Fərhad Cavadi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Fərhad Cavadi TARİXİN KÜSÜFLƏRİ 12- ci məqalə Azərbaycan və Türk Dünyası Toponimlərinin kök Araşdırması 111 Toponimin Ad Mənşəyi və Etimologiası TARĠXĠN KÜSÜFLƏRĠ 12- ci məqalə Azərbaycan və Türk Dünyası Toponimlərinin kök Araşdırması 111 Toponimin Ad MənĢəyi və Etimologiası Əski Tarixdə adları gedən : ġatir-araqa , ġatiru ,ġattera bölgə adları ,ġamĢi Adad dövrü qeyd olunan Satiriyalıya və Mnnuki-Ninuanın məktubunda qeyd olunan Satarnu toponimləri ,qədim tarixdə BuĢtu ölkəsinin ġatir-araqani vilayəti ,ġatiru ölkə adı ,Manna ölkəsində yerləĢmiĢ ġattuaria qala adı Əfqanistan`ın ġadıqala toponimi Quzey Azərbaycanın Cəlilabad r. ġatırlı , Sadatlı / Bərdə r. ġatırlı /Masallı r. ġatıroba / Salyan r. ġatırovka / Ağcabədi r. Sadmanbəyli , ġotlanlı / Ağstafa r. Sadıqlı / AğdaĢ r. Sadavat / Qusar r. Sudur / Quba r. ġuduq / Qobustan r. Sədəflı / Tovuz r. Çataq / Siyəzən r. Sədan / Qax r. ġotavar / Goranboy r. və Beyləqan r. ġadılı kəndləri /Zəngilan r. ġatariz / Naxçıvan M.R.Sədərək r. / ġahbuz r. ġada /Saatlı rayon adı / Gedəbəy r. Çadırdərə çayı (hidronim) / Cəlilabad r. Satıhli dağ (oronim) /15-ci əsrdən Tarixlərdə adı gedən Çuxur Sə`d əyaləti . Çaxırlı (Cəbrayıl r.,ĠmiĢli r., Masallı r.,Göyçay r., Göyçə mahalı) , Çayırlı(Göyçay r.),Çəyirli (Göyçay r.) , Cəyirli (Göyçay r.) Güney Azərbaycanın Saətlu Bivəle(Urmiya) ,Saətlu Dağ(Urmiya),Saətlu Lulfa(Urmiya), Saətlu Mənzil(Urmiya),Saətlu Bəylər(Urmiya) ,Zədəlı(Urmiya),Sətıq(Zəncan),Səadətlu (Mərağə),Sədıl(Çaldıran),Səidabad(Xoy,Nəmin, Bostanabad,Mərağə,Mahabad,PiranĢəhr,Ərdəbil ) ,Sadıqlu(Zəncan,Ərdəbil),Sədəqiyan(Səlmas), Yekan Sədi (Mərənd),Satıllu(AzərĢəhr),Sati (Əhər) ,Sədibeyg(Üskü),ġadabad (Bostanabad) ,Sədaqə(Urmiyə) ,Sədir(Xoy),Sədiq(Urmiyə) ,Sədi (Bostanabad) ,ġedi(Maku),ġot(Maku) ,ġotlu(PoldəĢt), ġadlu (Maku) , ġatır Qonbədi (MeĢkin) ,ġatır(Maku), Çetab Ağakərim (Miyanə),Çetab Hüseynxan (Miyanə),SatılmıĢ Məhəmmədlu(Miyandoab),Setən(xudafərin),Sot ut (Əhər) ,Sotun-rəĢ (Səlmas) ,Suti(Miyanə), Qəreyni(=Siyəh ÇeĢmə) Ġran`ın müxtəlif bölgələrində yerləĢən Sadat ,Sadat məhəllə,Sadiyan,Sədə,Səde həmzəlu,Səde lencan,Sətlu,Sədiç, Sətılsər, Səadətabad, Sətir,Sədabad,Sədi,Səidabad, ġadab,ġadan, ġadeb, ġadkam,ġadqan,ġadmehr ,ġadiyan ,ġadiĢe,ġadigur,ġahtut,ġahdan, ġitur, Sadıqabad,Sədrabad, Sədra ,Sədbar kəndləri , Ermənistan ərazisində yerləĢən ġidli kəndi Türkiyənin Antalya