MIASTO PRZEWORSK

AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

na lata 2010–2013 z uwzględnieniem lat 2014–2017

U RZĄD M IASTA PRZEWORSKA

37-200 Przeworsk ul. Jagielońska 10 telefon: (16) 648 78 44; fax: (16) 648 70 30 e-mail: [email protected] www.przeworsk.um.gov.pl

P R Z E W O R S K  2 0 1 0 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

(projekt do konsultacji i zaopiniowania)

AUTOR PROJEKTU ‘PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA’ :

BIURO BADAWCZO – PROJEKTOWE ‘ŚRODOWISKO’, SP. Z O.O. 35-506 RZESZÓW OSMECKIEGO 41.1

ZESPÓŁ AUTORSKI PROJEKTU :

mgr inż. Zygmunt Koczot – kierownik projektu programu ochrony środowiska

2 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

SPIS TREŚCI :

1. WPROWADZENIE 3 2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I JEGO UWARUNKOWANIA 5 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY MIEJSKIEJ PRZEWORSK 7 3.1. Przestrzeń gospodarczo-społeczna gminy (wybrane elementy) 7 3.1.1. Dane ogólne, położenie, podział administracyjny 7 3.1.2. Stan i struktura ludności 11 3.1.3. Gospodarka (przemysł i usługi) 12 3.1.4. Rolnictwo 13 3.2. Systemy infrastruktury technicznej i gospodarki komunalnej 14 3.2.1. Komunikacja-drogowa, kolejowa, inne 15 3.2.2. Zaopatrzenie w wodę, oczyszczanie ścieków 15 3.2.3. Gospodarka odpadami 17 3.2.4. Ciepłownictwo 19 3.2.5. Gazownictwo 19 3.2.6. Elektroenergetyka 19 3.2.7. Telekomunikacja 19 3.3. Środowisko przyrodnicze gminy 20 3.3.1. Budowa geologiczna i rzeźba terenu 21 3.3.2. Bogactwa naturalne 21 3.3.3. Gleby 22 3.3.4. Wody podziemne i powierzchniowe 23 3.3.5. Stan zanieczyszczenia powietrza 25 3.3.6. Klimat akustyczny 26 3.3.7. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych 28 3.3.8. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska 29 3.3.9. Warunki klimatyczne 30 3.3.10. Flora i fauna 30 3.3.11. Stan obiektów dziedzictwa kulturowego 34 4. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU 36 4.1. Kierunki działań systemowych 36 4.2. Ochrona zasobów naturalnych 36 4.3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego 37 5. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ 38 5.1. Zadanie, stopień realizacji 39 6. ZAŁOŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA 42 6.1. Cele ekologiczne 42 6.1.1. Kryteria o charakterze organizacyjnym 42 6.1.2. Kryteria o charakterze środowiskowym 43 6.1.3. Cele ekologiczne dla Miasta Przeworsk 43 7. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH 43 7.1. Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych 43 7.2. Zarządzanie środowiskowe 43 7.3. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska 44 7.4. Odpowiedzialność za szkody w środowisku 45 7.5. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym 46

3 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

8. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH 44 8.1. Ochrona przyrody 44 8.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi 45 8.4. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią 46 8.6. Gospodarowanie zasobami geologicznymi 47 9. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA 48 9.1. Środowisko a zdrowie 48 9.2. Jakość powietrza 49 9.3. Ochrona wód 51 9.4. Gospodarka odpadami 53 9.5. Oddziaływanie hałasu 54 9.6. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych 56 9.7. Poważne awarie 57 9.8. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii 58 10. HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ I PRZEDSIĘWZIĘĆ INWESTYCYJNYCH 60 10.1. Cel, koordynator, źródła finansowania, kierunki działań 60 11. SPOSÓB KONTROLI I DOKUMENTOWANIA REALIZACJI POŚ 61 11.1. wskaźnik presji na środowisko 61 11.2. wskaźniki stanu środowiska 61 11.3. wskaźniki reakcji (działań ochronnych), 61 12. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA 62 12.1. Instrumentarium realizacji zasad polityki ekologicznej 62 12.2. Instrumenty prawne 63 12.3. Instrumenty ekonomiczne 65 12.4. Instrumenty społeczne 66 12.5. Schemat zarządzania programem ochrony środowiska 67 13. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA I WARUNKI UDZIELANIA POMOCY PUBLICZNEJ 69 13.1. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 69 13.2. Ekofundusz 70 13.3. Banki 71 13.4. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 72 13.5. Fundusze Unii Europejskiej 73 14. LITERATURA, MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 77

15. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM 78

WYKAZ ZAŁĄCZNIKÓW : 80- 81

Mapa 1 Miasto Przeworsk z niezbędną infrastrukturą techniczną, społeczną i środowiskową.

WYKAZ RYSUNKÓW : 82- 86 1. Lokalizacja m. Przeworsk 2. Lokalizacja m. Przeworsk w Województwie podkarpackim i Powiecie przeworskim 3. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych 4.Jakość wód podziemnych 5. Obszarowe obiekty ochrony przyrody 6. Potencjalne zasoby energii wiatru w Polsce

MIASTO PRZEWORSK W FOTOGRAFII : 88-91 I. Urządzenia ochrony środowiska II. Zieleń miejska III.Zabytki Przeworska

4 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

1. WPROWADZENIE Rozwój cywilizacyjny i wielokierunkowa ekspansja człowieka spowodowały znaczną degradację środowiska naturalnego. Dlatego przyjmuje się, że jednym z najważniejszych praw człowieka jest prawo do życia w czystym środowisku. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Zrównoważony rozwój to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Istota rozwoju zrównoważonego polega więc na tym, aby zapewnić zaspokojenie obecnych potrzeb bez ograniczania przyszłym generacjom możliwości rozwoju. Wskazane zostało również, że ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych, które poprzez swoją politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne. Gminy należą do władz publicznych, zatem na nich również spoczywa obowiązek wykonywania zadań z zakresu ochrony środowiska oraz odpowiedzialność za jakość życia mieszkańców. Dodatkowym wyzwaniem stało się członkostwo w Unii Europejskiej oraz związane z nim wymogi. Trudnym zadaniem, czekającym samorządy jest wdrożenie tych przepisów i osiągnięcie standardów UE w zakresie m.in. ochrony środowiska. Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy przede wszystkim od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy sytuacji w danym rejonie. Zadanie takie ma spełniać wieloletni program ochrony środowiska. Program jest dokumentem planowania strategicznego, wyrażającym cele i kierunki polityki ekologicznej samorządu gminy miejskiej i określającym wynikające z niej działania. Tak ujęty Program będzie wykorzystywany jako główny instrument strategicznego zarządzania gminą w zakresie ochrony środowiska, podstawa tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi, przesłanka konstruowania budżetu gminy, płaszczyzna koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów polityki ekologicznej, podstawa do ubiegania się o fundusze celowe. Cele i działania proponowane w Programie ochrony środowiska posłużą do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa Miasta, które służyć będą poprawie stanu środowiska przyrodniczego. Realizacja celów wytyczonych w programie powinna spowodować polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie gminy. Program ochrony środowiska przedstawia aktualny stan środowiska, określa hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy tego stanu, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Sam program nie jest dokumentem stanowiącym, ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko. Należy jednak oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Zakłada się, że kształtowanie polityki ekologicznej w Mieście będzie miało charakter procesu ciągłego, z jednoczesnym zastosowaniem metody programowania “kroczącego”, polegającej na cyklicznym weryfikowaniu perspektywicznych celów w przekrojach etapowych i wydłużaniu horyzontu czasowego Programu w jego kolejnych edycjach.

Pierwszy Program Ochrony Środowiska dla Miasta Przeworska do 2010 roku został przyjęty przez Radę Miasta Przeworska Uchwałą Nr XXVII/184/04 z dnia 29 grudnia 2004 roku. Niniejszy Program ochrony środowiska zwany dalej Programem jest drugą edycją dokumentu i jego aktualizacją uwzględniającą analizę stanu środowiska na terenie gminy miejskiej oraz cele miejskiej polityki ekologicznej i zadania niezbędne do jej realizacji.

5 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I JEGO UWARUNKOWANIA Sposób opracowania Programu został podporządkowany metodologii właściwej dla planowania strategicznego, polegającej na : określeniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego dla Miasta Przeworsk, zawierającej charakterystyki poszczególnych komponentów środowiska wraz z oceną stanu; określeniu kreatywnej części Programu poprzez konkretyzację (uszczegółowienie) celów głównych oraz ich operacjonalizację w postaci sformułowania listy działań; scharakteryzowaniu uwarunkowań realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązań prawno- instytucjonalnych, źródeł finansowania, ocen oddziaływania na środowisko planowania przestrzennego; określeniu zasad monitorowania.

Źródłami informacji dla Programu były materiały uzyskane z Urzędu Miasta w Przeworsku, ze Starostwa Powiatowego w Przeworsku, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, a także prace instytutów i placówek naukowo– badawczych z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, jak również dostępna literatura fachowa. Jako punkt odniesienia dla programu ochrony środowiska przyjęto aktualny stan (jakość) środowiska oraz stan infrastruktury społeczno – gospodarczej i środowiskowej na dzień 31.12.2009.

Program oparty jest na zapisach następujących dokumentów: Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 – tekst jednolity). Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016. – Warszawa 2008 Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować : stan wyjściowy cele średniookresowe do 2017 roku kierunki działań w latach 2010 – 2013 monitoring realizacji Programu nakłady finansowe na wdrożenie Programu Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych, a mianowicie : kierunki działań systemowych, ochrona zasobów naturalnych, poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Program Ochrony Środowiska Województwa Podkarpackiego na lata 2008-2011 z perspektywą do roku 2015. W dokumentach tych określono długoterminową politykę ochrony środowiska odpowiednio dla województwa, powiatu oraz gminy, przedstawiono cele krótkoterminowe i sposób ich realizacji, określono sposoby zarządzania środowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów.

W gminnym programie powinny być uwzględnione : zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla centralnego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom centralnym) zadania własne gmin (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków budżetowych i pozabudżetowych będących w dyspozycji gminy),

6 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Niniejszy dokument będzie uszczegóławiany, korygowany i koordynowany z projektowanymi obecnie aktami wykonawczymi do ustawy “Prawo ochrony środowiska” i do kilkunastu ustaw komplementarnych, których treść powinna być uwzględniana w Programie.

3. CHARAKTERYSTYKA MIASTA PRZEWORSKA 3.1. Przestrzeń gospodarczo-społeczna gminy (wybrane elementy) 3.1.1. Dane ogólne, położenie, podział administracyjny:

Miasto Przeworsk zlokalizowane jest w powiecie przeworskim, w centralnej części województwa podkarpackiego. Od południa graniczy z gminą Kańczuga i Zarzecze, od zachodu, północy i wschodu z gminą Przeworsk. Przeworsk ma dogodne połączenia drogowe z Rzeszowem, stolicą Województwa podkarpackiego.

