Edvard Hoem Slåttekar blir teater Gjertrud Jynge Kunsten å falle

Kirsebærhagen­­ Russisk adel på overtid Tolvskillings-­ operaen Suksess på slump LEAR Aldring og autoritetsfall Bestialitetens historie Jens Bjørneboe 100 år

REPERTOARMAGASIN Vår 2020 Wedekinds dramatiske ungdomstragedie Vårløysing i frodig versjon på Scene 2 BAKTEPPET

REPERTOARMAGASIN VÅR 2020

ANSVARLEG UTGJEVAR DET NORSKE TEATRET, ERIK ULFSBY REDAKTØR IDA MICHAELSEN I REDAKSJONEN ÅSNE DAHL TORP, ERLEND TÅRNESVIK DREIÅS, INGRID WEME NILSEN REDAKSJONSADRESSE DET NORSKE TEATRET, KRISTIAN IVS GATE 8, 0164 OSLO

PRODUKSJON 07 MEDIA OPPLAG 10 000 FRAMSIDEFOTO EIRIK MALMO

SPONSORAR

BILLETTBESTILLING DETNORSKETEATRET.NO ELLER TLF. 22 42 43 44 OPNINGSTIDER BILLETT-TELEFON: MÅNDAG: 08 – 17 TYSDAG - FREDAG: 08 – 19 12 MELD DEG LAURDAG: 11 – 17 SØNDAG: 2 TIMAR FØR FØRSTE PÅ NYHEITS- FRAMSYNING BREVET VÅRT OPNINGSTIDER BILLETTLUKA: MÅNDAG KL. 08 – 17 INNHALD VÅR 2020 OG FÅ GODE TYSDAG – FREDAG: KL. 08 – 19.30 LAURDAG: KL 11 – 17.30 4 KUNSTEN Å FALLE 22 EIT LIVSPROSJEKT TILBOD SØNDAG: 2 TIMAR FØR FØRSTE FRAMSYNING Gjertrud Jynge om man- Edvard Hoem om korleis glande ungdomsopprør, Slåttekar i himmelen GI EI TEATERGÅVE tryggleiken på scenen og livet pressa seg fram. KJØP GÅVEKORT PÅ DETNORSKE- som skodespelar. TEATRET.NO ELLER I BILLETTLUKA. 25 HEIDI GJERMUNDSEN FÅ TEATERINFO 9 EILI HARBOE BROCH MELD DEG PÅ NYHEITSBREVET Aktuell som Anja i Aktuell som Serianna i 36 BARNDOM, UNGDOM, VÅRT! DETNORSKETEATRET.NO Kirsebærhagen­ ­Slåttekar i himmelen. BRECHT Ina Svenningdal om arbeidet PARKERING 10 Å KJØPE SEG FRI 26 FORTVILINGA OVER Å for å bli skodespelar. SENTRUM P-HUS, INNKØYRING Russland på Tsjekhovs tid FORLATE EIT LAND VED MUNCHS GATE OG 38 WERTHER HAMMERSBORGTUNNELLEN Om den norske utvandringa (RING 1). 12 VILLANDAS FOTOGRAF til Amerika. Marie Blokhus om livet Pernille Sandberg pregar det og det å velje døden. PARKERING FOR estetiske uttrykket på Scene 3 29 HÅKON RAMSTAD FUNKSJONSHEMMA Aktuell i tittelrolla i LEAR 40 RÅTT OG UFILTRERT VIS-À-VIS NASJONALGALLERIET I 14 VÅRLØYSING Oddgeir Thune om UNIVERSITETSGATA. Karakterpresentasjon frå 30 ÆTTESTUPET Bestialitetens­ historie. Wedekinds ungdomstragedie Sissel Gran med refleksjonar om å bli eldre. 42 VELFERDAS PARADOKS FØLG OSS 16 SKAM PÅ 1890-TALSK Om moderne slaveri. Miriam Prestøy Lie meiner 33 ANE DAHL TORP vi framleis må vere på vakt Aktuell som Goneril i LEAR. 44 TEATER FOR BARN mot skamma. Om tilbodet for dei 34 SUKSESS PÅ SLUMP aller minste FACEBOOK.COM/ 18 SLÅTTEKAR OG Tolvskillingsoperaen blei til DETNORSKETEATRET KAMPHANE som ei rekke av vilkårlege 46 REPERTOAROVERSYN TWITTER: @DETNORSKETEATRE INSTAGRAM: DETNORSKETEATRET Jon Bleiklie Devik skal gi hendingar. 54 SKODESPELAROVERSYN liv til Knut Nesje, Edvard Hoems oldefar.

2 || VÅR 2020 || LEIAR 20-TALET ER HER it nytt tiår vi kan fylle med nye straumdrag, nye tendensar og nye uttrykk som vil prege ettertidas omtale av perioden. Vi er kanskje mange som synest at det er visse trekk ved tidsånda som ikkje gir grunn til optimisme. Men det er også viktig å minne om at ikkje alt er dystert. Det er faktisk også slik at samfunnet går Evidare, utviklar seg og at dei aller fleste får det betre og har det betre. Det er framsteg på dei fleste område. Dette bør vi også løfte fram, snakke om, debattere og anerkjenne. Språk skaper verkelegheiter. Seier vi noko ofte nok, risikerer vi at det blir ei felles oppfatning.

På repertoaret i vår står klassikarar i ny drakt. Vi opnar med Vårløysing av Wedekind, eit stykke som tar for seg utfordringar som ungdom framleis møter. Nokre utfordingar er meir velkjende her heime, andre kanskje i samfunn og miljø som eksisterer parallelt med vårt. I Tsjekhovs Kirsebærhagen møter vi godseigarfamilien som med resignasjon og tiltaksløyse møter dei store samfunnsomveltingane. Dei tviheld på det som har vore, og lukkar auga for dei nye strukturane­ som pressar seg fram. Ein annan klassikar som kjem til våren er Kurt Weill og Bertolt Brechts slitesterke Tolvskillings­operaen. Tolvskillingsoperaen stiller grunnleggande spørsmål ved objektiviteten til myndigheitene, kritiserer kapitalismen og hierarkiet i samfunnet. Ikkje uviktig samstundes som Det Norske Teatret har tatt større risiko og å sjå på i dag heller. Lear er det aldrande statsoverhovudet som produsert meir enn nokosinne. Publikum strøymer til, og vi skal ønskjer å trekke seg tilbake. Samtidig vil han halde på makta. Han arbeide hardt for å halde på den tillita vi blir vist. Vi har eit breitt er allereie redusert, sinnet hans sviktar og han bryt saman utan tilbod og det skal vere noko å finne for alle på repertoaret vårt. Vi å innsjå det. I Bestialitetens historie er det menneskets vondskap som institusjon er i utvikling og skal vere stolte av det vi får til. Vi som blir skildra. Kvifor er menneska så opptatte av å gjere tilværet er glade for at vi er synlege – både i offentlegheita og i samtalane uuthaldeleg for kvarandre, og kvifor er menneske vonde og rundt dei mange middagsborda i landet. Vi blir snakka om. Og bestialske? Jens Bjørneboes hovudverk står på repertoaret i det vi blir evaluert. På godt og på vondt. Det er viktig for oss, men året som markerer at det er 100 år sidan han blei fødd. I Villanda det er også viktig for oss å få over eit bilde som gjer at ikkje seige ser vi livet gjennom unge Hedvigs blikk. Ungdomsopprøret hennar mytar får feste grepet. Språk er makt. Orda vi nyttar og påstandar er ikkje høglydt og utagerande. Ho fotograferer kvardagen og sine som blir gjentatte, er med på å definere måten vi oppfattar eigne sinnsstemningar under stadig tjukkare lag med sminke. Det er kvarandre og samtida vår. Det kan bidra til å teikne eit bilde som ikkje vanskeleg å lese klassikarane inn i notida og dei utfordringane ikkje samsvarar med verkelegheita, eller som i beste fall teiknar vi har i dag, dei snakkar framleis til oss som samfunnsborgarar og alternative sanningar. Som at romanar ikkje er fullverdig dramatikk, medmenneske. På Hovudscenen blir Edvard Hoems Slåttekar i at barnepublikummet blir avfeia med kommersielle titlar på himmelen dramatisert. Historia han har dikta fram om oldefaren Hovudscenen, at billettinntektene våre avgjer repertoarvalet, at Knut Nesje har fenga hundre tusenar av lesarar, kanskje fordi vi mangfaldsarbeidet ikkje blir tatt på alvor og at ny norsk dramatikk kjenner ein trong til å vite meir om kva som var før oss, kor vi kjem ikkje er sentralt på repertoaret. Vi som formidlar av det skrivne frå. For dei aller minste kjem ein kjend og kjær duo tilbake på Scene ordet vil skjerpe posisjonen vår i samfunnet. Vi skal og vil peike 3. Jakob og Neikob møter nye utfordringar i form av ein ny nabo på det som er vanskeleg, men må og glede oss over det som er – og ved at Neikob oppdagar at han ikkje er som Alle andre. Marie i utvikling. Ser vi ti år tilbake, kan vi slå fast at det har skjedd Blokhus er aktuell med monologen Werther basert på Goethes utruleg mykje. Og i all hovudsak har det vore ei positiv utvikling. roman Unge Werthers lidingar og på Rommen kjem framsyninga Fleire kunstnarar er i arbeid, fleire publikummarar finn fram til Slaveliv som tar for seg det moderne slaveriet. I tillegg har vi 18 Det Norske Teatret, mangfaldet er større enn nokosinne og vi har andre titlar på repertoaret, 14 framsyningar som er med oss frå markert oss også internasjonalt. Det betyr ikkje at vi er i mål, vi skal tidlegare og 4 gjestespel frå andre teater. alltid vidare, framover og utover. 250 dyktige medarbeidarar på Det Norske Teatret er klare til å gjere det neste tiåret enda viktigare! Kva dommen over det nye tiåret vil bli, er ikkje godt å seie. Det vi derimot veit, er at det førre tiåret var viktig for Det Norske Teatret. Vi la om til repertoarspel, vi opna for framsyningar på søndagar, og vi har nærast år for år auka inntektene og publikumstalet til nye høgder. Vi har opna ein ny scene på Rommen og vi har utdanna tre Erik Ulfsby kull i Det Multinorske. Vi er blitt ein større og tryggare arbeidsplass, teatersjef

|| VÅR 2020 || 3 KUNSTEN Å FALLE Gjertrud Jynge hadde aldri eit ungdomsopprør. Og det har tatt tid å finne ut kven ho vil vere. Men no står ho støtt.

TEKST ERLEND TÅRNESVIK DREIÅS FOTO ALBERTO PALLADINO

et er ingenting som er så far- beina. Men når ein har gått på trynet nokre det ikkje til meg?» Kanskje var ikkje Gjertrud leg lenger, slår Gjertrud Jynge gonger, så veit ein korleis det er. No skal ho den typen barn ein tenkte på som skode- fast. Ho sit i ein djup stol og et altså spele i Tsjekhovs klassikar. På sett og spelartypen? eit eple. Snakkar om trygg- vis handlar den også om nokon som er på veg Eigentleg var det mora som skulle bli sko- leiken på scenen, det å møte nedover mot botnen. despelar. publikum, å stå på eit golv. – Alle har alltid sagt at mamma var eit sånt DGjertrud kjem rett frå prøvar på Kirse- OPPVEKST vanvitig talent, og det trur eg verkeleg ho var! bærhagen, som har premiere i januar. Der Barndomsheimen i Tromsø var fylt av sterke Og så var ho sjukt vakker i tillegg. Det var ho skal ho spele rolla som Ljubov Ranévskaja, personlegdommar, mange diskusjonar og som skulle bli skodespelar, det var hennar godseigar­inna som trass økonomisk ruin mykje kjærleik. Dei blei opplærte til at ein store draum. Men så skjedde ikkje det, for- festar vidare med sjampanje, russisk kaviar skulle tenke sjølv, og stå for det ein meinte. holda låg ikkje til rette. Ho møtte pappa, fekk og musikk. Som om morgondagen aldri skal Gjertrud vaks opp som veslesøster, barn mange barn. Men eg trur at omtrent på den komme. nummer tre av fire. Storesøstrene Pernille og tida ho innsåg at det ikkje var skodespelar ho Sidan ho gjekk ut frå Statens Teaterhøg- Ada var tette, med berre eitt år mellom seg, skulle bli, da låg eg i magen hennar. skole i 1993, har Gjertrud spelt roller i alle og så har ho ein veslebror. I 1986 blei den 19-årige Gjertrud intervjua scenekunstens sjangrar: komedien, musi- På tysdagar skulle alle i familien sjå av Adresseavisen på eit møte i Folkets Hus kalen, barneteater, samtidsdramatikk og fjernsynsteateret. – Etterpå fekk eg, viss eg i Trondheim. Da hadde ho ikkje framtids­ klassikaren. Mange hugsar ho frå dei greske sat musestille, lov til å sjå på at Pernille og planane klare, men vurderte å ta språkstudiar tragediane. Og samarbeidet med den ame- Ada spelte Henny Moan, frå serien Benoni og etter førebuande studiar. Fire år seinare kom rikanske stjerneregissøren Robert Wilson, Rosa, framfor spegelen på badet. ho inn på teaterhøgskolen. Da skreiv same eller Bob, som ho kallar han. Eller rolla som Gjertrud deklamerer, på Henny Moan-vis: avis at «Gjertrud kan skilte med barneopera Ales i Trilogien av Jon Fosse: «Gjertrud «Hvis jeg møter lykken noen gang, vil jeg bare i femte klasse, korpraksis, samt en revy på Jynges prestasjon lyser i mørket,» skreiv snu meg og stirre på den, så fremmed ville ungdomsskolen. Siden har hun ikke stått på meldaren frå Dagbladet. den være.» scenen.» Store monumentale roller, verdsturne, Ho fekk til og med lov til å le, viss ho ikkje Så var det likevel skodespelar ho skulle bli. Heddaprisar. lo for høgt. Og kanskje er det noko om eplet som ikkje Men når det kjem til det å stå på eit golv, så Storesøstrene gjorde meir ut av seg, og fekk fell langt frå stammen. Gjertrud trekker på har det ikkje alltid fungert optimalt for Gjer- etter kvart eit veldig ungdomsopprør. Per- skuldrene: – Mogleg det berre er min eigen trud Jynge. Det er som at ho og tyngdekrafta nille blei pønkar, droppa ut av gymnaset, var måte å lage mi eiga historie på. Men eg føler ikkje speler heilt på lag. okkupant i Oslo. Gjertrud var stikk motsett, veldig sterkt at den kjem ein annan stads frå, I barndommen var mora bekymra. Det var tilpassingsdyktig, absolutt ikkje utageran- skodespelardraumen. Det er ikkje berre frå alltid nye blåmerke og skrubbsår. Ein gong de. – Da det blei min tur, var det liksom ikkje meg sjølv. Så eg har følt eit ansvar, at eg ikkje låg Gjertrud ei veke på sjukehus. Ho skulle plass til eit opprør til. Det var ikkje meir å kan gi opp. Mamma ønskte det så veldig og henge opp ned i gymnastikkringar, men rive ned. Mi oppgåve blei å halde saman. Eg fekk ikkje sjansen. Når eg fekk sjansen, er det styrta med hovudet først, rett ned i golvet. Og trur eg har hatt ein lang veg for å finne ut eit privilegium eg må forvalte. Sånn ser eg det betre har det ikkje blitt. I framsyninga Nila kven eg er og kven eg vil vere. Kor er mine framleis. og den store reisa spelte ho med gips på den grenser? Kva står eg for? Det har eg brukt Og det betydde mykje for mora at Gjertrud eine armen, etter eit ublidt møte med golvet ganske lang tid på å finne ut av. blei skodespelar. - Mamma sat i salen på pre- på ein prøve. Gipsen var i raudt, for å matche mieren på Villanden av Henrik Ibsen, som var kostymet. Eller framsyninga Ein av oss, der EPLET OG STAMMEN debutframsyninga mi. Eg spelte Hedvig. Men ho på premieren krasja i golvet med nasen Gjertrud hugsar godt at mora sa til både den siste halvtimen sat mamma med fingrane først så det fossblødde. Men ho spelte vidare. søstera og veslebroren at dei to, dei måtte bli i øyra, og grudde seg til skotet ho visste skulle Gjertrud Jynge slit med å halde seg på skodespelarar. Og ho tenkte: «Kvifor seier ho komme.

4 || VÅR 2020 || KIRSEBÆRHAGEN AV Anton Tsjekhov PREMIERE 25. januar på Hovudscenen I ROLLENE: Gjertrud Jynge, Eili Harboe, Kjersti Dalseide, Ola G. Furuseth, Eivin Nilsen Salthe, Kyrre Hellum, Geir Kvarme, Hilde Olausson, Vetle Bergan, Julie Moe Sandø, Jon Lockert Rohde, Per Jansen Pengane er brukte opp, men festen held fram. I Kirsebærhagen får vi nok ein gong sjå Gjertrud Jynge turnere ei klassisk rolle i ein av teaterhis- torias store klassikarar.

«Det er ingenting som er så farleg lenger.»

|| VÅR 2020 || 5 Å MØTE PUBLIKUM Da Gjertrud Jynge gjekk ut frå teaterskolen, opererte ein alltid med «den fjerde vegg». Sånn var teaterspråket, som Gjertrud kallar det. Publikum var der, men ein slapp dei ikkje aktivt inn. Fiksjonen var lukka om seg sjølv. Ein skulle lage ein karakter. Og sjølv om ho som skodespelar sjølvsagt var med i rolla, med eigen kropp og stemme, var rolla noko anna enn ho sjølv. I dei seinare åra har teaterspråket endra seg. Lisbeth Bodd i Verdensteatret ønskte ikkje skodespelaren Gjertrud, ho ville ikkje ha det Gjertrud hadde gått på skole for å lære, det ho trudde ho kunne. Ho ville ha den Gjer- trud ho såg gå rundt på Grünerløkka. Eirik Stubø, som hadde regien på Sorga kler Elektra, ville også ha noko anna. Fram­ syninga var ein jazzkonsert, og skode­ spelarane skulle på ein måte starte inne på denne konserten, ta inn publikum, småprate litt før dei kom i gang. - Eg hugsar at eg spurde Eirik: «Kven er eg no? Er eg rolla eller er eg Gjertrud Jynge?» Eg trur aldri han svarte. Han tenkte sikkert at det var eit dinosaur-spørsmål som berre avslørte at eg ikkje hadde følgt med i timen. Gjertrud fekk Heddaprisen for rolla i Sorga kler Elektra. Og dei seinaste åra: Johannes Holmen Dahl. Kirsebærhagen er fjerde gongen dei arbeider saman. – Johannes arbeider med det nakne uttrykket. Det som er bak skodespelaren. Det er nokre konvensjonar Johannes våger å bryte, og så skjer det eit eller anna. «Den fjerde veggen» er borte, du har kontakt med publikum, du tek dei aktivt inn, ser dei i auga. Og det er skremmande! Du kan fort bli vippa av pinnen. Det skjer noko med deg i det aktive møtet, du hamnar ein meir utrygg stad, opplever større risiko, står ikkje like støtt. Publikum får litt meir av deg. Augneblikket blir meir present.

