren, wissen, veranderen, sorteren en • AR PRO kent een service-regeling die u in rechtstreeks contact met bewaren. de maker van het programma brengt. Bij aankoop van ARPRO heeft u DE CALCULATOR recht op twee jaar gratis service! De calculator van FREEKICK kent opties als; optellen, aftrekken, delen, vermenigvuldigen, worteltrekken, machtsverheffen, sinus, tangens en • En toch kost ARPRO slechts f 415. - ex. BTW! cosinus berekenen. De calculator beschikt over een geheugen, en kan ook hexadecimale en binaire getallen hanteren. DE HULPSCHERMEN FREEKICK kent vier pagina's voor informatie die u wilt gebruiken als u in een ander programma bezig bent. Twee pagina's zijn al ingevuld met TASWORD PC f 149,- resp. een ASCII-tabel en een toetsen-tabel. U kunt alle pagina's zelf vullen De bekende Nederlandstalige tekstverwerker waarmee u een handleiding met behulp van een tekstverwerker: eenmaal ingetypt is de informatie kunt schrijven zonder er één te hoeven lezen I vervolgens altijd bij de hand. FREEKICK is een goede tJuur van MSX-DOS, BASIC- of machinetaalpro gramma's die geen gebruik maken van de memorymapper. Andere programma's van FILOSOFT voor IBM/PC/XT/AT en compatibles MASTERFILE PC Krachtige database met een direct te Iincl BTW 1 gebruiken adressenbestand 249,- Andere programma's van FILOSOFT MASTERFILE PC DEMO Demonstratie-disk met handleiding 25,- FCALC Spreadsheet met veel mogelijkheden 149, - voor MSX-computers: lincl BTWI SUPERTEL2 Software voor Viditel e a 119,- SUPERTEL3 Uitgebreidere software voor Viditel e.a 169.- FREEKICK Tijdens werken met andere programma's altijd SUPERCOM2 Software voor Fido e a 119,- agenda, lalarmlklok, calculator, adressenlijst ONTSTUUR Zeer eenvoudig te bedienen en hulpschermen beschikbaar disk f 69,- datacommunicatieprogramma 190,- TASWORDMSX De Nederlandstalige tekstverwerker KNIFE-86 Disk-utility: terughalen van gewiste files, e d 119, - voor MSX-1 computers cass f 95,- ZORLANDC Superieure C-compiler 269,- TASWORDMSX-2 De Nederlandstalige tekstverwerker FTLMODULA2 Opvolger van Pascallprogrammeertaall 198,- voor MSX-2 computers disk f 149,- DC80EK Boekhoudprogramma voor DELTA BASIC Een wezenlijke uitbreiding verenigingen, e.d. 159, - voor MSX-BASIC disk f 95,- A&R Zeer flexibel boekhoudprogramma 299, - DISKIT De tooikit voor diskette-gebrUik op A&R + MAXDEMO Demonstratie-disk met handleiding 25, - MSX-computers disk f 69,- MAX Prima factureerprogramma 149.- REKENEN MET Een samenhangend, procesbewakend A&R MAX 398,- + ABACUS EN rekenpakket voor kinderen van ARPRO Professioneel boekhoud- en HONDERDVELD vijfeneenhalf tot tien Jaar disk f 99,- facturerrngspakket 498,- mformeer naar de schoolversie TASWORDPC Nederlandstalige tekstverwerker 149. REDEKUNDIG Een degelijk oefenprogramma om TASWORD PC DEMO Demonstratie disk met handleiding gratis het redekundig ontleden onder de TASSPELL PC NED. Spellingsprogramma voor Tasword PC, ONTLEDEN met Nederlandse woordenschat 149,- knie te krijgen cass f 59,- TASSPELL PC ENG. Spellingsprogramma voor Tasword PC; DEVPAC Een assembler, disassembler en met Engelse woordenschat 149,- monitor voor MSX-1 .. cass f 79,- TASSIGNPC Maakt prachtige reclameteksten 199,- DEVPAC80 Een assembler, disassembler en TAS PRINT PC 25 extra karaktersets voor Iedere (versie 2) monitor voor MSX-1 en MSX-2 computers matrixprinter f 125, met min. 64 RAM en een TASRESPC Oe memory-residente tekstverwerker f 149, aangesloten diskdrive •• disk f 1 65, - DE ILLUSTRATOR Combineert tekst en tekeningen f 149, PASCAL 80 De diskuitvoering van PASCAL •• disk f 165,- TIMEWORKS Goed + goedkoop DTP programma f 495, C+ + Een bijzonder krachtige C compiler SAGENET Prima low-cost netwerk f 1500,- voor MSX •• disk f 165, MASTERBRIDGE Bridgetrainingsprogramma met hints ITJING Computerversie van het orakelboek disk f 79, en commentaar f 49, MSX-BRIDGE Een bridge-programma voor beginners cass f 49,- EINDELOOS BRIDGE Een superdeluxe bridgeprogramma f 144,- Bijna al onze software is ook leverbaar op 3.5" diskette Imeerprijs f 10, - ) Programma's, gemerkt met 2 sterren ( .... ) vereisen (enige) kennis van de Engelse taal
MEER INFORMATIE? 8EL NU voor een GRATIS 8ROCHURE 1050 -1377461 of schrijf een briefkaartje naar: FILOSOFT, POSTBUS 1353, 9701 BJ GRONINGEN. Filosoft produkten Zijn verkrijgbaar in iedere goede computerwinkel, maar ook rechtstreeks te bestellen door storting van het bedrag + f 3,50 verz.kosten op giro 20792 t.n.v. Filosoft, Groningen Telefonische bestellingen 1+ f 6,50 rembourskosten extra I worden zo mogelijk nog dezelfde dag verzonden. Faxnr. 050 -145174. ABN 57.12.60.225. Terugblik
Bladen maken is een vreemd vak. Eind november zit ik hier alvast op 1988 terug te blik ken, terwijl Sinterklaas eigenlijk net is gearriveerd. Maar goed, tegen de tijd dat u dit on der ogen krijgt is het al bijna Kerstmis, en de volgende keer dat we elkaar spreken zal begin februari zijn. Dat heb je zo, als je acht keer per jaar uitkomt. 1988 is voor MCM een druk jaartje geweest. De overgang naar een nieuwe uitgever, met alle voor- en nadelen vandien, de invoering van MS-DOS in het blad, verhuizingen naar nieuwe burelen, noem maar op. Terugkijkend heb ik de indruk dat het ook een goed jaar genoemd mag worden. Zo hebben we - voor het eerst - kans gezien inderdaad acht nummers uit te brengen, volgens het schema wat we daarvoor hadden gemaakt. In het verleden wilde het blad nog wel eens wat onregelmatig verschijnen, maar dat is gelukkig voorbij.
Dan MS-DOS. Nummer 22 is voor onze trouwe MSX-Iezers ongetwijfeld een schok ge weest, men sprak de vrees uit dat we nu het hele MSX-gebeuren wel snel zouden laten schieten. Dat zulks niet het geval is hebben we nu echter wel bewezen; MCM is alleen wat dikker geworden om beide systemen de ruimte te geven waar ze recht op hebben. Voor ons hoort MSX er zeker bij, zolang er genoeg lezers zijn die met MSX werken zul len wij die mensen niet in de kou laten staan. En met de komst van MSX2-plus - jaze ker!, lees maar in het artikel omtrent de HCC-dagen, ook over de MSX harddisk - denk ik zelf dat MSX nog lang niet dood is. Des te aardiger dat ook de MS-DOS gebruikers ons weten te vinden. De formule van MCM slaat ook daar zeker aan. Recensies, tips en truuks, wetenswaardigheden en pro gramma's, dat is toch wat de mensen uiteindelijk verder helpt met de computer. Het le zersonderzoek spreekt wat dat betreft boekdelen, net zoals het aantal trouwe abonnee's.
Onze verhuizing is ons ook niet in de koude kleren gaan zitten. Opeens veel meer ruim te, meer mogelijkheden. Eindelijk eens voltallige redactievergaderingen zonder dat we REDACTIONEEL er meteen een staande receptie van moeten maken. Vergaderingen overigens waar vaak hele goede ideeen uit voorkomen. Maar daar zult u het komend jaar het nodige van mer ken.
Maar ook dit nummer, dat nu voor u ligt, is al uit zo'n brainstorm-sessie voortgekomen. De eerste special, met nadruk op communicatie. Een recensie van het nieuwe Quintet modem van Micro Technology, een verhaal over ComNet, een zeer actuele lijst van bul letin-boards, heel wat informatie. Wat echter niet aan bod komt is het gebruik van ech te electronic mail, iets waar ik zelf de laatste maand druk mee bezig ben. Daar zal ik bin nenkort wel een artikeltje over schrijven, want het is werkelijk ideaal. Wat ik al wel geschreven heb is mijn jaarlijkse Kerstzonde. Het Kerstsprookje, met een computer in de hoofdrol. Ik geef ruiterlijk toe, dergelijk proza heeft niets in een compu terblad te zoeken, maar het is nu eenmaal te sterk, die aandrang om mijn hersens te pij nigen en een Kerstverhaal voor computers te bedenken. Mijn excuses, en volgend jaar zal ik het ongetwijfeld weer doen.
Wie onze MSX-prograrnma's wel eens bekijkt zal de lettercombinatie 'RWL' ongetwij feld wel opgevallen zijn. Zo ondertekent één van onze redacteuren zijn programmatuur. Zijn sterke kant zijn vooral de kleine, liefst in machinetaal geschreven utility's. Namens hem moet ik twee verzoeken overbrengen. Ten eerste zou Robbert Wethmar - om zijn naam voluit te gebruiken, de L staat voor Lelystad - graag eens wat ideetjes toegezonden krijgen voor nieuwe programma's, of voor uitbreidingen op bestaande programmatuur van zijn hand. Schriftelijk, graag, en hoop nu niet meteen dat zo'n idee meteen in het volgende nummer tot een programma is uitgewerkt. Robbert's tweede verzoek is van persoonlijke aard: R WL zou liefst RWA worden. Wie weet er onderdak voor een ernstig geval van programmeur en informatica-student - geen huisdieren, wel de nodige computers - in Amsterdam?
Tenslotte, al is het nu dan nog november, wil ik u allen namens mezelf, de redactie en de verdere medewerkers binnen de uitgeverij een prettig uiteinde en vooral een gelukkig WAMMES WITKOP nieuwjaar toewensen.
MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 -7- De Trukendoos
Bij computers is de ge maar te zwijgen; daar hebben we geluk gramma kan da~door ernstig verstoord bruiksaanwijzing nog maar kig een aparte rubriek voor. We houden worden, de meest onverwachte bokke dus bijna per definitie een slag om de sprongen, tot en met een reset, kunnen het begin. Om echt alles uit arm: dit zijn truuks, meestal korte, en ze het gevolg zijn. Dit is te ondervangen een computer te kunnen ha ker de moeite van het proberen waard. door voor het aanroepen van de BEEP len is het bij lange na niet Bovendien: puur softwarematig, de hard de inhoud van de registers even veilig op genoeg om alleen maar de ware raken we niet aan. Daar is - alleen te bergen, en deze na afloop weer netjes bijgeleverde boeken door voor MS-DOS - de rubriek Open Kaa:t terug te zetten. Push en Pop zeggen ML voor bestemd. programmeurs dan. Daardoor is de rou te nemen. Allerlei handig tine zelf dus iets langer geworden. heidjes staan of helemaal 34: Beep, MSX Het laatste punt is de keuze van de hook. niet in de handboeken, of Bij onze test - met Tasword MSX2 - worden zo summier be Een truukje dat eigenlijk heel mooi aan bleek de hook HCHPU door het hoofd schreven dat ze aan de aan sluit op de typemachine in het vorige programma gebruikt te worden. Vandaar nummer werd ingezonden door P.e. de dat wij de hook HKEYC, de toetsenbord dacht ontsnappen. Om nog Maat uit Lith. Een korte routine, die ie decoder op adres &HDCC, hebben ge maar niet eens te spreken dere keer als je een bepaalde positie op bruikt. Maar dat laatste kan dus bij een over al die dingen die men de regel gepasseerd bent een BEEP laat eventueel ander programma weer anders alleen maar kan ontdekken horen. Listing 1 is de ongewijzigde versie. moeten worden opgelost. door ze zelf uit te vissen. Via de hook HCHPU wordt even geke ken of het komende karakter voorbij de 35: SET COMSPEC, MSDOS Vandaar: de Trukendoos. Ie opgegeven positie geplaatst gaat worden, dere computeraar heeft en zo ja, dan wordt BEEP aangeroepen. Lezer - of lezeres, we blijven optimis zo'n trukendoos nodig, als tisch - Wil van Elk stuurde ons boeien een soort gereedschaps Dat werkt prima, maar wij willen altijd de ervaringen met het gebruik van de kist, en de grote vraag is al weer meer. Bijvoorbeeld dat deze truuk RAMDISK op een MS-DOS machine ook opgaat binnen een tekstverwerkings zonder harde schijf. Zo'n RAMDISK is tijd weer waar men de juiste programma. Daartoe zijn een paar klei onder MS-DOS makkelijk aan te maken gereedschappen kan vin ne wijzigingen noodzakelijk, die wij in lis door in de conftg.sys fIle de opdracht: den. Dat is eigenlijk heel ting 2 hebben opgenomen. eenvoudig: in MCM's tru Ten eerste hebben we ingegrepen in de DEVICE = VDISKSYS kendoos. plaats waar de routine zelf staat. In de eerste listing staat deze in het gebruikers op te nemen. Daarbij is het mogelijk om deel van het RAM, vanaf &HEOOO, dus door middel van parameters de sector- De grote ellende met truukjes is, dat zij dat deel dat door ieder ander volgeschre . grootte en het maximaal aantal directory vaak het ultieme bewijs leveren, dat de ven kan worden. Zoals wij wel vaker entry's op te geven, maar daar willen we standaard MSX en MS-DOS vele kleine doen, hebben wij het geheel verplaatst nu even niet op ingaan. Vdisk zal hierop inwendige afwijkingen bevat. naar de adressen &HFA75 en hoger. Dit reageren met een melding als: Dat zou betekenen dat we - om deze ru is het geheugengebied dat gereserveerd VDISK Version 3.0 virtual disk z briek werkelijk goed te kunnen vullen - is als buffer voor de derde stem van het Waarbij z de aan de RAMDISK toege de redactieburelen zouden moeten vul PLAY commando. Aangezien tekstver kende drive-letter is. Bij gebrek aan hard len met alle denkbare computers. Ruim werkers meestal geen driestemmige mu disk zal dat meestal een c zijn. te om ook nog wat te schrijven zou er niet ziek ten gehore brengen is dat redelijk Het idee dat Wil aandroeg was, dat het meer overblijven! Om over het kaarten veilig, tenzij je daar al een andere truuk handig kan zijn om command.com en labyrinth van de MS-DOS machines nog hebt neergezet; dan wordt het misschien eventuele externe commando's op de tijd ook de tweede stem op te offeren, RAMDISK te installeren. Dat kan bij vanaf &HF9F5. voorbeeld in de autoexec.bat geregeld GEREEDSCHAPSKIST VOOR Een tweede punt is dat de BIOS-call worden. Vooral gebruikers van één enke MSX en MS-DOS BEEP alle registers van de Z80 wijzigt. le diskdrive kunnen daar erg veel plezier De loop van een eventueel ander pro- aan beleven. Zij hoeven dan niet telkens
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 8 - 10 FOR 1=0 TO 8: REAO CO: POKE (&HE00 10 FOR 1=0 TO 12: REAO CO: POKE (&HFA 0+I) ,CD: NEXT I 247 75+I) ,CD: NEXT I 151 20 INPUT "geef positie waarop beep J1X) I 20 INPUT "geef positie waarop beep J1X) et klinken: "; CO: POKE &HE004,CO 150 et klinken: "; CO: POKE &HFA7B,CO 159 30 POKE &HFOA6,224: POKE &HFOA5,0: PO 30 POKE &HOCF,201: POKE &HFOCE,&HFA: KE &HFOA4, 205 47 POKE &HFDCO,&H75: POKE &HFDCC,205 213 40 DATA 58,221,243,254,70,244,192,0,2 40 OATA 245,197,58,221,243,254,70,244 01 116 ,192,0,193,241,201 1 86 Listing 1 Listing 2 ------_.. I" I I 10 SCREEN2,0: LINE(41,31)-(143,114),3 I 60 X=X+3*FNSX(ST) 78 ,BF 123 70 Y=Y+4*FNSY(ST) 110 20 SPRITE$(1 )=lxHHHHx" 175 I 80 X=(X+ 100) r-uO 100 103 I ~ 30 OEF FNSX(S)=SGN(2-ABS(3-S)) 88 J 90 Y=(Y+80) r-uO 80 175 40 OEF FNSY(S)=SGN(2-ABS(5-S)) 152 J 100 PUTSPRITE 1,(X+40,Y+30),1,1 132 50 ST=STICK(0): IF ST=0 THEN 50 160 110 GOTO 50 230 .~ ! Listing 3
© als zij even iets onder DOS willen doen van schijf Postbus 2, 6596 ZA MtLSBEEK te wisselen. Maar hier komt de adder onder het FLE I-SOFT Telefoon: 08851 • 14664 gras vandaan. Alleen maar command.com naar de MS-DOS * Ster in Nederlandse software Bank . N.M.8 . Amsterdam 67 .92.19.439 RAMDISK copiëren voldoet niet. De computer Postbank: 1008734 KvK Venlo: 16541 Eenvoud en toch professioneel van opzet is het succes van Flexisoft!· blijft u gewoon om de systeemschijf vragen. Want inwendig staat aangegeven dat hij command.com FS 0110 - DATABASE (f 195,-/Bfr. 3600) op de a-drive moet zoeken. Door middel van: Universeel van opzet. Binnen 10 min. te gebruiken. SET COMSPEC = C:\command.com Vele extra's met o.a. uitgebreide PRINTmogelijkheden van etiketten en lijsten. wordt dit aangepast naar de RAMDISK, die in dit FS 0120 - BASIC cursus (9 delen) (f 185,-/Bfr 3400) geval dus met c: wordt aangeduid. Na 3 lessen zelf al een programma maken. Met fraaie praktijkvoorbeelden en incl. multiple choice vragen. FS 0130 - NOTEN cursus (5 delen) (f 185,-/Bfr. 3400) 36: Cursorfunctie, MSX Voor iedereen te begrijpen. Zeer fraai uitgevoerd met geluid. Demo aanwezig. Let op: alleen met grafische kaart! Een ons helaas inmiddels onbekende lezer, stuur de ons een leuke vervanger voor ON STICK(O) FS 0140 - M,P.C. Multiple Choice (f 125,-/Bfr. 2300) Een studieprogramma. Onontbeerlijk in het moderne onderwijs. GOSUB ... Dat deze lezer ons onbekend is is deels onze schuld, want we hebben blijkbaar de andere FS 0150 - DAG (f 125,-/Bfr. 2300) Luxe electronische agenda inclusief Memo en adressenbestand. volledig helft van zijn of haar brief naar elders verplaatst; automatisch. ' maar we vragen al zo lang en zo vaak omop alle FS 0160 - YAHTZEE (f 49,-/Bfr. 900) velle~es de afzender te vermelden. Daarom laten Bekend dobbelspel. Grafische kaart niet nodig. Max 5 spelers. Iets aparts!. we ons door dit kleine ongemak niet weerhouden Ook spelen tegen de computer of laat de computer tegen zichzelf spelen. om dit alleraardigst product te publiceren in lis FS 0170 - LOTTO (f 49,-/Bfr. 900) ting 3. In regel 130 en 140 worden een tweetal Veel geld verdienen? U vergroot wel de kans om een prijs te winnen. merkwaardige functies gedefmieerd, één voor de De computer berekent de juiste combinatie van de getallen met de meeste kansen. x-richting en één voor de y-richting. Regel 160 wacht tot er op de cursortoets wordt gedrukt FS 0180 - TYPECURSUS (f 195,-/Bfr. 3600) Na 6 uren al blind typen. En alleen wanneer U de cursus goed doorlopen hebt wordt. Volgens de maker mag bij de aanroep van krijgt U van de computer Uw typediploma met naam en aantal slagen per min. de functies ST niet gelijk aan 0 zijn, 'anders gebeu Uniek in zijn soort... De beste momenteel ??? ren er ongewenste dingen'. Wij hebben dat maar even zonder meer aangenomen, we houden onze computers liever heel. Regel 170,180 en 210 doen Programma's zijn te bestellen door overmaking van het bedrag + f 2,50 voor verzendkosten met vermelding van: het zware werk. Regel 180 en 190 zorgen voor de 1-Aantal 2-Nummer en naam programma 3-Formaat disk 'wrap around', dat wil zeggen dat de cursor netjes Giro 1008734 t.n.v. Flexisoft Postbus 2 6596 ZA Milsbeek overspringt als hij (zij?) uit het beeld loopt. De constanten op de diverse plaatsenhebben ook Voor 3 1/2 Disk wordt de prijs met f 10, - verhoogd. Met garantie en servicekaart en incl. B.T.W. een functie, die duidelijk wordt als het program ma loopt; bestudeer ook de LINE-opdracht aan het begin. Onbekende maker/ster, hartelijk dank, en hopelijk tot een volgende inzending?
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 -9- HCC-dagen: gemengde gevoelens
Twee dagen verkoopge Tijdens - en rond - die HCC-dagen goed en slecht nieuws. Om te beginnen: weid, twee dagen praten, zijn er dit keer ook een aantal wel heel Philips stopt met MSX. Men heeft nog geruchtwekkende zaken voorgevallen, de nodige machines op voorraad, maar praten en nog eens praten. die rechtstreeks verband houden met de productie voor Nederland is stilge Uw redactie is - zoals ie MSX. Vandaar de gemengde gevoelens, legd. Met als uitzondering de NMS der jaar - na de HCC-da die we in de kop al vermeld hebben. 8280, die voor video-doeleinden be gen ietwat uitgeteld. Boei Maar eerst: het gewone beursverslag. stemd is. Oftewel, Nederlands enige end was het allemaal wel, Het vuurwerk volgt daarna... MSX-hardware producent trekt zich te rug van de markt. het gekrioel van de massa's Wij hadden dit keer eens een wat rusti op koopjes jagende compu ger stand uitgekozen. Stonden we ande De redenen voor deze beslissing zijn le teraars. Maar het laatste uur re keren op de markt, dit keer hadden gio, maar uiteindelijk is onze conclusie werd het wel erg hectisch, we een fraaie stand, in het minder la dat Philips zich op de PC-markt wil gaan toen de stunters elkaar let waaiige deel van de Juliana-hal. Tegen concentreren. De voortekenen waren al over ComNet, waar men zo te zien goe een tijdje zichtbaar, zo was het feit dat terlijk probeerden te over de zaken deed. Overigens, we vrezen dat men op de Firato geen nieuwe modellen schreeuwen. Met mega heel wat lezers ons niet gevonden zullen introduceerde wel veelzeggend. foons nog wel! hebben, daar we noch in de catalogus, noch in de ComNet informatie-termi Leve MSX! nals onder de juiste naam vermeld wa ren. Waarschijnlijk zal men niet zo snel Maar nu het goede nieuws! Het is bijna op de gedachte gekomen zijn om ons on honderd procent zeker dat een ander der de naam 'Tijl' - de uitgever van bedrijf de MSX-fakkel zal overnemen. MCM - te zoeken. En hoe! Wie op de HCC-dagen goed heeft rond Druk gekeken zal één enkel Japans MSX'je hebben ontdekt, dat een grafisch heel Desondanks hebben we met heel wat le bijzondere demo draaide. zers een babbeltje kunnen maken. Op zich niets schokkend, zo'n enkel Ja Vooral Lies Muller - die Lezers Hel pans machientje, waarop een hele serie pen Lezers voor haar rekening neemt - gedigitaliseerde beelden van ontklede had het knap druk. Opvallend was het Japanse schonen voorbij trok. Ietwat aantal MS-DOS'sers, dat zo langzaam vrouw-onvriendelijk, maar dat is iets maar zeker de onze nieuwe formule be wat we in Japan wel vaker tegenkomen. gint te ontdekken. Sommige van de Japanse spellen die we Voor ons bestaat zo'n HCC-gebeuren onder ogen krijgen zijn bijna pornogra altijd weer uit een aantal zaken. Het fisch van karakter, met als pikant detail contact met de lezers is daarbij heel be dat men graagjonge schoolmeisjes in de langrijk, maar de gesprekken die we in hoofdrol ziet. de wandelgangen voeren met allerlei bedrijven zijn zo mogelijk nog belangrij Dat enkele machientje echter is de eer ker! Gesprekken die natuurlijk over al ste vertegenwoordiger in Europa van lerlei nieuwe zaken gaan, en daarvan MSX2-plus, een uitgebreide versie van waren er genoeg op de HCC-dagen. MSX2. In Japan zijn deze apparaten pas enkele weken op de markt, en techni Een deel van die ontmoetingen zullen sche gegevens hebben we nog niet onder ongetwijfeld uitmonden in allerlei tests, ogen gekregen. in de komende nummers. Zo hebben we Wel hebben we geruchten gehoord, om een wel heel fraaie - en betaalbare - trent een MSX-Basic versie 3.0, meer muziek-kaart voor PC's ontdekt. Ook dan tienduizend kleuren, en ga zo maar aan software is er heel wat aardig mate even door. riaal bekeken, waar we zeker op terug komen. Het zij zo, zal u denken. Dat er in Japan al tijden MSX-machines uitkomen die MSXdood? allerlei mogelijkheden hebben die wc TIJDENS EN ROND DE hier, in Nederland, nog nooit gezien HCC-DAGEN HEEL WAT Maar verreweg de belangrijkste nieuw hebben, dat is een bekend feit. COMMOTIE tjes komen van het MSX-front. En, zo Dit keer gaat daar echter verandering in als men dat wel eens wil brengen, er is komen!
MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 10- _ c
Nieuwe standaard koop zou zijn was geheel verlaten. Pas de M-Basic compiler. Inderdaad, een op zaterdag bereikten ons verhalen dat MicroSoft Basic compiler, maar dan wel Er zijn zeer vergevorderde plannen om het NOS-journaal gesproken zou heb eentje die in 1981 of daaromtrent het le die nieuwe MSX-standaard naar Euro ben over een inval bij een software-be venslicht heeft aanschouwd. Absoluut pa te halen, om te beginnen naar Neder drijf dat spellen op CD zou verkopen. geen MSX compiler, dus. Allerlei za land. En dan niet in de vorm van J apan ken, zoals LOCATE, SCREEN en der se machines, met alle eigenaardigheden Politie-invallen gelijke ontbreken. Het werken met be die daar aan kleven. standen is ook al niet conform de MSX Men zal speciaal voor Europa MSX2- Als computerblad heb je natuurlijk zel standaard, in deze antieke M-Basic. plus computers laten bouwen, met En den met politie-voorlichters te maken, En hoewel er op zich wel mouwen aan gels toetsenbord etcetera. Bovendien maar uiteindelijk hebben we zondag al die verschillen te passen zijn, is dat ze kunnen we meerdere modellen - mo toch wat informatie kunnen inwinnen, ker geen werk voor iedereen. gelijk zelfs van verschillende fabrikan onder andere bij Paul van Aacken, de ten - verwachten. man achter Eurosoft. Hij vertelde ons Ook de gebruiksaanwijzing vonden we dat de donderdag voor de HCC-dagen iets ondermaats: een bestandje op de Al dat fraais, zo is ons beloofd, zal in in alle vroegte er invallen hadden plaats disk dat eenmaal afgedrukt nauwelijks maart in de winkels verkrijgbaar zijn. En gevonden op een aantal plekken - on twee pagina's A4 opleverde. Eén van die voor prijzen die niet eens tegen hoeven der meer zijn woning en die van een aan beide paginaatjes was dan nog gevuld te vallen! De eerste test-modellen zullen tal van zijn medewerkers - waarbij al met een summier overzicht van de mo heel binnenkort hier op de redactie be les, maar dan ook alles, in beslag gelijke foutmeldingen ook. schikbaar zijn, zodat we u in het volgen genomen was. Hardware, software, ad Dat leverde op zaterdag een op zich de nummer - dat eind januari zal ver ministratie, voorraden, noem maar op. boeiende discussie op, tussen hoofdre schijnen - van de hoed en de rand kun Een politiemacht van zeventig man dacteur Wammes Witkop en heren van nen vertellen. heeft daarbij onder meer tweetal vol de HCC MSX GG. Die bleken in twee strekt onschuldige MSX-machines van kampen verdeeld, namelijk zij die von MSX harddisk de redactie gevangen genomen, die Eu den dat een beetje computer-hobbyist rosoft voor de laatste testen even van dan toch zelf even de nodige extra ML Eveneens bij Sparrowsoft zagen we de ons geleend had. We zijn benieuwd routines bijschreef en aan de gecompi eerste MSX-harddisk in bedrijf, zoals wanneer we onze electronische mede leerde programma's knoopte, en diege die binnenkort op de markt zal komen. werkers mogen bezoeken... nen die - heel wat reëler - de proble Dit keer schijnt het dan eindelijk te ge men inderdaad inzagen. beuren: de MSX harddisk. Alweer, prij Na die invallen was er natuurlijk weinig zen etcetera zijn nog niet exact bekend, meer om op de HCC-dagen te introdu Hoe dan ook, het geheel is uitgemond in maar het werkt als een trein. Ook hier ceren, voor Eurosoft. Ze zijn maar thuis een toezegging dat men diegenen die in bij geldt dat we de test-exemplaren bin gebleven, om eens met hun advocaten te problemen komen met deze compiler nen enkele weken verwachten, zodat we overleggen. Want het waarom van die zal ondersteunen. Men zal trachten do u er in het eerstvolgende nummer een invallen, dat is niet helemaal duidelijk. cumentatie te verkrijgen en bovendien gedegen test in kunnen aanbieden. En daar wisten de vele telefoontjes ook met bibliotheken proberen de in dit M geen klaarheid in te brengen ... Basic ontbrekende commando's en CD-S functies alsnog te implementeren. We MSX-compilar? zijn - een beetje sceptisch - be Die letters staan voor CD-Sequential, nieuwd. een systeem waarbij men programma's In het vorige nummer wisten we te mel op CD zet in analoog formaat. Oftewel, den dat er tijdens de beurs een heuse Wie zich tijdens de HCC-dagen de disk de CD-speler wordt als super-cassette MSX-Basic compiler - van MicroSoft heeft aangeschaft - of wie dat alsnog recorder gebruikt, met hele korte laad - te koop zou zijn. De MSX-gebrui overweegt, want ondanks onze kritische tijden. kersgroep binnen de H CC had hier de kanttekeningen is dit wel de enige echte Elders in dit nummer vertellen we u dat hand op weten te leggen. Gelukkig hiel Basic-compiler die bij ons weten op deze CD-Sequential - die al maanden den we ook een slag om de arm, want ge MSX draait - kan via telefoon 072- terug werd aangekondigd - nu einde zien hadden we deze compiler op dat 338228 de HCC MSX GG bereiken voor lijk klaar is. Eurosoft zou de CD-S tij moment nog niet. Dachten we ... nadere informatie omtrent deze compi dens de HCC-dagen voor het eerst aan ler. Voor ondersteuning kan men daar het publiek tonen. Dat bleek dus niet helemaal waar te zijn. ook terecht, zo heeft men ons beloofd. De aangeboden compiler - die door de Wie op de beurs echter naar de glim MSX GG van de HCC voor f 99,- ver mende software-CD'tjes voor MSX op kocht werd - bleek wel degelijk een zoek is geweest, die is van een koude oude bekende. Met de nadruk op het kermis thuis gekomen. Niets te vinden, woordje oud, want de disk die voor die de stand waar dit nieuwe systeem te prijs van eigenaar verwisselde bevatte
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 -11- sa;
Keyin: nieuwe actie!
In Basic kunnen we bijna al Met Keyin zijn dergelijke zaken voor gen - zoals het regelnummer - tenein les. Maar wat bijvoorbeeld taan zonder enig probleem wel moge de pas daarna: lijk. Het is een machinetaal-program KEYIN < stringvariabele > tot nog toe onmogelijk was, ma, verpakt in een Basic-lader, waar als commando in het programma uit te dat was het veranderen van mee u een nieuw sleutelwoord aan het voeren. Overigens, na KEYIN mag wil een programma terwijl het MSX Basic-repertoire toevoegt. En dat lekeurig welke string-expressie gebruikt uitgevoerd wordt. Mogelijk commando heet: KEYIN. worden. lijkt u dat niet zo nuttig, om Keyin is het product van één van onze Spelen een runnend programma trouwe lezers, de heer F. Semplonius uit aan te kunnen passen, Zoetermeer. Onze hartelijke dank voor Maar volgens ons is er nog veel en veel maar niets is minder waar. dit heel slimme stukje programmeer meer mogelijk met Keyin. In feite kunt Om een voorbeeld te ge werk! u met Keyin alle regels der program ven: stel, dat u een pro In feite kunt u via Keyin alles doen wat meerkunst overtreden, u maakt zo im u normaal gesproken via de editor ook mers 'self-modifying code'. Program gramma wil maken dat een kunt, maar dan onder programma-be ma's dus die zichzelf tijdens de uitvoe wiskundige functie op het sturing. En met dezelfde regels, want ie ring veranderen. scherm grafisch weergeeft. dere programma-regel, die u met Keyin Enerzijds een levensgevaarlijk spelletje Dan zult u wel degelijk die aanmaakt, dient natuurlijk wel van een - voor het programma dan - want een functie op de één of andere regelnummer voorzien te worden. denkfoutje leidt tot de meest onbegrij pelijke problemen. Maar anderzijds, het manier in het programma Wat ook kan is Keyin in de direct-mode biedt een schat aan nieuwe mogelijkhe moeten kunnen opnemen. gebruiken. Op het eerste gezicht lijkt den. Data-regels aanmaken, even een Tenzij u er geen been in ziet dat niet zo nuttig, maar op die manier ander gosubje gebruiken, noem maar om eerst het programma te kan men een programma editten zonder op. wijzigen en dan weer op te dat men daarbij meteen de inhoud van de variabelen kwijt raakt. Een prima Een veilige manier om dit te gebruiken starten. programmeurs-hulpje dus, in de laatste is natuurlijk alleen maar regels verwij debugging-stadia. deren, want dat is ook mogelijk. Een programma even kleiner maken onder Opgepast het runnen. Eventueel weer gevolg door een heel Wat Keyin natuurlijk niet kan is de regel speciaal soort merge, want natuurlijk die op dat moment wordt uitgevoerd kunt u stukken Basic - in ASCII - van wijzigen. Dat is volslagen onmogelijk, er disk of tape inlezen in middels Keyin in onstaat in dat geval een 'ongedefmieer het lopende programma opnemen. En de' toestand die er in de praktijk bijna zo zijn er nog wel wat grappen en grol altijd toe zal leiden dat uw computer op len denkbaar. tilt slaat. Wat ons betreft, dit huzarenstukje van de heer Semplonius lijkt ons een heel Maar wat natuurlijk weer wel kan is aardig programmeurs-speeltje. We wil Keyin onder programma-besturing ge len hem bij deze nogmaals heel hartelijk bruiken. Stel, dat u inderdaad een func d~ken voor dit slimme stukje code, wat tie wil kunnen invoeren, dan let niets u heel onverwachte mogelijkheden biedt. HANDIG MSX-BASIC om met INPUT die functie door de ge EXTRAATJE bruiker in te laten tikken en vervolgens Speel er eens mee, en laat ons de resul er zelf nog verdere zaken aan toe te voe- taten bekijken. We zijn benieuwd! , I 10 REM KEYIN 0 an een programma. Plaats het v 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine 0 olgende statement in het Basic pr 30 REM -Door: F. Semplonius, Zoeterme ogramma:" 54 er 0 60 PRINT: PRINT "KEYIN
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 12- rwijderen kan door alleen het rege 3,72,C9,FE,CC,20,0D o lnumner te · geven. 11 76 380 DATA E5,D7,FE,49,20,05,D7,FE,4E,2 80 PRINT lIDoor straks
MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 13- ·u
Dos Boss: baas in eigen computer
Het Disk Operating System Over DOS, het besturingssysteem van Zoeken - familiair DOS genoemd - de Personal Computer, horen we zelden iemand met enthousiasme spreken. Een Dit zijn in feite gewone DOS-zaken, van onze PC'tjes, XT'tjes en noodzakelijk kwaad, is de mening van maar dan wel aantrekkelijker gepresen AT'tjes is zeker geen ge velen. Deze weerstand tegen DOS is er teerd. De directory-structuur bijvoor makkelijke in de omgang. de oorzaak van, dat talloze gebruikers beeld wordt zo een stuk duidelijker. Een wat kortaf type, een bij lange na geen optimaal gebruik ma DosBoss biedt daarbovenop nog wat programma van weinig ken van commando's die handig of zelfs mogelijkheden die verder gaan dan onmisbaar zijn bij het computerbeheer. DOS. woorden. Vandaar dat we Gevolg is, dat deze gebruikers zich een Vanuit het tweede venster, dat de in DosBoss, een hulpprogram hoop extra werk op de hals halen en houd van de actieve (sub)directory ma dat DOS voor de gebrui soms zelfs onherstelbare fouten maken. toont kunnen bestanden worden beke ker een stukje socialer De moeilijke manier om dit op te lossen ken of geëdit. Ook worden hier bestan maakt, met interesse heb is een cursus volgen of dikke handleidin den gemarkeerd die verder bewerkt gen doorploegen. Een makkelijke ma moeten worden. ben bekeken. Onze conclu nier wordt geboden door het program Het derde venster is het zogeheten ac sie: vooral voor de beginner ma DosBoss. DosBoss plaatst zich tus tie-venster, van waaruit gezocht kan een prima idee, zo'n Dos sen de gebruiker en DOS in en bestuurt worden naar bestanden met behulp van Boss. zodoende als het ware het besturings wildcards. Ook kan naar het voorkomen systeem. van een stuk tekst worden gezocht. Ge Kort samengevat geeft DosBoss een selecteerde en gemarkeerde bestanden overzicht van de directories en presen worden opgevoerd in het laatste ven teert het de DOS commando's netjes in ster. Deze bestanden kunnen vervolgens menu's gerangschikt aan de gebruiker. verder worden bewerkt, bijvoorbeeld Vervolgens assisteert het bij het uitvoe copiëren of verwijderen. Deze lijst met ren van deze commando's. bestanden kan gesaved worden voor la DosBoss is ontwikkeld door Torpedo ter gebruik. Software in Groningen en is Nederlandstalig. Dat houdt in dat de Pull-down menu's DOS commando's in het Nederlands vertaald zijn, behalve een paar waarvan Verdere DOS-handelingen worden uit het Engels al ingeburgerd is, of waar gevoerd via een menu van het pull-down voor men kennelijk geen doeltreffende type, wat wil zeggen dat bovenaan het vertaling kon vinden. scherm een aantal hoofdmenutitels staat, van waaruit men lijsten met com DOS manager mando's naar beneden kan laten rollen (zie figuur 1). Dit zijn voor een groot Na het uitvoeren van de installatie-pro deel de eigenlijke DOS-commando's, cedure is DosBoss vanuit de root direc naar onderwerp of soort in zes groepen tory op te roepen. In het openingsmenu gerangschikt. Deze groepen zijn: Schijf, vinden we het belangrijkste onderdeel, Directory, Bestand, Menu, Systeem, In de DOS manager, van waaruit we de stallatie. huishoudelijke taken die bij computer Stel, dat we een schijf in de A-drive wil gebruik horen kunnen uitvoeren. Figuur len formatteren. We openen dan het 1 laat het werkscherm van de DOS ma hoofdmenu Schijf en kiezen format. Als nager zien. Dit scherm is in vieren ge we gewoon in DOS werkten zouden we deeld, waarbij het eerste venster de di in dit geval dus het hele woord 'format' rectory-boom weergeeft. Met de cursor moeten intypen. Bovendien zouden we kan hier doorheen worden gelopen, zo nog moeten bedenken of opzoeken wel kiest men met welke (sub)directory of ke switches we kunnen opgegeven om directories verder gewerkt gaat worden. de manier van formatteren te beïnvloe• De inhoud ervan wordt in het scherm den. DosBoss daarentegen geeft na het eronder getoond. format-commando een invulformulier Er kan informatie over het systeem en waarop deze wensen gespecificeerd alles wat daar aan programma's en be kunnen worden (zie figuur 2). standen opstaat worden opgeroepen, Vervolgens wordt het commando uitge ORDE OP MS-DOS ZAKEN zoals grootte en aanmaakdatum van een voerd, waarbij het normale DOS STELLEN file, beschikbare ruimte op disk, enzo scherm te zien is. De boodschappen die voorts. DOS dan geeft, zijn natuurlijk niet in het
MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 14- .a
deze informatie kan het programma heel goed van pas komen bij het leren begrijpen van DOS. De handleiding zou wel iets overzichte lijker van vormgeving mogen zijn. Daar staat tegenover dat de uitleg helder is, zij het soms wat beknopt. Voor aanvul ling op de handleiding kan men echter weer heel goed bij het helpprogramma terecht.
Conclusie De èchte DOS-expert zal zich ook wel zonder DosBoss kunnen redden. Voor deze groep gebruikers kan het een ver Figuur 1 hoging van het bedieningscomfort bete kenen. Voor de categorie die zich niet al Nederlands vertaald, tenzij men een Ne den opgenomen. Vanuit deze lijst zijn te ver in het besturingssysteem van hun derlandstalige DOS-versie gebruikt. die commando's later weer snel op te computer kunnen of willen verdiepen is Als het formatteren gebeurd is, kan men roepen. DosBoss een uitkomst. Mede door de met de spatiebalk terug naar DosBoss. Verder kan DOS Expert meerdere gebruikersvriendelijkheid van dit pro commando's samenvoegen tot een ma gramma zullen ze meer uit DOS kunnen Menu cro. Handig is verder nog de mogelijk halen dan ze wellicht hadden verwacht. heid de cursor omhoog te laten lopen, Als het verblijf in DOS slechts dient Op deze manier zijn DOS-commando's wat in DOS niet kan. voor wat simpele verrichtingen - zoals gemakkelijk uit te voeren. Ook enkele even een directory oproepen - is het handelingen, die normaal in DOS alleen Help natuurlijk wat omslachtig om daar een indirect, via meerdere commando's, uit speciaal programma voor in te schake te voeren zijn, heeft DosBoss vereen Aan de uitgebreide help-functies van len. voudigd. Een voorbeeld hiervan is het DosBoss mogen we wel enige prijzende Moeten er echter meerdere karweien in verplaatsen van een subdirectory naar woorden wijden. Tijdens het werken DOS opgeknapt worden, dan is Dos een andere directory. met de DOS manager verschijnen al re Boss hierbij een goede steun - zeker als DosBoss houdt rekening met de DOS gelmatig toelichtingen in beeld. Daar er commando's met een ingewikkelde versie die op de computer is geïnstal• naast is er natuurlijk algemene informa- syotax in het spel zijn. leerd. Op het invulformulier zullen we dus geen opties vinden die in de betref fende versie niet voorkomen.
Vanuit DosBoss kunnen ook andere programma's worden opgeroepen. Hiervoor kan een menu worden samen gesteld van de programma's die aan boord zijn. DosBoss zit na het opstarten van zo'n programma zelf nog in het ge heugen, maar als we deze ruimte ook nodig hebben, is het bereid zich beschei den terug te trekken om na afloop weer klaar te staan.
DOS Expert
In het startmenu vinden we naast de Figuur 2 hoofdmoot DOS Manager nog enkele extra programma's. Naast de Rekenma tie over de programma-onderdelen te DosBoss is te gebruiken op PC's en chine, welks functie we hier niet hoeven krijgen via een functietoets. Als deze in compatibelen met minimaal één harde toe te lichten, treffen we DOS Expert gedrukt wordt na keuze van een menu schijf en één diskettestation en werkt aan. Met dit onderdeel werken we op onderdeel krijgen we hier specifieke uit onder DOS-versies vanaf 2.11. De prijs, een vrij normaal uitziend DOS scherm. leg over met goede voorbeelden. exclusief f 6,- verzendkosten, bedraagt DOS Expert biedt echter een aantal mo In DOS Expert kan na intoetsen van een f 234,-. gelijkheden om soepeler met DOS te commando, uitgebreide uitleg over dit werken. Zo kunnen de laatste honderd commando opgeroepen worden, ook Verdere informatie: commando's die gegeven zijn - inclu weer met voorbeelden. Alles bij elkaar Torpedo Software sief alle parameters - in een lijst wor- dus een uitgebreid hulppakket. Door Telefoon: 050-141576 of 138313
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 15- Open Kaart
In deze rubriek wordt de we reld van de PC-uitbreidings kaarten nader bekeken. En dan niet zozeer wat er aan kaarten verkrijgbaar is, maar meer de technische kant ervan. Wij op de redac tie stuiten namelijk vaak op kaarten met talloze dipswit ches, zonder dat we precies weten wat ze doen. Behalve die dipswitches - kleine tui ;-- melschakelaartjes, meestal acht op een rij - kan men ook nog de zogenaamde 'jumpertjes' aantreffen, een variant hierop. En die geven precies dezelfde proble men: wat doet het a"emaal? Deze rubriek moet daar een oplossing voor bieden; van alle populaire - en minder Deze keer besteden we aandacht aan lijk een kloon - ook kaarten worden ge populaire - kaarten gaan een aantal seriële en parallelle uitbrei copieerd - van een andere kaart, dan we uitzoeken wat die dips dingskaarten. Deze kaarten zijn in iede zal de positie van de switches en jum witches, jumpertjes en an re PC te vinden, in vele soorten en ma pers ook overeen komen. Vandaar ook dere zaken precies beteke ten. Met behulp van een seriële poort dat we hier geen merken of typenum nen en hoe ze ingesteld kunnen randapparaten zoals een mo mers vermelden, die zeggen bij deze dem worden gebruikt, de parallelle kaarten - die meestal uit Taiwan af kunnen worden. kaart wordt gebruikt om een printer op komstig zijn - niet zoveel. aan te sluiten; dit gaat via de zogenaam de Centronics-specificatie, vandaar dat SeriallPara"el Adapter ook nog wel eens de naam Centronics interface wordt gebruikt. De eerste kaart die wordt behandeld is een zogenaamde duo-kaart. Deze kaart Omdat de kaarten in diverse smaken bevat behalve een 9-pins seriële uitgang worden geleverd, is het wel oppassen of ook een 25-polige parallelle printeruit dit artikel ook uw kaart beschrijft. Een gang. De kaart is kort, en heeft twee kaart heeft meestal niet zoveel verschil jumperblokjes met elk vier jumpers aan lende kenmerken, al zegt de plaats van de achterkant. de jumpers erg veel. Is de kaart name- Het bovenste jumperblokje (Jl) be-
SWl SW3 Effect SW2 SW4 Effect
UIT UIT poort 1 uitgeschakeld UIT UIT poort 2 uitgeschakeld UIT AAN poort 1 3E8-3EF UIT AAN poort 2 2E8-2EF AAN UIT poort 1 3F8-3FF AAN UIT poort 2 2F8-2FF AAN AAN niet in gebruik AAN AAN niet in gebruik
SWS SW6 Effect SW7 SW8 Effect
UIT UIT IRQ niet aangesloten UIT UIT IRQ niet aangesloten UIT AAN poort 1 IRQ3 UIT AAN poort 2 IRQ3 AAN UIT poort 1 IRQ4 AAN UIT poort 2 IRQ4 PC, XT EN AT AAN AAN niet in gebruik AAN AAN niet in gebruik' HARDWARE-CONFIGURATIE Tabel 1. Dip-switch instellingen voor dubbele RS23~ kaart.