Miasto Przeworsk na tle Województwa Podkarpackiego

Miasto Przeworsk zajmuje powierzchnię 22,13 km2 , liczba ludności wynosi 16.2 tyś. mieszkańców ogółem. Z uwagi na gęstość zaludnienia ( 721 osób/km2) miasto Przeworsk zaliczane jest do gmin o wysokim zaludnieniu. Największe skupiska ludności występują w zwartej zabudowie wielorodzinnej, w centrum Miasta. Obrzeża mają charakter bardziej wiejski, jest to obszar terenów budowlanych obejmujący istniejące i projektowane zainwestowanie zabudową mieszkaniową, usługową i magazynową a także niezbędną infrastrukturę techniczną (układ komunikacyjny, drogowy, sieci energetyczne, wodociągowe, kanalizacyjne, gazowe, cieplne, inne) i infrastrukturę technologiczną. Przeważa zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna rozproszona, obiekty budowlane typu zagrodowego, gospodarczo-garażowego, występują również pola uprawne, nieużytki, zarośla, zieleń urządzona niska i wysoka. Ze względów organizacyjnych i administracyjnych w mieście wyodrębniono 11 osiedli. Granice Osiedli w Przeworsku ↓ Osiedle Nr 1 → Browarna, Grochowa, Jesionowa, Kasztanowa, Miodowa, Nad Stawem, Niepodległości, os. Jana III Sobieskiego, os. Poniatowskiego, Studziańska, Rzeczna, Stefana Batorego, Warzywna, Witosa, Wodna, Żytnia. Osiedle Nr 2 →Generała Sikorskiego, Korczaka, Łańcucka, Łukasiewicza, Sienkiewicza, Szpitalna, Wołodyjowskiego, Zagłoby.

7 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Osiedle Nr 3 → Jagiellońska, Krakowska, Marii Konopnickiej bloki 4,8,10, Park, Pod Parkiem, plac Chopina, plac Jana Pawła II. Osiedle Nr 4 → Curie Skłodowskiej, Gorliczyńska (do wiaduktu kolei), Marii Konopnickiej, os. Konopnickiej (bloki 3,7,9,11,13,17,19,23,25), Tysiąclecia. Osiedle Nr 5 →Bernardyńska, Cicha, Gimnazjalna, Grunwaldzka, Kazimierzowska, Kąty, Kilińskiego, Kościelna, Kościuszki, Kręta, Krótka, ks. Prałata Adama Ablewicza, Lwowska (do nr 22), Marszałka Piłsudskiego, Ogrodowa, Plac Mickiewicza, Polna, Rynek, Stepkiewicza, Stolarska, św. Jana, Szkolna, Wałowa, Wąska, Zygmuntowska. Osiedle Nr 6 →Jasna, Kasprowicza, Koczocika, Reymonta, Słowackiego, Tatarska, Tkacka, Wierzbowa, Zamknięta, Zielona. Osiedle Nr 7 → Aleksandrów, Czarnieckiego, Klonowa, Krzywa, Węgierska, Wiejska, Wojska Polskiego, Żurawia. Osiedle Nr 8 →Os. Józefa Benbenka, 11 Listopada, Kwietna, Lipowa, Lwowska (od nr 23), Misiągiewicza, Mikołaja Kopernika, Orląt Lwowskich, Otwarta, Pod Rozborzem, Pogodna, Pszenna, pułk. Rolskiego, Rolna, Rzemieślnicza, Słoneczna, Sportowa, Staropocztowa. Osiedle Nr 9 →3 Maja, Dworcowa, Dynowska, Głęboka, Ignacego Krasickiego, Kołłątaja, Królowej Jadwigi, Lubomirskich, Okopowa, Staszica. Osiedle Nr 10 →Dobra, gen. Andersa, gen. Chruściela, Pod Chałupkami, Wiśniowa, Wspólna, Za Parowozownią. Osiedle Nr 11 →Armii Krajowej, Długa, Gorliczyńska (od wiaduktu kolei), Jedności, Łąkowa, Mostowa, Solarza. Przeworsk jest stolicą powiatu przeworskiego i stanowi ośrodek rozwoju o znaczeniu ponadlokalnym. Na terenie miasta zlokalizowane są instytucje zaspokajające potrzeby znacznej części mieszkańców powiatu w zakresie szkolnictwa średniego, opieki zdrowotnej, opieki społecznej oraz kulturalnych. Przeworsk ze względu na pełnione funkcje jest także miejscem pracy znacznej liczby mieszkańców zarówno okolicznych gmin, powiatu i województwa. W województwie podkarpackim Przeworsk pełni funkcję ważnego węzła drogowego i kolejowego. Przez miasto przebiega międzynarodowa droga E-40 (DK 4) relacji Niemcy (Drezno) -granica państwa Wrocław – Kraków – Rzeszów /Przeworsk/ – granica państwa – Ukraina (Lwów, Kijów) oraz droga wojewódzka Nr 835 Lublin–Przeworsk–Grabownica Starzeńska, a w niedalekiej przyszłości powstanie autostrada A-4, która będzie zlokalizowana po północnej stronie miasta. Przez miasto prowadzi połączenie kolejowe : Szczecin – Wrocław – Katowice – Kraków – Przemyśl – Kijów oraz Przeworsk– Rozwadów – Lublin.

Początki miasta datowane są na przełom X i XI wieku, a ówczesny gród istniał w zachodniej części miejskiego wzgórza. Jednak najstarsze ślady osadnictwa na tym terenie sięgają czasów znacznie wcześniejszych niż X wiek, bo młodszej epoki kamiennej, lat nawet 4,5 tys. p.n.e. Licznie znajdowane przedmioty kultury materialnej, również z późniejszych okresów świadczą, iż teren ten był zamieszkiwany nieprzerwanie. Jeden z takich okresów, datowany na I wiek p.n.e. do V wieku n.e., w związku z ujawnieniem na początku XX wieku stanowisk tej kultury w okolicach Przeworska został nazwany okresem kultury Przeworskiej charakteryzującym się wysokim poziomem rzemiosła, głównie hutnictwa, kowalstwa i garncarstwa oraz dalekosiężnym handlem. Pierwsza historyczna wzmianka o Przeworsku pochodzi z 1280 roku. Nazwa Miasta pierwotnie brzmiała Pereworesk. Później występują nazwy m.in. Preworsko, Przyworsko, a od połowy XV wieku najczęściej Przeworsko. Nazwa ta świadczy o bardzo starym, słowiańskim pochodzeniu osady. We wczesnym średniowieczu przebiegał tędy szlak komunikacyjny łączący ważne ośrodki handlowe wschodu i zachodu. Zajęcie Rusi Czerwonej przez Kazimierza Wielkiego umocniło rolę Przeworska jako dynamicznie rozwijającej się osady. Ukoronowaniem tego stało się nadanie przez Władysława Jagiełłę praw miejskich w 1393 roku. Przeworsk jako Miasto dysponujące odpowiednimi przywilejami mogło się dynamicznie rozwijać. W XV wieku stał się ważnym ośrodkiem życia gospodarczego, głównie rzemiosła, przede wszystkim tkackiego, które do XVIII wieku dominowało w Przeworsku (w końcu XVIII wieku działało kilkuset tkaczy) oraz wymiany handlowej. Na mocy ustawy z 1862 roku Przeworsk przestał być miastem prywatnym, a na jego pieczęci pojawił się napis ,,Magistrat Królewskiego Wolnego Miasta Przeworska" . Po rozbiorach Miasto stało się częścią monarchii austryjackiej i na skutek zerwania dotychczasowych więzi handlowych oraz rewolucji przemysłowej pogorszyła się znacznie jego sytuacja gospodarcza. Kolejny okres rozwoju spowodowany został doprowadzeniem do Przeworska w 1859 roku kolei z Krakowa, przedłużonej dwa lata później do Lwowa, a przede wszystkim wybudowanie w 1895 roku Cukrowni przez Galicyjskie Towarzystwo Przemysłu Cukrowniczego. Powstały też nowe linie kolejowe do Rozwadowa w 1902 roku i wąskotorowa do Dynowa w 1904 roku. Rangę Miasta podniosło powołanie Starostwa w 1899 roku. Druga połowa XIX wieku i okres do

8 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja wybuchu I wojny światowej był korzystnym okresem rozwoju kultury i oświaty w Mieście. Utworzona została szkoła rządowa męska, później żeńska, wreszcie w 1912 zostało utworzone gimnazjum. Rozwinęło swoją działalność Towarzystwo Szkół Ludowych, Towarzystwo Muzyczne, Towarzystwo Dramatyczne, Towarzystwo Mieszczan ,,Gwiazda" , Towarzystwo Sportowe ,,Sokół". Po pierwszej wojnie światowej nastąpił dalszy rozwój Przeworska, Miasto poszerzyło swoje granice o okoliczne gminy, powstały nowe obiekty użyteczności publicznej, w 1926 roku elektrownia, w 1931 budynek szkoły żeńskiej, w 1937 roku sąd. Oprócz cukrowni istniały w Przeworsku przedsiębiorstwa ordynacji Lubomirskich, liczne zakłady rzemieślnicze i handlowe. Był Przeworsk siedzibą samorządu powiatowego. Po wojnie Przeworsk znacznie poszerzył swoje granice. Wzrosła liczba ludności, powstały nowe przedsiębiorstwa. Położenie miasta stwarza bardzo korzystne warunki do rozwoju różnorakich gałęzi przemysłu. Miasto zapewnia inwestorom przyjazne otoczenie biznesowe. Funkcjonują tu liczne organizacje i instytucje ułatwiające prowadzenie działalności gospodarczej : Biuro Terenowe Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, Regionalne Centrum Informacji Europejskiej, Centrum Współpracy Transgranicznej, Punkt Konsultacyjno-Doradczy przy Leżajskim Stowarzyszeniu Rozwoju, Przeworskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych. Przeworsk pełni funkcję ośrodka produkcyjno – usługowo – handlowego dla okolicznych miejscowości. W mieście skupiły się następujące rodzaje przemysłu : meblarski, spożywczy, odzieżowy, chemiczny, gumowy, szklany, maszynowy i budowlany. Ogółem na terenie Przeworska funkcjonuje ponad 1000 firm produkcyjnych, handlowych i usługowych. Wśród których do największych zaliczane są przedsiębiorstwa: √ B&P Engineering, produkuje kompletne linie technologiczne do produkcji koncentratów i soków owocowo-warzywnych. W 2005 roku przejęło pod produkcję m.in. hale, i warsztaty byłej Cukrowni. √ O.K. Owocowe Koncentraty Sp. z o.o. oferująca paletę produktów ekologicznych, obejmujących również półprodukty takie jak koncentraty, soki bezpośrednie i schłodzoną miazgę owocową., √ TRAX-BRW Sp. z o.o. - producent wysokiej jakości mebli, zatrudniający blisko 600 osób, √ Firma „Megastyl" - producent okien i drzwi z PCV i AL, √ Zakłady Gumowe „Geyer & Hosaja" Sp. z o. o. produkujące wyroby gumowe i regenerujące opony, √ Zakład odzieżowy „Alex" Sp. z o. o. - producent spodni wizytowych męskich i damskich, √ Zakład przemysłu odzieżowego „Men's field", √ Zakład Usługowo-Handlowy „BUDINSTEL” Jan Ciapała, √ „Hydrobud – Przeworsk” Sp. z o.o. - producent wysokiej jakości konstrukcji stalowych wraz z montażem oraz wyposażenia technologicznego oczyszczalni ścieków, √ Zakład Rzeźniczo – Wędliniarski - Benbenek Karol, √ DAMIANEX S.A. - zaplecze magazynowe.