6 || VÅR 2020 || «Eg har tenkt ein del på Greta Thunberg, og alle angrepa ho blir

DØDSDANSEN utsett for. Eg trur fullt å måtte omstille – Det er noko livsudyk- det er provoserande seg. Det er lettare å gå til tig med heile karakte- angrep. ren, har Gjertrud kom- for mange med eit Å finne balan- me fram til. – Måten ho sen i ­spelet mellom møter den nye verkeleg- ungt menneske, ei ­karakteren og skode- heita på er livsudyktig! Jeanne d’Arc, som spelaren, er der dei driv Gjertrud Jynge og forskar no. Mellom snakkar om rolla ho no står der og krev Ljuba Ranévskaja og arbeider med. Ei rolle to Gjertrud Jynge. – Ikkje tidlegare førstedamer endring av vaksne full identifikasjon, ikkje på Det Norske Teatret menneske med ein illusjon du ber med har gitt si tolking til: deg heile tida, men eit Tordis Maurstad og makt.» eller anna spel mellom Henny Moan. Gjertrud dei to laga. starta på badet, som musestille publikum INGENTING ER FARLEG til søstrenes tolking av – Kirsebærhagen er eit nettopp Henny Moan. No skal ho sjølv gjere rikt stykke, morosame karakterar. Og så kjem rolla som Ljuba Ranévskaja til si eiga. stoffet til å bli kledd med klezmer-musikk. Ranévskaja er ei dame som er på randa. Det er sånn musikk eg får sjukt lyst til å danse Ho er frå aristokratiet, har vore vanvitig rik, og synge til. Det er hjarte, smerte, lidenskap familien hennar har hatt liveigne som har og helvete. Alt sånt som eg elskar. arbeidd på godset. Når vi møter ho, er det i ei Gjertrud Jynge drøymer ikkje om brytningstid der revolusjonen står for døra, ­spesifikke roller eller stykke lenger. Jo, ho vil liveigenskapen er avskaffa, og ho er blakk. forresten gjerne gjere meir komedie, for det Men ho evnar ikkje å ta dei grepa ho må. Ho synest ho er vanskeleg. Men elles er det spa- er handlingslamma, og håper på at løysinga nande regissørar ho har lyst til å jobbe med. skal openberre seg. At nokon i familien skal Og gode prosjekt. sende pengar så ho kan redde kirsebærhagen. – Det er ingenting som er så farleg lenger. – Ljuba er ei blanding av grenselaus, Det handlar både om livet mitt, kva eg har er- destruktiv, livat – ho vil ha det gøy, opptre, fart, alderen min. Eg er privilegert, eg har fast synge, tulle, feste. Og kanskje er det for å jobb på eit teater eg finn det meiningsfullt å fortrenge? Halde unna det som er ubehage- jobbe på. I eit ensemble med gode kollegaer. leg? Om det er ein slags dødsdans, er eg ikkje Alt dette gjer meg trygg. sikker på enno. Men det handlar også om arbeidet med Gjertrud meiner det er noko djupt men- Johannes. – Etter å ha jobba med han er det neskeleg ved Ljuba sine handlingar. Og ho lettare å stå på eit golv og å møte eit publi- kjenner seg igjen i ho, i handlingslamminga. kum. Og det er essensen i alt vi gjer. Endring og omstilling kan vere både vanske- Gjertrud Jynge hadde aldri eit ung- leg og smertefullt. Det er definitivt mogleg domsopprør, som søstrene. Vegen for å finne å omskrive den ekstreme rikdommen i ut kven ho skulle vere var kanskje litt lengre. Kirsebærhagen til vår ekstreme rikdom i vår Og ho har gått på trynet nokre gonger. Resul- privilegerte del av verda. –Eg har tenkt ein tatet er kanskje at ho no står stødigare. – Men del på Greta Thunberg, og alle angrepa ho eg vil anbefale folk å ta det der ungdomsopp- blir utsett for. Eg trur det er provoserande røret, ler ho. for mange med eit ungt menneske, ei Jeanne – Men no er eg 53, no er det greitt. No har d’Arc, som står der og krev endring av vaksne eg funne ut av ting. menneske med makt. Det kan vere smerte-

|| VÅR 2020 || 7 Bli venn av Det Norske Teatret! Visste du at Det Norske Teatret har Vennelag?

Som venn av teateret får du Vennelaget vart stifta i 1946 KONTAKT TIL STYRET gode tilbod på billettar, det med føremålet å fremje inte- Du kan kontakte styret blir arrangert medlemskveldar ressa for Det Norske Teatret. med å sende e-post til og du kan reise på tur med Vennelaget gir økonomisk denne adressa: Vennelaget for å oppleve fram- støtte til ulike prosjekt, og det vennelaget@ syningar i inn- og utland. deler årleg ut stipend til tilsette detnorsketeatret.no ved teateret.

VENNELAGET TILBYR MEDLEMMANE SINE Likar du Det Norske Teatret? • Medlemskveldar med Vennelaget har ei open Registrer deg på ­foredrag, kunstnarlege innslag Facebook-side og ei lukka detnorsketeatret.no/ og innsikt i stykke vi skal sjå. Facebook-gruppe der berre vennelaget. • Kultur- og teaterturar for å medlemmar kan bli medlem. Eller meld deg inn i billettluka oppleve teater, opera, spel og Begge sidene har adressa på teateret. Medlemskapen konsertar i inn- og utland. ­Venner av Det Norske Teatret. følgjer kalenderåret,­ og • Gode rabattar på teater­ ­kontingenten er kr 400. billettar på Det Norske Teatret.

8 || VÅR 2020 || AKTUELL EILI HARBOE SKODESPELAR

Aktuell som Anja i Kirsebærhagen

For meg handlar Kirsebærhagen om det å leve i ei brytningstid. Om å orientere seg når ein heilt har mista fotfestet. Min karakter, Anja, er ei 17 år gammal jente som har vakse opp på eit gods i Russland på byrjinga av 1900-talet. Ho har levd eit på mange måtar behageleg liv utan økonomiske bekymringar. Familien har ein rik tradisjon og eigedommen deira rommar ein vidgjeten kirsebærhage. Men no er familien tru- ga med konkurs og garden må kanskje seljast. Anja har derimot vore ein del bekymra for mor si. Godseigarinna Ljubov Ranevskaja stakk til Paris etter at broren til Anja døydde. Sidan har ho levd eit ganske utsvevande liv der borte. No er situasjonen på godset såpass alvorleg at eg, eller Anja, har blitt send for å hente mor heim så ho kan rydde opp på garden og redde familie- formuen. Det håpar i alle fall alle på godset.

Anja er ei søkande sjel, svolten på nye inntrykk. Ho er veldig fascinert av Trofimov, ein eldre stu- dent som held til på godset. Han er ein slags intellektuell revolusjonær og har tankar og ide- ar ho synest er forførande. Dei to påstår at deira forhold er noko meir enn vanleg romantisk kjær- leik, men er eit politisk prosjekt og handlar om ei sterk felles tru på ei ny tid etter revolusjonen­ dei håpar vil komme. Ho innser nok likevel ikkje heilt kva denne samfunnsom­veltinga vil ha å seie for henne, og skjønar nok ikkje­ kor avhengig ho er av familien for å overleve.

I regissør Johannes Holmen Dahl sine fram- syningar er skodespelaren og teksten i fokus i store og ganske nakne rom. Han jobbar på ein måte som krev at ein som skodespelar lyttar til teksten, motspelarane og omstenda for his- toria. Eg opplever det som eit konsentrert og godt rom å jobbe i og på mange vis ein meir empatisk inngang til stoffet. Det er utfordrande og sårbart, men eg håpar det gjer at karakterane og historia når inn hos publikum.

FORTALT TIL ÅSNE H. DAHL TORP FOTO YLVA CATODATTER FYLLINGSNES

|| VÅR 2020 || 9 KIRSEBÆRHAGEN AV Anton Tsjekhov PREMIERE 25. januar på Hovudscenen I ROLLENE: Gjertrud Jynge, Eili Harboe, Kjersti Dalseide, Ola G. Furuseth, Eivin Nilsen Salthe, Kyrre Hellum, Geir Kvarme, Hilde Olausson, Vetle Bergan, Julie Moe Sandø, Jon Lockert Rohde, Per Jansen Ein av teaterhistorias klassikarar i storformat på Hovudscenen.

Eili Harboe og Gjertrud Jynge som Anja og Ljubóv Ranévskaja. Mor og dotter som har vore litt for lenge på fest, kveld er blitt morgon, og dei ein gong dyre kleda, har sett sine beste dagar. Å KJØPE SEG FRI I Russland gjekk det ein gong an å kjøpe seg sjølv. Og det gjorde Tsjekhovs bestefar.

TEKST INGRID WEME NILSEN FOTO PERNILLE SANDBERG iveigenskapen kom til Russ- Men familien til Tsjekhov hadde altså greidd å Gajev kjem heim etter fleire års opphald i land på 1500-talet, og var ein komme seg ut av liveigenskapen på eiga hand. utlandet. Heime ventar fosterdottera Varja og berebjelke i det russiske sam- I så måte var dei kanskje heldige. Men dei var alle tenarane­ i spenning. For sjølv om gods­ funnet fram til tsar Aleksandr framleis merka som annanrangs menneske. eigaranes heimkomst ved første augekast ser II oppheva den i 1861, i håp om Dei var av bondeslekt, og det kom ein ikkje ut som ei lykkeleg hending, så er det i verkeleg- å unngå ein blodig revolusjon. frå med det første. Tsjekhov skulle heile livet heita eit problem av gigantiske proporsjonar LDessverre for tsarfamilien var det allereie for komme til å kjempe mot audmjuking, un- som tvingar dei to heim. Den gamle formuen er seint. Og dessverre for dei liveigne bøndene derkasting, urettferd og armod. Han kom frå brukt opp, familien er bankerott og godset skal fekk dei det ikkje stort betre etter frigjeringa. folkedjupet, og sjølv om mange av karakterane seljast på tvangsauksjon. I staden sette frigjeringa fart på aristokratiets i stykka hans er adelege, så er det folkedjupet fall, og bøndene, som hittil hadde hatt det som ropar mellom linjene i tekstane hans. Varja, som fungerer som ei slags husstyrarinne forferdeleg men relativt stabilt, fekk det no for- på godset, har for lengst innsett at glansdagane ferdeleg og relativt ustabilt, fordi dei tidlegare I Kirsebærhagen er menneska stengde inne er over. Det same har dei fleste av tenarane, eigarane deira mista gard og grunn og ikkje i seg sjølve, i si eiga verd. Stykket opnar med godseigaren på nabogodset og ikkje minst lenger kunne tilby dei tak over hovudet. ein tilsynelatande udramatisk entre; godsei- den frigitte bonden Lopakhin. Han har trassa garinne Ljubov Andrejevna og bror hennar naturkreftene i det hierarkiske samfunnet, han

10 || VÅR 2020 || har jobba seg opp og fram, og har blitt ein hal- var glade, det var det ingen av dei som visste.» verkelegheita som overgår fiksjonen. Allereie den mann. Men korleis er det med Ljubov og Heile skodespelet er merkeleg handlingslaust, som barn sleit Tsjekhov med hoste og luftvegs- Gajev? Er det i det heile mogleg for menneske mellom første og siste replikk skjer det eigent- problem. Si første store bløding hadde han i som har levd så beskytta som dei – menneske leg berre ulike variasjonar av ingenting. 1884. Han skriv da til forleggaren sin at det har som aldri har hatt arbeid og som ikkje ein gong Tsjekhov insisterte på at Kirsebærhagen var runne blod frå halsen hans i tre dagar, men at har lært å kle på seg sjølv – er det mogleg for ein komedie, ja, til og med ein vaudeville. Og det truleg berre er «...ein brest i eit blodkar.» slike menneske å forstå at tidene har forandra stykket er morosamt, i alle fall om ein har sans Nokre månader seinare gjentar det seg, og da seg? for sjølvironi. Stykket viser fram menneskets skriv han: «...eg trur det er halsen og ikkje lun- imponerande evne til å bedra seg sjølv. Dette er gene som er årsaka.» Slik bagatelliserer han eit Da Kirsebærhagen hadde urpremiere på eit tema som òg opptok Tsjekhovs favorittdra- konkret og velkjend symptom på tuberkulose, Kunstnerteatret i Moskva i 1904 var det urole- matikar, Henrik Ibsen. ein av dei vanlegaste dødelege sjukdommane ge tider i Russland. Nye tankar og idear treng- frå samtida. Og det til trass for at han var lege. de seg fram og utfordra etablerte sanningar. Ibsen behandlar livsløgna i mange av stykka Tsaren vakla og folket svelta. Store folkegrup- sine, men tydelegast i Vildanden frå 1884, der I skjønnlitteraturen etter Tsjekhov er det få per flytta seg frå bygd til by og den industrielle hovudpersonen Hjalmar Ekdahl lever eit - om spor etter sjukdommen, men breva hans er revolusjonen var i emning. Året etter urpremi- ikkje akkurat sant - så i alle fall lykkeleg liv, fulle av skildringar som ville ha fått ein kvar eren skjedde ei av dei alvorlegaste­ hendingane heilt til hans gamle ven Gregers Werle tvingar til å reagere. Han skriv om blødingar, hoste i moderne russisk historie, den blodige søn- han til å innsjå at dottera Hedvig, som han og svakheit, men ikkje om angst, ikkje om dagen da tusenvis av fattige arbeidarar, stort elskar høgare enn alt anna, i verkelegheita død. I staden prøver han ofte å bortforklare. sett tidlegare liveigne bønder, demonstrerte sannsynlegvis er ein annan manns barn. Hjal- I 1888 skriv han til dømes til forleggaren sin: fredeleg framfor Vinterpalasset og blei møtt mar reagerer med å skyve Hedvig frå seg. Det «Kvar vinter, haust og vår, og på rå sommar- med skarpe skot frå tsarens soldatar. Soldatane mest interessante med stykket er likevel den dagar hostar eg. Men dette skremmer meg fekk til slutt kontroll på vesle, nesten absurde berre når eg ser blod. Blod som renn ut av situasjonen, men noko scenen mot slutten, der munnen har noko illevarslande over seg, som hadde skjedd: folkets Hjalmars kone Gina nes- skjæret frå ein brann langt borte. (...) Dersom tillit til tsaren var svekt, «Men menneskets ten lykkast i eit prosjekt hemoptysen som eg hadde for fire år sidan og under den rolege som eigentleg burde vere hadde vore symptom på tuberkulose ville eg overflata ulma og glødde evne til sjølvbedrag umogleg, nemleg å pakke for lenge sidan ha forlate denne verda.» Slike sterke revolusjonære livsløgna inn igjen, fram- sitat finst det mange av i breva etter Tsjekhov, krefter. er imponerande, for auga på Hjalmar. Men og kombinert med augevitnes skildringar av og ein treng ikkje dessverre er det for seint. ei raskt skremmande forverring av tilstanden Med Kirsebærhagen Hedvig har allereie tatt hans, er det nesten utruleg at han, ein skolert tar Tsjekhov pulsen gå lenger enn til konsekvensane av farens medisinar, ikkje innsåg det alle rundt han må på ei brytningstid. ord, og skyt seg. ha forstått. ­Karakterane i stykket er Tsjekhovs eige liv menneske som på ulike for å finne eit døme I Kirsebærhagen er det Først i 1897 blir sjukdommen umogleg å måtar har mista fotfeste framfor alt Ljubov og ignorere for Tsjekhov. Under restaurantbesøk og famlar hjelpelause frå verkelegheita Gajev som bedrar seg med forleggaren Suvorin begynner blod å fosse i mørkeret medan dei sjølv. Prosessen som ut av munnen hans, og det lar seg ikkje stoppe. leitar etter faste hal- som overgår leiar fram til ein tvangs­ Tsjekhov blir innlagt, og innrømmer endeleg depunkt. Dialogane er fiksjonen.» auksjon er lang. Det vil i eit brev: «No har legane rive meg ut av mi kvardagslege, fulle av seie at dei økonomiske lykkelege ukunne.» Like fullt skriv han få år trivialitetar og misfor- problema til Ljubov og seinare i eit brev til kona si, Olga Knipper, sko- ståingar, men dei skjuler Gajev umogleg kan ha despelar ved Kunstnarteatret i Moskva, at han eit hav av eksistensielle komme overraskande på har lyst til at dei skal reise til Noreg saman, så spørsmål. Karakterane veit ikkje kven dei er, dei, dette er noko dei har visst om i lang, lang dei skal ha noko å snakke om «når dei blir gam- eller dei trudde dei visste, men så viser det seg tid. Likevel oppfører dei seg om dei høyrer om le.» Men Tsjekhov blei aldri gamal, han døydde å vere feil. Guvernanta Charlotta seier det rett saka for første gong kvar gong ho kjem opp. 44 år gamal, berre månader etter urpremieren ut: «Eg har ikkje identitetspapir, eg veit ikkje Lopakhin kjem med heilt konkrete råd om på Kirsebærhagen. kor gamal eg er, men eg trur framleis at eg er korleis familien kan redde godset, ved å hogge Menneskets evne til sjølvbedrag er uavgren- ganske ung.» Den evige studenten Petja trur ned kirsebærhagen, stykke opp eigedommen sa. Men eit sjølvbedrag kan aldri bli fullstendig, han er ein god ven av familien, men så viser det og selje den som hyttetomter. Men verken for sanninga ligg alltid i bakgrunnen og kan når seg at han er lite anna enn ei levande påmin- Ljubov eller Gajev tar inn over seg rådet. Det er som helst stikke seg fram. Og kanskje er det ning om ei tragisk ulykke der Ljubovs vesle som om dei ikkje forstår problemet, sjølv når derfor vi menneske trivst så godt i keisemdas son Grisja mista livet. Overalt der Petja går det lyser raudt mot dei. I andre akta står det til lammande grep, det er prisen vi moderne men- tenkjer folk på ein død gut... Ljubov og Gajev dømes at Ljubov kikkar i portemoneen sin og neske betalar for å kjøpe oss fri... er godseigarar, det har familien deira vore i seier: «I går var det mange pengar her, no er det generasjonar. Men kva er ein godseigar utan nesten ingen.» Sjølvbedraget er så komplett at gods? Den gamle tenaren Firs er, som dei fleste det verkar absurd. KJELDER: andre tenarane i dette universet, ein frigitt Anton Tsjekhov: Liv og diktning, Geir Kjetsaa, Gyldendal bonde. Men han hadde aldri bedt om fridom- Men menneskets evne til sjølvbedrag er 2004 Tverrsnitt, Martin Nag, Kvekerforlaget 1997 men, og har aldri skjønt kva han skal bruke den imponerande, og ein treng ikkje gå lenger enn Anton Tsjekhov – en selvbedrager, Per Joachim Lund, til: «Eg hugsar alle var så glade, men kvifor dei til Tsjekhovs eige liv for å finne eit døme frå Tidsskrift Norsk Legeforening, 2000

|| VÅR 2020 || 11 VILLANDA AV Henrik Ibsen PREMIERE 23. januar på Scene 3 I ROLLENE: Frode Winther, Ellen Birgitte Winth- er, Gina Gørvell Bernhoft, Bernhard Ramstad, Paul-Ottar Haga, Gard Skagestad, Øyvin Ber- ven, Trini Lund, Amund Sigurdssønn Karlsen I denne versjonen av Ibsens Villanda ser vi styk- ket frå Hedvigs synsvinkel. Ho fotograferer og

bildelegg kvardagen og sine eigne sinnsstem- AMDAM TORGNY ningar under stadig tjukkare lag med sminke. FOTO

VILLANDAS FOTOGRAF Pernille Sandberg har det visuelle ansvaret i Ibsens stykke om fjorten år gamle Hedvig.

