Germeçtepe Baraj Gölü'nde (Kastamonu-TÜRKİYE)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi/ Journal of the Institute of Natural & Applied Sciences 23 (3): 216-225, 2018 Geliş Tarihi: 18.09.2018 Araştırma Makalesi / Research Article Kabul Tarihi: 26.10.2018 Germeçtepe Baraj Gölü’nde (Kastamonu-TÜRKİYE) Yayılış Gösteren Balık Türleri Mahmut Elp1,*, Souad A. S. Adem2, Khaled M. İ. Muftah2, Abdelsalam M. Fılogh2 1 Kastamonu Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, 37150 Kuzeykent Kampüsü Kastamonu, TÜRKİYE 2 Kastamonu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 37150 Kuzeykent Kampüsü Kastamonu, TÜRKİYE *Sorumlu yazar e-posta: [email protected] Öz: Bu çalışmanın amacı Kastamonu ili sınırları içerisinde bulunan Germeçtepe Baraj Gölü’nde yayılış gösteren balık biyoçeşitliliğinin belirlenmesidir. Sulama amaçlı inşa edilen ve 1986 yılında hizmete açılan Germeçtepe Baraj Gölü Kastamonu ili sınırları içerisinde yer almakta olup Daday Çayını besleyen Şadibey Deresi üzerinde kurulmuştur. Daday Çayı Kızılırmak Havzası’nın içerisinde yer almaktadır. Germeçtepe Baraj Gölü günümüzde sulamanın yanında su ürünleri yetiştiriciliği ve sportif balıkçılık amacı ile kullanılmaktadır. Çalışma kapsamında toplanan örnekler %4 lük formaldehit çözeltisine alınarak fikse edilmiştir. Bir süre sonra alkol serisinden geçirilen örnekler uzun süreli muhafazası için %70 lik etil alkole alınmıştır. Fikse edilen örneklerin taksonomik karakterleri ile ilişkili ölçüm ve sayım işlemleri yapılarak, çeşitli indisler hesaplanmıştır. Yapılan ölçüm, sayım ve hesaplamalar sonucu Germeçtepe Baraj Gölü’nde Capoeta baliki, Squalius pursakensis, Alburnus chalcoides, Cyrinus carpio, Perca fluviatilis ve Oncorhynchus mykiss türlerinin ortamda yayılış gösterdiği belirlenmiştir. Ayrıca Squalius pursakensis ile Alburnus chalcoides türlerinin melezlerinin varlığı da tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Balık taksonomisi, Balık sistematiği, Kastamonu su kaynakları Fish Species of Germeçtepe Dam Lake (Kastamonu, Turkey) Abstract: Aim of this study was to determine the biodiversity of Germeçtepe Dam Lake locater on Kastamonu Province. Germeçtepe Dam Lake constructed for irrigation in 1986 built on Şadibey Stream. Şadibey Stream is a branch of Daday Stream. Daday Stream is located on Kızılırmak River Basin. Germeçtepe Dam Lake is used for aquaculture and sportive fishing beside irrigation now days. Collected fish samples were preserved in 4 % formaldehyde. A few days later samples stored in 70% ethanol. Taxonomic measurements were made with dial caliper and recorded to 0.1 mm. All measurements were made point to point. Depend on the measurement, counting and calculations, Capoeta baliki, Squalius pursakensis, Alburnus chalcoides, Cyrinus carpio, Perca fluviatilis and Oncorhynchus mykiss species have been determined to be distributed in the Germeçtepe Dam Lake. In addition, hybrids of Squalius pursakensis and Alburnus chalcoides has also been identified. Key words: Kastamonu water sources, Fish taxonomy, Fish systematics Giriş omurgalıların %60 ını tek başına balıklar oluşturmaktadır. Dünya üzerinde günümüze kadar Balıkların yaşam alanlarına bildirilmiş 60.000 civarında omurgalı bakıldığında