Profesjonalną obsługę inwestorów zapewniają oddziały i filie 5 banków: PKO BP, Pekao SA, Bank Spółdzielczy, Getin Bank oraz Kredyt Bank. W mieście funkcjonują jednocześnie pozabankowe instytucje finansowe oraz kredytowe. Przeworsk jest miastem otwartym na współpracę międzynarodową. Dowodem tego są porozumienie o współpracy z zagranicznymi partnerami → Moravsky Krumlov (Czechy) Beregowo (Ukraina) Melnik (Czechy). Kolejne umowy przygotowywane są z zaprzyjaźnionymi miastami Słowacji i Ukrainy. Od 2004 r. Przeworsk wchodzi w skład Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej jako Obszar Inwestycyjny Przeworsk. Działalność prowadzona na terenie podstrefy podlega pomocy publicznej (regionalnej). Przedsiębiorca działający w ramach udzielonego zezwolenia może korzystać z niej z dwóch tytułów: poniesionych nakładów inwestycyjnych lub utworzenia i utrzymania nowych miejsc pracy.

Miasto jest centrum kulturalnym powiatu przeworskiego. Na jego terenie funkcjonuje Miejski Ośrodek Kultury, przy którym działają liczne koła zainteresowań m. in. koło ceramiki i batiku, modelarnia lotnicza, modelarnia okrętowa, szkółka muzyczna, klub literacki, grupa teatralna, grupa fotograficzno - filmowa ZOOM art. Ponadto należy wymienić aktywnie działające przy MOKu zespoły taneczne: „Plus”, „Plusik”, „Jabłoneczka”, dziecięcy zespół tańca towarzyskiego „Jive” oraz zespoły wokalne: „Ósemka”, „Synkopa Junior”, „Synkopa” mogące pochwalić się wieloma osiągnięciami powiatowymi jak i wojewódzkimi. W budynku MOK mieści się również kino ‘Warszawa’. W zabytkowym pałacu rodu Lubomirskich mieści się obecnie muzeum, które spełnia rolę w części – muzeum wnętrz pałacowych, w części – muzeum regionalnego. Dodatkowo przy muzeum działa galeria ‘magnez’. W innych obiektach na terenie parku, gdzie zbudowano pałac, istnieje muzeum pożarnictwa i muzeum powozów tzw. powozownia.

9 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

W Przeworsku znajdują się jedne z ważniejszych bibliotek w powiecie. Pierwszą z nich jest Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. J. Przybosia, druga przeworska biblioteka to Biblioteka Pedagogiczna, niezwykle cennym i unikalnym zbiorem jest niewątpliwie wolumen zlokalizowany w Bibliotece Muzealnej, mieszczącej się w Pałacu Lubomirskich i będąca częścią kompleksu muzealnego Na terenie powiatu funkcjonują następujące stowarzyszenia zajmujące się działalnością kulturalną : Stowarzyszenie Artystów Przeworskich, Regionalne Centrum Informacji Europejskiej, Fundacja Pomocy Młodzieży im. Jana Pawła II "Wzrastanie" w Lipniku oraz Warsztaty Terapii Zajęciowej w Przeworsku)

Przeworsk usytuowany jest na pograniczu Pogórza Dynowskiego od południa i Kotliny Sandomierskiej w północnej stronie miasta. Jego najstarsza część została ulokowana na lessowym wzgórzu wznoszącym się 206 m.n.p.m, opadającym stromo od południa ku rzece Mleczce. Granicę obszaru Pogórza Dynowskiego i Kotliny Sandomierskiej bardzo łatwo zlokalizować wzdłuż linii kolejowej biegnącej od Krakowa do Przemyśla. Na północ od niej krajobraz jest płaski i rozległy, zaś od południa rozpoczynają się pagórki Pogórza Dynowskiego wznoszące się nawet do wysokości 450 m. n.p.m. Ziemia przeworska, stanowiąca część ziemi przemyskiej, leży w dorzeczu Wisły. Swoim zasięgiem obejmuje doliny dopływów Mleczki (potok Nowosiółka, ciąg wodny ‘Mnich’), jak i dolinę samej Mleczki wpadającej do bocznego dopływu Sanu - Wisłoka. Rzekę Mleczkę tworzą dwa strumienie, łączące się niedaleko Urzejowic, noszące tą samą nazwę : Mleczka (Zarzecka i Kańczucka). Ziemia przeworska od północy ograniczona jest widłami Wisłoka i Sanu, od południa sięga po Pogórze Dynowskie, zaś od wschodu i zachodu wyznacznikami jej granic są morenowe wzgórza pozostawione przez lodowce i rzeki polodowcowe. Na północ od Przeworska, na wysokości wahającej się od 180 do 200 m n.p.m. zalega obniżenie Rynny Podkarpackiej, nazywane inaczej Pradoliną Wisły. Dominuje tu jednostajny krajobraz na przemian ułożonych pól i łąk, gdzie rzadko spotkać można większe zespoły leśne. Na północ, po przeciwnej stronie doliny znajduje się wyżyna Płaskowyżu Kolbuszowskiego. Tutaj rozległe, faliste wzniesienia pokryte są obszernymi połaciami lasów, stanowiących pozostałość Puszczy Sandomierskiej. Od strony południowej Przeworska widać faliste wzniesienia (220 - 260 m n.p.m.) Pogórza Rzeszowskiego, które z północy na południe przecina płaska i szeroka dolina Mleczki. Dalej na południe zaczyna się Pogórze Karpackie, a dokładniej Pogórze Dynowskie. Wzgórza z bogatą rzeżbą, przecinane licznymi strumieniami, wznoszą się na wysokość od 350 do 450 m n.p.m.. Pogórze pod względem geologicznym tworzą tzw. układy fliszowe, charakterystyczne dla całych naszych Karpat. Na układy te składają się skały osadowe: na przemian warstwy łupków i piaskowców z wkładami margli i zlepieńców, a w północnej części również wapienie jurajskie i gipsy.

Miasto ze względu na znaczną powierzchnię obszarów zabudowanych (mieszkalnych i przemysłowych) ubogie jest w występujące na jego terenie gatunki zwierząt. Tereny otwarte pól i łąk oraz zadrzewienia są środowiskiem życia głownie saren, zajęcy, kuropatw, bażantów i innych gatunków. Niezabudowana cześć obszaru Przeworska odznacza się dominacją nieleśnych zbiorowisk antropogenicznych (pola uprawne, ogrody, sady, łąki, zieleń miejska i parki). Lasy i obszary leśne położone na terenie miasta zajmują powierzchnię 9 ha, co stanowi niespełna 0,4% ogólnej powierzchni Przeworska. Na terenie Przeworska znajdują się 33 pomniki przyrody objęte ochroną. Wśród zabytków przeworskich należy wymienić takie jak : Bazylika kolegiacka Ducha Świętego (Bożogrobców) z unikatową kaplicą Bożego Grobu, Kościół i Klasztor OO. Bernardynów pw. św. Barbary, Kościół M.B. Śnieżnej, Ratusz, Zespół Pałacowo - Parkowy Lubomirskich, fragmenty murów obronnych, jedyny w Polsce żywy skansen - Zajazd ‘Pastewnik’, Kolej wąskotorowa. Wspominając zabytki przeworskie należy również pamiętać o tych, które już nie istnieją, a które niegdyś służyły mieszkańcom miasta →synagoga, stary sąd, szereg innych budynków, budowli inżynierskich, urządzeń technicznych.

Miasto posiada dogodne warunki do rozwoju produkcji rolnej, co wynika między innymi z bardzo dobrej jakości gleb. Udział gleb klasy II i III zarówno wśród gruntów ornych jak i użytków zielonych wynosi ca 70%. Przeworsk położony jest według regionalizacji klimatycznej R. Gumińskiego w tarnowsko-rzeszowskiej dzielnicy klimatycznej ze znacznym podobieństwem stosunków klimatycznych tego regionu do klimatu Regionu Sandomierskiego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,8ºC przy amplitudzie miesięcznej do 22ºC, z najcieplejszym lipcem 18,5ºC i najchłodniejszym styczniem, lutym 4,5ºC.Największa liczba dni gorących występuje w lipcu i wynosi ca 11,4 dnia. Okres letni (średnia temperatura dobowa powyżej 15ºC) trwa 90 -100 dni w roku. Ogółem na tym terenie notuje się średnio w roku 51,1 dni mroźnych. Dni przymrozkowe obserwuje się średnio 120 razy w roku. Opady w ciągu roku rozłożone są równomiernie. Średnia wysokość opadów atmosferycznych wynosi 635 mm

10 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja rocznie. Mimo znacznej sumy opadów obszar ten charakteryzuje się dość niską wilgotnością powietrza. Warunki klimatyczne na terenie miejscowości są dość korzystne dla gospodarczych działań człowieka. Świadczą o tym długi okres wegetacyjny z dostateczną ilością opadów oraz ciepłe lata.

Na terenie Przeworska zlokalizowany jest obszar górniczy gazu ziemnego ‘Przeworsk’ w północno- zachodniej części miasta. Występują ponadto kruszywa naturalne jak piaski, pospółki i żwiry wodnolodowcowe zalegające pod lessami.

3.1.2.Stan i struktura ludności : Powierzchnia i ludność, według danych Urzędu Miasta powierzchnia obszaru całej gminy wynosi 22.13 km2. Liczba ludności gminy w dniu 31 stycznia 2009 roku wynosiła → 16.224 osób wg miejsca zameldowania oraz 15.746 wg faktycznego miejsca zamieszkania. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 712 osoby na 1 km2, co oznacza większe zagęszczenie ludności niż średnia w powiecie (113 osób/km2 ) i województwie (118 os/1 km2). Średnia krajowa to 122 osoby/km2. Struktura demograficzna ludności jest istotnym elementem rozwoju gminy. Decyduje m. in. o kształcie rynku pracy, potrzebach edukacyjnych, spodziewanych kierunkach migracji, zadaniach z zakresu opieki społecznej. Struktura wiekowa ludności jest korzystna. Ponad połowa populacji gminy (66%) jest w wieku produkcyjnym. W wieku przedprodukcyjnym pozostaje ca 19%, a w wieku poprodukcyjnym ca 15% mieszkańców. Wśród populacji w wieku produkcyjnym przeważają mężczyźni stanowiący c. 54% tej grupy wiekowej, a wśród populacji w wieku poprodukcyjnym przeważają kobiety, które stanowią c. 69 % tej grupy ludności.