TEKST IDA MICHAELSEN å Scene 3 står ein sofa, eit ar- Eg fekk også utløp for mange kjensler gjen- noko som ho opplever som frigjerande i beidsbord og eit stativ. I midten nom fotografia mine i tidleg alder og gjer det arbeidet med ein klassisk tekst. tar eit lerret fokus. Vi er inne framleis. Eg har sympati for henne. Verda er Tidlegare har eg erfaring med å bygge i studioet til familien Ekdal. ikkje alltid som ho ser ut, relasjonane annleis univers og skape karakterar i arbeidet som Hedvig er ein keitete og uroleg enn ein trur, og dårleg sjølvkjensle kjem ofte fotograf, men det er fantastisk spennande å få tenåring. Ho er tøff, forsøker av tillitsbrot. arbeide i eit scenerom. Det kjennest som ein Pikkje please folk og kapslar seg inn i sitt eige langt meir organisk prosess, seier Sandberg skal for å takle heimesituasjonen. Men ho Tidlegare har 25-åringen i all hovudsak om prosjektet ho blei trekt inn i. er òg ein habil fotograf, og til stor hjelp for arbeidd med portrett, kunst- og motefoto- Hedvig har ikkje språk, eller verktøy til å foreldra i arbeidskvardagen deira. grafi. Københavnaren kom til Noreg for eit 5 omsette kjensler i handlingar. Ho slit med å Vårens versjon av Villanda blir sett frå månader langt assistentoppdrag for Massimo forstå verda rundt seg og flyktar derfor inn i Hedvigs synsvinkel, eller kameravinkel om Leardini. Da hadde ho studert og arbeidd i fotografiet. Der prøver ho å formidle ei uro du vil. Regissør Lars Erik Holter ønskte å Berlin i 3 år og var klar for eit omflakkande gjennom ein bildestraum som både er direkte bruke Ibsens velkjente tekst til å undersøke frilansliv i same by. Slik blei det ikkje, no bur og retrospektiv. Sandbergs oppgåve er å om- årsaka til at ein fjortenåring tar livet av seg. ho på fjerde året i Oslo, har etablert seg med setje dette til eit visuelt uttrykk. Hedvig knipsar seg gjennom kvardagen og studio på Rodeløkka og arbeider internasjo- forsøker å nå ut til omverda med bilda sine. nalt. Bilda mine skal på eit vis understøtte dialo- Holter skjønte at han trong ein fotograf til I utgangspunktet skulle eg levere nokre gen og setje preg på heile scenerommet. Det å forløyse prosjektet. Valet fall på Pernille få bilde, sjølvportrett av Hedvig, som skulle er fasinerande å sjå korleis dei ulike elementa Sandberg som i løpet av prosessen har fått projiserast på bakveggen. Men møtet med spelar saman. Men det er ein balanse der prege store delar av det estetiske uttrykket. regissør Lars Erik Holter resulterte i eit som er viktig. Fotografia må ikkje berre vere tettare samarbeid og ei større visuell rolle for illustrasjonar, eller skildre ein situasjon, dei Hedvig minner meg om ei yngre utgåve av meg, seier Sandberg som for første gong tar bør kunne utdjupe den. Om bilda blir opplevd meg sjølv. Småpønkete, utilpass og tøff. Eg arbeidet sitt inn i teateret. som musakk, da blir det heile meiningslaust, prøvde å vere rebelsk utan å få det riktig til. Ibsens stykke kjente ho ikkje godt frå før, seier Sandberg.

12 || VÅR 2020 || 1 2

[ 1 ] Objektet viser den minste kom- ponenten av eit individ. I alle individ opptrer både det vakre og skrem- mande. [ 2 ] Fjøra ho held, vengene ho skapar, er eit bilde på ei ekstrem sårbar kraft og makt i ein og same kropp. [ 3 ] Her testar Hedvig gren- ser og vekslar mellom å vere sjølv- sikker og å kjenne seg rastlaus. [ 4 ] Bilde på noko som er rått og dyrisk, det som ikkje tenker og som ikkje har kjensler – det dyriske som er van- skeleg å styre. Alle i stykket har på eit vis ei brekt venge. I all egoismen blir også barnet gløymt.

3 4

|| VÅR 2020 || 13 VÅRLØYSING AV Frank Wedekind OMSETJING: Jon Fosse PREMIERE 17. januar på Scene 2 I ROLLENE: Sarah Francesca Brænne, Christian Ruud Kallum, Petter Winther, Axel Bøyum, Karl-Vidar Lende, Mimmi Tamba, Anna Lade- gaard, Nina Woxholtt, Per Schaanning Frank Wedekinds klassiske drama handlar om å vere ung, men også om retten til fridom.

MARTHA Marthas foreldre oppdrar dottera med omfattande­ bruk av straff. Om så berre ei hårsløyfe er gått opp, kan ho bli slått, eller må sove ute i ein sekk som blir snørt igjen ved halsen. Når Martha ein gong sjølv skal få barn skal ho la dei få vekse vilt. Dei skal sleppe å stå som roser i bedet, bundne fast til stokkar ERNST OG HÄNSCHEN og blomstre mindre sommar for sommar. Hänschen har tilgang på bilde av nakne damer i usømelege positurar. Likevel er det berre kompisen Ernst han har auge for. Men kva kjensler er det dei har for kvarandre?

Vårløysing Handlinga i Vårløysing går føre seg på 1800-talet i ei tid da konservative normer og dogmatisk kristenmoral rådde. I dette samfunnet går jenter og gutar på ulike skolar, kjensler er noko ein skal halde for seg sjølv og dei veit ikkje korleis forplantinga går føre seg.

TEKST YLVA CATODOTTER FYLINGSNES FOTO EIRIK MALMO

14 || VÅR 2020 || ILSE Ilse kjem ikkje frå ein halden eller god heim. Foreldra spør ikkje kor pengane kjem ifrå, så lenge ho kjem heim med pengar. Ho har fått seg jobb som modell for ulike kunst- narar inne i byen, og lever eit bohemsk liv med rus og seksuell omgang med mange og mykje eldre partnarar.

MELCHIOR Melchior er den kulaste i gjengen, han dei andre gutane vil vere. Han tenkjer mykje, les mykje og stiller vanskele- ge spørsmål dei vaksne ikkje likar. Melchior har eigentleg slutta å tru – på Gud, på lærarane, på foreldra sine. Frå no av skal han berre tru på seg sjølv.

MORITZ Foreldra til Moritz kjem frå arbeidar- klassen. Dei har ofra alt for at han skal få seg ei utdanning og løfte familien ut av fattigdomen. Om Moritz stryk på eksamen er han sikker på at far WENDLA hans får slag og at mor hans kjem på 14 år gamle Wendla er ei prektig jente frå ein over- galehus. Det vil dei ikkje overleve. klassefamilie. Ho vil at mora skal fortelje korleis barn Samstundes overstyrer kjenslene han blir til, men mora nektar. Til slutt gir ho etter, og for- har mellom beina ein kvar klar tanke, tel at for å få eit barn, må ein elske ektemannen sin og det driv han til vanvit. av heile sitt hjarte. Eit møte med Melchior i skogen, endar opp i valdtekt. Men Wendla er ikkje gift, så korleis kan det da vekse eit barn i magen hennar?

|| VÅR 2020 || 15 2 3

1 [ 1 ] Wendla er uvitande om korleis barn blir til. Ho hamnar i ein slags doktorleik med Melchior, som blir til alvor. Dette får katastrofale konsekvensar for henne. Foto: Eirik Malmo. [ 2 ] Scenografiskisse av Dordi Strøm. [ 3 ] Scenografen til Vårløysing med modellen inne på målarsalen. Her er mengder med mose, blomar, draperingar , tre og ein togovergang. Foto: Ylva Catodotter Fyllingsnes. [ 4 ] Alt Melchior kan, har han lært frå bøker. Men han kan ikkje noko om kjærleik. Foto: Eirik Malmo. Skam på 1890-talsk – Skamma er tilbake, meiner regissør Miriam Prestøy Lie. Også på Scene 2, når Vårløysing i ein overdådig frodig versjon blir sett ut i livet. Her blir det store kjensler, kjærleik, tragedie, komikk – og spøkelse!

TEKST ÅSNE DAHL TORP

et vil bogne av blomar i moral og reglar som gjorde det vanskeleg, for regissøren, Miriam Prestøy Lie. – Men vi held overdrivne versjonar, sopp nokre umogleg, å leve. oss ganske fritt og leikent til tidsramma, og og lauv skal regne frå taket, går inn i det historiske med vår eiga forståing. scenegolvet blir fylt av gras- TABU OG DOBBELTMORAL Ho meiner det er lettare å relatere seg til bakkar og eit løyndomsfullt Handlinga går føre seg i ein avsidesliggande tematikken dersom publikum aksepterer at stort tre. Det skal storme og småby der toget alltid går forbi. Her blir vi dette er eit samfunn med litt andre reglar enn Dblåse, nett slik det kan gjere i eit hormonelt kjende med ein liten bukett ungdomar som vårt. – Stykket var jo svært radikalt da det styrt ungdomssinn når Frank Wedekinds har ulike utfordringar; Melchior meiner alt dei blei skrive, med ei sprengkraft som gjer at det dramatiske ungdomstragedie blir sett i scene vaksne står for er falskt, Wendla får ikkje vite framleis kjennest friskt og relevant for vår nesten 130 år etter den blei skriven. korleis barn kjem til verda og endar opp med tid. Og kanskje meir relevant no enn for berre I botnen er Vårløysing ei forteljing om å å bli ufrivillig gravid, Martha blir utsett for 10-15 år sidan, legg regissøren til. finne ut av kven ein er. Det er både vakkert, grov fysisk avstraffing heime over bagatellar, Stykket blei skrive som eit opprør mot den hysterisk og smertefullt å vere vitne til. Den og Moritz taklar ikkje presset på skolen og lid strenge protestantiske seksualmoralen på tyske dramatikaren var sjølv berre 17 år da av enorm skamkjensle over seksuelle tankar. 1800-talet, og er ein kritikk av den borgar- han skreiv stykket, som straks blei skanda- Felles for dei alle er at dei er midt i puberteten lege fasaden. I stykket møter vi ei mor som lisert og stempla som pornografi. Ungdom i og det skjer ting med kroppane deira dei fleste ofrar livet til si eiga dotter i ein illegal abort, seksuell oppvakning som stiller spørsmål ved ikkje heilt forstår eller har eit språk for. framfor at det skal komme ut at ho har hatt etablerte sanningar og dei vaksne sin dob- sex utanfor ekteskapet. beltmoral var ikkje akkurat aksepterte tema SAMFUNN PREGA AV SKAM – Historia har vunne mange slag for oss, å ta opp i offentlegheita for godt over 100 år - Vi har valt å la handlinga gå føre seg på når det gjeld openheit rundt seksualitet. sidan. Datidas ungdom var kvelte under tabu, 1890-talet, da stykket blei skrive, forklarar Kvinners rett til sjølvbestemt abort er noko

16 || VÅR 2020 || 6 7

Scenograf og kostymedesignar Dordi Strøm har tråla 4 bøker og nett for å finne inspirasjon til scenografi og kostyme. Kjolelengda på 1800-talet signaliserte om 5 du var "gifteklar" eller barn. 8

9 [ 5 ] Kostyma i Vårløysing er tidsriktige for slutten av 1800-talet i Europa. Her får Nina Woxholtt tilpassa parykken medan Sara Francesca Brænne får behalde sitt eige hår som Wendla. Foto: Erika Hebbert. [ 6 ] Wendla kjem frå ein gudfryktig overklasseheim med ei kontrollerande mor. Foto: Eirik Malmo. [ 7 ] Per Schaanning på sminkeprøve. [ 8 ] Kostyma i Vårløysing er tidsriktige for tida da stykket er skrive. Her er Wendla i «vaksenkjolen» sin. [ 9 ] Verkstadene har hatt nok å henge fingrane i. Her er det falskt høy som blir klargjort for farging. Foto: Erika Hebbert. vi tek for gitt. Men - kanskje vi ikkje skal gjere snakkar vidare om barn magisk realisme der ting det? Kanskje skal vi vere meir på vakt? un- som skammar seg over Tendensar er forstørra eller ikkje drar Miriam. Ho trekker ein parallell til det å kroppar som ikkje liknar er det du først trudde sjå i bakspegelen når ein køyrer bil. dei Snap-filterretusjerte i tida det var. Naturen repre- – Vi trur vi ser historia i bakspegelen på god bilda av kjendisar og Kvart år døyr om lag 600 personar i senterer både naturen sjølvmord i Noreg. avstand, men så oppdagar vi at vi faktisk køy- ikkje vil dusje på skolen. i ­ungdomane – det frie, rer i ring. For kor er vi på veg i dag, eigentleg? Om foreldre som i aukan- I Polen kom det i haust eit lovforslag det naturlege og våren om at det skal bli straffbart med Regissøren referer til ein nymoralistisk de grad oppdrar barna seksualundervising i skolen. som gryr i dei – men også vind som blæs over Europa, hand i hand med ved bruk av skam: Ein krefter dei ikkje rår over 1 av 5 barn blir utsett for vald av ulik populisme, kristenkonservatisme, falske skal kjenne skam over å grad frå føresette i Noreg. som påverkar lagnaden fakta og kunnskapsløyse. ha lyst på ting, over å ten- deira. I delstaten Ohio i USA har dei – Eg trur mange, kanskje spesielt unge, vil kje på seg sjølv før andre, folkevalde fremma eit nytt lovforslag finne mykje å kjenne seg igjen i, meiner ho. over ikkje å gjere lekser. om at legar, kvinner og barn ned til POMPØST LYDBILDE – Litt skam er bra, men 13 år vil kunne bli straffa med 15 års – Når vi har laga fengsel inntil livstid for det dei kallar VINNAR ELLER TAPAR eg trur vi er i byrjinga av «abortmord». ­musikken, har vi tenkt Vårløysing viser også eit konkurranseprega ein ny skam-alder. Og det Ein analyse av den norske Ungdata-­ litt sånn: Korleis var det skolesystem der det blir skapt taparar og er ikkje berre bra. undersøkinga frå 2015 fortel om ein å vere kul på 1890-talet, vinnarar. sterk samanheng mellom skolestress seier komponistane – Dette er sjølvsagt litt sett på spissen, men DRESSERT OG VILL og psykiske plagar som depresjon. Viljar Losnegård og Petter skamma og einsemda ein kan kjenne når ein NATUR Winther, som også spelar ikkje lukkast, eller kjenner seg bra nok, trur Språket er omsetjar Jon skoletaparen Moritz i eg mange unge i dag kan kjenne seg igjen i, Fosses tvist på 1890-talsk og blir omtalt som stykket. Emosjonane er sterkare når ein er seier Prestøy Lie og legg til at generasjons- eit slags korsett av produksjonen: Ganske ung, og dette speglar seg også i det musikalske konflikten i stykket, der dei unge må ta kon- stramt snørt, men ein får likevel puste. Ko- underlaget, som gjerne tillet seg å vere litt sekvensane av at dei vaksne lyg, fråskriv seg styma består av blondekjolar, mamelukkar og pompøst. Det er litt 1800-tals kammermusikk ansvar, og ikkje gir dei verktya dei treng for å køar (stativ som får rumpa til å verke større), med snev av synthpop og beats. Lydbildet er takle eigne liv, kastar skuggar langt inn i vår stramme snøresko. Gutane går i kortbukser tungt inspirert av 80-talet og artistar som Kate eiga tid. Og dette får fatale konsekvensar: og med store silkesløyfer. – Vi har latt oss Bush, men også av nyare artistar og band som – I protest mot samfunnet bryt det ut ein inspirere av 1800-talets borgarskap. Det at alt Bjørk, Radiohead og Susanne Sundfør. Og sjølvmordsepidemi blant dei unge som ikkje er så porselenskvitt og perfekt skal framheve musikken til TV-serien Stranger Things. – Taco taklar presset. Dei vaksne og dei med makt grumset som vakar under overflata, forkla- med bearnéssaus! repliserer Viljar. – Ja, litt gjer på si side alt for ikkje å bli haldne an- rar kostymedesignar og scenograf Dordi som ein tenåring som prøver å vere kul, men svarlege, forklarar regissøren for stykket. Ho Strøm. Scenografien er laga som ein slags ikkje heilt får det til, svarar Petter.

|| VÅR 2020 || 17 SLÅTTEKAR I HIMMELEN AV Edvard Hoem DRAMATISERING Kristian Lykkeslet Strømskag URPREMIERE 7. mars på Hovudscenen I ROLLENE: Jon Bleiklie Devik, Heidi Gjermund- sen Broch, Sara Fellman, Bjørnar Lisether Teigen, Julie Støp Husby, Andreas Koschinski Kvisgaard, Svein Roger Karlsen, Unn Vibeke Hol Edvard Hoems roman om oldefaren som var slåttekar i Romsdalstraktene på slutten av 1800-talet, kjem til scenen.

18 || VÅR 2020 || SLÅTTEKAR OG KAMPHANE – Dette er ei hylling til dei før oss som arbeidde hardt og håpte på eit betre liv. Det er ikkje så mange generasjonar sidan dei fleste i dette landet levde slik som Knut Nesje i Slåttekar i himmelen, seier skodespelar Jon Bleiklie Devik. Til våren skal han gi liv til Edvard Hoems oldefar på Hovudscenen.

TEKST ÅSNE H. DAHL TORP FOTO EIRIK MALMO

g vil ikkje snakke om lære seg noko nytt, sjølv om ein har passert for å brødfø seg og sine. Det er ei historie om ­fiolinen, seier han idet vi 40. Litt sta, kanskje? – Det er litt det same oss alle – vi skal ikkje så mange slektsledd kjem inn i garderoben hans. I som med tekst. Om du les han mange nok tilbake før dei fleste levde slik som Nesje. Eg dag er Jon Bleiklie Devik ein gonger, så sit det, meiner Jon. trur denne fortida ligg i genane våre, seier merittert skodespelar, høgt Karakteren han skal ikle seg på Hovudsce- Jon og reiser seg for å kunne røre seg rundt verdsett både for stemme- nen i vår, har derimot aldri skifta kurs. Knut i rommet medan han pratar. Han påstår han Eprakta og evna til å gå inn i komplekse Nesje blir ved sin lest, eller sin ljå, som slåt- tenkjer betre da. karakterar både i det vesle og det store tekar og husmann. Livet til den romsdalske formatet. Stødig på scenen. Seriøs. Men ein husmannen på slutten av 1800-talet består HARDT LIV gong i tida var han eit lysande fiolintalent,­ i stor grad av arbeid. Berre i kveldinga set Når Nesje ikkje gjer slåtten på storgarden og kunne valt ein annan veg. – Eg har pussa han seg ned for å halde skumringstime. Gørvellgarden, der han er førsteslåar, eller opp fiolinen, men han blir liggande. Eg – Edvard Hoems forteljing om sine eigne gjer pliktarbeid på Reknesgarden, arbei- har byrja å spele piano i staden, kan han oldeforeldre er ei hylling til generasjonane der han på sin eigen gard, haustar og sår. fortelje. Han ville bevise at det går an å som håpte på eit betre liv og arbeidde hardt ­Mødesamt pløyer han ny jord, bit for bit.

|| VÅR 2020 || 19 «Det som gir meg aller mest som skodespelar er å følge intuisjonen og løyse problem gjennom forsking. Å få det subtile tydeleg. Det er spennande – og enormt frustrerande!»