MSX/MS-DOS Computer MagazIne nummer 27 - december 1988 - 16- Nieuw van Borland via stuurt de seriële poort, het onderste Sotha! State Of THe Art jumperblokje (J2) bestuurt de parallel programmeertalen & toa Is le poort. Met deze jumpers kan worden Sotha specialiseert zich op steeds meer vak ingesteld welke communicatiepoort de gebieden, Uit de Sotha kaart moet zijn, te weten COMl of Software Catalogus COM2, respectievelijk LPTl of LPT2. ditmaal een selectie In beide gevallen dienen de onderste uit de geavanceerde twee jumpers verbonden te zijn om de programmeer talen, tweede poort (COM2, LPTI) te selec Nieuwe producten of updates Sotha teren, zijn de bovenste twee jumpers levert ze snel en verbonden dan is de eerste poort officieel De cata (COMl, LPTl) geselecteerd. logus bevat ook véél extra tools Het Sotha assortiment, voor RS-232 Adapter wie écht wil kunnen kiezenl De nu volgende beschrijving heeft be trekking op een RS-232 uitbreidings Turbo Pascal 5.0 Zowel voor beginner als voor de Pascal prof biedt Turbo kaart, die in beginsel één RS-232 poort Pascal 5.0 ongekende, nieuwe mogelijkheden, Geavanceerd, professioneel GeYntegreerde debugger (met o,a: step en trace bevat. Door het plaatsen van wat extra faciliteiten, expressie evaluatie, 21 permanente chips, is het mogelijk om een tweede en origineel, Absoluut beste Pascal, al wéér verbeterd! breakpoints), Overlay's & EMS support, 80x8? emulatie RS-232 poort te creëren. De kaart heeft en support externe debuggers, Combinatie met Turbo één blokje met acht dipswitches, waar 5.0 nieuw f 299.- Debug/Asm als Professional Pascal, (combi & update bell) van de instellingen in de tabell kan wor den afgelezen. De switches 1 en 3 bepa Turbo Debugger/Assembler is een combinatie pakket Turbo Debug/A van excellente Borland kwaliteit Bevat de Turbo len het I/O-geheugenadres van de eer Ideaal leermiddel en professio Assembler; MASM compatible, 5 x sneller, syntax ste poort, de switches 2 en 4 bepalen het neel gereedschap,1 00% checking, ideaal voor ASM-beginners, het einde voor 1I0-geheugenadres van de tweede MASM 4,5,5,1 compatiblel profs, Turbo Debugger; volledige symbolic, souree poort. Met switches 5 en 6 respectieve level debugger, ondersteunt Turbo C, Turbo Pascal, nieuw lijk 7 en 8 wordt de interruptkeuze voor f 299.- Turbo Basic & Turbo Assembler, zéér krachtig! de eerste en de tweede poort gemaakt Wellicht het meest gewaagde programmeertaal project (IRQ3 of IRQ4). Turbo Prolog 2.0 van Borland, De 5GL taal Pro log in een snelle Vi~de generatie programmeer gebruikersvriendelijke PC/AT of PS/2, Nu uitgebreid: Serial/Paraliel Adapter taal, met de gerenommeerde Turbo Prolog 2.0 is 25% sneller dan zijn voorganger, Borfand user-interface, biedt nu externe DataBase ondersteuning, sterk Een korte andere duo-kaart, die twee verbeterde Graphics, flink uitgebreide documentatie, en 2.0 nieuw f 299.- veel inhoudelijke uitbreidingen, (update bel!) RS-232 poorten en twee printerpoorten kan besturen, heeft slechts vier dipswit C grenzen worden opnieuw verlegd, Turbo C 2.0, Wéér ches op één blokje, waarmee de diverse Im;Pl.' sneller, geintegreerde debugger en support van externe poorten kunnen worden in- of uitge Nieuwe versie, veel uitbreidin debuggers zoals Turbo Debugger, uitgebreide en schakeld. Switch 1 bestuurt COMl, gen, sneller op ieder gebied, snellere graphics, long doubles, editor met EMS support, switch 2 bestuurt LPTl, switch 3 be integreert debugging en com snellere linker, kan nu ook .COM files aanmaken, Turbo patibiliteit C in combinatie leverbaar met de Turbo Assembler/ stuurt LPT2 en switch 4 bestuurt Debugger als Turbo Professional C (combi & update COM2. Staat een schakelaar op OFF 2.0 nieuw f 299.- bell) dan is de betreffende poort uitgescha keld, staat deze op ON dan is de poort ,.iOf"'AIJSOTHA SOFTWARE.. ingeschakeld. _ SOTH~ CATALOGUS STATE OF THE ART MG-150 Monographics-kaart _.- --'_ =--..... ~M SOFTWARE Ondanks wat de naam doet vermoeden, ~ AMSTERDAM -BRUSSEL-NEW VORK r. ~ ~ ..':':'rbautstr 135-139,1097 DN Amsterdam hoort deze kaart toch in dit betoog over /:, ~~~020-252749/256831/932838 ilO-poorten thuis. Dit komt omdat de / (s vp a • ~ ~ ~ --!ax: 020-930555 kaart, naast een monochrome video-in / Ja, slu ankrUisen ' .iI•••• r='// 0 het un u mij' en tnvu//en"') "rj/:.n~.,;;;;. terface, ook een parallelle printerpoort o pakker -..to:.LImrn.~ ~ / Uw soft ' _"""".,"" bevat. Deze printerpoort kan naar keu o mi ware Cat ze als LPTl of LPT2 worden geconfigu Sotha, software speCialist / morrnatie OVe alogUs reerd, met behulp van de twee jumpers op vele gebieden / m/ ijn naam r de categOfie aantal .Tl en J2; deze jumpers zijn boven aan de / na:~tunct/e ~~ voorkant van de kaart te vinden. Ver / / ad,res bedrijf ~ bind van zowel .Tl als J2 de pennen 1 en /postc;, ~ / te/eta Plaats'~ 2 om de printer als LPTl aan te kunnen / on/tst ~
sturen, verbindt van beide jumpers de / 70634 ,orde'S ' 7000 /lA A / pennen 2 en 3 om de printer als LPT2 ( 20. :s' IhSterrJafh aan te kunnen sturen. ~ I
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 17- Eerste Hulp Bij Overleven
Avonturiers, ruimtebonken, en wonderschone prinses op zoek gaan F19 Stealth Fighter - althans dat is de tijdreizigers en laser-kanon naar dat ene, specifieke voorwerp dat voorlopige werktitel. Exacte release da haar vader van een wisse dood kan red tum is nog niet bekend, maar wordt waar niers, wie vinden er nu den. Het programma belooft heel wat en schijnlijk eind december. Een demo ver geen baat bij MCM's Eerste eerlijk gezegd is de prijs er dan ook naar; sie is ons reeds getoond en zowel de joys Hulp Bij Overleven? een dikke 120 gulden moeten voor dit tick wiebelaar als ondergetekende zijn Geheime passwords, slim pakket neergeteld worden. diep onder de indruk. De EGA beelden me trucs, zelfs POKE's om zijn fantastisch, de bewegingen zijn vloei Een ander pakket dat ongeveer nu lever end en het toestel laat zich perfect bestu vals te spelen, dat alles baar moet worden is Manhunter: New ren. Als er ooit een kandidaat geweest is kunt u in deze rubriek le York. Geschreven door Dave, Dee Dee om MicroSoft's Flightsimulator naar de zen. Maar, om de E.H.B.O. en Barry Murry, de auteurs van het klas kroon te steken dan is het dit product wel. te kunnen schrijven moet sieke Broderbund wargame The Ancient Alhoewe~ het is natuurlijk maar afwach de redacteur van dienst wel Art ofWar, is Manhunter: New York een ten hoeveel vlieggenot er nu echt in zal naargeestige en sombere toekomstvisie zitten. Zoveel kun je nu ook weer niet tes uw hulp hebben. Stuur in, op het leven op onze planeet. Manhunter ten aan een voorlopige demo versie. die kaarten en verslagen speelt zich af in de niet al te verre toe Spannend! Tot die tijd zal ik persoonlijk van verre reizen door Com komst en heeft als centraal motief het le meer dan genoeg plezier beleven aan de puterland. ven van een detective in New Y ork, zo'n vernieuwde versie van de oorspronkelij twee jaar na een invasie van buitenaard ke Flightsimulator van MicroSoft. E.H.B.O. is het laatste - of eerste - toe se wezens en de daaropvolgende bezet vluchtsoord voor diegenen onder ons die ting van onze planeet. Aangenomen door Sorcery het ook allemaal niet meer weten. Bij het buitenaardse dictatoriaat moet de de E.H.B.O. kan men terecht voor informa tective menselijke activiteiten doorlich Het nu reeds enige jaren oude Sorcery - tie over adventure games, tips voor en ten, de handel en wandel van diverse ver voor MSX - van Virgin Software houdt over spellen én andere wetenswaardighe dachte personen natrekken en eventuele nog steeds de gemoederen bezig. In het den. Uw tips zijn altijd welkom onder het subversieve acties rapporteren. verleden heb ik daar vele kolommen over motto: Helpt Uw Mede-computer Het persbericht van Sierra over dit ad geschreven, er is zelfs een kaart gepubli Mens! venture doet het beste vermoeden. Zo ceerd, maar een echte oplossing voor de schijnt Manhunter gebruik te maken van problemen rond dit programma is nooit Sierra Online windows en split screens. Daarnaast heb gevonden. Er zijn twee versies van dit je 'third person perspective (for scenic programma in omloop, de eerste is door Nieuwe titels van Sierra OnLine zijn in de overviews )' en 'fust pers on perspective Virgin zelf in omloop gebracht, nummer winkels te verwachten tegen de tijd dat je (for one-to-one confrontations)'. twee is door het vorig jaar ten onder ge dit leest. Met name King's Quest IV moet Tenslotte even in vogelvlucht de nog te gane Nederlandse softwarehuis Aacko dan leverbaar zijn. King's Quest IV is een verwachten Sierra titels. Leisure Suit soft verspreid. Sorcery is een zeer moei waarlijk gigantisch vervolg op de uitste Larry IT, voluit Leisure Suit Larry 11 - lijk, uitgebreid arcade advent ure, waarin kende reeks King's Quest adventures. Gi Looking for Love (In Several Wrong Pla je als tovenaar een hele hoop actie moet gantisch in ieder opzicht, het pakket ces) - geheten wordt in Europa pas in ondernemen om het spel uit te spelen. schijnt negen 5.25 inch schijven te tellen, januari 1989 verwacht. Het eerste kwar Eén van de vele dingen die je moet doen boordevol ouderwets Sierra adventure taal van 1989 bieden eveneens Police is deuren openen, om naar een volgend plezier. King's Quest IV: The Perils of Quest IT - The Vengeance, Space Quest veld te komen. En daar treden nu juist RoselIa voegt, als we Sierra mogen gelo III - The Pirates ofPestulon en tenslot problemen op. Om een deur te kunnen ven, een nieuwe dimensie aan adventures te Gold Rush. openen heb je een bepaald voorwerp no toe, door middel van 3D animatie gekop dig dat je elders in het spel kunt vinden. peld aan een nieuw 'graphics systeem' - F19 Nu is het vervelende dat één van de twee wat ik me daar dan ook bij moet voorstel versies een bug bevat: het is op geen en len. Het adventure speelt in 'real time', Voor de vluchtsimulatie liefhebbers valt kele manier mogelijk de verticale deuren wat betekent dat, terwijl jij nadenkt over er tegenwoordig genoeg te genieten. te openen, zelfs niet als je het juiste voor je eigen te ondernemen actie, de actie Hebben we net Spectrum Holobyte's werp bij je hebt. Alle pogingen in het ver binnen het spel gewoon doorgaat; het Falcon F16 in de computer mogen stop leden om dit probleem op te lossen zijn programma wacht niet op jouw volgende pen of we worden alweer verblijd door gestrand. Ook de versie van Sorcery wel stap. Kort samengevat moet je in King's het bericht dat MicroProse - de makers ke geleverd wordt op de 30 MSX Hits van Quest IV samen met RoselIa, de heldin van klassiekers als Silent Service en Premium III Distribution schijnt aan dit Gunship - bezig zijn aan een MS-DOS euvel te lijden. Heb je de versie met deze ..------versie van hun Commodore 64 hit Project bug, dan zit er niets anders op dan een SPEL-TIPS VOOR MSX EN Stealth Fighter. De MS-DOS versie is diepe zucht te slaken, het moede hoofd MS-DOS dusdanig verbeterd dat besloten is het tegen de deurstijl te beuken en over te programma een nieuwe naam te geven, gaan tot de orde van de dag.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 18- Poke's 10 SCREEN8: COLOR,O,O vóór december 1987 dan heb je versie 1. 20 BLOAD "TITTLE.PIC",S Een latere datum geeft aan dat je versie Iets wat ik tegenkwam bij het doorneuzen 30 SET PAGE 1,1 3 hebt, dit geldt ook voor de versies V2 van de lezers-enquête formulieren was 40 BLOAD "SCREEN",S (TF)8-12-87. Versie 1 van Elite moet op de herhaaldelijk gemaakte opmerking 50 BLOAD "SPRITES",S geen enkele PC problemen geven, alhoe dat men de poke's begon te missen in 60 SET PAGE 0,0 wel op Tandy narigheid met de joystick deze rubriek. Mea culpa, mea culpa, mea 70 BLOAD "RADX.EXE" besturing kan optreden. Versie 1 kan in maxima culpa, jullie hebben gelijk. Met 80 POKE &HClOB,99: DE sommige gevallen ook de interne klok van ingang van heden zal daar dan ook weer FUSR = &HCOD990 X = USR(X) de PC van slag brengen. In versie 3 zijn aandacht aan geschonken worden. Alt deze problemen opgelost; daarnaast is in hans, voor zover dat in de mogelijkheden Elite versie 3 de moeilijkheidsgraad opge ligt, uiteraard zal enig meedenkwerk van schroefd. mijn dierbare lezers in deze vereist zijn. Een ieder die de bespreking van dit spel In de MSX versie van Elite kunnen een Nuttige poke's zijn niet de poke's die je door onze wiebelende vrind gelezen aantal extra ruimteschepen gevonden oneindige levens geven, maar veeleer de heeft, had gewaarschouwd moeten zijn. worden die niet in de handleiding voor poke's die het mogelijk maken een pro Mijdt Elite, zo was de boodschap! Maar komen. Het indrukken van de F5 functie gramma te gebruiken wanneer het om de heeft het geholpen? Neen, de vragen en toets op je MSX computer geeft aan hoe één of andere reden weigert te functione opmerkingen over Elite blijven binnen lang je al aan het spelen bent. ren. Zoals bekend weigeren een aantal stromen; meer vragen dan tips en opmer In alle versies kun je 'Space dredgers' programma's op Philips MSX computers kingen overigens. aantreffen. Alhoewel deze zeldzaam zijn te draaien, met name de VG8020 is daar E-J.D. v. Vliet stuurde zelfs de complete kom je ze tegen in Galaxy 7, alhoewel een berucht voorbeeld van. handleiding vertaald op, gelukkig niet geen specifteke planeten aan te wijzen Poke -1,170 met het verzoek dat alles te publiceren. zijn waar je ze kunt vinden. Generatie vóórdat je het programma met behulp Het is inderdaad jammer dat de handlei schepen bestaan niet en komen slechts in van de normale laadinstructie laadt wil in dingvan dit grandioze spel niet in het Ne de legendes voor. In tegenstelling tot bij dat geval nog wel eens helpen. derlands gesteld is, het spel is op zich al voorbeeld op Commodore 64 zijn in de Een andere poke waar men baat bij kan moeilijk genoeg zonder de extra taal-bar MSX versie van Elite alle vijf missies - hebben is: riere nog eens te moeten nemen. Ook E of opdrachten - aanwezig. Je moet wel J. heeft het reeds eerder in de kolommen enige uren buiten Galaxy 1 verblijven POKE-l,(NOT(PEEK(-l» AND vermelde Coriolis station gevonden, voordat een missie start. Hoeveel missies &HFO) doch is er eveneens niet in geslaagd het de MS-DOS versie bevat is nog niet be station te betreden. Een ander raadsel kend, British Telecomsoft heeft daar nog Overigens merk ik vaak dat veel pro voor E-J. is dat tijdens een hypervlucht hij niet op geantwoord. gramma's al werken als je de computer opgevangen werd en een blauw hemelli In het kort de verschillende opdrachten opstart zonder de diskdrive (SHIFT toets chaam tegenkwam. Of ik daar iets vanaf - waarbij ik fervent hoop dat onze ge ingedrukt houden terwijl je RESET) of wist! Neen, ik weet daar niets vanaf; ie achte eindredacteur geen aanstoot - op MSX2 computers - de scherm mand anders wel? neemt aan het vakjargon dat ongetwijfeld breedte met het WIDTH commando wij Even bedelen bij Firebird oftewel British zijn pet te boven gaat: zigt in 40. Vooral Engelse programmeurs Telecomsoft hielp me aan de Advanced zijn niet op de hoogte met de eigenschap Elite Players Guide. Toevallig werd deze Opdrachtl: pen van MSX2 en zien vaak een aantal me ook door Marcel Aartsen (Assen Je moet een proto-type schip genaamd dingen over het hoofd. Er niet bij stilstaan delft) toegezonden. In deze gids veel we 'Constrictor' zien te vinden en vernieti dat MSX2 computers met WIDTH 80 tenswaardigheden over Elite, dus we gen. Bij het verlenen van deze opdracht opstarten is er één van. Je zult ervan ver slaan even aan het citeren c.q. vertalen. krijg je eveneens te horen waar het schip steld staan hoeveel programma's opeens Overigens meende Marcel zijn schrijven gestolen is en waar het voor het laatst ge wel werken op je MSX2 computer na het te moeten beginnen met het vermelden signaleerd is. In feite heeft het vanaf de intikken van WIDTH 40. van zijn 'aangeboren aversie tegen com planeet waar het voor het laatst gezien Een andere computer waar in het verle puterbladen'. Het doet me deugd te kun was een 'galactic hyperspace' gedaan. den laadproblemen ontstonden in ver nen constateren dat deze aversie met be Achtervolg het door vanaf dezelfde pla band met compatibiliteit is de Sony HB trekking tot MSXJMS-DOS MAGAZI neet ook een 'galactic hyperspace' te lOP. Programma's als International Ka NE geen opgeld doet. doen en je moet het schip dan binnen een rate, Jetftghter en Alien 8 lopen vast De volgende wetenswaardigheden peur straal van 7 lichtjaren kunnen vinden, ge tijdens het inladen. Het intikken van ik uit de Elite Guide, een logische volgor rekend vanaf de positie waarop je uit de OUT168,240 de is niet aanwezig. 'galactic hyperspace' komt. voordat je het programma normaal laadt Het schijnt dat er twee versies van Elite Tip: de planeet-gegevens met betrekking wil helpen, alhoewel niets gegarandeerd voor de IBM PC bestaan. Over versies ge tot de wereld waar de 'Constrictor' zich wordt. sproken, tegenwoordig levert importeur bevindt zullen vermelden dat er een HomeSoft de MS-DOS versie van Elite 'mean, nasty, vicious ship' - of woorden Rad X-8 met de 5.25 en 3.5 inch disks in één ver van gelijke strekking - te vinden is. pakking, zonder meerprijs. Je kunt op de Dit Radarsoft MSX-programma is in volgende wijze nagaan welke versie je Opdracht 2: trek, zo blijkt uit de lezers post. Het vol hebt: druk de V toets in terwijl je het Vervoer enige Thargoid documenten gende laadprogramma geeft 99 levens zo 'Commander LoadinglSaving Menu' op door een galaxy; zowel galaxy 3 als 7 ko dat één en ander wat eenvoudiger wordt: het scherm hebt. Verschijnt er een datum men in aanmerking. Als beloning krijg je
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 19- een 'Naval Energy Unit' die twee keer zo F1 Spirit DE kaart veel waard is als een 'Extra Energy Unit'. Nog even snel wat codes: Nee, geen lekker etentje waarbij de ober Opdracht 3: UJMDBIPLNMJGUDDILEBMJG met de kaart komt aandraven. Ramon Redt een aantal vluchtelingen uit een HECNMAA~BGCEFADCAKKRFD Rockx uit Eindhoven verblijdde me met ~BGCEFAPCAKKBCNIMCAI zonnesysteem dat op het punt staat in een MJMDBIPLNMJGUDDILEBFEGA een overzichtelijke kaart van het Vader super nova te veranderen. Deze opdracht En, zoals altijd, maar weer hopen dat dit landse De Sekte (sorry, MSX only). begint wanneer je een systeem binnen ongeschonden door de layout komt. Maythe Force be with You in Elite!!!! komt, de boodschap 'Fuelleak' - lekken de brandstof - op je scherm verschijnt ,------~----- en het scherm rood wordt. Ga allereerst r-- I . naar de zon om wat brandstof op te pik '-- 0 Il00.'1".0 ken, 'scoop fuel', omdat het ruimtestation ~ ...... "v" ...... geen brandstof voor je zal blijken te heb .;. i i - Ikeld~r~roo r-, ben. Ga vervolgens naar het ruimtesta , . , tion en kies 'Sell Cargo'. Op het scherm 'doodorollers- , 'sDode , verschijnt nu een boodschap en je krijgt ,. ,. , 'keld"r~roo I r--, de opdracht aangeboden de vluchtelin , ' , gen te redden. ,I , , ,. , Opdracht 4: ,.'~-sDhtslno":""" -_I Je wordt aangevallen door drie Asps die , GIl , een onzichtbare Adder begeleiden. Wan , ..-,-, TI neer je de Adder overhoop schiet - hoe 'lielderlroo 1 ti i Hr==r---i' I , ' , , zo niet te zien? - zal een container uit de , , , resten opduiken. Lukt het je deze op te , , , pikken dan verschijnt de boodschap , , , /Voor de i i 'wunÇ,~[d~r I , 'Cloaking device' op je scherm. Je kunt 'wijnkelder , , . -L,ti , , nu onzichtbaar worden door de Y toets , Ir , , in te drukken. Het gebruik van de 'Cloa , , ",'ut-i , king device' vreet echter energie dus doe ft" , , 'ha.... r , , het kalm aan. ,,.. ,., , T , Opdracht 5: /5""1--' t-"1 i=-=:-::-::::-+--;r----J , 'cruote • n , 11 11 11 I De Thargoid invasie. Op je scherm ver '" ~~, Schotse noolfl anaen 'oro"louo, ., , schijnt een boodschap dat een bepaalde , - , ,~erkdak planeet bezet is. Ga naar deze planeet en fl'a!t""Jen'b .. je zult ontdekken dat de gehele bevolking Schotse hooglanden , uit Thargoids bestaat. Je moet nu het , Ol I---! fk~rktoren '" , ruimtestation vernietigen. Lukt dit dan r .. ...L , schuwd! tii., door roOM ,batteriJen I , 4. geel' guicien " , , pak b.ode.. . , I i-J Kwak tees bode., lZ. pak doodshoofd ,torentrap " , 5. paic co"pressor kruip door katteluik , , b. piuio haan 13_ pak wijn , , Regelmatig vraag ik me af of Penguins nu pak batterijen vernietig fles .,et kurke- , , kwekken of kwakken. Het hardst vraag ik 7. pak bijbei trekker I ! rJ lÏ. ~",n . kast drmk wijn .. me dat af als ik weer eens een manier pro tIJk t05t 14. sloóp tralies 1 pak sieulei loop langs tralies beer te vinden om over Penguin Adven sioop luiic zuid ti.. door iuik iiabOp .oet schijnen) noord (2 maal) ture te schrijven terwijl het hoofdredac lÏ_ _slot slot ....1 sieutei west tionele verbod om dat niet te doen uitge open deur oost iÏl. open lode 15. noord (Z maal) vaardigd is. Op hoop van zegen dan maar. pak la.,p 16. plaats co"pressor Jeroen Heiligers (Venlo) kon het niet na pLaats batterijen . plaats slang schijn LabOp plaats pijp laten een nieuwe warp te vinden: stage 18, paic water speel orgel distance 413. Je warpt dan naar stage 21. drinic water 17. sla klok .,et h.... er ti. icijio ioast 18. graaf kuil Mocht de volgende keer geen EHBO in pak spie9~. pak grot dit blad aanwezig zijn dan weten jullie dat be",ee9 globe ...... _ . 19. breek draad (hierbij Moet truop .door eoneel \hlerbtJ heb Je de je bezitten'grafsteen, je daarvoor Jeroen aan te spreken hebt. par~plu .nodlg en de lamp .,oet doodshoof d en de .,antel) schlJnenJ
MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 20- Dagdromen is niet nodig. Star printers liggen binnen ieders IL ~ bereik. Haal dus ook kwaliteit en prestatie in huis. Maak de keus zoals zovele honderdduizenden vóór u. ~U;@lr v - LCHO Vervul ook uw droom, Star levert brede- of smalle uitvoe ringen, als 9- of 24 naalden-printer. Of is een laserprinter de ComputerPrinter uw ideaal? Star heeft voor u zeker de juiste oplossing.
Officiële importeurs Nederland: Compudata B.V. Hambakenwetering 2 5231 DC 's·Hertogenbosch Tel. 073-422045 L Telex 50316 tulip nl Telefax 073-425685 België: S.A. Compudata Belgium N.V. Brusselpoortstraat 8 2800 Mechelen Telefoon 015-422480 Telex 64698 cdata b Telefax 015-423267 tien calls, vinden we in de MAIN-ROM, MIX-BIOI tabel deel 4 achter de al eerder gepubliceerde MSXl BIOS-routines. Daar vonden we tot nog toe in de documentatie een ge bied dat 'Hole' genoemd werd, ter leng Belofte maakt schuld. Bovendien: uit de enquête-formulie te van 90 bytes, met als verklaring dat dit ren blijkt zonneklaar dat er veel lezers met smart wachten voor toekomstige uitbreiding was be stemd. In een MSX2 is dat 'hole' gevuld op meer technische MSX-informatie. Nu, dat kan. met een aantal nieuwe entry's. Deze serie MSX2 BIOS-entry's zal de hongerigen wel weer eventjes tevreden stellen, hopen we. Dit zijn met name een aantal routines die, met de veranderingen van MSXl Het was me trouwens nog een heel ge onderstellen qua MSX geheugenstruc naar MSX2, problemen konden geven, puzzel om dit allemaal bij elkaar te turen, in het vorige nummer van zoals de entry's die van en naar VRAM sprokkelen. Zoals gebruikelijk - jam MSXJMS-DOS Computer Magazine schrijven. Deze hebben namelijk opeens mer genoeg - bleek onze literatuur het treft u daar een verhaal over aan. een groter adres-bereik, de hoogste weer eens niet helemaal onderling eens twee bits van het VRAM adres-register over verschillende zaken. Dat soort Naast de gewone BIOS-ROM - de zo zijn nu immers ook geldig. grappen betekent dat we het dan maar genaamde MAIN ROM - heeft MSX2 zelf uit moeten gaan proberen, en dat een tweede ROM met uitgebreide gra SUB ROM hebben we dan ook gedaan. Met als ge fische en andere routines. Deze tweede volg dat we voor de tabellen die in dit ar ROM wordt SUB-ROM genoemd en Maar de bulk van de nieuwe routines tikel staan weliswaar niet de hand in het bevindt zich ook op de adres 0 en ver treffen we toch in het SUB ROM aan. vuur zullen steken - alles controleren der, evenals de MAIN ROM. Om deze aan te roepen is er natuurlijk is onmogelijk! - maar toch vol zelfver Daarom moet deze ROM op een ander een speciale truc nodig, normaal ge trouwen onze gegevens aan de open slot zitten. Het slotnummer - één byte sproken treffen we op die adressen im baarheid prijsgeven. - staat op adres F AFS, in wat tot nu toe mers het MAIN ROM aan. gedocumenteerd is als de RS232-wacht Verreweg het makkelijkst en comforta Vreselijk rij van 64 bytes. belst gaan die aanroepen via een specia le BIOS-entry, die daar speciaal voor Daarbij kunnen we het niet nalaten om MAINROM bedoeld is. Op adres 015F treffen we toch één keertje te klagen over de Ja een MSX2 BIOS-entry met de naam panse documentatie. Toegegeven, alles In feite zijn er dan ook twéé series EXTROM aan, één van de nieuwe staat erin. Maar dan wel zo verspreid en MSX2 BIOS-calls. De eerste reeks, van MSX2 routines die in de MAIN ROM verbrokkeld dat een adventure, vergele zijn ondergebracht. Door het juiste - ken met een uitstapje in de boeken van ASCII, een zondags-uitje is. Om over het taalgebruik maar te zwijgen, laten we het erop houden dat het inderdaad Engels is. In principe, dan wel te ver staan. EN ...... 810S. BI()S .I? Maar goed, we hebben het uitgezocht, BIN ... 1?/t}{aG/JCH INAkTléF en nu mag u er verder mee spelen. We verwachten binnenkort natuurlijk wel oKSec. SJoS Rl1'1 een stortvloed van MSX2-programma's, lP/ die van de gloednieuwe gegevens ge lYoNISCH bruik maken. Dat spreekt! ooT o,tJftA& SClfélèl1·· . Even serieus WAl1/{ 21r En dan worden nu de niet-specialisten Ik IN ,:iPDstvMIf er op gewezen dat verder lezen voor ei IN .... gen rekening en risico is. We gaan even ? echt technisch worden. Na deze wat voorzichtige inleiding zullen we nu spij kers met koppen gaan slaan. Het onder werp: hoe gebruiken we de MSX2 BIOS routines. Voor diegenen die in dit arti kel vastlopen op alle kennis die we voor-
DE MSX2 BIOS ENTRY'S: VOER VOOR TECHNEUTEN
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 22- ,_G
SUB ROM natuurlijk - adres in regis Aanvullende routines in het MSX2 MAIN ROM: ter IX te laden kunnen we met een CALL 015FH iedere gewenste SUB Naam: SUBROM ROM routine uitvoeren. De overige re Adres: OlSCH gisters dienen natuurlijk met de gege Functie: Roept MSX2-SUB-ROM Param. : Adres van SUBROM-routine in IX. Zie opmerking vens voor die SUB ROM entry geladen Result. : Hangt van aangeroepen functie af te worden. Wijzig. : Alternatieve registers, IY Opm. : Gebruik van EXTROM of CALSLT is veel comfortabeler In assembly ziet dat er als volgt uit: Naam: EXTROM LDIX, adres Adres: OlSFH Functie: Roept SUBROM aan. Meest gebruikelijke manier CALL015FH Param. : Adres van SUBROM-routine in IX Result. : Hangt van aangeroepen functie af Als we ook registerpaar IX met onze ei Wijzig. : Alternatieve registers, IY Opm. : Zie voorbeeld voor gebruik gen data willen vullen, dan gaat deze vlieger natuurlijk niet op. Maar ook Naam: CHKSLZ Adres: 0162H daar is op gerekend, middels de iets tra Functie: Zoekt slots door naar SUBROM gere BIOS-entry SUBROM. Deze Param. : Geen werkt exact zoals EXTROM, met één Result. : Geen Wijzig. : Alle verschil: de inhoud van het IX-register Opm. : wordt voordat de eigenlijke BIOS-call Naam: CHKNEW wordt uitgevoerd van de stack gepopt. Adres: 016SH Aan de programmeur dus om die IX-in Functie: Controleer scherm-mode houd voor de aanroep van SUBROM Param. : Geen Result. : Carry-vlag gezet bij scherm 5 tot 8 even te pushen en vervolgens het adres Wijzig. : AF te laden. Opm. : Naam: EOL Basic Adres: 0168H Functie: Maakt rest van regel leeg. Cursor blijft staan Param. : Kolom in H, regel in L Wie onder Basic wilt experimenteren Result. : Geen met deze aanroepen van de SUB ROM Wijzig. : Alle moet nog even op zijn of haar tellen pas Opm. : sen. Het IX-register is voor de MSX Naam: BIGFIL Basic interpreter namelijk een cruciaal Adres: 016BH Functie: Als FILVRM, maar kan heel VRAM bereiken, ook in register. Zodra we deze waarde daarin schermmode 0 tot 3. FILVRM gebruikt alleen de onderst. veranderen is de kans groot dat de zaak 14 bits in schermmode 0-3, ook bij MSX2 vastloopt, zodra we naar Basic terugke Param. : Zie FILVRM Result. : Zie FILVRM ren. Wijzig. : Zie FILVRM Vandaar dat we voor de aanroep IX Opm. : even op de stack moeten pushen, tenein Naam: NSETRD de de waarde na terugkeer uit het SUB Adres: 016EH ROM weer te kunnen poppen. En met Functie: Als SETRD, maar nu met vol (16-bits) VRAM-adres Param. : Adres in HL (volle 16 bits) deze laatste waarschuwing kunnen we u Result. : Geen er met een gerust hart mee laten spelen. Wijzig. : AF Voor wie zich nog zorgen maakt over de Opm. : interrupt-afhandeling: die zetten zowel SUBROM als EXTROM zelf wel uit, Naam: NSETWRT om te voorkomen dat de interrupt Adres: Ol71H opeens toeslaat en de programma-af Functie: Als SETWRT, maar nu met vol VRAM-adres loop naar de in de SUB ROM niet op Param. : Adres in HL, 16 bits Result. : Geen genomen interrupt-routine stuurt. Na Wijzig. : AF afloop van de SUB ROM aanroep Opm. : wordt die interrupt weer hersteld, u Naam: NRDVRM heeft er geen omkijken naar. De een Adres: 0174H voud zelf, deze beide routines, maar Functie: Leest VRAM-adres als RDVRM. Volle 16 bits Param. : Adres in HL jammer genoeg niet altijd bruikbaar. Result. : Data in A Het werkt namelijk alleen dan, wanneer Wijzig.: F de gewone BIOS - de MAIN ROM - Opm. : bereikbaar is. En onder MSX-DOS is Naam: NWRVRM dat niet het geval. Adres: Ol77H Functie: Schrijft naar VRAM als WRVRM, volle 16 bits Param. : Adres in HL, data in A MSX-DOS Result. : Geen Wijzig.: AF Opm. : Nu is daar ook wel een mouw aan te pas sen, zoals we een tijd terug alweer, in het
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 23- artikel 'Toch de BIOS in Turbo-Pascal', Grafische routines in het SUBROH: MSXJMS-DOS Computer Magazine Let op! Oe met [Basic!) gemerkte routines zijn sp~ciaal bedoeld nummer 18, beschreven hebben. voor gebruik door de Basic-interpreter en zijn in het algemeen niet bruikbaar vanuit machine-taal! Het werkt via de CALSLT RST, de BIOS-routine voor inter-slot calls. In as Naam: PAINT [Basic!] Adres: 0069H sembly: Functie: Kleurt het grafisch scherm Param. : [HL) bevat tekstpointer naar BASIC token LDIX, adres Result. : [HL] bevat nieuwe tekstpointer Wijzig. : Alle LD IY, OFAF7H Opm. : Voor scherm-mode 5, 6, 7 en 8 CALLOlCH Naam: PSET [Basic!) Adres: 0060H Daarbij is het adres, dat in IX geladen Functie: Zet een punt moet worden, weer het adres in de SUB Param. : [HL] bevat tekstpointer naar BASIC tok en Result. : [HL) bevat nieuwe tekstpointer ROM van de gewenste BIOS-routine. Wijzig. : Alle Of eventueel het adres in de MAIN OPm. : Voor scherm-mode 5, 6, 7 en 8 ROM natuurlijk, want dit zelfde princi Naam: ATRSCN [Basic!) pe werkt ook voor gewone BIOS Adres: 0071H CALLS onder MSX-DOS. Functie: Scant kleur attribuut Param. : [HL] beva.t tekstpointer naar BASIC token Result. : [HL) bevat nieuwe tekstpointer In IY wordt het slot-adres van de SUB Wijzig. : Alle ROM -1 geladen, welk adres op FAF8 Opm.: Voor scherm-mode 5, 6, 7 en 8 te vinden is. Aangezien het hoge byte Naam: GLINE [Basic!] van IY dit slot adres moet bevatten ge Adres: 0075H Functie: Tekent een lijn bruiken we de truc om dit adres één la ger te stellen, en F AP8 minus één is FAF7. Param. : [HL) bevat tekstpointer naar BASIC token Result. : [HL) bevat nieuwe tekstpointer Wijzig. : Alle Op IC tenslotte treffen we de CALSLT Opm. : Voor scherm-mode 5, 6, 7 en 8 BIOS routine aan, die uiteindelijk het Naam: OOBOXF [Basic!] werk voor ons verricht. In de overige re Adres: 0079H gisters geven we de parameters door, Functie: Tekent een gevulde rechthoek Param. : [HL) bevat tekstpointer naar BASIC token voor de aangeroepen routine. Start-coördinaten in ([BC),[OE]) Eind-coördinaten in (GXPOS, GYPOS) Iets om wel even op te letten is dat Result. : [HL] bevat nieuwe tekstpointer Wijzig. : Alle CALSLT weliswaar de interrupt uitzet, Opm. : Voor scherm-mode 5, 6, 7 en B maar niet weer aanschakelt na terug keer uit de SUB ROM. Als u nog prijs Naam: DOLINE [Basic!) Adres: 007DH stelt op handige zaken als het toetsen Functie: Tekent een lijn bord, dus wel even aanzetten met de Param. : [HL) bevat tekstpointer naar BASIC token Start-coördinaten in ([BC),[OE)) ML-instructie EI! Eind-coördinaten in (GXPOS, GYPOS) Result. : [HL) bevat nieuwe tekstpointer Wijzig. : Alle MSX1ofMSX2 Opm. : Voor scherm-mode 5, 6, 7 en B Bij dit hele verhaal is er één belangrijke Naam: BOXLIN [Basic!) Adres: OOB1H overweging: het blijkt namelijk dat som Functie: Tekent een rechthoek mige MSX2 routines dezelfde naam Param. : [HL) bevat tekstpointer naar BASIC token hebben als hun MSX1 tegenhangers. Start-coördinaten in ([BC),[OE)) Eind-coördinaten in (GXPOS, GYPOS) Dat betekent dat de 'oude' routines au Result: [HL) bevat nieuwe tekstpointer tomatisch naar de nieuwe toespringen, Wijzig.: Alle Opm. : Voor scherm-mode 5, 6, 7 en 8 als dit nodig is. Voor programmeurs houdt dat in dat men bij voorkeur de ge wone BIOS - MAIN ROM - moet ge Oe volgende grafisch routines zijn daarentegen uitstekend bruiken, zodat een programma zowel op bruikbaar in machine-taal: MSX1 als op MSX2 kan draaien. Waar nodig lost de MSX eventuele sprongen Naam: OOGRPH Adres: 0085H naar de nieuwe routines zelf op. Functie: Tekent een lijn Param. : Start-coördinaten in ([BC),[OE)) Alleen als een programma zeker alleen Eind-coördinaten in (GXPOS, GYPOS) Attribuut in (ATRBYT) voor MSX2 bestemd is - bijvoorbeeld Logische operatie in (LOGOPR) een programma dat alleen op schermty Result.: Geen Wijzig. : [AF) pe acht kan werken - is het wenselijk Opm. : Voor scherm-mode 5, 6, 7 en B om zelf meteen naar de SUB ROM te gaan. Overigens, de MSX de sprongen
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 24- _C
laten uitzoeken kost wel wat extra tijd, Naam: GRPPRT de tweede manier - zelf naar de MSX2 Adres: 0089H BIOS springen - is altijd ietsje sneller. Functie: Drukt een karakter af op het grafische scherm Param. : Karakter in [A] Attribuut in (ATRBYT) Uitzonderingen Logische operatie in (LOGOPR) Result: Geen Wijzig. : Geen Maar zoals altijd zijn ook hierop een Opm. : Voor scherm-mode 5, 6, 7 en 8 aantal uitzonderingen. Er zijn een aan tal MSX2 BIOS entry's die net even iets anders in elkaar steken dan de oor Naam: SCALXY spronkelijke MSX1 versies. We hebben Adres: 008DH Functie: Limiteert coördinaten tot de rand van het scherm dat zonet al even aangestipt: het zijn ( • Clipping' ) voornamelijk die routines die het video Param. : Horizontale positie in [BC), geheugen aanspreken. Daar zijn name Verticale positie in [DE) Result. : Begrensde horizontale positie in [BC] lijk de grootste veranderingen opgetre Begrensde verticale positie in [DE) den. Wijzig. : AF
Naam: MAPXYC In een MSX1 was er sprake van een Adres: 0091H VRAM van 16K, hetgeen met een 14- Functie: Converteert een X,Y-paar naar een adres en masker in CLOC en CMASK bits adres te bestrijken valt. MSX2 kent Param. : De coordinaat in ([BC), [DE)) schermgeheugens tot 128K, verdeeld in Result. : Scherm-mode 3: VRAM adres in [HL) en (CLOC), masker in twee 64K pagina's. Om die 64K te kun [A) en (CMASK) Scherm-mode 5 tot 8: Horizontale positie in [HL) en nen adresseren zijn 16 bits nodig, twee (CLOC). Verticale positie in [A) en (CMASK) meer dan voorheen. Wijzig.: [F) Opm. : Voor scherm-mode 3, 5, 6, 7 of 8
Sommige programma's vertrouwen Naam: READC erop dat die bovenste twee bitjes toch Adres: 0095H Functie: Leest attribuut van huidige pixel niet gebruikt zullen worden, en gaan Param. : Coordinaat in (CLOC) en (CMASK) daar slordig mee om. Vandaar dat de Result. : Het attribuut in [A) Wijzig. : [AF) MSX1 routines is dit geval geheel onge Opm. : Voor scherm-mode 3, 5, 6, 7 of 8 wijzigd zijn, het is aan de programmeur om in het geval van een MSX2 scherm Naam: SETATR Adres: 0099H type zelf de MSX2-variant van dergelij Functie: Zet attribuut in ATRBYT ke entry's aan te roepen. Een voorbeeld Param. : Attribuut in [A) is de oude WRTVRM, die vervangen - Result. : Carry vlag wordt gezet bij een verkeerd attribuut Wijzig.: [F) lees: aangevuld, WRTVRM is ongewij zigd gehandhaafd is door Naam: SETC Adres: 009DH NWRVRM. Functie: Zet attribuut van huidig pixel Param. : Coordinaat in (CLOC) en (CMASK) De routines waar dit verhaal voor op Attribuut in (ATRBYT) Result.: Geen gaat zijn: Wijzig. : [AF) Opm. : Voor scherm-mode 3, 5, 6, 7 of 8 NRDVRM; NWRVRM; NSETRD; Naam: TRIGHT NSTWRT; BIGFIL en CHGMDP. Adres: OOAIH Functie: Verplaatst een pixel naar rechts Param. : Coordinaat in (CLOC) en (CMASK) Deze laatste is bijvoorbeeld een aanvul Result. : Nieuwe coördinaat in (CLOC) en (CMASK) ling op CHGMOD, de nieuwe versie Carry vlag wordt gezet wanneer het coördinaat zich aan initialiseert meteen het kleuren-palette. de rand van het scherm bevindt. Deze wordt dan niet gewijzigd Wijzig.: [AF) Opm. : Alleen voor scherm-mode 3 Naam: RIGHTC Adres: OOA5H
Functie: Verplaats een pixel naar rechts Param. : Coordinaat in (CLOC) en (CMASK) Result. : Nieuwe coördinaat in (CLOC) en (CMASK) Wijzig. : [AF) Opm. : Alleen voor scherm-mode 3 Naam: TLEFTC Adres: OOA9H Functie: Verplaatst een pixel naar links Param. I Coördinaat in (CLOC) en (CMASK) Result. : Nieuwe coördinaat in (CLOC) en (CMASK) Carry vlag wordt gezet wanneer het coördinaat zich op de rand van het scherm bevindt Wijzig. : Voor scherm-mode 3, 5, 6, 7 en 8 ~------~
MSXfMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 25- ComNet, Databank voor PC en MSX
Heb je eenmaal een compu ter, dan wil je er natuurlijk wat mee doen ook. Zoals andere computers opbel len. Mits met de juiste spul letjes - voor alles: een mo dem - is dat vaak heel leuk en nuttig ook nog. Hetgeen ons doet denken aan een anecdote, die één van de redactieleden graag mag vertellen. Ooit, toen hij nog achter de toonbank stond, kreeg hij te maken ComNet Videotex Databank Services met een wel heel boze nieuwbakken C64 bezitter. Gasten toets: 111111-1111-1111 De brave man had gepro Product info: 222222-2222-2222 beerd met zijn computer eens 'online' te gaan, en Klantnummer had daartoe wat draadjes Codewoord gesoldeerd tussen de user privecode port en de telefoonstekker . Van modems had deze held Computer-communicatie kent ver de PC. MT ontwerpt echter niet alleen nog nooit gehoord ... scheidene vormen. Eén ervan is het via modems, maar ontwikkelt ook commu de telefoonlijn raadplegen van een da nicatie-software en databank-syste tabank. De computer doet daarbij door men. MSX-ers zuIlen wellicht de Mini middel van een communicatie-pro host databank kennen. gramma dienst als terminal op de host Daarnaast bestond er MT-Tel, een computer. Hoe leuk het ook mag lijken, klein test-systeem met aanvankelijk toch heeft deze bezigheid zich nooit in maar twee toegangslijnen. Dat test-sys een grote belangstelling kunnen verheu teem groeide echter gestaag, er was veel gen. Dure modems en hoge abonne animo voor. Toen er eenmaal vijfen mentskosten hebben velen er lange tijd twintig telefoonlijnen waren aangeslo van weerhouden toe te treden tot het gil ten, besloot MT er een echte professio de der databankiers. nele databank van te maken, ComNet Er komt echter langzaam verandering in geheten. deze situatie. Modems zijn al flink goed koper geworden. Een goedkope profes Het aantal leden nam daarna snel toe. sionele databank is er nu ook: ComNet. Ten tijde van de HCC-dagen in novem Deze databank is de laatste maanden ber vorig jaar waren het er al vierdui gegroeid als kool. Reden om eens wat zend. Daarna is ComNet werkelijk ex meer aandacht aan zo'n gegevens-bank plosief gegroeid. De vele goedkope te besteden. We zullen hieronder de Plusmodems die MT op die beurs over verschillende mogelijkheden en dien de toonbank heeft gezet, hebben daar sten die ComNet biedt eens nader bekij ongetwijfeld toe bijgedragen. ken. Op dit moment telt ComN et al meer dan Micro-Technology vijftienduizend leden en de verwachting is dat aan het eind van dit jaar de twin ComNet is opgezet door Micro-Tech tigduizend gehaald wordt. Soms hebben nology, het bedrijf dat we kennen van zich na het weekend tweehonderd nieu verschillende MSX-modems en het in we leden aangemeld, vertelt Curt Roth, DATABANK IN OPMARS MSXJMS-DOS Computer Magazine de algemeen directeur van Micro nummer 23 besproken Plusmodem voor Technology.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 26- ComNet-formule de gezochte informatie is uitgekomen. spelletje tegen de computer. Het beurs Daar kan men dan door de schermen spel is een simulatie-spel met aandelen. Van ComNet moet men dus lid worden, van die pagina gaan bladeren. Deze Het wordt gesponsord door een beken maar dat lidmaatschap is tot nog toe schermen worden aangeduid door een de bank die ook beleggings-adviezen in gratis. Er zijn geen abonnementskosten 'identifier' , de letters a tot z, achter het ComNet geeft. en ook de meeste aangeboden informa pagina-nummer. Er is zelfs een muziekrubriek met een tie is gratis. Voor sommige faciliteiten toptien en songteksten. De agenda voor betaalt men een vergoeding per hande Ook direct beurzen en gebruikersdagen was gedu ling of een bedrag per jaar. De overige rende ons onderzoek niet bijster gevuld. inkomsten van ComNet komen uit de Pagina's zijn op de gebruikelijke Video reclame-boodschappen en de 06-lijn tex methode echter ook direct op te vra Telesoftware activiteiten. gen door *nnn#, waarbij nnn voor een pagina-nummer staat. Daarvoor moet Een databank die zich richt op compu ComNet richt zich in eerste instantie op men wel het juiste pagina-nummer we tergebruikers kan natuurlijk niet zonder de actieve computer-bezitter. Die vindt ten. Om daar achter te komen bestaat er telesoftware, programma's die men via er allerlei informatie over computers, ook de mogelijkheid in trefwoord- en de telefoonlijn binnenhaalt. Op het mo randapparatuur en ander toebehoren. ledenlijsten te zoeken, waar onderwerp ment is er een bescheiden aanbod van In advertenties van bedrijven en parti en naam aan het paginanummer zijn ge gratis telesoftware. Binnenkort komt er culieren wordt er van alles aangeboden. koppeld. Met de nieuwe door MT ont echter ook software beschikbaar waar Op het prikbord kan men met vragen wikkelde software gaat dit behoorlijk op een zogenaamde beeldheffing rust. over hardware en software terecht. Ver snel. ComNet biedt onder meer het Dit houdt in dat men voor die program der kan men uit ComNet van allerhan voordeel dat er niet steeds van index ma's moet betalen. De programma's de programmatuur opdiepen en bestaat getal naar index-getal gesprongen hoeft met beeldheffmg zullen echter van bete er de mogelijkheid artikelen te bestel te worden, maar dat er ook op de begin re kwaliteit zijn en worden door de ma len. letters van het onderwerp of klantnaam kers ondersteund. Dat wil zeggen, dat Er zijn weliswaar ook pagina's met film gezocht kan worden. men als er vragen zijn daar ook ergens premières, een top-tien en een mop mee terecht kan. Zeker voor wat com pentrommel, maar ComNet beperkt Wie met het VTX-programma (gele plexere programmatuur is dat bijna een zich in eerste instantie toch tot zaken uit verd bij de Plusmodem en de vereiste. de computerwereld. Hoeveel de tuin NMS 1256) werkt heeft enkele voorde boontjes doen op de veiling zult u niet in len. Schermen zijn er snel mee op te ComNet heeft voor de betaling een sys ComNet vinden. ComNet is vierentwin slaan op disk, om ze later nog eens rus teem opgezet dat automatisch factu tig uur per dag bereikbaar en bevat nu tig te bekijken, hetgeen scheelt in de te reert en tevens de royalties verzorgt. ruim 36.000 pagina's gratis informatie. lefoonkosten. Telesoftware wordt er Enige tijd na het binnenhalen van zo'n door de foutcontrole routine foutloos programma, 'downloaden' in het vakjar Informatie zoeken mee binnengehaald. De veelgebruikte gon, kan men een factuur en een girobe tekens '*' en '#' bevinden zich handig taalkaart in de bus verwachten. De in Het systeem is hiërarchisch opgebouwd, ook onder de F4- en F5-toetsen. Overi voering hiervan staat voor oktober op de volgens een boomstructuur. Via index gens, ook de software die MT in zijn rol. De kosten van deze software zullen beelden en menu-keuzes is de gewenste MSX-modems heeft ingebouwd kent steeds vermeld worden. informatie altijd vrij eenvoudig te vin dergelijke faciliteiten. den. Verdwalen is haast niet mogelijk. Het Videotex-systeem kent echter geen De presentatie is zoals we die gewend Al die pagina's en schermen bieden heel foutcontrole. Een kraakje op de lijn zal zijn van andere Videotex systemen als wat uiteenlopende informatie. Laten we als een reeks vuiltjes op het scherm ver Viditel: 40 tekens op een regel en de wat eens proberen een indruk te geven, van schijnen. Gaat het om tekst, dan is dit blokkerige grafische beelden. wat er zoal in ComNet te vinden is. niet zo'n probleem. Een foutief overge Het systeem is pagina-georiënteerd. Loopt u even mee? komen programma is echter niet ge Een pagina kunnen we opvatten als een makkelijk te herstellen. Kopers van een stukje geheugen met bepaalde informa Nieuws MT-modem hebben hier, zoals gezegd, tie. Die informatie wordt steeds beeld geen last van. Deze apparatuur heeft voor beeld aangeboden. Een informa In dit onderdeel vinden we een verza een in de software ingebakken fout con tie-pagina kan tot 26 beelden - scher meling van uiteenlopend nieuws. We trole. Gebruikers van andere modems men dus - bevatten. worden hier op de hoogte gehouden dienen het NTS-protocol, de Neder over nieuwe mogelijkheden en wijzigin landse Telesoftware Standaard, te han Na het intikken van de toegangscodes - gen van ComNet zelf. Ook de gebrui teren. drie cijferreeksen - komt men in de kersgroepen hebben hier een hoekje. hoofd-index. Van hieruit gaat men ver De HCC en Fido hebben een uitgebreid Programmeurs der naar een van de verschillende on bestand in ComNet. De CUC verzorgt derdelen, bijvoorbeeld 'computer-in onder meer het laatste nieuws van Hob ComNet biedt programmeurs de kans formatie'. Daar aangekomen wacht er byscoop. Onder View-base vinden we wat bij te verdienen door zelf telesoft een nieuw index-beeld met keuze uit adressen van andere databanken. ware te leveren. De auteur ontvangt 50 verschillende computer-typen. Vervol De stichting Vidistar informeert ons procent van de beeldheffing, minus vijf gens komen er nog een of twee keuze over de komende verschijnselen aan het procent administratie-kosten. De pro mogelijkheden, tot men uiteindelijk bij firmament. Er is ook ruimte voor een gramma's mogen geschreven zijn voor
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 27- ComHet Oa 21:03 Clipbord Clipbord is het electronische prikbord 1. nieuw of aangevuld binnen ComNet. Hierop kan men alle vragen kwijt waarmee men bij het com 2. trefwoorden~ zoeken naar informatie puteren komt te zitten. De antwoorden moeten komen van andere abonnees, 3. informatie leveranciers zoals bij onze eigen rubriek 'Lezers hel pen lezers'. ComNet zelf is slechts inter 4. reklamebeelden mediair en speelt de vragen door. Be hulpzame leden nemen zo nu en dan het prikbord door om een mede-compute 5. informatie & aanvraag IL-schap raar van dienst te kunnen zijn. Het kan ook leerzaam zijn om eens op het prik 6. teleshopping bord te kijken. Zelfs als men niet direct met een vraag zit, beantwoordt het vaak 7. computer informatie wel latente - .. 0 ja, zit dat zo - vragen. Uw probleem wordt niet direct in de 8. berichtendienst vraagbaak gezet, maar eerst ter inzage voor de redactie van ComNet opgesla 9. faciliteiten/opgave koppelingen gen. Deze zet uw vraag dan onder het kopje waar ze thuis hoort. nieuwe rage: Kleine advertenties chatten~ bel nu 06-910.910.00 Op dat clipbord is ook plaats voor klei- . ne, niet-commerciële advertenties. In Comnet hoofd-index de rubriek Markt kunnen ze gratis wor den opgenomen. Ze worden echter MS-DOS en MSX computers, maar In het eerste jaar van het lidmaatschap eerst door de redactie van ComNet be programmatuur voor andere systemen is deze service gratis. Daarna zal een oordeeld, voordat ze openbaar gemaakt is ook welkom. De auteur kan een sug kleine heffing worden berekend. Hoe worden. Commerciële advertenties zul gestie voor de prijs doen, maar de re veel dit wordt kon men ons nog niet ver len niet in de markt worden opgenomen, dactie van ComNet beslist uiteindelijk tellen. Een bericht blijft ongeveer twee evenmin als advertenties die naar pira in deze. De telesoftware moet op disket maanden staan. Heeft men in die tijd terij rieken. Alweer, ook dit lijkt sterk op te aangeleverd worden. niet ingelogd, dan wordt de post verwij de manier waarop wij bij MSX/MS De MT-telesoftware die nu nog in Vidi derd. DOS Computer Magazine met de tel resideert zal ook binnenkort naar IO'tjes omgaan. ComNet worden overgebracht. Post verzenden is de eenvoud zelf. Het De aangeboden artikelen hoeven niet mailbox-nummer van de geadresseerde specifiek betrekking te hebben op zaken De meeste leden zijn tot nu toe wellicht is gelijk aan zijn of haar klantnummer, uit de computerwereld. Wie bijvoor niet zo zorgvuldig met hun toegangsco en die klantnummers zijn te vinden in de beeld zijn tent wil verkopen, kan ook op des omgesprongen. Daarom zal, voor alfabetische ledenlijst. Heeft men het deze markt terecht. dat de telesoftware van start gaat, elke nummer gevonden dan roept men de lid een nieuwe privécode ontvangen. berichtendienst aan. Naam en adres van Teleshopping Zolang deze nieuwe code niet tenminste de afzender zet ComNet zelf in het be eenmaal is ingevoerd, kan men niet van richt. Teleshopping is een faciliteit om via de deze service gebruik maken. Niet geau computer van allerlei artikelen te be toriseerde personen kunnen dus niet zo De berichtendienst kent nog meer mo stellen. In ComNet hebben tot nu toe maar telesoftware op uw naam binnen gelijkheden. Zo is er een pagina om snel echter alleen enige grote boekbedrijven halen. een bevestiging van ontvangst te sturen deze service geopend. De aangeboden en is het mogelijk aangetekende berich (computer)boeken zijn netjes gerubri Electronische post ten te versturen. Heeft de geadresseer ceerd en van elk geplaatst boek is op en de de post geopend dan krijgt de zender kele schermen te lezen wat er zo al in be De electronische post is misschien wel hiervan automatisch bericht. Voor deze handeld wordt. Denkt u dat een bepaald de leukste faciliteit die ComNet biedt. service betaalt men echter wel iets, na boek wel iets is naar uw gading is, dan is Vanachter de computer zendt men een melijk f 50,- per jaar. Berichten kunnen het simpel te bestellen door het ant brief of een kattebelletje naar een bovendien voor langere tijd binnen woordbeeld in te vullen. vriend, kennis of collega die ook abon ComNet worden opgeslagen. De kosten nee is. Is deze of gene telefonisch moei hiervoor zijn f 3,- per beeld per jaar. ComNet zorgt ervoor dat de bestelling lijk bereikbaar, dan biedt ComNet uit Voor f 500,- per jaar kan er zelfs een bij de leverancier terecht komt. Een uit komst. Als er post is, verschijnt er daar logo aan de berichten gekoppeld wor . komst voor het aan huis gekluisterde - over een melding op het scherm, zodra den, maar dat lijkt ons meer iets voor of gewoon luie - ComNet lid. Ook de men 'on line' is. semi-zakelijke gebruikers. leverancier zal met deze methode van
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 28- '.- *
bestellen binnen ComNet tevreden zijn. Omgekeerd, berichten sturen van fax Er komt eveneens een pendant voor Naam en adres van de aanvrager zijn naar ComNet-abonnee, is niet moge auto-en computer-dealers. door ComNet altijd juist ingevuld. Van lijk. Het tekst georiënteerde Videotex De beurslijn geeft de koersen en het anonieme practical jokers zullen ze systeem kan met een fax-bericht niet uit koersverloop van de belangrijkste fond geen last hebben. de voeten. De kosten voor een faxje bin sen. Het weersoverzicht is wel heel erg Er is aan deze wijze van bestellen wel nen Nederland zullen f 2,50 per bericht sumnner. een bedrag aan porto- en handlings gaan bedragen. kosten verbonden. Hoeveel dit precies De chatlijn is een 'roze' lijn, een tegen is hangt af van het gewicht van de bestel De 06-nummers hanger van de Partyline en andere ling. kwebbel-lijnen op de computer. Tot 36 ComNet heeft enkele nevenactiviteiten personen kunnen op de Chatlijn met el Faxen die zich niet direct op de computer-en kaar converseren. Eventueel kunnen thousiast richten. Hiervoor dient men twee 'chatters' zich afzonderen en on De fax-mogelijkheid is op het moment een van de 06-nummers te bellen. We der vier ogen verder praten. Verder van schrijven nog niet operationeel, zullen deze externe diensten in het kort treffen op deze lijn contact-adverten maar zal binnenkort beschikbaar ko aanstippen. ties en commerciële sex-adressen aan. men. Deze service legt een verbinding Een zekere Wanda geeft openbaar - tussen computer en fax. Het ComNet Wie een rekening bij de AMRO heeft dus voor iedereen leesbaar - antwoord lid hoeft niet zelf over een fax-apparaat kan zijn betalingen nog eens bekijken. op uw vragen. De chatlijn staat overi of een dure fax-insteekkaart voor de PC Deze bankservice is vooralsnog be gens los van ComNet en moet apart ge te beschikken, anderzijds hoeft de fax perkt. Echt telebankieren, zoals in Giro beld worden. ComNet wil zich hiermee abonnee geen computer te hebben. tel, is er nog niet bij. blijkbaar niet al te zeer compromiteren. ComNet zorgt ervoor dat uw bericht als Binnenkort gaat de tafel-lijn van start. fax bij de geadresseerde terecht komt. Op grond van de postcode geeft de com Deze 06-nummers zijn niet gratis; de We hebben al een voorbeeld gezien dat puter dan een overzicht van de dichtst kosten voor deze diensten bedragen 50 er fraai uitzag. bijzijnde eetgelegenheden. cent per minuut.