Ludność miasta Przeworska w latach 2005-2009 wg miejsca zameldowania Ludność ogółem / rok 2005 2006 2007 2008 2009 16261 16534 16378 16215 16224 [źródło : 1995-2009 Główny Urząd Statystyczny]

Wśród mieszkańców gminy w wieku 17 lat i więcej zasadniczą grupę stanowią osoby z wykształceniem podstawowym, następnie z wykształceniem średnim, zasadniczym, najmniej jest osób z wykształceniem wyższym. Najwyższa stopa bezrobocia dotyczy osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim, a wśród kobiet dodatkowo jeszcze z wykształceniem wyższym.

Ludność Przeworska w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym Rok Og. w wieku Przedprodukcyjnym Produkcyjnym Poprodukcyjnym (<17 lat) (18-60K, 18-65M) (>60 K, >65 M) w osobach w % w osobach w % w osobach w % 2009 15746 3011 19,1 10340 65,7 2395 15,2 [źródło : 1995-2009 Główny Urząd Statystyczny]

Do istotnych problemów demografii regionu należy zaliczyć strukturę wiekową ludności. Przekładając na warunki społeczno-ekonomiczne, proporcja liczby osób w wieku produkcyjnym do w wieku nieprodukcyjnym ściśle wiąże się z możliwościami finansowymi gospodarstw domowych. Wynika to z konieczności utrzymywania części społeczeństwa znajdującej się w wieku, w którym pracy podjąć bądź nie mogą, bądź nie są w stanie.

Zmiany w stanie ludności dotyczą zarówno jej ruchu naturalnego, czyli urodzeń i zgonów, jak i ruchu związanego z migracjami. Warunki ekonomiczne oraz warunki socjalno-bytowe wykazują znaczny związek z ruchami ludności, gdyż zasobność finansowa gospodarstwa domowego w znaczny sposób determinuje jego działania. Stałe zmniejszanie się liczby ludności w wieku przed- produkcyjnym jest niekorzystną tendencją, a w perspektywie dłuższego okresu czasu problem ten będzie istotny. Wskaźniki obciążenia demograficznego dla m. Przeworsk wynoszą : ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym – 52,3 %, ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym – 79,5 %, ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym – 23,2 %. Z upływem czasu bowiem roczniki kolejnych wyży demograficznych osiągać będą wiek poprodukcyjny, natomiast wpływy na utrzymanie tej grupy pochodzić będą od stale zmniejszającej się

11 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja liczby pracujących. W Przeworsku w ostatnich latach obserwuje się dość znaczny spadek przyrostu naturalnego. Wskaźniki modułu gminnego : kobiety na 100 mężczyzn – 110, małżeństwa na 1000 osób – 6,9 %, zgony na 1000 ludności – 10,1 %. Kolejnym czynnikiem kształtującym liczbę ludności, jednocześnie wpływającym na rynek pracy są migracje ludności. Do gminy napływa dość znaczna liczba ludności, jednak odpływ jest również znaczny. Powyższy fakt należy niestety uznać za zjawisko niekorzystne.

3.1.3. Gospodarka (pozarolnicza działalność gospodarcza) :

Potencjał gospodarczy Gminy miejskiej Przeworsk tworzą małe i średnie podmioty gospodarcze o różnorodnym profilu działalności→ produkcja i przetwórstwo przemysłowe, rzemiosło, produkcja żywności, usługi transportowe, budowlane, agroturystyka, rekreacja i wypoczynek, inne. W końcu roku 2009 na terenie Gminy miejskiej Przeworsk zarejestrowanych było 1369 jednostek gospodarczych – sektor publiczny 63, sektor prywatny 1309, przeważnie drobna wytwórczość osób fizycznych, ale również większe przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe. Strukturę branżową podmiotów przedstawiono poniżej w tabeli.

Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD : 2009

Wyszczególn. SEKCJA A D E F G H I J K L M N O m.Przeworsk 6 123 3 105 477 37 68 57 165 17 35 152 124 [źródło : 1995-2009 Główny Urząd Statystyczny]

Sekcja : A – Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, D – Przetwórstwo przemysłowe, E – Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę, F – Budownictwo, G – Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, H – Hotele i restauracje, I – Transport, gospodarka magazynowa i łączność, J – Pośrednictwo finansowe, K – Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, L – Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne, M – Edukacja, N – Ochrona zdrowia i pomoc społeczna, O – Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała.

Przeworsk pełni funkcję ośrodka produkcyjno–usługowo–handlowego dla okolicznych miejscowości. W mieście skupiły się następujące rodzaje przemysłu : meblarski, spożywczy, odzieżowy, gumowy, szklany, obuwniczy, maszynowy i budowlany.

Ogółem na terenie Przeworska funkcjonuje ponad 1000 firm produkcyjnych, handlowych i usługowych. Wśród których do największych zaliczane są przedsiębiorstwa : √ B&P Engineering, produkuje kompletne linie technologiczne do produkcji koncentratów i soków owocowo-warzywnych. W 2005 roku przejęło pod produkcję m.in. hale, i warsztaty byłej Cukrowni. √ O.K. Owocowe Koncentraty Sp. z o.o. oferująca paletę produktów ekologicznych, obejmujących również półprodukty takie jak koncentraty, soki bezpośrednie i schłodzoną miazgę owocową., √ TRAX-BRW Sp. z o.o. - producent wysokiej jakości mebli, zatrudniający blisko 600 osób, √ Firma „Megastyl" - producent okien i drzwi z PCV i AL, √ Zakłady Gumowe „Geyer & Hosaja" Sp. z o. o. produkujące wyroby gumowe i regenerujące opony, √ Zakład odzieżowy „Alex" Sp. z o. o. - producent spodni wizytowych męskich i damskich, √ Zakład przemysłu odzieżowego „Men's field", √ Zakład Usługowo-Handlowy „BUDINSTEL” Jan Ciąpała, √ „Hydrobud – Przeworsk” Sp. z o.o. - producent wysokiej jakości konstrukcji stalowych wraz z montażem oraz wyposażenia technologicznego oczyszczalni ścieków, √ Zakład Rzeźniczo – Wędliniarski - Benbenek Karol, √ DAMIANEX S.A. - zaplecze magazynowe.

Od 2004 r. Przeworsk wchodzi w skład Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej jako Obszar Inwestycyjny Przeworsk o powierzchni 3,6624 ha w pełni uzbrojony pod zabudowę przemysłową, magazynową i składową. Działalność prowadzona na terenie podstrefy podlega pomocy publicznej (regionalnej). Przedsiębiorca działający w ramach udzielonego zezwolenia może korzystać z niej z

12 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja dwóch tytułów: poniesionych nakładów inwestycyjnych lub utworzenia i utrzymania nowych miejsc pracy.

Najwięcej bo 35% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych zajmuje się handlem, są to przeważnie małe prywatne sklepy w większości spożywcze, 8% podmiotów prowadzi usługi budowlane, 9% to przemysł i przetwórstwo przemysłowe, 5 % transport i gospodarka magazynowa. Pozostałe podmioty stanowią własność samorządu i są to placówki edukacyjne i ochrony zdrowia. Podstawą utrzymania mieszkańców gminy jest praca w okolicznych zakładach i instytucjach oraz praca w swoich gospodarstwach. Źródłem utrzymania mieszkańców gminy są również emerytury, renty oraz sezonowa praca za granicą. Dominującą rolę w sektorze gospodarczym (przemysł, small business) odgrywa drobna wytwórczość, przetwórstwo i usługi. Pozostałe, niewielkie zakłady produkcyjne i usługowe, w większości kilku-lub jednoosobowe, działają w branży samochodowej, ślusarskiej, blacharskiej, budowlanej. Działalność handlowa została przejęta praktycznie w całości przez podmioty prywatne. Sklepy spożywcze, spożywczo – przemysłowe oraz usługi rozwijają się proporcjonalnie w poszczególnych rejonach miasta. Procesy przeobrażeniowe następują tu najszybciej. Mankamentem usług handlowych jest mała siła nabywcza zamieszkującej ludności. W podobnej sytuacji jest gastronomia oraz działalność rzemieślnicza . Dużym znaczeniem na rozwój gminy a także zmniejszeniem bezrobocia będzie dalsze powstawanie małych i średnich przedsiębiorstw działających w środowisku miasta. Przedsiębiorstwa powstają i mogą rozwijać się, gdy obowiązujące przepisy prawne są przyjazne dla tych, którzy chcą działać na własny rachunek, gdy podatki i inne obciążenia publicznoprawne są skalkulowane na rozsądnym poziomie oraz gdy wysokość oprocentowania kredytów bankowych sprzyja finansowaniu inwestycji. Czynniki te mają kluczowe znaczenie dla ogólnego klimatu inwestycyjnego i wspierania rozwoju przedsiębiorczości. Działalność podmiotów gospodarczych i ich rozwój w dużej mierze zdeterminowana jest poprzez dostęp do instytucji otoczenia biznesu, które oferują profesjonalne doradztwo z zakresu rozpoczynania działalności gospodarczej, informacje o dostępnych instrumentach finansowania zewnętrznego, nowych technologiach, organizowanych targach czy wystawach. Otoczenie biznesu powinno stanowić także „bazę wyjściową” dla pozyskania inwestycji zagranicznych oraz podstawę do tworzenia inwestycji przez kapitał krajowy. Instytucją wspierającą rozwój przedsiębiorczości, działającą na terenie Przeworska jest Biuro Terenowe Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A., będącej instytucją otoczenia biznesu o zasięgu regionalnym. Rozwój przedsiębiorczości na terenie miasta wspiera także Przeworskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych. Podstawowe znaczenie w procesie tworzenia odpowiedniego klimatu dla rozwoju jaki wspierania lokalnej przedsiębiorczości odgrywają również banki, jako instytucje akumulujące i alokujące środki finansowe na działalność gospodarczą.

3.1.4. Rolnictwo :

Przeworsk pod względem klimatycznym posiada korzystne warunki do rozwoju gospodarki rolnej, znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, w którym okres wegetacji trwa 210 dni i można w nim uprawiać większość roślin. Ocena rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla gminy jest w zasadzie korzystna, wpływają na to szczególnie klasy bonitacyjne gruntów, we wskaźniku jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla gminy agroklimat i rzeźba terenu są wyżej wycenione, a jakość i przydatność rolnicza gleb oraz warunki wodne niżej. Miasto posiada dogodne warunki do rozwoju produkcji rolnej, co wynika między innymi z bardzo dobrej jakości gleb. Udział gleb klasy II i III zarówno wśród gruntów ornych jak i użytków zielonych wynosi ca 70%. O możliwościach produkcyjnych rolnictwa decyduje poza jakością rolniczej przestrzeni produkcyjnej ilość ziemi użytkowanej rolniczo. Udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni miasta wynosi 75,7% (ca 1676 ha). Lasy i grunty leśne na terenie gminy zajmują powierzchnię 9 ha co stanowi 0,4% ogólnej powierzchni gminy.