Målet er ein gong å eige garden, og kunne gi hadde kjent meg så låst. Sjølv prioriterer han – Kanskje folk tenkjer på meg som hardt- han vidare til eitt av barna. Det er eit bein- venner og familie høgt. arbeidande og nøysam, men eg ser ikkje på hardt strev som aldri tek slutt. Dei som kjenner Jon vil kanskje påstå at det som eit slit sidan eg finn så mykje glede i Jon beskriv Nesje som ein slitar. Ein som det å jobbe hardt, grundig, uthaldande og arbeidet, seier Jon. legg heile si ære i å gjere ting ordentleg. legge si stoltheit i arbeidet er eit personleg- Standhaftig og uthaldande. Men sjølv om han domstrekk han deler med karakteren basert DEI SOM FOR OG DEI SOM BLEI er stolt, vil han ikkje stikke seg fram på nokon på Edvard Hoems oldefar. Mange vil også Det var dei som braut opp og reiste vekk også som helst måte. Han ofrar bevisst venner for meine at det å vere fast tilsett skodespelar i Noreg på 1800-talet. Dei lånte pengar, selde arbeidet. – Samstundes glir han også vekk frå ved eit teater kan vere litt låst. Jon arbeider­ garden og satsa alt. Frå 1825 til 1920 utvandra familien sin; kona Serianna og dei fem barna. mykje og iherdig, og har dei seinare åra om lag 800 000 nordmenn til Amerika, også Medan Nesje jobbar og jobbar, flytter barna spelt ei rad store roller, og mykje ansvar har frå Moldetraktene, slik som Nesjes svigerin- vekk eitt etter eitt. Dei ønskjer ikkje å bli som kvilt på skuldrene hans: Familiefaren Dan i ne og nest eldste son vel å gjere. – Eg håpar faren, som sit fast i armod og slit. Dei ønskjer musikalen Next to Normal, president Peron at eg hadde reist, dersom eg hadde levd på seg noko betre. i Evita, Lukas i Tenk om, den tvilrådige kong den tida under slike forhold, påstår skode- Kreon i Antigone. Og når ein er skodespelar, spelaren. Sjølv forlet han Bergen og familien VIL IKKJE VERE LÅST kan ein ikkje følge sitt eige hjartelag og gjere i Fana i 2007 da han flytta til Oslo. – Eg har – Det er eit beinhardt liv. Det hadde klikka for kva ein vil. Da må ein på jobb, kveld etter ikkje angra på at eg drog hit, det gir meg meg om eg hadde levd slik, forsikrar Jon. – Eg kveld. mange fleire moglegheiter og eg har ein super

20 || VÅR 2020 || Jon Bleiklie Devik Født 1974 Voks opp i Fana utanfor Bergen Gjekk på Romerike – Det hjelper meg å avreagere folkehøgskole og tok sidan Devik på teater i Bergen. Han og halde hovudet klart. skodespelarutdanninga såg ei oppsetting av ei anna ved Statens Teaterhøgsko- Når Jon og veslebroren le (1998 – 2001) slektskrønike, nemleg Amalie Lars møtest, er det gjerne Skrams Hellemyrs­folket. Var knytt til Den Nationale felles referansar rundt mu- Scene frå 2001 – 2007 og Regissøren var Bentein sikk som får samtalen på glid. Oslo Nye Teater frå 2007 Baardson, som også skal sette Lars arbeider med musikk og – 2009 Slåttekar i himmelen i scene. lagar mellom anna låtar for Knytt til Det Norske Teatret Det var ei åtte timar lang Ylvis, og hadde det musikal- sidan 2010 og fast tilsett framsyning som fann stad i i 2014 ske ansvaret for The Book of dei rå industrilokala til BIT Mormon. – Vi høyrer mykje Teatergarasjen. Der og da blei på musikk i lag, og det følger teaterinteressa vekt. – Det ingen trendar, ingen god eller dårleg smak. var ei enorm oppleving. Eg tenkte: Dette vil Vi likar a-ha og pompøs, symfonisk pop. Han eg vere med på, det her vil eg bli ein del av! likar puddelrock. Vi kan for eksempel gle Som skodespelar er det framleis historiene oss over ting som… Det der var ein morosam som opptek Jon. – Eg ønsker å påverke andre akkord! menneske gjennom forteljingar og våge å Jon viftar med peikefingeren i lufta. – Det tenkje stort. For å komme dit, må du jobbe er jo også masse musikk i teater. Ei framsy- hardt, meiner han. Han rettar merksemda ning er ein komposisjon, meiner Jon. mot eit bilde på veggen i garderoben. Det førestiller ein hane. – Det er ein kamphane, BARNDOM I MOLDE fortel Jon. – Eg fekk det av far min ein gong. Knut Nesje kan ikkje forstå kvifor folk vel Eg er kanskje ein kamphane? å dra vekk frå Romsdalen. For han er dette Dei store eposa og det store formatet på den vakraste plassen på jord. – Eg har sjølv Hovudscenen likar han godt, som Robert eit sterkt forhold til Moldetraktene etter Wilsons Peer Gynt og Edda, Antigone, Jon mange somrar hos slekt i Molde i barn­ Fosses Trilogien. No gler han seg til å sam- domen. Far­faren min kom frå Hustadvika og arbeide med Bentein Baardson, regissøren oldefaren min levde der som fiskarbonde. Eg som vekte teaterinteressa. – Det som gir meg arbeidsplass. Men eg tenkjer på heimstaden kjenner tonen i stoffet, eg veit korleis det ser aller mest som skodespelar er å følge intui- min kvar einaste dag. Eg skulle ha vore meir ut. Utsikta er jo fantastisk, og frå plassen til sjonen og løyse problem gjennom forsking. Å med familien og søskena mine, seier Jon. Nesje i Rekneslia er det eit vanvitig panora- få det subtile tydeleg. Det er spennande – og På skapdørene på garderobeplassen hans ma over fjord og fjell, så eg kan godt forstå at enormt frustrerande! heng bilde av heile familien. Faren, broren, han likte seg der, seier Jon. I arbeidet med å søstera og han sjølv som liten, og som ung skape seg om til rollekarakteren vil han bruke LIVSVERKET mann i fanabunad. sin kjennskap til området og folkeferda og For Nesje blir ikkje livet slik han hadde tenkt. ta på seg romsdalsk «klangbotn» i språket, Ingen av barna vil ta over garden han har slite GARDSARBEID OG MUSIKK som det heiter. Nesje har eit rikt indre liv, så hardt for. Den eine sonen blir sett bort til Han besøker gjerne søstera, som bur på ein men manglar eit språk for det han føler. Han tanta og onkelen, som ikkje har barn og treng gard på Voss, når han kan. Der gir byguten filosoferer ofte når han står ute under stjer- ein odelsgut. Det er denne sonen som er seg i kast med gardsarbeid og oppussing, nehimmelen. Prøver å finne ei meining med forfattar Edvard Hoems bestefar. Dei andre enkle men fysisk krevjande syslar han elskar det heile, at strevet skal løne seg. – Men det sønene flyttar. Livsverket hans blir forgjeves. å drive med. – Vi er jo eigentleg skapte for å er litt sånn… (Djupt sukk) Jaja. Livets gang, Sjølv er Jon Slåttekar nøgd med livsverket så vere mykje meir aktive og jobbe heile dagen, seier Jon og flirer. langt. – Eg har alt opplevd så mykje som eg derfor har eg forsøkt å finne ein meir orga- aldri hadde trudd eg skulle få oppleve, så… nisk levemåte, seier skodespelaren. Titt og TEATERVEKKINGA Han tek ein ettertenksam pause. – Ja. Eg er ofte dreg han ut på lange løpeturar i skogen. Som 18-åring i 1992 var unge Jon Bleiklie fornøgd. Men ikkje ferdig!

|| VÅR 2020 || 21 EIT LIVS- PROSJEKT Det skulle ta Edvard Hoem eit liv å skrive ut historia om oldefaren.

TEKST IDA MICHAELSEN FOTO PAAL AUDESTAD

a Edvard Hoem var liten må aldri skrive om familie. Du må ta så mange gut var stundene med faren omsyn da. små gløtt av lys. Faren var Familien er ikkje lenger eit minefelt i norsk lekpredikant og ofte på litteratur. Andre har gått opp langt meir reise. Vel heime var han kontroversielle vegar, og Edvard Hoem har gjerne sliten, og dersom det med si historie opna dørene til ei verd som Dikkje var ei gudsteneste i den lokale kyrkja, ikkje lenger finst. Ei verd som har rørt ved fekk faren kvile, medan mora spratt opp hundretusenvis av lesarar over heile landet. for å ta fjøsen, småbarna og husarbeidet. Slåttekar i himmelen er første band, av så Da såg vesle Edvard sitt snitt til å krype langt fire, i den prisløna og kritika­rroste opp i senga til far. Der familiekrønika om folket fekk han historier som frå Rekneslia. Historia om han hadde høyrt mange oldefaren, Knut Nesje, gonger før. Korte og «Ein dag fekk eg han som gjekk og slo for spennande historier på andre i 40 år, har vore opptil ti linjer, av slaget ein telefon frå ein med forfattaren så lenge «du veit vel at du hadde mann som seier: han kan hugse. Sidan ein oldefar som hadde den første korthogde fire søner og mista alle Edvard Hoem, er forteljinga frå farens saman på forskjellig vis.» munn, har han visst at Eller «du veit vel at vi har du i live da?» det låg ei historie og slektningar i Amerika venta her. Men da han som vi ikkje veit kvar er.» mot slutten av 80-talet forsøkte å skrive historia, – Da eg som 22-åring la fram historia om var forlagsredaktøren meir enn skeptisk. denne oldefaren som mista sønene sine for – Prøver du å skrive Markens grøde på Ola B. Johannessen på Teatret Vårt som nytt, var forleggjaren si tilbakemelding, seier utgangspunkt for eit mogleg stykke, lukta han Hoem og ler. raskt lunta. Er det familie dette da, spurde Den gongen var det ikkje fullt så moro. Han teatersjefen. Ja, sa eg. Og da kom det kjapt; du gjekk heim, fortalde kona at han kjente seg

22 || VÅR 2020 || SLÅTTEKAR I HIMMELEN AV Edvard Hoem DRAMATISERING Kristian Lykkeslet Strømskag URPREMIERE 7. mars på Hovudscenen I ROLLENE: Jon Bleiklie Devik, Heidi Gjermund- sen Broch, Sara Fellman, Bjørnar Lisether Teigen, Julie Støp Husby, Andreas Koschinski Kvisgaard, Svein Roger Karlsen, Unn Vibeke Hol Edvard Hoems roman om oldefaren som var slåttekar i Romsdalstraktene på slutten av 1800-talet, kjem til scenen.

|| VÅR 2020 || 23 mislukka som forfattar og at han trong luft. 2014 kjem endeleg Slåttekar i himmelen, 25 i livet: Orkar eg dette livet? Orkar eg denne Hoem gjekk i banken, tok opp eit lån på år etter at han begynte systematisk å samle jobben? Orkar eg denne kvardagen? Dei 300 000 kroner og sette seg på flyet til Ameri- stoff. Men no er han i siget. Kvart år etter fleste blir, men for dei som drog den gongen, ka. I San Fransisco forsøkte han å overleve 2014 har han vore aktuell med ny roman om var det definitivt. på omsetjingsjobbar av Shakespeare og anna familien som blei spreidd mellom prærien Men det er også eit anna stort tema i bøkene, som kunne brødfø familien. Men også her og Romsdalen, men som likevel blir bunden nemleg å kunne eller måtte forsone seg med blei han innhenta av oldefarens historie. saman gjennom generasjonane. Fire bøker livet. Som med Slåttekaren kjem vi alle til eit – Ein dag fekk eg ein telefon frå ein mann har det blitt og i tillegg har han rokke å skrive punkt i livsløpet der vi ikkje lenger kan rette som seier: Edvard Hoem, er du i live da? Og om tippoldemora som var jordmor i Romsdal på noko eller gjere noko med situasjonen. Vi da svarar eg at det er vel ikkje så rart, eg er i 50 år på 1800-talet. må erkjenne og vi må forsone oss med livet. berre 41 år gamal. Eg såg namnet ditt på ein – Men det er fiksjon eg skriv, understrekar gravstein i Sisseton i Sør-Dakota. Men det må Edvard Hoem. – Eg kjenner dei viktigaste – All litteratur – og alt teater – som skal røre vere ein annan Edvard Hoem, det da, seier årstala i livet til oldefar min og har enkelte oss, det må røre ved eksistensielle problem stemma i telefonen. Eg vitnemål om korleis som vi alle blir konfronterte med. I breva frå skjønte med ein gong at han levde, men eg måtte Knut Nesje er dei ei gripande kurve fram til her har vi den forsvunne dikte han fram. I 1990 han når ei form for innsikt. Først håpar han at familien. «Det er andre fekk eg dei 12 breva som sonen skal kome tilbake. Deretter begynner Edvard Hoem reiser han sende sonen Eilert han å lokke sonen tilbake med utsegn som så til Sisseton. Tar med våghalsar i i Canada. Det er ingen «du kan få låne hundre kroner av meg om du seg far sin og resten av familien og fleire andre i familien som kjem tilbake». Når det ikkje verkar, blir han familien og opplever forstår det som står her, nesten aggressiv. «Du har vel ikkje tenkt å bli eit gjensyn som minner interessante derfor får du desse, sa der borte.» Til slutt kjem resignasjonen. «Jeg om den første pinsa i den siste i familien som ligger så ofte våken om natten og tenker på bibelhistoria. Ei form for historier å snakka norsk der borte. Så mine barn og ber om at gud må bevare dem tilbakekomst der alle er puste liv i.» eg har førstehandskjelder, hvor hen de farer i verden.» Da har han innsett lukkelege, dei er samla om men måtte puste liv i han at han ikkje får sjå dei igjen, seier Edvard dette store som har hendt slik at karakteren steig Hoem. og det er om lag hundre fram. menneske som feirar i tre I november fekk Hoem Brageprisens dagar til ende. Sjølv har han aldri sett desse No er det Edvard Hoem som har gitt heiderspris. I grunngjevinga blei det lagt vekt menneska før. Dei er etterkommarar av folk frå seg historia. Slåttekar i himmelen er på Hoems evne til å gi ei stemme til dei som som reiste for over hundre år sidan. Og turen ein samproduksjon med Teatret Vårt ikkje har det. Evna til å skildre gleda og slitet går vidare til alle busettingane på prærien, i Molde, og teatersjefen der, ­Kristian i all slags arbeid, til å utforske sosiale klassar hus og område som delvis er nedlagde. Lykkeslet Strømskag, har dramatisert og vise nyansane i ulike menneskeliv, blir - Så skjønte eg at historia om mannen som romanen. Bentein Baardson har regien og også framheva i forfattarskapen. Sjølv trur hadde fire søner og historia om dei som reiste Jon Bleiklie Devik skal gi liv til Knut Nesje, han at suksessen har noko å gjere med ei tid og som vi ikkje visste kvar var, det er to sider oldefaren til Edvard. der ting går altfor fort, at vi har mista oversikt av same sak. Der begynner det. – Eg har ikkje tenkt å blande meg borti over kvar vi kjem frå. At det er ein tendens i oppsetjinga. Berre det språklege, seier tida, at vi vil sjå ein lang historisk samanheng, Året er 1990, men det skal gå mange år før Edvard Hoem. - Eg synest det er bra at at det er nokon bak oss og at bøkene treffer romanen tar form. Edvard Hoem har så Bentein Baardson skal gjere det, eg beundrar ein nerve i nettopp det nære. mange prosjekt som skal gjerast og så mange han. Og da er det kanskje eit lukkeleg litterært avbrytingar som skal halde han igjen. Bøker Baardson har vore tydeleg på at alle samantreff at ein av Noregs mest arbeidsame skal skrivast, EU-kampar skal kjempast, karakterane i Hoems persongalleri, på og folkekjære forfattarar har fått overlevert ei han skal bli teatersjef ved Teatret Vårt og kvart sitt vis, er eksponentar for det evige rad korte historier som faren fortalde der han han skal gå frå stillinga som teatersjef. Han spørsmålet: Kva bestemmer vi over når låg og forsøkte å kvile ein gong for meir enn er med å stifte Shakespeare-selskapet, og i det gjeld eigne liv – handlar det om våre seksti år sidan. Historier som ikkje berre den tillegg skriv han ein kritikarrost biografi over personlege val, eller er det dei ytre omstenda fem år gamle Edvard fann useieleg spennande, Bjørnstjerne Bjørnson. Og heile tida driv han som avgjer? Edvard Hoem trur sjølv han veit men som eit heilt lesande folk har funne glede research. Kvart år går turen over til USA og til grunnen til at så mange har gripe til bøkene i. Hoem antydar at det er meir å hauste frå det Canada. Han kryssar Atlanteren, bestiller bil, om Nesje-slekta. rike slektstreet. køyrer til Sisseton og blir hekta på prærien. – Alle trur det handlar om at vi alle har – Det er andre våghalsar i familien og fleire Der finn han spor etter familien, går i arkiva, slekt i Amerika. Men det har kome tusenvis interessante historier å puste liv i, seier han leitar i avisklypp og samlar stoff gjennom av bøker om utvandringa som ingen les. avslutningsvis. – Her er unekteleg stoff til mange, mange år. Og når han endeleg er Eg meiner at det tar opp eksistensielle fleire romanar. Vi får sjå kva det blir til. ferdig med Bjørnson-biografien kan han problemstillingar som; Skal vi bli eller skal vi vie seg til stoffet som har lege der så lenge. I dra? Vi har vel alle tenkt, ein eller annan gong

24 || VÅR 2020 || AKTUELL HEIDI GJERMUNDSEN BROCH SKODESPELAR

Aktuell som Serianna i Slåttekar i himmelen

Første gongen vi blir presenterte for Serianna, røyker ho pipe og verkar ganske tøff, nesten litt karsleg.Uredd for å gjere ting på sin måte. Ho har nett gått til Molde frå garden ho kjem frå, nokre timar unna, og her møter ho straks slåttekaren Nesje. Det oppstår ein gjensidig attraksjon, men forelskinga går ganske kjapt over i eit slags arbeidsfellesskap. Ho gjer mykje av det tunge arbeidet på garden deira, også «mannfolkarbeidet», mens Nesje gjer pliktarbeidet på Gørvell-garden.

Eg ser henne for meg som ei stillferdig dame, men eigenrådig og sta. Det er openbert at ho tenkjer ganske mykje, men held tankane for seg sjølv. Etter at ho og Nesje får sin første son, verkar det som at ho gjennomgår ein fødselsdepresjon. Søstera må komme og hjelpe til, og ho er der mykje. Serianna hadde også ei dotter som ho fekk med ein ung mann som ikkje ville binde seg. Dottera døydde da ho var veldig lita. Dette er nok ei sorg ho ber med seg. Som ektepar manglar Nesje og Serianna eit språk for å snakke om kjensler. Det er liksom ein arm på ei skulder, eller eit sukk og eit «jaja». Dei kommuniserer likevel med kvarandre, men for det meste utan ord.

Eg tenkjer dei fleste kan kjenne seg igjen i det å ha forventningar til korleis livet skulle bli, og så blir det ikkje slik. Da handlar det om korleis ein handterer det. Serianna skulle kanskje ha ønskt at dei følgde etter søstera hennar og drog til Amerika. Men for Nesje er det totalt uaktuelt å gi opp garden han har arbeidd så hardt for, så dei diskuterer aldri dette. Det handlar om val. Om å våge å bli eller reise. Det var så absolutte standpunkt på den tida. Om du reiste, kom du aldri igjen. Dei som reiste, såg du aldri igjen.

FORTALT TIL ÅSNE DAHL TORP FOTO SIREN HØYLAND SÆTER

|| VÅR 2020 || 25 Fortvilinga over å forlate eit land Rundt ein million nordmenn reiste til Amerika mellom 1825–1975. Kvifor drog dei, og korleis starta det?