Faxbericht
08/05/88 13:13 ComNet videotex 0031 78 1508~9 003 1:1 FAX MESS A G E to Wammes Witkop Thls FAXMESSAGE was sent by subject: demonstratie lhe ComNel Videotex Syslem and date 05-08-1988 was converled from a Videotex time 13: 11 :5~.56 IMage Into a Fa:-:message. Bacl;- ======transmlsslon IS not posslble. ·[rom Roth C.P.S. Conlacl sender dlreclly please. Micro Technology bv Postbus 95 ComNel b.v. P.O.Box ~0~ 3350 AB Papendrecht 3350 AE Papendrecht mai Ibox: 200011 tel: 078-~10977 Netherlands xx31 78 ~11010
Ha Ilo Wammes, dit gaat best leuk he??
en;::;;. m.vr.gr. Curt
FAX MESS AG E
MSXJMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 -29- Beeld-editing
ComNet Videotex Databank Systeem IL's beschikken over twee editors in ComNet om beelden op te maken. Off line beelden opbouwen is niet mogelijk. Stock Info & Met de '91O-editor' is een bestand naar , Subscr. Admin. eigen idee op te bouwen. Met de 'blade Editors rende editor' is een vast-structuur be front-end stand snel aan te passen. Daarnaast zijn "in·house" connections er enkele hulpjes, zoals 'het sjabloon' Public om een beeld snel te vernieuwen. 078-156100 I Swnched NW 15lines De redactie van ComNet geeft de IL's Developmant ~ 'I---+--~--~ System L-______---" Publlc I' een of meer trefwoorden waardoor hun ~0-78-c--""'15-9""'9""0""'0-'1 Swttched NW aanbod snel via verschillende zoekwe f------17 lines I • ~ I gen te bereiken is. Ze worden ook opge nomen in de lijst van informatie-aanbie 078-158000 ders. Mutaties kan men zelf doorgeven 3211nes .....~ ... ~ Public door een opgave in de nieuw-index. =PTT=V::-ld;-eo-:-te-x'l Swttched ~ccess Points ~ KV·A.P.) I Een andere faciliteit waarover IL's be Public schikken is de zogenaamde schaduw '---;p=n=-----,I Swttched I NW pagina waarmee pagina's en beelden VIDITEL r+-+ kunnen worden gekoppeld. Voor diege Pubhc ne die over een kleurenmonitor be Switched NW schikt: alle informatie-aanbieders wor L.A.N...... den in de ledenlijst afgedrukt in de kleur cyaan.
Factors 2400 baud synchm. modem, PSNW Een leuke manier van adverteren is de lichtkrant. Onder het hoofd-indexbeeld Backup zijn drie regels van twintig tekens voor server een reclame-uiting beschikbaar; kosten ,..·,ii;;;;,~ ~J~;i.:ij,;;;;, f 250,- per week. Belgle access points front-end Een IL heeft de mogelijkheid groeps 01-06~1988 past te verzenden. Wij bekijken deze fa Leased lino Brussel-Papendrecht ciliteit wat sceptisch, gezien de slechte i600 • 17.400 baud ervaring met een andere bekende data ComNet Brussels PSNW bank. Het 'uiterst belangrijke bericht' in 02-2524045 6lines. expandable to 32. ~ het postvakje blijkt maar al te vaak junk . mail. We hebben er echter vertrouwen in dat ComNet de brievenbus-vervui ling in de hand houdt. Het netwerk Informatie leveren ComNet is een Videotex databank. Er Een databank moet natuurlijk ook ge In zo'n antwoordbeeld kunnen bijvoor wordt gewerkt met de Prestel-norm. De vuld worden. Dit doen de informatie le beeld bestellingen worden opgenomen. snelheid waarmee gegevens worden veranciers, de IL's. Een 'vaste structuur' IL-schap biedt overgedragen is de split-baudrate van Er bestaan verschillende mogelijkhe ook ruimte aan vervolgbeelden op de 1200/75. Dit betekent dat er wordt ont den. De eenvoudigste vorm is het 'recla eindbeelden. De structuur van een der vangen met 1200 bits per seconde, onge mebeeld'. Een al of niet commercieel gelijk bestand ligt al grotendeels vast. veer 120 tekens en dat er wordt verzon reclame-beeld kost f 95,- per jaar. Het den met 75 bits, nog geen 8 tekens per maximum aantal reclame-beelden is De kosten voor een commercieel IL seconde. Zo lang er een mens zit te tik vier. Wie meer wil dient een IL-schap schap hangen af van het soort contract, ken is dit niet zo een bezwaar. Het aan te gaan. aantal beelden in het bestand en het 'uploaden' van programma's kan daar aantal leden dat ComNet heeft. Aanbie entegen wel enige tijd gaan duren. Er bestaan verschillende soorten com ders van niet-commerciële informatie, merciële en niet-commerciële IL bijvoorbeeld gebruikersgroepen, kun Voor de leden van ComNet zijn er 121 schappen. Een 'vrije structuur' IL nen een goedkoop of gratis IL-schap lijnen beschikbaar. Het computersys schap kan bijvoorbeeld bestaan uit een aangaan. De prijzen hangen enigszins af teem dat alles afhandelt bestaat uit een logo-beeld, een index-beeld, enkele van de doelgroep die men wil bereiken netwerk (LAN) van snelle PC's, waar eindbeelden en een antwoord-beeld. en het nut voor andere gebruikers. onder een page- en een fileserver.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 30- , - .
De page-server heeft een harde schijf clipbord 222112a 22:06 van grote capaciteit waarop alle pagi na's resideren. Het systeem is modulair opgebouwd, waardoor het makkelijk uit bestaan er verlengkabels om tussen een te breiden is. De communicatie verloopt cartridge en het slot te gebruiken~ of via de gewone telefoonlijnen, maar er is hoe moet ik zoiets zelf maken? ook een 'gateway' via Datanet naar Vi ditel. Daarnaast is er een vertakking naar de 06-centrale. msx 15-08 clipbordnr. : 11201 218066 Sinds kort is er ook een snelle verbin ding met Brussel, waarmee ComNet een zo'n verlengkabel moet u volgens mij van de eerste internationale Videotex databanken is. Door deze lijn geldt voor zelf maken. 50-polige bandkabel met Belgische leden het gewone interlocale bijpassende konnektors en evt. het tarief, ze bellen naar Brussel. elektuur printje (ca 45~-) In Brussel staat dan weer wat hardware, msx 19-08 clipbordnr.: 11202 210149 die de zes Belgische toegangsnummers 'concentreert' en uiteindelijk via een de ptc-groep verkoopt een slot-expander huurlijn naar de ComNet-computers als bouwpakket (62~50)~ art.nr. 50-b. doorstuurt. postbus 67 eindhoven. (de prijs is de ledenpr i js) . Gereserveerd msx 22-08 clipbordnr.: 11203 212942 Een deel van het netwerk is gereser veerd voor derden. Deze BGG's, de bij O. index 7. reaktie -. vervolg <8-9> zondere gebruikersgroepen, werken op een gesloten deel van ComNet. Comnet clipbord; prikbord en vraagbaak De medici van het Elisabeth Gasthuis in Haarlem gebruiken ComNet om de re sultaten van onderzoeken en opnames is computers en alles wat er mee samen tendienst Memocom is men nog veel van patienten door te geven. hangt. duurder uit. Met enige trots vermeldt MT dat deze ComNet is ordelijk van structuur en instelling, na slechte ervaring met een eenvoudig te bedienen. Door slimme Om lid te worden van de ComNet data andere systemen, voor ComNet heeft koppelingen wordt het de abonnees bank dient men het aanvraagformulier gekozen vanwege zijn goede bereik vaak heel makkelijk gemaakt. Het lid in te vullen, dat men krijgt bij aankoop baarheid. maatschap van ComNet is gratis, even van één van de MT-modems. als veel van de informatie en de markt De andere manier is ComNet te bellen ComNet is te bellen met elk modem dat en prikbord-service. als gastgebruiker en op het scherm het de Videotex norm ondersteunt en een Dat de redactie van ComNet hier als in antwoordbeeld in te vullen. In beide ge Videotex emulatie programma. termediair optreedt is voor de abonnees vallen krijgt men na enige dagen de ver Het overgrote deel van de leden belt alleen maar gunstig. Men blijft zo im eiste toegangscodes thuisgezonden. ComNet via de PC of MSX computer. mers verstoken van onzinnige netwerk De verhouding tussen die twee is onge vervuiling. De berichtendienst is erg Overigens, alle in dit artikel genoemde veer 60 staat tot 40 procent. fraai en kent veel extra faciliteiten. prijzen zijn exclusief BTW. ComNet is 24 uur per dag bereikbaar en is niet - zoals menig andere databank De chatlijn is niet echt onze smaak. Het Voor nadere informatie: - 's avonds een tijd uit de lucht wegens is blijkbaar een lucratieve aangelegen onderhoud. Rest nog te vermelden dat heid. Als dit de andere activiteiten on ComNetb.v. de redactie van ComNet drie man telt, dersteunt, onze zegen heeft het. Tel.: 078--411010 die ComNet voortdurend actualiseren. Maar wat het eigen bestand betreft is Rondspitten in een databank als Com Informatie over mogelijkheden voor ad men blijkbaar toch niet zo up-to-date. Net is leuk werk, maar de telefoon tikt verteerders: Zo lezen we op pagina 20051 nog steeds door. De gelukkige die in het netnum dat het aantal leden 10000 bedraagt. mer-gebied 078 - Dordrecht en om Tel.: 078--410977 streken - woont, betaalt het basista Tot slot rief. De rest van Nederland betaalt het inter ComNet gewoon eens bellen - de co Waar Viditel faalt, heeft ComNet suc locale tarief. Wie dus niet met overleg te des voor gast-gebruikers staan op het ces. Blijkbaar heeft ComNet de juiste werk gaat, kan zijn telefoonrekening fIks intro-scherm - kan natuurlijk ook. formule gevonden. Men richt zich in de zien oplopen. Afgezien van de 06-lijn De nummers zijn: eerste plaats op de computergebruiker, kosten mag men hierover echter niet bij 078-156100, al zijn er enige weinig ter zake doende ComNet klagen. 078-159900 zij lijntjes. Het voornaamste onderwerp Met de Viditel databank of de berich- en 078-158000
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 31- GIT -C: toch duurkoop?
C-compilers voor MSX zijn Wat het eerste opvalt aan de GST C eerst worden aangemaakt met de editor zeldzaam. We hebben al compiler is zijn prijs: f89,-. Vergeleken en vervolgens gecompileerd, geassemb met het bedrag dat er voor BDS-C neer leerd en gelinkt. GST heeft geen moei eens BDS-C getest - in geteld moest worden - ruwweg 800 gul te gedaan om die stappen te vergemak MCM nummer 11 om pre den - is dat bijna gratis. Maar het zaait kelijken, maar een eenvoudige batch cies te zijn - en we hebben ook twijfel. ftle is snel geschreven. een C-compiler van ASCII Is GST-C wel even goed als de andere Japan in huis. Maar omdat hoger geprijsde compilers, of zijn die 89 De handleiding is redelijk dik: zo'n 200 guldens uiteindelijk toch weggegooid bladzijden AS-formaat. Zoals gewoon de handleiding daarvan in geld? Zoals te verwachten viel: geen van lijk geeft hij geen enkele uitleg over de het Japans is, moeten we beide. GST-C is duidelijk minder veel programmeertaal zelf, alleen over deze nog even wachten met een zijdig dan de 'grotere' compilers, maar versie ervan. De verschillende program bespreking - of intussen wel even snel. Of GST-C desondanks ma's komen in afzonderlijke delen aan Japans leren. We wachten bruikbaar is, zal van de toepassing af bod. De veelzijdigheid van een C-com hangen. piler wordt voor een groot gedeelte be dus nog even. De documen paald door de hoeveelheid beschikbare tatie bij de compiler van Beetje MSX2 routines - of functies, zoals ze in C ge GST Software is Engels; noemd worden. Daarom worden ook dus niets belette ons om GST-C draait in principe zowel op elke alle bibliotheek-functies kort bespro deze zéér goedkope C MSX1 als MSX2 met een diskdrive, ken. Oh ja - de handleiding is in het maar is toch duidelijk gericht op MSX2. Engels, zoals het hele pakket trouwens. compiler eens aan een test Allereerst werkt de editor MED alleen te onderwerpen. Is goed op een MSX2 en op een 80-koloms De editor koop duurkoop, of deze scherm. Bovendien werken de stan keer toch niet? daard-functies weliswaar op beide MED is een uitstekende editor die voor MSX-types, maar is de meerderheid al uitblinkt door zijn gebruikersvriende van de extra MSX-functies exclusief lijkheid. Elk commando bestaat uit één voor MSX2. Op een MSX1 is GST-C of meer functietoetsen, eventueel ge dus alleen beperkt bruikbaar en dan al volgd door één of meer letters. Er wor leen met een andere editor. Overigens den dus geen control-toets-combina wordt dit nergens in de handleiding ver ties gebruikt; ook niet bij de functietoet - meld: die heeft het alleen over 'MSX sen. De betekenis van de functietoetsen machines' zonder een nadere aandui staat steeds onder in beeld en wanneer ding. Hoewel het misschien gewoon er één ingedrukt is, verschijnen de nieu slordig is, vinden we het toch enigszins we keuzes daar ook weer. Het is dus mo misleidend. gelijk om in korte tijd aan MED te wen nen: de handleiding hoeft niet steeds Standaard-pakket binnen handbereik te liggen. Een nadeel van deze aanpak is wel, dat Het pakket heeft verschillende namen: sommige functies drie toetsaanslagen op de handleiding heet het 'c Compiler vergen: om de huidige file op te slaan en Package for the MSX', op de disk staat terug te keren naar MSX-DOS moet cr 'MSX C Tooikit' en de handleiding 'F4 S X' ingetypt worden. Maar de di spreekt steeds van GST-Co Omdat het verse combinaties zijn logisch gegroe kort is, houden wij het op GST-C. peerd en dus makkelijk te onthouden. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Turbo Pascal - besproken in MCM 19 - om Verder is MED behoorlijk snel - voor vat het GST C-pakket een hele reeks al met de schermopbouw - en ook be programma's, wat trouwens heel ge hoorlijk veelzijdig. Blokken merken, bruikelijk is voor een compiler. Aller verplaatsen of verschuiven en verwijde eerst is er MED, de editor. Dan GST ren is zonder meer mogelijk; er zijn goe C, de eigenlijke compiler; GST-Z, de de zoek-en-vervang-functies en de assembler en tenslotte PROLINK, de tab-afstand is instelbaar. Kortom, een linker. Daarnaast wordt PROLIB bijge prima editor - zij het, alleen voor leverd, een programma om bibliotheken MSX2. aan te maken en te onderhouden. Wie een MSX1 bezit zal de programma C-COMPILER VOOR MSX tekst met een tekstverwerker of iets der GETEST Om een C-programma te schrijven en gelijks moeten maken, die dan wel pure te testen moet de programma-tekst ASCII-tekst moet afleveren.
MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 32- gc
De compiler daard-functies bevat. Deze is redelijk tensie MAC en is bedoeld om door de uitgebreid, maar wijkt hier en daar sterk assembler GST-Z verwerkt te worden. Bijna alle C-compilers schermen in af van de K&R-standaard. Zo levert de GST-Z is een krachtige Z8O-assembler meer of mindere mate met hun 'K&R functie fopenO geen me-pointer af, met macro's, die eigenlijk op zich al de compatibiliteit'. De K&R-standaard, maar een me-descriptor, een integer moeite waard is. Zo te zien is hij compa genoemd naar de makers van C, de he dus. Aan de andere kant zijn er flink wat tibel met M80, de 'standaard-assem ren Kernighan en Ritchie, omschrijft extra functies aanwezig, zoals itoxO, die bler' voor professioneel gebruik. een soort 'standaard-C', waarover al een nummer hexadecimaal naar een honderden boeken zijn volgeschreven. string converteert. Of leftO, die een Tijdens een test maakten we gebruik van GST-C echter schermt niet met K&R string 'links aanlijnt' oftewel de spaties een integer-variabele i en een integer compatibiliteit en voldoet ook niet echt aan het begin ervan verwijdert. Een pointer pi en gaven vervolgens de op aan de standaard. De handleiding grappige functie is reverseO, die een dracht: noemt GST-C een 'subset' van K&R-C, string omdraait. Leuk, dat wel. Maar dat wil zeggen: een versie die slechts een nuttig? pi = &i; deel van alle mogelijkheden bevat, maar waarin dat deel dan ook volgens de stan MUB is de tweede bibliotheek. Deze Dit werd (uiteraard) door de compiler daard werkt. Wel kent GST-C een aan bevat een hele reeks functies die toe zonder moeite geslikt, maar de assem tal extra MSX-functies, waarop we zo gang geven tot het MSX Math-Pack, bler had er meer moeite mee. Hij rap nog terug komen. een serie floating-point-routines in het porteerde, dat er op de regel: Inderdaad is GST-C slechts een deel MSX-BASIC-ROM. Met behulp van van C. Helaas zijn de afwijkingen - deze functies is het mogelijk toch met LDHL,I lees: weggelaten mogelijkheden - ta drijvende-komma-getallen te werken. melijk fundamenteel. Om er een paar te Dat betekent wel, dat de C-opdracht een syntax-error optrad. Nu is die in noemen: GST-C kan helemaal niet met structie op die plaats bij bestudering van drijvende-komma getallen werken - x=y+z; de MAC-me volkomen begrijpelijk. hoewel daar via een speciale bibliotheek Wat niet begrijpelijk is, is waarom GST wel weer iets aan te doen is. GST-C on vertaald moet worden naar: Z de opdracht niet assembleert. Nadat dersteunt geen structuren, geen 'type we in ons programma de variabele i had deP, geen '#define' met argumenten, m_dadd(&x, y, z); den omgedoopt in j, was er niets meer geen 'casts' en geen statische variabelen. aan de hand ... En het type van functies is altijd 'int'! Niet echt handig, en zeker niet stan Met behulp van GST-Z kunnen zonder Bovendien kent GST-C alleen één-di daard. Voor het toewijzen van de waar veel moeite - voor ML-program mensionale array's. Dit vinden we nogal de 0.5 aan een variabele zijn zelfs drie meurs, dan - functies in assembler ge ernstige beperkingen. C is immers een functie-aanroepen nodig: eerst moet de schreven worden, die dan met de linker taal waarin programma-structuur een waarde 1 geladen worden, dan 2 ergens bij het uiteindelijke programma ge belangrijke rol speelt. En door een aan anders en tenslotte moet de één door de voegd kunnen worden. tal van de structuur-mogelijkheden ander gedeeld worden. Het werken met GST-Z genereert bestanden met 'relo achterwege te laten wordt daar behoor MUB is dus uitgesproken onhandig en ceerbare' machinecode, die de extensie lijk afbreuk aan gedaan. Alles is wel wordt bovendien in de handleiding zo REL meekrijgen. De linker voegt de los overkomelijk, maar 'standaard' is het summier en onduidelijk verklaard, dat se stukken REL-code - in praktijk zeker niet. we pas na ettelijke malen herlezen be meestal één programma-deel en ver De snelheid van de compiler is accept grepen wat de bedoeling was. Deson schillende bibliotheek-delen - samen abel: het compileren van een testpro danks kregen we bepaalde functies ge tot een uitvoerbaar programma: in dit gramma van twintig regels kost rond de woon niet aan het werk. geval altijd een COM-file. 20 seconden. Compleet met assemble ren en linken wordt dit zo'n anderhalve De derde bijgeleverde bibliotheek is Prolink en Prolib minuut. Deze tijd wordt voor het meren XUB. De X hierin staat voor eXtended: deel bepaald door de laadtijd van de di XUB bevat dan ook een aantal MSX Dit zijn twee produkten van Prospero verse onderdelen van het pakket. Ver specifieke functies, waaronder een aan Software, die door GST in dit pakket ge geleken met Turbo Pascal lijkt dit lang tal grafische. Het grootste deel hiervan bruikt worden. Over deze linker en 'li zaam, maar in vergelijking met meer is alleen te gebruiken op MSX2, omdat brary-manager' valt weinig te zeggen, conventionele compilers is het normaal. de MSX2-ROM direct gebruikt wordt. behalve dat ze beide goed functioneren. Overigens heeft C een groot voordeel Helaas is het een kleine selectie: versies Prolib zal in praktijk weinig gebruikt boven Turbo Pascal: programma-delen van PSET, UNE, BOX of CIRCLE zijn worden, maar is onmisbaar als de be kunnen afzonderlijk gecompileerd wor er niet bij. VPEEKen en VPOKEn kan hoeft zich voordoet. En Prolink wordt den, om pas bij het linken samenge weer wel. Alles bij elkaar is het nut van weliswaar altijd gebruikt, maar ook al voegd te worden. deze bibliotheek daardoor ook wat be tijd op dezelfde manier. perkt. De bibliotheken Benchmarks De assembler GST-C wordt geleverd met drie bibli Op de standaard MCM-benchmarks otheken. De belangrijkste daarvan is De compiler leest een tekst-bestand en scoorde GST-C goed. Het creëren en CUB14 - in de handleiding steevast creëert daaruit een ander tekst-be beschrijven van een file met de num foutief CUB genoemd - die de stan- stand. Dit tweede bestand heeft de ex- mers 1 tot en met 999 duurde 22 secon-
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 33- den. Langzamer dan Turbo Pascal, maar ongeveer even snel als BDS-C. /* MSX/MS-DOS Computer Magazine benchmark 1 voor GST-C Kennelijk is de fIle input/output van file Input/Output */ Turbo Pascal snel. Het berekenen van #include
Weggegooid geld? #include
Blijft de vraag: is GST-C, zeker bij deze main( ) lage prijs, zijn geld waard? Eigenlijk { hebben we daar geen eenduidig ant int j, n , priem~ woord op. Aan de ene kant is GST-C behoorlijk beperkt. Het compileren van printf("Begin berekening\n\n")~ C-programma's die voor andere compi for (n=2~ n<1000~ n++) { lers geschreven zijn kan daardoor erg for (priem=YES , j=2~ j*j <= n~ j++) veel aanpassingen - tijd en moeite, dus if (n % j == 0) { - kosten. Daar staat dan tegenover, dat priem = NO~ GST-C een aantal extra MSX-functies break~ bevat. Helaas omvatten deze lang niet } if (priem) printf( "%d" n); alle grafische bewerkingen. En werken } met gebroken getallen is - zelfs met de printf("\n\nKlaar met berekening\n")~ mathematische bibliotheek MLIB - } erg lastig. Er is geen mogelijkheid om zelf de BIOS of de BDOS aan te roepen, behalve door een stukje ML te schrij /* MSX/MS-DOS Computer Magazine benchmark 3 voor GST-C ~en, wat met GST-Z heel goed mogelijk bubblesort voor 100 getallen ("worst case") */ IS. Wie Z8O--assembler beheerst heeft met #include
MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 34- *******************·k***)'r************ ...'c** * onze nieuwe WINTER 88/89 CATALOGUS * * is nu uit. We sturen hem GRATIS toe * * als je ons een kaartje stuurt met * * je naam en adres. Vermeldt tevens * 111111111111111111111111 * 'MSX-MSDOS MAGAZINE' * microcomputer tIJdschriften boeken en software ***************************************
PC BOEKEN Top 30 Januari 1989 Nieuw Binnengekomen en Actuele PC Boeken
Werken met WordPerfect, 6e druk ••••• 69 DOS, OS/2 Databases Werken met Lotus 1-2-3, 2e druk ••••• 78 *Werken met MS-DOS, 3e Ed.. 94,50 *Understanding dBASE IV •••••••• 69 Handleiding MS-DOS 3.3 (pim Oetst) •• 49 t/m 3.3 Dynamic of FoxBASE+ Programming 69 Basishandleiding WordPerfect •••••••• 15 *DOS Secrets, Solutions .. : ..... 65 Dynamics of Clipper ••••••••••• 65 *PC Tools en PC Tools DeLuxe •••••• 29,50 PC Magazine DOS Power Tools ., 119 dBXL & Quicksilver Programming 69 dBase 111 Plus Handboek ••••••••••••• 78 incl disk met 200+ utilities. Using Clipper - summer 87 rel • 69 PC Magazine DOS Power Tools •••••••• 119 *DOS 4 Made Easy ••••••••••••••• 55 dBase 111+ Handboek v Programmeurs 84,50 *The NEW DOS 4.0 ••••••••••••••• 69 Spreadsheets Starten met MS-DOS/PC-DOS tm 3.3 • 32,50 *Mastering DOS - through 4.0 ••• 59 *PlanPerfect 3.0 en MathPlan 67,50 PC DOS Special 1 ••••••••••••••••• 15,95 *Peter Norton's Inside OS/2 •••• 65 Using Quattro ••••••••••••••••• 55 *Essential OS/2 Functions •••••• 39 *1-2-3 Programmeren •••••••••••• 78 DOS Handleiding voor DOS 3.30 •••• 34,50 Programming in Clipper, 2nd ED •••••• 89 C, Pascal WordProcessors, DTP *The C Programming Language, 2/E ••••• 79 *Simple 'c' - for Zorland C •••• 49 *Beginnen met WordPerfect 4.2 32,50 Data Becker-gids WordPerfect +5.0 32,50 *Graphics Programming in C 69 *Het WordPerfect 5.0 Handboek 59,50 Handleiding dBASE 111+ (Oets!) •••••• 69 CGA,EGA,VGA,Turbo en MS C. Desktop Publishing w WP 5.0 ••• 65 Leerboek AutoCAD release 9 •••••••••• 38 *QuickC DOS Utilities •••••••••• 59 *WordPerf. 5 Macros & Templates 89 dBASE 111 Plus Progr en Procedures 89,50 *XYWrite made Easier inc 111+ 59 De Programmeertaal C (Ammeraal) ••••• 25 *Turbo Pascal 3 en 4.0 - *Werken met Dynamic Publisher 79 *Het CHAOS Computerboek ••••••••••• 29,50 Begin en Naslag ••••••••••• 29,50 WordPerfect 5.0 Begin en Naslag •• 34,50 *Turbo Pascal Programmabibliotheek PIMS, Utilities, diversen - deel I ...... 58 Lotus Guide to Agenda ••••••••• 55 Het Ventura Handboek ••••••••••••• 49,50 voor Turbo-Pascal 3.0, 4.0, 5.0 *PC Tools & DeLuxe (Academic) 29,50 Starten met AutoCAD •••••••••••••• 29,90 *Turbo Pascal 5 Adv Progr Guide 59 *Data-Beckergids PC Tools ••• 32,50 Turbo Pascal: Complete Reference •••• 69 De Norton Utilities 4 en Adv 29,50 Ventura 1.2 Gebruikersboek •••••••••• 86 PC's Inside the Norton Uti 1 it ies ... 59 WordPerfect voor PC-DOS en MS-DOS ••• 55 8086/88 PC Assembly Course •••• 89 Official Book of King's Quest • 35 Microsoft QuickBASIC (4.0) •••••••••• 65 incl Chasm Advanced Assembler *LaserJet Unlimited, Ed. II .... 69 *Using WordPerfect 5 ••••••••••••••••• 65 op disk! een complete cursus Programming LaserPrinters -HP. 68 Werken met Symphony -deel 1 ••••••••• 78 voor elke PC gebruiker. HP-Laser Power-Pack+disk ••••• 109 Introduktie WordPerfect 4.2 +disk 69,50 EGA/VGA Programmers Reference 69 *Inside NetBIOS, 2nd Edition .. 129 *NEW Peter Norton Programmer's Guide • 69 *Amstrad PPC Techn Ref Manual •• 79 *Compute! 's Computer Viruses ••• 45
ACTUELE P C - SOF T WAR E {inclusief BTW)
PC Software TOP 30 PC utilities PC toepassingen: PC games: Brief 2.1 ...... 599 *askSam - version 4 ••• 749 *4X4 Off-Road Racing ••• 79 Flightsimulator 3.0 139 Copy 11 PC version 5 99 CGA Emulator 2.1 49 *Airbourne Ranger •••••• 95 PC Too 1 s De Luxe 5.0! ••• 199 *DiskTechnician Advanced499 Clarion Developer ••• 2154 Football Manager 11 •• 79 Scenery Disk Europe •••• 59 Duet -printer control 269 *dBFast 1.03 •••••••••• 299 Night Raider •••••••••• 79 WP-Utilities voor 4.2 •• 118 EasyFlow ••••••••••••• 495 *dBASE IV •••••••••••• 2634 Sentinel Worlds ••••••• 95 Microsoft QuickBASIC ••• 289 FastTrax 3.9 diskoptim 189 DTP Lite ...... 199 *SideWinder •••••••••••• 39 *Turbo Assembler/Debugger 389 Flash 5.6 disk cache 199 EasyFlow •••••••••••• 495 TestDrive •••••••••••• 89 *Turbo Pascal 5.0 ••••••• 389 Flash Tools for dBASE. 282 Fontasy 3 ••••••••••• 330 flightsimulators ~Turbo C 2.0 •••••••••••• 389 HOT 4.0 menu maker •• , 499 HuisManager 3.1 •••••• 114 Chuck Yeager Flight Tr 89 *Turbo Pascal 5.0 PRO ••• 679 *Media Master 5.0 ••••• 189 *lnstant Pages •••••••• 79 Falcon F16 (CGA/Herc) 129 *Turbo C 2,0 PRO •••••••• 679 Norton Guide: Assembly 259 Lucid 3D ••••••••••••• 479 Falcon AT (1.2m disk). 169 Norton Guide:OS/2 API. 449 Mavis Beacon Typing •• 149 Flight Simulator 3.0 139 Copy 11 PC 5.0 ••••••••• 99 Norton Guide: Pascal 259 *Procomm Plus ••••••••• 199 Flight Simulator 3.5" 139 Leisure Suit Larry ••••• 79 *Norton Advanced 4.5 •• 389 Publish It! -DTP ..... 495 Scenery disk W. Europa 59 CGA Emulator v Hercules 49 *Norton Utilities 4.5 269 Publisher Paintbrush 699 Paris, London, Berlin) Tasword PC ••••••••••••• 149 PC TOOLS DeLuxe 5.0 .. 199 Publisher TypeFoundry 1395 SkyFox 11 •••••••••••• 89 Macro Assembler 5.1 •••• 430 pixie - charting ••••• 695 Twi st & Shout ...... 189 Strike Force Harrier 115 Copy 11 PC Option Board 499 R&R Relational Rep Wr. 449 WordPerfect 5.0 USA 1554 QuickC Compiler •••••••• 289 SideKick Plus •••••••• 649 adventures: Space Quest 11 ••••••••• 79 Sign Master •••••••••• 834 programmeertalen: Corrupt ion (EGA) ••••• 95 Police Quest ••••••••••• 79 Silverado •••••••••••• 419 OPTASM ••••••••••••••• 499 *Defender o/t Crown EGA 135 WordPerfect 4.2 ••••••• 2034 Software Bridge •••••• 479 Sourcer disassembler 349 *King's Quest 111 Pack 95 *SpinRite ••••••••••••• 229 *Sourcer+BIOS pre-proc. 469 (King's Quest 1+11+111) Norton Commander 2.0.. 229 Turbo Analyst 4.0 .... 225 *Turbo Assembler/Debug. 389 *King's Quest IV ...... 135 Falcon PC •••••••••••••• 129 Norton Commander 2.0 239 *Aztec C 4.10 ••••••••• 569 Leisure Suit Larry ... 79 *King's Quest IV •••••••• 135 Xtree PRO •••••••••••• 349 *Turbo C 2.0 •••••••••• 389 Maniac Mansion •••••••• 95 Norton Editor •••••••••• 199 *Turbo C PROfessional 679 Sherlock (lnfocom) '" 95 SuperTel 3.1 ••••••••••• 169 Topaz - TPascal/dBASE 169 *Infocom Triple Pack 1 95 HuisManager 3.1 •••••••• 114 *NASHUA diskettes per 10 * *Turbo Paséal 5.0 ••••• 389 *u I t i ma V ••••••••••••• 115 Gunship •••••••••••••••• 119 5" double sided (PC) ... 16 *Turbo Pascal 5.0 PRO 679 war-games Flash 5.6 •••••••••••••• 199 5" high density (AT) ••• 30 *Turbo Professional 5.0 329 Desert Rats •••••••••• 79 Up Periscope ••••••••••• 99 3.5" double sided .. 42,50 *Zortech C++ compiler 449 EMPIRE 2.05 •••••••••• 95 *King's Quest 3 Pack •••• 95 3.5" hi-density (PS/2) 125 Smalltalk/V •••••••••• 329 UMS •••••••••••••••••• 89
winkel open van dinsdag t/m zaterdag tussen 10 en 5 (maandag gesloten) in BELG IE is alles verkrijgbaar bij: alle prijzen zijn inclusief BTW verzendkosten f 6,- per bestelling Het Computerwinkeltje pvba M Sabbestraat 39, B-2800 MECHELEN Am~leI31:> (I 0 C~rrr.) 11017 AP Am~tcrrlam 1Fax (0:>0) :>:>666R 1Posthank 44751581 NMB 697915646 fax: 015-207 332 tel: 015-206 645
dealer aanvragen welkom SHAREWARE, PUBLIe DOMAlN EN DERGELIJKE Het concept is duidelijk: Deze maand moet de MSX-software Bestellen kunt u door het verschuldigde shareware en public do weer eens overslaan. Het uitzoeken van bedrag over te maken op giro 12 93 280 het aanbod is een behoorlijk karwei, te ten name van Shipdata Amsterdam, of main zijn programma's die meer daar er nogal wat commerciële pro bankrekeningnummer 547802013 van de iedereen vrijelijk mag ver grammatuur - die er niet in thuis hoort ABN, de Algemene Bank Nederland. spreiden. Bij sommige pro - tussen blijkt te schuilen. Volgende Vergeet niet de gewenste diskettes te ver gramma's echter vraagt de keer weer MSX-programma's. melden, alsmede uw eigen volledige schrijver om een betaling, adres. Wij verzenden uw bestelling op de StarWars grapje dag waarop wij uw betaling ontvangen. als men het programma Opgelet: een giro-overschrijving duurt daadwerkelijk in gebruik Overigens is gebleken dat er in de Star circa 10 dagen, bank-overschrijvingen neemt. Oftewel, men kan Wars demo een 'grapje' zit ingebouwd. kunnen zelfs 15 dagen onderweg zijn. rustig eens kijken of een N a het runnen ervan start de MSX2 daar Het snelst gaat het door toezending van programma inderdaad na steevast op met de melding 'Ff SOFf' een volledig ingevulde betaal-cheque - op het startscherm. Pas na het indrukken vergeet niet de andere gegevens, en uw bruikbaar is, voordat men van de spatiebalk komt men dan in Basic. adres op de geven. er voor moet betalen. Onze librarian heeft er al de nodige tele MeM werkt samen met foontjes over mogen ontvangen, en stel Telefonische reacties - géén bestellin Shipdata, een bedrijf dat de al voor het adres van de maker te pu gen - kunnen ingesproken worden op zich ten doel stelt Public 00- bliceren. ons antwoordapparaat, telefoon 020- Dat gaat ons echter net te ver, hoewel we 6646798. Bovendien zijn we elke dinsdag main-, Shareware- en User willen benadrukken dat dergelijke ego middag van 16.00 tot 18.00 uur rechts Supported software te ver tripperij inderdaad niet prettig is voor de treeks te bereiken onder dit nummer, spreiden tegen zo laag mo wat onervaren gebruiker. Gelukkig is er voor al uw vragen over de in samenwer gelijke kosten. De verant echter wel een oplossing voor dit euvel, king met MSX/MS-DOS Computer Ma woordelijkheid voor het ge die minder ingrijpend is dan het open gazine aangeboden PD- en shareware schroeven en kortsluiten van de batterij, software. Eventuele klachten kunt u dan bruik van de aangeleverde wat onze librarian gedaan heeft. Als men ook kwijt. Stuur echter nooit zonder meer software ligt bij de gebrui namelijk na die druk op de spatiebalk in uw bestelling ongefrankeerd retour, der ker. Basic beland is, kan men met het SET gelijke zendingen weigeren we. PROMPT "ok" commando de inhoud van het klok-geheugen - waar deze Vermeldt altijd de volledige bestelnum 'grap' in opgeslagen wordt door de Star mers. Dat nummer bevat namelijk alle in Wars demo - prima wissen. De volgen formatie die we nodig hebben om uw dis de keer start uw systeem dan weer nor kettes zo snel mogelijk te versturen. In dat maal op. nummer staat namelijk het getal na dc schuine streep, de 'j', voor het formaat, Prijzen PO terwijl het laatste nummer het aantal dis kettes aangeeft. De kosten bedragen f 10,- per 5.25 inch diskette, 3.5 inch kost f 12,50 per schijf. Utilities: Huishouding Voor abonnee's gelden speciale prijzen: f 7,50 voor 5.25 en f 10,- voor 3.5 inch. Bij Op de twee diskettes worden een aantal de bestelling moet het abonnee-nummer praktische programma's aangeboden, - dat u op uw adres-etiket kunt vinden die in geen enkel huishouden zouden mo - worden opgegeven, wil men voor deze gen ontbreken. Het maken van een inven speciale abonnee-prijzen in aanmerking tarislijst - handig voor de verzekering na komen. Bij elke zending wordt f 2,50 in inbraak en diefstal van de computer met rekening gebracht voor verzendkosten, flops en al, een maaltijdplanning, een ongeacht het aantal bestelde diskettes. boodschappenlijst, maar ook het mixen van drankjes, het adressenboekje of de Overigens, MSX-PD wordt alleen op het andere hobbies kunnen nu eindelijk in standaard-formaat, 3.5 inch geleverd. het PC-gebeuren worden opgenomen. Om ervoor te zorgen dat iedereen er ge Met de 'household inventory' kan men bruik van kan maken hebben we er voor een database aanleggen van alle bezittin MSX voor gekozen om die diskettes alle gen. Zowel kosten, plaats en garantie als MCM'S PUBLIC DOMAlN maal single-sided te maken. In de toe marktwaarde en andere relevante infor AANBOD, MSX en MS-DOS komst zullen er ook cassettes met Public matie kunnen worden ingevoerd. De re Domain programma's verschijnen. sultaten kunnen zowel selectief als in hun
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 36- .M
totaal worden bekeken of geprint. breken voor of tijdens de wachtwoord aanpassing van kleur en catalogus naam, Met 'automobile maintenance' kan men procedure is onmogelijk. Vanaf een flop volumelabel naar disk schrijven, verwij gas, olie, verzekeringen, en dergelijke bij py opstarten is nog wel mogelijk, doch de deren van diskettes uit de catalogus, het houden, uitgaverapporten printen, kos harddisk blijft ontoegankelijk, zolang je lezen van harddisks, uitprinten van een ten per kilometer berekenen, etcetera. het wachtwoord niet weet. ASCII fIle van de catalogus - naar printer Met een ander programma kan men in Om dit alles mogelijk te maken op een of naar disk. Zelfs een CD-ROM met grediënten voor recepten opnemen, klas MS-DOS systeem, zonder dat er onder hidden directories, iets waar Norton en sificeren, en zelfs boodschappenlijsten broken kan worden zijn een aantal trucs PCTOOLS op vastliepen, ging zonder samenstellen. nodig. De handleiding bij het programma problemen met dit programma. 'Mixed Drinks' komt in de Sinterklaas- en doet hierover het één en ander uit de doe Echt een pakket waarvoor u zich zou ho Kersttijd zeer van pas. Alle ingrediënten ken. Ben je genoodzaakt tijdens het werk ren te registreren, want gebruiken doet u voor een punch, een high bali of andere een waterplaats te visiteren dan kan de het zeker. drankjes, en de gegevens voor hun berei computer ook tijdelijk 'op slot' gezet wor ding, kan men invoeren of zijn reeds aan den. Ook heel prettig is het feit dat het Benodigd: mM PC/TI/AT of compati wezig. Ook de hobbies kunnen met dit programma gemakkelijk te installeren is. ble, minimaal 256K RAM, doch 640K programma worden bijgehouden. Het Het wegnemen van PC-LOCK, het ver RAM wordt aangeraden. Eén diskdrive, totaal beslaat 2 diskettes van 5.25 inch, of anderen van het wachtwoord, het is alle Hercules/CGA/EGA/VGA. Dos versie één 3.5 disk. maal mogelijk zolang je je wachtwoord 2.00 of hoger. maar weet. Is dat laatste niet meer het ge Bestelnummers: A36/5-2 voor 5.25 en val, dan heb je dus wel een probleem. Bestelnummer A39/5-1 voor 5.25 inch, A36/3-1 voor 3.5 diskettes. A39/3-1 voor 3.5 inch disk. Benodigd: IBM PC/TI/AT of compati Entertainment: Fingerpaint ble met harddisk, Hercules/CGA/EGA Programmeertalen: CHASM of VGA kaart en een goed geheugen. Dit is een leuk tekenpakket wat het zowel Chasm staat voor 'Cheap Assembler', op CGA als op Hercules - met bijgele Bestelnummer: A38/5-1 voor 5.25 disket een eenvoudige assembler voor de IBM verde HGCIBM color graphics emulator te; A38/3-1 voor 3.5. PC of compatible. De auteur, David - prima doet. Bij de opstart van het pro Whitman, heeft geprobeerd een zo een gramma wordt naar de aanwezigheid van Utilities: PMCAT voudig mogelijk programma te produce een EGA-scherm gevraagd, maar als ren. Is bij MASM, de Microsoft assem men daar een 'J' ingeeft, dan blijkt er niets Ste~ u heeft een programma nodig, en dat bler, naast het assembleerprogramma te kloppen van de synchronisatie. Alleen heeft u 'ergens' op een diskette staan. nog een LINK en een EXE2BIN nodig, bruikbaar dus voor CGA/Hercules. PMCAT maakt in zo'n geval het zoeken bij Chasm gaat alles automatisch. Het programma heeft een groot aantal op vele diskettes of harddisk(s) naar een Ook het aanmaken van routines die on tekenfuncties. Knip- en plakwerk gaat programma of bestand overbodig. der Pascal of Basic gebruikt zullen gaan prima, opslaan en hardcopy functioneren PMCAT leest razendsnel de directory - worden is relatief simpel. Bij Basic kan prachtig. Daarnaast kan het programma inclusief subdirectories - van een disket men kiezen uit subroutines of zelfs data tekeningen aan, die groter zijn dan het te in, en bewaard de gegevens in zijn ca statements, bij Pascal worden externe scherm, door een scroll-mogelijkheid. talogus-bestand. PMCAT werkt met functies of procedures - of files voor 'in Ook tekst is in diverse maten en vormen 180/360K en 720/1440K diskettes. De line' -statements - gecreeerd. Er zijn wel mogelijk en in te passen bij een tekening. sleutel waarmee PMCAT de ene van de beperkingen, zo zijn multiple segment Fingerpaint kan ook een zeer groot aan andere floppy onderscheiden kan is het defmitions niet toegestaan en kan er nict tal tekeningen achter elkaar vertonen, volumelabel. Is er geen volumelabel aan met Microsoft talen gelinkt worden. waardoor het een bijna professionele wezig, dan kan PMCAT een uniek label Er zijn twee versies van Chasm. De hier demo kan laten zien. aanmaken, en desgewenst naar de disket- aangeboden PD-versie is een subset. Wie Een aanradertje voor mensen, die ook op te schrijven. De diskettes waar PMCAT zich registreert krijgt voor veertig dollar het grafisch gebied iets willen uitprobe de gegevens van bijhoudt worden dan ge de advanced version. Deze is twee maal ren. labeled van diskl tot disk9999.Zowel bij zo snel, bevat macro-mogelijkheden, elke diskette als bij elk file kunt u com staat conditioneel assembleren, include Geschikt voor CGA en Hercules. mentaar opgeven, 79 karakters lang. Zoe files en structures toe en biedt 8087 sup Bestelnummer A37/5-1 voor 5.25 of ken in de catalogus is dan mogelijk op be port. Op de disk treffen we verder een A37/3-1 voor 3.5 inch diskettes. standsnaam (inclusief het gebruik van jo zeer prettig leesbare - Engelstalige - in kers) of op commentaar. Bij het bekijken leiding in assembly-taal aan. Deze maakt Utilities: PC-LOCK van de catalogus is steeds direct het ver ons bekend met begrippen zoals bit-pat band te leggen tussen een bepaald be tem, interrupts, stack etcetera. Dit ver Beveiligt bijna alle PC en AT systemen stand, het bijbehorende commentaar en haal begint voor de verandering eens die vanaf een harddisk opstarten tegen de disk waar het op staat. Ook andersom vooraan, en niet halverwege zoals zoveel gebruik door onbevoegden enlof kwaad is bij elke disk steeds direct te vinden wel boeken over dit onderwerp. willende sujetten. Als het programma ke files erop staan, met commentaar. eenmaal geïnstalleerd is met een zelf te Updaten van de catalogus is natuurlijk Chasm vereist een PC of compatible en bepalen wachtwoord, is het niet meer ook ingebouwd. Nog een aantal mogelijk 127K geheugen. mogelijk de computer vanaf de harddisk heden: bijhouden van files die dubbel op te starten zonder door de wacht voorkomen, sorteren op filenaam, exten Bestellen onder: A40/5-1 - 5.25 inch - woordprocedure heen te komen. Onder- sie of datum, wildcard ondersteuning, of A40/3-1 voor 3.5 inch diskette.
MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 37- SUPER AANBIEDING MT-TELCOM MSX-MODEM NU TIJDELIJK VOOR SLECHTS F.119,-- (INCL. BTW)
Inklusief GRATIS lidmaatschap van de ComNet Databank
De ComNet databank wil graag veel nieuwe leden. Omdat er speciaal voor MSX computers veel (gratis) telesoftware in de databank aanwezig is, die u zó via het MT-TELCOM modem via de gewone telefoonlijn in uw computer kunt laden doet ComNet u een SUPER aanbieding! Het bekende MT-TELCOM Modem van Micro Technology (dat past in iedere MSX, zelfs als u geen diskdrive heeft) biedt ComNet nu aan voor de gesponsorde prijs van f. 119,-- inklusief btw en inklusief de telecommunicatie software. De originele prijs van het MT-TELCOM modem is eigenlijk f. 349,--. Omdat de ComNet databank wil groeien tot de allergrootste Videotex databank van Nederland doet zij u dit aanbod. Maar wees wel snel, want op = op!
Wat kan het MT-TELCOM Wat krijgt u in ComNet? Hoe bestellen? MSX-Modem allemaal? ComNet is een databank die 24-uur U kunt het MT-TELCOM MSX-Modem per dag via ruim 140 telefoonlijnen bestellen op de volgende manier: • Ingebouwde software voor Videotex (ComNet, Girotel, bereikbaar is. Rond de jaarwisseling 1988/89 verwacht ComNet de Viditel, Bedrijven v. Bedr. etc.) e 1. Doorf. 119,-- + f. 6, - verzendkos • Ingebouwde software voor 20.000 abonnee in te schrijven. Het ten (totaal dus 1.125, -) over te ma ASCII Terminal (HCC Fido, lidmaatschp is gratis. U betaalt ken op girorekening 352683 of Bulletin boards, PTT slechts de (interlokale) telefoonkos bankrekening 49.03.95.392 beiden Memocom, etc.) ten om van ComNet gebruik te kun t.n.v. ComNet b.v. met daarbij de • Versturen van teksten, nen maken. ComNet biedt een tekst "MT-TELCOM". U krijgt dan het bestanden en zelfs onvoorstelbare hoeveelheid informa MT-TELCOM modem binnen 5 dagen programma's tussen MSX tie voor MSX Computer gebruikers, thuisgestuurd per post. computers onderling. Teleshopping mogelijkheden, Help • Telesoftware downloader Desk, het allerlaatste nieuws enz.: ingebouwd (foutvrije overdracht 2. Door het opsturen van gegaran van programma's via de deerde betaalcheques voor een be • Telesoftware telefoonlijn) drag van f. 125,- aan ComNet b.v., • Clipbord (vragen, tips over afdeling Modems, Postbus 204 • Automatisch kiezen van computers en software). 3350 AE Papendrecht. U krijgt dan telefoonnummers (ook kiestoon • Elektronische post (stuur uw herkenning) . bekenden post via ComNet) het MT-TELCOM modem binnen 5 • Automatische beantwoording • Beursview (beleggingsspel) dagen thuisgestuurd per post. • PTT-Toelatingsnr. NL-86062701 • Vidistar (alles over ruimtevaart • Uitgebreide Nederlandse en sterrenkunde) 3. Door een briefkaart te sturen naar handleiding (100 pagina's!) • Newsbytes (allerlaatste nieuws ComNet, afdeling modems. U ont • V21 (300/300 baud originate en direkt van de Amerikaanse vangt dan het MT-TELCOM modem answer) computermarkt) per post rembours thuis en betaalt • V23 (1200/75 baud en 75/1200 • Spelen in ComNet tegen de baud) voor Videotex en 1200 aan de postbode f. 119, - plus 1. 11, computer verzendkosten, totaal dus f. 130,-. baud up- en downloaden via • Teleshopping (Boeken, ASCII. Diskettes, Software, CD's tegen ComNet b.v. • Telefoonstekker en snoer zeer aantrekkelijke prijzen) inbegrepen. Wetering singel 8-14 • Chatten (via uw beeldscherm 3353 GZ Papendrecht ''praten'' met anderen) Postbus 204 3350 AE PAPENDRECHT
--w Het MSXje, dat een PC wil zijn
Stug doorgaan, zo heet dat. Immers, al jaren publiceert MCM in het december-nummer een speciaal Computer Kerstverhaal. Terwijl die onderwerpen toch helemaal niets met elkaar te maken hebben! Hoe halen we het in ons hoofd ...
Er was er eens een MSXje, dat het heel erg leuk vond om een En toen werd het, zoals ieder jaar, Kerstmis. computer te zijn. De hele dag door was het bezig, met spelle Iedereen was blij en vrolijk, aan werk dacht niemand meer. tjes, met tekstverwerkers, met spreadsheets en adventures, Met Kerstmis werkt alleen de Kerstman, en die heeft dan zijn wat al niet. Tekenprogramma's bijvoorbeeld, dat waren zijn trouwe vriend Rudolf het rendier bij zich. U kent hem wel, met lust en zijn leven. Of ze nu op cassette of diskette stonden, of die rode neus. ze nu met de cursor-toetsen of met een joystick bestuurd wer Als het Kerstmis is, dan zit iedereen lekker thuis of gaat gezel den, het MSXje vond het allemaal prachtig. lig bij familie en vrienden op bezoek. Natuurlijk had ons MSXje niet aan Kerstmis gedacht. Daar had hij het nu een Natuurlijk - want zo gaat dat - wilde ons computertje steeds maal te druk voor, nu hij deed alsof hij een PC was. Pas toen meer. Printers, plotters, kleurenbuizen, noem maar op. En na er geen gegevens meer te berekenen waren - iedereen was tuurlijk ook keyboards, om muziek mee te maken, en een naar huis gegaan - vroeg het zich af wat er aan de hand was. touch-tablet, zodat het nog beter kon tekenen. Bovendien do Snel sloeg het zijn agenda open - Freekick natuurlijk - en zen, heel veel dozen, om zijn diskjes keurig op volgorde in op zag opeens de datum. Dat was schrikken! Hoe moest dat nu, te bergen. Vanzelfsprekend had het MSXje een modem, van twee dagen lang zonder werk? Micro-Technology nog wel, om met andere computers te kun nen bellen, zodat het altijd de nieuwste programma's kon Die avond, Kerstavond, wilde het computertje dan maar weer downloaden. Het computertje had er maar druk mee. eens wat van de oude spelletjes proberen. Natuurlijk geen Su per Rambo 1I, dat was wel wat erg gewelddadig met Kerstmis. Maar toch, toch miste het iets. Zo had het geen harde; schijf, Bubble Bobbie, dat leek hem wel weer eens leuk. Maar ach, want die hadden de heren fabrikanten nog steeds niet voor de cartridge wilde niet opstarten en de joysticks hadden ook hem gemaakt. Beloftes genoeg, maar afkomen, ho maar. En al geen zin. Net zomin als de trackball en het keyboard. Ieder hoewel cartridges leuk en aardig zijn, kon ons machientje na een was boos op het arme MSXje, omdat het zo druk in de tuurlijk geen echte uitbreidingskaarten aan. Die waren aan weer geweest was met andere zaken. zijn grotere broers voorbehouden. Soms werd het computer Alleen het ouwe trouwe modem, de MT-TeICom, die wildc tje er wel een beetje droevig van, dat het niet alles kon. Er was wel met het MSXje praten. Samen zochten ze een telefoon alleen weinig aan te doen; sommige computers komen nu een nummer in een computerblad, dat toevallig op tafel rondslin maal als PC op de wereld en anderen als een nederig MSXje. gerde. Maar veel verwachtte het computertje er niet van, met En geen enkele hartchirurg, hoe knap ook, zou zijn 280 door Kerstmis zou iedereen wel onder de boom zitten. een 8086 kunnen vervangen. Laat staan een 80386, zoals z0- Net toen de klokken begonnen te beieren kregen ze contact. veel computers tegenwoordig hadden. Eerst ging de telefoon over, en toen kwam de carrier. Er was toch nog iemand! Meteen schakelden ze online. Toch deed het MSXje zijn best. Misschien was hij dan niet zo snel als een PC en had hij minder geheugen, maar het lukte En toen, en toen kwam de grote verrassing. Want als de men hem heel goed om de grote broers bij te houden. Tenminste, sen Kerstmis vieren, dan doen de computers dat ook. Alle het duurde allemaal wel wat langer, maar rekenen kon hij toch computers, groot en klein, bellen naar de centrale, die ook een als de beste. Het was wel aanpezen geblazen, maar hij kon echt computer is tegenwoordig. Dat hebben ze zo afgesproken, een wel een heuse laserprinter besturen. heel bijzonder virus-programma heeft het nieuws verspreid, Nu weten wij natuurlijk wel dat zoiets niet goed kan blijven Allemaal kunnen ze dan met elkaar praten en mooie tekenin-" gaan, maar ons kleine computertje had er geen benul van dat gen uitwisselen, speciaal voor Kerstmis gemaakt. Alleen ons je niet altijd zo hard bezig kan zijn. Hij werkte en hij werkte, MSXje, die had dat niet gehoord. Want als je het zo druk hebt, dat het een lieve lust was. Zo langzaam maar zeker leek hij echt dan vergeet je wel eens om je bootsector uit te lezen. wel een klein PC'tje! Alleen voor spelletjes, daar had hij te Die nacht was het feest voor de computers. Uit de hele wereld genwoordig geen tijd meer voor. Een gegevensbestand in dBa kwamen de kerstboodschappen, in alle talen. Er was zelfs een se TI bijhouden, dat kost nu eenmaal veel tijd, als je alleen maar Amerikaanse computer, van het leger, die wel wat grommerig een acht-bits hartje"hebt. Voor spelen was zo langzaam maar klonk maar toch leuke grapjes kon vertellen over loszittende zeker geen tijd meer over. chips. En een Japanse supercomputer, die al bijna echt intel Dat vonden de joysticks natuurlijk helemaal niet leuk. Net z0- ligent was. De volgende dag, eerste Kerstdag, heeft ons kleine min als de cartridge-spellen en het muziek-keyboard. Er werd MSXje eens heel diep nagedacht. Samen met zijn vriend, het flink wat afgemord, onder de randapparatuur. De plotter modem, heeft het daarna lang gepraat met de spellen, de joys kreeg zelfs ruzie met trackball, over niets! Alleen maar omdat ticks en alle andere randapparatuur. Gelukkig hebben ze de ze zich verwaarloosd voelden! ruzie bijgelegd. Maar het MSXje had niets in de gaten, die zag alleen maar Het MSXje heeft beloofd zich voortaan niet meer zo uit te slo grotere en grotere bestanden. Tekstverwerken, spreadsheets, ven en ook weer eens een spelletje te spelen. Het zou zich voor daar ging het om. De rest was bijzaak geworden. taan nooit meer schamen om maar een MSXje te zijn.
nummer 27 - december 1988 - 39- PIIII
King's Valley 11
Alhoewel de geruchten over de slechte leveranties van Konami in Europa nu ondertussen keiharde feiten geworden zijn, komt of is, tegen de tijd dat je dit leest binnenkort toch een nieuwe titel op de markt. Deze titel, King's Valley II, is in Japan onder de naam Pyramid's Po wer leverbaar voor zowel MSXl als MSX2. In Europa zal, jammer genoeg, alleen de MSXl versie leverbaar wor den. Hierna wordt het overigens een lange tijd wachten; de volgende titel, Nemesis lIl, zal pas eind maart '89 verschijnen. Nogmaals, alles een gevolg van het gi gantische chip tekort dat de electronica wereld nog steeds teistert en, als de voorspellingen bewaarheid worden, zal het maar nooit. je niet gegund, aangezien in elk veld wel dit zeker nog minimaal twee jaar aan Uiteraard kregen we alles zonder enige een mummie uit een sarcofaag komt houden. vorm van documentatie, zodat het doel kruipen of, later in het spel, een vreemd Maar gelukkig hebben we tot die tijd van het spel geraden moest worden. Zo soort hoppende kruising tussen een King's Valley 1I, de nieuwste Konami is ook niet duidelijk of dit al dan niet een Egyptenaar - zoals we die uit Asterix ROM. Mega ROM is; wel zeker is dat de spe kennen - en een kikker opduikt. Over ciale Konami sec soundchip toegepast de mummie kun je nog heen springen, De ROM die we ter test aangeboden is. Het geluid is fantastisch, zoals we dat de Egykik is een wat moeilijker pro kregen was een pre-productie testexem van Konami gewend zijn. bleem. Een oplosbaar probleem echter! plaar, op de cartridge stond dan ook Een ander lastig detail is een soort trol, vermeld 'version 1.0'. Het is dus best King's Valley Il is, zoals uit de naam die uit het niets verschijnt. Deze trol ver mogelijk dat de uiteindelijke ROM zo blijkt een opvolger van de 'gouwe ouwe' andert in een rotsblok en rolt vervolgens als je deze in de winkel koopt afwijkt van King's Valley. Ook hier moet je je een door het veld. Het rotsblok komt pas tot het hier beschreven spel. Waarschijnlijk weg banen door een pyramide met de stilstand tegen een muur of wanneer het zullen er geen ingrijpende veranderin meest vreemdsoortige structuren. Tot je een verdieping naar beneden valt. Na gen aangebracht worden, maar je weet beschikking staan hamers, drilboren, enige tijd verandert het blok even in een schoppen, zwaarden, boemerangs en trol, om vervolgens weer als rots vrolijk wie weet wat nog. Ieder niveau bestaat verder te rollen. SPELLEN GETEST VOOR uit één of meerdere schermen, waarbij Je kunt het rotsblok tegenhouden door MSX EN PC iedere scherm een nieuwe en vaak nog er een zwaard of boemerang tegenaan ingewikkelder puzzle biedt. Rust word te smijten. Deze gevaarlijke actie zul je
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 40- helaas regelmatig moeten ondernemen, zullen wel 'sun stones' bedoeld hebben ik helaas bekennen dat het ontbreken aangezien sommige ziele stenen pas op - verzamelen. De eerste velden tellen van een handleiding me teveel gewor te pakken zijn als je het rotsblok als op vier van deze stenen, later worden dat er den is. Ik heb slechts oppervlakkig de stapje gebruikt. Door het zwaard op het wat meer. mogelijkheden onderzocht, maar het juiste moment tegen de trol aan te smij Ergens in het niveau vind je een met zie ziet er veelbelovend uit. Perfecte afwer ten kun je hem doden, je hebt hiervoor lestenen verzegelde deur. Iedere ziele king ook hier, het programma herkent wel een perfecte timing nodig. steen die je in het spel opraapt laat een zelfs of een diskdrive aanwezig is om ge steen van deze deur verdwijnen. Raap je maakte teksten te kunnen saven. Wanneer je het spel, na het opstarten de laatste zielesteen in dat niveau op, van de computer, met rust laat krijg je dan kun je naar de deur wandelen om Met King's Valley II heeft Konami weer een tamelijk uitgebreide demo te zien. naar het volgende niveau te promove een plaatje van een programma afgele Het is aan te raden deze demo geruime ren. Als je tenminste niet vergeten hebt, verd. Hoe groot het spel is weet ik niet, tijd te laten lopen, zodat je een goede in zoals in veld 3, deze even vrij te bikken. na het starten van spel zie je een soort druk krijgt van de verschillende moge Je krijgt dan tegelijkertijd, Konami ge kaart waarop zes door een kronkelweg lijkheden. trouw, een acht-Ietterige code, om voor verbonden locaties afgebeeld staan. Ie King's Valley 11 is niet gemakkelijk, de taan op het nieuwe veld te beginnen. dere locatie bevat een Japans teken, puzzles zijn tamelijk uitgebreid en ge Na het halen van tien velden zie je de maar wat nu exact de bedoeling is ont compliceerd. De indruk bestaat dat ie held door een lange, drie-dimensionale gaat me. Na het halen van tien velden der veld slechts op één manier op te los corridor rennen, om vervolgens via een wordt de kaart op het scherm geprojec sen is, maar ik heb slechts zo'n twintig schuifdeur naar de volgende reeks vel teerd waarna de volgende reeks velden tal velden gezien, dus misschien heb ik den te gaan. De moeilijkheidsgraad van betreden wordt. ongelijk. Je zult bij ieder veld goed moe deze velden is overigens aanzienlijk ho ten overwegen watje doet en toen ik uit ger dan van de eerste tien velden. Zo Tot op heden heb ik al heel wat uurtjes eindelijk de pauze toets ontdekt had krijgje meteen al te maken met meerde achter de computer doorgebracht met werd deze dan ook regelmatig gebruikt. re, je achfervolgende mummies. dit grandioze spel. Eén van de grootste problemen is name En alhoewel aan King's Valley II het lijk dat, wanneer je een werktuig zoals hoogste prijskaartje hangt dat ik ooit een hamer, drilboor of zwaard in han voor een Konami ROM gezien heb, den hebt, je niet meer kunt springen. En blijft het iedere cent waard! dat wordt wat onhandig, als je over een Aanschaffen. gat heen moet springen om even verde rop de laatste zielesteen op te pikken. Fabrikant: Konami Ergerlijker nog is het wanneer je ont Importeur: HomeSoft dekt dat je, met een drilboor in de hand, geen mogelijkheid hebt om het ding te Computer: MSX gebruiken. Slechte planning! Daarbij Edit scherm Medium: ROM komt dan nog eens dat het niet mogelijk Aantal spelers: 1 is een drilboor los te laten zonder hem Zoals gezegd bezit deze ROM de spe Bediening: joystick & toetsenbord te gebruiken. Dat kost je dus weer een ciale Konami geluidschip waardoor Prijs: f 89,50 leven! prachtige effecten bereikt kunnen wor Het spel bevat nog meer grappen, zo den. Bij het kiezen op het titelscherm zijn er verdwijnende trappen, deuren tussen het spelen van het spel en de Lancelot die maar naar één zijde opengaan en EDIT functie Gazeker!!) wordt een bruggen die verdwijnen nadat je er twee prachtig sitar geluid hoorbaar. Na het Level 9 is één van die namen in de soft keer overheen gelopen bent. kiezen van GAME krijg je een volgend ware wereld die dan wel niet zo bekend keuzescherm, waar je kunt bepalen of je mogen zijn bij het grote publiek, maar Na het indrukken van de pauze toets heb op niveau 1 beginnen wilt, een code bij een kleine groep fanatici kreten van ik wat zitten spelen met het toetsenbord woord voor een hoger niveau invoeren interesse veroorzaken. Level 9 is sy - je weet maar nooit bij Konami -. Het wilt of een zelf ontwikkeld veld in wilt la noniem met adventure's, denk maar aan indrukken van functietoets F2 tijdens de den. Het codewoord verkrijg je zoals Silicon Dreams, Jewels of Darkness en pauze deed een kaart van het veld wa a hierboven omschreven. Knight Orc, stuk voor stuk uitstekende rinje op dat moment speelt verschijnen, Grafisch is het programma af! De ach adventures die meer dan de gewoonlij waarin zowel de ziele st enen, de deur als tergronden in de diverse schermen zijn ke aandacht verdienen. De drie hierbo je eigen positie aangegeven worden. Het perfect, zelfs kleine details zoals knipo ven genoemde adventures verschenen indrukken van F2 tijdens het spel geeft gende, in de muur uitgehouwen mon onder de vlag van Rainbird, maar recen je gegevens als behaalde score, de hoog sterkoppen kom je tegen. En heb je de telijk schijnt Level 9 overgeschakeld te ste score tijdens deze sessie, het veld pauzetoets ingedrukt dan gaat onder zijn; de nieuwe adventures verschijnen, waarin je bezig bent en het aantal levens wijl je kleine held gymnastische oefenin te beginnen met het reeds geruime tijd dat je nog hebt. Je krijgt trouwens na het gen doen: opdrukken. Hij gaat zich daar leverbare 'Time And Magik Trilogy', behalen van een veld een extra leven. allengs steeds meer in uitsloven, zoda onder de hoede van Mandarin Software. nig dat de zweetdruppeltjes in het rond Dit nieuwe software huis, dat een geva Het exacte doel van het hele spel is me spatten. Perfect! rieerd aanbod heeft, vanaf de STOS Ba onduidelijk. In ieder veld moet je een Kies op het titelscherm EDIT en je komt sic Game Creator voor de Atari ST tot aantal zielestenen - 'soul stones', ze in een scherm editor terecht. Hier moet en met het race-spel Lombard RAC
MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 27· december 1988 - 41 - delijk leidde tot het opbreken van de Ronde Tafel. Le Morte d'Arthur bestaat in feite uit een verzameling verhalen, rond het cen trale Arthur thema, zoals deze ten tijde van Malory uit de orale traditie bekend waren en welke door Malory tot één ge heel samen gesmeed zijn. Een ieder kent wel deze verhalen of in ieder geval delen ervan: het zwaard dat uit de steen getrokken wordt door Arthur, waar door hij tot koning verklaard wordt; ko ningin Guinevere die, geheel in de mid deleeuwse traditie, het onderwerp is van Lancelot's hoofse liefde; de zoektocht naar de Heilige Graal. Daarnaast ken nen velen de figuur van tovenaar Mer lijn/Merlin. Deze figuur komt in de oorspronkelijke verhalen van Malory relatief weinig voor, hij is meer bekend geworden door de Hollywood verftlmingen van Ronde Tafel verhalen. Het zou te ver voeren om in dit verband verder in te gaan op Le Morte d'Arthur. Geïnteresseerden verwijs ik naar een tweetal boeken: Le Morte d' Arthur van Malory in de Penguin reeks (Engelstalig), ISBN 0-14- 043043-1 The Once and Future King van T.H. White (Engelstalig), Flamingo ISBN 0- 00-654010-4 Alhoewel 'The Once and Future King' een tamelijk vrije adaptatie is van de Arthur verhalen - zo wandelt er een to venaar Merlijn in rond die de toekomst kan voorspellen omdat hij zelf van de toekomst naar het verleden leeft, even over nadenken - is het wel één van de meest toegankelijke boeken over Art hur, door White's stijl van schrijven. Het boek is ook in het Nederlands verkrijg baar als 'Arthur, Koning voor eens en al tijd', verschenen bij Het Spectrum, ISBN 90-274-0285X.
Het adventure Lancelot volgt de verha Rally voor Amiga/ST/IBM, timmert da Arthur van de Ronde Tafel zoals deze len rond koning Arthur vrij getrouw. Je nig aan de weg. Het enige watje ze zou door Sir Thomas Maloryverteld worden begint met Lancelot naar Camelot te la kunnen verwijten is een zekere inconsis in zijn Le Morte d'Arthur (1485). ten gaan zodat koning Arthur hem tot tentie met betrekking tot het aanbod. In de delen één en twee arriveert Lan ridder kan slaan. De scene waar Lance Het merendeel der titels is ijzersterk - celot (oftewel Lanceloet zoals deze in lot Arthur ontmoet is een vrije interpre zoals STOS en Lombard - maar som de Middelnederlandse vertaling ge tatie, maar voor het overige stemt Lan mige andere titels zijn uitermate zwak, noemd wordt) op het kasteel Camel ot, celot redelijk overeen met de originele bijvoorbeeld Starquake. maken we zijn streven mee om de beste Le Morte d' Arthur. Een aantal gevech ridder in de gehele wereld te worden en ten en niet zo belangrijke twisten zijn Level 9 adventures zijn altijd al van een komt de Ronde Tafel tot stand. weggelaten, een aantal avonturen welke hoogstaande (adventure ) kwaliteit ge In deel drie volgt dan de queeste voor toegedicht worden aan andere ridders weest en mogen dan ook als een ware de Heilige Graal, het ultieme doel voor - Gawaine en Tristram - worden op aanwinst voor Mandarin Software be iedere ridder. En ofschoon de zoek Lancelot's blazoen gespeld, maar afge schouwd worden; Lancelot steekt daar tocht naar de Graal het heilige doel in zien daarvan klopt het wel. Verwacht nog eens met kop en schouders boven het leven van een middeleeuwse ridder geen heftig geweld of een met een magi uit. Het bestaat uit drie delen en is ge was, was dit ook niet zonder problemen, sche stok zwaaiende Merlijn, maar wel baseerd op de verhalen rond Koning getuige het feit dat deze queeste uitein- een goed opgebouwd adventure met
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 42- vele, uitgediepte puzzles waarin de deze spellen, Boulderdash 'n andere. zijn de spoken al een ietsje sneller dan hoofse wereld van de middeleeuwse rid Na het lange en vergeefse wachten op Paccie. In het derde veld, Zandland, zijn der in al zijn glorie en ellende uitstekend Pac Land voor de MSX - waarschijn ze niet alleen razendsnel maar ook nog tot zijn recht komt. Persoonlijk heb ik - lijk pas injanuari 1989 leverbaar - ploft uitermate intelligent; ze lijken je ge maar ik heb een zwak voor de Arthur plots Pac Mania op mijn bureau. woon te ruiken en stuiven pijlsnel op je verhalen - met meer dan gewoon ge Pac Mania is de jongste telg van het nu af. Bovendien kunnen de engerds nu zelf noegen Lancelot gespeeld. ondertussen aloude Pac geslacht. En ook springen, dus denk je over 'n spook In totale tegenstelling tot het prozaïsche hoewel Pac Mania in feite gewoon Pac heen te springen, springt-ie zelf ook en hierbovenstaande: de koude technolo Man is, maakt deze jongeling het ont hang je alsnog. gische aspecten van Lancelot. Het spel snappen aan de spookjes wel tot een Zandland is een afgrijselijk groot veld, is installeerbaar op hard disk en onder ware hel. je kunt er zowat in verdwalen! steunt alle grafische modi. Het unieke aan Pac Mania is niet het feit De eerste drie velden kun je gewoon Echter, uitsluitend bij gebruik van CGA dat een aantal spookjes toegevoegd zijn, vooraf kiezen, het vierde veld, Jungle, of EGA kun je genieten van de grafische noch dat deze spookjes dermate intelli kun je pas betreden door Zandland uit plaatjes. Met Hercules monochroom is gent zijn dat het spel in de oude vorm te spelen. Na het uitspelen van Jungle het me niet gelukt, alhoewel de handlei onspeelbaar geworden zou zijn. Al kom je weer terug in veld nummer één, ding niet vermeldt dat het onmogelijk evenmin komt het doordat je nu over de maar alles speelt aanzienlijk sneller en zou zijn, afbeeldingen te krijgen, ik ver spookjes heen kunt springen - je stui de spoken kunnen nog steeds springen. moed dan ook dat de Hercules Mo tert zelfs even na! - zodat je wel dege Voor het overige bevat Pac Mania alle nochroom versie 'text only' is, iets wat lijk een goed spel spelen kunt, ondanks facetten van het oorspronkelijke Pac overigens ook zal gelden voor de bin de intelligente spookjes. Die uniekheid Man. Je moet de verspreid liggende pil nenkort te verschijnen MSX cassette vinden we ook niet in het feit dat je kunt len opeten, de krachtpillen maken hel versie. Lancelot is een van de betere Le kiezen uit drie startvelden, of dat er in mogelijk om gedurende korte tijd ach vel 9 adventures, waarbij - wanneer het totaal zo'n twintig verschillende velden ter de van angst zwart geworden spoken thema je aanspreekt - je vele uren ge zijn! aan te zitten. Ook het bonus fruit duikt boeid achter je toetsenbord zult zitten. Niets van dit alles: het unieke aan Pac af en toe op, terwijl de twee super Over afwerking, parser etcetera hoeven Mania is het drie dimensionale aan krachtpillen nieuw zijn; de ene pil geeft we niet te spreken, Level 9 staat daarin zicht! dubbele snelheid, de andere dubbele borg voor kwaliteit. Pac Mania is Pac Man in 30. Het speel score. Verlengd spel in een veld is mo Aanrader! veld is in 30 en is dermate groot dat je gelijk, terwijl er ook nog zoiets als een nooit het gehele veld op je scherm hebt. 'courage bonus' uitgedeeld wordt. Fabrikant: Mandarin Software Dat maakt het spelen niet echt gemak De muziek is goed verzorgd en gelukkig Importeur: HomeSoft kelijk, de spoken kunnen ieder moment af te zetten, de spelgeluiden zijn rede volkomen onverwachts opduiken, om lijk, alhoewel het geluid waarmee Pac Computer: MSX dat je geen overzicht hebt. Gelukkig kan cie een pilletje inslikt me wat teleurstel Medium: cassette Paccie nu springen; met een ferme de. Grafisch is alles niet exceptioneel, RAM: 64k sprong zeil je dan ook over de spoken terwijl weer de typische Engelse één Aantal spelers: 1 heen. Dat je daarna terug moet om de kleur sprites gebruikt worden. Dat doel Bediening: toetsenbord gemiste pillen op te pikken moetje maar niet af aan het feit dat Pac Mania een Prijs: cassette f 59,50 voor lief nemen. goed afgewerkt spel is, wat bijvoorbeeld Pac Mania is een moeilijk spel. Het eer blijkt uit het feit dat ieder veld anders is Let op: de MSX versie is een 'text only' ste veld, Blokdorp of Blokkenstad - de vorm gegeven. Zandland bestaat uit een versie! Nederlandse handleiding Uazeker!) be soort pyramides, terwijl Jungle opge noemt dit veld anders dan de Neder bouwd is uit vrij in de ruimte zwevende Computer: MS-DOS landse (!!) tekst achterop de verpakking 'dakpannen'. Medium: disk gaat nog wel, maar in het tweede veld Slechts één klein schoonheidsfoutje RAM: 512K DOS: 2.0 of later Graphics: Hercules/CGA/EGA/MGA Aantal spelers: 1 Bediening: toetsenbord Prijs: f 89,50
Lancelot is eveneens leverbaar voor Spectrum, Amstrad CPC, Commodore 64, BBC, Atari 800XL, Atari ST en Amiga.
Pac Mania Zoals al vaker vermeld zijn er een aan tal spellen waarvoor je me 's nachts wak ker kunt maken. Pac Man is één van
MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 43- kleeft aan Pac Mania, veroorzaakt door het 3D aanzicht. Door het gebruiken van het 3D aanzicht moet het scherm niet alleen horizontaal, maar ook diago naal scrollen. Het horizontale scrollen gaat snel en redelijk vloeiend, het diago nale scrollen alhoewel uiterst vloeiend, vertraagt alle bewegingen inclusief het bewegen van Paccie enigzins. Na enige tijd spelen had ik er zelf totaal geen moeite meer mee, geboeid als ik was door het spel zelf of althans het nog even snel een paar spoken in de zwarte nek springen. 'Go for it, Paccie!'
Fabrikant: Grandslam Entertainment Importeur: HomeSoft
Computer: MSX Medium: cassette RAM:64k Aantal spelers: 1 Bediening: joystick & toetsenbord Prijs: cassette f 39,95
Een MS-DOS versie wordt voorlopig niet verwacht.
het feit dat een aantal conventies haar echter de mogelijkheid tegen twee ver Playhouse Strippoker onbekend waren - de smerigen der schillende dames te pokeren. Zo op het geest mogen hier denken wat ze willen, eerste gezicht spelen beide program De ene dame is nog niet uitgekleed of de mijn geest is puur. Zo bleek haar een ma's redelijk sterk, dus daar is niet op af volgende staat alweer te trappelen om kleine straat (vijf opeenvolgende kaar te gaan. Het feit dat een straat niet her een robbertje op de pokertafel met je uit ten, niet van één kleur) onbekend en kend wordt vind ik persoonlijk wat te vechten. Deze keer weliswaar een verloor ik dus keihard van twee paar. vreemd, het raadplegen van Hoyle's Ru pure MSX aangelegenheid, maar het is Anders, om het zo maar eens te noemen. les of Games - een soort bijbel voor po dan wel mooi een Nederlandse aangele Op zich is Playhouse Strippoker een l~erspelers - gaf als resultaat dat over genheid. Van het Nederlandse software aardig spel, dat in de verte herinnerin het algemeen de straat wel gebruikt huis Eurosoft kregen we Playhouse gen oproept aan de strippokers van wordt, waarbij tussen een kleine en een Strippoker voor de MSX1 aangeboden. Aackosoft. De grafische afbeeldingen grote straat geen verschil hoeft te zitten. En om maar met het mooiste in huis te zijn goed, voor zover dat relevant moge Maar goed, als je het eenmaal weet is er vallen: alle afbeeldingen zijn in kleur en zijn. De muziek is acceptabel, maar niet mee te leven. niet, zoals bij het in het vorige nummer uit te zetten en wordt wat mij betreft ir besproken pokerspel van het Engelse ritant. Waar een volumeknop al niet Een pré voor Playhouse is uiteraard de huis Anco, in zwartwit. goed voor is! leverbaarheid op disk, wat voor diskdri Overigens overkwam me iets vreemd. ve bezitters de keuze nogal gemakkelijk Dat was de eerste verrassing. De twee Op zoek naar een toets om de muziek maakt. de verrassing trad op bij het spelen. De uit te zetten - de handleiding is wel erg eerste tien slagen werden gemakkelijk summier - viel opeens de joystickbe Nogmaals, strippokeren is iets wat je gewonnen, de jongedame in kwestie, sturing uit en de muziek was weg. Wat moet aanspreken. Kijk er eens naar, Sue genaamd, gaf iedere keer vrij snel echter ook niet langer mogelijk bleek voor de liefhebber zou ik zo zeggen. op en paste voortdurend. was om door middel van de ESC-toets het spel af te breken en opnieuw te be Fabrikant: Eurosoft Op dat moment dreigde mijn (voor )oor ginnen. Geboeid speelde ik dus maar Distributeur: Premium III Distributie deel zich al te vormen: te gemakkelijk! het robbertje op het toetsenbord uit. Edoch, de daaropvolgende slagen toon Computer: MSX den een spel-vernuft waardoor ik, had ik Zou ik moeten kiezen tussen Eurosoft's Medium: cassette of diskette mij aan de regels gehouden, al snel in Playhouse Strippoker en het in de vori RAM:64k mijn blootje gezeten zou hebben. Hypo ge uitgave besproken Strippoker lIPlus Aantal spelers: 1 criet die ik ben was dat dus niet het ge van Anco, dan wist ik het nog niet. De Bediening: joystick & toetsenbord val. Ik wil best strippoker en, maar risico prijs is exact gelijk, althans wat de cas Prijzen: topen niet. sette betreft. Grafisch ziet Playhouse er Cassette f 19,95 Sue gaf aardig tegenspel, geholpen door iets beter uit, Strippoker II Plus geeft Diskette f 25,00
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 44- MSX software op
sequential
cassette's en diskettes
sequential
Eurosoft, een ervaren MSX-software ontwikkelaar, maakte zijn laatste ontwikkelingsprodukt bekend: de CD 'sequentiai'. Een Compact Disk die gewoon door elke CD speler én elke MSX computer gelezen kan worden. Er is dus géén extra hardware nodig!
Het systeem is volmaakt eenvoudig en werkt op dezelfde wijze als een cassette zelfs met dezelfde commando's.
Het voordeel zit 'm in snelheid; het laden gaat ongeveer 10 keer sneller dan met de cassette, met een hoeveelheid software op de disk, die gelijk is aan 6 diskettes; nl. 1,6 megabyte.
De betrouwbaarheid is zeer hoog door de uitstekende signaal opslag/weergave capaciteit van de CD en de CD speler. Vooral alle draagbare CD spelers zijn zeer geschikt. The Games Collection
Een heleboel computer - plezier bij elkaar, en voor elk wat wils; flightsimulators, schaken, reactie en schieten, alles op deze fantastische verzameling.
De totale The Games Collection © bestaat uit maar liefst 33 MSX games. Daarvan zij er vijf gloednagelnieuw; nog nooit uitgebracht.
Ook voor de MSX2 gebruikers is er een prettige toegift: maar liefst twee nieuw ontwikkelde MSX2 programma's zijn opgenomen in The Games Collection ©.
Door toepassing van de laatste laadtechnieken is de laadsnelheid, ook voor de cassetteversie, drastisch verbeterd. Door de toepassing van het high aspect ratio protocol HARP, is de laadprocedure met zo'n 30% verbeterd, dit is vooral merkbaar als de tapes ouder worden en gaan rekken!
Ook is bij de software ontwikkeling een geheel nieuwe compaCt routine gebruikt, die nog 'ns zo'n 15-25% ruimtewinst geeft, wat het gebruik van méér data, kleuren en routines mogelijk maakt. Op The Games Collection staan tenminste zeven nieuwe programma's, waaronder twee MSX2 programma's!
Strategie- en simulatie liefhebbers, opgelet! Na de fHGlf COnTHOl successen van Flightdeck I en 11 en Final Countdown schreef het succesvolle designteam Course/Pablo een onverbiddelijke opvolger. Weer is het vliegdekschip de startplaats voor een grote nautische oefening, nu echter zonder bekend doel. Plan het systematisch onderzoek van enorme lappen oceaan! Zet zo slim mogelijk de beschikbare vliegtuigen in, zorg voor tijdige aflossing, speel voor Air Traffic Controller, ofvoor Mission Controller, bedien de Long Range Radarscope, indentificeer en vernietig vijanden, vlieg zelf 'n final approach om te landen, doe zelf ...
D .~ Terug in de hitte van strijd om de hegemonie in I\~" "A'.I11t de Middellandse Zee. Breng de onderzeeër in Vu "" positie om de gehate vijand af te maken, of breng geheime documenten weg. Als captain van deze onderzeeër kun je van alles verwachten. 747 400 b Flight sil11ulato,' Een vluchtsimulator die je leert omgaan met het grootste verkeersvliegtuig op de wereld. Een uiterst geraffineerd systeem geeft zelfs ná de vlucht uitgebreide control-informatie, zodat ook achteraf de gemaakte vliegfouten zichtbaar zijn.
Joe Kowalski in z'n (tot nog toe) laatste avontuur. De tempels van Cheob (Jackies choise) zijn z'n reisdoel. De boel is knap in de war. Zo erg zelfs, dat het einde -onbereikbaar lijkt. Natuurlijk weet iedereen, dat een nachtmerrie geen einde heeft! Spinnen, slangen, ja zelfs krokodillen, maar ook zwaardvechters, speerwerpers en andere onverlaten belagen je. Opzij Indiana Jones, hier komt Joe Kowalski!
De Sovjettroepen stopten hun terugtocht vanwege de zware Mujahedin aanvallen. Weer trekken hun HIND-aanval helicopters erop uit! Laag scherend langs de door sneeuw- en vorst geteisterde hoogvlakten van Afghanistan ... Search and Destroy! The Games Collection
* Niet alleen de vijf gloednieuwe MSX programma's, niet alleen twee nagelnieuwe MSX2 titels, maar nog 26 andere perfecte hits staan op deze The Games Collection©
* Cassettes of 3,5 inch diskettes The Games Collection© is óók verkrijgbaar in een cassette- of diskette uitvoering.
* Nederlandse handleiding Maar liefst 40 pagina's (CD) of 16 pagina's (cassette/disk uitvoering) worden bijgeleverd in een zeer du!delijke handleiding, geschreven door een vooraanstaande computerjournalist.
Ook de prijs/prestatie verhouding is hier uitstekend, bij een prijs van I 3,- per titel!
The Games Collection© is op CD, tape én diskette verkrijgbaar bij de goede computer en software verkooppunten.
[2J [J"n 4 6 sequential 3,5 inch cassettes diskettes 199,- 189,- 179,- The Games Collection
The Games Collection© is een Eurosoft produktie. Verkoop en informatie: Premium Software Distributie telefoon 070-617200 telefax 070-106699
Eurosoft en Premium Software Distributie zijn geassocieerd met van Aacken Holding BV. MSX CD-Sequential nu verkrijgbaar
Een tijd terug alweer, in MCM 24, kondigden we de CO-S aan. Het systeem waardoor men op computer programma's op een com pact disk kan zetten, zon der dat er een speciale in terface nodig is. In feite een supersnelle cassette-recor der.
Nu is dan, met enige vertraging, de eer ste MSX CD-sequential uitgekomen. We zetten nog even de eigenschappen van de CD-S op een rijtje: - Snel, ongeveer 10 tot 15 keer sneller dan een cassette en maar iets trager dan een diskette; - Zeer grote opslag-capaciteit, tot on geveer 1.5 Megabyte; - Uitermate betrouwbaar, niet gevoe lig voor magneetvelden of stof; - Bruikbaar met iedere gewone audio CD-speler. De eerste CD-S van Eurosoft - de ont wikkelaar van dit nieuwe medium - be vat maar liefst 33 spellen voor MSX1 en MSX2. Overigens, dezelfde collectie komt tegelijkertijd ook uit op vier dis kettes en zes cassettes, voor diegenen die geen CD-speler bezitten. De titels: waarmee men het volume van de CD van Eurosoft blijkt in meer dan 70% van Eagle Control; Search and Rescue; 747 speler dient af te stellen. Daartoe staat de gevallen alles probleemloos te func 400B Flight Simulator; Vortex Raider; er een test-signaal op de CD. Toen men tioneren. Om een voorbeeld te geven, de Red Dawn; Blow-Up; Booty; Chess kort geleden zeer trots het nieuwe pro Philips NMS 8235 - welke versie is ons player MSX1; Chopper One; Guttblas duct bij ons kwam demonstreren bleek onbekend - gaf in alle tests problemen, ter; Burgerkill; Playhouse Strippoker; nu net dat testsignaal op sommige ma de NMS 8250 daarentegen werkte in alle Discovery; Kong; Haunted House; chines - in combinatie met bepaalde gevallen. Breaker Breaker; Boom; Missile Com CD-spelers - tot problemen te leiden. mand; Frog; Jet Fighter; Time Rider; Op bepaalde MSX-computers blijkt er Fraai Starbite; Quebert; Penguin; Pinball in de cassette-poort electronica iets op Blaster; Space Rescue; Star Buggy; As tilt te kunnen slaan door dat testsignaal Ondanks dit probleempje zijn we laai troblaster; Winterhawk; Pharaoh's Re van 14.000 Hertz. Het is op die appara end enthousiast over dit nieuwe pro venge; Scentipede; Chessplayer MSX2 ten - onder andere de SonyHB-F500p gramma-medium. Het gebruiksgemak en Bankbuster MSX2. In totaal 33 spel en de noop - onmogelijk het volume is voortreffelijk, de laadtijden zeer ac len, waarvan vijf compleet nieuw. Van goed afgeregeld te krijgen via het laad ceptabel. Bovendien, de selectie spellen de resterende titels zijn er zes herzien en programma. Gelukkig is dit echter sim die op deze collectie staan is zeer zeker twee speciale MSX2 spellen. pel te omzeilen, door middel van een de moeite waard. De prijs, f 99,-, bete poke-opdracht. Dan moet men zelf het kent dat men per programma slechts Kinderziektes volume instellen, maar dat is gelukkig drie gulden betaald. Wat ons betreft niet al te kritisch. Spijtig alleen dat daar mogen er meer van dergelijke CD-S Eurosoft heeft de CD-S loader net iets mee wel het oorspronkelijke zeer sim diskjes verschijnen. te mooi willen maken. De eerste track pele laadproces is verstoord; eerst de En nogmaals, voor diegenen die geen bevat namelijk een laad-programma, Basic-kop laden, listen en wijzigen is CD bezitten, de collectie is ook verkrijg toch minder gestroomlijnd. Welke com baar op disk of tape. binaties nu precies problemen opleve Verdere informatie: MSX-SPELLEN OP CD ren en welke niet, dat laat zich niet zo Eurosoft snel voorspellen. Uit de testresultaten Tel.: 070-225510
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 49- Tekenprogramma's werken samen
Soms lijkt begeleidende tekst volslagen overbodig. Maar vele lezers zullen toch wel nieuwsgierig zijn hoe de inzender dezes dit alles voor elkaar gebakken heeft. Dus toch maar enige toe lichting, over hoe deze kunstwerkjes - want zo mo gen we dit toch wel noemen . - tot stand gekomen zijn.
Ben Raaijmakers uit Eindhoven schreef Techniek ons al eerder, dat het mogelijk was om deelfractals in Ease te laden en te be Op zich een kwestie van even logisch na werken, bijvoorbeeld spiegelen en der denken, zo'n combinatie van technieken gelijke. Wie goed kijkt herkent dan ook om tot een fraai beeld te komen. Maar in de sierrand een ... Mandelbrot - als dat is nog niet alles. Ondertussen laadt wij ons niet vergissen tenminste. De Ben de stempels van Dynamic Publisher door hem gesuggereerde aanvullingen in de Designer van Ease, door ze onder op onze fractal-programma's liggen mo DOS met RENAME van de extensie menteel bij onze fractal-redactie. .PIC te voorzien. Simpel doch doeltref fend. Wat we u niet kunnen laten zien - en horen - is hoe hij donder en bliksem door de tweede afbeelding laat rollen. Dan gaan je haren pas echt overeind staan. Dit wordt bereikt door op beide pagina's van screen 8 twee overlappen de tekeningen te zetten en die met SET PAGE te laten wisselen. Dan nog wat sound erachter, en het Drama is com pleet. En wat we u niet willen laten zien, is de derde afbeelding. We koriden ook uitstappen, zo waarschuwde het pro gramma, maar waren natuurlijk nieuws Kerstgroet gierig. Eerlijk gezegd begrijpen we het gewoon niet, of Ben moet nodig zijn Zo'n stukje fractal blijkt meteen een uit Russisch bijschaven. Volgens ons heb stekende 'lijst' voor een prachtige kerst ben tanks niets met glasnost te maken. kaart. In alle eerlijkheid, we waren er Wie deze beelden in het echt wil aan even stil van, toen dit prentje op het schouwen, die kan de nieuwe MSX-dis scherm verscheen. Om onmiddellijk kette bestellen. Daar zetten we de hele daarna in de bladplanning te gaan wroe serie op, inclusief de gewraakte Koude ten, want zo iets fraais, dat hoort toch Oorlog scene. Maar afgezien van de in zeker in ons Kerstnummer thuis. Dat houdelijke - of is het politieke? - kri MCM officieel al 'dicht' was, dat kon tiek willen we Ben Raaijmakers toch ons niets schelen. Een kleine listing had hartelijk danken voor zijn inzending. te wijken - die houdt u te goed - en Zulke schermbeelden willen we dage andere pagina's werden tot de wanhoop lijks ontvangen, ze onderstrepen de mo SCHERMKUNST OP MSX2 van de hoofdredacteur omgegooid. gelijkheden van MSX2 wel heel overtui Maar de kerstprent moest er in! gend!
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 50- kompleet, vriendelijk, veelzijdig en nederlandstalig PC gebruik begint met OosBoss
DosBoss is een verfrissend nieuwe .... Het gebruiksvriendelijke DosBoss benadering voor het werken met een PC: maakt iedereen direkt vertrouwd met de PC". Berthy Nijhuis, marktonder uw computer wordt gebruiksvriendelijk, zoeker en Dos Boss gebruiker. overzichtelijk en toegankelijk.
Dosboss staat tussen u en MS-DOS in en helpt u op alle niveau's met het uitvoeren van taken. Of het nu het opstarten van programma's is, het kopieren van bestanden, het formatteren van een diskette of het verplaatsen van een directory. Dosboss is bovendien voor de gebruiker 'doorzichtig' opgezet. U geeft uw opdrachten aan DosBoss via de 'Invul-vensters', waarin alle antwoorden met 1 toets tevoorschijn kunnen worden gehaald. Daarnaast werkt u binnen DOS Manager met het uniek vier-venster systeem, voor een optimaal overzicht. Niet voor niets is DosBoss volgens kenners het neusje van de zalm. Dosboss wordt geleverd op 2 diskettes en met een overzichtelijke handleiding. Bestel DosBoss nu met nevenstaande BON of bel vrijblijvend naar 1------de INFOLIJN (ook 's avonds) voor meer informatie. I BON Hierbij bestel ik Dos Boss à f 240.-. . Dos Boss Jr. à f 144,- Er is ook een voordelige DosBoss Jr. I op 3.5" 5.25" diskette. Ik heb wel geen harde schijl (aankruisen). I U kunt aan de postbode betalen ol uw ingevulde euro- ol girocheque met deze DossBoss bestaat uit de volgende programma's I bon meesturen. I Bedrill DosBoss DosBoss Jr. I Naam • Hoofdmenu • Hoofdmenu I Adres • DOS Manager • DOS Manager I Plaats • DOS Help • DOS Direct I Postcode Telefoon • DOS Expert • Mini-tekstverwerker I • DOS Direct Bon uitknippen en versturen in envelop zonder postzegel aan: • Rekenmachine I Torpedo Software. Antwoordnummer 573. 9700 WB Groningen • Mini-tekstverwerker L ______~----. En dit heeft de nederlandse vakpers over Dosboss f 195,- f 115,- te zeggen: " .. In vergeli Jking met ppnvoudige Shpll progranlfna' s (exclusief 20% BTW en f 5,- portokosten) zoals Menumanagers, Davidos en zelfs Wordperfpct Library, heeft DosBCJss wat het gebruik maken van de DosBoss heeft minimaal 512 Kb en een harde schijf nodig. mogel i ]kheden van DOS veel meer te bieden. Dat kan DosBoss Jr. heeft minimaal 512 Kb en 2 diskettestations nodig zelfs gezegd worden in vergelijking met de bekende utility pakketten PC-Tools en Nurton Utilities."
OFTWARF Jan Boers in PC Business Info (oktober '88)
"Een gebruiksvruc:ndeli Jk, nuttig en vooral O.r edo llPderlandst allq programma, dat zowel aan beginners I al:-') '::wvc1rdprden goede diensten kan bewi Jzen. WH_' PE::'T1 MS~nOS hu I pprc~qr<-:l.ITirna zoekt hoeft niet i n net m hllt (:nldnd tf:-' ki jkpn. UC1.'";BD.'";;; kan dp vE-"rqeli lklr1Cj rnc'~ Winschoterdiep 143c, 9724 GP Groningen Telefoon: 050-13 83 13 <~or;I_'ur rerr:nck' prnqr'arnrn,1' s rnpt qlans doorsLaan." Antwoordnummer 573, 9700 WB Groningen Jan Jacobs. medewerker Personal Computer Magazine en KvK 40859. ABN 57.05.54.551. Giro 5054621 schrijver van de "Cursor" rubriek in de Volkskrant.