Wyszczególnienie Ogółem Użytki rolne Grunty Pozostałeg 1) razem G. orne Sady Łąki pastwiska leśne runty w ha

13 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

m. Przeworsk 2213 1676 1367 25 79 117 9 528 1) – łącznie z gruntami zadrzewionymi i zakrzewionymi.

Działalność rolnicza w gospodarce miejskiej cechuje się innymi uwarunkowaniami niż gospodarka rolnicza na terenach wiejskich. W miastach, co jest widoczne również na przykładzie Przeworska koncentruje się ona w gospodarstwach małych i odgrywa rolę pomocniczą. Właściciele gospodarstw rolnych bądź działek rolnych utrzymują się najczęściej z dwóch źródeł, w tym jednego pozarolniczego.

Strukturę gospodarstw rolnych na terenie Przeworska jak i w całym powiecie przeworskim obrazuje poniższa tabela.

Grupy obszarowe Do 1 ha 0d 1-2 ha 2-5 ha 5-10 ha 10-15 ha 15 ha i więcej 721 435 157 43 5 13 [źródło : 1995-2009 Główny Urząd Statystyczny]

Według danych uzyskanych z Powszechnego Spisu Rolnego na terenie Przeworska prowadzonych jest 1156 gospodarstw rolnych. Gospodarstw liczących powyżej 1 ha UR jest 653 i stanowią one 56,5% wszystkich gospodarstw na terenie miasta. Pozostała część to indywidualne działki rolne nieprzekraczające powierzchni 1ha. Gospodarstwa charakteryzują się znacznym rozdrobnieniem. Wśród indywidualnych gospodarstw rolnych posiadających powyżej 1ha użytków rolnych najwięcej jest gospodarstw o powierzchni nieprzekraczającej 2 ha, stanowią one prawie 50%, natomiast gospodarstwa użytkujące od 1-5 ha stanowią blisko 86%. Przeciętna powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach zlokalizowanych na terenie Przeworska wyniosła 1,58 ha. Średnia dla powiatu przeworskiego kształtowała się na poziomie 2,48 ha. Tego rodzaju struktura gospodarstw rolnych oraz warunki glebowe nie sprzyjają racjonalizacji produkcji rolniczej, adaptacji do warunków gospodarki rynkowej oraz reorientacji zawodowej i podejmowaniu inicjatyw gospodarczych. Duża gęstość zaludnienia przesądza o strukturze agrarnej i charakterze rolnictwa, którego głównym problemem jest przeludnienie, rozdrobnienie ziemi i postępujący proces starzenia się właścicieli gospodarstw rolnych. Tego rodzaju struktura gospodarstw rolnych oraz warunki glebowe nie sprzyjają racjonalizacji produkcji rolniczej, adaptacji do warunków gospodarki rynkowej oraz reorientacji zawodowej i podejmowaniu inicjatyw gospodarczych. Dominującym sektorem gospodarki rolnej jest gospodarka indywidualna. Gospodarka ta cechuje się dużym rozdrobieniem. Gospodarstwa spełniają bardziej funkcję socjalną niż ekonomiczną. Gospodarstwa cechuje duże rozdrobnienie i przeciążenie zbędną siłą roboczą. Produkcja rolnicza w zdecydowanej większości ma charakter niewyspecjalizowany. Adaptacja produkcji do warunków rynkowych poszła w kierunku obniżenia kosztów produkcji poprzez jej ekstensyfikację, a więc w kierunku ograniczenia stosowania nawozów, wapna nawozowego i środków ochrony roślin. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż i okopowych. Duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych nie sprzyja obniżaniu jednostkowych kosztów produkcji, a niejednorodność asortymentu, brak zorganizowanych grup producenckich i gospodarstw wyspecjalizowanych utrudnia zbyt produktów po zadowalającej cenie. W związku z brakiem miejsc pracy poza rolnictwem, instytucji skupujących produkty rolne oraz słabo rozwiniętym przemysłem rolno-spożywczym, większość gospodarstw rolnych ogranicza się do produkcji na własne potrzeby konsumpcyjne. Stan mechanizacji rolnictwa pod względem ilościowym jest dobry, pomimo tego około 35% małych gospodarstw pozostaje bez siły pociągowej. Brak jest przy tym wyspecjalizowanych firm świadczących usługi mechanizacyjne i transportowe, nie ma także mini sprzętu dla licznej grupy małych gospodarstw. Proces transformacji rolnictwa i wsi wyznacza szczególną rolę instytucjom i organizacjom funkcjonującym w samym rolnictwie jak i w jego otoczeniu. Niemniej, mimo trwającego procesu reform w instytucjach pracujących na rzecz rolnictwa, brak jest wyraźnego systemu wiążącego działania nauki, oświaty i doradztwa w celu efektywnego oddziaływania tych ogniw na rolnictwo.

Dominującą funkcją gminy jest produkcja żywności. Podstawowym kierunkiem produkcji rolnej jest uprawa zbóż i ziemniaków. Podstawę produkcji zbóż stanowią pszenica ozima i owies. W

14 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja gminie hoduje się głównie trzodę chlewną, bydło mleczne i rzeźne, drób. Zbyt, w większości rolnicy organizują na własną rękę, kontraktacja właściwie nie istnieje.

3.2. Systemy infrastruktury technicznej i gospodarki komunalnej :

W celu zapewnienia warunków prawidłowego funkcjonowania gminy intensywnie rozbudowuje ona posiadaną infrastrukturę, przeznaczając na inwestycje znaczną część swojego budżetu. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury jest podporządkowana trzem głównym celom : √ stworzeniu warunków rozwoju przedsiębiorczości i dr. wytwórczości, √ podniesieniu warunków socjalno - bytowych lokalnej społeczności. √ stworzeniu warunków sprzyjających rozwojowi miasta z zachowaniem naturalnych walorów obszaru

Główne inwestycje ostatnich lat były realizowane w zakresie budowy, bądź rozbudowy w mieście sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, gazowej, elektrycznej i telefonicznej, remontu dróg powiatowych i gminnych, budowy, rozbudowy lub remontu obiektów oświatowych i kulturalnych, rozwój sieci handlu i usług, rozbudowa kompleksu wypoczynkowo – rekreacyjnego.

3.2.1. Komunikacja → drogowa, kolejowa, inne. Miasto Przeworsk posiada stosunkowo dobrze rozwinięty system połączeń komunikacyjnych. Niestety podobnie jak w całym kraju ich stan techniczny jest niezadawalający. Jest to następstwem zarówno wzmożonego ruchu kołowego (zwłaszcza taboru ciężkiego), słabej jakości materiałów używanych do budowy dróg, jak i braku dużych inwestycji drogowych.

Miasto Przeworsk stanowi ważny węzeł komunikacyjny województwa podkarpackiego, w którym krzyżują się drogi o znaczeniu międzynarodowym, krajowym i regionalnym. Na sieć dróg miasta Przeworska składają się drogi → krajowa, wojewódzka, powiatowe oraz drogi gminne, których łączna długość na terenie miasta wynosi c. 110 km. Miasto przecinają droga międzynarodowa E-40 (droga krajowa nr 4) i droga wojewódzka nr 835 relacji –Lublin -Przeworsk -Grabownica Starzeńska. W pobliżu Przeworska przewidywany jest przebieg autostrady A4 relacji Wrocław - Kraków - Rzeszów - Korczowa, która będzie przecinać północną część miasta. Sam Przeworsk będzie podłączony do autostrady w planowanym węźle ‘przeworsk’ zlokalizowanym na terenie Gminy Przeworsk. Łączna długość dróg powiatowych na terenie Przeworska wynosi c.19 km. Na ogół stan techniczny dróg jest zadawalający, niemniej każdego roku wymagana jest ich modernizacja, odnowienie bądź budowa. Pozostała sieć dróg o charakterze lokalnym ma nawierzchnie w większości utwardzoną. Istnieje również sieć dróg wewnętrznych, stanowiących dojazdy do pól. Plany inwestycyjne dotyczące drog gminnych na terenie Przeworska to budowa nowych odcinków, modernizacja i odnowa nawierzchni.

Przeworsk stanowi także ważny węzeł kolejowy w regionie. Przez miasto przebiega linia kolejowa Szczecin - Wrocław - Kraków - Przeworsk - Przemyśl - Kijów oraz linia kolejowa o znaczeniu lokalnym Przeworsk - Rozwadów - Lublin. W mieście ma również swój początek kolejka wąskotorowa „Mały Expres Pogorzanin’, kursująca na trasie Przeworsk -Dynów, wykorzystywana obecnie w celach turystycznych.

3.2.2. Zaopatrzenie w wodę, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków :

Ważnym aspektem rozwoju infrastrukturalnego jest wyposażenie w sieć wodociągową i kanalizacyj- ną. Podstawowe wskaźniki dotyczące zaopatrzenia mieszkańców w wodę lokują gminę w grupie stosunkowo dobrze wyposażonych, choć w porównaniu z innymi regionami kraju opisywana infrastruktura wymaga jeszcze doinwestowania. Występowanie wód podziemnych związane jest przede wszystkim z piaszczysto- żwirowymi utworami wieku czwartorzędowego.

Przeworsk wyposażony jest w sieć wodociągową, z której korzysta ponad 15 tyś. mieszkańców miasta. Zaopatrzeniem miasta w wodę zajmuje się Przeworska Gospodarka Komunalna Sp. z o.o. Woda pobierana jest ze źródeł wgłębnych zlokalizowanych w miejscowości Rozbórz - Trojany powiązanych ze stacją uzdatniania wody. Dobowa zdolność produkcyjna czynnych urządzeń wynosi

15 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

3900 m3/d. Ilość pobranej wody z ujęcia za 2009 rok wyniosła 739,0 dam 3 ( l dam = I tys.m3) natomiast w 2008 roku 787,0 dam3. Liczba przyłączy do sieci wodociągowej budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania za 2009 rok to 2269.