Ģəhərinin Serik ilçesində yerləĢən ġatırlı köyü ,GümüĢhane, Artvin, Rize ,Trabzon ,Kastamonu , Ġsparta ,Ordu , Antalya , Sivas , NevĢehir , KırĢehir , Malatya , Kayseri Ģəhərlərinin ilçelerində , köylərində yerləĢən və yaĢamaqda olan ġatırlı obalarının Ad mənşəyi və Etimologiyası Ġrak`da yaĢayan ġatıri ,Türkiyədə yaĢayan ġadırlı və Türkiyənin Varto bölgəsində ġahdəli eli`nin , Əfqanıstan`da yaĢayan ġadı,ġadı Xıl , Sadatlı tayfaları və Ġranda yaĢayan ġadlı, ġatıranlu,ġidan, Satuli,sad,Sadat, Sathi,Çati,Çetai,Çətir adlı tayfaların ,ad mənĢəyi və kök araĢdırması Yazar : Fərhad Cavadi Yekan Sədi (Abdulla oğlu) / Güney Azərbaycan / Urmiya / 18 – Dekabr 2014 Şat , Şot , Şad , Şid , Şit , Şut , Sat , Sot , Sut , Sit , Sad , Səd tərkibli oba və toponimlərdən: Azərbaycan,Türkiyə və İran ərazisində yerləşən Şatırlı oba və kəndlərinin ad etimologiyası Cəlilabad r. , Bərdə r. və Antalya Ģəhərinin ġatırlı kəndləri : Azərbaycanın Cəlilabad və Bərdə rayonlarında yerləĢmiĢ kəndlərindən birisi ġATIRLI kəndidir.Azərbaycan respoblikası vikipediasının yazdığına görə ġatırlı , Azərbaycan Respublikasının Cəlilabad rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Şatırlı (Cəlilabad) Vikipediya, açıq ensiklopediya Cəlilabad rayonu ŞATIRLI Xəritə İnzibati İdarə Ölkə Azərbaycan Rayon Cəlilabad rayonu ġatırlı — Azərbaycan Respublikasının Cəlilabad rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Coğrafiyası və iqlimi Cəlilabad rayonunun ġatırlı kəndi Ləkin izibati ərazi dayirəsinə daxildir. Cəlilabaddan təxminən bura 1 saatliq yoldur. MeĢənin ətəyində yerləĢən kənd dağların əhatəsidindədir. ġatırlı 2013- cü ildən inzibati ərazi nümayəndəliyidir. Kənd ərazisindən iki çay keçərək Bulqar çayına tökülür. MəĢədə coxlu bulaqlar var (Razbulaq, Çinarbulaq, Damcibulaq, Lehməlibulaq, Doqquzbulaq Canahbulaq və s). Bu bulaqlar kəndin suya olan ehtiyacını tam ödəyir. İqtisadiyyatı Kənd əhalisi əsasən maldarlıqla və əkinçiliklə məsğuldur.Kənddə təbii qaz yoxdur,insanlar yanacag ehtiyatini meĢə vasitəsi ilə odəyirlər . ġatırlı adlı kənd ,birisi də Azərbaycanın Bərdə rayonunda yerləĢibdir. Location Information Name: Şatırlı Latitude: N 40° 24' 7" Longitude: E 47° 2' 25" Country: Bǝrdǝ, Azerbaijan (AZ) Population: NA Şatırlı, Bǝrdǝ - Azerbaijan (AZ) Şatır sözü ya adı ilə tərkibləşən Azərbaycanın digər bir kəndinin adı ,Masallı rayonunda yerləşmiş "Şatıroba" kəndidir. Bu kəndin haqqında Gülnarə Kərimova ,Türkoba adı