derin okyanus çukurlarından canlı türü bulunmaktadır. Bunlardan bir yüksek dağ göllerine, tuzlu su kısmı sinonim, bir kısmı da yanlış kaynaklarından tatlısulara, oldukça asidik tanımlanmış türlerdir. Geçerli türlerin karakterli göllerden bazik karakterli sayısının 50.000 civarında olduğu tahmin olanlara, mağaralardan UV değerinin edilmektedir. Balıklar ile ilgili de birçok yüksek olduğu parlak güneşin etkili bildiriş bulunmakta olup toplam bildirilen olduğu fotik bölgelere kadar çok çeşitli tür sayısı 59.000 in üzerindedir. Sinonim ortamlarda yayılış gösterirler. Bu tür ve yanlış tanımlamalar elemine çeşitliliği dünyada suyun ancak %1 edildiğinde yaklaşık 35.000 geçerli balık kadarını barındıran içsu kaynaklarında da türü bulunmaktadır (Anonim, 2018a). Bu belirgin olarak görülür (Demir, 2009). rakamlar da göstermektedir ki tüm Tür çeşitliliğinin zengin olduğu bölgelerden biri de ülkemiz olan Anadolu Germeçtepe Baraj Gölü’nde (Kastamonu-TÜRKİYE) Yayılış Gösteren Balık Türleri coğrafyasıdır. Anadolu zoocoğrafik Kastamonu’da balık türleri ve açıdan önemli bir geçiş noktası balıkçılık su ürünlerinin tamamına niteliğindedir. Doğu ve güney- yakınını oluşturmaktadır. Bazı yıllar doğumuzda Hint Okyanusu ile bağlantılı avcılığına izin verilen kum midyesi Basra Körfezi ve Kızıldeniz, dışında diğer su ürünlerinin üretimi güneyimizde Akdeniz, kuzeyimizde yapılmamaktadır. Bu nedenle bölgede Karadeniz ve Kafkaslar, Batımızda ekonomik değere sahip su ürünleri Balkanlar ve Avrupa, Anadolu tür üretimi balık üzerine kurulmuştur çeşitliliği üzerinde zengin gen havuzu (Saylar, 2001). oluşumuna katkı sunmuştur (Demirsoy, Germeçtepe Barajı Gökırmağı 2007; Şekercioğlu ve ark., 2011). Komşu besleyen Daday Çayı'nın Şadibey Deresi coğrafyaların etkisinin yanında üzerinde kurulmuştur. Germeç Tepesi'nin Anadolu’nun kendine has coğrafik özellik güneyinde yer almaktadır. Bu sebeple ve iklim yapısı da tür çeşitliliğimizi baraja Germeçtepe adı verilmiştir. 1986 artırmıştır. Nitekim ülkemiz iç sularında yılında işletmeye açılmış olan Kaya 360 ın üzerinde tür bulunmaktadır ve Dolgu tipindeki barajın kuruluş amacı bunlardan 100 den fazlası ülkemiz için sulamadır. Barajın yağış alanı 89,5 km2 endemiktir (Kuru ve ark., 2014; Çiçek ve olup, yıllık ortalama su miktarı 13,8 ark., 2015). Bu endemizim bazen hm3/yıl dır. Barajın toplam göl hacmi ise öylesine daralmaktadır ki sadece birkaç 7,3 hm3' tur. Germeçtepe barajının sulama km2 lik alana sıkışabilmektedir. Bu da kapasitesi 540 hektar olup, en derin yeri Anadolu coğrafyası ve ikliminin 41,7 (Anonim 2012) dir. Bu baraj Gölkoy değişkenliğinden kaynaklanmaktadır. ovası ve civarını sulamakladır (İbret, Türkiye, yaklaşık 10.000 km2’lik bir alan 1998). kaplayan akarsuları ve gölleriyle Tarımsal faaliyetler için biyolojik çeşitlilik açısından önemli iç su kullanılmakta olan Germeçtepe Baraj ekosistemlerine sahiptir. Türkiye’de 26 Gölü’nde biyoçeşitlilik açısından nehir havzasını içeren 7 drenaj havzası herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu vardır. Yıllık ortalama yağış seviyesi çalışmanın amacı Germeçtepe Baraj yaklaşık 640 mm’dir ve bu miktarın Gölü’nde yayılış gösteren mevcut balık yaklaşık üçte biri su rezervlerine ulaşarak tür çeşitliliğinin durumunun