Voorloopige Lijst Der Monumenten in De Gemeente Amsterdam
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
VOORLOOPIGE LIJST DER MONUMENTEN IN DE GEMEENTE AMSTERDAM, VOORLOOPIGE LIJST DER NEDERLANDSCHE MONU- MENTEN VAN GESCHIEDENIS IR EN KUNST g, DEEL V, ir DE GEMEENTE AMSTERDAM OPGEMAAKT EN UITGEGEVEN DOOR AFDEELING A DER RIJKSCOMMISSIE VOOR DE MONUMENTENZORG INGESTELD BIJ KONINKLIJK BESLUIT VAN 10 MEI 1918, N o, 66 I S GRAVENHAGE - ALGEMEENE LANDSDRUKKERIJ - 1928 VERKRIJGBAAR BIJ A, OOSTHOEK TE UTRECHT VOORWOORD. Dit stuk verschijnt als het tweede van deel V van de „Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst'', Het eerste stuk van dit deel, gewijd aan de provincie Noord-Holland, uit- gezonderd Amsterdam, zag in 1921 het licht, 1) De gegevens voor het thans verschijnende stuk zijn in de jaren 1919— 1925 door den SECRETARIS van Afdeeling A der Rijkscommissie voor de Monumentenzorg Dr, E, J. HASLINGHUIS, bijeengebracht nit de topogra- fische en historische literatuur over de stad Amsterdam, waarbij VAN ARKEL en WEISSMAN's „Noord-Hollandsche Oudheden" (1891-1905) een geschikten grondslag vormde, Aangezien de XVIIIe-eeuwsche bouwkunst in dit werk niet tot haar recht komt en de stelselmatige beschrijving van particuliere binnenhuizen, van schilderijen, van kerkzilver en liturgisch gerei e, d, buiten het werkplan der genoemde schrijvers viel, moest het materiaal der „Oudheden" aanmerkelijk worden uitgebreid, Voor de woonhuisgevels kon verder dankbaar gebruik worden gemaakt van een 1 apport in 1920 door den heer C, VISSER aan de vereeniging „Hendrik de Keyser" uitgebracht. De aldus verzamelde stof bracht men voorloopig op schrift en be- werkte ze op de volgende wijze: 1. Nadat eene „subcommissie voor de inventarisatie der monu- menten van Amsterdam" was gevormd, bestaande uit de Afdeelings- leden J. A. FREDERIKS, Dr, C. HOFSTEDE DE GROOT, Mr. Dr, J. C. OVERVOORDE, den voorzitter, Jhr, Ir, B. W, F, VAN RIEMSDIJK, A, W, WEISSMAN en Dr, E, J, HASLINGHUIS, den secretaris, werden de belang- rijkste gebouwen door deze commissie in haar geheel, of althans door eenige barer leden bezichtigd: de Oude en de Nieuwe kerk, het raadhuis, het burgerweeshuis, eenige der R. K, kerken en de synagogen door den VOORZITTER, den heer VAN RIEMSDIJK en den SECRETARIS; het Koninklijk paleis door den VOORZITTER, den heer FREDERIKS en den SECRETARIS; het Trippenhuis, het 0, I, huffs, het zeemagazijn en enkele gebouwen van lief dadigheid door den VOORZITTER en den SECRETARIS; de overige gestichten en kerkelijke gebouwen en de openbare verzamelingen door den heer FREDERIKS en den SECRETARIS, Door deze bezoeken ter plaatse 1) Deel I, II, III, IV, VI, VI, VII en VIII, gewijd aan de provincies Utrecht, Drente, Zuid-Holland, Gelderland, Noord-Holland (uitgezonderd Amsterdam), Zeeland, Overijsel en Limburg zijn eveneens verkrijgbaar bij den uitgever A, Oosthoek, to Utrecht. V konden de bovenbedoelde gegevens worden getoetst en aangevuld, on/ vervolgens tot den persklaren vorm te worden geredigeerd, 2, Het materiaal betreffende de w o o n h u i s g e v e 1 s bracht men op steekkaarten, die zoo waren ingericht, dat zij zich gemakkelijk lieten schikken, zoowel naar de volgorde der straatnamen 1), als