Test: MT's nieu,we quintet modem
Toegegeven, we zijn al ja ren verliefd op de spulletjes die men bij Micro-Technolo gy ontwikkelt. En dat komt niet omdat liefde blind maakt. Integendeel, iedere keer weer voelen we hun za- ,ken kritisch aan de tand, om vervolgens te ontdek ken dat ze wel weer een uit ontwikkeld product op de markt gezet hebben. Blijk baar denkt men daar in Pa pendrecht na over wat men maakt, iets wat we bij ande re leveranciers wel eens node missen.
Om een product zoals de combinatie De freaks Quintet-modem en MityCom software te kunnen beoordelen moeten we eerst De tweede groep communicatie-gebrui eens definiëren welke soort gebruikers kers zijn de hobbyisten, die het allemaal er voor dergelijke zaken bestaan. Want zelf wel willen uitzoeken. In deze klasse daar zijn nogal wat verschillen tussen. vinden we de vele gebruikers van bulle Feitelijk zijn er twee - of zelfs drie - tin-boards en Fido-systemen. Met losse groepen gebruikers die zich met com modems en programmatuur zetten ze municatie bezighouden. allerlei verbindingen op, waarbij ze enig technisch gepuzzel niet uit de weg gaan. De pro's Dat kan ook niet anders, gezien de las tige aard van het communicatie-beestje, De eerste groep is de professionele de veelheid aan mogelijkheden is daar groep, diegenen die in allerlei vormen inherent aan. met communicatie werken. Dat kan op Deze groep is in feite het computerland velerlei manieren, zo worden terminals equivalent van de radio-amateur. De vaak via modems op een mainframe hacker - de inbreker dus - zou men aangesloten. Ook welbekend zijn die met de radio-piraat kunnen vergelijken. toepassingen waarbij men met wat loca le hard- en software even snel wat gege En de rest vens uitwisselt met een ander, al dan niet via een centraal systeem. Een voorbeeld De derde vorm van communiceren lijkt van die laatste werkwijze vinden we bij wel weer wat op de eerste, met dat ver voorbeeld onder huisartsen, die met schil dat er dit keer wel hobbyisten aan MSX'jes en modems met ingebouwde het werk zijn. Echter, men houdt zich programmatuur onderzoeksuitslagen zeker niet alleen bezig met communica kunnen opvragen via Viditel-achtige tie als toepassing, maar snuffelt met veel systemen. plezier zelf rond in sommige databan In alle gevallen geldt echter dat voor dit ken. Technisch zijn deze mensen echter soort communicatie-toepassingen de niet bijster onderlegd, hetgeen hun 'ac gebruiker weinig of niets hoeft te weten tieradius' beperkt. Vaak vindt men ze al COMMUNICATIE-OPLOSSING van wat er nu eigenlijk gebeurt; enkele leen in Viditel, ComNet en andere Vi VOOR MS-DOS toetsdrukken en er treedt een geauto deotex-systemen, systemen dus waarbij matiseerd proces in werking. de standaard helemaal eenduidig is
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 54- *
vastgelegd. De lastige details zoals pro - Auto-answer, waarbij het modem zelf Bell 202 en Be1l212A, alsmede de optie tocol, baudrate en dergelijke zijn voor herkent op welke standaard het op om in de toekomst V22bis (2400/2400) deze mensen effectief afgeschermd. bellende modem werkt; te installeren door het inprikken van één Vaak werken ze met toegesneden mo - Kiestoon- en bezet-toon herkenning, extra chip, die rond de f 200,- zal gaan dems en programmatuur, net zoals we zodat het modem optimaal gebruik kosten. Een chip overigens die volgens die in de professionele groep aantref maakt van de telefoonlijn; MT in januari allëverbaar zou zijn. Na fen. - Ingebouwd luidsprekertje, waarmee tuurlijk kan men in alle gevallen kiezen men het kies-proces kan volgen; voor originate en answer, zodat alle Lastig Een speciale huurlijn-mode. denkbare verbindingen zijn te leggen. Die verdeling komt omdat communica Verder geldt dat de kaart een laag Richting PC is er ook heel wat aardigs tie nu eenmaal één van de lastigste on stroomverbruik zou hebben - denk aan aan boord: zo kan men kiezen welke in derwerpen is waar de gemiddelde com portable machines. terrupt er gebruikt moet worden. Daar puter-gebruiker mee te maken kan-krij Achter op de kaart treffen we twee tele mee zijn heel wat configuratie-proble gen. Meestal zal die gebruiker niet zo foonconnectoren aan, van het moderne men te omzeilen. Natuurlijk herkent het rechtstreeks met de blote techniek wor type. Eéntje daarvan wordt gebruikt om modem automatisch op welke baud den geconfronteerd. De combinatie de PC op een telefoonstopcontact aan snelheid de PC werkt, evenals de pari RS232 poort, modem - al dan niet met te sluiten, waarvoor de complete kabel teit. De Hayes-commandoset tenslotte ingebouwde intelligentie - en telefoon wordt meegeleverd. Op de andere kan geeft desgewenst Engelstalige meldin is echter niet zo makkelijk af te scher dan weer een gewone telefoon, waarbij gen op het scherm, zodat men op de men, temeer daar er heel wat manieren er dan opeens een stuk gebruikersge hoogte blijft van wat er zich allemaal in denkbaar zijn waarop ze gebruikt wor mak wordt toegevoegd aan dat stan het modem afspeelt. den. Bestands-overdracht protocollen, daard-toestel. Want hoewel onze test stopbits, baudrate - al dan niet 'split' set - een vrij vroege pre-release - nog Instellen - pariteit, noem maar op. Het heeft al niet compleet was zal men uiteindelijk heel wat mensen tot absolute wanhoop een programma meeleveren waardoor Al met al is er heel wat in te stellen op gedreven, inclusief uw test-redacteur. de computer voor u een telefoon-lijstje het modem, middels een blok van acht bijhouden kan en daar dan ook meteen dipswitches en een reeks jumpers. In En dan zijn we precies waar we zijn een nummer van kan draaien. Ideaal, stellingen die de meeste mensen kennen moeten om Micro Technology's nieuwe lijkt ons. als lastig, want één foutje en men moet Quintet-modem te introduceren. Hier heeft men nu eindelijk eens geprobeerd om die problemen te ondervangen zon Dus I is ON, is schakelaar der dat men daarbij nu meteen - om iBi naar BOUEN! het eenvoudig voor de gebruiker te hou den - hele reeksen mogelijkheden maar overboord zet. De manier waarop is de enige goede D ~-- telefoon lijn manier: namelijk door hard- en software o te bundelen, een modem met toegesne den communicatie-programma dus. c=:Jc=:J 0 c::::::J ~-- telefoon toestel Hardware c=:J1 Laten we beginnen met het modem zelf .----.1 c=:J '------' eens te bekijken. Het is een korte in :111: ~ LI_----' steekkaart, die in ieder slot geplaatst COM poort & IRQ JUMpers .------' : is open JUMper Ingestelde COMpoort 1111111111111111111111111 mag worden. Op die kaart treffen we voor Quintet ModeM. B is geplaatste JUMper niet alleen een Hayes-compatible mo ~ dem - de zogenaamde AT-comman :111: = COM-3 Of alternatief B:III = COM-4 c: ,MIT~COM> doset - aan, maar ook een ingebouwde RS232 interface. Een RS232 overigens Hardware-configuratie: simpeler kan haast niet die niet voor andere doeleinden dan het modem gebruikt kan worden, de twee Normen de kaart weer verwijderen en nogmaals vormen een onlosmakelijk geheel. proberen. Welke communicatie-poort men ge De Quintet-hardware ondersteunt ook Bij het Quintet-modem is er echter een bruikt mag men zelf kiezen, COM1 tot heel wat normen, V21 (300/300 baud), prima oplossing voor bedacht, in de en met COM4 zijn allemaal instelbaar. V22 (1200/1200 baud) en V23 (1200/75 vorm van een hulp-programma. Dit pro Andere hardware-instellingen zijn on baud) - de Viditel-norm, waarbij geldt gramma, dat men moet draaien voor het der meer: dat er zowel op 1200/75 als 75/1200 baud modem is ingebouwd, loopt alle moge - Toon- of puls kiezen, hoewel er ook gewerkt kan worden, met andere woor lijkheden stuk voor stuk met u door. via de software - ook binnen een den, men kan een Viditel-systeem bel Daarbij adviseert het u bijvoorbeeld ook nummer - van kiesmethode kan len maar ook zelf als zodanig functione welke COM-poorten er nog vrij zijn, en worden gewisseld; ren. Verder de Amerikaanse Bell 103, kunt u bij iedere scherm ook nog hulp-
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 55- Een voorbeeld: wie een bestand wil ont vangen kan dat op een aantal manieren MIGHTY COM UIDEOTEX HELP SCHERM DRUK OP EEN TOETS OM TERUG TE KEREN doen. Het simpelst is via Alt-O, waar mee een log-bestand geopend wordt waarin alles wordt opgeslagen wat er binnenkomt. Maar via de Page-Down krijgen we een menuutje te zien waarin we kunnen kiezen voor ASCII, Xmo dem en Kermit file-transfer. De laatste twee bieden dus ook nog extra foutbe veiligingen. Bijzondere mogelijkheden kent Mity com bijna teveel om op te noemen. Een greep: een eigen programmeertaal, waarin men het pakket geheel geauto (c) 1988 Micro Technology Nederland matiseerd allerlei handelingen kan laten verrichten. Dit is bovendien gecombi neerd met een 'sleep'-mode, men kan Menu, submenu en helptekst het pakket opdragen om tot twee uur 's nachts te wachten en dan pas zo'n schermen opvragen met nadere uitleg. Structuur script-bestand op te starten. Uiteindelijk resulteert dit vraag en ant Even een willekeurig extern programma woord spelletje in een afbeelding van de Terug naar dat vrijwel blanco scherm. U - bijvoorbeeld de tekstverwerker - op insteekkaart op het scherm, met daarop kunt namelijk twee manieren gebruiken starten kan ook probleemloos. Simpel precies aangegeven welke instellingen u om commando's te geven, via een menu weg de namen en paden invullen in een dient te kiezen. Een hele fraaie oplos structuur en via de Alt-combinaties. menu, en presto, met één druk op een sing. Een tikje op de F2 roept de pull-down toets zit men in WordPerfect om even menu's op, waarin men letterlijk alles een bericht samen te stellen. Wie ten- De software
Goed, u heeft uw modem ingesteld en ingebouwd en ook de disk met Mitycom - zoals het bijgeleverde communicatie programma heet - geïnstalleerd. Dan kan nu het feest beginnen. Een wel zeer gebruikersvriendelijk feest.
Nadat u Mitycom heeft opgestart - dat overigens alleen samen met het Quintet modem wenst te werken, MT heeft de software inderdaad tegen gebruik met andere modems beschermd - ver schijnt er een vrijwel leeg scherm. Dat moet ook, want zometeen moet daarop de tekst die u binnenkrijgt via het mo dem verschijnen. Echter, op ieder moment is een druk op de Fl de manier om hulp op te roepen. Telefoon Idesmenu Die hulp is context-gevoelig, Mitycom weet waar u mee bezig was en laat die kan instellen wat men maar wil. Ook slotte bekend is met de Hayes comman hulptekst zien die daarop slaat. De hulp DOS-commando's horen tot de moge doset - een soort industrie-standaard verschijnt in keurige venstertjes, die met lijkheden. om modems mee te besturen - kan ook één druk op de Escape weer verdwijnen Wie het pakket eenmaal beter kent die gebruiken om vanuit het terminal en uw scherm precies zo achterlaten als hoeft echter niet via die toch vertragen programma het modem rechtstreeks het was. de menu's te werken. Via het toetsen opdrachten te geven. zo neemt de letter bord zijn bijna alle mogelijkheden na reeks ATA de hoorn op, hoewel dat na Overigens, die hulpteksten staan in een melijk heel snel op te roepen. Ideaa~ te tuurlijk niet letterlijk gezien moet wor doodgewoon ASCII-bestand en niets is meer daar de betekenis van sommige den. simpeler dan om daar zelf teksten aan toetsen ook nog eens wordt aangepast toe te voegen. Bijvoorbeeld om het pak als men bijvoorbeeld in de Videotex Dial-menu ket toe te snijden op gebruik voor be modeis. paalde doeleinden, waarbij iemand voor Dan zijn er weer andere mogelijkheden Het telefoon-menu verdient speciale onervaren gebruikers speciale hulp toe beschikbaar, zoals het onthullen van aandacht. Men kan van in totaal vijftig voegt. verborgen informatie. telefoonnummers alle relevante gege-
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 56-
?S' - -" G7' - n=rFzm~ vens opslaan, om die daarna te gebrui ken om geautomatiseerd verbindingen te leggen. Daarbij heeft men ruime keu ze uit terminal-emulaties: Videotex, Prestel, VT52, VT100, Tele tel, noem maar op. Genoeg voor amateur en professional, om alle mogelijke situaties het hoofd te kunnen bieden.
Aardig daarbij is de mogelijkheid om de eigen inlog-codes op te nemen, die, als de verbinding eenmaal gelegd is, met Alt-N verzonden worden. Overigens verschijnen die codes natuurlijk niet op het bel-menu, men kan ze alleen zien tij dens het wijzigen ervan. Een Viditel-schenn Nog een goed idee was om nummers on derling door te koppelen. Dat betekent in de uiteindelijke programmering, MT Conclusie dat, als men een nummer laat draaien, onderschreef onze klachten - werkte het pakket automatisch een ander - of alles vlekkeloos. Uw tester maakt tame Het Quintet-modem, samen met het hetzelfde - nummer zal proberen als lijk veel gebruik van datacom, onder Mitycom-pakket, is één van de beste het in gesprek blijkt. meer via Girotel, ComNet en Engelse communicatie-oplossingen die we ooit Zo kan men alternatieve nummers, bij databanken waarin hij een electroni onder ogen gehad hebben. De samen voorbeeld de toegangsnummers van sche postbus bezit. Al die toepassingen werking tussen hard- en software is feil ComNet, aan elkaar koppelen, om zo werkten binnen de kortste keren. De loos, iets waar het met andere combina snel mogelijk contact te krijgen. vrije keuze tussen menu's - als men niet ties nog wel eens aan wil ontbreken. Overigens kan het modem natuurlijk AlgeMene instelling Telefoon Menu Disk opties COMMunicatie opties ook met andere software samen ge bruikt worden. Wat ons bijzonder aanspreekt is het feit dat deze combinatie in feite door iede reen te gebruiken is. De gebruikers-in terface is uitermate vriendelijk, voor kennis van de complexe materie van computer-communicatie is niet nodig. Aan de andere kant, wie wel thuis is op dat terrein wordt door die gebruikers vriendelijkheid niet ingeperkt, zoals vaak het geval schijnt te moeten zijn. Al les, maar dan ook alles, is vrij instelbaar, zeker als men daar de Hayes-registers voor gebruikt. Zelfs zonder daar de speciale mogelijk heden - zoals de script-taal en de huur Het Videotex help-schenn van Mitycom lijn-mode - bij te betrekken, die we bij gebrek aan documentatie niet hebben Gebruik zeker weet wat men moet doen - en bekeken, is dit volgens ons een zeer aan Alt-toets combinaties is erg prettig, men trekkelijk modem. De mogelijkheden - De proef op de som voor ons was het in werkt voor men het weet vrijwel intuï• inclusief de optie om naar 2400 Baud gebruik nemen van modem en software. tief. Wat ook opviel was de snelheid, door te groeien - zijn legio, de prijs is Voor alles, deze test is gebaseerd op een waarmee - op een kiestoon-centrale - alleszins redelijk. Wat de handleiding wel heel vroege versie, want hoewel de verbindingen gelegd werden. Binnen betreft, we vertrouwen erop dat Micro hardware wel af was bevond de software twintig seconden vanuit WordPerfect Technology die zoals we van hen ge zich nog in ontwikkeling. Een echte naar Girotel, niet slecht! Een paar za wend zijn compleet en vooral helder zal handleiding hebben we helemaal niet ken ontbraken echter. Zo zou een maken. gezien, we hadden slechts een deel van screen-buffer heel prettig geweest zijn, de definitieve tekst. Daardoor hebben een systeem dus waarin men enkele Quintet-modem we enkele zaken, zoals het programme schermen kan bewaren zonder nu me Mitycom communicatie-software ren van communicatie-sessies, niet kun teen een log-bestand te moeten openen. Prijs: f 699,- nen testen. Even omhoog scrollen om te kijken wat Verdere informatie: Na enkele opstart-probleempjes - die er eerder gebeurd is kan erg handig zijn. Micro Technology geleid hebben tot een paar wijzigingen Maar, dat is slechts deelkritiek. Tel.: 078-410977
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 57- Toeprom, een EPROM programmeer voor MIX Geef toe, het klinkt indruk wekkend. Zelf EPROM's branden, dat lijkt wel wat op lassen of iets dergelijks. Toch is het maken van EPROM's in feite niet zo in gewikkeld, en erg leuk. Met een EPROM-programmer kan men in feite zelf MSX cartridges maken. Insteken, aanzetten en aan de slag! Overigens, wist u dat u ook MSX-Basic programma's in een cartridge kan zetten ...
Toeprom is een apparaat voor MSXl informatie in computers beslaat de in en MSX2-computers om EPROM's te houd van een geheugenchip uit bits - kunnen programmeren, geheel in eigen enen en nullen dus. Afhankelijk van de beheer ontwikkeld door A.M.C. van capaciteit van een geheugenchip, kan Kinderen uit Papendrecht. We bespre hij een zeker aantal bits vasthouden. In ken deze EPROM-programmer, maar tern is zo'n geheugenchip te vergelijken eerst besteden we nog wat aandacht aan met een batterij schakelaars - van en geheugen, RAM en ROM. kele duizenden tot een miljoen stuks - die allemaal aan of uit staan. Geheugen De computer - of nauwkeuriger: de microprocessor - kan steeds elk wille Geheugen is een begrip dat alles met keurig bit opvragen: de geheugenchip computers te maken heeft. Computers meldt dan ofhet gevraagde bit één of nul kunnen immers iets 'onthouden' en elke is, met andere woorden: of de desbetref fabrikant adverteert met geheugen fende schakelaar op aan of uit staat. Dit groottes: hoeveelheden kilobytes RAM noemt men het uitlezen van een geheu en ROM. Maar hoe zit dat geheugen nu genchip. precies in een computer? Het antwoord is: in chips. 'Chip' is een ander woord WTGenALG voor 'Integrated Circuit', wat ook vaak afgekort wordt met IC. Een IC is een In principe zijn geheugenchips in twee stukje hoogwaardige electronica, inge groepen onder te verdelen. De ene pakt in beschermend materiaal. Iede groep komt het meest voor en wordt reen heeft wel eens zo'n chip gezien: het RAM genoemd. Dit is weer een afkor zijn rechthoekige, meestal zwarte of ting van 'Random Access Memory'. bruine plakjes plastic of keramisch ma Dit type geheugen is op twee manieren teriaal, met een hele reeks zilverkleuri te gebruiken: de informatie die er in zit ge metalen aansluit-pinnen aan de zij kan uitgelezen worden, maar hij is ook kant. te beïnvloeden. Dat wil zeggen: de chip kan van buitenaf de opdracht krijgen om Geheugenchips zien er niet anders uit. een bit in zijn geheugen te wijzigen - EPROM'S BRANDEN OP MSX Ze bestaan in soorten en maten, maar een schakelaar om te zetten, als het hun fundamentele doel is steeds: het ware. De volgende keer dat er om dat bit vasthouden van informatie. Zoals alle gevraagd wordt, meldt de chip de nien-
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 58-
. -; we waarde. Kort gezegd: deze soort ge opstart-programma zit in een ROM de EPROM's daarna wel eens proble heugen kan gelezen, maar ook beschre chip; bij het inschakelen - of resetten men konden geven besefte men zich ven worden. RAM betekent dan ook - van de computer wordt dit program blijkbaar niet. 'Willekeurig Toegankelijk Geheugen' ma uitgevoerd. Maar ook MSX-Basic - maar 'RAM' ligt toch een stuk mak zit in ROM: dit is immers een program Toeprom kelijker in de mond! ma. En het hoeft nooit van disk of cas sette gelezen te worden ... Toeprom is zo'n EPROM-program De andere soort heet ROM - van mer, bestaande uit een cartridge plus 'Read Only Memory' - wat ook wel EPROM: ROM noch RAM een diskette met bijbehorende pro vertaald wordt met 'Alleen Leesbaar gramma's. Die programma's zijn niet Geheugen'. Zoals de naam al aangeeft, Maar er is nog een tussenvorm van ge per se nodig, want de cartridge bevat op kan dit geheugen alleen gelezen worden heugen: EPROM. De afkorting zijn beurt ook weet een EPROM, waa en niet beschreven. De microprocessor EPROM staat voor 'Erasable Program rin de software zit 'ingebakken'! Daar kan wel opdracht geven een bepaald bit mabie Read Only Memory'. 'Erasable' om is het mogelijk om Toeprom te ge te wijzigen, maar de chip gehoorzaamt betekent wisbaar, 'Programmabie' bete bruiken zonder diskdrive, hoewel som dan gewoon niet. kent programmeerbaar en 'Memory' is mige functies van Toeprom alleen met Natuurlijk moet de chip ooit eens gevuld natuurlijk geheugen. 'Read Only' geeft een diskdrive werken. worden met informatie, maar dit kan bij weer aan, dat dit geheugen alleen gele ROM's slechts één keer. Bij die eerste zen mag worden. Dat lijkt in tegen De maker, A.M.C. van Kinderen uit Pa keer - het 'branden' van de ROM - spraak met het feit, dat dit geheugen wél pendrecht, heeft Toeprom zelf ontwik wordt de informatie er in aangebracht, geprogrammeerd kan worden. Hoe zit keld. Sterker nog: Toeprom is nog waarbij de chip meteen - opzettelijk - dat? steeds in ontwikkeling. Van Kinderen onherstelbaar beschadigd wordt. Op Eigenlijk heeft een EPROM in het ge verkoopt steeds de laatste versie, maar nieuw branden is daarna niet meer mo bruik het meest weg van een gewone kopers krijgen regelmatig uitbreidingen gelijk, maar uitlezen blijft wel mogelijk. ROM-chip. De informatie erin kan en vernieuwingen toegestuurd tegen moeiteloos worden uitgelezen, maar kostprijs: in de regel vijf gulden voor de Vast geheugen niet worden veranderd. Dat wil zeggen: disk, plus de verzendkosten. De huidige onder normale omstandigheden. Als versie is 108B; de prijs f 225,-. Op het eerste gezicht lijken deze geheu het EPROM echter wordt blootgesteld genchips een beetje nutteloos: wie wil er aan sterk ultra-violet licht - van het Wat kan Toeprom op dit moment? Al nu geheugen, waar niets aan veranderd type dat ook wordt gebruikt bij het con lereerst natuurlijk gewoon EPROM's mag en kan worden? Toch is er een troleren van bankbiljetten - dan wordt programmeren en wel de types met een breed gebied, waar ROM's een belang de inhoud gewist: alle bits worden daar capaciteit van 1 tot en met 32 kilobytes. rijke rol spelen. Een alledaags voor bij op 1 gezet. Maar er zijn een paar leuke extra's: het beeld is de ROM-cartridge, bijvoor En door het EPROM te beschrijven met programmeren verloopt altijd met de beeld met een spel erin. Simpele car een electrische spanning die veel hoger grootst mogelijke snelheid, terwijl het tridges bevatten vaak niet meer dan een ligt dan normaal - de zogenaamde EPROM al tijdens het schrijven gecon of twee geheugenchips met wat kleine 'programmeer-spanning' - kan het troleerd wordt. Verder kunnen Basic electronica erbij. dan weer opnieuw gebrand worden. programma's in het EPROM gebrand Overigens, de meer ingewikkelde car Voor beide bewerkingen is een apart worden, zodanig dat ze rechtstreeks als tridges bevatten daarnaast nog een he apparaat nodig: voor het wissen een cartridge gebruikt kunnen worden. Als leboel krachtige electronica: denk bij UV-lamp, voor het beschrijven een zo'n EPROM als cartridge gebruikt voorbeeld aan modems, RS232 interfa 'EPROM-programmer' . wordt, zal het ingebakken Basic-pro ces of muziekmodules. gramma bij het opstarten van de compu Het spel in zo'n eenvoudige cartridge is Zo'n EPROM bevat dan ook een ven ter automatisch uitgevoerd worden. Dit éénmalig in het geheugen van de chips stertje, waaronder de eigenlijke chip te is overigens een eigenschap van de gebrand en is vanaf dat moment altijd zien is. Dat venstertje is nodig om de MSX-standaard die vrij onbekend is en beschikbaar. Het is nu helemaal niet EPROM te kunnen wissen, vaak is het waar de maker van Toeprom slim ge meer nodig om iets aan het geheugen te - als er een EPROM in één of ander bruik van gemaakt heeft. Toeprom is veranderen: het spel hoeft niet meer kant en klaar apparaat verwerkt is - af daardoor uitermate handig voor diege aangepast te worden. Het kan dus ook geplakt. Want ook zonlicht kan nen die een eigen programma in niet per ongeluk verloren gaan. EPROM's gedeeltelijk wissen en daar EPROM willen zetten om het eventueel door onbetrouwbaar maken. Ook niet op die manier op de markt te brengen. MSX-ROM en -RAM gezond voor een EPROM is een elec tronenflitser, zoals die door fotografen Extra CALL-opdrachten Maar ook in een standaard-MSX-com gebruikt wordt. We hebben op beurzen puter zit ROM en RAM. Als de compu wel eens met verbazing gezien hoe men Opstarten van Toeprom is simpel: com ter aangezet wordt, moet hij immers we sen een stand - met daarop onder meer puter uitzetten, Toeprom in een in ten wat hem als eerste te doen staat. Het open EPROM's - fotografeerden. Dat steekslot plaatsen en de computer weer
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 59- aanzetten. De computer zal nu altijd Algemene functies bit aan de beurt. Dit betekent, dat het naar MSX-Basic doorgaan, zelfs als EPROM op topsnelheid geprogram MSX-DOS op de opstart-diskette Menu 1 bevat de algemene functies: het meerd wordt - wij vulden 32K staat. instellen van Eprom-type en program EPROM's in minder dan een halve mi Vanaf dat moment zijn er een aantal ex meer-spanning, de RAM-functies, de nuut! - terwijl het al tijdens het pro tra CALL-opdrachten beschikbaar. Edit-functies en de in-en uitvoer-func grammeren gecontroleerd wordt. CALL Toeprom, CALL T, CALL E en ties. De laatste twee zijn weliswaar voor CALL P doen allemaal hetzelfde: na bereid, maar nog niet aanwezig. De Geheugen-operaties melijk Toeprom opstarten. menu-keuzes 'cassette functies' en 'disk CALL SYS werkt precies als CALL functies' werken dus nog niet. De Edit-functie uit het eerste menu SYSTEM, behalve dat de bekende stelt de gebruiker in staat een willekeu POKE-opdracht om MSX-DOS altijd 'Instellingen' moet altijd eerst gekozen rig adres van het EPROM te bekijken: te kunnen opstarten bij deze CALL-op worden, voordat met Toeprom gewerkt de inhoud wordt in hexadecimale getal dracht automatisch wordt uitgevoerd. kan worden. Hier wordt namelijk inge len en in lettertekens op het scherm ge voerd, van welk type het EPROM is: toond. Dit is dus eerder een Kijk- dan Zelfs als er niet met MSX-DOS werd Toeprom kan werken met de types 2708 een Edit-functie ... opgestart - wat immers toch niet moge tot en met 27256, 1 tot en met 32 Kb dus. lijk is met Toeprom in de computer - Hier moet ook de programmeer-span De RAM-functie is een stuk krachtiger: kan met CALL SYS toch DOS opge ning opgegeven worden. De mogelijk hiermee kan een willekeurig stuk geheu start worden. heden zijn 5 Volt - oftewel geen pro gen naar een andere plaats, eventueel in grammeer-spanning -, 12, 21.5 en 25 een ander slot gecopieerd worden. Toe Maar er is nog een manier om Toeprom Volt. Wanneer er een andere functie ge prom werkt prima met secundaire slots te starten. Op de bijgeleverde diskette kozen wordt voordat deze gegevens zijn - die in de meeste MSX2's voorkomen staat namelijk ook een bestand, TOE ingesteld, vraagt Toeprom ze eerst zelf - hoewel de memory-mapper nog niet PROM.COM genaamd. Dit is de MSX nog eens aan de gebruiker. ondersteund wordt. De copieer-functie DOS versie van het Toeprom-program is 'slim': overlappende stukken geheu ma, dat ook 32K-EPROM's program Een te hoge programmeer-spanning gen worden goed behandeld. meren kan. De normale versie, die beschadigt het EPROM onmiddellijk onder Basic werkt, kan dat weliswaar en onherstelbaar - daarom leverde Basic-cartridges ook, maar dat vereist wat inspanningen Van Kinderen oorspronkelijk een lijst van de gebruiker. Mocht de DOS-ver met de meest voorkomende EPROM De menu's 2 en 3 lijken sterk op elkaar sie om een of andere reden niet meer types en hun programmeer-spanningen en bevatten ook deels dezelfde functies. werken, dan kan met de opdracht bij. Maar die bleek weer fouten te bevat Dat komt wel meer voor: de keuze 'in CALL DOSVERSIE het bestand Toe ten en aanleiding te geven tot misver stellingen' staat zowel in menu 1 als 3. prom.COM direct op schijf gecreëerd standen, terwijl soms zelfs de fabrikant Hoewel het in het begin wat verwarrend worden, vanuit de ingebakken ROM aan de telefoon de juiste spanning niet overkomt, blijkt het in de praktijk erg software. kon geven. Daarom wordt er in de hand handig te zijn: de functie is altijd 'dicht leiding een andere tactiek voorgesteld: bij'. Drie menu's probeer eerst de laagste spanning en verhoog die pas, als het niet werkt. Deze Menu 2 is bedoeld voor het programme Wanneer Toeprom vanuit Basic wordt methode werkt inderdaad vlekkeloos. ren van 'gewone' EPROM's, terwijl opgestart, verschijnt er een menu. On menu 3 het aanmaken van Basic-pro derin beeld zijn de vijf definities van de Het programmeren gramma's in EPROM voor zijn rekening functietoetsen te zien. Deze geven infor neemt. Door het ontbreken van in- en matie en zijn niet bedoeld om opdrach Een EPROM wordt gebrand, door alle uitvoer-functies naar disk of cassette, ten mee te geven. Op de plaats van func bits die er uiteindelijk in moeten komen moet de gebruiker eerst zelf de te pro tietoets 1 is het Eprom-type te zien, op te staan, een bepaalde tijd aan het grammeren gegevens inladen via een plaats 2 de programmeer-spanning - EPROM aan te bieden bij de (hoge) LOAD- of BLO AD-opdracht. Als er hierover zometeen meer - en de overi programmeer-spanning. Maar elk via menu 2 geprogrammeerd wordt, ge drie geven het begin-, eind- en hui EPROM-type heeft daar weer zijn ei moeten de gegevens klaarstaan vanaf dige adres in het EPROM weer. gen vaste tijd voor. Eén manier om adres 8800 hex. Voor menu 3 is het al EPROM's te programmeren is dus, om leen nodig, dat het gewenste Basic-pro De bediening van de menu's is simpel: alle bits lang aan te bieden, zodat ze ze gramma gewoon ingeladen is. een keuze kan gemaakt worden door de ker worden geaccepteerd. Een tweede cursor naar het gewenste nummer te manier is, om de programmeer-tijd net De keuzes in deze menu's zijn: EPROM sturen of door dit nummer direct in te als de programmeer-spanning instel testen, EPROM lezen, EPROM schrij typen. Elke keuze moet bevestigd wor baar te maken. Maar Toeprom hanteert ven en EPROM vergelijken. De test den met Return. De verdere bediening een slimmere manier: het bit wordt net functie leest het hele EPROM in en rap van Toeprom is even simpel: steeds zo lang. aangeboden, totdat het aange porteert vervolgens of het leeg is, dan wordt er duidelijk getoond wat er van de nomen lS. wel data bevat. In het laatste geval kan gebruiker verlangd wordt en dat zijn Toeprom bereikt dit, door steeds kort te een CRC-checksum berekend worden. meestal maar een paar toets-aanslagen. schrijven en dan meteen te lezen. Als het Dit is een controle-getal dat uit de in Overal is ervoor gezorgd dat foutieve in bit aangekomen is, zal het bij het lezen houd van een EPROM berekend wordt. voer gewoon niet geaccepteerd wordt. ook gemeld worden en is het volgende Als het dan later plotseling niet meer
MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 60-
b . - .
werkt kan de checksum opnieuw wor en ander van EPROM's en EPROM Wat ons betreft is Toeprom een ideaal den bepaald, om te controleren of de in programmers afweten. Verder behan product voor wie eenvoudig een pro houd van het EPROM soms veranderd delt de handleiding een aantal zaken gramma in EPROM wil zetten. Wie wat lSo met betrekking tot slot-structuren en meer van de structuur van een MSX af Basic-cartridges die interessant en nut weet en wel eens vaker met EPROM's 'EPROM lezen' leest het hele EPROM tig zijn, maar weer dermate kort dat al gewerkt heeft zal er nog veel meer mee in het geheugen in. Onder Basic kunnen leen doorgewinterde ML-program kunnen doen. op deze manier geen 32K-EPROM's meurs er écht iets mee kunnen. gelezen worden; met de DOS-versie Toeprom EPROM-programmer wel. Extra's Prijs: f 225,- Met de keuze 'EPROM schrijven' wordt Bij Toeprom wordt de assembler-sour Inlichtingen en bestellingen: het eigenlijke programmeren gestart. ce meegeleverd van een routine om een Omdat dit de inhoud van het EPROM CALL-opdracht te verwerken. Dat is A.M.C. van Kinderen verandert, wordt er nog eens om een be vooral handig voor machinetaal-pro Haagbeukhof 249 vestiging gevraagd. Nadat die gegeven is gramma's die in EPROM gezet zijn: die 3355 AG Papendrecht wordt de inhoud van het geheugen naar worden immers vaak met een CALL Tel. (na 19 uur): 078 - 152059 het EPROM geschreven. Onderin opdracht geactiveerd. beeld - op de plaats van functietoets 5 - loopt een teller mee. Aardig daarbij Een andere leuke extra is de mogelijk is dat de programmatuur zo slim is op heid, om Toeprom een nieuwe versie gezet dat de waarde FF wordt overge van zichzelf te laten branden! Via een TDEPR.Dm slagen; immers, een schone - gewiste aantal bijgeleverde programmaatjes EPROM bevat op iedere positie al een kan een disk-versie van Toeprom in FF. Dat scheelt alweer in de snelheid. EPROM gezet worden. Dit vergemak kelijkt de 'update'-politiek van Van De inhoud van het EPROM kan met Kinderen: de koper kan zelf een nieuwe 'EPROM vergelijken' gecontroleerd versie van Toeprom maken als Van Kin worden. Het EPROM wordt dan verge deren hem een diskette met de nieuwe leken met de inhoud van het geheugen; versie stuurt. eventuele afwijkingen worden gemeld op het scherm. Deze functie is nuttig om Algemene indruk zojuist geschreven EPROM's meteen te controleren, of om twee EPROM's met Toeprom is een krachtig stuk gereed elkaar te vergelijken. schap voor wie er iets mee aan weet te vangen. De uitvoering van zowel de Menu 3 heeft ook nog de keuze 'Basic hardware als de software is degelijk en aanpassen'. Met deze functie wordt een doordacht. De simpele functies - het in EPROM- PROGRAMMEERKAJ\RT geladen Basic-programma voorbereid EPROM zetten van één Basic- of één om in EPROM gebrand te worden. ML-programma - zijn heel gemakke VOOR ALLE MSX 1&2 lijk te bedienen, maar het zelf samen De handleiding stellen van een EPROM uit meerdere COMPUTERS stukken gegevens kan best lastig zijn. Dit is naar onze mening het zwakke punt Maar dat is voor een groot deel te wij van Toeprom. De handleiding wordt op ten aan een gebrek aan documentatie - diskette geleverd en moet door de ge en daar wordt aan gewerkt. Wat de wer bruiker worden afgedrukt op een prin king van de hardware betreft niets dan ter. Voor wie geen printer heeft levert lof: de programmer is snel en betrouw Van Kinderen een programmaatje bij baar. om de tekst ook op het beeldscherm af Voor wie binnenkort EPROM's wil te drukken. Maar een papieren exem gaan programmeren: omdat toekomsti plaar is toch het handigste. ge versies van Toeprom alleen qua soft ware zullen verschillen van de huidige Alles bij elkaar zijn het maar 9 pagina's, en vervangen van de software nu juist die kort uitleggen hoe één en ander in gemakkelijk en goedkoop is, is er geen zijn werk gaat. Maar het niveau ervan is reden te wachten met de aanschaf van nogal hoog: soms wordt er in een enke Toeprom. De disk- en cassette-functies le zin iets uitgelegd, waarvoor best een verkeren volgens de maker in de laatste alinea gebruikt had mogen worden. testfase. Van Kinderen levert ook een Deze versie van de handleiding is drin printje waarmee alle types EPROM's gend aan vernieuwing toe en Van Kin als cartridges in de computer te steken deren is er mee bezig. Op dit moment zijn; het laad-adres van het EPROM moet de gebruiker precies weten wat hij kan daarbij ook worden ingesteld. De met Toeprom aan wil en liefst ook één kosten zijn f 20,-.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 61- PC voor beginners
Goed, u staat sinds kort aan Ongetwijfeld vraagt u zich zo langzaam het om de aanzetten van de computer het hoofd van een heuse maar zeker af wat er nu allemaal precies mee te omschrijven, het moment dat het gebeurd, als u uw nieuwe bezit aanzet. apparaat 'tot leven' komt. Op dat ogen computer. Een PC zelfs, on Waarom moet er eerst iets van een schijf blik moet er namelijk van alles gebeu getwijfeld een kloon van geladen worden, de computer van de ren. een onberispelijk merk, die buurman immers - misschien wel een u waarschijnlijk zo goed MSX - start toch meteen in Basic op? De herkomst van het begrip 'boot' is een koop kon krijgen dat u er Waarom moet u dan eerst een speciale aardige anecdote. Het komt namelijk diskette gebruiken om te 'booten'? En van bootstrap, schoenveter in Engels. geen nee tegen kon zeg wat is dat eigenlijk, dat booten? Om te begrijpen hoe dat woord nu ver gen. Met behulp van de bonden is geraakt met het opstarten van handleiding heeft u zelfs al Vragen een computer moeten we even aan Ba kans gezien om een pro ron von Münchhausen denken. De fa gramma of twee uit te pro Als u uw PC via één van de vele PC-pri belfiguur die op kanonskogels meereed, vé projecten heeft aangeschaft, dan zit u en nog veel meer ongeloofwaardige za beren, maar verder bent u vast en zeker vol met dergelijke vragen. ken beleefde. Zoals de keer dat hij in een absolute beginneling. Overigens, ook als u het apparaat ge een moeras verzeild raakte, maar zich Een beginner hopelijk, die woon in de winkel gekocht hebt zult u er zelf met grote koelbloedigheid in veilig niet bang is voor wat tech misschien ook nog geen snars van be heid wist te brengen, door zichzelf aan niek? Lees dan verder .... grijpen. zijn schoenveters op te tillen. Een on En hoewel men best bereid zal wezen mogelijkheid die blijkbaar dermate tot om u allerlei programma's te verkopen, de verbeelding van de eerste computer daarmee zijn de vragen rond DOS de programmeurs sprak - die ook op een wereld nog niet uit. Naar 'onze ervaring bijna onmogelijke manier hun machines geven de meeste handleidingen - en moesten starten, vreselijk ingewikkeld handelaren - daar bitter weinig infor - dat het woord bootstrap nu tot het matie over. En hoewel er prima boeken ABC behoord. ABC betekeat dan wel over zijn, is dat ook meteen weer zoiets. Algemeen Beschaafd Computertaal, Zo'n boek is duur en vertelt veel meer want dat zult u al snel leren; bij compu dan u nu wilt weten. ters gebruikt men geen ABN of, wat dat betreft, Oxford English. Vandaar dat we in dit eerste nummer, waarin MCM ook aan MS-DOS doet, maar eens de feiten voor u op een rijtje zetten. Voor de redactie ook wel handig, want dan kunnen we voortaan naar dit verhaal verwijzen, als iemand dergelijke vragen stelt. Uiteindelijk is het de bedoeling dat dit artikel het startpunt vormt van een ech te cursus, maar zover zijn we nog niet. Eerst de inleiding ...