altında yazdığı məqaləsində (- See more at: http://axar.az/news/17317#ad-image-0) belə məlumat verir : Kəndin adı : Şatıroba Əhalisi : 1802 nəfər Ərazisi : 348 ha Coğrafi mövqeyi : Kənd Türkoba ərazisinin şərqində Lənkaran rayonunun Qunbaşı kəndi ilə sərhəddir. Kəndin əsas məşğuliyyəti : Kənd əhalisi əsasən kənd təsərrüfatı ilə məşğul olur Həmsərhəd olduğu kəndlər : Şatıroba kəndi şərqdən Lənkaran rayonunun Qumbaşı kəndi, qərbdən və cənubdan Türkoba kəndi, şimaldan Qəzvinoba kəndi ilə həmsərhəddir. Yerləşdirilib: 21.12.2012 | Baxılıb: 141 | az.wikipedia.org/wiki/ saytında və yaxud Azərbaycan Vikipediya, açıq ensiklopediya saytında "ġadlı" eli və tayfası haqqında bəzi tarixçilərə və tarixi mənbələrə istinad edərək maraqlı tarixi məlumatlar verilir. Məqalənin "Anadoludakı ġadili elinin tarixçəsi" adlı 3-cü bölümündə belə qeyd olunub: ġadılı kəndləri bugün Anadoluda olanları aĢağı yuxarı bunlardır: Tuncəli-Malazgirtdə Muhundu, Canik, Kırzi, Dırban, Hivədan, Ġsnis kəndləri, Ərzincan-Ilıç’ta Kırzi köyü Tərcan’da KəĢan komu,Sivas-Kangal’da Yəllicə köyü,Varto bölgəsində ġahdəli adıyla tanınan bir elin ġadılı kökənindən olduğu və Ələvi inancında bulunduğu bölgə tarihində anlatılmaktadır. Əlazığ,Tuncəli,Bingöl və Diyarbakır bölgələrində isə Kubathan, Okçiyan, Kimsoran, Cunan, Zimtək oymaqları və doğrudan doğruya ġadılı adını taĢıyan bir oymak vardır. "Avşar Obası" adlı saytda , Avşar köyləri sırasında Türkiyə ərazisində bir xeyli "Şatırlı" adlı oba ,müxtəlif şəhərlərin ilçələrindəki köylərdə yerləşmişlər ki onları belə ad aparmaq olar : ġEHĠR ĠLÇESĠ KÖYÜ OBASI GümüĢhane Merkez Merkez+ Sungurlu,ġatırlı Artvin " " ġatırlı Rize " " Köroğlu, ġatırlı Trabzon Çaykara " ġatırlı Trabzon Sürmene " ġatırlı,Küçükalioğulları GümüĢhane ġiran Tepedam ġadili , ġatırlı Kastamonu Ġnebolu Soğukpınar ġatırlı Ġsparta ġarki Karaağaç Merkez+ ġatırlı Rize Fındıklı Çağlayan ġatırlı Artvin Hopa Güvercinli+ ġatırlı Artvin Merkez Erenler+ ġatırlı Rize Pazar Topluca ġatırlı Rize " YemiĢli ġatırlı Ordu Merkez Öceli ġatırlı Antalya Serik ġatırlı ġatırlı GümüĢhane Merkez Arslanca ġatırlı Sivas Gürün Kayalar ġatırlı NevĢehir Merkez Kaymaklı ġatırlı KırĢehir Mucur Merkez Solaklı,ġatırlı,Bekdil Malatya Hekimhan Aksütlü ġatırlı(Drejan`a bağlı) Malatya " KoĢar ġatırlı(Drejan`a bağlı) Malatya " Çimenlik ġatırlı(Drejan`a bağlı) Malatya " Dikili ġatırlı(Drejan`a bağlı) Malatya " Dikenli ġatırlı(Drejan`a bağlı) Malatya " Karslılar