chronologisch, alsook naar (althans de voornaamste) geveltypen, en dat zij zich ook leenden tot hanteering bij de contrOle ter plaatse, welke thans moest worden ondernomen, Men verdeelde hiervoor de oude stad binnen de Singelgracht in vier kwartieren, waarvan werd toegewezen: het z u i d w es t el ij k e, begrensd door de zuidelijke (oneven) zijden van de Gedempte Rozengracht en de Raadhuisstraat, de zuidzijde van den Dam, de westelijke (even) zijden van het Rokin, de Vijzelstraat en de Vijzelgracht, aan den VOORZITTER; het no or d w e s t el ij k e, begrensd door de noordelijke (even) zij- den van de Gedempte Rozengracht, den Dam, de westelijke (even) zijde van het Damrak, de Prins Hendrikkade (nieuwe zijde), den Droogbak, de Haarlemmer Houttuinen, het Westerdok, de Zoutkeets gracht, het Westerkanaal en de Marnixkade, aan den SECRETARIS; het z u i d o o s t e I ij k e, begrensd door de oostelijke (oneven) zijden van de Vijzelgracht, de Vijzelstraat en het Rokin, de zuidelijke (oneven) zijden van de Damstraat, de Oude en de Nieuwe Hoogstraat, de wes- telijke zijde van de St, Antoniesbreestraat, de zuidelijke zijden van het Waterlooplein en de Plantage Middenlaan, aan het lid Jhr. Ir, B. W,. F, VAN RIEMSDIJK; het no o r do o s t el ij k e, begrensd door de oostelijke (oneven) zijde van het Damrak, de noordelijke (even) zijden van de Damstraat, de Oude en de Nieuwe Hoogstraat, de oostelijke zijde van de St. Antonies- breestraat, de noordelijke zijden van het Waterlooplein en de Plantage Middenlaan, verder door de Muidergracht, de Oosterburgergracht, de Dijksgracht, het Marinedok en de Prins Hendrikkade (Oude zijde), aan het lid A, W. WEISSMAN, Na het overlijden van laatstgenoemden heer in 1923 nam de SECRETARIS de inventarisatie van het noordoostelijke kwartier, voor zoover zij nog niet gereed was, over. 3, De b i n n e n h u i z en werden voor een klein gedeelte door den heer FREDERIKS en den SECRETARIS opgenomen, voornamelijk echter door Jhr. Ir, G, C, Six te Amsterdam, die zijne medewerking daartoe welwillend verleende, Onze Afdeeling is dezen medewerker daarvoor ten zeerste erkentelijk, 1) De rangschikking en de schrijfwijze der straatnamen zijn gevolgd naar het boekje van mej. A, M. v an Geld er. Amsterdamsche straatnamen geschiedkundig verklaara (Amsterdam, 1913); zij berusten (met uitzondering van de schrijfwijze „Boomssloot" en „Rembrandtplein") op voorstellen van den toenmaligen gemeente-archivaris en op overleg met wijlen prof, t e Winkel. VI 4, De schilder ij e n, zoowel die in particuliere woningen als in openbare gebouwen, kerken en gestichten van liefdadigheid, en inbe- grepen de glasschilderingen, beschreef het lid Dr, C, HOFSTEDE DE GROOT, 5, De aldus bewerkte, d.w.z, stuk voor stuk gecorrigeerde en aan- gevulde fiches, vermeerderd met de nieuwe, ter plaatse opgemaakte, en met eenige honderden potloodschetsjes, geteekend door den heer VAN RIEMSDIJK vormende te zamen het materiaal voor de beschrijving van ongeveer 4000 gevels, fragmenten, details en interieurs, werden nu gerangschikt in de alphabetische volgorde der straatnamen en de inhoud vervolgens in persklare redactie overgebracht door den hoofd- commies, den heer F. A, J. VERMEULEN en de