Voor alle duidelijkheid, in dit artikel vertellen we u niet hoe u de verschillen de DOS-commando's moet gebruiken. Wat heet, aan de commando's komen we nog niet eens toe. Wat u hier echter wel kunt lezen is hoe de computer zo'n beetje in elkaar steekt. En, nog belang rijker, wat er allemaal in die machine wordt gedaan, als u de knop omdraait! Niveau's Booten Maar goed, terug naar de computer. Om te kunnen begrijpen wat DOS nu ei Om te beginnen, het 'booten'. Een wat genlijk is, en wat het allemaal doet, moe PC, DOS, BIOS, WAT IS DAT vreemd woord, dat vanuit het Engels ten we u eerst iets vertellen over de op ALLEMAAL? onze taal is binnengeslopen. Program bouw van een computer. De architec meurs en andere vak-idioten gebruiken tuur, zoals dat ook bij computers heet.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 62-
• r re =
Iedere computer bestaat namelijk uit lender over te nemen, tijdens dat opstar ten is - zou wat onhandig zijn, want dan een heleboel losse bouwsteentjes, die op ten. kunt u niet zien wat u ingetikt hebt. Ten een bepaalde manier met elkaar moeten Want, om het niet al te makkelijk te ma zij u de computer opdracht geeft om die samenwerken om uiteindelijk tot een ken, uw computer heeft waarschijnlijk 'uitvoer' via een andere route naar bui werkend systeem te komen. Die onder zelfs twéé klokken, en ook twéé kalen ten te sturen, want dat kan ook! En pre delen zijn bijvoorbeeld de eigenlijke ders. Eentje, die gewoon doorloopt als cies hetzelfde verhaal gaat ook al op processor, de chip die het rekenwerk u de machine uitzet - een klein accuu voor het toetsenbord, ook dat kan bui doet; het geheugen, waarin de gegevens tje voorziet dan in de stroomvoorziening ten spel gezet worden! en programma's worden opgeslagen en, - en een andere die door DOS zelf ge om maar wat te noemen, de diskdrives, bruikt wordt. Die continu-klok staat na Een echte blokkendoos, zo'n Pc. Maar waarmee gegevens en programma's melijkInin of meer los van DOS. natuurlijk s~aan al die blokken onder kunnen worden vastgelegd en weer te ling wel in verbinding. En ook daar kun ruggelezen. Zonder die drives zou an Oorspronkelijk bestonden er namelijk nen we dat weer op verschillende ni ders alles steeds weer verloren gaan, helemaal geen automatisch doorlopen veau's bekijken. want als u uw computer uitzet wordt het de klokken en kalenders voor de Pc. En geheugen gewist. nog steeds is zo'n doorloper een extra, Al die stukjes en beetjes die tezamen die niet in elke machine hoeft te zitten. een computer vormen zitten namelijk in Andere bouwsteentjes: de video-kaart, De eigenlijke DOS-klok, die u iedere de vorm van electronische onderdelen waarop u uw monitor aansluit; de Cen keer gelijk moet zetten als u de machine op printplaten gemonteerd. Meerdere tronies-poort, een moeilijk woord voor aanzet, die maakt juist weer wel deel uit printplaten, over het algemeen. Op die de printer-aansluiting en de doorlopen van standaard Pc. printen kan men een groot aantal kope de klok/kalender. Dat laatste onder ren sporen vinden, die voor de electri deeltje wordt meestal met een Engels Dat gaat voor wel meer zaken op. Zo sche verbindingen tussen die compo woord re al-time clock/calender ge hoefde de oer-PC zelfs geen disk-dri nenten zorgdragen. noemd. Overigens is het een goede ge ves te omvatten. De allereerste model Overigens kan één zo'n print één of woonte in computerland om alles En len bezaten echter wel weer een aanslui meer van de bouwstenen van de compu gelse namen te geven. Weliswaar zijn ting voor een cassette-recorder, waarop ter bevatten. De hoofdprint - moeder sommige termen makkelijk te vertalen, bij gebrek aan een drive de program bord of motherboard genaamd - om maar andere niet of nauwelijks. Zo is ma's en gegevens vastgelegd konden vat bijna altijd het geheugen, de proces 'disk-drive' volbloed Engels, om daar worden. Gelukkig maar dat die 'optio sor en vaak ook de real-time een goed Nederlands woord voor te be nele' disk-drive tegenwoordig wel stan clock/calender. Maar op het mother denken valt niet mee. Daar is een paar daard is, en die datarecorder-aanslui board vinden we ook de 'uitbreidings jaar terug nog een hooglopende - en ting geheel verdwenen is. sleuven', meestal slots genaamd. Zo'n bijzonder grappige - discussie over ge slot is een soort stekker, waarin alle voerd in één van de computer-bladen. Een ander voorbeeld: uw computer is electronische signalen die van belang 'Flexibele schijven speler', dat was één ongetwijfeld uitgerust met een aanslui zijn ter beschikking staan. In een slot van de voorstellen,een woord-con ting voor een printer. Maar niets let u kan men heel simpel een uitbreidings structie die bovendien nog niet eens cor om nog zo'n printerpoort in uw compu kaart steken, die dan meteen deel uit rect is ook. Een drive kan namelijk - in ter in te bouwen, en zo twee printers te maakt van het logische geheel dat we tegenstelling tot een platenspeler - ook gelijkertijd op uw machine aan te slui computer noemen. schrijven! ten. De ene zou dan een snelle dot-ma trix printer kunnen zijn - met die Voorbeeld Vandaar: Engelse termen. In het begin lelijke, uit puntjes opgebouwde, letters. is het even doorbijten, maar het went al Als tweede printer zou u dan voor een Zo kan men bijvoorbeeld heel goed snel. Om dergelijke zaken te vertalen, fraaie daisywheel kunnen kiezen, zo'n koop real-time clock/calender uitbrei dat laten we maar aan de chauvinisti apparaat met een letterwieitje, waar dingen kopen. Een klein printje, met sche Fransen over, wáar een computer mee u net zo mooi kunt afdrukken als daarop de electronica en de accu die te met 'ordinateur' dient te worden aange met een goede typemachine. zamen die klok vormen. Insteken, vast sproken. Uw computer - en hopelijk ook uw schroeven en klaar is Kees. Uw compu tekstverwerkings-programma - kan ter is van een doorlopende klok voor Flexibel daar prima mee omgaan. Met een sim zien, als die er tenminste nog niet inzat. pel commando kunt u namelijk selecte Maar om die klok ook inderdaad te ge Door die benadering van de computer ren welke van de twee printers voor een bruiken is er ook nog een programma architectuur, die bouwstenen, is het mo bepaalde klus moet worden gebruikt. nodig. Immers, de standaard-PC heeft gelijk om heel flexibel met een compu zo'n klok niet. Vandaar ook dat DOS - ter om te gaan. Tien tegen één dat uw Integratie die naam blijft opduiken - er ook niet machine inderdaad ergens in zijn inge zonder meer vanuit gaat dat er een real wanden zo'n real-time clocklcalender De enige bouwstenen die uw computer time klok aanwezig is. DOS gebruikt al aan boord heeft. Handig, want dan hoeft altijd zal moeten bevatten zijn de pro leen de interne, wel standaard klok, u niet steeds als u DOS - daar heb je cessor en het geheugen. Zonder die maar die staat iedere keer na het opstar 'm weer - start de juiste tijd en datum twee kan er niets worden gedaan, maar ten op 1 januari 1980, om precies 00:00 in te tikken. Mits althans DOS - alweer de rest is eigenlijk allemaal optioneel. uur. - wel even in de gelegenheid wordt ge Goed, een computer zonder grafische Vandaar dat bij een klok/kalender kaart steld om de juiste tijd van die clock/ca- kaart - waarop uw monitor aangeslo- altijd een diskette moet zitten, met daar-
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 63- op een klein hulp-programma dat de wordt. Wat we ook nog al eens tegenko paalde plek. Maar waar die plek precies datum en tijd uit de real-time clock co men is dat een bepaald programma te vinden is in de architectuur van uw pieert naar de interne DOS-kloklkalen 'geïnstalleerd' moet worden, voordat computer, dat is niet zonder meer dui der. Dan hoeft u die dus nooit meer met het gebruikt kan worden. Tijdens die in delijk. Er zijn namelijk meerdere soor de hand in te stellen! stallatie vraagt het programma dan zelf ten toetsenborden voor PC's in omloop. welke video-instellingen er gebruikt Zo is er bijvoorbeeld ooit een IBM ma Kaarten moeten worden. chine geweest die onder de naam PCjr, PC-junior, door het leven ging. Dat ap Door die slots kunnen we een PC - of Minder fijn is echter dat sommige pro paraat was met een wel heel bijzonder XT, of AT - dus uitbreiden. Daarom gramma's - bijvoorbeeld omdat ze toetsenbord uitgerust, dat niet met een doen de meeste handelaren ook alsof door hun opzet kleur moeten hebben - kabeltje aan de computer verbonden het aantal 'vrije' slots van levensbelang slechts met één enkele video-mode, zo hoefde te worden. De PCjr had name is. Iedere PC - op bepaalde klein ge als schermtype meestal genoemd wordt, lijk een infrarood koppeling, net zoiets bouwde draagbare modellen na - heeft kunnen werken. Zo is er een prachtig als uw afstandsbediening van de TV. In wel één of meer slots, maar meestal zijn programma waarmee je kunt leren ty de computer zelf zat de ontvanger, die er van die slots al een aantal bezet door pen, dat we ooit eens besteld hebben. na bewerking de ontvangen toets-codes kaarten die de fabrikant er al ingezet Op dat moment bezaten we op de redac weer ter beschikking stelde van welk heeft. Herinnert u zich nog dat we ver tie echter alleen computers met de Her programma ze ook maar verder moest telden dat de diskdrives eigenlijk geen cules-standaard, en die typing-tutor verwerken. deel van de standaard-configuratie uit vereiste CGA. Dat was jammer, mag Maar natuurlijk was de structuur van maakten? Dat laat zich heel duidelijk men wel zeggen. zo'n infrarood toetsenbord-decoder merken, want in bijna alle MS-DOS ma heel anders dan die van de standaard chines zit de besturing voor die drives op BIOS decoder. Wat heet, de informatie moest een aparte insteek-kaart. Een andere ook op een andere manier - zeg voor positie wordt steevast ingenomen door Zo langzaam maar zeker zal het wel dui het gemak maar even: een andere plek de 'graphics-adapter', zegt u maar delijk zijn: uw super-de-luxe computer - worden opgehaald. beeld-scherm besturing. Want ook dat is niets anders dan een ordinaire blok En dat is dan meteen de kern van het is een blokje in onze blokkendoos, een kendoos. Met kostbare blokken, dat probleem. Een tekstverwerker, die op tje waar we nogal wat keuze-mogelijk wel. Om al die blokken - die via de slots een standaard PC prima werkt, maar die heden voor hebben zelfs. en de koperspoortjes op de printen met rechtstreeks probeert om de toetsaan elkaar verbonden zijn - ook nog samen slagen bij de desbetreffende chip op te Zo zullen de meeste. goedkope machi te laten werken, daar komt wel het één vragen doet het daarom niet op die nes met een 'Hercules'-kaart worden en ander bij kijken. En dan hebben we PCjr. Verkeerd adres! uitgerust, een kaart waarmee u een uit het dus meteen over programma's. Vandaar dat een goed geschreven pro stekende beeldkwaliteit kunt krijgen, gramma altijd zijn informatie via de met een hoog-oplossend vermogen, Geen programma zoals bijvoorbeeld uw BIOS zal opvragen. Die BIOS is speci maar dan wel alleen in monochroom. tekstverwerker, maar de onderste laag aal geschreven voor die specifieke ma Kleurenkaarten zijn er ook, men kan als van programmatuur, die in uw PC is in chine, en weet ook waar bijvoorbeeld de men dat wil heel simpel de Hercules gebouwd. Iedere PC heeft namelijk een toetsenbord-informatie opgehaald kaart verwijderen en vervangen door aantal geheugen-bouwsteentjes aan dient te worden. Het uiteindelijke pro een kaart die wel kleur biedt, bijvoor boord waar een stuk programma in vast gramma dat die toetsen verder verwerkt beeld een CGA. Die letters staan voor gelegd is. Die BIOS, zoals dat genoemd vraagt via de BIOS, de dirigent, om de Colors Graphic Adapter, hetgeen in fei wordt, is het enige programma dat uw toetscodes. Waar die precies te vinden te een alweer wat verouderde standaard computer altijd zal uitvoeren wanneer u zijn, daar hoeft het programma zelf zich is. Want hoewel die CGA inderdaad hem aanzet. gelukkig niet mee bezig te houden. kleuren aankan, is het oplossend vermo In feite is de BIOS de dirigent van het gen - het aantal beeldpuntjes dat er ho orkest, als we deze voorstelling mogen Dirigent rizontaal en verticaal op het scherm ge gebruiken. De individuele orkest-le zet kunnen worden - veel minder. Met den, de bouwsteentjes, worden middels Datzelfde verhaal gaat eigenlijk voor als uiteindelijk effect dat het beeld veel de BIOS aan het werk gezet, waarbij de alle functies op, die rechtstreeks te ma onrustiger is, om te lezen. Bovendien BIOS moet zorgen voor de goede sa ken hebben met de bouwstenen. Ook kan zo'n CGA, als het om echte grafi menwerking. Als u bijvoorbeeld onder het beeldscherm wordt via de BIOS sche afbeeldingen gaat en men de beeld het tekstverwerken de letter A intikt, aangesproken, net zoals de diskdrives puntjes dus in feite per stuk aan of uit dan wilt u dat die letter netjes op het en de printer. BIOS is de dirigent. wil zetten, ook veel minder presteren scherm verschijnt. En daar komt nogal Die letters BIOS zijn trouwens een af dan de Hercules. wat bij kijken ... korting van Basic Input Output System, Voor de computer - en uw program waarbij Basic in dit geval niets met de ma's - maakt het eigenlijk niet veel uit Variabel programmeertaal met dezelfde naam of er nu een CGA of een Hercules in ge van doen heeft. bruik is als beeldscherm-aansluiting. In Dat begint al bij het toetsenbord. Daar Misschien is dit een goed moment om principe is het zo geregeld dat in bijna moet de ingebouwde electronica de in meteen even te vertellen waarom de ene alle gevallen de programma's zelf wel gedrukte toets als code verzenden, rich PC de andere niet is. Iedere PC name uitzoeken - met behulp van DOS al ting Pc. Eenmaal daar aangekomen is lijk, of die nu door IBM gemaakt is of in weer - welk schermtype er gebruikt die informatie beschikbaar op een be- de één of andere achterkamer in Taiwan
MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 64-
. ";":Á- • in elkaar gesleuteld is, heeft een BIOS veroorzaakt. Met wat oudere machines, start-procedure, heeft men maar voor nodig. Maar IBM, ook niet gek, heeft die op de tweedehands-markt verschij lief te nemen. Op een systeem met een natuurlijk als oorspronkelijke fabrikant nen is het echter wel oppassen geblazen. ingebouwde harde schijf is het ook nau van de PC die BIOS wel beschermd met welijks storend. een copyright. Kortom, klonenbouwers DOS moeten een eigen BIOS ontwikkelen. Start-volgorde Geen probleem, zou men zo op het eer De BIOS is dus heel belangrijk voor een ste idee denken. Maar dat valt vies te goede werking van uw computer. Maar Om te begrijpen hoe dat alles in zijn gen. BIOS - dat in de computer ingebouwd werk gaat moeten we de stappen bij het Want die nabouw-BIOS moet werkelijk zit - is niet erg bruikbaarvanafhettoet aanzetten van de computer eens bekij precies zo werken als de originele, zon senbord. De BIOS is in feite het laagste ken. Nadat de schakelaar is omgezet zal der dat daarbij de IBM-copyrights wor niveau, waarop de computer gepro de gemiddelde computer eerst begin den geschonden. IBM is echt niet te be grammeerd wordt. Voor u uw machine nen met allerlei interne tests en contro roerd om een proces aan te spannen, als commando's kan geven is er nog een les. Meestal ziet de gebruiker daarvan ze denken een kansje te hebben om te laag programmatuur nodig, die tussen u alleen de geheugen-test, waar een tel winnen. als gebruiker en de bouwstenen, de lertje op het scherm meeloopt, maar in Oftewe~ die namaak-BIOS moet er hardware, van de computer in zit. tern wordt uw hele computer door de precies zo uitzien - op programma-ni BIOS doorgelicht. Want behalve dc veau gezien althans, als de echte, zonder Die tweede laag is DOS, het Disk Ope speciale routines, die nodig zijn om de dat er al teveel van de machinetaal - rating System. DOS is het programma hardware te besturen, omvat de BIOS want dat is de taal waarin de BIOS ge dat u bijvoorbeeld een commando als ook de opstart-routines voor uw com schreven is. En dat is niet makkelijk ge DIR kunt geven, waarna er een keurig puter. Alle bouwstenen - diskdrives, bleken. overzicht van de bestanden op een disk harddisk, printer-poorten etcetera - Er zijn dan ook speciale bedrijven in de over uw scherm rolt. Om dat te kunnen worden in kaart gebracht, want op het USA die zich gespecialiseerd hebben in maakt DOS op zijn beurt weer gebruik moment Van aanschakelen is daar niets het maken van dergelijke nabouw van de BIOS, natuurlijk. over bekend. Althans, op een PC of een BIOSsen. Sommige daarvan zijn prima, XT. AT's werken iets anders, die heb maar zo'n BIOS wil ook nog wel eens de ben een stukje extra geheugen waarin oorzaak zijn van allerlei problemen. Zo die 'configuratie' - een in computer hebben we een AT op de redactie staan land ingeburgerd woord waarmee men waarbij de BIOS niet helemaal fijn is, de opbouw van een computer omschrijft hetgeen in allerlei problemen met de - wordt bijgehouden. Dat extra geheu diskdrive resulteert. Dat is natuurlijk gen is dan weer voorzien van een batte een 5.25 1.2 MegaByte drive, die auto rij of een accu, die er voor zorgt dat de matisch omschakelt als er een standaard inhoud ervan ook bewaard blijft als de 360K diskje in wordt gestoken. Maar computer uitgeschakeld is. Kortom, een daarna weigert het domme ding ten AT hoeft niet zelf uit te zoeken wat er enen male om weer terug te schakelen allemaal onder de motorkap zit, dat naar 1.2 Meg. Heel vervelend ... heeft de gebruiker al opgegeven, met Die BIOS is dus van levensbelang voor een speciaal programma dat 'SETUP' de goede werking, maar is op zich copy heet. right. Alles hangt dan af van de kwaliteit van de gekloonde BIOS, die zich in uw Hoe dan ook, na een bepaalde tijd is machine bevindt. Daarbij komt een deze initialisatie gedaan; de computer vreemd verschijnsel om de hoek kijken: 'weet' dan wat er allemaal aan bouwste de goedkoopste Taiwanece klonen zijn nen in de kast zit. Op dat moment moet meestal het beste, wat de BIOS betreft. de BIOS de besturing overdragen aan De reden: simpel, die Taiwanese machi een volgend programma. nes bevatten maar al te vaak een echte IB.HIGH TINK] ~ Dat volgende programma zal in bijna IBM-BIOS. Domweg gecopieerd, een alle gevallen DOS zijn, het Disk Opera flagrante schending van het copyright. ting System. Maar zeker is dat niet, cr Aangezien echter de assemblage-be DOS is niet in uw computer ingebouwd, zijn ook andere operating systems in ge drijfjes in Taiwan net zo snel verschijnen het staat altijd op disk. Het moet altijd bruik. Sterker nog, die nieuwe generatie als weer verdwijnen valt daar voor de ingeladen worden, voor u uw computer IBM-machines kunnen DOS draaien, advocaten weinig of niets aan te doen. kan gebruiken. Dat heeft zowel voor maar zijn in principe bedoeld om onder Echter, de klonenbouwers van naam, als nadelen. OS/2 - Operating System 2 - te wer zoals Philips, kunnen zich zulke metho Zo kan men doordat DOS niet vast in de ken, hoewel dat tot nog toe niet beschik des niet veroorloven. Vandaar dat juist computer zit vrij makkelijk een nieuwe baar is. dergelijke apparaten wel van een legale DOS-versie in gebruik nemen. DOS Er is dan ook een manier om de BIOS - nabouw - BIOS voorzien zijn. Ge wordt namelijk met de regelmaat van de de controle over te laten dragen aan een lukkig echter heeft men tegenwoordig klok verbeterd en aangepast aan de willekeurig volgend programma. Dat is de kunst van het BIOS-bouwen heel re nieuwe mogelijkheden die beschikbaar als volgt gerealiseerd: de BIOS gaat er delijk onder de knie; het komt maar zel komen. van uit dat de start-disk die informatie den meer voor dat de BIOS problemen Het nadeel, de steeds weerkerende op- bevat. Het enige dat de BIOS doet is een
MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 65- heel klein programma laden, dat altijd Maar goed, we waren nog steeds bezig gramma is dan ook om via de systeem helemaal aan het begin van die start met opstarten. Om precies te zijn, met functies COMMAND.COM te laden en disk moet staan, op een speciale plaats. IO.SYS. Dat programma zal nu als vol op te starten. Deze commando-proces Dat programma kunnen we ook niet gende stap alle nu gelezen informatie op sor is de uiteindelijke schakel tussen ge zien met het DIR-commando, het staat de juiste plekken in het geheugen zetten, bruiker en computer, het is het pro namelijk in de allereerste sector van de waarna de zonet al genoemde systeem gramma dat onze DOS-commando's disk. Die sector is speciaal bestemd om functies - uit MSDOS.SYS - bruikbaar accepteert via het toetsenbord, en ze allerlei informatie op te slaan, naast het zijn. Dat komt goed uit, want onmiddel vervolgens probeert uit te vot:ren. start-programma staan er bijvoorbeeld lijk daarna moet er weer een bestand ook allerlei gegevens over de disk zelf, van disk worden gelezen. Dit bestand Ook COMMAND.COM bestaat uit een maar dat gaat het kader van dit verhaal heet CONFIG.SYS, en bevat allerlei paar stukjes, namelijk een gedeelte dat te buiten. aanwijzingen voor IO.SYS, betreffende altijd in het geheugen zal blijven, en een wat we verder nog allemaal geïnstal• stuk dat desgewenst tijdelijk uit het ge Meerdere bestanden leerd willen hebben aan hulp-program heugen gewipt kan worden, als de ruim ma's op systeem-niveau. te nodig is. Dat vaste stuk is bijvoorbeeld De BIOS laadt het start-programma de routine die ons met regelmaat vraagt: dus, waarna dit programma op zijn CONFIG.SYS beurt weer meteen het operating system Abort, Retry, Ignore? opstart, DOS dus. Dat DOS bestaat uit CONFIG.SYS is een bestand wat voor een drietal bestanden, die ieder hun ei de verandering eens ook voor een mens als er weer eens iets fout gegaan is. Het gen specifieke taak hebben. Overigens, gewoon leesbaar is. Dat moet ook wel, tweede deel, dat eventueel door andere met het DIR-commando kunt u twee want de gebruiker zal in dat me aange programma's overschreven kan worden, van die drie bestanden niet zien, ze zijn ven wat zijn of haar specifieke wensen is het programma dat onze comman verborgen voor de gewone gebruiker. zijn tijdens het opstarten van DOS. Een do's, via toetsenbord of batch-bestand, Alleen COMMAND.COM is een nor voorbeeld daarvan is het aantal bestan inleest en er voor zorgt dat er wat ge maal zichtbaar bestand. den, dat maximaal tegelijkertijd ge beurd met die commando's. bruikt mag worden. Ieder bestand, of Overigens, er is nog één laatste stapje in Die andere twee kunnen verschillende het nu inderdaad gebruikt wordt of niet, het opstarten wat we nog niet vermeld namen hebben, zoals IO.SYS en neemt namelijk een stukje geheugen in hebben, namelijk de batch-file met de MSDOS.SYS, maar de functies zijn al waar de gegevens van dat bestand wor speciale naam 'AUTOEXEC.BAT'. tijd dezelfde. Eerst wordt IO.SYS gela den bewaard. Als COMMAND.COM voor de éérste den, een programma dat meerdere ta Normaal gesproken, als we niets anders keer wordt opgestart zal het altijd even ken heeft. Zo bevat IO.SYS een aantal opgeven, reserveert de opstart-proce op de disk zoeken of er een bestand met extra BIOS-routines, extra manieren dure ruimte voor 8 bestanden. Er zijn die naam aanwezig is. Zo ja, dan zal dat om de hardware aan te spreken. Want echter programma's die er aanzienlijk bestand als batch-file - een reeks hoewel de BIOS zoals die vast in de meer tegelijkertijd willen gebruiken, DOS-opdrachten achter elkaar - wor computer staat de eenvoudiger stuurt a waar dan wel al bij het starten ruimte den uitgevoerd. Dat is nu de manier ken prima aankan, zijn wat extra moge voor gemaakt moet zijn. Dat is één van waarop men zelfs tartende diskettes lijkheden nooit weg. En die staan in de zaken die we kunnen aangeven in het maakt, die in één keer laden en een pro IO.SYS. Behalve die routines, die na het CONFIG.SYS me, door een regel zoals: gramma beginnen. opstarten de hele tijd in het geheugen blijven, omvat IO.syS ook de volgende FILES =20 Tenslotte stappen van het eigenlijke starten. Zo moet er nog het één en ander in het ge op te nemen. Toegegeven, het is geen lichte kost, dit heugen geschoven worden, om ervoor te artikel. Maar computers zijn nu een zorgen dat de gebruiker straks zoveel Door deze truuk kan de gebruiker DOS maal behoorlijk ingewikkeld. mogelijk van het geheugen ook werke aanpassen aan zijn of haar eigen wen Natuurlijk hoeft men dit allemaal niet te lijk gebruiken kan. De informatie uit het sen, want behalve het aantal bestanden weten om met een PC om te kunnen tweede bestand, MSDOS.syS bijvoor instellen is er nog heel wat meer moge gaan, maar het maakt het wel een stuk beeld, staat nu nog niet op zijn uiteinde lijk met CONFIG.SYS. Zoveel dat we er makkelijker. lijke plaats. Die MSDOS.SYS bevat wel eens een apart artikel aan zullen wij Immers, degene die weet wat er alle weer allerlei hulp-programma's, die te den. maal gebeurt kan ook zelf uitpuzzelen zamen de systeem-functies vormen. Om wat er mis gaat, als er eens een kink in bijvoorbeeld een bestand op disk te ope COMMAND.COM de kabel komt. En daar heeft vooral de nen zal een programma altijd een sys thuisgebruiker behoefte aan; die kan teem-functie gebruiken, waarna de sys Nu is de initialisatie eindelijk gereed. niet meteen terugvallen op een expert teem-functie op zijn beurt weer gebruik Alle stukjes informatie staan op hun ei binnen een bedrijf of bij de dealer. zou kunnen maken van de BIOS-func gen plaats in het geheugen. Het enige ties. wat er nog ontbreekt is een programma Wie het allemaal zelf moet doen, die kan Die BIOS-functies, samen met de extra waardoor we dat alles via het toetsen maar beter weten wat de computer zoal mogelijkheden die IO.SYS bevat, zijn bord kunnen besturen. Dat programma uitvoert in die paar seconden tussen feitelijk het primitiefste niveau; de sys staat nog op disk, in het bestand COM aanzetten en de DOS-prompt. Achter teem-functies zijn alweer een stapje ho MAND.COM. die A: - of C: - zit meer dan men ger in rang. De laatste functie van IO.SYS als pro- denkt.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 66-
". 1 AA
Bulletin Board Lijst
In een communicatie-speci Een woord van waarschuwing: in principe gecontroleerd zijn - op, die al mag natuurlijk een lijst downloaden kan op meer dan één ma via zijn bulletin board, AINEX-RBBS, nier een kostbare zaak worden. Die te verspreid wordt. Een fIkse klus, waar hij van bulletin boards niet ont lefoon-tikken zijn nog wel te overleven, gelukkig door andere communicatie breken. AI was het maar om als men een paar ge-arcte fIles uit een hobbyisten bij geholpen wordt. onze vrienden van de PTT bulletin board opvist. Veel ernstiger is te sponsoren, want die ver echter het risico dat men een virus of an Het belang van zo'n gecontroleerde en dienen uiteindelijk het dere onaangename programmeursgrol regelmatig bijgewerkte lijst is niet ge len ongevraagd mee krijgt. De meeste noeg te benadrukken, want bulletin meest aan computercom sysop's controleren de zaak natuurlijk boards komen en gaan. Als een tele municatie. Een gratis pro zo goed als ze kunnen, maar toch. Eén foonnummer vervolgens weer aan een gramma downloaden is een virus kan onnoemelijk veel schade aan andere abonnee wordt toegewezen, dan betrekkelijk begrip, want de richten, voorzichtigheid is geboden. Op kan die persoon nog tijden horendol teller tikt rustig door ... de redactie hebben we zelfs een specia worden van het gepiep der modems, die le computer in dienst gesteld - een re liefst midden in de nacht eens proberen censie-machine - waarop alle software wat er achter zo'n verouderd nummer van niet helemaal duidelijk herkomst schuilt. een quarantaine-periode moet doorma ken, voordat we de zaak in de buurt van Oftewel, gebruik als het even kan altijd onze echte werkmachines vertrouwen. de meest recente lijst. Als u eenmaal zo ver bent dat u met een modem en een Ere communicatie-programma kunt om gaan, dan kunt u die lijst heel makkelijk Ere wie ere toekomt: deze lijst is afkom zelf ophalen uit AINEX-RBBS, tele stig van Arjen Lentz. Hij stelt maande foon 033-633916. De versie die we nu in lijks zo'n lijst - waarvan alle nummers MSXJMS-DOS Computer Magazine
**ID:90f7814e1021a660********************************************************** * De Gecontroleerde BBSlijst van Nederland' Belgie, geldig: December 1988 * * Speciale vervroegde editie voor MSX/MS-DOS Computer Magazine; 28 nov 1988 * * Maandelijks gepubliceerd, gebruik altijd ALLEEN de ellerlaatste uitgave!! * * Gebruikte Filenames: BBSLIJST.DEC (tekstfile), BBS~IJST.A12 (idem,gearct) * * 2ie BBSLIJST.DOC voor meer info over de historie '"regels van de BBSlijst * * Samensteller: Arjen Lentz (Sysop AINEX-RBBS); Langegracht 7B, Amersfoort * * COPYRIGHT (C) 1986,87,88 ** Overname (MET bronvermelding) in ONGEWIJZIGDE * * vorm -zowel tekst als layout- alleen na toestemming van de samensteller •. * * De samensteller aanvaardt geen enkele aanspr. voor evt. opgetreden fouten * * Legenda: [a)300(v21) [b)1200(v22) [c)2400(v22bis) [d)1200/75(v23) * * [e)V32 [B)BST [P)PEP [n)MNP Class n * *************************************************************-***************** LIJNINFO: NEDERLANDSE BBSSEN: TELEFooN(31): SYSTEM OPERATOR: NODE:
abcd •••• 6502 Board 053 -303902 Jacques Banser 512/165 abc •.•.• ACCOM-BBS 072 -154426 Andre van der Kroef ab ...... Ahrin QBBS 070 -998123 Andre Noordermeer abc ••••• AINEX-RBBS 033 -633916 Arjen Lenu 21102 abcd •••• Alkmaar , BCCN 072 -126783 Peter van Diepen 500/28 abcd ••.• Amstelveen HCC 020 -472021 Eltjo Huisman 500/40 abc •••.• A.S.B.B. 070 -667740 Leo Dil 2811101 abcd •.•• Apeldoorn BCC 055 -211811 Ron Goossen 500/25 ab ...... Atari-Benelux 03473-77584 Wilfred Kilwinger .bc ..... Bamestra RBBS 1 02998-3603 Jan Terpstra 512/10 .be •..•• Bamestra RBBS 2 02998-3602 Jan Terpstra 512/10 a .. d .... BBCBBS 015 -623748 Evert Snel 512/100 .be ••••• BBS De Saen 075 -314430 Guus Bildesheim 280/201 a •• d •••• BBS Interface 070 -963570 Ron Buiskes .bc ••••• BBS Jaybee 038 -541358 Jos Bergman 283/104 abc ..••• BBS MEGA-NET 68030 020 -476992 Bans Snijder 280/205 a .• d ••.• BBS Sussudio 070 -679567 Martijn Ruygrok ab ••••.• BBS The Funboard 01619-1828 Casper Kamp ab ...... BBS The Futura 020 -979405 Adri Riksen abcd •.•• BBS Waterland (2 lijnen) 02990-40202 Joop Stokvis 512/108 abc ••.•• BBS Waterland 3 02990-45740 Joop Stokvis 512/108 GECONTROLEERDE LIJST abcd •••• BLIEP 01623-14722 Chiel Beijblom 500/110 ab ...... Borsu BBS 02940-17042 Dick van der Land 512/107 VAAN BBS'EN, VOOR MSX ab ...... Chip's QBBS Ommen 05291-3880 Patriek Bonvanie 282/103 EN MS-DOS
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 67- opnemen heeft een beperkte geldig heid. Maar, en dat is dan ook de reden dat we ondanks die beperking de Ge controleerde BBS Lijst afdrukken, ze is .be ..... Comeap 08340-46691 Toon Hermans 283/101 .be •••.• CompoST BBS Den Haag 070 -668200 Frans van Leeuwen 281/105 wel zeer compleet. abed •••• Compustar Fido 010 -4860276 Jack Schuyff 512/105 .be ..... D'Bridge Support EUR 085 -459034 Tom Ordelman 508/28 abed •.•• Datashareware 08385-29478 Wim Loerakker 500/114 BBSLIJST.DOC .be •.• P3 De Rompert 073 -424378 Peter van de Louw 512/5 abed •••• ESCON-BBS 04162-3544 Dave Mook 512/9 Als u in Arjen's systeem de lijst ophaalt, .be ••••• ESTEC-BBS 01718-83162 Sergio Vaghi laadt dan ook meteen de tekstfUe .be ••••• EXACT-RBBS 015 -619931 Rinus Dekker 512/24 a •• d •••• Fidelitel 040 -837549 Rob Nauta BBSLIJST.DOC. In dit bestand staat abcd .••• !'ido PBCC-G 03462-65395 Anton Doornenbal 508/1 namelijk de nodige tekst en uitleg om abc .•••. Futura BBS 075. -352035 Pablo Calle 280/202 trent de werkwijze, die bij de samenstel abc •.••• GAME BOARD 03440-14029 Jeffrey Kuijt 284/101 ab: .•••. G.E. Board 016.46-14680 Ben Leichsenring 512/28 ling wordt toegepast. abc •••.• GEOBBS 020 -973738 Peter de Vente 512/31 abcd •••• Ghosthouse BBS 077 -540545 Ben Janssen 512/17 Zo is de lijst een privé-initiatief, wat abcd ••• 5 BEKOM-RBBS 03483-4072 Henny Kohier 512/32 .bc ••••• HOST 'Tbe Old Inn' 01742-3952 Harry Mulder door de samensteller met kracht verde ab.d •••• HUCO BBS 01804-30785 Peet Scholte digd wordt tegen allerlei slinkse pogin abc ••••• INl'Oboard (2 lijnen) 04780-88119 Joop Mellaart 500/206 gen om er ongecontroleerde wijzigingen abc ••••• INFO board Den Haag 070 -898822 Frans Hagelaars 512/2 abc ••••• INl'Oboard Texel 1 02220-15458 Piet Raa 512/12 in aan te brengen. Om een voorbeeld te abc ••••• INl'Oboard Texel 2 02220-15510 Piet Raa 512/12 geven: ooit is de lijst gepubliceerd in een abc ••••• INFOboard Texel 3 02220-15030 Piet Raa 512/12 ander computerblad, waarbij de redac abcd •••• InfoSys-1 010 -4749884 Erwin Jabor .be ••••• InterHuet BBS 055 -557436 Bert Huethorst 512/29 tie aldaar een aantal vermeldingen ver .bc ••••• InterQuickBBS 04978-2338 Ben de Wit 284/1 wijderd heeft. Dat paste beter in de lay abcd ••• 5 Jonkers Nieuwleusen 05296-4093 Gert Ensing out, waarschijnlijk. ab ...... Kangaroo 013 -686260 Jan Populiers 512/7 abcd ••• 5 KAYPRO-RBBS 01749-45925 Ben de Goey 512/18 Het resultaat hiervan is dat Arjen tegen ••• d •••• KU-EL Tel 01672-4286 Frank Troost woordig de lijst van copyright-meldin .bc •..•• LordBoard 023 -327814 Erik de Ruijter 512/3 gen voorziet en een ieder weliswaar toe abcd •••• L+T Hardware 040 -517269 Rudi van Lishout 512/26 abc ••••. MAC gg 02159-31261 Bob Vetter 508/5 staat om de lijst over te nemen, maar al abed •••• MacSaga Motherboard 071 -318678 Jan Sinteur 512/114 leen indien dat in ongewijzigde vorm abcd •••• Marsh Mallow 08376-15363 Marko Mazeland 283/200 geschiedt. En dat hebben we dan ook ab •••••• MCC Board Den Haag 070 -872485 Paul Rast 281/102 abcd •••• M.D.I.S. BBS 070 -877800 Mick van der Veen gedaan. abed •••• Minicom 020 -342234 John Hendriks abcd •••. MSBoss West 020 -982155 Ed van der Bent 500/121 Overigens, dezelfde redacteur van onze ab .••••• Mueom BBS 01860-14667 Wouter Verboom ab .••••. Multi-Board 02232-2154 Ad Timmering 281/201 geachte conculega heeft de BBS-lijst abc ••••. MyAMI Board 050 -180736 Thomas Pottjegort 512/22 vervolgens ook nog eens in een boek ver abcd •.. 5 NEABBS (13 lijnen) 020 -717666 Max Keizer 280/1 werkt. En toen die pennevrucht ver ab ••.••• NEBB 03494-60638 Mark Reijerkerk a .. d .... NIXBBS 020 -197769 Kim Kodde scheen bleken er - natuurlijk - een abed •••• NOS Hobbyscoop 035 -45395 Joop Engels 500/202 aantal nummers niet meer te kloppen. abc .•••• NurseNet Nederland 071 -227080 Sikko de Graaf Met als gevolg dat de uitgeverij - we noe Opus Enspijk OFF-LINE Paul Rensel 512/122 abed •••• Opus GTH 035 -61643 Gerard de Haan 508/7 men nog steeds geen namen - ietwat ab.d •••• Opus Lelystad 03200-61370 Lennox Lampkin gepikeerd bij Arjen informeerde hoe .be ••• P3 Opus Netherland 055 -421284 19naat Simons 508/4 dat nou kon, die fouten. Dat was de eer abed •••• Opus PBCC-A 055 -420432 19naat Simons 283/1 abcd ••• 5 Opus Techmation 030 -420564 Evert Bruinsma ste keer dat hij zelfs maar hoorde dat abcd •••• PCG-Leiden 071 -315193 Robin van den IJssel 512/16 zijn geesteskind in dat boekje verwerkt abcd •••• PCM-ONLINE 020 -156983 Paul Molenaar was! ab.d •••• PCT' s Opus 01711-10965 Ron Koendering 50n/31 .bc ..... PC-Prof 01736-6981 Herre Heersma 512/13 Mogelijk kunt u zich zijn antwoord abcd •. P3 PC-Square 03473-77800 Rob Hamerling 512/4 voorstellen, maar, onder ons gezegd en ab ...... PlBBS 08380-50316 Hemmo Vriend gezwegen, hij kan er smakelijk over ver abc ••••• POMPElI (9 lijnen) 03406-65606 Martin Judkins . be •••.. Private Life 040 -482271 Leo van Geuns 284/204 tellen. abcd •••• ProgrammaTel 074 -423860 Bert Koopman 500/100 ab.d •..• QBOX 035 -237178 Jan Bredenbeek Nieuwe BBS'en abc •...• QuickBBS Amiga Fever 033 -725199 Robert de Boer .be ..... QuickBBS AXE 02152-68966 Vincent Verhagen 512/115 abcd •••• QuickBBS Friesland 05130-25641 Harry Dijkstra 282/1 Wie een nieuw Bulletin Board opzet, en abc ..... QuickBBS Sneek 05150-25553 Peter Verkerk 512/23 dat in deze lijst opgenomen wil zien, zal abc ••••• QuickBBS ST Leeuwarden 058 -153849 Tbeo Runia 282/301 abcd ••.• QuickBBS Support EUR 01749-48422 Reinier de Groot 2/100 zich persoonlijk bij de samensteller abed •••• RBBS-Gaasperdam 1 020 -978493 Ronald Koridon 512/11 moeten melden. Alleen op deze wijze abed •••• RBBS-Gaasperdam 2 020 -913890 Ronaid Koridon 512/11 kan hij er redelijk zeker van zijn dat de abc ••••• RBBS Oss 04120-44134 Wim Nijholt abed •••• RBBS Oud West 1 020 -163499 John Janssen lijst inderdaad correct is. .be .•••• RBBS Oud West 2 020 -851406 John Janssen Wijzigingen worden wel via andere ka .bc ••••• Robert's BBS 020 -453903 Rob de Wit 512/33 nalen geaccepteerd, maar vaak zal er abc .•••• RS-BBS 085 -642891 Rob Koel 512/124 Toon Beenen 281/ 104 wel even gecontroleerd worden. Al was • bc ..... RX-4 C.l.S • 070 -551718 het maar om flauwe grappenmakerij uit te sluiten.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 68- •
Jammer genoeg neemt Arjen Lentz ech- ter geen systemen op die alleen viewda- ta - Viditel-norm - ondersteunen. abed •••• R.e.S. BBS 070 -689273 Danny Reibastein 512/19 abc ••••• R.v.V. Data 01804-27897 Roger van Valen Dit acht hij geen echte bulletin board abed •••• SAG BBS 02990-37961 Wileo Roos 512/110 systemen, gezien de volgens hem minde- 512/20 .be ••••• SDG-9 Amsterdam 020 -6654919 Herman Koedijk re mogelijkheden. abed •.•• Simae' s SIKIS 040 -582575 Fred Vlinkervleugel 284/202 abc •••.• Skyline BBS 010 -4558300 Henk Roepers abed •••• Soft Airmail 053 -892704 Marcel Sehwirtz 500/109 Illegale praktijken abed •••• SoftwareBoss 070 -694081 Bart van Halem 500/104 abc .•... Spaarndam 020 -880622 Wim Scheve ers 512/109 .be ..... ST-BBS Haarlem 023 -340077 John Koopman Zoals gezegd, de lijst is zo compleet mo- ab •••••• ST-Support BBS 03240-16491 eor Ronner 282/200 gelijk, op de beperking van de pure Ben Rozenberg abcd ••.. STER-BBS 01880-40035 viewdata-systemen na. Dat houdt ook in .bc •.... TeleTouch BBS 02503-37000 Rene Vreeman . bc .. H. 3 The Dutch Connection 01751-13128 Steve Reed dat de samensteller geen borden die abc ••.•. The Fioal Countdown 085 -231945 Henk Abma 512/30 zich onledig houden met illegale activi- 284/104 .be ..... The GIT-Network #1 013 -560209 Andre Jongerden teiten - lees: illegale software in het abc ..•.. The Lair 079 -312293 Nosbod Nitram 285/201 abc .... , The Lamp 01717-3263 Eeleo de Graaff 281/1 download-gebied - wenst te weigeren. .bc ..... The Mailbox 040 -122083 Vincent Veeger 512/123 Als MCM hebben we daar onze twijfels abc ••..• The Sorceror's Cave 015 -562053 Ronald Bruintjes 281/600 over, naar onze mening kan de piraterij ab ...... Tiger's Twilight Zone 04180-15696 Norman Bax 284/103 abcd .• P3 TOP GAT 01196-13419 Ad Franse 512/21 niet goed genoeg bestreden worden. .bc ..... Turbo News BBS 040 -450466 John Huls 284/203 Anderzijds, we kunnen ons goed inden- .bc ..... T.S.!. BBS 040 -429630 Herman Veldhuys 284/201 ken dat de samensteller zich niet in die .bc •.••• Unicorn Valley 040 -816264 Jan vld Crommenacker 284/200 abcd .••• VeGN 070 -950288 Aad Dekker 281/103 discussie wenst te mengen. Bovendien, abc ••••• VERUM BBS 072 -332956 Bert Burkels waar ligt dan de grens. a •• d •.•. VG-Soft 01807-22346 Eric Groos Op ieder BBS verschijnt vroeger of la- a •. d .••• V.O.C. BBS 020 -194334 Peter Vos abc .•••• Walburgh Castle 078 -129670 Bastiaan Bosman 285/302 ter wel eens een illegaal programma, al .bc ••• P3 West Brabant 01650-43505 Michel Verhaegh 285/1 was het maar omdat het ook voor goed- abcd •. P3 WISSEL 04a -124233 Jackey van Melis 512/15 bedoelende sysop's niet te doen is om abcd .... Zoetermeer Hee 079 -423335 Marcel Stikkelman 500/24 abc .•••• Zwolle 2 Hee 038 -547161 Willem Groeneveld 500/39 alle kaf van het koren te scheiden. abc •••.. ZYZTM International BBS 085 -618380 Han Meffert ------Let op de online-tijden! --> ONLINE: Onderstaande BBSsen zijn NIET 24 uur open! ------abc .••.• Archimedes Board (21-08) 05427-13062 John Kortink a .. d .... Breda-Tel ( 23-07) 076 -872683 Rini van Ooyen abc •.••. DataLimburgInfobox(08-23) 045 -228876 Frank van de Ven 284/106 ab •.•••• DataNoord (22-09) 05120-24824 Lippe van der Brug 282/101 ab .••••• Entree BBS (18-08) 045 -719745 Leon Mols .bc ••... Goldmine BBS (20-08) 02159-32874 Martijn Wismeijer ab ...... LlBERTY ( 23-07) 08342-3497 Eric Bel 283/105 abcd .••• Opus Eddysoft (22-08) 01131-2715 Eddy van Loo 508/2 abc ••••• Opus SCUM (22-06) 01185-2213 Jos Chrispijn 285/102 abcd •.•. QuickBBS Beverwijk(23-07) 02510-10366 Ron Hulshof .bc ..... ProtoVision (19-07) 045 -259666 Frans Lupschen 284/126 .be ••... Workaholic ( 23-07) 01802-3414 Wim Kapteyn 512/25 ********************************************************w********************** LlJNINFO: BELGISCHE BBSSEN: TELEFOON (32) : SYSTEM OPERATOR: NODE: ------abcd ..•• Artevelde 091 -210952 George Verenghen 29/9 ab.d .••• Come On Board 03 -4499272 Benoit Somers 513/12 ab.d .•.• HCe(B) Antwerpen 03 -6587722 Staf Weyt. 513/10 ab.d ..•• HCC(B) Brussel 02 -4661589 Hans Bakker 513/20 ab ...•.• HeC(B) Brugge 050 -342191 Michel Vanderbeke 513/30 abc ..... H.p.e. Gent 091 -725856 Alain Luekx 29/21 ab.d .... IBM Users Belgium 03 -2351427 Rudi van Gelder 513/11 a •. d •... Microcon 011 -254736 Jos Gijsenbergs ab ...... Opus Brixius 02 -2693852 Frank Verstraeten , 29/15 ~ ab.d •..• Opus lstad 015 -421835 Julien van Huyck 29/10 ab ..••.• Opus Magnum 03 -4559766 Jos Spooren 29/20 abcd •••• Opus ON1BAG 03 -6635730 Femand vld Schoor 29/4 ~ ------EINDELOOS BRIDGE 2.0 Let op de online-tijden! --> ONLINE: Onderstaande BBSsen zijn NIET 24 uur open! voor IBM PC en compatibles ------'het beste bridge-programma ter wereld' .bc .•••• Albion BBS (18-08) 014 -225833 Jozef Schildermans 29/23 ab.d •••• Amstrad Schneider (22-08) 03 -2350924 Patriek Coeman 513/13 Prijs: f 144,- (3.5" f 149.-) ab.d ...• CoCo's Opus BBS (19-07) 011 -658770 Willy Brepoels 29/12 Bestellen: Telefonisch of schriftelijk ab ...... Hageland ( 20-07) 016 -631403 Jos Vinckx 29/19 (verzending onder rembours) ab .•.••• LSW BBS (21-07) 016 -206406 Willy Heps 29/18 of door overmaking op banknr. 554015919/ ab.d .••. Opus BELL-ECG (22-08) 03 -4843960. Erik de Schrijver 29/6 gironr. 4957071 tnv Bridgesoft, Bussum. abc ••••• STAR COP (22-05) 03 -3533713 David Gevaerts 29/16 ab ...... Tandy Comp. Club (22-06) 050 -315278 Lueien Pyra 29/22 Informatie over alle bridge-programma's ab ...... TheTouchstone Opus(20-07) 02 -2170264 Russel Fout. 29/14 (ook C64 en MSX): ******************************************************************************* Bridgesoft, Koedijklaan 17, 1406 KX Bussum 02159-34905 (14 tot 23 uur)
!lCC dagen stand J 11157
MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 69- Patience op de PC: aansluit spellen
Zoals beloofd dan nu een In de patience-reeks verschijnt iedere een cijfer of een letter naast het kaart spel dat zowel om te spelen keer een listing waarmee één of meer symbool. Let wel even op: de letter T is spellen worden toegevoegd aan het Ba geen onbekende 'pop', zoals in het als om te programmeren sic patience programma, Dat program kaart-jargon boeren, vrouwen en heren wat ingewikkelder is. Het ma bestaat uit de spellen die in vorige soms genoemd worden, maar staat voor betreft een wat minder be nummers - MCM 24 en MCM 25 - al de tien! Zoals al uit de titel blijkt wor kende aansluit-patience die zijn verschenen. De hier afgedrukte lis den dit keer twee spellen toegevoegd. zeker de moeite waard is. ting is dan ook niet als zelfstandig pro Eigenlijk is er sprake van één spel met gramma te runnen, maar moet worden twee varianten. Spel nummer drie zal En voor wie de moeite geMERGEd met het programma uit vo niet vaak uitkomen, terwijl u met spel neemt om de listing de be rige afleveringen. vier wellicht meer geluk zult hebben, studeren, zal het program Wie die programma's nog niet heeft in vanwege de iets minder strakke regels. meren van de traditionele getikt kan dan ook niets aanvangen met aansluit-patience geen echt de listing bij dit artikel. Niet proberen, Aansluiten want dat levert alleen maar teleurstellin struikelblok meer kunnen gen op. Ook dit spel wordt gespeeld met de 32 vormen. kaarten van een piketspel. Zo'n piket Mergen spel bestaat uit de hogere kaarten, van af de zeven tot en met de aas. Na het Om tot een te runnen programma te ko schudden worden zeven kaarten open men moet als volgt worden gehandeld. naast elkaar gelegd. Elk van deze kaar U tikt de listing van deze keer in, save ten vormt het begin van een werkstapel dit vervolgens als een ASCII-file met de tje, waar series op mogen worden ge opdracht: bouwd volgens verder te bespreken re gels. Vervolgens worden nog vier SAVE "PA T34.ASC",A hulpkaarten open neergelegd waarop geen series mogen worden gevormd, Vervolgens laadt u het programma van maar die wel gepakt mogen worden als de vorige keer - gewoon met LOAD ze aangesloten kunnen worden. De ove "PATI.BAS" - en voegt nu de delen sa rige kaarten worden als gedekte stapel men met de opdracht: neergelegd. Tenslotte zijn er vier - nu nog lege - plaatsen die als azenstapeI MERGE "PAT34.ASC" tjes, de plek waar de azen moeten wor den weggelegd, gebruikt worden. Hierna kunt u het verkregen program Die azenstapeltjes kunnen worden op ma saven met: gebouwd door kaarten in de aangegeven kleur neer te leggen, in opklimmende SAVE "PA T34.BAS" volgorde. Dat wil zeggen dat eerst het aas moet worden neergelegd, dan de ze Dit is dan een afgerond en zelfstandig te ven van dezelfde soort, vervolgens de runnen programma. acht, enzovoorts. Bij het maken van series op de zeven LET OP: In verband met het voorgaan werkstapeltjes gelden twee regels. In de de programma en toekomstige delen die eerste plaats moet het aansluiten in da moeten worden samengevoegd mag be lende volgorde geschieden, te beginnen slist niet van de gegeven regelnumme met een heer. ring worden afgeweken. De tweede regel is dat een kaart die op een andere wordt geplaatst wel dezelf Het spelen de kleur moet hebben maar niet van de zelfde soort mag zijn - dus schoppen Ook nu geldt weer dat de spelcursor kan op klaveren en omgekeerd, en ruiten op worden verplaatst met de cursortoetsen harten en omgekeerd. en met de spatiebalk de aangewezen Indien door aansluiten op een werksta kaart gekozen wordt. Nieuw is dat een peltje of een azenstapeitje een werksta keuze ongedaan gemaakt kan worden peltje leeg is geworden, mag een kaart door op de spatiebalk te drukken wan van de gedekte stapel op de lege plaats ONZE GW-BASIC PATIENCE neer de geselecteerde kaart wordt aan worden gelegd. In spel vier geldt dat ook SPELLEN gewezen. Die kaarten worden op de ge een lege 'hulpplaats' met een kaart van bruikelijke manier weergegeven door de stapel mag worden opgevuld.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 70- • Het tweede verschil tussen de spellen Belangrijke variabelen In de array HULPSTACK(3) wordt bij drie en vier is dat als een hulpkaart een gehouden welke hulp kaarten er zijn. heer is, deze op een leeg werkstapeltje Om de werking van het programma te Een lege plaats wordt aangegeven door mag worden gelegd. De patience geldt kunnen volgen zetten we de belangrijk -1. als gewonnen als er geen gedekte kaar ste nieuwe variabelen even op een rijtje. ten meer over zijn. De array STAPEL(6,7) dient om bij te De variabele KEUZE1 houdt bij in wel houden welke kaarten zich op de werk ke kolom een kaart gekozen is. De staat Nieuwe routines stapeltjes bevinden. De stapeltjes wor op -1 als niets gekozen is; de kolommen den intern genummerd van 0-6. De ele zijn genummerd van 0-9. Omdat in tegenstelling tot de voorgaan menten van de array hebben hun eigen de spellen neergelegde kaarten weer betekenis. Enkele andere variabelen worden over kunnen worden opgepakt, waarna de eenkomstig hun naam aangewend en onderliggende kaart weer geheel ge In STAPEL(i,O) staat het aantal kaarten met 'logische' waarden gevuld. toond moet worden, zijn de regels 4600- van stapel i; in STAPEL(i,j) staat welke 4660 toegevoegd. Ook zijn twee kleine kaart in stapeltje i op de j-de plaats ligt Goed, veel plezier met deze nieuwe pa routines van 4700-4850 nodig, om knip - als er tenminste j kaarten op die sta tience-varianten. U ziet het: nu we het peren aan en uit te zetten. Natuurlijk pel zijn. raamwerk-programma eenmaal heb moet ook moet het keuzemenu weer De array AZEN(3) houdt bij hoeveel ben wordt het steeds eenvoudiger om worden aangepast. kaarten er op de azenstapeitjes liggen. nieuwe spellen aan te brengen. 10 REM PAT34, voegt derde en vierde patience-spel toe aan MCMls patience 675 20 REM 377 30 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine ' 50 40 REM 379 50 REM GW-Basic versie, alleen voor PCIS 1934 60 REM 1381 70 REM Dit programma kan niet afzonderlijk gebruikt worden. Het is alleen 966 80 REM ' bruikbaar samen met de eerdere afleveringen, uit MCM 24 en 25! 188 90 REM 384 440 PRINT TAB(20) IAansluiten-1";TAB(50) "<3>" 224 450 PRINT TAB(20) IAansluiten-2";TAB(50) "<4>" 301 460 PRINT: PRINT TAB(20) IEinde";TAB(50) 11
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 71- I 13100 I cursor bewegingen ****************************************************** 409 13110 CURSPOS=CURSPOS-1: GOTO 13150 641 13120 CURSPOS=CURSPOS+1: GOTO 13150 · 601 13130 IF CURSREG>3 THEN CURSREG=CURSREG-5: GOTO 13150 ELSE 13180 956 13140 IF CURSREG<18 THEN CURSREG=CURSREG+5: GOTO 13150 ELSE 13180 · 775 13150 IF CURSPOS<0 THEN CURSPOS=CURSPOS+10 · 907 13160 IF CURSPOS>9 THEN CURSPOS=CURSPOS-10 : 187 13170 GOTO 13030 433 13180 BEEP: GOTO 13040 467 13200 I act i e *****************************.************************************* 284 13210 VAKNR=CURSPOS: IF KEUZE1<>-1 THEN 13410: Ier is al een eerste keuze 435 13220 IF VAKNR=8 THEN BEEP: GOTO 13040 871 13230 PROD#=l: FOR 1=0 TO 6: PROD#=PROD#*STAPEL(I,0): NEXT 657 13240 PROD2=1: FOR 1=0 TO 3: IF HULPSTACK(I)=-l THEN PROD2=0 · 107 13250 NEXT: IF SPELNR=4 THEN PROD#=PROD#*PROD2 466 13260 IF VAKNR=7 AND PROD#<>0 THEN BEEP: GOTO 13040 · 341 13270 KEUZE1=VAKNR: IF VAKNR=7 TH EN REG=l: KOL=58: GOSUB 4210: GOTO 13030 264 13280 IF VAKNR<>9 TH EN 13310 ELSE RIJ=(CURSREG-3)/5 42 13290 IF HULPSTACK(RIJ)=-l THEN KEUZE1=-1: BEEP: GOTO 13040 804 13300 REG=CURSREG-2: KOL=74: GOSUB 4210: GOTO 13030 318 13310 IF STAPEL(VAKNR,0)=0 THEN KEUZE1=-1: BEEP: GOTO 13040 I 338 13320 REG=-1+2*STAPEL(VAKNR,0): KOL=STKOL+D*VAKNR 122 13330 IF STAPEL(VAKNR,0)=1 THEN GOSUB 4210 ELSE GOSUB 4710 ! 588 13340 GOTO 13030 · 427 13400 I tweede keuze *********************************************************** 134 13410 IF VAKNR<>KEUZE1 THEN 13510: 'tweede keus ongelijk eerste keus I 998 13420 IF VAKNR=7 THEN REG=l: KOL=58: GOSUB 4310: KEUZE1=-1: GOTO 13030 505 13430 IF VAKNR<>9 THEN 13460 918 13440 IF RIJ<>(CURSREG-3)/5 THEN BEEP: GOTO 13030 980 13450 REG=CURSREG-2: KOL=74: GOSUB 4310: KEUZE1=-1: GOTO 13030 479 13460 REG=-1+2*STAPEL(KEUZE1,0): KOL=STKOL+D*VAKNR 17 13470 IF STAPEL(KEUZE1,0)=1 THEN GOSUB 4310 ELSE GOSUB 4810 31 13480 KEUZE1=-1: GOTO 13030 677 13500 I tweede keus niet gelijk aan eerste keus ******************************** 856 13510 IF VAKNR=7 OR (SPELNR=3 AND VAKNR=9) THEN BEEP: GOTO 13040 , 788 13520 KEUZE2=VAKNR : 17 13530IF KEUZE1=7 THEN 13810 ELSE TF KEUZE1<7 TH EN 13610 ELSE 14010 ; 895 13600 I tweede keus als eerste keus uit linker zeven *************************** ; 92 13610 IF KEUZE2=9 THEN BEEP: GOTO 13040: 'niet naar hulpstapels ! 361 13620 AANTAL1=STAPEL(KEUZE1,0): KAARTNR1=STAPEL(KEUZE1,AANTAL1) ! 417 13630 CARD=KAARTNR1: GOSUB 1010: RANGNR1=RR: KLEURNR1=KK t 671 13640 IF KEUZE2=8 THEN 13730: Inaar azenstapeltje 34, 13650 AANTAL2=STAPEL(KEUZE2,0): IF AANTAL2=0 THEN BEEP: GOTO 13040 685 13660 KAARTNR2=STAPEL(KEUZE2,AANTAL2) I 59 13665 CARD=KAARTNR2: GOSUB 1010: RANGNR2=RR: KLEURNR2=KK 820 13670 IF RANGNR2=7 OR RANGNR2-RANGNR1<>1 TH EN BEEP: GOTO 13040 835 13680 IF KLEURNR1+KLEURNR2<>3 THEN BEEP: GOTO 13040 764 13690 REG=-1+2*AANTAL1: KOL=STKOL+D*KEUZE1 71 13695 IF AANTAL1=1 THEN GOSUB 4010 ELSE CARD=STAPEL(KEUZE1,AANTAL1-1): GOSUB 461 o . 225 13700 CARD=KAARTNR1: REG=1+2*AANTAL2: KOL=STKOL+D*KEUZE2: GOSUB 4510: GOSUB 4410 756 13710 STAPEL(KEUZE1,0)=AANTAL1-1: STAPEL(KEUZE2,0)=AANTAL2+1: KEUZE1=-1 ; 782 13720 STAPEL(KEUZE2,AANTAL2+1)=KAARTNR1: GOTO 13030 523 13730 RIJ2=(CURSREG-3)/5: IF KLEURNR1<>RIJ2 THEN BEEP: GOTO 13040 678 13740 IF RANGNR1<>7 AND RANGNR1+1<>AZEN(RIJ2) TH EN BEEP: GOTO 13040 733 13750 REG=-1+2*AANTAL1: KOL=STKOL+D*KEUZEl 58 13755 IF AANTAL1=1 THEN GOSUB 4010 ELSE CARD=STAPEL(KEUZE1,AANTAL1-1): GOSUB 461
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 72- o I 212 13760 CARD=KAARTNR1: REG=1+5*KLEURNR1: KOL=66: GOSUB 4410 19 13770 STAPEL(KEUZE1,0)=STAPEL(KEUZE1,0)-1: AZEN(KLEURNR1)=AZEN(KLEURNR1)+1 119 13780 KEUZE1=-1: GOTO 13030 686 13800 I tweede keus als eerste keus van stapel ********************************* , 185 13810 RIJ=(CURSREG-3)/5 I 875 13820 IF KEUZE2=8 THEN BEEP: GOTO 13040: Imag niet naar azenstapel f 545 13830 IF KEUZE2<7 THEN IF STAPEL(KEUZE2,0)<>0 THEN BEEP: GOTO 13040 ! 902 13840 IF KEUZE2=9 THEN IF HULPSTACK(RIJ)<>-l THEN BEEP: GOTO 13040 174 13850 AANTAL=AANTAL+1: REG=l: KOL=58: IF AANTAL=32 THEN GOSUB 4010: GOTO 13860 78 13855 GOSUB 4310: LOCATE 3,60,0: PRINT USING I ##";32-AANTAL 367 13860 IF KEUZE2<7 THEN 13890: Inaar werkstapeltje 606 13870 REG=CURSREG-2: KOL=74: CARD=KAART(AANTAL-1): GOSUB 4410: KEUZE1=-1 980 13880 HULPSTACK(RIJ)=CARD: IF AANTAL<32 THEN 13030 ELSE 13910 754 13890 REG=l: KOL=STKOL+D*KEUZE2: CARD=KAART(AANTAL-1): GOSUB 4410: KEUZE1=-1 578 13900 STAPEL(KEUZE2,0)=1: STAPEL(KEUZE2,1)=CARD: IF AANTAL<32 THEN 13030 141 13910 EINDE=l: GOSUB 1610: IF X=7 THEN 13010 ELSE RETURN 508 14000 I tweede keus als eerste keus van hulpkaarten **************************** 26 14010 KAARTNR1=HULPSTACK(RIJ) 946 14020 CARD=KAARTNR1: GOSUB 1010: RANGNR1=RR: KLEURNR1=KK 651 14030 IF KEUZE2=8 TH EN 14120: Inaar azenstapeltje 856 14040 AANTAL2=STAPEL(KEUZE2,0): IF AANTAL2=0 THEN IF SPELNR=3 OR RANGNR1<>6 THEN KEUZE2=-1: BEEP: GOTO 13040 ELSE 14080 249 14050 KAARTNR2=STAPEL(KEUZE2,AANTAL2) 39 14055 CARD=KAARTNR2: GOSUB 1010: RANGNR2=RR: KLEURNR2=KK / . 800 14060 IF RANGNR2=7 OR RANGNR2-RANGNR1<>1 THEN BEEP: GOTO 13040 I 815 14070 IF KLEURNR1+KLEURNR2<>3 THEN BEEP: GOTO 13040 I 744 14080 REG=1+5*RIJ: KOL=74: GOSUB 4010 754 14090 CARO=KAARTNR1: REG=1+2*AANTAL2: KOL=STKOL+D*KEUZE2 245 14095 IF AANTAL2>0 THEN GOSUB 4510: GOSUB 4410 ELSE GOSUB 4410 . 696 14100 HULPSTACK(RIJ)=-l: STAPEL(KEUZE2,0)=AANTAL2+1: KEUZE1=-1 839 14110 STAPEL(KEUZE2,AANTAL2+1)=KAARTNR1: GOTO 13030 I 503 14120 RIJ2=(CURSREG-3)/5: IF KLEURNR1<>RIJ2 THEN BEEP: GOTO 13040 I 658 14130 IF RANGNR1<>7 AND RANGNR1+1<>AZEN(RIJ2) TH EN BEEP: GOTO 13040 I 713 14140 REG=1+5*RIJ: KOL=74: GOSUB 4010: HULPSTACK(RIJ)=-l I 678 14150 CARD=KAARTNR1: REG=1+5*KLEURNR1: KOL=66: GOSUB 4410 . 999 14160 AZEN(KLEURNR1)=AZEN(KLEURNR1)+1: KEUZE1=-1: GOTO 13030 I 503 14600 I speelveld aansluiten *************************************************** 622 14610 COLOR WIT,BLAUW,BLAUW: CLS: LOCATE ,,0: 0=8: STKOL=2 174 14620 FOR J=0 TO 9: LOCATE 1,STKOL+0*J: PRINT V1$: NEXT . 290 14630 FOR 1=2 TO 4: FOR J=0 TO 9: LOCATE I,STKOL+D*J: PRINT V2$: NEXT J,I 426 14640 FOR J=0 TO 9: LOCATE 5,STKOL+0*J: PRINT V3$: NEXT 506, 14650 FOR REG=6 TO 16 STEP 5 322 14660 KOL=66: GOSUB 4010: KOL=KOL+O: GOSUB 4010: NEXT REG 115 14670 REG=l: FOR J=0 TO 6: KOL=STKOL+D*J: CARO=KAART(J): GOSUB 4410: NEXT . 471 14680 REG=l: KOL=7*D+2: GOSUB 4110 . 491 14690 LOCATE 3,60: PRI NT "21": COLOR ROOO . 509 14700 LOCATE 7,8*0+3: PRINT KLEUR$(l): LOCATE 12,8*0+3: PRINT KLEUR$(2) 473 14710 COLOR ZWART,WIT: LOCATE 2,8*D+3: PRINT KLEUR$(0) 92 14720 COLOR ZWART ,BLAUW: LOCATE 17,8*0+3: PRINT KLEUR$(3): COLOR WIT 36 14730 KOL=74: FOR J=0 TO 3: CARD=KAART(7+J): REG=1+5*J: GOSUB 4410: NEXT 453 14740 FOR 1=0 TO 6: STAPEL(I,0)=1: STAPEL(I,l)=KAART(I): NEXT 254 14750 FOR 1=0 TO 3: AZEN(I)=0: HULPSTACK(I)=KAART(7+I): NEXT: AANTAL=ll 233 14760 CURSPOS=0: CURSREG=3: CURSKOL=4: KEUZE1=-1 115 14770 RETURN I 540 *** TOTAAL-CHECKSUM: 71663 ***
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 -73 - Cursus machinetaal op de PC: de 8088, deel 1 Met machinetaal kan men Wat is machinetaal? Om daar achter te ste byte heeft nummer 0, het tweede programma's maken die komen moeten we eerst kijken hoe een heeft nummer 1, enzovoorts. Dit num computer, dus ook de PC, van binnen in mer wordt meestal het adres van het veel sneller lopen dan Ba elkaar zit. byte genoemd. sic. Bovendien zijn er zaken Dit is geschetst in afbeelding 1, onder mogelijk die in Basic dom aan deze pagina. In één byte kunnen getallen tussen de 0 weg niet kunnen. Vandaar en de 255 opgeslagen worden. In een dat we - heel voorzichtig - Het hart van iedere computer wordt ge woord, dat zijn twee bytes achter elkaar, vormd door de processor - in het En kan men getallen opslaan tussen de 0 en eens een serie artikelen gels vaak CPU, Central Processing de 65535. Via de verbinding tussen de over ML op de PC gaan pu Unit, genoemd. Deze processor - één processor en het geheugen kan de pro bliceren. Want hoewel ieder enkele chip - bestuurt de rest van de cessor bytes uit het geheugen lezen en een altijd denkt dat machi computer. Die chip is dan ook verbon natuurlijk ook bytes in het geheugen netaal razend moeilijk is, den met het geheugen en de randappa schrijven. ratuur, zoals het toetsenbord en het blijkt dat in de praktijk best beeldscherm. De communicatie tussen de randappa nog mee te vallen. raten en de processor gaat op de zelfde Geheugen manier als bij het geheugen. Ieder rand apparaat heeft één of meer adressen. Dat geheugen is een stuk electronica, Hoeveel adressen een randapparaat waarin we een enorm aantal getallen heeft, hangt af van de manier waarop het kunnen opslaan. Het is verdeeld in zo bestuurd moet worden. genaamde bytes. In elk byte kan een cijfer worden vastge De processor kan een randapparaat be legd. Wanneer gesproken wordt over sturen door bytes naar één of meer een PC met 640K geheugen, dan wordt adressen van het apparaat te schrijven bedoeld dat die PC een geheugen heeft en/of te lezen. Zo kan de processor een dat ongeveer 640.000 bytes bevat. letter op het scherm zetten door de code Om al die bytes uit elkaar te houden van die letter - de ASCII code - naar heeft ieder byte een nummer. Het eer- het adres van het beeldscherm te sturen.