TEKST SVERRE MØRKHAGEN TIL NYNORSK VED INGER JOHANNE SÆTERBAKK

ak den breie, folkelege ut- rika med båten «Restauration» i 1825 hadde 1830-åra til midten av 1860-åra. Tala var vandringa som voks fram i det vanskeleg, var det berre nokre svært enno ikkje veldig store, men dei steig jamt Noreg på 1800-talet, finn vi eit få som tok sjansen på å følgje etter. Men i og trutt – og i stadig høgare takt. Dei tidlege samfunn av kvardagsmennes- 1833-1834 fann dei nytt land mykje lenger gruppene visste lite om kva dei reiste til, og ke som passerte tolegrensa for inne på prærien, og her var vilkåra langt alt i alt var det nok dei som leid mest, nettopp folkeauke. Folketalet voks med betre. Rykta om funnet nådde raskt heim til fordi det var så mykje dei ikkje var førebudde Baukande fart gjennom heile hundreåret. Sørvest­landet, og dermed kom reaksjonen. på. Dei blei ofte snytte for pengar, fordi dei Den norske Amerika-utvandringa kom for var godtruande og høyrde på folk som tilbaud UTSIKTENE TIL EI GOD FRAMTID alvor i gang. gode råd. I den utvandringa som snart skulle bli ut­løyst, kom grunngivinga om tru i bak­ PIONERAR BORGARKRIGEN OG HOMESTEAD ACT grunnen. Det var i første rekkje utsiktene til Frå denne byrjande straumen av menneske, Men så – midt i 1860-åra oppstod det ein ei god framtid for både utvandrarane sjølve spreidde ideen om utvandring seg nordover brå auke i utvandringstala, og grunnen til og deira nye generasjonar som avgjorde valet. på Vestlandet via Voss og vidare til Sogn. det var samansett. Dei første åra frå 1860 Folkehelsa hadde lenge vore i betring, og det Men det sterkaste trykket skulle danne seg og framover var direkte katastrofeår i store var stadig færre fråfall i barneflokkane gjen- oppover i bygdelaga og dalføra i det indre delar av Noreg, med kalde somrar, tidleg frost nom oppveksten. Det førde til eit aukande av Austlandet. I denne tidlege fasen er dei og enorme regnskol over lengre periodar. problem i bygder med reglane om odel- og fleste tilfella av utvandring knytt til pionerar Avlingane slo feil, og matforsyninga blei åsetesrett som grunnleggande føresetnad. frå ulike område og bygdelag; i fleire tilfelle utilstrekkeleg. På same tid braut borgarkri- Garden og slekta hadde førerang som gjekk ut reiste dei først over sjølv, så kom dei tilbake gen ut i USA, og det bidrog mellombels til å over det einskilde menneske. og fekk sambygd­ingar med seg til Amerika. bremse det som elles hadde enda med ein Så lenge den første gruppa på om lag 50 I denne første bolken snakkar vi om ein beinveges auke i utvandringstala. Det var menneske som drog frå Stavanger til Ame- periode på om lag tretti år, frå midten av berre ei utsetjing, for i Noreg heldt folk seg

26 || VÅR 2020 || Bilda er lånt ut frå Norsk Utvandrer­ museums foto­ samling.

no orienterte om kva som gjekk føre seg i klasseskilja. Men oppbrota kunne sitje langt Amerika. Midt under krigen, i 1863, vedtok inne. Dei som hadde eit lite gardsbruk, hadde politikarane der den såkalla Homestead Act, lært seg til at det var deira tryggleik i tilvæ- ei bestemming som tilbaud gratis jord til alle ret og ikkje noko ein gav ifrå seg frivillig. Eit som fann ho sjølv i såkalla «ledige» område. langt og tillitsfylt forhold til ein storbonde Mot ei uvesentleg avgift og løfte om å bu og i nærleiken var heller ikkje noko ein skusla bygge på eigedomen i minst fem år kunne dei vekk i ein lettsindig augneblink. I mange på den måten skaffe seg 640 mål med eiga bygder oppstod det vondt blod mellom dei jord – etter norske tilhøve var det ein formi- som braut med det gamle og drog til Amerika, dabel jordbrukseigedom. og dei som heldt lojalt fast ved tradisjonar I 1865 var krigen over i USA, og i 1866 kom og oppgåver i det samfunnet dei hadde vakse reaksjonen i Noreg. For første gong blei talet opp i. Håpet om ei betre framtid for ein sjølv på norske utvandrarar til Amerika femsifra. og eigen familie fekk overvekt for nokon, Og no kom nordmenn frå nye område med i mens plikta – og ærekjensla – heldt andre straumen av folk som søkte lukka på andre tilbake, fast i det slektsbundne. sida av Atlanterhavet – i første omgang Trøn- bestandig sidesatte og trykkede af de høiere delags-bygdene, og derifrå breidde ønsket om TO STEMMER Samfunnsklasser. Det store Strandskille hviler utvandring seg vidare nordover til Helgeland. Det var ikkje med noko lett hjarte dei fleste paa os som en tung Byrde, der udmatter og Straumen av utvandrarar frå bygdelag og utvandrarane forlot landet sitt. saarer, ja krænker vor smule Æresfølelse. fjordstrok i det meste av landet vaks enormt. Utvandraren P. C. Brevig frå Foldereid i Denne Byrde synes os umulig at blive kvit paa Nord-Trøndelag sette i memoarane sine ord anden Maade end ved at reise bort til det Land, LOJALITET TIL SLEKTA på dilemmaet då familien braut opp og utvan- der tilbyder sine Samfundslemmer baade Utvandringa frå område av Nordvestlandet dra via Trondheim i 1867: Frihed og Lighed. fekk framleis ikkje den krafta som bygde Det var ikke ved Foragt for vort Fedreland, seg opp i det meste av Noreg elles, og det er hvor vi har nydt saa meget godt. Skjønt fattig, ja (Avkorta versjon, les hele artikkelen på ingen som har kunna gi noka uttømmande saa fattig, at jeg erindrer som Barn, at vi hang detnorsketeatret.no/framsyningar/ forklaring på kvifor. Det kan skuldast at det i Klederne paa Mor og graad for Mad, og hun slattekar-i-himmelen) ikkje var nokon der som stod fram og leia an, graad selv, for hun havde ikke Mad at give oss. slik det var i andre delar av landet. Kan hende Ein husmann frå Gudbrandsdalen følgde hadde det også med innstilling og gemytt å opp i bladet Husmanden 15. juni 1884. Han Sverre Mørkhagen er gjere. Dette er eit område der folket er kjende gav ei førstehandsskildring av tilhøva for hus- journalist og forfattar, for å vere særskilt nøysame og energiske. mennene, slik dei var opplevd i siste halvdel og har tidlegare gitt ut Spora av forkynninga til Hans Nielsen Hauge av 1800-talet. bøkene Farvel Norge. har alltid vore endå sterkare her enn elles i De væsentligste Aarsager, hvorfor vi reiser, Utvandringen til Amerika Noreg, og Hauge lærte tilhengjarane sine å er følgende: Hvor hen vi vender os her i Landet, 1825–1975, Drømmen vere arbeidsame, sjølvstendige, uthaldande saa møder os en, som det synest, ugjennem- om Amerika. Inn- og tolmodige. trængelig Sky. Vi kan ikke finne Veie hvorved vandringen fra Norge Men folkeauken og samfunnstilhøva vi kan undgaa at maatte vandre gjennem 1825–1900 og Det norske Amerika. Norsk innvand- utvikla seg på same vis der som i resten av «Armodens Dal», om vi skal blive her. Haab ring i USA og Canada 1900–1975, som er den første landet, og moglegheita som opna seg i Ame- om at vinde Sælvstændighed hjemme i Norge samla framstillinga om den norske utvandringa til rika, verka inn på tolmodet med dei rådande har vi saare lidet af. Vi ser os for Fremtiden Amerika på meir enn 60 år.

|| VÅR 2020 || 27 ANNONSE

SJÅ TEATER GRATIS! Teater for alle! Gjennom samarbeid med Kavlifondet og OBOS kan både ideelle organisasjonar og ­skoleklassar få sjå teater gratis på Det Norske Teatret. Korleis søker du om støtte? Er du lærar eller representerer ein organisasjon – gå inn på detnorsketeatret.no for meir ­informasjon og søknadsskjema. Er du elev – tips læraren din. AKTUELL HÅKON RAMSTAD SKODESPELAR

Aktuell i tittelrolla i LEAR

Eg har gitt dei alt, seier Lear om døtrene sine på eit tidspunkt i stykket. Det trur eg ikkje er heilt sant. Lear er kongen som er vand med å få ting på sin måte og han har neppe vore ein særleg kjærleg farsfigur for barna sine. No som han står på terskelen til å gi frå seg riket til dei tre ­barna sine, krev han bevis for kjærleiken deira. Han vil forsikre seg at han i framtida får omsorg fra dei. Lear behandlar folk dårleg og støyter dei frå seg. Ein kan jo lure på kva det er med han. Han endar opp både fysisk og psykisk nedbrote og begynner nærast å hallusinere. Vi skal inn i Lears sinn, inn i eit marerittaktig draumeland- skap, der hans alter ego opptrer som styggen på ryggen. Han klarer knapt skilje mellom det han opplever og det han trur han opplever.

Det er inga tradisjonell tolking av Lear publi- kum vil få oppleve. Tatu Hämalainen har regi, og eg har arbeidd med han tidlegare. Han gjer sin eigen versjon, og lagar teater på teaterets premiss. Da han spurde om eg ville vere med i denne produksjonen svara eg utvitydig ja. Han er ein modig og nytenkande type som nok vil gi dei mest konservative Shakespeare-elskarane noko å tenke på. Det er eit solid kunstnarleg lag, eit godt ensemble og ein sterk tekst.

Eg har utdanninga mi frå England og har spelt Shakespeare før. Både der og her heime. Eg var mellom anna Kent, Lears beste venn, da Sverre Anker Ousdal gjorde Kong Lear som si avskjedsframsyning på Nationaltheatret. Men eg hadde ikkje sett for meg at eg skulle inn i Lear-rolla, i alle fall ikkje der eg er no i livsløpet, sjølv om det er ei fin moglegheit. Eg kunne ikkje la ho gå frå meg.

FORTALT TIL IDA MICHAELSEN FOTO MAGNUS SKREDE

|| VÅR 2020 || 29 ÆTTESTUPET Å eldast var ikkje lettare på Shakespeare si tid enn i dag. Regissør Tatu Hämäläinen ønskjer i sin versjon av Lear å ta for seg aldring, og ser stykket som eit bilde på det å bli gammal. ­Psykolog Sissel Gran skriv sine refleksjonar rundt temaet aldring.

TEKST SISSEL GRAN TIL NYNORSK VED INGER JOHANNE SÆTERBAKK FOTO MAGNUS SKREDE

g har ei minnebok frå 1958, ektemannen døydde, ho er tynn, et lite og av 57 år, var han full av vreide overfor sin full av teikningar, vers, rim og greier ikkje å handtere kvardagen, men ho vil eigen tilstand. Simone de Beauvoir beskriv råd. – Vær ærlig, snild og grei, ikkje bli flytta på, ho vil vere der ho kjenner opplevinga hans av seg sjølv slik i boka Alder- så vil alle like deg. Det raraste at ektemannen framleis er. Men eldstesonen dommen: «Jeg er trett og rasende over å være verset var eigenkomponert av Jon er urokkeleg: «No må du halde opp. Eg gammel; jeg er alt det jeg var, og enda mer, «frøken»: Min kjære Sissel/ et synest du burde nytte denne tida til å prøve å men en fiende har kneblet meg og vridd meg Elite bissel/ på tungen er bra/ sånn nu og da. gå vidare med livet ditt. Tenkje på noko anna. på en slik måte at jeg kan lage planer og tenke Eg hugsar at foreldra mine lo og at eg ikkje Komme deg vekk frå huset og alle tinga til bedre enn noensinne, men ikke lenger utføre forstod kvifor. Eit anna underleg vers var det- far. No får du vere litt sosial, no har du nokon det jeg planlegger og tenker.» Han blei 74 år, te: Når du blir gammel og ingen vil ha deg, så som får deg opp om morgonen, du får være men var ein resignert mann dei siste 17 åra av sett deg på taket og la kråka ta deg. Vi verken i aktivitet. Eg trur dette vert veldig bra for livet sitt. likte eller skjønte det, men no som alderen deg.» Protesten til mora er stille på utsida, tar fatt i meg, har verset fått meining. Det ligg men inni henne rasar det. «Eg ser ut vind- Protesten til Yeats er forståeleg, men sam- ein uhyggeleg bodskap i orda. Dei er uttrykk auget. Ynskjer Jon all sorg og liding i verda i stundes farefull. I dag kan vi leve lenge med for eit slags ættestup, skam over alderdom, denne augneblinken. Vil sjå han gå i kne. Slik sjukdomstilstandar som tok livet av for­ pakka inn i ein munter beskjed. Myten om at eg kan stå der og vere herre over skjebnen fedrane våre. Gir vi aldringas forfall for mykje ættestup – der dei unyttige gamle blei styrta hans. Slik han er over min.» merksemd, risikerer vi å setje ein altfor tidleg i døden – lever framleis i kulturen vår, sjølv sluttstrek for livet vårt. Vi kan komme til å om historikarar avviser at slike tradisjonar Eg trur at den staheita og vrangviljen vi ser gjere det psykolog Mark Freeman kallar a fanst i Norden. Antropologiske nedteiknin- hos enkelte eldre og gamle nettopp handlar narrative foreclosure, vi lukkar livsforteljinga gar stadfestar førekomsten av eldredrap i om dette – om protest mot å bli behandla vår for tidleg og hamnar i eit dødens vente­ andre kulturar, rituelle drap på sjuke og eldre nedlatande, ein gå-sakte-aksjon i møte med rom der det er naturleg å fortape seg i negativ – eller sjølvdrap, sjølvofring for stammen si infantiliseringa. Vi gløymer kor effektive og stereotypifisering av seg sjølv; eg er ingenting skuld. Dei som blei ei byrd, blei ikkje lenger nådelause vi vaksne ungar kan bli når rollene verd, eg er ubrukeleg, eg er gammal og utlevd. rekna med mellom dei levande. Dei fall ut blir snudde og vi kan bestemme over mor og På den måten kan vi komme til å sjå heile av fellesskapen og blei skuva ut i randsona. far, kva ættestup dei kan oppleve å bli utsette livet som verdilaust i retrospekt: Eg har levd Henta av kråka, dumpa i ura. for når dei mistar sjølvstenda si, blir skuva inn forgjeves. Det finst berre ei løysing, skriv Dette skjer med Shakespeares Kong Lear. på “heimen” eller isolerte i sine eigne heimar Beauvior, vi må halde fram med å forfølgje Han er eit maktmenneske som blir forblinda med eit minimum av menneskeleg kontakt. mål som gir meining til livet vårt, om målet av smisk og manipulering, og på den måten er aldri så beskjedent, og vi må halde fram skaper han si eiga ulukke, men han blir også Gå ikkje mild inn i di gode natt med å ta omsyn til andre menneske: «Livet svikta grovt at dei han stoler på. Dei grip Høg alder skulle stri når dagen lid har verdi i den grad man gir verdi til andre, sjansen til å kvitte seg med han. Høyr berre slåst, slåst av trass i lyset som er att. gjennom kjærlighet, vennskap, indignasjon og kva den eldste dottera, Goneril, seier om far medynk.» Ho har rett. Det er maktpåliggande sin: «Gamle tosk, som enno tviheld på den Desse velkjende orda av Dylan Thomas, å vere opptatt av noko anna enn seg sjølv, det makta han har gitt ifrå seg. No, ved livet mitt, gjendikta av Åsmund Bjørnstad, beskriv gjeld i alle fasar av livet. sær gamling blir som barn på ny og får bli presist den protesten mange kjenner når dei tukta hardt når ikkje godord går.» Det kan går over grensa til det vi kallar Den fjerde Kong Lear sitt fall kjem av grådigskapen og vere farefullt for gamle å vise at styrken deira alder. Då har mange nådd den djupe alder- manipuleringa til andre, men også av hans fa- glepp, dersom omgjevnadene ventar på eit dommen, livs­fasen der skrøpelegdom gjer talt dårlege dømmekraft og manglande evne høve til å gjere dei umyndige. Slik var det i oss ­avhengige av andre for å kunne leve. til å ta vare på forholdet til borna sine. Vi gammal tid, og slik er det no. Shakespeare Mange kjenner fortviling og gru i møtet med haustar som vi sår. Har vi skjøtta relasjonar skreiv Kong Lear i 1605/1606. Sidan er mykje teikn på forfall hos seg sjølv, for med aldring dårleg, oversett dei som vil oss vel og i staden forandra, men ikkje opplevinga av tap ved følgjer ofte sjukdom og store eksistensielle late oss dåre av smiger og idealisering, går vi aldring. forandringar som kan kjennest som eit bru- fattige ut av livet. I romanen Svartstilla frå 2018 beskriv talt åtak, ikkje berre på liv og helse, men på Susanne Skogstad umyndiggjeringa av ei identiteten vår. Protesten har mykje til felles gammal mor. Dei vaksne borna har ikkje med den smerta som blir uttrykt av den irske lenger tolmod med henne og vil skuve henne poeten William Butler Yeats, som var fødd i Sissel Gran er psykolog og forfattar. I fjor kom ho ut med inn på “heimen”. Mora har gått i stå etter at 1865. På høgda av suksessen sin, i ein alder ei bok om aldring: Inni er vi alltid unge.

30 || VÅR 2020 || LEAR ETTER William Shakespeare MED UTGANGSPUNKT I EI OMSETJING AV Edvard Hoem PREMIERE 29. februar på Scene 2 I ROLLENE: Håkon Ramstad, Ane Dahl Torp, Nils Jørgen Kaalstad, Judy Nyambura Karanja, Hildegun Riise, Kaia Varjord, Elisabeth Sand, Marianne Krogh, Morten Svartveit Korleis påverkar det sjølvbildet vårt når vi av omverda blir reduserte til ein alder? Kva skjer når både kroppen og sinnet blir merkt av aldring?

|| VÅR 2020 || 31 ANNONSE

VELKOMMEN TIL VÅRE SERVERINGSSTEDER SABAKI. PUBLIC MATPUB. PIZZA CRUDO. TAQUERIA. THE ROOM. BEN & JERRY'S. EGON. UNITED BAKERIES.

Paleet Oslo Karl Johans gate 37 – 43 paleet.no AKTUELL ANE DAHL TORP SKODESPELAR

Aktuell som Goneril i LEAR

Goneril er den eldste dottera til Lear. Kongen er gamal, og stykket byrjar med at han vil trekke seg tilbake og dele landet sitt mellom dei tre døtre- ne. Men først ønsker han ei kjærleikserklæring, der ho som elskar han mest, skal få mest. Og ver så god: Køyr familiekonflikt og politisk tragedie!

Frykta for ikkje å bli elska av barna sine er sterk. Foreldres kjærleik til barna sine må ein kunne ta for gitt. Og sjølv om dei fleste barn på eit eller anna nivå er glade i foreldra sine, kan ein ikkje krevje den kjærleiken på same måte. Eg opp- lever at Lear ser etter konkrete bevis for barnas kjærleik. Men å krevje bevisføring for kjærleik er vanskeleg, uansett i kva for relasjon det er.

Vondskap og havesjuke blir gjerne brukt for å forklare Goneril. Eg veit ikkje, det kan godt vere det er dit vi vil. Men ho gir faren det han vil ha, og opptrer innanfor konvensjonane. Det er mogleg å tenke seg at det ikkje kostar henne noko å lyge. Eller kanskje ho ikkje lyg? Alt er på ein måte ope, og det er det som er morosamt med ein prøveperiode. At ein ikkje låser seg for fort, men heller har mange moglegheiter opne.

I denne versjonen av Lear er det ein aldrande konge. Han vil behalde namnet og privilegia ved å vere konge, men ikkje jobben. Han vil «krypa utan bør mot døden», seier han. Det er mykje snakk om moderne pensjonistar som skal realisere seg sjølv, for tida. Dei skal kose seg og ha «meg-tid», og har slett ikkje tid til familie. Og det er jo det Lear seier at han vil: fri seg for alt an- svar. Men det er ikkje mogleg når du har infiltrert deg i andre menneske, fått barn, og i tillegg styrt eit rike. Da er «utan bør» ein utopi. Og det viser seg jo da i stykket: Han kjem relativt kjapt døden i møte, men han er ikkje utan bør på den vegen.

I Lear ser vi konsekvensen av å la kjenslene styre politikken. Og det er ein skremmande tendens i tida, at kjensler trumfar tanke. Lear let krenka kjensler og såra stoltheit styre vala han tek. Så der er Lear ein moderne statsleiar, dess- verre. Det går jo ikkje bra hos Shakespeare, så det er eit relevant varsku til samtida.

FORTALT TIL ERLEND TÅRNESVIK DREIÅS FOTO EIRIK MALMO

|| VÅR 2020 || 33 TOLVSKILLINGSOPERAEN AV Bertolt Brecht og Elisabeth Hauptmann med musikk av Kurt Weill OMSETJING: Halldis Moren Vesaas PREMIERE 25. april på Hovudscenen I ROLLENE: KristofferOlsen, ­ Vetle Bergan, Kjersti Dalseide, Gina Bernhoft Gørvell, Ina Svenningdal, Jon Lockert Rohde, Mimmi Tamba Tolvskillingsoperaen er ein skarp analyse av ein framstormande kapitalisme med sin vekst- og varelogikk.

SUKSESS PÅ SLUMP Tolvskillingsoperaen blei til som ei lang rekke av vilkårlege hendingar, den gongen Berlin var verdas kulturelle og vitskaplege sentrum.