belirlenerek sulak alanların varlığını sürdürmesini geleceğe yönelik perspektif sağlamaktadır (Anonim, 2008). oluşturulmasıdır. Kastamonu ili Batı Karadeniz bölgesinde yer alır. Yüzölçümü 13.108 Materyal ve Yöntem km²dir. İlin büyük bölümü kırıklı arazi yapısına sahip olup ormanlar ile kaplıdır. Bu çalışma Kastamonu merkeze İlin kuzeyinde Karadeniz’e paralel olarak bağlı bölge içinde yer alan Germeçtepe İsfendiyar (Küre) Dağları, güneyinde ise Baraj Gölü’nde yapılmıştır. Çalışma alanı yine doğu-batı uzantılı Ilgaz dağları yer yaklaşık 54 hektar yüzey alanına sahiptir. alır. İldeki akarsuların başlıcaları Mevsimsel olarak 20 m yi bulan derinlik Gökırmak, Devrez, Filyos, İnebolu, değişimleri yaşanmaktadır. Aydos ve Devrekani Çayları ile bunları Çalışmanın amacı balık türlerinin besleyen kollarıdır. İlde çok sayıda baraj belirlenmesi olup, bu kapsamda örnekler gölü, gölet ve koruma alanları mevcuttur. toplanırken fanyalı ağlar ve elektroşok Kastamonu ilinin %0.66’sı çeşitli cihazı kullanılmıştır. Elde edilen örnekler statülerde korunmaktadır. (Saylar, 2001; %10 luk formole alınarak laboratuvara Şen ve Erkan Buğday, 2015). getirilmiştir. Örnekler %10 luk formol 217 Cilt/Volume: 23, Sayı/Issue: 3. 2018 Elp ve ark. içerisinde bir hafta bekletildikten sonra Bu genuslar birer tür ile temsil alkol serisinden geçirilerek %70 lik etil edilmektedirler. Genuslara ait türler alkolde fikse edilmişlerdir. Fiksasyon Alburnus chalcoides, Capoeta baliki, süreci tamamlanan örnekler incelemeye Cyprinus carpio, Squalius cf. pursakensis alınarak fotoğrafları çekilip metrik ve dir. Ayrıca ortamda yayılış gösteren meristik ölçüm ve sayımları Alburnus chalcoides X Squalius cf. gerçekleştirilmiştir. Ölçümler noktadan pursakensis türlerinin melez bireylerinin noktaya dijital kumpas kullanılarak varlığı da belirlenmiştir. Türlerin yapılmıştır. Elde edilen veriler önce bir morfolojik yapısı Şekil 1-5 deki gibidir. forma işlenmiş, sonrasında da dijital Salmonidae familyasına ait ortama aktarılarak istatistiki değerler örneklerin kuyruk yüzgeçleri homoserk hesaplanmıştır. yapıdadır ve gözler vücudun her iki Familya, Genusların tayininde tarafına simetrik olarak yerleşmiştir. Geldiay ve Balık (2002) temel kaynak Dorsal yüzgeç önünde dikensi yapılar olarak kullanılmıştır. Türlerin tayininde yoktur. Ventral yüzgeçler pektoral ise genusa özgü çeşitli kaynaklar yüzgeçlerin gerisindedir. Dorsal yüzgeç kullanılmıştır. Türlerin sinonimleri ile kuyruk yüzgeci arasına yerleşmiş bir verilirken IUCN ve FISBASE kayıtları adet yağ yüzgeci vardır. Ağız kenarında temel alınmıştır (Anomim, 2018a, b, c). bıyık yoktur. Salmonidae familyasına ait bireyler bu karakterleri taşımaktadır. Bulgular Salmonidae familyası da Oncorhynchus mykiss türü ile temsil edilmektedir. Türün Germeçtepe Baraj Gölünde morfolojik yapısı Şekil 6 deki gibidir. yapılan çalışma sonucu elde edilen Percidae familyasına ait örneklerin örneklerin Cyprinidae, Percidae, kuyruk yüzgeçleri homoserk yapıdadır ve Salmonidae familyalarına ait oldukları gözler vücudun her iki tarafına simetrik görülmüştür. olarak yerleşmiştir. Ventral yüzgeçler Cyprinidae familyasına ait pektoral yüzgeçlerin gerisindedir ve örneklerin kuyruk yüzgeçleri homoserk yumuşak ışınlıdır.