diskdrives
F-= be.üdscherm geheugen processor i=
toetsen- bord
printer
ML-PROGRAMMEREN Afbeelding 1. Schematische weergave van een computer. ONDER MS-DOS
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 74- Naam (Nederlands) Naam (Engels) Afkorting Categorie
accumulator accumulator AX (AH,AL) algemeen register basis register base register BX (BH,BL) algemeen register tel register count register CX (CH,CL) algemeen register gegevens register data register DX (DH, DL) algemeen register
instructie wijzer instruction pointer IP offset register stapel wijzer stack pointer SP offset register doel index destination index DI offset register bron index source index SI offset register
code segment r. code segment register CS segment register stapel segment r. stack segment register SS segment register gegevens segment r. data segment register DS segment register extra segment r. extra segment register ES segment register
vlaggen register flags register
Tabel 1. De register van de 8086.
Gegevens en instructies een verzameling van zulke subroutines, Omdat het toch wel prettig is om ook die vanuit ieder (machinetaal) pro dingen in het geheugen te kunnen op In het geheugen staan twee dingen: de gramma kunnen worden aangeroepen. slaan bestaat het grootste deel van het gegevens die de processor verwerkt en Ze handelen zaken af zoals het schrijven geheugen uit RAM geheugen. RAM de instructies die de processor moet van karakters naar het scherm, het lezen staat voor Random Access Memory - uitvoeren. Beide staan in de vorm van van gegevens van disk, enzovoorts. willekeurig toegankelijk geheugen. Een getallen in het geheugen. Het is niet zo, Kortom, routines die de meeste pro naam die eigenlijk niet zoveel zegt, om dat instructies en gegevens in aparte de gramma's nodig hebben, maar die veel dat ROM geheugen net zo willekeurig len van het geheugen moeten staan; het tijd en specialistische kennis vragen om toegankelijk is als RAM. Het grote ver is de programmeur die bepaald hoe in te schrijven. schil met ROM geheugen is dat er bij structies en gegevens gegroepeerd wor Overigens wordt met ieder besturings RAM zowel naar geschreven als uit ge den. systeem, dus ook met MS-DOS, een lezen kan worden. Een betere naam zou Steeds als de processor een nieuwe in programma geleverd waarmee op dus 'Lees Schrijf Geheugen', oftewel structie nodig heeft leest hij één of meer drachten zoals 'del file' of 'dir' uitge RWM, Read Write Memory. Maar bytes uit het geheugen en interpreteert voerd kunnen worden. Dit is de op RAM valt toch wat gemakkelijker uit te deze als een instructie. Zo interpreteert drachtregel-uitvoerder, in het Engels: spreken dan RWM, vandaar. de 8086 processor het getal 960 als een Command Line Interpreter. opdracht om twee getallen bij elkaar op Omdat dit een nogal lange naam is zul De reden dat het opstart-programma in te tellen. Met deze instructies - getal len we in het vervolg de afkorting CLI ROM staat is, dat de inhoud van RAM len dus eigenlijk - kan een machine gebruiken. Bij MS-DOS staat dit pro geheugen verloren gaat als de computer taal-programma gemaakt worden. Ma gramma in de file 'COMMAND.COM'. wordt uitgeschakeld, terwijl de inhoud chinetaal is dus de taal die door de pro Het is niet een onderdeel van het bestu van ROM dan bewaard blijft. Dergelijk cessor, het hart van de machine, zelf ringssysteem, maar meer een gewoon geheugen wordt tijdens de fabricage al begrepen wordt. Daarom is machine toepassingsprogramma. In de loop van gevuld met gegevens. taal zo snel; er is geen vertaalslag nodig deze cursus zullen we nog een eenvou zoals bij Basic. dig eigen CLI'tje maken. Processor
DOS: Disk Operating System Opstart-programma Niet alle computers hebben dezelfde processor. De PC bijvoorbeeld bezit Er is nog een derde programma dat met een 8086-processor, van fabrikant Intel. Het is best mogelijk om meerdere pro iedere computer wordt meegeleverd, Maar in MSX-computers wordt de Z80 gramma's tegelijk in het geheugen te namelijk het programma dat uitgevoerd processor gebruikt. hebben. Eén programma dat altijd in wordt nadat de computer is aangezet. Al die verschillende processoren heb het geheugen aanwezig is - als de PC Dit controleert eerst het geheugen, de ben hun eigen machinetaal. Een machi aan staat - is MS-DOS, het bestu disk drives, enzovoorts en laadt dan het netaal-programma dat voor een MSX ringssysteem. besturingssysteem en de CLI. Dit start computer is geschreven kan dan ook Net als bij Basic is het mogelijk"in ma programma staat in het zogenaamde niet lopen op een PC, omdat de MSX en chinetaal stukken programma, die vaak ROM geheugen. ROM staat voor Read de PC verschillende processoren heb gebruikt worden, in subroutines te zet Only Memory, geheugen dus dat alleen ben. Veel PC's hebben geen 8086 pro ten. Het besturingssysteem is feitelijk gelezen kan worden. cessor, maar een 8088. Ook de V-20 -
MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 75- een snellere versie van een andere fabri ters die ieder een byte groot zijn. De 65.536 bytes, gedeeld door 16. Als het kant - komt veel voor. PC A T's hebben subregisters van bijvoorbeeld AX zijn beginadres van het segment bijvoor een 80286 en de allernieuwste PC's heb AH en AL. Met AX bedoelen we dus beeld 160.000 is, wordt het als 10.000 in ben een 80386 processor. Gelukkig kun een register waarin twee bytes kunnen het segment register opgeslagen. nen al deze processors de 8086 machi worden opgeslagen, terwijl AH op Op die manier kan ieder segment waar netaal begrijpen, zodat een programma slechts één van die twee bytes slaat. van het beginadres deelbaar is door 16 dat op een PC met een 8086 loopt, ook bereikt worden. Immers, het hoogst be kan lopen op bijvoorbeeld een PC AT. Geheugenadressen reikbare adres is nu 16 x 65.536 = 1.048.575. De offset-registers bevatten Registers In de offset-registers worden over het niet het werkelijke adres van een byte in algemeen geheugenadressen opgesla het geheugen, maar de offset - verplaat Alle gegevens die de processor gebruikt gen. Vooral het lP register is hier be sing is een mogelijke Nederlandse ver staan dus in het geheugen. Echter, vaak langrijk. Het bevat altijd het adres van taling - binnen een segment. Zie af moeten een heleboel bewerkingen - op de volgende instructie die de processor beelding2. tellen, aftrekken, enzovoorts - na el zal gaan uitvoeren. Steeds nadat de pro kaar uitgevoerd worden op maar een cessor een instructie heeft uitgevoerd, Er zijn vier-segment registers, er kun paar verschillende getallen. Om die wordt de inhoud van het lP register au nen dus steeds vier segmenten tegelijk paar getallen steeds weer uit het geheu tomatisch opgehoogd, zodat hij het gebruikt worden. Het CS register be gen te lezen voor iedere bewerking en er adres gaat bevatten van de volgende in paald het segment waarin het program vervolgens weer naar toe te schrijven, structie. Als bijvoorbeeld een instructie ma is opgeslagen, het code-segment. nadat de bewerking afgelopen is, zou drie bytes in beslag neemt, wordt de lP Dit code-segment heet zo omdat pro een verspilling van tijd zijn. Daarom zijn met drie opgehoogd nadat die instructie gramma's vaak 'code' worden genoemd. er een aantal kleine geheugentjes in de is uitgevoerd. Het stack-segment wordt gebruikt voor processor ingebouwd, waarin getallen Hierbij treedt echter een probleem op. de stack, de stapel. Wat de stack precies tussen de bewerkingen door kunnen Een register, dus ook het lP register, is komt later in de cursus ter sprake. worden opgeslagen. Deze geheugentjes kan maar twee bytes bevatten. Daarmee Het data-segment wordt gebruikt om worden registers genoemd en zijn alle kan men een getal tussen de 0 en de gegevens in op te slaan. Het extra-seg twee bytes - dus één woord - groot. 65.535 opslaan. Hoe moet dit nu met een ment tenslotte wordt niet vaak gebruikt. Een overzicht van deze regi.sters staat in geheugen, dat meer dan 640.000 bytes Meestal vindt het een toepassing als tabell. kan bevatten? De meeste adressen in tweede data-segment. zo'n geheugen zullen groter zijn dan Steeds als een byte uit het geheugen De algemene registers worden meestal 65.535. Het lP register - en de andere wordt opgehaald wordt het werkelijke gebruikt om een getal tussen bewerkin offset registers - kunnen het dus niet - effectieve - adres van het byte be gen door op te slaan. Vaak is het handig alleen af. paald met de volgende formule: om niet twee bytes, een woord dus, te Intel, de ontwerper van de chip, heeft dit gelijk in een register te schrijven of er uit probleem opgelost door de segment-re effectief adres = offset + segment te lezen, maar om die bytes per stuk te gisters te introduceren. Een segment adres behandelen. Daarom zijn de algemene register bevat het eerste adres van een registers opgesplitst in twee 'sub' regis- zogenaamd geheugen-segment van Het adres van een byte bestaat dus altijd uit twee delen: de offset en het segment segment adres. Dit laatste wordt meestal afge kort tot 'segment', waarbij het segment adres gedeeld door 16 wordt opgesla gen in een segment-register. Overigens zullen we meestal niet de vol le 65.536 bytes van een segment gebrui ken, maar bijvoorbeeld slechts 1000. We zeggen dan dat het segment 1000 bytes groot is. < «««< effectief adres Het vlaggenregister komt later nog ter segment sprake.
««««< offset Assembler Een machinetaal-programma bestaat dus uit bytes. Veel bytes. Een beetje ma I?=~==H< «««« segment-adres chinetaal-programma bestaat uit vele honderden bytes en ML-programma's segment bestaande uit vele duizenden bytes zijn eerder regel dan uitzondering. Gezien het feit dat de gemiddelde processor en Afbeelding 2. Het PC-geheugen is opgebouwd uit segmenten van 64K kele honderden verschillende instruc ieder, waarbinnen het effectief adres wordt aangegeven middels de offset van het begin van het segment. ties kent, met ieder hun eigen code, zal de machinetaal-programmeur zich
MSXJMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 76-
• = • t· • st .&
meer bezig houden met het opzoeken name vbl van de juiste codes dan met het werke lijke programmeren. Een fout opsporen ; ** constanten ***************** in zo'n getallenbrei is onbegonnen werk. De oplossing voor dit probleem vormt beeldscherm equ 1 de assembler. Hiermee wordt het mo len_string equ 38 gelijk om een programma te schrijven in een assembleertaal, in ons geval 8086 as ; ** stack ********************** sembler. In assembler heeft iedere in structie een gemakkelijk onthoudbare stack segment stack dw 64 dup(?) naam, meestal 'mnemonic' genoemd. stack ends Zo kunnen we in assembler gewoon 'add' - Engels voor tel op - neerschrij ; ** data *********************** ven als we de add instructie willen ge bruiken, in plaats van '960'. Bovendien data segment kunnen we dan gegevens een zinvolle string db "Welkom bij de cursus 8086 assembler.",13,lO naam geven. Refereren aan bijvoor data ends beeld de programmanaam door middel van de naam 'Programma_naam' werkt ; ** code *********************** gemakkelijker dan het opgeven van een getal. code segment assume cs:code, ds:data, ss:stack Een voorbeeld van zo'n assembler pro gramma staat in listing 1. Om het pro ; ** Start van het programma gramma, dat nu geschreven is in as vbl: sembleertaal, om te zetten in machine taal gebruiken we een assembler. Voor ** Stop het adres van het data segment in DS de PC wordt meestal MASM gebruikt, mov ax, seg data de assembler van Microsoft, het zelfde mov ds, ax bedrijf dat ook MS-DOS heeft geschre ven. ** Schrijf string naar het beeldscherm Van nu af zullen we steeds programme mov bx, beeldscherm mov cx, len_string ren in 8086 assembler en niet in 8086 mov dx, offset string machinetaal. De lading van deze cursus mov ah, 64 wordt niet helemaal door de vlag ge int 33 dekt. Gelukkig maar, want echte machi netaal is bijna onwerkbaar, een assem ** Beeindig het programma bler maakt het allemaal een stuk een mov ah, 76 voudiger. Hierbij zullen we steeds int 33 gebruik maken van MASM, maar het is best mogelijk om een andere 8086 as code ends sembler te gebruiken, omdat de meeste end vbl 8086 assemblers veel op MASM lijken. Overigens, in het Public Domain aan bod van deze maand zal - als alles goed Listing 1 bij 8086 asse~blercursus. Programma VB1. gaat - een dergelijke assembler wor den opgenomen. Wie meteen aan de slag wil zou het ook eens met Debug bereiken door te saven als DOS-tekst. Type het programma in met de editor en kunnen proberen, de bij MS-DOS mee De file moet dus gewoon met de MS maak er een file van met als extensie geleverde Debugger-Assembler, maar DOS 'type' opdracht naar het scherm te '.asm', bijvoorbeeld 'vb1.asm'. dat is wel wat lastiger. Immers, Debug's sturen zijn. De linker voert de laatste be assembler is een regel-assembler, zon werkingen uit die nodig zijn om een ma Assembleer en link het programma der zaken zoals labels etcetera. chinetaal-programma te maken. Deze door de batchfile uit listing 2 te gebrui linker wordt met MS-DOS meegele ken. Geef als argument daarbij de file Assembleren verd en hoeft dus niet apart te worden naam zonder de extensie op. In dit voor gekocht. Omdat de assembler en linker beeld geven we dus de opdracht: Naast die assembler hebben we nog meestal direct na elkaar gebruikt wor asm vbl twee programma's nodig: een editor en den is het het eenvoudigste om een Bij deze stap zullen twee files gemaakt een linker. De editor is nodig om het as batchfile te gebruiken die beide pro worden: 'vb1.obj' en 'vb1.exe'. De eer sembler programma in te typen. Iedere gramma's achter elkaar aanroept. Zo'n ste, vb1.obj, is een tussenfile en kan weg tekstverwerker of programma-editor, batchbestand staat in listing 2. Om het gegooid worden. Het machinetaal-pro zoals Edlin, is hiervoor geschikt, zolang programma uit listing 1 in de computer gramma staat in vb1.exc. We kunnen het de geproduceerde file maar geen speci te zetten moeten we de volgende stap programma uitvoeren door de op ale control-characters bevat: Dit kunje pen uitvoeren: dracht: vbl in te tikken.
MSXJMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 -77- rem asm.bat ma gebruikt om naar de string te verwij rem ------zen. We hoeven ons dus geen zorgen te rem Aanroep: asm [prog] maken over het werkelijke adres van de rem Werking: Assembleert en linkt [prog].asm tot [prog].exe string, dat wordt allemaal door de as rem sembler bijgehouden. masm %1; if errorlevel 1 goto exit link %1; Code-segment :exit Het laatste segment is het code-seg Listing 2 bij 8086 assemblercursus. Batch-bestand om mee te ment, waarin de eigenlijke instructies assembleren en linken in één keer. worden opgegeven. De eerste regel in het code-segment is de assume op dracht. Deze zorgt er voor dat de assem Voorbeeld VB 1 moet gaan worden door het woord bler aanneemt dat het CS register naar 'stack' achter 'segment' te zetten. Ieder het code-segment zal wijzen, het DS re Dit vb1 is een assembler programmaat programma moet precies één stack gister naar het data-segment zal wijzen je dat de string 'Welkom bij de cursus segment hebben. De regel tussen de en dat het SS register naar het staek 8086 assembler' op het scherm afdrukt. 'segment' en de 'ends' zegt iets over de segment zal wijzen. Ons programma ge Het bestaat uit een aantal onderdelen. grootte en inhoud van het segment: 'dw' bruikt geen extra-segment, dus ook niet Helemaal bovenin wordt de naam van betekent 'defme word' en geeft aan dat het ES register. De assembler heeft deze het programma genoemd. een aantal woorden moeten worden vrij informatie nodig omdat hij anders niet Hierna volgt een regel commentaar: al gemaakt. Dit aantal is in ons voorbeeld kan weten dat het segment met de wille les wat na een puntkomma op een regel 64, er moeten dus 64 woorden worden keurige naam 'data' het data-segment staat wordt door de assembler gene vrij gemaakt. moet worden. geerd. Een stuk commentaar mag dus Met 'dupe?)' zeggen we dat die 64 woor ook in het midden van een regel begin den een willekeurige inhoud mogen Vervolgens begint het eigenlijke pro nen. hebben op het moment dat het pro gramma. Helemaal aan het begin staat Echter, als de puntkomma in een string gramma start. In vb1 is het stack-seg het label vb1. Hierin wordt dus het be staat, dat wil zeggen tussen dubbele of ment dus 64 woorden - oftewel 128 by ginadres van het programma opgesla enkele aanhalingstekens, "" of ", dan tes - groot en heeft een willekeurige in gen. We hebben het straks nodig om het wordt de puntkomma gezien als deel houd. begin van het programma aan de assem van die string en dus niet opgevat als het bler op te geven. Achter het label staat begin van commentaar. Data-segment een dubbele punt. Dit is nodig omdat Vervolgens wordt een aantal constanten het gevolgd wordt door een instructie. gedefinieerd met behulp van de 'equ' Het volgende segment is het data-seg Het commentaar wordt door de assem opdracht. Dankzij bijvoorbeeld de re ment, waarin de gegevens die door het bler genegeerd. gel: programma worden gebruikt worden opgeslagen. In dit geval bevat het de Tijdens het laden en starten van het pro beeldscherm equ 1 string die we willen afdrukken. Middels gramma worden het CS en SS register 'db' - 'define byte' - geven we aan dat geladen met de beginadressen van het kunnen we nu 'beeldscherm' schrijven we ruimte willen hebben voor een aan code- en stack-segment. Dat geldt ech in plaats van 1. Verderop zal blijken dat tal bytes. Direct achter db hebben we de ter niet voor het DS - en het ES - re dit het programma erg kan verduidelij string neergezet, maar we hebben niet gister. ken. Vervolgens komen de segmenten. het aantal bytes opgegeven. Dit register moet door het programma De assembler en de linker zorgen er De assembler neemt nu aan dat de string zelf geladen worden, wat dan ook ge voor dat het stack-segment, het data in het data-segment terecht moet ko schiedt in de eerste twee echte 8086 in segment, het code-segment en eventu men. Hij maakt dan ook evenveel bytes structies in het programma. eel het extra-segment op de juiste plaats vrij als de string groot is en zorgt er voor De 'mov' instructie copieert gegevens in het geheugen terecht komen. We dat de string in het segment wordt gela die rechts van de komma staan naar dat moeten echter wel opgeven hoe groot den voor het programma gestart wordt. gene wat links van de komma staat. Bij ieder segment moet worden en wat er in De waarden '13' en '10' horen ook bij de de eerste mov wordt het segment ge moet komen te staan. string. Het zijn de codes van Carriage deelte van het begin adres van het data Return - wagen terug - en Line Feed segment in het AX register gezet, de off Stack-segment - regelopvoer. Deze zogenaamde con set is o. Vervolgens wordt met de twee trol karakters kunnen niet direct tussen de mov de inhoud van AX in het DS We beginnen met het stack-segment. de aanhalingstekens worden gezet, zo register gezet. Het woord 'segment' geeft het begin van als gewone karakters. Dankzij deze ka Het was logischer geweest om beide in een segment aan, het woord 'ends' het rakters wordt op de volgende regel structies te combineren tot iets als 'mov eind van een segment. Voor 'segment' overgegaan nadat de string is afgedrukt. ds,seg data', maar de 8086 kent deze in en 'ends' moet steeds de naam van het Het woord 'string' voor de db is een la structie helaas niet. De mov-instructie segment komen. Deze naam is in princi bel. Een label wordt gebruikt om het be is nu eenmaal aan bepaalde begrenzin pe vrij te kiezen, maar de naam 'stack' is gin adres van bijvoorbeeld een string of gen gebonden; sommige zaken die voor wel zo duidelijk. We moeten opgeven een instructie in te bewaren. Straks de programmeur heel logisch lijken zijn dat dit segment voor de stack gebruikt wordt het label 'string' in het program- voor de hardware onmogelijk.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 78-
'Ss -t .- Vervolgens komen we bij het hart van eerd hebben kunnen we nu de instruc Tenslotte moeten we ook nog aan de as het programma: het gedeelte dat onze tie: sembler opgeven dat dit het einde van string naar het beeldscherm stuurt. het programma is. We doen dit door het Hiervoor gebruiken we een MS-DOS mov bx, beeldscherm woord 'end' achteraan het programma subroutine. Normaal gesproken ge te zetten.En om aan te geven waar het bruikt men in 8086 assembler een 'call' in plaats van het niets zeggende: programma straks moet beginnen noe instructie om een subroutine aan te roe men we het label vbl achter de end. pen, maar bij een MS-DOS routine ligt movbx, 1 dit wat anders. Die 'call'-instructie De programma-uitvoering zal hierdoor komt overigens later nog ter sprake. gebruiken. bij vbl - aan het begin van het pro Iedere DOS-routine heeft een nummer. In ex moet de lengte van de string ko gramma - beginnen. Wanneer we ach Om een routine aan te roepen moet dit men. In DS en DX moeten het segment ter de end geen label opgeven, begint nummer eerst in het AH register gezet en de offset van het adres van de string het programma op een willekeurige worden, waarna de 'int 33' instructie komen. Nu ligt de string in het data-seg plek, hetgeen meestal niet het bedoelde moet worden gebruikt. ment en we hebben er al voor gezorgd resultaat geeft. De int-instructie genereert een zoge dat DS naar dit segment wijst, dus het naamde interrupt, een verschijnsel dat segmentdeel zit al in DS. Er is daarom Taai? vrijwel nooit wordt toegepast, behalve alleen een mov instructie nodig om de dan om een MS-DOS routine aan te offset van het adres in DX te zetten. Valt nog wel mee, dachten we. Assem roepen. Omdat het label 'string' dit adres al be bler en machinetaal zijn inderdaad niet De MS-DOS routine met nummer 64 vat ziet deze instructie er zo uit: de eenvoudigste onderwerpen, maar stuurt een string naar het beeldscherm. met een beetje ML kan men soms bijna Het ligt dus voor de hand om deze rou mov dx, offset string toveren. Vandaar dat het de moeite tine te gebruiken. Om zijn werk goed te loont om met de in deze eerste afleve kunnen doen heeft deze routine nog wat Nadat alle registers geladen zijn met de ring gepresenteerde zaken eens wat te informatie nodig. In BX moet een code juiste waarden kan via int 33 de routine experimenteren. gezet worden die aangeeft waar de worden aangeroepen. Het allerlaatste Druk eens een andere tekst af - en string naar toe moet. De code voor het wat het programma doet is - het denk daarbij om de lengte-definitie, in beeldscherm is 1. Dankzij het feit dat we spreekt voor zich - netjes beëindigen. het constanten-deel van vb1. Of pro aan het begin van het programma de Dit wordt gedaan door de MS-DOS beer eens meerdere strings naar het constante 'beeldscherm' als 1 gedefini- routine met nummer 76 aan te roepen. beeldscherm te sturen.
BOSCH DISK HILLEGOM KAS, BANK EN GIROKONTROLE PROGRAMMA
Automatisch salderen op: Wilt u ons software-overzicht ontvangen stuur naamcode subcode een briefkaart aan Bosch Disk Hillegom onderver + melding van Uw computer. bedragen invoeren + of - grootboeknrs. zelf te bepalen artikel nr. dagsaldo KAS BANK GIRO Automatisch selecteren en sorteren PC ATARI AMIGA MSX-2 op Diskette
Het programma Kas Bank- en Girokontrole wordt afgezonden na ontvangst van f 89,00 op postbanknr. 2190785 Bosch Hillegom BV onder vermelding: PC 5 KBG (5.25) PC 3 KBG Atari 3 KBG Amiga3 KBG MSX-23 KBG Levertijd 1 week Francohuis 02520-17780 OOK 'S AVONDS TUSSEN 7 - 10 UUR Bosch Disk Hillegom 2e Loosterweg 108 - 2182 CL Hillegom Viditelbusnr. 400031632
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 -79- BRIEVEN
Problemen? makkelijk weer kunnen worden aange MSX Computer Magazine geeft raad zet, door het commando: A=USR(O) In deze rubriek behandelen we Maar goed, het is inderdaad een fout in die brieven die voor zo veel onze MSX-Invoer Controle Program mogelijk lezers interessant ma's. Waarvan bij deze acte. Overigens, zijn. Gezien de grote hoeveel mocht iemand slimme suggesties heb ben... heid post die we ontvangen is het echter onmogelijk om alle brieven op deze pagina's te be Trage RAM-disk antwoorden. Sinds kort bezit ik een MSX2, de Philips Aarzel echter niet om ons een NMS 8250. Wat me bij deze computer op brief te schrijven, als u ons uw valt is de traagheid van de RAM-disk. probleem wilt voorleggen. Ver Vooral de opdrachten LOAD en SAVE meldt daar echter altijd uw tele worden bijzonder traag uitgevoerd; tot vier foonnummer bij, zodat we u à vijf keer zo langzaam als vanaf disk. eventueel het antwoord kun In MCM nummer 6 wordt bij de bespre kingvan MSX2 echter vermeld dat werken nen doorbellen. Mochten wij er vanaf RAM-disk zeer snel gaat. Is mijn ook niet uitkomen, dan verhui computer nu zo traag, of was uw verhaal zen wij uw brief naar de 'lezers iets te rooskleurig? helpen lezers' rubriek. Mis- schien dat iemand anders wel een oplossing kan aandra G.J. Gerritsma, Den Haag gen. Overigens, er is een soort brief die we nooit publice Het tweede, vrezen we. Dat artikel is in ren maar toch erg vaak (en graag) ontvangen. Dat is de dertijd in gloeiende haast geschreven, brief waarin een lezer of lezeres ons alleen maar kompli waarbij we weliswaar die RAM-disk ge menteert met MSX Computer Magazine. We nemen ze niet test hebben maar niet diepgravend ge noeg zijn geweest. Wat korte program op, wegens ruimtegebrek, maar gelezen worden ze zeker! maatjes laden en saven hebben ons een verkeerde indruk gegeven. Temeer daar LIST, heeft het volgende effect. Stel, dat het MFILES commando wel bliksem ICP/MSX probleem regel 180 zo'n REM-regel is - waarbij snel is. we even willen aantekenen dat die REM Die te oppervlakkige test, gecombi Soms valt de checksum, zoals het Invoer dan met het enkele aanhalingstekentje ' neerd met een algemene ervaring - bij Controle Programma voor MSX die laat moet beginnen - zal het commando: niet MSX-computers - met wel ra zien, onverklaarbaar weg. zendsnelle RAM-disks hebben uitein Na veel proberen is het me duidelijk ge LIST -180, of: delijk geleid tot een verkeerde conclu worden, dat dit alleen gebeurt bij REM sie. Sorry, het ligt inderdaad niet aan uw regels, waarin sterren - asteriksjes - LIST 180 machine, maar aan de definitie van voorkomen, zoals: MSX2. er toe leiden dat ICP/6 en eerdere ver 'commentaar ****** sies wordt uitgeschakeld. Tot nog toe heeft trouwens nog niemand Let wel, dit is alleen het geval als het kans gezien om ons eens uit te leggen Hopelijk heeft u hier wat aan. REM-commando de vorm van die enke waarom die RAM-disk zo verdraaid le quote heeft, voluit geschreven 'REM' traag is. Ook de fabrikanten niet. Peter Veeken, Landgraaf geeft geen problemen. En, één en ander treedt alleen dan op als er verder ook We zijn er van op de hoogte. Deze fout nog sterretjes in die regel voorkomen. Extra scherm aan MSX - die volgens ons alleen optreedt nadat men een REM-regel met dergelijke Waar het aan ligt: geen idee. We hebben Ik bezit een Philips VG8020 MSX1 met structuur als laatste of als enige heeft ge- wel eens getracht om dit probleempje daarbij een Philips VS 0060 kleurenmo op te lossen, maar eerlijk gezegd snap nitor. Ik heb twee vragen, namelijk: pen we er geen snars van. We tillen er LEZERSBRIEVEN ook niet erg zwaar aan, omdat alle ICP Is het mogelijk om hier bijkomende luid versies voor de MSX vanaf versie 2 heel sprekers op aan te sluiten? Zo ja, hoe?
MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 80- Is het mogelijk om bij die monitornogeen Het tweede scenario is zo mogelijk nog cartridge, maar intern is die drive wel zwart-wit TVbij te schakelen, ofmogelijk ingewikkelder, als u uw monitor name degelijk in een slot opgenomen als we de zelfs twee zwart-wit TV's zonder de moni lijk al via de ronde R VBS heeft aange logica bekijken. tor? sloten dan zult u uw extra audio-signaal uit de SCART-uitgang moeten betrek Uw Kuma-interface kennen we tot onze E. Mijnsberghe, Aelter, België ken, pennen 1 en 4, waarbij 4 de aarde spijt niet, dit is de eerste keer dat we van is. het bestaan van zo'n apparaat horen. Aangezien we beide apparaten momen Alleen, SCARTs solderen is een heel Maar we nemen aan dat deze interface teel niet op de redactie hebben staan, vervelend karweitje, dat u mogelijk be een ouder product is, gezien het feit dat een antwoord met een - klein - slag ter aan de vakman kunt overlaten. Wij MSX in Engeland nooit echt is aange je om de arm. zijn er in ieder geval maar mee opgehou slagen. En juist in die eerste randappa Beide zaken zijn mogelijk, met een beet den, na de nodige pluggen naar het hier raten wilde men zich wel eens niet aan je extra bekabeling. Uw tweede vraag is namaals geholpen te hebben. Maar de MSX-standaard houden. het simpelst: gewoon de monitor aan de goed, we houden dan ook niet echt van Waarschijnlijk zal uw RS232C interface normale monitor-uitgang en de TV aan de pseudo-romantiek van de rokende dan ook geen ROM bevatten met de de RF-uitgang aansluiten. Die RF-uit soldeerbout... standaard MSX-RS232 commando's. gang is namelijk een soort parallel-uit Hoogstwaarschijnlijk is de cartridge een gang waarbij het signaal binnen de com afgeleide van één van de Spectrum-pro puter door een bepaalde schakeling MSX RS232 interface ducten van Kuma, enigszins aangepast wordt omgezet in een antenne-signaal, voor de eerste generatie MSX-machi zoals een TV dat verwacht. Zowel de Ik bezit een MSX2, Philips NMS 8250, nes. Het feit dat u de CALL-comman monitor- als de RF-uitgang zijn gelijktij waarop ik een RS232C interface, fabri do's nog nooit eerder had gebruikt be dig beschikbaar. kaat Kuma, wil aansluiten. Dit interface wijst dit. Een tweede TV is wat lastiger; die moet heeft op mijn vorige computer, een Tos namelijk op dezelfde RF-uitgang wor hiba MSXJ altijd naar tevredenheid ge Oftewel, als uw Kuma interface op uw den aangesloten. Mogelijk dat een nor functioneerd. nieuwe Philips MSX2 weigert te func male, passieve splitter - verkrijgbaar Volgens de Philips handleiding staat mij tioneren op de manier zoals u gewend bij de electronica-handel - de oplos voor het initialiseren van deze interface was, dan kunt u de hoop gevoeglijk op sing biedt, maar het signaal wordt daar het commando CALL COMINI ter be geven. Een niet aan de standaard vol bij wel verzwakt. Mochten de TV's door schikking. Maar wat ik ook probeer, de doend product. die verzwakking te weinig signaal ont computer reageert steeds met een syntax De enige oplossing die we u kunnen aan vangen, dan is een normale antenne error. dragen is om één van de wel aan de stan versterker de aangewezen weg. Een fout bij het intypen lijkt mij erg on daard voldoende RS232 interfaces te waarschijnlijk. Maar als andere CALL kopen, bijvoorbeeld de Philips NMS Uw eerste vraag ligt ons wat zwaarder commando's wel herkend worden, wat 1211. op de maag. We weten namelijk niet of kan dan de reden zijn. Het commando u uw monitor via SCART - de grote, CALL COMINI moet toch bekend zijn in éénentwintig-polige plug - of via MSX2Basic? Opleiding verzocht CYBS - de ronde acht-polige uitgang - heeft aangesloten. In het eerste geval A. van den Beukel, Bleiswijk Ik ben afgestudeerd op de LTS, met een is er namelijk nog een tweede uitgang koks diploma. Nu wil ik een omscholing beschikbaar, in de vorm van de audio Nee, dat commando is juist niet bekend op het computergebeuren. Ik weet dat uit van die CVBS. in MSX2 Basic, daar wringt hem de daar vele richtingen bestaan, maar welke U heeft dan een kabel nodig met aan de schoen. Alle zogenaamde CALL-com richting kan ik met mijn niveau B volgen? ene kant een acht-polige DIN-plug, mando's zijn externe commando's, com Hopelijk stuurt - of faxt - II mij meer waarbij het geluidssignaal op pen 3 te mando's die geen deel uitmaken van de infonnatie. vinden is. De aardleiding is pen 2. Die gewone Basic-interpreter. CALL is be nummers staan overigens ook in het kend, maar COMINI dient deel uit te Stefan Smulders, Goirle plastic van zo'n DIN-plug geperst, zodat maken van een apart stukje geheugen u ze daar kunt vinden. dat de RS232 handIer bevat. Tijdens het Deze brief is - naar we vrezen - opge De aansluiting aan de andere kant is aan initialiseren, als de computer aangezet nomen als waarschuwing. Want tot onze u om te bepalen; daar zal namelijk een wordt, wordt zo'n extern commando spijt kunnen we dergelijke verzoeken versterker moeten komen, waarop u dan aangemeld bij de Basic-interpreter, niet honoreren. Al was het maar omdat vervolgens uw extra speaker(s) dient zodat het vervolgens gewoon gebruikt onderwijs in computerland een soort aan te sluiten. De signalen die de com kan worden. jungle is, waar men allerlei cursussen te puter afgeeft zijn te zwak om rechts gen fantasieprijzen aanbiedt. Boven treeks aan een luidspreker aan te slui In Disk-Basic vinden we dit soort con dien, wat is in hemelsnaam niveau B? ten. structies ook, bijvoorbeeld CALL We zijn geen onderwijsdeskundigen. FORMAT. Zoiets kunnen we niet beantwoorden, Een woord van waarschuwing: verwissel De formatteer-routine maakt geen deel ook al komt de vraag per fax binnen. geen pennen in de DIN-plug bij het aan uit van Basic zelf, maar zit in de aparte sluiten. Sommige pennen voeren span disk-ROM die in de cartridge van een Eén goede raad: ga eens praten met het ningen van vijf en twaalf volt, hetgeen uw losse MSX-drive zit. In uw geval heeft u arbeidsbureau. Daar zitten mensen die versterker niet op prijs zou stellen. wel ~en ingebouwde drive, en dus geen dit soort zaken wel weten.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 81- Dokumentatie voor inbouw hard Philips NMS1160 keyboard voor IJO'tjes disk Miniscribe in NMS9100 en/of music module. tel. 05976-2020 Ro verkoopadres. tel. 040-125311, nald. P. Jeschar. I/O'tjes zijn kleine advertenties voor particu Printer voor mijn MSX2. Max. lieren. Als u iets zoekt, of juist iets kwijt wilt, Kontakt met MSX2 gebruikers 1200,-. teI.071-893615 vragen naar omg. R'dam, buitenland ook ge Sander. op computer-gebied, plaats dan een I/O'tje. wenst (disk dubbelz.). tel. 010- 4191543. Kontakt met Toshiba keyboard be Gebruik daarvoor de antwoordkaart uit dit zitters. tel. 075-171157. blad. I/O'tjes zijn gratis voor abonnees, an Iemand die zijn Commodore tegen mijn MSX (Sony) wil ruilen. tel. Contact met mede MSX gebruikers deren betalen voor deze service slechts 053-350929. (31/2 inch). tel. 04132-65431. f 5,-. Stamboom programma. Ronnie MSX2 type 8245, 8250 of 8255. Prijs De redactie behoudt zich het recht voor Roovers, Sem Dresdenstr. 5, 5654 ca. I 400,-. c.J. Slot, Kornoelje HB Eindhoven. I/O'tjes zonder opgaaf van redenen te wei straat 2-K-31, 9741 JB Groningen. Contact met MSX2 disk gebruikers. Gez. contact met Sony HB700 ge geren. Gezien de omvang van het illegale J. v. Speijkstr. 72, 6512 GZ Nijme bruikers. tel. 075-215154 (na 18u). copiëren zullen alle aanbiedingen van soft gen. tel. 080-240169. Mensen met Philips muziekmod. ware - ook als dit samen met hardware ge Tips voor SnowbalI. tel. 01880- Bel 05270-17493, na 18u. 33991. beurt - worden geweigerd. Contact met MSX 1 en 2 diskgebrui Slechts zelfgeschreven programma's mo Printer aanpassing v. Hibrid om kers! Carlos Wolffs, Cramer van grafieken te printen op Star NLlO. Brienenstr. 73, 6225 BC Maast gen tegen een niet-commerciële prijs tel. 040-850853. richt. worden aangeboden. Kontakt met MSX2 (met drive) ge MSX-club! Bouda en omg. zoekt le Ook andere commerciële advertenties wor bruikers. RS. Jonkman, Groenen den! bel: 01827-2272 vragen naar dal 21, 8521 LG St. Nicolaasga. tel. Arjan. den geweigerd, evenals I/O'tjes met een 05139-1018. postbus- of antwoord-nummer. Keyboard music module incl. disk MSX2 freaks gezocht. Bel nu 01736- en boek. Schrift. reactie naar: Kelle Vermeld altijd uw volledige adres op de ant 6666. nerstr. 164 6042, XK Roermond. woordkaart, ook al wilt u slechts met uw te Creative Greatings + bijbehoren Contact met MSX 2 gebr. scrijf of lefoonnummer in deze rubriek worden op de cassettes voor de plotter. tel. 070- bel na 18 uur 04704-3912 Richard 657745. Aarts, Jansteenstr. Ie, 5953 FA genomen. Reuver. Listing gevraagd van een schaak spel voor MSX1 + wie heeft ervoor Zoek de geheime ingang in data AANWUZINGEN VOOR INZENDERS mij nog wat listings. Waarbij je te bank box-tel als lid veel info in box gen een computer speelt. tel. 070- tel, tel 04116-74412. 9630865. Schrijf alleen binnen het aangegeven kader en vermeld Contact met MSX 2 diskgebruikers, daarin telefoon of adres. Alles wat buiten het kader valt Een poke, programma of wat dan Gerard (05222-1846) na 4 uur. ook om een programma aan een an wordt niet opgenomen. Vul het formulier vakje voor vak der programma dat met BLOAD Wie helpt mij het kruis te vinden bij je in. Laat een vakje open (spatie) tussen de woorden laat opgeslagen is te koppelen. tel. Maze of Galious please! tel. 020- alleen een vakje leeg als daar ook echt een spatie moet Zwijndrecht 127740. 952217 vragen naar Jeroen. staan. Maak duidelijk onderscheid in hoofd- en kleine let Kontakt met MSX2 gebrukers door Ik zoek kontakt met Rene Roest van ters. Vergeet geen leestekens zoals punten en komma's. het hele land. Alleen disk. Schrijf de MSX Doeday tel. 02902-1759 nu!! Hugo-Jan Doelman, Ring 5, Remco de Blaauw. 4315 AB Dreischor. MSX2 comp. Philips NMS8250 met Kontakt met MSX2 gebruikers monitor. tel. 02523-75240 Noord INPUT Prop:. voor M-BASIC (CP/M) + (dubz.). tel. 0165041417 (Jeroen). wijkerhout. gedigit. beelden. tel. 08880-2614. Gevraagd: Sony HB-F50Op key VG8280videocomputer eventeueel MSX-cursus van NTI-MSX machi board tel. 03200-53639. Printer voor MSX2 Phili{ls. Moet ruilen tegen Atari 1040ST. Veille netaal of andere machinetaalcursus kunnen tekenen. Omgevmg Alk fon Marc. tel. 053n82235 (België). voor MSX. tel. 04709-3344. Gezocht: handleiding Toshiba Xl maar. tel. 02298-1890. MSX1 computer. Bel Lies Muller, Een goede MSX2 computer: Philips printer (NMS-serie) tot + 1- 030-732313. Goed programma dammen (100 VG8235 met kl. monitor, niet te I 400,-. omg. Arnhem, tel. 08380- velds). tel. 05909-1508. duur. tel. 08360-28086, Zevenaar 35407. MSX-DOS op diskette 3.5". tel. (Rogier). 08350-24980. Contact met MSX2 users dPSK Een goede Philips 8235 of 8245 evt. (dubz.) door het hele land. Schrijf Gezocht met spoed: 5.25 inch met kl. mono tel. 08360-28086, Ro Iemand die de HO-1 kaartenbak naar J. VerhelIe, Einderstr. Ic, 6414 MSX2 compatible diskdrive (dub gier Eykelhof. kan laten werken met een 64K ge NGHeerlen. belzijdig) tegen redelijke prijs. tel. heugencartridge. Frank de Greef, 013-703259. Een interface voor Philips LFCC tel. 070-550124. Nieuwe leden voor BBS Breda. Tel. 0010 + MOD. pnotk. tel. 05486- online ma-do 22.30-07.30. tel. 076- Complete SVI robotarm voor een 16635. Microwafers voor SVI777 stringy 872683 op 75/1200 1200n5. redelijke prijs. tel. 03483-17345, floppy drive (event. verkoopadres) vraag naar Stef na 18u. CP/M Plus for MSX2 with english Tel. 020-852918. MSX 3.5" disk. Graag double sided. language instruction manual. AC. tel. 05780-15755, vragen naar Vin Wie heeft er pokes voor Alpharoid Price, Magnolia House, Penn Lane, cent. en Jetset Willy voor mij? tel. 070- Melbourne, Derbyshire DE7 !EQ, 21358. England. LEZERS Kontakt gezocht met MSX2 disk ADVERTENTI ES gC:1?ruikers. tel. 080-783815 omg. Kontakt met MSX gebruikers omg. Wie heeft voor mij de nrs. 1-12 van MSX EN MS-DOS NIJmegen. A'dam. tel. 020-323083 (Guido). MCM. tel. 01892-15594 (Jacco).