Wskaźniki zaopatrzenia w wodę mieszkańców Miasta Przeworsk

Wyszczególnienie Jedn. Rok 2009 Woda pobierana z ujęć wgłębnych tyś. m3 739 Długość czynnej sieci rozdzielczej Km 80,6 Woda dostarczona gospodarstwom domowym dm3 406,9 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego Szt 2269 zamieszkania Ludność korzystająca z sieci wodociągowej Osoba 15011 Korzystający z instalacji w % ogółu ludności % 95,3 Zużycie wody w gospodarstwach domowych : -na 1 mieszkańca 26,0 -na 1 korzystającego/odbiorcę m3 27,1 [źródło : 1995-2009 Główny Urząd Statystyczny]

Zgodnie z przedłożonym przez Przeworska Gospodarkę Komunalną Sp. z o. o. sprawozdaniem z badań jakości wody (z 2009) wykonanym przez laboratorium akredytowane woda z wodociągu miejskiego spełnia dopuszczalne standardy określone rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi ( Dz.U. Nr 61, poz. 417). Woda z przedmiotowego ujęcia jest monitorowana przez służby Państwowego Powiatowego Inspektoratu Sanitarnego w Przeworsku. W decyzji Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Przeworsku z 2010 roku po zapoznaniu się z wynikami badań laboratoryjnych próbek wody pobranej w ramach monitoringu kontrolnego z wodociągu „Przeworsk" stwierdzono przydatność wody do spożycia z w/w wodociągów. Badana woda odpowiada wymaganiom organoleptycznym, fizykochemicznym oraz mikrobiologicznym cyt. rozporządzenia.

W ciągu ostatnich 10 lat systematycznie spada zużycie wody. Dotyczy to wszystkich grup odbiorców i zostało spowodowane ograniczeniem zapotrzebowania wody przez przemysł i ludność. Największe zmniejszenie zużycia (o 28%) wody wystąpiło w latach 1990-1995, a w ostatnim pięcioleciu obserwuje się dalsze zmniejszenie zapotrzebowania wody o około 18%. W gospodarstwach domowych zużywa się ca 120 l/mk⋅d. Uwzględniając jednak pobór wody przez obiekty użyteczności publicznej należy przyjąć, że śr. zużycie wody wynosi 150 l/mk⋅d. Aktualne zapotrzebowanie wody nie odbiega od przeciętnego wskaźnika zużycia wody w małych i średnich miejscowościach Polski, który wynosi 140-160 l/mk⋅ Dlatego pomimo stałego wzrostu ceny wody, nie przewiduje się dalszego wyraźnego zmniejszenia jej zużycia. Program zaopatrzenia miasta Przeworska w wodę zakłada, że podstawowym ujęciem wody dla miasta jest ujęcie Rozbórz -Trojany. Przeworsk zasilany jest nowym wodociągiem magistralnym Φ 300 mm o długości 2400 mb biegnącym ze Stacji Uzdatniania Wody Rozbórz. Jego wybudowanie zapewnia połączenie sieci w układ zamknięty oraz dostarczenie odbiorcom wody w wystarczającej ilości. Dla poprawy funkcjonowania wodociągów miejskich planuje się również budowę kilku odcinkow sieci wodociągowej na terenie miasta. Przeworska Gospodarka Komunalna Sp. z o.o. z siedzibą w Przeworsku Pl. Mickiewicza 8 jest spółką prawa handlowego działającą na podstawie ustawy o gospodarce komunalnej i kodeksu handlowego. Założycielem Spółki i jedynym udziałowcem jest Gmina Miejska. Przedmiotem działalności Spółki jest produkcja i dostawa wody dla ludności, wywóz i składanie nieczystości stałych, zakup odbiór i utylizacja ścieków komunalnych, wywóz i utylizacja nieczystości płynnych, wywóz i składanie nieczystości stałych, utrzymanie infrastruktury miejskiej zieleni oraz czystości dróg, chodników i innych miejsc publicznych na podstawie umowy zawartej pomiędzy Gminą Miejską Przeworsk a Spółką, roboty konserwacyjno-budowlane, działalność transportowa i pomocnicza. Warunkiem ochrony zasobów czystej wody jest prowadzenie prawidłowej gospodarki ściekowej. Procentowo liczba mieszkańców korzystających ze zbiorczego systemu kanalizacji wynosi ponad 94 % ogółu ludności miasta. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w 2009 roku wynosiła 91,2 km. Docelowo przewiduje się skanalizowanie miasta w całości i podłączenie wszystkich mieszkańców do istn. komunalnej oczyszczalni ścieków.

16 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Głównymi źródłami zanieczyszczenia wód powierzchniowych o wyraźnie antropogenicznym charakterze są ścieki komunalne i przemysłowe. Miasto obsługuje obecnie oczyszczalnia ścieków Spółki Przeworska Gospodarka Komunalna Dodatkowo oczyszczalnia przyjmuje ścieki z innych miejscowości oraz dowożone wozami asenizacyjnymi. Komunalna mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków zlokalizowana przy ul. Gorliczyńskiej, w północnej części miasta Przeworska, uruchomiona została w 1990 roku. Obiekty urządzeń oczyszczających ścieki były poddawane modernizacji a ostatnia jej modernizacja miała miejsce w latach 2007-2008 . Aktualnie komunalna oczyszczalnia ścieków mechaniczno–biologiczna posiada przepustowość 6000 m3/d (równoważna liczba mieszkańców RLM-38496). Oczyszczone ścieki komunalne są wprowadzane do rzeki Mleczka w km 5 + 800.

Wskaźniki oczyszczania ścieków komunalnych Wyszczególnienie Jedn. Rok 2009 Ścieki odprowadzane dam3 1091,6 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 91,6 Woda dostarczona gospodarstwom domowym dm3 406,9 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego szt 1 657 zamieszkania Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba 14 127 Korzystający z kanalizacji w % ogółu ludności % 89,7 Ścieki oczyszczane ogółem : 993,6 -ścieki oczyszczane biologicznie dam3/rok 55,8 -ścieki oczyszczane z podwyższonym usuwaniem miogenów 937,8 [źródło : 1995-2009 Główny Urząd Statystyczny]

Oczyszczalnia miejska została rozbudowana z myślą o perspektywie rozwoju Miasta oraz włączeniu sąsiednich miejscowości. Przepustowość oczyszczalni wynosi 6000 m3/d, obecnie posiada ona rezerwy. Plany inwestycyjne dotyczące wykonania sieci kanalizacyjnej na terenie Przeworska zakładają jej rozbudowę.

W 2006 roku Wojewoda Podkarpacki na podstawie art. 43 ust. 2a ustawy z dn. 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 i Nr 267,poz. 2255 oraz z 2006 r. Nr 170. poz. 1217) wyznaczył na obszarze Miasta Przeworsk, Gminy Przeworsk i Gminy Zarzecze aglomeracje Przeworsk o równoważnej liczbie mieszkańców 38496. zlokalizowaną na terenie miejscowości : Miasto Przeworsk, Świętoniowa, Grześka, Nowosielce, Studzian, Gorliczyna. Chałupki, Ujezna, Rozbórz, Urzejowice, Mirocin -Gmina Przeworsk, Żurawiczki, Maćkówka, Zalesie – Gmina Zarzecze z oczyszczalnią ścieków w Przeworsku. Obszar i granice aglomeracji oznaczono na mapie w skali 1 – 25000 stanowiącej załącznik do rozporządzenie Nr 104/06 Wojewody Podkarpackiego z 28 listopada 2006r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Przeworsk, opublikowanego w Dzienniku Urzędowym Województwa Podkarpackiego z 2006 roku Nr 143 pod poz. 2129.

3.2.3. Gospodarka odpadami :

Gospodarce odpadami poświęcony jest 'Plan Gospodarki Opadami dla Miasta Przeworsk' będący integralną częścią ‘Programu ochrony środowiska’. W dokumencie tym podane zostały charakterystyki źródeł powstawania odpadów (ilościowa i jakościowa) z podziałem wg obowiązującej klasyfikacji odpadów. Wykonana analiza oddziaływania na środowisko Planu Gospodarki Odpadami wskazuje, że problem gospodarki odpadami komunalnymi jest rozwiązywany,o czym świadczy przede wszystkim coraz wyższy procent mieszkańców objętych zorganizowaną zbiórką, jak również efektywność selektywnej zbiórki odpadów. Ograniczenie oddziaływania na środowisko powstających odpadów komunalnych może zostać osiągnięte poprzez objęcie zbiórką jak największej liczby mieszkańców, a także poprzez prawidłowe gospodarowanie nimi polegające na : − stosowaniu wszelkich możliwych form zapobiegania i możliwie największego ograniczania powstawania odpadów − składowaniu odpadów w taki sposób, by maksymalnie umożliwić pozyskanie składników, które można zawrócić do obiegu gospodarczego

17 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

− gromadzenie odpadów w wydzielonym i bezpiecznym miejscu, w pobliżu ich powstawania, w specjalnie przystosowanych pojemnikach lub kontenerach − w miarę częstym zabieraniu odpadów z miejsca składowania do zakładu zagospodarowania − bezpiecznym dla środowiska i pod względem sanitarnym unieszkodliwieniu bezużytecznej masy odpadów. Podstawowym sposobem zmniejszenia zagrożenia stwarzanego przez odpady niebezpieczne jest ich segregacja “u źródła”. Efekty takiej zbiórki zależą głównie od zachęt finansowych oraz kampanii edukacyjno-informacyjnych. Poważne zagrożenia dla ludzi i środowiska przyrodniczego mogą stanowić odpady medyczne i weterynaryjne. Ryzyko to może zostać wyeliminowane jedynie poprzez opracowanie ‘szczelnego’ programu zbierania i utylizacji tych odpadów. Aktualnie, większość tych odpadów odbierana jest przez specjalistyczne firmy. Wyznaczenie koniecznych kierunków działań mających na celu ograniczenie oddziaływania na zdrowie ludzi i środowisko przedsięwzięć planowanych w PGO będzie możliwe po rozpoczęciu wdrażania PGO, procesie jego monitorowania oraz aktualizacji.. Dla potrzeb konstrukcyjnych planu odpady te zostały podzielone na trzy grupy : → odpady z sektora komunalnego, → pozostałe odpady (grupy 01 – 19), w tym osady ściekowe, odpady opakowaniowe → odpady niebezpieczne (z sektora komunalnego i gospodarczego oraz specjalne odpady niebezpieczne). Podstawowym źródłem powstawania odpadów w sektorze komunalnym są gospodarstwa indywidualne. W odpadach tych dominują odpady kuchenne, ulegające biodegradacji, tworzywa sztuczne nieopakowaniowe oraz drobna frakcja popiołowa. Na terenie Miasta prowadzona jest comiesięczna zbiórka odpadów z częstotliwością 2x/m-c z indywidualnych gospodarstw domowych, od podmiotów gospodarczych oraz z obiektów użyteczności publicznej. Mieszkańcy Miasta oraz podmioty gospodarcze wstępnie segregują odpady komunalne zmieszane umieszczając je w workach o kolorze : ↓ a) worek niebieski - makulatura: gazety, książki, zeszyty, katalogi, prospekty. foldery, torby i worki papierowe, tektury i kartony oraz opakowania wykonane z tych materiałów, nie wrzucamy: kalki, zabrudzonego tłustego papieru np. z masła, margaryny. b) worek zielony - Szkło kolorowe: opakowania ze szkła kolorowego (butelki, pojemniki, słoiki ze szkła brązowego, zielonego), stłuczkę szklaną wolną od zanieczyszczeń metalami i tworzywami, nie wrzucamy: luster, szkła zbrojonego, szyb, fajansu, porcelany, zużytych żarówek i lamp neonowych, zakrętek kapsli, korków, zawartości np. zepsutego soku. c) worek biały - szkło białe: opakowania ze szkła białego (butelki, pojemniki, słoiki), stłuczka szklana wolną od zanieczyszczeń metalami i tworzywami. d) worek czerwony - Puszki metalowe; puszki po konserwach, napojach, sokach itp., drobny złom żelazny (nakrętki, kapsle itp.), drobny złom metali kolorowych e) worek żółty - Plastik: opakowania po płynach i napojach (PETY, pojemniki pc olejach silnikowych, czyste pojemniki po produktach mlecznych), pojemniki po materiałach sypkich, artykuły gospodarstwa domowego z tworzyw sztucznych, folia, reklamówki, woreczki foliowe, dętki samochodowe, nie wrzucamy: artykułów wykonanych z połączenia tworzyw sztucznych z innymi materiałami. f) worek czarny - odpady nie nadające się do segregowania, lub w pojemnikach do segregacji ustawionych przy terenach zarządzanych Wspólnoty i Spółdzielnie Mieszkaniowe. Odpady (osady) powstające podczas uzdatniania wody pitnej i oczyszczania ścieków, po ustabilizowaniu i odwodnieniu hydrocyklonem oraz dezynfekcji wapnem chlorowanym są deponowane na składowisku odpadów. Odpady medyczne są zbierane i wywożone do instalacji zlokalizowanych poza miastem. Odpady zwierzęce stanowiące materiał szczególnego ryzyka–SMR i padłe zwierzęta z terenu gminy są utylizowane w zakładzie utylizacyjnym ‘Utires’. Do grupy odpadów niebezpiecznych zaliczane są odpady powstające w sektorze komunalnym, jak i przemysłowym. Szacuje się, że udział odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych, powstających na terenie miasta wynosi c. 1%. Największy udział w tych odpadach niebezpiecznych mają farby, tusze, kleje i lepiszcza oraz baterie i akumulatory. Odpady niebezpieczne powstające w gospodarstwach domowych kierowane są wraz ze strumieniem odpadów komunalnych na składowisko odpadów komunalnych.