ġatırlı(Drejan`a bağlı) Malatya Yazıhan Akyazı ġatırlı , Demircili Malatya " Boztepe(KaraĢatır) ġatırlı Malatya " KömüĢhan ġatırlı Sivas ġarkıĢla Sivrialan ġatırlı Kayseri Yahyalı Çubuklu ġatırlar,Dadallar, Sofular, Köseler C Users\Azerbaycan\Downloads\Avşar Köyleri Bir Şehir:\ Seçiniz.htm Bu coğrafi məlumatlara baxarkən,"ġatırlı" adlı etnotoponimlərin Türk ərazilərində,o sıradan Azərbaycanda,Ġranda və Türkiyyədə geniĢ səviyyədə yayılmasının Ģahidi oluruq. ġatır etnos adı ilə toponimlər Güney Azərbaycanda və həmçinin Ġran`ın müxtəlif bölgələrində də görünməkdədir və xeyli toponimlər bu etnos ilə ilgili mövcudur.Hətta bəzilərinə görə (aĢağıda verilən sayt ünvanında göründüyü kimi) ġahsevənlərin Quzey Azərbaycan ərazisində yaĢadıqları obalar bölgələr üzrə ad-ad göstərməkdə,ġahsevənlər və onlara birləĢən baĢqa səlcuq tayfa birləĢmələri içində "ġatır" tayfasından və ġatırlı kəndindən də, ad aparılır və qeyd edirlər ki :" Ġndi Azərbaycanda ġahsevənlər və onlara birləĢən baĢqa Səlcuqlar öz tayfa adlarını bir çox kəndlərin adına vermiĢlər.Bu kəndlərin sakinləri arasında Ģübhəsiz ki,onların çoxlu nəsilləri var. Bu kəndlər aĢağıdakı qəzalarda yerləĢmiĢdir: .... Lənkəran qəzasında – Gül Qasımlı, Əli Qasımlı, Məhəmməd Qasımlı, Qara Qasımlı, Poladlı, Xəlfələr, Xəlfəqanlı, Xəlfə Xoca, Xəlfə Yusifli, Milli, Qədirli, Əhmədli, Yeddioymaq, Çaxırlı, Ġnallı, Təklə- ġatırlı, Təklə (2), Təklə-keĢ, Təklə dərəsi (2), Xol-Təklə (2) Sarvan86 05.05.2013, 19:20 Şahsevənlər (http://www.facebook.com/photo.php?fbid=122895674572129&set=a.1198 89441539419.1073741828.119498441578519&type=1&theater) Güney Azərbaycanda və eyni halda Ġran ərazisində toponimlərlə bağlı və o sıradan "Sad","Sat","ġad","ġat","Satır","ġatır","ġatırlı"adı ilə ilgili əsas problem,Toponim adlarının Fars dili əsasında yazıya alınması və bu adları öz həqiqi don və geyimindən çıxardıb,namərbut və anlamca fərqli bir formalara salınmasıdır.Ġran ərazisindəki toponimlər və o sıradan Güney Azərbaycan toponimlərinin siyasi anti-Türk məqsədlər əsasında ,səsləĢmə baxımından oxĢar fars sözlərinə yansıdıb uydurmuĢlar və əsil Türk mənĢəli toponimlərə uyarsız,yaraĢıqsız və eybəcər,həqiqətdən uzaq adlar və anlamlar bəxĢ ediblər.Güney Azərbaycanda Türk mənĢəli toponim adlarını gözlüyən ən böyük təhlikə ,onları oxĢar- fonetikli Fars –Ərəb sözlərinə çevirmə və həmçinin onları farscaya (düzgün ya səhv olaraq) tərcümə etməsi dir.Bu cəhətdən Güney Azərbaycanda