TEKST GUSTAF VON PLATEN

idan urpremieren i 1928 har Tolvskillingsoperaen blitt spelt tallause gonger, og er ein klassi- kar i dramatikken. Stykket stiller grunnleggande spørsmål ved objektiviteten til myndigheitene, I 2008-versjonen av Tolvskillingsoperaen hadde Georg Malvius regi og det var Heidi Gjermundesen Broch som spelte Polly og Paul-Ottar Haga var Mackie Kniven. Foto: Marius E. Hauge. Skritiserer kapitalismen og hierarkiet i sam- funnet, men blei aldri skrive som eit politisk manifest for scenen. og heller ikkje dei andre som no er gløymde. Spichernstrasse. Vi las det regnvåte manuset Theater am Schiffbauerdamm ligg eit Til slutt stod det berre att, som ein siste og eg blei straks fascinert av kor frekt det var steinkast frå Friedrichstrasse, som før krigen utveg, å ta seg ein runde på dei litterære og av den tørre humoren, eg såg ein ny stil i var eit underhaldningssentrum i Berlin. kafeane i byen. På Cafe Schlichter sat ein emning. Eg bestemte meg for at Pack skulle Distriktet blei nesten heilt øydelagt under ung mann med kortklipt hår i skinnjakke, og bli premierestykket på teateret mitt og ringde krigen, men teateret stod som ved eit under røykte sigar. Aufricht hadde aldri møtt han, Brecht, som fortalde at komponisten Kurt etter bomberegnet. Den 31. august 1928 gjekk men kjende han utan vidare att. Det var Ber- ­Weill skreiv musikken. teppet opp for urpremieren på Die Dreigro- tolt Brecht. Han kjende godt den litterære Det gjorde Aufricht litt redd. Den atonale schenoper. produksjonen til denne unge forfattaren, musikken til Weill var ingenting for teateret, Teatera var den gongen tumleplass for og bad om å få sette seg. Så spurde han om meinte han, derfor bad han kapellmeisteren, genia; Max Reinhardts grandiost fantasifulle Brecht heldt på med eit nytt stykke. den seinare så kjende Theo Matkeben, å ha og Erwin Piscators revolusjonære iscene- Jau, det gjorde Brecht; han dramatiserte originalmusikken frå 1700- talet i reserve. settingar var ei frigjering frå all vanetenking ein fabel. Men då han fortalde innhaldet, Premieren blei sett til 31. august, Aufricht og alle konvensjonar. Ville ein ha suksess i skjønte Aufricht at dette ikkje kunne bli noko sin fødselsdag. Og medan Aufricht engasjerte tjuetalets Berlin, måtte ein lokke det stor­ opningsstykke, så han bad om rekninga. Då skodespelarar, drog Brecht og Weill med borgarlege publikummet med sensasjonar. sa Brecht; Så arbeider eg med eit stykke til, sine fruer til Le Lavandou på den franske og dersom De vil kan De få lese seks av dei sju Rivieraen for å gjere stykket ferdig. Då ein ung skodespelar, Ernst Josef Aufricht, scenane, sluttscenen har eg berre skissert. Det brått fekk 100 000 mark og kunne leige Thea- er ei omarbeiding av The Beggar’s Opera av Prøvetida var eit helvete; augustvarmen var ter am Schiffbauerdamm, var det derfor na- John Gay frå 1728, som eg har kalla Pack. Det trykkande, teateret var fylt av skodespelarar, turleg at han som ny teaterdirektør leita etter handlar om ein gangster som stel dottera til teaterelevar, regissørar, forfattarar og para- noko djervt og moderne å opne med. Først tiggarsjefen og giftar seg med henne. sittar. Overalt stod det tomme kaffikoppar og oppsøkte han alle teaterforleggarane i byen, fulle oskebeger, skreiv Aufricht. Alt det som men fann ikkje det interessante stykket. Han Det var ei historie som ropte etter eit kunne tenkast å gå gale, gjekk gale. leita så opp alle dramatikarane i Berlin; men teater, skreiv Aufricht i sine memoarar. Alt Primadonnaa, Caroline Neher, var gift med Toller, som har skrive Hoppla vi lever, hadde neste morgon fekk han henta stykket der den unge, vakre og gåverike poeten Klabund, ikkje noko, heller ikkje Lion Feuchtwanger, Brecht budde, ein liten hybel i øvste etasje i som låg døyande i lungetuberkulose på eit

34 || VÅR 2020 || Øyvind Blunck som Mackie Kniven og Trini Lund som Andreas Kolstad som Konstabel Smith og Kari Rasmussen Bule-Jenny i 1992. Slåttekar i himmelen-regissør Bentein som Fru Peachum i 1992. Foto: Erik Berg. Baardson sette i scene. Foto: Erik Berg.

før Aufricht hadde falle einaste tone ein suksess, på kne og naudbedd han. konkluderte Aufricht.

Kona til Brecht, Hele- Suksessen blei mykje større ne Weigel, skulle spele enn nokon våga å tru, heile bordellvertinne med lam Berlin fekk Tolvskillings­ underkropp, men fekk feber. Folk plystra melodia- akutt blindtarmbetennel- ne på gater og torg, kritikken se og rolla måtte strykast. var overstrøymande, køane Elles hadde ein problem bukta seg framfor billettlu- med gangsterkongen ka, og avhopparen Caroline Mackie Kniven. Til denne Neher spurde Aufricht: Kor rolla hadde ein engasjert lenge har ho andre kon- ein operettesjarmør som Bertolt Brecht blir rekna mellom dei vikti- trakt? Eg må spele Polly! gaste dramatikarane og teaterfornyarane i heitte Harald Paulsen. førre århundret. Under 2. verdskrigen måtte Året 1930 blei det skrive Han bestilte eit svært han reise i eksil frå heimlandet Tyskland til kontrakt om filmrettane, då kledeleg kostyme hos ein USA. Foto: NTB/Scanpix. hadde 120 teater i Tyskland moteskreddar og nekta rokke å spele 4000 framsyn- I 2008-versjonen av Tolvskillingsoperaen hadde Georg Malvius regi og det var Heidi Gjermundesen Broch som spelte Polly og Paul-Ottar Haga var Mackie Kniven. Foto: Marius E. Hauge. å gå på scenen utan eit ingar. På Theater am Schiff- blått skjerf som stod til fargen på auga hans. bauerdamm blei stykket framført 500 gonger. Ingen kunne ta denne velkledde mannen for Vi såg på stykket slik det var skrive, som sanatorium i Sveits. Dag etter dag sat ho ved mordar og gangster. For å få presentert denne ein lystig litterær operette med eit par dødssenga, og då han til sist døydde, kom ho sjukelege karakteren alt før han gjorde entre, ­sosialkritiske blinklys,” fortel Aufricht og legg til Berlin, ei veke før premieren, og syntest gjekk Brecht heim og skreiv, over natta, den til at dei djupsindige utgreiingane om det rolla var alt for lita. mest kjende songen i stykket, Und der Hai- politiske innhaldet, som kom seinare, har gitt Det tar eg meg av, ned med teppet, sa fisch der hat Zähne. stykket ei falsk meining. Det er i det heile feil å Brecht, fekk inn eit skrivebord på scenen, Fiaskoen låg i lufta, og alle var så sikre sjå Tolvskillingsoperaen som eit medvite gjen- sette seg ned med fru Neher og skreiv nye på at det skulle gå gale at Fru Peachum, nomtenkt politisk-sosialt drama. Eigentleg var scenar for henne. Klokka fem om morgonen som blei spela av kabaretsongarinna Rosa Brecht berre sånn passeleg interessert i styk- heldt prøvane fram, men nådige Neher var Valetti, skreiv kontrakt om eit engasjement ket. Det var ei av venninnene hans som oppda- enno ikkje nøgd. Ho drog frå teateret, og sjølv som starta dagen etter premieren. Og det ga den engelske originalhistoria, sjølv let han om ho blei oppvarta med både blomar og nye sceneteppet blei døypt «kistekledet». stykket ligge halvferdig i månader, og då han smiger, kunne ho ikkje overtalast til å kome Premierepublikummet som kom for å nyte møtte Aufricht første gongen, karakteriserte tilbake. Ein måtte få tak i ei ny skodespelar- denne fiaskoen, sat dødsstille under ouver- han stykket som ein Nebenwerk (eit verk på si). inne i rolla som Polly. Teateragentura fekk turen, løfta ikkje handa til applaus i første Han lånte friskt av klassikarane, Kipling og krisetelefonar, ukjende stjerner prøvesong, akta og drog ikkje på smilen av ablegøyene i Francois Villan, let venene skrive nokre strofer og til slutt fann dei ein ung artist som heitte andre akt, bryllaupet mellom Polly og Mackie her og der, improviserte nye replikkar og sce- Roma Bahn og som blei strålande god. Kniven. nar under prøvane, og let venen Lion Feucht- Kort sagt; alle krangla med alle. Brecht bar- Først då den Kipling-inspirerte duetten wanger døype stykket Die Dreigroschenoper. ka i hop med regissøren Engels om songane, Der Kanonensong blei framført, braut jubelen Som altså er ein ungdommeleg anarkistisk og ei stund lurte ein på alvor på å stryke dei. laus. Songen med den raske marsjtakten er revolt mot det borgarlege, ikkje eit marxistisk På premieren blei Weill rasande og førebud- jo eit av pangnummera i stykket, likevel kom revolusjonsdrama­ for arbeidarklassen. de ein storstilt utmarsj, fordi namnet til kona applausen brått og uventa. Klappsalvene hans, Lotte Lenya, hadde falle ut av program- ­skralla i salongen og elta innover rampen, Utdrag frå ein artikkel av Gustaf von Platen met. Tiggarkongen Peachum, Erik Ponto frå publikum trampa og kom med oppglødde som stod i programmet til Det Norske Teatrets Dresden, pakka veskene sine same dagen tilrop, dei forbausa songarane fekk ikkje fort- oppsetting av Tolvskillingsoperaen i 1992. fordi ein stor del av rolla hans blei stroken sette før nummeret blei annonsert på nytt. Von Platen var tidlegare journalist for Svenska etter generalprøven, og han pakka ikkje ut att Etter dette var kvar einaste replikk og kvar Dagbladet og gjekk bort i 2003.

|| VÅR 2020 || 35 Bikubekveld er eit fredags­kveldskonsept på Det Norske Teatret. 6. mars står Ina Svenningdal på scenen i NESTEN ALEINE, ei hylling til artisten Anne Grete Preus. Barndom, ungdom, Brecht Sidan ho starta karrieren som 6-åring, kan det sjå ut som ting har gått på skinner for skodespelar Ina Svenningdal. Frå barne-tv-stjerne, til seriesensasjonen Skam. I vår står ho på scenen i Tolvskillingsoperaen av Bertolt Brecht. Men det er hardt arbeid som skal til for å komme dit ein vil.

TEKST ERLEND TÅRNESVIK DREIÅS FOTO SIREN HØYLAND SÆTER

36 || VÅR 2020 || Ina Svenningdal debuterte med rolla som Åsa i Linus i Svingen og Jul i svingen. Frå venstre: I NRK-serien Skam spelte Ina Svenningdal rolla som Chris Berg. Eva (Lisa Teige), Sana Akaya (Yvonne Johnsrud), Åsa (Ina Svenningdal), Linus (Jacob Borgen), Nure (Sebastian (Iman Meskini) Vilde (Ulrikke Falch) og Noora (Josefine Frida Pettersen). (Foto: NRK) Warholm), Atif (Hassan Ali Iqbal) og Børre (Adrian Falch Karlsen). (Foto: Ole Kaland/NRK)

na Svenningdal starta tidleg med tea- del av sesong to, var søknadsprosessen i gang på TOLVSKILLINGSOPERAEN ter. Ho var 6 år og hadde fått rolla som Teaterhøgskolen. Da vi var ferdige med å spele Ein kan kanskje tenke at vegen Ina Svenning- Åsa i NRK-serien Linus i Svingen. inn sesong 2, fekk eg vite at eg hadde komme dal har gått har vore lett. Men sånn har det – Det var mor mi som fann ein notis inn. Sesong tre og fire spelte eg inn første året eg ikkje vore; det har vore hardt arbeid. i avisa og sende meg på audition. Men gjekk på Teaterhøgskolen. – Alt er ikkje slumpetreff. Ein vel vegen sjølv. eg forstod raskt at dette var gøy, og at – I starten var eg litt redd for at folk skulle Eg har jo vore på auditionar, som alle andre. Ieg endeleg passa inn ein stad! Eg følte aldri at tenke at eg kom inn berre på grunn av Skam. Jobba med meg sjølv, manna meg opp til det, eg passa inn på handball- eller fotballtrening. Men eg har lært meg at det og eg synest framleis det er Men på settet til Linus i Svingen fann eg noko var ikkje derfor. Eg har noko heilt forferdeleg skummelt. eg likte, og som eg følte eg fekk til. anna å bidra med enn Skam. «Eg har jo vore Og når ein først har fått ein Etter kvart blei det til julekalenderserien Alle i klassen min var så for- jobb, må ein jo også jobbe for Jul i Svingen. Og allereie her blei vegen vidare skjellige, med heilt forskjelli- på auditionar, å halde på han. staka ut: – Regissøren fortalde meg om ein ge utgangspunkt. som alle andre. Det neste prosjektet ho teaterhøgskole som han sa eg måtte snakke skal inn i er Tolvskillings- med mor mi om. Eg hugsar eg kom heim frå TEATERHØGSKOLEN Jobba med meg operaen av Bertolt Brecht og opptaksdag og spurde: «Mamma, når kan eg – Teaterhøgskolen var Kurt Weill. Musikalen om søke på Teaterhøgskolen?» Da svarte mamma: kjempe­tungt. Først går ein sjølv, manna den skruppellause forret- «Okei! Først skal du gå ferdig barneskolen. rundt og drøymer om å kom- meg opp til det, ningsmannen Peachum, som Så skal du gå ferdig ungdomsskolen. Så er det me inn, og tenker at det berre blir utfordra av den berykta vidaregåande. Og så kan du begynne å søke.» er dette ein vil. Og plutseleg og eg synest forbrytaren Mackie Kniven. Og det gjekk omtrent som mora hadde skis- kom eg inn, og da er det ikkje Framsyninga hadde premie- sert. I vidaregåandealder bestemte ho seg for sånn at du flyt på ein sky i tre framleis det er re i Berlin i 1928, og har sidan å arbeide så hardt ho kunne for at dette skulle år. Tvert imot er det som eit heilt forferdeleg blitt spelt eit utal gonger, bli ein jobb og ikkje lenger berre ein hobby. Ina mørker som legg seg over deg, også på Det Norske Teatret. Svenningdal skulle berre ein liten tur innom du må jobbe deg ihel! skummelt.» Ina Svenningdal er veldig eit nytt konsept NRK ville teste ut. Ein serie – Altså: det har vore glad i musikalteateret: – Da som hadde fått namnet Skam. kjempefint!­ Eg er så takksam eg var 11 år spelte eg i Les for den klassa eg har gått i, som har lytta til Misérables og Annie på Lillestrøm Kulturhus. SKAM kvarandre, vore harde, men gode mot kvar- Etter det var eg selt til musikalverda. Eg har – Siste halvåret på vidaregåande skole var eg andre i tre år. Eg veit ikkje heilt korleis eg skal alltid vore glad i musikk, og musikalmusikk er på audition for Skam. Det var ein ny ting NRK forklare det, men det tek opp heile deg heile noko heilt for seg sjølv. Eg kan ta toget og høyre skulle prøve. Og så var det gøy å kunne vere tida. Og det sleit eg litt med i starten, å innstille gjennom ei heil musikalspeleliste, og føle at eg med frå starten på den reisa som det blei. meg på at dette var livet mitt i tre år. Eg merkar er med i ein film. Ein liten ting i historia kan bli Manus og regi var ved Julie Andem, og i løpet det har forsvunne nokre kilo av skuldrene etter til ein stor ting gjennom eit musikalsk num- av 4 sesongar slo serien alle tidlegare rekordar eg blei ferdig. Og så kjem det nokre nye kilo på, mer. Og det synest eg er kjempegøy! for ein nett-serie og blei eit internasjonalt i eit arbeidsliv. I tida framover er det altså musikken til fenomen. Ina spelte rolla som Chris Berg, – Ein slepper jo taket på mykje som er trygt, Kurt Weill ho skal dykke ned i. – Eg veit lite eller «jente-Chris», ein av elevane frå Hartvig som ein har bygd opp i løpet av tre år. Ein har om produksjonen, men det verkar som det blir Nissen skole i Oslo. dei same menneska å prate med heile tida, som veldig utopisk. Og så gler eg meg til å jobbe med – Vi starta innspelinga i august, og spelte inn ein føler seg trygg på. No i arbeidslivet skal eg regissør Tore Vagn Lid. Det er alltid spanande to sesongar av Skam på sirka eitt år. Det var inn- byte ensemble kvar åttande veke. Det blir noko med regissørar som tenker og meiner mykje speling annakvar veke. Mens vi spelte inn siste heilt nytt heile tida. Det er ein heilt ny kvardag. om det dei set opp.

|| VÅR 2020 || 37 WERTHER ETTER Johann Wolfgang von Goethes «Unge Werthers lidingar» BASERT PÅ EI DRAMATISERING­ AV Hallvard Holmen og Jan Grønli OMSETJING Ola E. Bøe OMARBEIDD AV Siri Løkholm Ramberg og Marie Blokhus PREMIERE 21. februar på Scene 3 Med utgangspunkt i Goethes velkjende tekst vil Marie Blokhus sjå nærare på livet og det å velje døden, i spennet mellom 1700-talet og vår eiga tid.

15. JANUAR 2020

g har hovudet under vatn. Goethes Werther eg skal prøve å finne Og eg klarer ikkje kvitte meg med denne Bokstaveleg talt. Eg står ein stad inni meg sjølv. Werther som kjensla, kvar gong eg høyrer om nokon med hovudet under vatn i har all verdas lidenskap og lys i seg, men som ikkje såg ein annan utveg enn å dra, SKREDE MAGNUS

eit akvarium på Det Nor- også Werther som søkk ned i mørkeret. så kjem ho; kjensla av at vi burde ha sett FOTO ske Teatret, i eit forsøk Det gjer meg svimmel. Det gjer at eg fell det, vi burde ha vore handa som drog ho- på å skape eit fotografi. i tankar der nede i akvariet og må minne vudet opp av vatnet og pusta livet tilbake EI dag tidleg trudde eg at eg skulle leite handa på å dra hovudet opp for å trekke i vedkommande. etter Cate i Sprengd av Sarah Kane den ny luft. Eg vonar dette på eit tidspunkt ikkje neste månaden. To timar og ein sjuke- For det er ei særs utfordrande opp- stemmer lenger, men i 2020 som i 1774, meldt instruktør seinare, står eg her gåve. Ei oppgåve to kollegaer før har er denne teksten viktig å lyssette, i for- med hovudet under vatn fordi det viser meistra med djup overtyding her ved skjellige samtider, på forskjellige måtar, seg at eg slett ikkje skal leite etter ho, teateret. Men, dessverre, framleis ei filtrert gjennom forskjellige skodespela- iallfall ikkje nett no – eg skal leite etter nødvendig oppgåve. For rundt 600 men- rar og menneske. Werther. Av alle karakterar i verda er det neske tek livet sitt i dette landet kvart år.  Marie

38 || VÅR 2020 || 12. AUGUST 1771

t barna ikkje veit kvifor kjeks og ­­kaker. Det er det ingen som ser kva alt dette munnar ut i – døden. dei vil noko, eller ikkje gjerne vil tru, men for meg er det heilt Han blir stille, og skaper seg ei verd ut vil noko, det er alle handgripeleg. frå seg sjølv, og er også lykkeleg fordi SKREDE MAGNUS

samde om. Men at Eg veit kva de gjerne vil seia til meg om han er eit menneske! Trass i alle stengsel FOTO også dei vaksne tumlar dette: at dei er lykkelege som lever lik gøymer han likevel den søte kjensla av omkring her på jorda barn dagen igjennom. Og eg innrømmer fridom i hjartet og veit at han kan forlata somA barn, utan å vite kvar dei kjem frå det gjerne, dei er lykkelege skapningar. dette fangeholet når han vil. og kvar dei skal gå: som vil bli styrte av Men den som i audmjuk erkjenning  Werther

|| VÅR 2020 || 39 Rått og ufiltrert Oddgeir Thune er denne våren aktuell i Bestialitetens historie. Regissøren Ivica Buljan lovar «a crazy performance with a lot of sex and violence».