18 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Do szczególnych odpadów niebezpiecznych powstających na terenie Miasta zaliczono odpady zawierające azbest, wycofane z eksploatacji pojazdy oraz oleje odpadowe. Odpady zawierające azbest, pochodzące z terenu miasta w ilości około 479 ton będą deponowane na istniejących składowiskach poza jej obszarem.

Wycofywane z eksploatacji pojazdy samochodowe trafiają w większości do tzw. auto-złomów i firm zajmujących się kasacją samochodów. Tworzony system zbiórki olejów przepracowanych będzie umożliwiał zbiórkę tych odpadów od użytkowników indywidualnych i małych podmiotów gospodarczych. Kryterium minimalizacji ilości wytwarzanych odpadów przyjęte zostało jako cel nadrzędny w gospodarce odpadami. Na szczególną uwagę zasługuje konieczność rozwiązanie utylizacji odpadów medycznych i odpadów zawierających azbest, z uwagi na zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi.

3.2.4. Ciepłownictwo :

Zaopatrzenie w ciepło dla obiektów użyteczności publicznej, budownictwa usługowego i przemysłu oraz budownictwa wielorodzinnego w Przeworsku zapewnia ca 85 kotłowni lokalnych. Budownictwo jednorodzinne ogrzewane jest z indywidualnych kotłowni zasilanych gazem lub węglem oraz piecami węglowymi. Istniejące lokalne kotłownie węglowe są sukcesywnie modernizowane i zamieniane na gazowe. Zmiany te były przeprowadzone zgodnie z przyjętym uchwałą Rady Miasta ‘Planem zaopatrzenia w ciepło, energie elektryczną i gazową miasta Przeworska’. W najbliższym czasie przewiduje się przebudowę i modernizację następnych kotłowni węglowych na terenie Przeworska. Przesył energii cieplnej w mieście odbywa się przez system sieci cieplnych (magistrala ciepłownicza, sieci rozdzielcze, przyłącza), których długość wynosi ponad 10 km. W najbliższych latach należy spodziewać się zwiększenia zużycia ciepła w porównaniu ze stanem obecnym do 70 MW. Przewidywany wzrost nastąpi przede wszystkim w budownictwie jednorodzinnym. Nie przewiduje się wzrostu zapotrzebowania ciepła dla budownictwa przemysłowego. W mieście Przeworsku zaznacza się i postępuje proces oszczędnego gospodarowania paliwami i energią. Przejawia się to w stosowaniu nowoczesnej metody zmniejszania strat ciepła w budynkach, wprowadzaniu układów grzewczych o wyższej sprawności energetycznej, eliminowaniu przestarzałych kotłowni i sieci ciepłowniczych, stosowaniu regulacji automatycznej, realizacji programów termomodernizacyjnych (termorenowacja i termomodernizacja budynków).

Urządzenia i instalacje do prowadzenia procesów spalania energetycznego paliw powodują pogorszenia stanu zanieczyszczenia powietrza w miejscu ich lokalizacji. Spowodowane to jest wielkością emisji zanieczyszczeń (emisja stosunkowo niewielka) i warunkami wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza (emitory niskie). Celem poprawy jakości powietrza kotłownie lokalne usytuowane w terenie miasta są systematycznie modernizowane poprzez zamianę spalanego paliwa węglowego na gaz ziemny, olej opałowy, drewno, biomasę. Wykorzystywana bywa energia cieplna ze źródeł niekonwencjonalnych . Ponadto produkowana energia cieplna jest efektywniej wykorzystywana m.in. w wyniku zmniejszenia energochłonności istniejącego budownictwa.

3.2.5. Gazownictwo :

Zaopatrzenie miasta w gaz odbywa się z gazociągów wysokoprężnych Φ 700 mm i Φ 400 mm relacji Jarosław -Sędziszów poprzez gazociągi wysokiego ciśnienia o średnicy ø 65 i ciśnieniu nominalnym 6.3 MPa prowadzącymi do stacji redukcyjno pomiarowej gazu pierwszego i drugiego stopnia . Rozprowadzenie gazu ze stacji redukcyjno pomiarowej realizowane jest poprzez sieć gazociągów średniego ciśnienia Dn 80, Dn 65 oraz sieciami niskich ciśnień. Na terenie miasta znajdują się 3 stacje redukcyjno - pomiarowe I stopnia i 9 stacji II stopnia.

Według stanu na koniec 2009 w mieście podłączonych do sieci gazowej było 4195 odbiorców- gospodarstw domowych. Ludność korzystająca z sieci gazowej – 13 553 os. Zużycie gazu – 3142 tyś.m3.

3.2.6. Elektroenergetyka :

Miasto Przeworsk jest stosunkowo dobrze zaopatrzona w energię elektryczną. Infrastruktura elektroenergetyczna w gminie obejmuje :

19 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

– sieć wysokiego napięcia rzędu 110kV – sieć średniego napięcia 15 kV – sieć niskiego napięcia

Miasto zasilane jest napięciem średnim o wartości 15 kV ze stacji redukcyjnej 110/15 kV zlokalizowanej we wschodniej części miasta. Stacja redukcyjna w Przeworsku, w której zainstalowane są dwa transformatory o mocy znamionowej po 25 MVA pracuje na napięciu pierwotnym 110 kV. Jest ono doprowadzane liniami wysokiego napięcia od zachodu ze stacji Głuchów koło Łańcuta, natomiast od wschodu wyprowadzone jest z niej napięcie do stacji redukcyjnej Przemyśl. Sieć rozdzielcza średniego napięcia poprzez linie napowietrzne i kablowe rozgałęzia się na terenie miasta, następnie doprowadza napięcie do stacji transformatorowych. Te z kolei są źródłem zasilania konsumpcyjnej i oświetleniowej sieci niskiego napięcia bezpośrednio obsługującej odbiorców zlokalizowanych na terenie Przeworska. Strefa ochronna dla linii 15 kV wynosi 6 m od osi w każdą stronę (pas 12 m). Strefa ochronna linii 110 kV – zasilającej GPZ wynosi 20m od osi linii w każdą stronę (pas 40 m) Pod względem zaopatrzenia w energię elektryczną miasto jest dobrze wyposażone w infrastrukturę elektroenergetyczną. Istniejąca linia 15 kV uzupełniona dodatkowo liniami niskich napięć pokrywa zapotrzebowanie w energię elektryczną. W miarę posiadanych środków Rejonowy Zakład Energetyczny przeprowadza modernizację istniejących sieci oraz uzupełnia istniejącą infrastrukturę sieci energetycznych. Dla nowych terenów przeznaczonych pod zabudowę niezbędne jest jednak uzupełnienie sieci 110 kV i mocy słupowych stacji transformatorowych. Od linii obowiązuje strefa ochronna wynosząca po 20m od osi. W strefie, która powinna być wolna od zainwestowania występuje podwyższony poziom natężenia pola elektromagnetycznego, szkodliwego dla organizmów żywych. W roku 2009 w Przeworsku zarejestrowanych było 5379 odbiorców energii elektrycznej w gospodarstwach domowych. Zużycie energii elektrycznej ogółem w mieście w ostatnich latach wzrosło. Średnie zużycie energii elektrycznej w Przeworsku na 1 odbiorcę wyniosło 1943,4 kWh, natomiast na jednego mieszkańca 666,9 kWh. Moc zainstalowana w stacji redukcyjnej w Przeworsku zapewnia zasilanie miasta w energię elektryczną w stanie obecnym jak i prognozowaną w przyszłości. W celu poprawy warunków napięciowych odbiorców istniejących jak i możliwości podłączenia nowych, modernizacji i rozbudowie podlegał będzie jedynie system sieci średnich i niskich napięć. Po roku 2010 planowane jest wybudowanie dodatkowego powiązania stacji redukcyjnej w Przeworsku ze stacją w Dynowie linią 110 kV, poprowadzoną w obrębie miasta równolegle do linii istniejącej Przeworsk – Przemyśl. Przebieg trasy linii wysokiego napięcia ze strefami ochronnymi wolnymi od zabudowy ogranicza sposób zagospodarowania w pasach terenu pod linią wynoszących po 20 m od osi, jednocześnie stwarza dogodne warunki dla lokalizacji stacji redukcyjnej, dla zasilania której konieczna będzie budowa odcinków linii 110 kV, jako odgałęzienia od linii istniejącej. Ponadto planowana jest budowa ‘małej’ elektrowni wodnej przez osobę prywatną przy jazie na rzece Mleczka.