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 82-
* rt t Help!Help!Help! Wie helpt mij met Philips NMS8245 (MSX2) incl. boe Gedigitaliseerde plaatjes. 13 Stuks Monochhrome ~oenbeeld moni Phitips? ces Salarisadministratie. ken. f600,-. Naarden, tel. 02159- op een disk. I 20,-. tel. 04102-3061, tor. High resolutlOn. I 1540,- Zaan 01722-5287 (Peter). 46995. tussen 18 en 19u. dijk. tel. 075-280277 vragen naar Riek. Nieuwe leden voor BBS Breda. tel. Philips MSX VG8020, datarecor MSX1 SVI728 comp., diskdrive, 80 online: ma-do. 22.30-7.30, wknd. der,joystick. Alles is 11/2jr. Vr. pro kol. kaart. 1850,-. tel. 010-4120103. MSX2 Philips VG8235, kl. mono 23.30-8.30. Tel: 076-872683 op 1300,-. tel. 02279-1378. CM8833, pnnter Star SG 10, incl. 300/300, 75/1200, l200m. Philips 8250, datarec., joyst. incl. boeken. Prijs: I 1500,-. tel. 04998- Philips VG8235. Vr. pro I 600,-. B. handl. en doos. Prijs I 1095,-. tel. 73575. Iemand die mijn Sony HB-fgp tegen Wulms, tel. 04785-1460. 08373-12303 na 18u. redelijke vergoedin~ kan uitbrei In één koop 7-0 disks. tel. 075- den. tel. 04703-2276 (Alex). Wegens aanschaf PC te koop 20 3.5" Geschikt v. MSX2 Astro-horos 171157. diskettes DZ geform. 15,- p. st. tel. coop programma's op disk. tel. Japanse MSX folders, tijdschriften 078-151866. 02284-1407 LNW80 (Tandy TRS80 modo I + III etc. Ronaid Zijlstra, Westersingel compatible) incl. hardware + boe 49, 9251 HG Bergurn. MT-BASE, Turbo 5000, Mor MSX2 VG8235 met vidi modem, ken. Vr.pr. I 950,-. tel. 030-441996 se/Telex-decoder, Quick disks. Tel. f 800,-. Atari 800L C Tegenbosch, (Erwin). Ik maak voor elk gewenst program 08340-26091. Leveroy. tel. 04954-1708. ma in Basic. Ronaid Zijlstra, Wes Wegens overstap naar PC te koop tersingel49, 9251 HG Bergurn. Spykline. Turbo BBS van en voor Philips MSX2 NMS8250 praktisch 30 dubbelz. diskettes. p.n.o.t.k. tel. MSX. TrY 1200n5-300/300 baud. nieuw, in org. verpakking. I 700,-. 04954-1398 (Frank). Wie wil zijn NMS 8250 ruilen voor zo-do, 23.30-17.00u. tel. 01880- tel. 01650-36182. een NMS825 evt met kleine bijbeta 31018. Canon V20 MSX1, 28 cassettes, ling (nog 6 mnd. gar.) tel. 010- Sony MSX2 F700D ing.b. dub.z. dri boeken. Prijs I 400,-. tel. 01814- 4226041. Philips music module incl. hand I. ve incl. muis. 256K. Boeken. 1700, 2043, vragen naar Harmen. 199,-. tel. 08373-12303 na 18u. . tel. 03402-60912. MSX-modem of robotarm, ruilen Zelfgemaakt MSX2 programma tegen MSX muziekmodule (Phi Sony HBD-F700 met boeken en dis MSX ROM-BIOS Handboek voor voor het verwerken van cijfers van lips) met oa sampler en midi/aan kettes. tel. 05700-50302. gevorderden. I 25,-, samen voor leerlingen. tel. 05220-54053 (Mar sluit. tel. 079-167039. 135,-. z.g.a.n! tel. 070-657745. tijn). Philips MSX2 VG8230 met ingeb. OUTPUT diskdr., 2e diskdr., 10 diskettes. Databank online 04116-74412. + MSX2 compleet: VG8235, mono 1850,-. tel. 040-540230. men wil hier comp. club op richten. VS040, 50 disks, 2 ar. joysticks, stof Aangeboden: ML-programma om hoes, boeken, tijdschr. I 999,-. tel. MSX2 plaatjes te laden en te saven Philips VG8020 MSX1 in z.g.st. Boeken (cursussen & spellen), tijd 03495-34903. op cassette of diskette. Martin de Prijs I 250. tel. (België) 11n63649. schriften. tel. 04490-72079. Vries, Eisenhowerstraat 214, 1931 MSX1 computer Mitsubishi ML WS Egmond aan Zee. MSX2 NMS8220, 24 Konami cartr., VG8235, monitor, NMSl251 mo FX1, defekt aan cartridge poort. ca. VW0034 (uitbr.), datarecorder. dem, muis, 50 diskettes, 5 boeken. 1150,-. tel. 03240-34595. EDD42 cartridge, gloednieuw! Alles in één koop I 850,-. tel. 070- Bel naar: 01613-2769. Prijs ( 55,-. tel. 030-765358 (vragen 857518. Philips NMS8220 MSX2 comp., da naar Thierry). Goldstar MSX1, datarekorder, tarecorder NMS1520, Zeer compleet Philips MSX2 pak boeken. I 200,-. tel. 040-621767. EVT.1.C64KRAM. I 475,-. tel. DBaseII handleiding door Pim ket, winkelpr. ver boven 3000,-. Echt 05490-63827. Oets. Prijs I 30,-. tel. 070-866539. splintemw. met garantie! I 2200,-. Philips VG8235, Ancona 80 col. ki. tel. 080-783836. mon., Brother HR-5 print., cinch MSX muziek modo Maak mooie Philips muziek module NMS 1205 kabel, boeken. tot. I 1500,-. tel. 085- muz. op uw MSX(2). I 110,-. Turbo i.s.v.n. I 100,- of teruit tegen orig. Goldstar MSX met drive, mon., mo 640078 Ivo. 5000 printen, cop. enz. I 89,-. tel. megaroms. tel. 03440-17546. dem, printer, boeken. I 1700,-. tel. 04399-85113. 08380-34102. Philips NMS8250 + MM!! VW0030 Philips MSX2 computer NMS8220 printer, boeken, tijdschr. pro MSX2 computer met cassetterecor met 4 maand garantie + boeken. MSX2 8245, boeken, modem, music 11650,-. Ook los te koop. tel. 03465- der, 3 bandjes, 1 jaar oud. Prijs I tel. 05980-20454 na 5u. module, muis, draadloos joystick. 1 64588 (Ronaid). 450,-. koop. I 1300,-. tel. 0613-1938. VU0034 64K geheugenuitbreiding MSX homecomputerSony HB10P, MSX Toshiba HXlO, Quickdisc., Philips I 100,-. tel. 074-666179 vrn. Sony HB-F700D, muis, boeken. monitor, datarecorder, computer mono amber, printer. I 800,-. tel. Emiel. Evt. ruilen tegen IlO modu 1999,-. tel. 070-866539. magazine. Vraagprijs I 500,- tel. 04132-66491. le. 08373-12973. Sony F9P MSX2, SDC6000 Bitcor Sony 700P, muis, joystick, datare MSX2 256K met 2 drives 720K da der. Prijs I 320,-. tel. 02942-1724 MSX2 Philips 8220. I 450,-. tel. corder, 50 disks, groen monitor. tarecorder, boeken. Vr. prijs (950, (Victor). 01650-41341. Moet weg. tel. 05970-22005 . . Ook te koop video com. 8280. tel. 078-135624. Yamaha YI503F MSX1 computer, Philips VG8020, datarec. W.O. nieuwe zeer uitgebreide datarec., joystick. Alles in 1 koop. NMS1520, stoCk., joyst., boeken, homecomputercursus MSX. Prijs in MSX comp. Canon v.20 met kabels, I 300,-. Theo Rotgans, Ooster tijdschr., 17 cass. z.g.a.n. pro 1399,-. overleg. tel. 023-372011. Basic boek en handleiding. I 200,-. kruiswqeg 15, 1779 XM Den Oever. tel. 05439-380. tel. 03402-60200 (Martijn). tel. 02271-1384. Comp. Acom elec., 13 cass. boeken Boeken: Technical data book. I 45, t.schrift. I 200,- of ruilen tegen Goldstar MSX1. I 250,-. Philips Philips music module NMS12105 . MSX inst. boek. I 15,-. Adventu MSX comp. tel. 05750-14970. printer VW0030 I 400,-. Drive als nwo Pro 185,-. NTI cursus MSX res! J 15,-. Samen I 70,-. tel. 020- SV15, 25" I 350,-. tel. 070-274267 BASIC vr. pro I 500,-. tel. 010- 323083 (Guido). MSX Listingboek 2. Niet gebruikt. (Theo). 4286903. I 10,-. tel. 05440-63806 (Nico. na Goldstar FC200 MSX computer 18u). Toshiba HX10, printer Sony PRN Nauwelijks gebruikte Philips MSX2 (wegens aanschaf MSX2). p.n.o.t.k. T24, cass. rec., boeken. I 650,- (één NMS8245. tel. 02984-3360, na 17u, tel. 020-323083. Een MSX 1 computer voor I 150.-. koop). tel. 08362-23762. vragen naar Jaap Tel. 020-798672 MSX1 Philips computer, datarec. Te koop 50 disks MSX t.e.a.b. tel. Sony HB-F700P MSX2 comp. 1275,-. zonder rec. f 225,-. Wegens Muis SBL-3810 I 85,-, MCM nrs, 6 04765-3254. diskdr. in syst. kst., amber mono Als overcompleet. Alles als nieuw. tel. tlm 25 + div. MSX-info en MSX nwo I 1100,-. tel. 01862-1941. 04490-79233 .. gids I 75,- tel. 010-4559170. Philips MSX Graphic Tablet nieuw in doos, type NMS 1150/00. I 165,-. Sony MSX1 computer, geheel com Philips VG8020 MSX1, datarec. MSX-computer incl. datarecorder. tel. 02158"-1821. pleet. 1225,-. tel 053-350929. I 200,-. tel. 01153-2184 .. 8 boeken. tel. 05729-2938, 1375.-. MSX Comp. Magazine no. 4 t/m 21. Sony 700D met muis. I 800,-. Sony Seikosha SP-lOO OMX Matrixprin VG8020 + D6260 D.ree. + org. Div. MSX boeken. Joystick. etc. tel. HB F9P compleet I 350,-. tel. 010- ter (100% MSX) met extra lint boeken en toebeh. nauwelijks gebr. 08370-10376. 4372650 na 18u. 1450,- tel:010-4559170. 1300,- tel. 013-556681.
MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 83- Philips V4OO34 64k ~eheugen uit Iedere 2e zaterdag MSX-dag, Mid Philips datarecorder NMS 1515, Philips VG8245 (MSX2 + 720K breiding tegen redehjke prijs bel delblok 150, Gouderak, Gouda Philips tekentablet NMS 1150, Phi FOO), dataree, joyst., boeken. tel. naar 03495-72300. voor info bel: 01827-2272, Arjan tot lips 64 kr. gen. uitbr. VU 0034. Mar 05759-4178. 12 Nov.. tin de Wildt, 01749-48298, Monster. V68020 + Groen monitor + Joys MSX2 NMS8220 + 2 joysticks en tick, diverse lectuur f 450,- (na 18 Iedere 2e zaterdag MSX-dag, Mid Gedigitaliseerde plaatjes 13 op dz datrecorder (zgan) pnotk. tel u.) 010-4514335. delblok 150, Gouderak, Gouda disk en porto ook digi's, v foto's etc. 04406-14467, Wiebe. voor info bel: 01827-2272, Arjan tot tel. 03429-2747 na 5 uur. Goldstar + Sony drive HBD 50 12 Nov.. Goldstar-MSX1, f 199,-; handboek f 600,-, evt. te ruil tegen printer Printer Tandy DMP-105 Dot-Ma MSX2, f20,-; turbo-500 cartr. f 75,-. en/of monitor tel 043-474368. Iedere 2e zaterdag MSX-dag, Mid trix printer, zgan, f 300,-, of ruilen tel. 01820-34201. delblok 150, Gouderak, Gouda voor MSX printer. EM Hidding, Sony HBD-50 diskdrive tel. 075- voor info bel: 01827-2272, Arjan tot Hoogezand, tel. 05980-20679. Toshiba HX 10, MSXl + datarec 179778 f 425,- na 20.00 uur. 12 Nov ... + software en boeken, + /- f 300,-. Philips MSX2 VG8235 (wegens Bel zo snel mogelijk 05490-13078 vr. MSX Printer + Computer. NMS8250 incl. printer/stick/cass. tijdgebrek) incl. boeken, f 800,-. tel. nr. Wido. NMS1431 + X'press 738 f 900, rec./boeken, zgan (evt. met z/w mo 01860-14922. incl. drive tel. 05206-78961. nitor) f 1250,- . tel. 04990-77097 Wegens aanschaf PC tk Sonyu Leo. Spectravideo X'press computer HB75P, dataree, joyst. en boeken SVI-728 MSX-Comp. + cass. rec. incl. diskdrive 80 kolom MSX CPM, vstp f 375,-. tel. 02977-42186. + fastext 80 printer + kleurenrnon. Philips MSX2 VE8235, 2 joysticks f 450,-. tel. 05206-78961 f 1100,-. tel. 053-895026 Frank. VU 0005, f 699,-. tel. 03410-17042. Sony HB - F 700C + muis, + HI MSX VG8020, datarec. NMS 1520, BRID, prijs f 650,-. tel. 078-124131. Philips VW-0030 Printer f 495,- tel. VG8235, datacorder, joystick, veel joyst., stofk., boeken, tijdschr.,17 03406-62440. boeken, 30 disks, J 1000,-. tel. cassettes, f 399,-. tel. 05439-380, Diverse compu bladen van MSX 01880-19116/010-433Ö844 (vraag Nick. info + CUC + MSX compu mag. MSX-1 + printer + tijdschriften + naar M. Perdeck). tel. 02993-64782. boeken f 1250,- incl. wegens aan Philips MSX comp. VG8020, data schaf PC tel. 01715-3610. Toshiba Key.J:>oard 7 mnd oud, rec. D6450,joyst., adaptor, tijdschr., Iedere 2e Zaterdag MSX-dag, Mid f 250,-. tel. ÖS945-13833 (na 18 u.) f 600,-. tel. 02286-1928. delblok ISO, Goudereak, Gouda 256 kram memory mapper voor Phi te Leek, vragen naar Ramon. voor info bel: 01827 - 2272, Arjan tOL lips 8235, 50 ,55 en 80, 3 maanden MSX Sony HB75, Sony triniton 12 Nov. ~rantie per comp. f 225,- Kleur mono VS0080, MSX2 8280, kleurenmonitor, color plotter, prin 101.05610-15514 na 5 uur. print 1431, muis, joystick Philips ter, f 1000,-. tel. 01186-1988. POT, f 3000,-. tel. 09-3211472881 Ruilen: B-drive VYOOl1 tegen KL (Belgie ), na 17 uur. Sony HBF 700P, 13 disks, MCM nr. monitor. MSX-boeken tegen MS 6,8 t/m 24 + 14 endere tijschriften, Dos. boeken teI.020-828273. Casio min4 comp. syst. incl. printer f 750,-. tel. 035-11617. ruilen voor MT-Telecom. tel. Ibanez basgitaar + /- 4 mnd oud 05486-16635. heeft f 1935,- gekost ruilen voor een Amiga 500 of Sony 700P met mono Wegens aanschaf PC: MSXl Philips + software tel. 010-4654461. VG8020 ,Philips VUg0010 drive en Sanyo data recorder, f 600,- zgan. Wegens aanschaf PC, 50 MSX disks tel. 02159-34905. tel. 04765-3254. Philips monitor voor f 255,-. J.E. De Weerter uitvinder? maakt u Danlel, Oudelandstr. 52b, 3073 LL elektronica en dit voor een paar Rotterdam. cent? info tel. 04950-33281. Sony HB75P drive, HBD 30w data MSX-Printer Philips VW0020 rec PH D6350, f 650,-. tel. 070- f 350,- of ruilen voor mono VS 0080 860810. tel. 023-284522. Uitbreiding voor MSX2 NMS 8250- [§]~Q.o\llOQrt BOMputa.,... ê]hopt; Spectravideo 738 X'press, diskdri 8255-8280. Inl. J. Mos, De Genes ve, NMS 1421 Printer, div. boeken testr. 24, 2032 ZK Haarlem, te1.023- I Keerber 8 en I ISt .Nlkloas I ! TurnhOUt'] QThiïi Philips MSX-2 VG8230, f 450,-. tel. MCN Mag. Nr. 1 t/m 6 en MSX-Dos 020-905767 na 18 uur. Mag. nr 20 t/m 26. tel. 01810-16239. MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 84- 12 • t Invoer controle Programma Zelfs de meest zorgvuldig wat er echt ingetikt wordt. Om de ML helemaal te verwijderen geproduceerde en gedrukte Daardoor kunt u ook al eerder ingetik moet u de MSX resetten of even uitscha te programma-regels makkelijk contro kelen. listings sluiten niet uit dat leren. Gewoon de regel listen, dan de Lange listings intikken kost vaak meer er toch een fout kan wor cursor weer omhoog te brengen tot deze dan één zitting. Ook dat is geen enkel den gemaakt bij het intik zich ergens in de te checken program probleem, als u stopt moet u datgene ken. Verwisselde cijfers of maregel bevindt en op return of enter wat u tot dan toe ingetikt heeft gewoon verkeerde leestekens lei drukken. eventjes saven, zoals u altijd een Basic programma wegschrijft. den in het beste geval tot ICP/6 maakt natuurlijk onderscheid tus Alleen de Basic-tekst wordt dan be een foutmelding. Erger nog sen hoofd- en kleine letters en dat kan waard, niet het ICP/6. is het als een programma soms problemen opleveren. Bij het in Om de volgende keer weer door te gaan slechts schijnbaar goed, alt tikken van een programma zult u meest dient u eerst ICP/6 weer te laden en te hans zonder fouten die de al de Basic woorden in kleine letters in runnen, waarna u het programma waar tikken, maar bij het listen van een regel u aan bezig was weer kunt laden. Een computer zelf kan bespeu verschijnen ze juist wel in hoofdletters. kind kan de was doen! ren, werkt. ICP/6 gaat er van uit dat Basic woorden met hoofdletters geschreven moeten Gebruiksaanwijzing ICPPC/1 Om u te helpen dit soort problemen te worden, net zoals ze in de listings staan. voorkomen publiceert MSX/MS-DOS Zet daarom de Caps-Iock op uw machi Het Invoer Controle Programma voor Computer Magazine bij alle listings een ne .,-- waardoor alle letters hoofdletters de PC kan voor alle PC-listings in dit controlegetal oftewel checksum per worden - aan. Alleen als er gewone let blad gebruikt worden. Niet alleen Basic, programmaregel. ters in de listing staan moet u die Caps maar ook Pascal of C. Om het te kunnen Achter iedere programmaregel staat lock even uitzetten. gebruiken zult u eerst het ICPPC zelf als een checksum. Om deze te vergelijken Basic-programma moeten intikken, bij met uw zelf ingetikte programma dient Wat natuurlijk ook kan is de regel intik voorbeeld in GW-Basic. Als u daarna het bijgaande Invoer Controle Pro ken, op return drukken, dan de zojuist het programma runt, dan verschijnt gramma, kortweg ICP. ingevoerde regel opnieuw listen met eerst de ingebouwde gebruiksaanwij Met MCM is het Invoer Controle Pro LIST., de cursor weer in die regel plaat zing op het scherm, waarna het pro gramma het laatste programma dat u sen en nogmaals op return drukken. De gramma u vraagt waar het te controle zonder hulp moet intikken! tweede keer 'kijkt' ICP/6 naar de gelis ren bestand te vinden is. Daar moet u te regel en daar heeft uw MSX keurig niet alleen de naam, maar ook het even alle Basic woorden in hoofdletters ver tuele pad naar het bestand opgeven, an Gebruiksaanwijzing ICP/6 MSX taald. ders kan ICPPC uw bestand niet vinden. Voor REM-regels (die ook met het' te ICP/6 berekent voor iedere ingetikte ken aangegeven kunnen worden) wordt Een te controleren bestand moet in AS programmaregel een checksum, zodra u de checksum op nul gesteld. Slechts als CII staan. Normaal gesproken zal dat bij op de enter of return drukt. de REM of het '-tekentje niet meteen andere talen dan Basic altijd zo zijn. Een Deze checksum verschijnt dan linkson na het regelnummer staan tellen deze Basic-programma als ASCII wegschrij der op uw beeldscherm, op de positie regels wel mee. ven doet u met: waar anders de bij de Fl behorende tekst - COLOR - staat. Deze waarde ICP/6 is in feite een machinetaal-pro SAVE "PROG.ASC",A moet overeenkomen met het getal dat in gramma. De Basic-listing zet deze ML de listing bij de betreffende regel is af - die in de DATA staat - op de juiste Als ICPPC eenmaal het te checken be gedrukt, als dit niet het geval is heeft u plek in het geheugen, waarna het zich stand gevonden heeft zal het eerst de to een foutje gemaakt bij het intikken. zelf weer uitwist. Als u na het runnen van tale checksum berekenen en op het ICP/6 een LIST-commando geeft, dan scherm tonen. Dit duurt enkele secon In dat geval moet u de betreffende regel zult u zien dat het programma schijn den. Als dit getal gelijk is aan de totaal meteen verbeteren met behulp van de baar helemaal verdwenen is. De machi checksum zoals die onderaan de listing normale edit-mogelijkheden van uw netaal echter staat ergens hoog in het is afgedrukt bestaat er een grote kans MSX computer. U hoeft de regel dus geheugen voor u klaar, zoals u kunt zien dat u het programma in één keer fout niet opnieuw in te tikken, ICP/6 kijkt al aan de getallen links-onder. loos heeft ingetikt. Meestal zal er echter tijd naar de hele programmaregel zoals een andere waarde verschijnen, hetgeen die op het scherm staat, niet alleen naar Die ML kunt u eventueel uitzetten door betekent dat u toch één of meer foutjes de Fl in te drukken, en weer aanzetten gemaakt heeft. middels het commando: ICP VOOR FOUTLOOS Om te vinden waar precies kunt u dan INTIKKEN, MSX EN PC A=USR(O) de checksums per regel laten afdrukken op de printer, of regel voor regel op het MSX/MS-DOS Computer Magazine -85 - op de printer, of regel voor regel op het een goed werkend programma te krij scherm laten verschijnen met het bijbe gen. Overigens, als er een afwijking is horende controle-getal. tussen de door het ICP berekende Hulplijn In onze listings staan die getallen achter checksum en het bij de listing afgedruk MCM heeft een telefonnische hulp iedere regel. Bij niet-Basic program te getal, dan kunt u er vanuit gaan dat u dienst. Maar natuurlijk is het niet zo dat ma's is het controleren op het scherm inderdaad een fout gemaakt heeft. De u ieder moment van de dag of de nacht het makkelijkst, bij Basic kunt u - om kans dat er een fout in de listing zit is inderdaad iemand van de redactie aan dat iedere regel een eigen nummer heeft vrijwel uitgesloten! Het Invoer Contro de lijn zult krijgen. In principe krijgt u - het beste aan de hand van een afdruk le Programma is het laatste programma op nummer 020 - 860743 een antwoord nagaan waar de fout zit. Eenmaal gevon dat u zonder hulp zelf foutloos moet in apparaat aan de lijn. Op het bandje kunt den kunt u de fout verbeteren en ICPPC tikken, daarna kunt u altijd op onze au u dan beluisteren welke verbeteringen opnieuw op uw programma loslaten, net tomatische proeflezer terugvallen. er zijn in de programma's en artikelen zo lang tot de totaal-checksum klopt. van het laatste nummer. Bovendien Het kan even werk zijn, maar op die ma De Iistings vindt u op de hierna volgen krijgt u te horen op welk moment u wel nier bent u ervan verzekerd uiteindelijk de pagina's. een redactielid van vlees en bloed te spreken kunt krijgen, en voor welke on Hoe de listings in te tikken derwerpen. Zo ligt het in de bedoeling om binnenkort een speciaal vragenuur MSX/MS-DOS Computer Magazine publiceert alleen programma's die door de re tje in te stellen, met als enig onderwerp dactie uitgebreid getest zijn op hun deugdelijkheid. Om te voorkomen dat er bij het MSX Machinetaal. Voor de meest actu zetten alsnog fouten insluipen drukken we dat geteste programma vervolgens rechts ele informatie hierover: 020 - 860743. treeks af, met de laserprinter. De zo gemaakte listings zijn van een speciaal formaat, Let wel, dit telefoonnummer geldt al dat ontworpen is om fouten tijdens het intikken zoveel mogelijk te voorkomen. leen voor vragen die betrekking hebben In programma's is iedere letter, ieder cijfer en elk leesteken van belang. Ook alle op de inhoud van het blad! Voor alle an spaties dienen te worden ingetikt. De kleinste vergissing bij het intikken kan desa dere zaken, zoals de (abonnementen) streuze gevolgen hebben. administratie of de programma service Om verwarring tussen de hoofdletter '0' en het cijfer '0' te vermijden is de nul altijd moet u 020 - 5182828 bellen, dagelijks doorgestreept. tijdens kantooruren bereikbaar. Per regel drukken we precies zoveel tekens af als u op uw scherm ziet onder het in tikken. Op PC en MSX2 zijn dat er 80, op MSX137. Programmaregels die langer SPELREGELS zijn worden afgebroken, net zoals dit op het beeldscherm van uw computer gebeurt. De getallen die in een aparte kolom rechts naast de eigenlijke listing staan moet u Natuurlijk zijn er wel een aantal spelre niet intikken, dit zijn de controle-getallen die samen met het Invoer Controle Pro gels aan ons telefonische vragenuurtje gramma u het mogelijk maken om een listing in één keer foutloos in te tikken. verbonden. Zo is het niet mogelijk om vragen in te Een veel voorkomende fout tijdens het intikken is het vergeten van de RETURN, spreken op het antwoordmachien. Te die na iedere programmaregel moet worden ingetikt. Ook als de vorige regel pre rugbellen, daar beginnen we niet aan. cies 80 - of 37, bij MSX1 - tekens lang is, zodat de cursor al vooraan de volgende Als het bandje uw vraag niet beant regel staat, is dit absoluut noodzakelijk. Een voorbeeld hiervan kunt u in het ICP, woordt, dan moet u op het eerstvolgen MSX-versie, zelf zien; regel 170 is precies 37 tekens lang. Als u nu de RETURN de bemande vragenuurje nogmaals bel vergeet, dan zal het lijken of regel 180 gewoon in het programma staat. Bij het listen len. Bovendien zal het niet mogelijk zijn verschijnt deze regel normaal. om willekeurig iedere vraag telefonisch U kunt 180 dan echter niet apart listen, want volgens de computer maakt die regel af te handelen. gewoon deel uit van regel 170, een commentaar-regel. Dit leidt uiteindelijk tot een Het kan voorkomen dat vragen zo inge foutmelding: wikkeld en/of specialistisch zijn dat we NEXT WITHOUT FOR IN 250 u alsnog moeten verzoeken om ze schrif Want pas in regel 250 ontdekt de computer dat er een FOR-commando ontbreekt, telijk in te dienen. Anders zou de lijn te omdat regel 180 niet als zelfstandige regel in de computer is ingevoerd. lang bezet blijven en kunnen andere le zers ons niet meer bereiken. Stel uw vragen zo kort en bondig moge Belangrijk lijk, probeer de lijn zo kort mogelijk be zet te houden. Het is altijd razend druk Test een zojuist ingetikt programma nooit meteen uit. Save het eerst, voordat u RUN gedurende het vragenuurtje en we wil intikt. Sommige programma's zouden, als er fouten in schuilen, de computer op slot len zoveel mogelijk mensen kunnen hel kunnen zetten. En dan is de enige mogelijkheid om zelf weer de controle over de pen. Stel uw vraag onder vermelding van machine te krijgen een reset, of mogelijk zelfs uit en aanzetten. In beide gevallen blad- en paginanummer en zorg er voor bent u uw programma kwijt, waarvoor u zojuist een hele tijd had gespendeerd met dat u eventuele listings bij de hand hebt. intikken. Ook het uitproberen van nog niet helemaal ingetikte programma's is uit Leg pen en papier gereed. den boze! Tijdens het intikken is het eveneens verstandig om, zeker als het om langere listings En tenslotte, wordt niet boos als het gaat, zo nu en dan een copie te saven. Spanningspieken in het lichtnet kunnen er ook even wat moeite kost om ons te berei oorzaak van zijn dat uw computer zijn programma 'vergeet'. Of er struikelt iemand ken. Als we in gesprek zijn, dan is dat over het netsnoer, waardoor de stekker uit het stopcontact getrokken wordt. Beter om iemand anders ook te helpen. tien maal onnodig saven, dan een keer te weinig. MSXlMS-DOS Computer Magazine -86- 5., t st - ! lep/6 voor MSX probleem te vinden, namelijk dat het al ter dat de ingebouwde extra controle op leen op MSX2 gebeurde. Toen was de de machinetaal-data niet helemaal ICP/6 is bijna helemaal gelijk aan de vo oplossing snel gevonden. Immers, op goed was. In regel 210 vermenigvuldigen rige versie, we hebben slechts een paar een MSX2 kan men de scherm-instellin we nu de ASCII-waarde met de waarde schoonheidsfoutjes verbeterd. Wie al gen vastleggen, zodat die min of meer teller + 1. Want aangezien die teller als een goed werkende exemplaar van een permanent worden? En één van die in startwaarde 0 heeft werden in ICP/5 de van de vorige versies bezit hoeft ICP/6 stellingen is het afzetten van de functie eerste bytes niet gecontroleerd! natuurlijk niet alsnog in te tikken. toets teksten, inclusief het 'COLOR', Voor wie het weten wil, er zijn twee ver waar ICP zijn checksums zet. Maar goed, u hoeft ICP/6 niet in te tik schillen tussen deze versie en de vorige. Kortom, ICP/6 zet altijd het functie ken, als u al een werkende versie van één Zo bleek uit lezers-vragen dat men soms toetsen display aan, zodat de checksums van de eerdere ICP's heeft. Als het een totaal geen checksums te zien kreeg, een ook werkelijk te zien zijn. maal werkt is er tussen ICP/3, ICP/4, op het eerste gezicht onverklaarbare ICP/5 en ICP/6 geen verschil. ICP/2 fout. Pas na enig doorvragen bleek er De tweede wijziging in ICP/6 is nog een echter is een stuk trager, hoewel het de een logica in het voorkomen van dat voudiger, we kwamen er namelijk ach- zelfde checksums gebruikt. 230 IF A$="**" THEN READ A$: AB=B+VAL 10 1 ICP/6 voor MSX o ("&H"+A$): POKE B+R ,AB- (INT(AB/256)*2 20 1 o 56): R=R+1: POKE B+R,INT(AB/256): GOT 30 1 MSX/MS-DOS Computer Magazine o o 260 78 40 1 copyright MBI Publications B.V. 240 IF A$="*1" THEN READ A$: AB=B+VAL 1985 o ("&H"+A$): Pa MSX/MS-OOS Computer Magazine -87- ICPPC/1 voor MS-DOS van Basic in omloop, allemaal met hun ten listings aankan. eigen editor, zodat zo'n ICP wel erg Vandaar dat we voor een andere oplos Het grootste probleem bij het ontwer flexibel had moeten reageren op de ge sing gekozen hebben. ICPPC gaat uit pen van het Invoer Controle Program bruikte Basic-versie. van een ASCII-bestand. Dat heeft één ma voor MS-DOS computers was het nadeel, het controleren gebeurt nu niet feit dat we dit programma voor alle lis Ten tweede, zodra men een Pascal-pro meer tijdens het intikken. tings wilden kunnen gebruiken. Niet al gramma invoert kan dat helemaal niet leen Basic-programma's, maar ook C en met een Basic-editor. Dat doet men of Maar door die keuze kunnen we nu wel Pascal, om maar twee andere talen te met een gewone tekstverwerker, of met alle programma's met ICPPC nalopen noemen. een speciale editor van de bewuste Pas op correctheid. Pascal, C, Basic of as Dat betekende dat we ICPPC niet als cal-implementatie. sembler, het maakt weinig uit. Ideaal onderdeel van de Basic-editor konden voor een blad als MCM, want we willen maken, de methode van het MSX ICP. In beide gevallen is het onmogelijk om ons zeker niet tot alleen Basic-program Ten eerste zijn er op PC erg veel vormen één enkele ICP te maken die nlle soor- maatjes beperken. 10 ' ICPC/1 voor PC 934 20 ' 398 30 ' MSX/MS-DOS Computer Magazine 101 40 ' copyright MBI Publications B.V. 1988 786 50 '**************************************************************************** 61 60 OEF SEG: CLEAR ,&HC000: DEFINT H, T 'initialisatie 887 70 OEF FN CNTR$(PARAM$)=SPACE$((80-LEN(PARAM$))/2)+PARAM$ 488 80 DIM SUMS(500,1) 519 90 TITEL$="MSX/MSDOS Computer Magazine's listingchecker, PC-versie 1.0" 301 100 KEY OFF: CLS 784 110 PRINT FN CNTR$(TITEL$): PRINT 109 120 GOSUB 560: DEF USR=&HC000 'installeren machinetaal 210 130 PRINT "Dit programma maakt het mogelijk om de PC-listings uit dit blad foutl oos over tenemen. Daartoe staat er naast iedere programma-regel in dit tijds.chri ft een zogenaamde checksurn." 632 140 PRINT "Deze controle-getallen dienen gelijk te zijn aan de met behulp van di t programmaberekende checksums, zowel per regel als voor het hele programma. 908 150 PRINT: PRINT "Om deze checksurns te kunnen berekenen dient het te controleren programma i n een zogenaamd 'ASCI I' -formaat op disk opges 1agen te worden." 119 160 PRINT "Bij Basic-programma's kan dat worden bewerkstelligd met het commando: ";CHR$( 10)+CHR$( 13); "SAVE "; CHR$ (34); "prgnaam.ext" ;CHR$(34);" , A" 986 170 PRINT: PRINT "Andere talen, zoals Pascal, worden automatisch in ASCII opgesl agen. Ook is het mogelijk om programma's in Basic of een andere taal met behulp van uw tekstver- werker in te voeren." 346 180 PRINT "Zorg er in zo'n geval wel voor dat het programma inderdaad als ASCII wordt op- geslagen, en niet in het interne tekstverwerkers-formaat!" 562 190 GOSUB 740 292 200 ' checksum bepalen ********************************************************* 382 210 CLS: PRINT FN CNTR$(TITEL$): PRINT 964 220 LOCATE 3,1: PRINT "Geef de naam van het te controleren bestand, inclusief ev entuee 1 pad.": PR I NT: INPUT BESTAND$ 530 230 OPEN BESTAND$ FOR INPUT AS #1 922 240 LOCATE 5,1: PR I NT "Programma: "; BESTAND$;" wordt gecontro 1eerd" 33 250 LOCATE 7,1: PRINT "Eerst totaal-checksum bepalen ... " 369 260 IF EOF(l) TH EN CLOSE: GOTD 300 304 270 LINE INPUT #1, LEES$: CTOT=CTOT+USR(VARPTR(LEES$)): SUMS(TEL,0)=VAL(LEFT$(LE ES$,INSTR(LEES$," "))): SUMS(TEL,l)=USR(VARPTR(LEES$)): TEL=TEL+1 495 280 IF SUMS(TEL-1,0)=0 TH EN SUMS(TEL-1,0)=TEL 796 290 GOTO 260 443 300 LOCATE 7,1: PRINT "Totaal-checksum voor bestand ";BESTAND$;" is:";CTOT 802 310 LOCATE 9,1: PRINT "Als deze waarde overeen komt met de totaal-checksum zoals die bij het programma is afgedrukt, dan is het programma waarschijnlijk foutloo MSX/MS-DOS Computer Magazine -88 - singetikt. 11 637 320 PRINT "Mochten er echter onder het gebruik overklaarbare fouten optreden, co ntroleer dan alsnog op regel-niveau." 456 330 LOCATE 14,1: PRINT IrOok op regel-niveau de checksums bekijken (j/n)?": ANTW$ =INPUT$(1): IF INSTR( IrJr ,ANTW$)=0 THEN KEY ON: CLS: END 720 340 LOCATE 14,1: PRINT "Eventueel kunt u nu de regel-checksums meteen laten afdr ukken, met het eventueleregelnummer erbij. Wilt u dit (j/n)?": ANTW$=INPUT$(l): IF INSTR( "Jj" ,ANTW$»0 THEN GOTO 450 472 350 I per regel op scherm ****************************************************** 237 360 LOCATE 14,1: PRINT SPACE$(255) 895 370 LOCATE 17,1: PRINT STRING$(80,205); 808 380 LOCATE 22,1: PRINT STRING$(80, 205); 757 390 OPEN BESTAND$ FOR INPUT AS #1 935 400 IF EOF(l) THEN CLOSE: KEY ON: CLS: END 382 410 LINE INPUT #1, LEES$: STEL=STEL+1 830 420 LOCATE 18,1: PRINT SPACE$(255): LOCATE 18,1: PRINT LEES$ 878 430 LOCATE 16,1: PRINT USING "Checksum voor regel #####: ###";STEL, USR(VARPTR(L EES$)): GOSUB 740 380 440 GOTO 400 389 450 ' afdrukken **************************************************************** 258 460 LOCATE 17,1: PRINT "Checksums voor programma ";BESTAND$;" worden naar de pri nter gestuurd ... " 248 470 FOR T=l TO TEL 940 480 IF (T-1) MOD 250=0 THEN LPRINT CHR$(12): LPRINT IIChecksums voor programma II;BESTAND$;II, totaal-checksum=Ir;CTOT: LPRINT 667 490 . LPRINT USING 11######: ### 11; SUMS(T-1,0); SUMS(T-1,1); 564 500 IF T MOD 5=0 THEN LPRINT 356 510 NEXT T 643 520 LPRINT CHR$(12) 917 530 END 716 540 ' poken machinetaal ******************************************************** 886 550 ' data poken vanaf &HC000, dit is willekeurig! 604 560 FOR T=0 TO 50 707 570 READ HELP$ 131 580 HELP=VAL (11 &H"+HELP$) 197 590 CHECKSUM=CHECKSUM+(ASC(LEFT$(HELP$,l))+ASC(RIGHT$(HELP$,1))*2)*(T+1) 875 600 POKE &HC000+T, HELP 234 610 NEXT T 644 620 I controleer data-waardes 138 630 IF CHECKSUM<>231326! THEN PRINT IIU heeft een fout gemaakt in de dataregels!1I : PRINT: PRINT "Eerst verbeteren!lI: KEY ON: STOP 698 640 RETURN 40 650 REM dataregels checksum 23 660 DATA 53, 8B, 37, 8A, 0C, 46, 8B, 34 578 670 DATA B5, 01, BF, 00, 00, 0A, C9, 74 272 680 DATA IE, BB, E8, 03, 8A, 04, F6, E5 476 690 DATA BA, 00, 00, F7, F3, 89, 00, 03 355 700 DATA C7, BA, 00, 00, F7, F3, 89, 07 265 710 DATA 46, FE, C5, FE, C9, 75, E5, 5B 375 720 DATA 89, 3F, CB 156 730 I wacht op toets *********************************************************** 622 740 LOCATE 23,1: PRINT FN CNTR$(lIdruk een willekeurige toets ... Ir ) 333 750 DUMMY$=INPUT$(l) 982 · 760 LOCATE 23,1: PRINT FN CNTR$(SPACE$(30)) 709 770 RETURN 47 *** TOTAAL-CHECKSUM: 39895 *** MSX/MS-DOS Computer Magazine - 89- OEPS We doen ons uiterste best om een foutloos blad te produce tekentjes voor het record-nummer. ren. Toch is een tijdschrift ook maar mensenwerk en dat De oplossing is om het veld voor dat re cord-nummer groot genoeg te definië geldt zeker voor de programma's die erin staan. ren. Dus sluipen er soms fouten in. In feite gebruikt MCM2B een PRINT Vandaar deze vaste rubriek, oeps, waarin we niet alleen fou USING commando, hetgeen als hebbe ten rechtzetten, maar ook verbeteringen zullen publiceren lijkheid heeft dat een overflow van het van eerder verschenen programma's en andere zaken. veld - bijvoorbeeld het afdrukken van twee cijfers in een veld dat één cijfers als Jun, ten onrechte als Jnu staat. groot is opgegeven, door één keer het Factuur In regel 1990 moet na de variabele B2$ hekje te gebruiken - wordt afgestraft. de puntkomma verwijderd worden. Inderdaad, door een procent-tekentje Goed. Dat hadden we dus aardig gere Idem dito in regel 2030, helemaal aan als fout-indicatie. Al die mensen die kla geld, met factuur, uit het vorige num het einde, na de variabele TB(I%). Re gen over 'out of memory' meldingen als mer. Nemen we de BTW-percentages gel 2310 zorgt voor de opvoer tussen ze net lekker zitten te selecteren, moe op in integer-variabelen, bedenkt de re twee afdrukken. ten we helaas teleurstellen. De pro gering dat ze de nieuwe BTW-tarieven Nu staat deze ingesteld voor 12 inch ket grammeur heeft inmiddels bijna slape juist met halve procenten gaan regelen. tingformulieren, voor 11 inch dient de loze nachten; maar hij zoekt door. Met andere woorden, om op volgend teller niet tot vijf doch tot twee te lopen. jaar voorbereid te zijn moet u overal MSX'ers tenslotte moeten achter regel waar de variabele BW% voorkomt die 100 het commando CLEAR 1000 op ne Freekick omzetten in BW. men, om genoeg string-ruimte te reser- Een schoonheidsfoutje troffen we aan in veren. Voor de volledigheid: de poke om van regel 590, waar de maand juni, afgekort uit MSX-Basic MSX-DOS te kunnen oproepen via CALL SYSTEM is na MCM2B tuurlijk niet POKE &HF340,l, zoals wc CORRECTIES MSX EN in dit artikel vermeld hebben. Dit moet MS-DOS In de printmodule krijgen sommige zijn: mensen vreemde fouten, zoals percent- POKE &HF346,l. Girotel-nieuwtjes Uitslag Girotel-wedstrijd De zes MT-Telcoms werden gewonnen door: H. Bijsterveld uit Zoetermeer; op de MSX Doe Dag in Den Haag op 24 september jongstle H. Eelvelt uit Alphen aan de Rijn; den, vonden vele activiteiten plaats. Eén ervan was een prijs M. van Gils uit Oisterwijk; vraag, uitgeschreven door Girotel, voor degenen die ter plek H. Maatjes uit Sliedrecht; ke een abonnement namen. Men heeft ons toen ook gevraagd E. Muller uit Utrecht en om tezijnertijd de lijst van winnaars te publiceren. R. Pikkert uit Groningen. Girotel, om even de herinnering op te frissen, is het systeem, waarbij modem-bezitters via de telefoon met de Postbank Alle winnaars worden natuurlijk van harte geluk gewenst, als computer kunnen communiceren. Men kan dan bedragen het goed is hebben zij inmiddels persoonlijk bericht van Giro overschrijven, overzichten opvragen, enzovoorts. tel ontvangen. Dit alles kan zowel met een MSX als met een PC, maar op de Doe Dag stond men er natuurlijk om MSX-ers over de brug MT-Plusmodem te helpen. De Girotel-organisatie heeft goed geboerd, tijdens de Doe Girotel stelde ons ook nog op de hoogte van een ander nieuw Dag. Van de ongeveer honderd nieuwe abonnee's dongen er tje, dat mogelijk twijfelaars over de brug gaat helpen. Met in echter slechts zeven naar de toch niet onaantrekkelijke prij gang van november kunnen Girotelabonnees via de Postbank zen. Wie heeft er ooit beweerd dat Nederlanders hebberig het MT-Plusmodem aanschaffen voor slechts! 125,-. Dit veel zijn? Onze bescheidenheid siert ons! zijdige kaart-modem, voor PC, werd in nummer 23 door MCM op de testbank gelegd, en kwam daarbij zeer goed uit de verf. Al met al heeft de Girotel-jury zich niet lang hoeven te bera De adviesprijs bedroeg toendertijd! 349,-! Het Plusmodem den, om tot het besluit te komen de volgende prijzen uit te rei zal worden geleverd inclusief de telefoonstekker en zelfs met ken: een schroevendraaier, zodat het in de PC monteren een fluit De MT-Minihost gaat naar J. Scheffer uit Schoonhoven. je van een cent is. MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 27 - december 1988 - 90- "I I" geschikt voor detaillist, grossier en exporteur Dit pakket bewaart voor u: flf"," . 9.999 debiteuren i5q.:..., 9.999 artikelen . 9.999 faktu urgegevens - Vrije artikelen/debiteuren invoer - 4 btw-tarieven voeren - zelf faktuurkop en faktuurvoeten aanmaken Originele Nederlandse programma's, voor Nederlanders geschreven Ons~ waarmerk ~oóreen \' door Nederlandsdenkende auteurs! Nederlands produkt C!./{j Onder de naam SnelFaktuur brengt Stark-Texel fak tureren binnen handbereik van iedereen. Naast Snel Faktuur 2.0 (f 149; zie bespreking in MSXjMS-DOS Waarin schuilt de kracht van Computer Magazine nr. 22 '88 en Personal Computer SnelFaktuur 2.0 en 3.0? Magazine nr. 5 '88) is er ook SnelFaktuur 3.0 (f 349) uit de "SneIStart"-serie, een familie software waarbinnen Vrije faktuurkop en -voet lay out - Verschillende faktuurvoet allerlei gegevens automatisch doorverwerkt kunnen teksten - Acceptgiro's aan worden. Onze gratis software-brochure vertelt precies hoe fakturen - Kredietbeperking, dat gaat. In die brochure maakt u kennis met een breed faktuurkorting, regelkorting - assortiment programJ;Tla's, geschreven door Nederlandse Extra vrije invoeren per faktuur vakmensen. Nederlandse software dus; één van de rede Meerdere afdrukken van de faktuur - Debiteuren- en nen waarom u met Stark-Texel software zo prettig werkt. artikelen bestand - Export fakturering - Prijsnotatie in- of Toppers in ons literatuur-assortiment: exklusief btw - Direkte faktu rering - Artikel- en debiteuren Een revolutionair GW-BASIC handboek lijsten - Voorraadregistratie - GW-BASIC wordt in al zijn facetten begrijpelijk besproken op Doorboeken naar financiële meerdere nivo's. Voor ervaren programmeur en beginnend administratie - Boekingsadvies hobbyist een fantastisch boek met ruim 300 voorbee1d voor financiële administratie - Debiteurenbewaking - programma's. 672 pagina's paperback. Betalingsoverzichten en aan A.C.l. Groeneveld - ISBN 906398310 7 /74,50 maningen - Meerdere bedrijven administreren - Werken met Vragen over DOS-gebruik? DOS 3.30 handboek harde schijf of disk drives ... Het DOS 3.30 handboek geeft antwoord op elke vraag die een In de brochure ontdekt u precies, DOS 3.30 gebruiker over zijn systeem zou kunnen stellen. wèlke van deze fakturerings pakketten u nodig heeft. VanHeusden-622pag,ISBN9063982100 /67,50 PC/MS DOS handboek 3.20/3.21: ISBN 90 6398 623, f 59,50 NIEUWE SOFTWARE ~=;IIF'FI':'M_ _ _1"=. H.'. TI':'I':-:'1"=." SnelFaktuur SuperKaart wij zijn erg blij dat de consumentenbond de MSX standaard als de beste keus voor thuis heeft gekozen! Vooral omdat er nu de MSX-DOS2 verkrijgbaar is, deze nieuwe versie geeft MSX dezelfde mogelijkheden als de PC. Dit maakt de keuze voor de kleine zelfstandige wel erg gemakkelijk! SPARROWSOFTHEEFT HET! ~ samen meItH § H ~ de BASIC ~~~~;~;;;;~ Verkrijgba~~:~~; iederee~; ; ! f 15,- krijgt u deze toegestuurd, u dient de oude SCh'ijf wel.> te sturen en de herkomst van deze te vermelden!!! 1.... .," - Ud"'C is zonder enige twijfel een van de meest uitgebreide en gebruikersvriendelyke BASICS, het enige nade tot nu toe de snelheid. Met de MSX-basic kun supercompiler is dit nu voorgoed verleden tyd! Programmeren achinetaalsnelheid ligt nu binnen ieders bereik, zien is geloven!!! MSX BASIC KUN disk f99.90 talen kunnen ook afzonderlijk besteld dan f124,90!!! spreuk luidt, kennis is macht, tegenwoordig is dat al niet veel anders. Wie meer weet over informatica van computers heeft een streepje voor in onze maatschappij! MSX gebruikers hoeven nu wat deze ke'nnlislF;:;:; Ih,.. trpfl niet meer achter te blijven, want nu is er het Hl- SOFT MULTI LANGUAGE PACK! Dit pakket bevat maar li er talen, PASCAL, COBOL, C++(compiler) en een ontwikkelingspakket met ASSEMBLER, EDITOR en MONITOR. H wordt geleverd met 1200 paginas documentatie!!! Hl- SOFT MULTI LANGUAGE PACK 4 disks e NE.OS MS-10X muis die ook als joystick gebruikt nu voor slechts f 119,90 (met cheese 1) waar andere systemen het met maar onbetwiste winnaar uit de bus!!! Met zyn maar liefst 125 DUIZEND kleuren, en meer dan een MILJARD FONTS e andere extras, zoals FILE SUPERIMPOSING, is MSX-2- PALET voor de concurrentie een UNBEAT LLENGE!!! MSX- 2- PALET disk f89,90 met MSX muis en CHEESE! f169,90 nieuws!!! Het is nu ook m met een tapestreamer te Met de MSX-DOS2 heeft de MSX een staatsgreep uitgevoerd in computerland. Deze DOS die compatibel is me MS- DOS2.11 daarnaast ook nog eens vol zit met allerlei UNIX features en als top off the bill, een harddisk interfac gebruikt die alleen gebruikt wordt voor systemem vanaf f20.000,-,en met CD- ROM kan werken!!! Alleen de prys i LOW! MSX-2DOS f259,90 met HD interface f475,- met HD-interface en 20MB harddisk f1449,90 hebben niet alleen de nieuwste en hottest items, onze .".' zijn ook vernieuwend laag, vergelykt u de professionele spreadsheet van f499,- voor 59,90 # SONY GRAFMASTER 49,90#PRINTLA,B(VOOR ) 59,90 #MUSICSTUDIO G7 59,90#AU BABA 39,90 MOUSER 39,90# 4K DATACARTRIDGE 69,90 megarom heet NINJA KUN EN KOST SLECHTS 89,90# KONAMI MONKEY AKADEMIE 49,90