TEKST IDA MICHAELSEN FOTO SIREN HØYLAND SÆTER

et er eg ikkje ukjend med, Han er jo ein anerkjend regissør som gjer kongsfesten blir tolka som eit verk som ser ler Oddgeir Thune. oppsetjingar i mange land på ulike språk. inn i kula og føreseier første verdskrigen. I fjorårets store HBO- Nytt ensemble, nye forståingar overalt dit Litt sånn; her er vi no, kva kjem til å skje? serie Beforeigners spelte han kjem. Men for å gripe det uhandgripelege Og så skjer dei mest usannsynlege ting. Ein han Navn ukjent, den må vi gå fysisk og praktisk til verks. mann er daud, han vaknar til liv igjen, får ein første framvandraren For Oddgeir Thune var prosessen med Den ny sjanse og daudar på nytt. Det vi ikkje trur Dfrå steinalderen som spaserte naken siste kongsfesten både ny, spennande og prega kan skje, skjer. Og det gjentar seg. Alliansar rundt i sin fasjonable heim han delte av kontrollert spontanitet. skiftar, vennskap blir brotne, tilbaketrekking med trofékona Hulefrue og dreiv det – Vi arbeidde oss gjennom stoffet, og aggresjon, flørt med det farlege – alt noko tvilsame sikkerheitsfirmaet CM scene for scene, situasjon for situasjon. dette som vi veit vi ikkje skal late oss inn på, Security. Her på teateret har han vist Ivica var nysgjerrig, ville ha oss inn i men som likevel skjer. Over alt. Heile tida. stort spenn i rolletolkingar, frå det meir diskusjonar rundt filmar, bøker, kunst På personlege plan og på nasjonale plan. eksperimentelle i Tusen takk teater og og musikk. Referansar var viktige, og vi Det kjem nye retningar, nytt håp og nye Mare, til dei meir rørande portretta av skulle ut av våre konvensjonar og inn i hans makthavarar. Og trass i ønsket om det gode, Faren i Dottera, Sveitserosten i Mor tankeverd. «Lag ein konsert.» «Ein festival.» vil det dra seg til. Det blir mørkt. Og stygt. Courage og ein lysande Jonatan i Brørne «Eit lågbudsjettbordell frå før første Løvehjarte. Denne våren er det Bjørneboes verdskrigen.» «Ein slåstkamp.» Alt dette Kruttårnet er Bjørneboes kanskje mest utforsking av menneskenaturen som står på måtte sitte før vi starta med manus. Han ville anarkistiske verk. Vi møter protokollføraren arbeidsplanen. ha spontaniteten frå den fysiske situasjonen frå den første romanen i serien, Frihetens over i spelescenane. øyeblikk, som no har funne seg jobb ved eit – Mitt forhold til Bjørneboe? Eg las han etter Sjølv om skodespelarane var uvande sinnssjukehus i Frankrike. Der lever han eit at kompisen min på vidaregåande heldt eit med metoden, det fysiske, tunge arbeidet betre liv, men er framleis plaga. Skildringa føredrag i klasserommet. Han var ein skolelei og den utagerande tonen, så vaks det fram av historias vondskap kjem gjennom ei rad hiphopar som banka inn sin første seksar med eit fellesskap som etter kvart tok over føredrag som blir haldne på institusjonen. den presentasjonen. Klart eg måtte undersøke Scene 2. Dei arbeidde med eigne grenser, Bjørneboe er her ein tydeleg kritikar av kven denne forfattaren var, seier Oddgeir. med fortrulegheit, tillit og mot. Dei vitskapen. Kontrasten er slåande når det støtta kvarandre og bytta på å spele ulike kjem til vår innsikt i verkelegheita, at vi I år er det 100 år sidan ein av dei mest instrument i det Balkan-inspirerte bandet kjenner naturlovane, men ikkje forstår markante og særprega forfattarane i norsk som aldri sleppte stemninga i rommet. Dei kaoset i mennesket sjølv, i naturen vår. etterkrigstid blei fødd. Jens Bjørneboe henta fram kjensler, styrke og eit samspel – Religionar og ideologiar kan ha dei var kulturradikalaren, opprøraren og den som skapte noko heilt særeige for dei som beste intensjonar, og likevel endar dei opp i anarkistiske riksmålsmannen som utfordra fann vegen til teatersalen. Eit univers dei brutalitet og undertrykking. Det ligg visst i offentlegheita i samtida. I jubileumsåret blir delte med alle som sat i salen og som enda i menneskets natur, seier Oddgeir Thune. hovudverket hans, Bestialitetens historie med eit hemningslaust dansegolv der brorparten – Det er ei form for utstudert, pedantisk vekt på det andre bindet Kruttårnet, av publikum kasta seg inn i rytmane. Og og vitskapeleg kontrollerbar tortur som dramatisert og sett i scene av kroatiske Ivica der nokon kritikarar skamroste innsatsen blir skildra i Kruttårnet. Der vi førre Buljan på Scene 2. Han var sist noregsaktuell og opplevinga, stilte andre seg tvilande til gongen arbeidde i no-situasjonen, skal med Den siste kongsfesten våren 2018, ein metoo-stempelet på framsyninga. Dette var vi her inn i gjenforteljingar, statistikk og festival av ei framsyning som sette store krav ikkje mennesket slik det bør oppføre seg. Her sekundærkjelder. Det blir garantert annleis, til skodespelarane – og publikum. Oddgeir låg drifter og instinkt og pressa på under ei men kanskje like heftig. For det er vel inga Thune spelte den gongen ei sentral rolle, og tynn skorpe av normalitet. kunstform som klarer å uttrykke det som sveitta, slost, drakk og herja seg gjennom den – Det er vel her ein kan trekke nokon strengt tatt ikkje er mogleg å formidle, bølgjande og kaotiske natta der denne festen parallellar mellom Den siste kongsfesten og med same kraft som teateret. Det gjeld å spelte seg ut. No er han i større grad budd på Bestialitetens historie, seier Oddgeir. ha is i magen. Det fell nok på plass denne kva som ventar. – Det handlar vel om den evige runddansen gongen også. Men kanskje ikkje før rett før vi menneske er del av. Sist forsøkte vi å premieren, seier Oddgeir Thune og gliser. – Haha, ja, Ivica Buljan har sin eigen metode. gripe ei form for tidsforståing. Den siste

40 || VÅR 2020 || BESTIALITETENS HISTORIE AV Jens Bjørneboe OMARBEIDING: Ivica Buljan OMSETJING: Inger Johanne Sæterbakk PREMIERE 27. mars på Scene 2 I ROLLENE: Oddgeir Thune, Geir Kvarme, Frode Winther, Joachim Rafaelsen, Kyrre Hellum, Amell Basic, Eivin Nilsen Salthe, Julie Moe Sandø, Hilde Olausson. I Bestialitetens historie blir verdshistoria skildra som ei lang rekke med overgrep, straffe­ metodar, avrettingar og folkemord.

«Det vi ikkje trur kan skje, skjer. Og det gjentar seg. Alliansar skiftar, vennskap blir brotne, tilbaketrekking og aggresjon, flørt med det farlege – alt dette som vi veit vi ikkje skal late oss inn på, men som likevel skjer. Over alt. Heile tida.»

|| VÅR 2020 || 41 VELFERDAS PARADOKS Kvifor kan ikkje det som er godt, berre vere…godt?

TEKST ÅSNE DAHL TORP ILLUSTRASJONSFOTO EIRIK MALMO

ikar du guacamole, sjokolade Vår velstand kviler dessverre på skuldrene Den tyske dramatikaren Konstantin Küspert og kaffi? Er det ikkje topp at til millionar av slavar. Slaveri? Du tenkjer tek opp temaet moderne slaveri i stykket det er så billeg å kjøpe seg kanskje på slaveskip på veg frå eitt eller anna Slaveliv. Gjennom ulike scenario set han klede at ein kan skifte kvar afrikansk land mot Amerika ein gong på sjølve grunnlaget for vår livsførsel i eit grelt sesong? Køyrer du el-bil og 1600-talet, lasta med svarte slavar med lenke lys. Publikum blir tekne med på tankeekspe- brukar smarttelefon? Da har rundt halsen? Slik er ikkje moderne slaveri. riment for å snu vande førestillingar, ofte ved Lvi dessverre dårleg nytt: Nokon har ikkje fått Ein moderne slave kan vere ein 8-åring i ei hjelp av små, enkle og provoserande grep. betalt for å lage tinga dine. Er det for billeg til koboltgruve i Kongo, han som vaskar bilen Men slapp av! Det blir gjort med humor. å vere sant, så er det nett det det er. For billeg din på det rare bilvaskeriet midt på natta, og for godt til å vere sant. I alle fall dersom eller ho som lakkar neglene dine på naglestu- Velkommen til teateret! du tenkte at dei som har produsert varene dioet. Moderne slaveri finst i heile verda, også dine fekk betalt for jobben dei har gjort. Det midt iblant oss, her i Noreg, og dei er fleire gjorde dei høgst sannsynleg ikkje. enn nokosinne.

27 MILLIONAR SKJORTE SMARTTELEFON SJOKOLADE ØYREDOBBAR Er talet på menneske som laga av burmesisk flyktning som inneheld kobolt henta Kakaofrukta kakaoen i av gull vaska ut av blir tvinga eller truga til å i Thailand som aldri har ut frå ei gruve i Kongo av sjokoladen er laga av, blei elvegrus av ei ni år gamal arbeide utan løn, som blir ferie og tek amfetamin for ein sju år gamal gut som henta ned med machete jente på Filippinane. utsette for vald og som å kunne jobbe dag arbeidde lange dagar frå eit kakaotre i Burkina ikkje kan komme og gå og natt for at du skal få opptil 70 meter under Faso av ein tolv år gamal som dei vil til arbeidet. billege klede. bakken. Kobolt er ein viktig gut som er røva frå familien DAGLEGVARE komponent i dei såkalla sin. Han får ikkje gå på I 2016 blei det avslørt lithiumbatteria for lengre skole, får ikkje sjå foreldra, omfattande bruk av tvangs- EIN BARNESLAVE KAFFI levetid, og blir nytta i ei rad arbeider langer dagar og arbeid og slaveliknande For eksempel ein sjuåring produsert i Brasil av ein produkt vi bruker dagleg, utset seg for livsfarlege forhold hos Lime-kjeda, frå Ghana, kan kjøpast plantasjearbeidar utsett for til dømes i PCar, smartte- sprøytemiddel. som hadde mange for ned til 250 kroner. På menneskehandel lefonar, og El-bilbatteri. Eit ­butikkar i Oslo-området. verdsbasis blir 1,2 millionar som jobba under slave­ gjennomsnittleg el-bilbat- Fleire av arbeidarane barn kjøpte og selde kvart liknande forhold. teri treng 20 kilo kobolt. NAGLEDESIGN hadde ikkje arbeidstillating år. I India aleine arbeider utført av papirlaus og jobba nesten døgnet 15 millionar barn utan ­flyktning. Du betalte rundt, fekk aldri fri og i løn for å betale tilbake SMINKE 50 kroner for jobben, og mange tilfelle fekk dei ikkje foreldras gjeld. med glittermineralet nagledesignaren tente løn i det heile. mica, henta ut av ein 10 kroner i timen og jobba barneslave i India. 18 timar den dagen.

42 || VÅR 2020 || SLAVELIV AV Konstantin Küspert OMSETJING Astrid S. Dypvik NOREGSPREMIERE 20. mars på Rommen Scene I ROLLENE: Sara Khorami, Sarah Francesca Brænne, Manish Sharma, Karl-Vidar Lende Slaveri er høgst til stades. Over alt, heile tida. Også her i Noreg, faktisk.

|| VÅR 2020 || 43 TEATER FOR BARN!

Øyvind Osmo Jakob og Neikob Eriksen, regissør. og alle andre Ein treng ikkje reise langt for å finne seg sjølv. Og du er bra nok nett slik du er, lærer Jakob og Neikob denne gongen.

akob og Neikob er det klovneakti- Neikob funne ut noko nytt om seg sjølv: han men dersom alle blir som alle andre, blir alle ge radarparet skapt gjennom dei er ikkje som Alle Andre. Saman med Jakob like, og det er jo ikkje noko gøy, seier Osmo fargerike barnebøkene til Kari dreg han ut på leit etter Alle Andre for å bli Eriksen. Dette skjønner også Neikob til slutt. Stai. Den eine er alltid skep- som han. tisk – den andre er alltid positiv. MODERNE KLASSIKAR FOR BARN Den eine seier alltid NEI, den MUSIKALSK OG SANSELEG Dei små forteljingane om Jakob og Neikob andreJ seier alltid JA. – Vi trur ofte at vi må leite etter oss sjølve der har blitt moderne klassikarar for barn. Dei Basert på desse to enkle motsetnadene ute, men den du er er rett framfor nasen din, er som Yin og Yang, som natt og dag. Jakob klarer skaparen av dei to sjarmerande karak- du må berre våge å sjå etter, seier regissør har oppovermunn og er ei enkel sjel, medan terane å seie noko eksistensielt om det å vere ­Øyvind Osmo Eriksen. Han er kjend som Neikob har nedovermunn og tenker mange menneske, på eit nivå som treffer dei aller ein leiken regissør som grip stoffet med djupe tankar. Men saman utfyller dei kvar- minste – og foreldra deira. ­musikalsk tilnærming. Denne gongen vil andre likevel, og når dei samarbeider, endar Denne gongen har Neikob mista grepet han lage eit musikkspel for dei minste med eventyra deira alltid godt. totalt. Bollane er brende, mjølet ligg strødd nyskrivne songar av Kari Stai sjølv. PASSAR FRÅ 3-6 ÅR. utover. Ikkje berre har dei fått ein mystisk, ny – Nokre gonger kan ein kanskje ha lyst til å FRÅ 12. MARS nabo som forstyrrar harmonien – i tillegg har gli inn som ein geléklump i den store massen,

44 || VÅR 2020 || Roald Dahls Charlie og sjokoladefabrikken Roald Dahls forteljing om fattigguten Charlie som vinn gullbilletten til Willy Wonkas OMVISING BIKUBEBARN: MINITEATERVERKSTAD magiske sjokoladefabrikk har blitt eit over- Koreis blei Charlie og sjokolade­ Teateret er ein magisk stad – og enda meir magisk blir det når flødigheitshorn av ein visuell musikal-fest på fabrikken til? Kva gjer skodespela- ein får vere med å lage teater sjølv! På miniteaterverkstad får Hovudscenen. Dette er ei herleg dryg histo- rane før framsyninga? Korleis blir barna lage si heilt eiga framsyning. Med Roald Dahls Charlie og rie for både barn og vaksne, der dei slemme ein Ompa Lompa laga? Kosrleis sjokoladefabrikken som utgangspunkt får barna bruke sin eigen får som fortent og dei snille får oppfylt sine ser det eigentleg ut bak scenen? kreativitet i samspel med flinke folk frå Det Norske Teatret. søtaste draumar. Dette og mykje meir kan du få vite Her blir det både dans og skodespel, scenografi, kostyme og PASSAR FRÅ 6 ÅR. om du blir med på omvising før du teatersminke. Til slutt blir det verdspremiere på Scene 3! TIL 29. MAI ser teaterframsyninga! PASSAR FOR BARN FRÅ 6 ÅR. PASSAR FOR BARN FRÅ 6 ÅR. 9. MAI

BIKUBEBARN: URBAN MAGO PIPPI NALLESUOHKKU / ART ATTACK FOR KIDS Mago er ei audiovisuell forteljing for barn inspirert PIPPI LANGSTRØMPE av ein gammal nord-koreansk myte om korleis På Urban Art Attack for kids får barna jobbe Det er ein heilt vanleg dag. Tommi og Annika verda blei til. Magi er ei eldstemor, ei gudinne kreativt med dei ulike elementa innan hiphop leikar i hagen, og plutseleg oppdagar dei at som lyttar til kosmisk musikk og skapar verdas og urban kunst – saman med nokre av dei aller nokon har flytta inn i nabohuset Villa Villekulla. mange fjell, skogar, elvar og innsjøar. Gjennom beste frå street-kulturen. Det blir dans, DJ'ing, Snart er Tommy og Annika bestevener med Pippi dans og musikk blir stemningar formidla og beatboxing og grafitti. Til slutt blir det battles og Langstrømpe, verdas sterkaste jente. Med Pippi i skapar undring hos dei små. framvisingar. nærleiken blir det aldri kjedeleg! GJESTESPEL FRÅ BABYART/BABYOPERA PASSAR FOR BARN FRÅ 6 ÅR. GJESTESPEL FRÅ BEAIVVÁŠ SÁMI PASSAR FRÅ 0 -3 ÅR. 21. MARS NAŠUNÁLATEÁHTER. 6.-16. MAI FRAMSYNINGA BLIR SPELT PÅ SAMISK PASSAR FRÅ 5 ÅR. 17. APRIL

|| VÅR 2020 || 45 PREMIERAR:

WERTHER

ETTER Johann Wolfgang von Goethes «Unge Werthers lidingar» BASERT PÅ EI DRAMATISERING­ AV Hallvard Holmen og Jan Grønli OMSETJING Ola E. Bøe OMARBEIDD AV Siri Løkholm Ramberg og Marie VÅRLØYSING Blokhus PREMIERE 21. februar på Scene 3 Marie Blokhus fram­fører ein monolog som har AV Frank Wedekind fått tittelen Werther. Med utgangspunkt i Goethes OMSETJING: Jon Fosse velkjende tekst vil ho sjå nærare på livet og det å PREMIERE 17. januar på Scene 2 velje døden, i spennet mellom 1700-talet og vår Ungdomstida er breiddfull av kjensler, draumar, nysgjerrigheit og fridomslengt. Det er usikkerheit, skam og eiga tid. opprør. Du er klar for å entre vaksenverda, men er vaksenverda klar for deg? Frank Wedekinds klassiske drama handlar om retten til fridom, i ei tid der det blir stadig viktigare å vere kritisk til dei sanningane vi blir serverte.

VILLANDA KIRSEBÆRHAGEN LEAR

AV Henrik Ibsen AV Anton Tsjekhov ETTER William Shakeapeare OMARBEIDD AV: Lars Erik Holter OMSETJING: Kjell Helgheim / Ola E. Bø MED UTGANGSPUNKT I EI OMSETJING AV KING LEAR AV OMSETJING: Tormod Skagestad PREMIERE 25. januar på Hovudscenen Edvard Hoem OMARBEIDD AV Tatu Hämäläinen PREMIERE 23. januar på Scene 3 Ein av teaterhistorias store klassikarar. Stykket PREMIERE 29. februar på Scene 2 Hedvig er fjorten år og kjenner seg annleis. illustrerer ei verd i endring, der den gamle eliten står For regissør Tatu Hämäläinen er Kong Gjennom kameralinsa forsøker ho å oppnå kontakt for fall, og nye verdiar veks fram. I slike brytningstider Lear eit bilde på det å bli gamal. med både seg sjølv og omverda, men bilda gir er det mange ulike strøymingar, og det kan vere Kong Lear blir referert til som «old», henne berre ei enda sterkare kjensle av ikkje å uoversiktleg og vanskeleg å manøvrere rett. eller «the foolish». Identiteten som «gamal» eller høyre til. Ho ser ikkje lenger seg sjølv, berre andre «den tøvete» er noko Lear ikkje er heilt komfortabel rundt seg. Kven er eigentleg Hedvig bak filter og all med. Korleis påverkar det sjølvbildet vårt når vi av sminka? omverda blir reduserte til ein alder? Kva skjer når både kroppen og sinnet blir merkt av aldring?

46 || VÅR 2020 || SLÅTTEKAR I HIMMELEN BESTIALITETENS HISTORIE TOLVSKILLINGSOPERAEN

AV Edvard Hoem AV Jens Bjørneboe AV Bertolt Brecht og Elisabeth Hauptmann med DRAMATISERING: Kristian Strømskag Lykkeslet OMARBEIDD AV: Ivica Buljan MUSIKK AV Kurt Weill URPREMIERE 7. mars på Hovudscenen OMSETJING: Inger Johanne Sæterbakk OMSETJING: Halldis Moren Vesaas SAMARBEID MED Teatret Vårt i Molde URPREMIERE 27. mars på Scene 2 PREMIERE 25. april på Hovudscenen Edvard Hoems store slektskrønike om Kvifor er menneska vonde og bestialske? I 2020 Tolvskillingsoperaen er ein skarp analyse menneskeleg livskraft, mot, tvil og håp finner er det 100 år sidan Jens Bjørneboe blei fødd. I av ein framstormande kapitalisme med sin vegen til scenen. Teaterframsyninga er basert på jubileumsåret blir hovudverket hans, Bestialitetens vekst- og varelogikk. Det snart 100 år gamle den første romanen i serien som følgjer Nesje- historie med vekt på det andre bandet Kruttårnet, musikkteaterstykket av Brecht, Weill og Hauptmann slekta frå Rekneslia i Molde til prærien i Amerika. Ei dramatisert og sett i scene av kroatiske Ivica Buljan. viser eit samfunn der alt og alle er til sals; der forteljing som ikkje berre er ei skildring av forfedrane Han var sist noregsaktuell med Den siste kongsfesten, ingen og ingenting har meir verdi enn det har på til Edvard Hoem, men også eit stykke norsk historie. og framsyninga markerte seg raskt i den norske ein marknad. Og der ingenting er unntatt denne offentlegheita for si ekspressive form. marknaden.