assistente, mej. M. Koss- MANN, nadat een terminologie voor de verschillende geveltypen was vastgesteld, Ongelijkheden in dit opzicht, maar vooral in de mate der uitvoerigheid en in de waardeering van het voor dezen inventaris belangrijke — een en ander het gevolg van de bewerking der fiches door verschillende personen — noopten tot een nieuwe revisie in 1926 en. 1927, waardoor deze verschillen grootendeels, niet geheel, konden wor- den geeffend, en waarbij tevens acte kon worden genomen van hetgeen sinds 1919 was verdwenen, Voor de dateering der gevels van de Heeren- en de Keizersgracht bewees het bekende grachtenboek van PHILIPS 1 ) goede diensten, 6, Tijdens het ter perse leggen van den tekst is het materiaal daarop s telselmatig gerangschikt naar de g e v e 1 t y p e n, Ook hierbij bleek eenige malen een nader onderzoek ter plaatse noodzakelijk, indien men tot een kantige onderscheiding van de typen wilde komen, zonder welke het systematisch overzicht te globaal zou zijn uitgevallen om wetenschappelijk nut of te werpen, Uit het hiervoor gezegde blijkt reeds, dat in dit bijzondere geval is afgeweken van het in de voorloopige lijsten gevolgde stelsel: dat in den tekst de woonhuisgevels in elke gemeente chronologisch worden gerangschikt met inachtneming van de typen en dat hierop de rubrieken „fragmenten en details'', „gevelsteenen", „ankers", „binnenarchitec- tuur", elk weder met een schikking naar tijdsorde, plegen te volgen, Voor een aan oude gevels en fragmenten zoo rijke stad als Amsterdam zou zulk een indeeling te weinig overzichtelijk, de lijst dus voor den gewonen raadpleger onpractisch zijn, 7, Daarom zijn bier de gevels, fragmenten en details enz, te zamen genomen, gerangschikt naar de alphabetische orde der straatnamen, en 1) C, Philips Jz. Verzameling van alle de huizen en prachtige gebouwen langs de Keizers- en Heere-grachten der Stadt Amsterdam (1768-1771). Een heruitgave met een beschrijving en vier (sleutel)kaarten is in 1922 bezorgd door E. v an Houten. VII van een doorloopende cursieve nummering voorzien, Het historisch be- ginsel komt dan tot zijn recht in het achteraan geplaatste t y p o- logisch-chronologisch overzicht, waar de gevels, aan- geduid met het cursieve nummer, naar hun kenmerkende trekken zijn gegroepeerd en in elke groep naar tijdsorde geschikt, l) Dit overzicht met de samenvattende karakteristieken van de verschillende geveltypen is opgesteld door den SECRETARIS, Voor het overige is vastgehouden aan de gebruikelijke indeeling: [a, Voorhistorische, Romeinsche en oud-Germaansche monumenten,1 b. Verdedigingswerken, c. Bruggen, sluizen, standbeelden en andere gedenkteekenen, kruisen, pompen, grenssteenen, enz, d. Wereldlijke openbare gebouwen, e. Kerkelijke gebouwen, 1. Gebouwen van liefdadigheid, wetenschap en kunst. g. Particuliere gebouwen, h. Musea, particuliere verzamelingen, varia, Aan de vermelding der monumenten zijn toegevoegd: een opsomming hunner voornaamste onderdeelen, enkele historische gegevens, voor zoover die in voor de hand liggende literatuur werden gevonden en betrouwbaar geacht, en eene dateering, waar mogelijk aangegeven door een jaartal, en overigens door een eeuwcijfer, gevolgd door A of B ter aanduiding van de eerste of tweede helft