SLAVELIV

AV Konstantin Küspert OMSETJING: Astrid Sverresdotter Dypvik FOR BARN! NOREGSPREMIERE 20. mars på Rommen Scene JAKOB OG NEIKOB OG ALLE ANDRE Slaveri har vore forbode over heile verda i over 200 år. Likevel er det høgst til stades. Over alt, AV Kari Stai heile tida. Ja, også her i Noreg, faktisk. Slaveliv er OMARBEIDD AV: Øyvind Osmo Eriksen og Ingrid Weme Nilsen eit slags brechtiansk lærestykke på speed. Den URPREMIERE 12. mars på Scene 3 tyske dramatikaren Konstantin Küspert tek opp Basert på to enkle motsetnader klarer skaparen av dei to sjarmerande karakterane å seie noko eksistensielt om temaet moderne slaveri gjennom ulike scenario som det å vere menneske, på eit nivå som treffer dei aller minste – og foreldra deira. Denne gongen har Neikob set grunnlaget for vår livsførsel i eit grelt lys. Men mista grepet totalt. Bollane er brende, mjølet ligg strødd utover. Ikkje berre har dei fått ein mystisk, ny nabo som slapp av! Det blir gjort med humor. Velkommen til forstyrrar harmonien – i tillegg har Neikob funne ut noko nytt om seg sjølv: han er ikkje som Alle andre. teateret!

|| VÅR 2020 || 47 I REPERTOAR:

TANTE ULRIKKES VEI KVEN DRAP FAR MIN

AV Zeshan Shakar AV Édouard Louis FRÅ 2. januar på Rommen Scene og OMSETJING: Tove Bakke Scene 2 FRÅ 9. januar på Scene 3 Kjærleik, ungdomsliv og det å prøve For dei som har alt, endrar politikken FOR BARN! å forstå storsamfunnet. To gutar veks nesten ingenting. For dei andre er ROALD DAHLS CHARLIE OG SJOKOLADE­ opp i Tante Ulrikkes vei på Stovner det snakk om liv og død. Kven drap FABRIKKEN i Oslo. Den eine kjem frå det vi kan far min er eit protestskriv på vegner kalle ein god heim, den andre har ein av ein far. Ein far som har fått kroppen AV David Greig, Marc Shaiman og Scott Wittman meir utfordrande heimesituasjon. Dei øydelagt av hardt arbeid på fabrikken. OMSETJING: Runar Gudnason gjer begge så godt dei kan, men går Som mistar retten til medisinar og FRÅ 3. januar på Hovudscenen likevel ei usikker framtid i møte. får trygda redusert av politikarane. Ingenting er for godt til å vere sant, sjølv om alt ikkje er så søtt som det ser ut. Ein far som lever eit liv ingen vil Musikalen Charlie og sjokoladefabrikken er ei herleg dryg historie for både høyre om. Kven drap far min er eit barn og vaksne, der dei slemme får som fortent og dei snille får oppfylt sine kjærleiksbrev frå ein son. søtaste draumar. Dette er ei hylling til fantasien og skaparkrafta, for i fabrikken til Willy Wonka er det berre lov å spørje «korleis», ikkje «kvifor», og du må tru det for å sjå det.

TRILOGIEN TSCHICK – ADJØ SIGD EIN AV OSS / EINER BERLIN VON UNS AV Jon Fosse AV Ruth Lillegraven 4. og 13. februar på Hovudscenen AV Wolfgang Herndorf FRÅ 3. januar på Scene 3 FRÅ 3. januar på Scene 2 Ein kjærleikstrilogi mellom svevn, OMSETJING: Astrid Sverresdotter Ei forteljing i diktform om eit enkelt, Tilnærmingsforsøk etter 22. draum og vaken tilstand. Trilogien Djupvik men likevel storslått liv. Endre veks juli. Motstand mot demokratiet, består av bøkene Andvake (2007), FRÅ 14. januar på Scene 2 opp som odelsgut i ei vestlandsbygd mot pluralismen, feminismen og Olavs draumar (2012) og Kveldsvævd Om å vere på veg til noko nytt og på 1800-talet. Framfor han ligg ei globaliseringa er på frammarsj over (2014), som Jon Fosse fekk Nordisk ukjend og kjenne seg levande, framtid lik den far hans og fedrane før heile Europa. Desse ideane fekk sitt Råds litteraturpris for i 2015. I ei for første gong i livet. Det er siste han har hatt. Men så blir Endre sjuk og tydelegaste uttrykk gjennom Breiviks thrilleraktig form fortel Trilogien ei skoledag før sommarferien. Tatjana sengeliggjande, og garden lyt seljast. handlingar. Teatersjef Erik Ulfsby har poetisk historie om Alida og Asle, ei har invitert klassen på fest, men Maik Kven er han utan retten og plikta han samarbeidd med konseptkunstnarane livsfrise med klangbotn i Bibelen og blei aldri beden. Ikkje har han planar er fødd til? Kva skal han no leve for? Lars O. Ramberg og tyske Ditteke kristne tekstar. Røyndom flyt over i for sommarferien heller, for mor Det er då bøkene kjem, frå andre sida Waidelich om å nærme seg det som draum, fortid blir notid og framtida er på avrusingsklinikk og far er på av havet, og tek Endre med ut i verda. skjedde 22. juli, der 77 menneske anar vi kanskje, eller kanskje ikkje. «forretningsreise» med sekretæren blei drepne av ein mann som gav seg sin. Men så dukkar Tschick opp, og ut for å vere frelsar. livet blir aldri det same.

48 || VÅR 2020 || I REPERTOAR:

LAZARUS ABRAHAMS BARN

AV David Bowie og Enda Walsh AV OG MED Svein Tindberg OMSETJING: Frode Grytten FRÅ 25. januar på Scene 3 FRÅ 2. januar på Hovudscenen Svein Tindberg har sett nærare på Ein av David Bowies siste gåver dei verdiane og førestillingane som til fansen. Samstundes som han er felles for alle truande i tre av dei arbeidde med sitt avskjedsalbum store verdsreligionane. Framsyninga Blackstar, skreiv han saman med Enda har treft ein nerve hos publikum, Walsh musikalen som hadde premiere og har gått sidan 2011. Tindbergs i New York knappe to månadar innan påstand er at når alt kjem til alt er vi popikonet gjekk bort. Med Lazarus alle ganske like, også når det kjem til DOTTERA trekker han ein musikalske boge frå trua vår. Blackstar tilbake til den musikalske AV Goksøyr&Martens starten og den skakke science-fiction- FRÅ 13. mai på Hovudscenen filmenThe man who fell to earth DOTTERA er ei historie om ein familie. Om mine barn og dine barn, og ho som basert på boka av Walter Tevis der berre bur litt her, fordi ho bur mest hos mor si. Det er ei forteljing om korleis alt i Bowie sjølv spelte hovudrolla i 1976. løpet av ei natt kan gå sund, sjølv om vi alle lengtar etter det same.

DET GÅR BETRE NO HAUGTUSSA

AV OG MED Bjarte Tjøstheim AV Arne Garborg FRÅ 10. januar på Rommen Scene MANUS: Ane Dahl Torp Korleis kan ein leve av å vere MUSIKK: Sjur Miljeteig komikar og utlevere seg sjølv FRÅ 14. februar på Scene 3 - når ein inst inne er engsteleg av Ei forteljing om lengt, ung kjærleik FOR BARN! natur? Radioprogramleiar, komikar og svik. Ane Dahl Torp og Sjur og skodespelar Bjarte Tjøstheim Miljeteigs musikalske og drivande KVA NASHORNET SÅG teaterdebuterer med ei personleg og forteljeteater tar oss med inn i AV Jens Rasche sjølvironisk framsyning om å leve med verda til den mystiske og synske OMSETJING: Carl Morten Amundsen frykt for det aller meste. Den som går ungjenta Veslemøy. Inspirert av FRÅ 31. mars på Scene 3 med frykta får som regel bekrefta at mørkeret frå rockescenen har dei Kven er desse merkelege skapningane som bur på den andre sida av gjerdet? det er god grunn til å engste seg. gjort Arne Garborgs nasjonalepos spør Bjørnen i dyrehagen i Buchenwald. Dyrehagen låg vegg i vegg med om til ei eksplosiv og suggererande konsentrasjonsleiren og dyra såg både skapningar i stripete klede som kom framsyning. med mat og skapningar med lange skinnstøvlar som passa på. Stykket er ei oppmoding om sivilt mot og om å stå opp mot undertrykking. Ei viktig og annleis forteljing for litt større barn. Aldersgrense 11 år.

|| VÅR 2020 || 49 GJESTESPEL :

Velkommen til sesong 2 av Det Norske Teatret sitt snakkeshow på Scene 3. Med aktuelle gjestar og boblande språkundring borar programleiarane Erlend Tårnesvik Dreiås og Inger Johanne Sæter- bakk i aktuelle språkspørsmål. I samarbeid med Språkrådet. DEN ENGELSKE FARE DET SIT I HJERNEN 18. MARS 29. APRIL Språkforskarar trekker ofte fram Bli med på innsida av hjernen! Kor og engelsk som den største trusselen korleis oppstår språket? Kva gjer at vi mot norsk språk. Kor reell er denne lærer språk, eller gløymer språk? Er OLBMOT / FOLK MAGO trusselen? På kva måte har det norske hugsen ein teknikk vi kan trene opp? 8. og 9. februar 6. – 16. mai språket påverka verdsspråket engelsk? Korleis greier skodespelarar å lære seg GJESTESPEL FRÅ Beaivváš Sámi GJESTESPEL FRÅ Babyopera / Babyart Og kva for norsk er det dei norske så mykje tekst? Og er det eigentleg Našunálateáhter Babyopera for dei aller minste! utvandrarane til USA held i hevd? sant at det er lettare å lære seg eit nytt OLBMOT/FOLK er ein kunstnarleg Framsyninga er inspirert av historia Make norwenglish great again! språk om ein er tjukk i hovudet? respons på hendingar frå vår nære om MAGO – ein gamal myte om fortid, eit resultat av fleire historier og korleis verda blei til frå Nord-Korea. mange ulike folk. Framsyninga er ei MAGO er ei eldstemor, kjempen, samling fabuleringar over historiske gudinna som lyttar til kosmisk musikk hendingar som ein respons til det som og skapar, verdas mange fjell, skogar, framleis sit fast og som fortsett. elvar og innsjøar. LUNSJ & LYRIKK INNSIKT Lunsj&Lyrikk er eit populært, litterært Før framsyning i Bikuben pustehol og har blitt ein fast møte- Vi byr på eit breitt sideprogram for deg stad for mange. Her kan du få kjøpt som er interessert i bakgrunnsstoff og smørbrød, kaffi og heimebakte kaker utdjuping av repertoaret. Som oftast frå kl. 11.00 kvar vekedag. Lyrikken blir er arrangementa knytte til kveldens servert kl. 12.00. Her stiller kunstnarar framsyning, og det kan vere introduk- frå teateret med korte opplesings- sjonar, samtalar eller aktuelle debattar. program. Gratis inngang! Du finn Gratis inngang! Du finn programmet programmet på detnorsketeatret.no på detnorsketeatret.no

MELD DEG PÅ NYHEITS­ PIPPI OPPDRAG MOTTRO NALLESUOHKKU / BREVET VÅRT PIPPI LANGSTRØMPE 31. mars – 3. april GJESTESPEL FRÅ Det Vestnorske 17. april Teateret ---- GJESTESPEL FRÅ Beaivváš Sámi Programleiar og kåsør Linda Eide i ei Našunálateáhter varm soloframsyning der ho utforskar FÅ GODE Det er ein heilt vanleg dag. Tommi livet til si eiga mor («Mottro») og det og Annika leikar i hagen, og plutseleg mytiske omgrepet «gamle dagar». oppdagar dei at nokon har flytta inn TILBOD FRÅ i nabohuset Villa Villekulla. Snart er Tommy og Annika bestevener med DET NORSKE Pippi Langstrømpe, verdas sterkaste jente. Med Pippi i nærleiken blir det aldri kjedeleg! TEATRET

50 || VÅR 2020 || Bikubekveld Bli kjend med Kvar fredag frå 24. januar i Bikuben Det Norske Teatret Fredagar kl. 22.30 inviterer vi til kveldsshow og bar-miljø i Bikuben. Du kan få servert ein konsert, eit På Det Norske Teatrets opne omvisingar kan du gjestespel, open mikrofon, eller musikalsk nachspiel ­oppleve litt av livet bak scenen der publikum med ensemblet frå ei av framsyningane våre – eller ­vanlegvis ikkje slepp til. Bli med til verkstadene og noko heilt anna! Inngang: 100,- sjå korleis scenografi, kostyme og rekvisittar blir laga. Og kven veit, kanskje det blir avslørt nokre Du finn programmet på detnorsketeatret.no teaterhemmelegheiter­ også?

Teaterpodden Bikubebarn Ny innsikt og uhøgtidelege samtalar med folk som Også denne sesongen vil vi tilby verkstader jobbar på huset. og eigne teateraktivitetar for barn. Følg med på detnorsketeatret.no Du kan abonnére i Det Norske Teatret/Teaterpodden

|| VÅR 2020 || 51

LØVE RESTAURANTEin uformell møtestad i hjartet & BAR av foajeen på teateret Frå frukost til sein kveld finn du ein omfangsrik meny med kontinentale smørbrød, fransk brasseri og botnsolid á la carte. Til barn er det halv porsjon til halv pris. Du kan òg bestille drikke til pausen i framsyningane. For grupper kan teateret tilby eigne lokale om de vil sitte uforstyrra.

BORDBESTILLING OG PAUSEDRIKKE GRUPPER OG ARRANGEMENT [email protected] [email protected] ELLER RING 22 47 39 70 ELLER RING 22 47 38 20 ANNONSE

BESTILL FULL PAKKE! .NO Hotell, underhaldning og middag skreddarsydd.NO for deg Hotell, underhaldning og middag skreddarsydd for deg

Visste du at showpakker.no er Scandic si eiga nettside Visste du at showpakker.no er Scandic si eiga nettside for bestilling av komplette show-, teater- og konsertpakkar for bestilling av komplette show-, teater- og konsertpakkar med hotellovernatting? Ved å bestille full pakke på med hotellovernatting? Ved å bestille full pakke på showpakker.no oppnår du fleire unike fordelar: showpakker.no oppnår du fleire unike fordelar: ✔ Dei beste plassbillettane ✔ Dei beste plassbillettane ✔ Inntil 25% rabatt på hotellrom ✔ Inntil 25% rabatt på hotellrom ✔ 25% rabatt på showmiddag ✔ 25% rabatt på showmiddag Velkommen! Velkommen!

Vi er stoltstolt samarbeidspartnersamarbeidspartnar avav DetDet Norske Teatret!Teatret! Vi er stolt samarbeidspartner av Det Norske Teatret! Vetle Bergan Øyvin Berven Marie Blokhus Heidi Sarah Francesca Gjermundsen Brænne Broch

Axel Bøyum Gaute Adela Kjersti Dalseide Amell Basic Jon Bleiklie Devik Ingrid Jørgensen Pål Christian Ragnhild Meling Aastorp Cudjoe Dragland Eggen Enoksen

Casper Falck- Sara Fellman Charlotte Ola G. Furuseth Simen Gloppen Jan Grønli Gina Bernhoft Paul-Ottar Haga Løvås Frogner Gørvell SKODE- SPELARAR

Benjamin Haug Eili Harboe Tiril Heide-Steen Kyrre Hellum Madalena Sousa Hagen VÅR 2020 Helly-Hansen

Unn Vibeke Hol Tuva Holen Hallvard Holmen Julie Støp Husby Per Jansen Paul Åge Emil Johnsen Fridtjof Stensæth Johannessen Josefsen

Gjertrud Louise Nils Jørgen Christian Ruud Amanda Kamara Judy Nyambura Svein Roger Amund Sara Khorami Jynge Kaalstad Kallum Karanja Karlsen Sigurdssønn Karlsen

54 || VÅR 2020 || Frank Kjosås Lasse Kolsrud Marianne Krogh Geir Kvarme Andreas Anna Ladegaard Karl-Vidar Lende Trini Lund Koschinski Kvisgaard

Peter Andreas Thomas Bipin Hilde Olausson Kristoffer Olsen Joakim Ousdal Joachim Ingeborg Bernhard Hjellnes Moseng Olsen Rafaelsen Sundrehagen Ramstad Raustøl

Håkon Ramstad Iren Reppen Hildegun Riise Jon Lockert Hans Magnus Andrea Rymoen Hans Rønningen Eivin Nilsen Rohde Hildershavn Rye Salthe

Elisabeth Sand Julie Moe Sandø Per Schaanning Manish Sharma Gard Skagestad Kjærsti Odden Ole Opsal Morten Svartveit Skjeldal Stavrum

Ina Svenningdal Mimmi Tamba Bjørnar Lisether Trond Teigen Oddgeir Thune Svein Tindberg Bjarte Tjøstheim Ane Dahl Torp Teigen

Jonas Fuglevik Kaia Varjord Ellen Birgitte Frode Winther Petter Winther Nina Woxholtt Ingunn Beate Urstad Winther Øyen

|| VÅR 2020 || 55 hovudscenen LAZARUS REGI ANDERS T. ANDERSEN FRÅ 2. JANUAR CHARLIE OG SJOKOLADEFABRIKKEN REGI VIDAR MAGNUSSEN FRÅ 3. JANUAR KIRSEBÆRHAGEN REGI JOHANNES HOLMEN DAHL PREMIERE 25. JANUAR TRILOGIEN REGI LUK PERCEVAL FRÅ 4. FEBRUAR SLÅTTEKAR I HIMMELEN REGI BENTEIN BAARDSON PURPREMIERE 7. MARS TOLVSKILLINGSOPERAEN REGI TORE VAGN LID PREMIERE 25. APRIL DOTTERA REGI GOKSØYR&MARTENS FRÅ 13. MAI

scene 3 SIGD REGI PEER PEREZ ØIAN FRÅ 3. JANUAR KVEN DRAP FAR MIN REGI KJERSTI HORN FRÅ 9. JANUAR scene 2 VILLANDA REGI LARS ERIK HOL- TER PREMIERE 23. JANUAR EIN AV OSS/EINER VON UNS REGI ERIK ULFSBY FRÅ 3. JANUAR ABRAHAMS BARN REGI TSCHICK – ADJØ BERLIN REGI MINA SALEHPOUR FRÅ 14. JANUAR KJETIL BANG-HANSSEN FRÅ 25. VÅRLØYSING REGI MIRIAM PRESTØY LIE PREMIERE 17. JANUAR JANUAR TANTE ULRIKKES VEI REGI VICTORIA MEIRIK FRÅ 4. FEBRUAR HAUGTUSSA REGI ERIK ULFSBY FRÅ 14. FEBRUAR LEAR REGI TATU HÄMÄLÄINEN PREMIERE 29. FEBRUAR WERTHER REGI MARIE BLOK- BESTIALITETENS HISTORIE REGI IVICA BULJAN PREMIERE 27. MARS HUS OG SIRI LØKHOLM RAM- BERG PREMIERE 21. FEBRUAR JAKOB OG NEIKOB OG ALLE ANDRE REGI ØYVIND OSMO ERIKSEN URPREMIERE 12. MARS KVA NASHORNET SÅG REGI IVAR TINDBERG FRÅ 31. MARS

rommen scene TANTE ULRIKKES VEI REGI VICTORIA MEIRIK FRÅ 2. JANUAR DET GÅR BETRE NO REGI THO- MAS GIERTSEN FRÅ 10. JANUAR SLAVELIV REGI PEER PEREZ ØIAN NOREGSPREMIERE 20. MARS

DET NORSKE TEATRET KRISTIAN IVS GATE 8, 0164 OSLO BILLETTBESTILLING KJØP BILLETT PÅ DETNORSKETEATRET.NO ELLER PÅ TLF. 22 42 43 44 WWW.DETNORSKETEATRET.NO