3.2.7. Telekomunikacja :

W ciągu ostatniego dziesięciolecia nastąpił widoczny postęp w telefonizacji miasta. W chwili obecnej cały teren Przeworska jest stelefonizowany, nie ma problemu z podłączeniem telefonu do nowych gospodarstw domowych. Miasto Przeworsk obsługiwane jest przez operatorów łączności telekomunikacyjnej przewodowej→ Telekomunikacja Polska S.A. oraz bezprzewodowej, mobilnej→ Polska Telefonia Cyfrowa (era gsm), Centertel (orange), Polkomtel (plus gsm), P4 (play gsm). Operatorzy sukcesywnie zwiększają obszar oferowanych usług i użytkowników. Rozbudowa i budowa nowych sieci telefonicznych uzależniona jest od ilości chętnych do podłączenia telefonu.

Działalność niezależnych operatorów telekomunikacyjnych pozwala na zapewnienie rozwoju oraz konkurencyjności usług w zakresie łączności telefonicznej. Istniejąca baza techniczna, dotycząca łączności, pozwala na dalszy rozwój telekomunikacji w powiązaniu z rozwojem miasta.

20 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

3.3. Środowisko przyrodnicze gminy :

3.3.1. Budowa geologiczna i rzeźba terenu : Geograficznie, obszar Miasta położony jest na pograniczu Przedgórza Rzeszowskiego stanowiącego najbardziej na południe wysuniętą część Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Dynowskiego stanowiącego pod względem fizyczno-geograficznym część Prowincji Karpat Zachodnich, Podprowincji Zewnętrznych Karpat Zachodnich, Makroregion Pogórzy Środkowo- beskidzkich. Najstarsza część położona jest na lessowym wzgórzu wznoszącym się około 206 m npm, opadającym stromo od południa w kierunku Mleczki.

Miasto Przeworsk w całości leży w obrębie dużej jednostki geologicznej – Zapadliska Przed karpackiego. W budowie geologicznej terenu Miasta biorą udział dwa różne wiekowo utwory. Są to: − utwory trzeciorzędowe reprezentowane przez trzeciorzędowe osady morskie, niezaburzone, wykształcone w postaci szarych, wapnistych iłów i mułowców z wkładkami cienkoławicowych piaskowców. Stwierdzone w wierceniach archiwalnych iły występują na terenie Miasta, na głębokości od kilku metrów w rejonie Pradoliny Podkarpackiej do kilkunastu (ponad dwudziestu) w rejonie wysoczyzn. − utwory czwartorzędowe : a. osady wodnolodowcowe, wykształcone w postaci osadów piaszczysto - żwirowych

o zmiennej, przeważnie niewielkiej miąższości. Przykrywają je gliny zwałowe, oraz od stropu osady eoliczne w postaci lessowych pyłów, pyłów piaszczystych, lokalnie glin pylastych. Osady te budują wysoczyzny. b. osady rzeczne związane z doliną rzeki Mleczki. Wykształcone są w spągu w postaci utworów piaszczysto – żwirowych przykrytych warstwa pyłów, namułów i glin (mady rzeczne) c. osady rzeczne związane z terasą rzeki San. Wykształcone w spągu są w postaci piaszczysto – żwirowych przykrytych warstwą pyłów, namułów i glin (mady rzeczne) Oceniając grunty występujące w podłożu terenu Miasta, pod względem ich przydatności jako podłoże gruntowe-budowlane, należy stwierdzić, że wykazuje ono zróżnicowanie. Jednakże w większości są to tereny przydatne dla potrzeb budownictwa. Na obszarze należący do Miasta Przeworska występują tereny osuwiskowe – Skarpa Starego Miasta rejon: ulice Sw. Jana, Kąty, Wąska, Kręta (KRO 18-14- 011—001). Występują objawy płynięcia skarpy przy ulicy Czarnieckiego.

Kotlina Sandomierska reprezentowana przez fragmenty mezoregionów – Podgórza Rzeszowskiego i Pradoliny Podkarpackiej. Podgórze obejmuje południową część Miasta, natomiast Pradolina północną. Granica pomiędzy tymi jednostkami, jest łatwa do zlokalizowania. Przebiega ona wzdłuż linii kolejowej Kraków - Przemyśl. Krajobraz jest tutaj płaski. Jedynym charakterystycznym elementem jest dolina rzeki Mleczki. W obrębie jednostki administracyjnej występują następujące typy rzeźby : o wysoczyzny i równiny lessowe, stwierdzane w strefie Podgórza Rzeszowskiego o równiny piaszczyste występują nad poziomem dna dolin rzecznych. Są to czwartorzędowe terasy rzeczne. o dna dolinne obejmuje współczesne równiny zalewowe lub nadzalewowe,.

Typ krajobrazu na obszarze Miasta jest zmienny, w głównej mierze zależny od rzeźby terenu i zagospodarowania. Północna część Miasta to obszary nizinne, nieznacznie pofałdowane. Południe Miasta i jego środkowa część to teren pagórkowaty, o rzeźbie charakterystycznej dla przedgórza. Dominują łagodne formy morfologiczne.. Charakterystyczne elementy poszczególnych typów krajobrazu są mało widoczne z uwagi na zagospodarowanie terenu zwartą zabudową miejską.

3.3.2. Bogactwa naturalne :

21 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Powszechnie występują kopaliny pospolite. Są to : kruszywa naturalne (piaski i żwiry rzeczne, piaski wydmowe) oraz surowce ilaste. Przydatność tych surowców winna być określona przez odpowiednie badania geologiczne. Występujące na obszarze gminy miejskiej kopaliny (surowce budowlane, takie jak gliny zwietrzelinowe i piaskowce lgockie) nie są eksploatowane systemem przemysłowym, jedynie lokalnie w niewielkim zakresie pobierane przez miejscową ludność na potrzeby lokalne. Jest to wydobycie punktowe na małą skalę, powstałe wyrobiska są z reguły niewielkie i szybko ulegają naturalnej sukcesji. Na terenie Przeworska zlokalizowany jest obszar górniczy gazu ziemnego ‘Przeworsk’, w północno-zachodniej części miasta.

3.3.3. Gleby – klasy bonitacyjne, zanieczyszczenie warstwy ornej :

Gleby na terenie Miasta są zróżnicowane, co wynika głównie z różnorodności podłoża geologicznego, różnorodności geomorfologicznej związanej z nachyleniami i wysokością powierzchni terenu, pośrednio także z bogactwa szaty roślinnej, a wreszcie zmienności czynników antropogenicznych. Wzdłuż koryta Mleczki znajdują się bardzo korzystne dla rolnictwa mady, które powstały w efekcie nagromadzenia się osadów rzecznych, naniesionych przez wody. Na wyższych partiach doliny Mleczki wykorzystuje się je pod uprawy orne, na niższych, bardziej podmokłych pod łąki i pastwiska. Z kolei w okolicach linii kolejowej Łańcut - Przeworsk - Jarosław ciągnie się pas urodzajnych lessów, odpowiednich pod wszystkie uprawy, a szczególnie pod pszenicę i buraki cukrowe. Na północ od pasa lessowego występują głównie iły i mady. Miejscami /np w rejonie Maćkówki/ spotyka się czarnoziemy bagienne. Podsumowując należy stwierdzić, że gleby na terenie Miasta charakteryzują się dobrymi i bardzo dobrymi cechami fizyko – chemicznymi, dość głębokim poziomem próchnicznym, lekkim zakwaszeniem i korzystnymi warunkami wodnymi. Struktura użytków rolnych wg klas bonitacyjnych w %

Lp. Klasa bonitacyjna Polska Podkarpackie Miasto Przeworsk

1. I i II bardzo dobre 3,3 5,9 56,4 2. III dobre 23,3 25,5 37,3 3. IV średnie 39,8 45,0 5,7 [źródło : 1995-2009 Główny Urząd Statystyczny]

Cechą pozytywną miasta są warunki przyrodnicze oceniane z punktu widzenia rolnictwa według metody IUNG. Ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, uwzględniający jakość i przydatność gleb, mikroklimat, rzeźbę terenu oraz warunki wodne jest dla gminy miejskiej wyraźnie wyższy niż w powiecie przeworskim i całym województwie podkarpackim a nawet w Polsce. Decydujący wpływ na poziom tego wskaźnika wywiera jakość i przydatność gleb, uwarunkowana ich strukturą według kompleksów rolniczej przydatności gleb. Czynnikami ograniczającymi wykorzystanie potencjału rolniczej przestrzeni produkcyjnej są także: odczyn gleb i ich zasobność w składniki mineralne. Niskie zużycie nawozów mineralnych tylko częściowo jest łagodzone wyższym, niż średnio w kraju i regionie, zużyciem nawozów organicznych, przede wszystkim obornika. Należy jednak podkreślić, że straty składników mineralnych z obornika, spowodowane jego niewłaściwym przechowywaniem i stosowaniem są znaczne, a postęp w tej dziedzinie dokonuje się bardzo powoli.

Zagrożenia rolniczej przestrzeni produkcyjnej mają charakter ilościowy i jakościowy. Zagrożenia ilościowe wyrażają się w zmniejszaniu powierzchni użytkowanej rolniczo w następstwie przejmowania gruntów na cele nierolnicze. Zagrożenia o charakterze jakościowym wynikają z działalności wydobywczej, oddziaływania na grunty rolne zanieczyszczeń powietrza pochodzących z przemysłu i komunikacji, zanieczyszczeń wód i zanieczyszczeń odpadami.

Wszelkie zmiany w składzie chemicznym oraz w odczynie i warunkach oksydacyjno–redukcyjnych gleby zmieniają jej właściwości biologiczne i ograniczają naturalną funkcję w biosferze. Do czynników degradujących gleby należą - nadmierne ilości metali ciężkich : kadmu, miedzi, cynku, ołowiu, niklu; - skażenie radioaktywne; - zakwaszenie przez związki siarki i azotu. Występowanie tych zjawisk w glebach użytków rolnych stwarza zagrożenie dla człowieka poprzez przenikanie zanieczyszczeń do upraw. W celu uzyskania całości obrazu trwałych przekształceń i

22 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja zmian zachodzących w glebie oraz stworzenia możliwości szybkiego reagowania na zachodzące nieprawidłowości realizowany jest monitoring gleb zajmujący się badaniem i oceną stanu biologicznie czynnej powierzchni ziemi. Na podstawie ogólnopolskiego programu badań realizowanego w latach 1992 – 1997 pod nadzorem merytorycznym IUNG w Puławach stwierdza się na terenie Gminy miejskiej Przeworsk : o ponad połowa użytków rolnych stanowią gleby o odczynie lekko kwaśnym i obojętnym o zawartość w glebach użytków rolnych metali ciężkich generalnie w stopniu „0” oznaczającym zawartość naturalną, brak wśród oznaczanych prób zawartości metali ciężkich w stopniu II oznaczającym słabe zanieczyszczenie; o generalnie nie stwierdza się podwyższonych zawartości siarki siarczanowej (I, II, III klasa zasobności oznaczająca zawartość naturalną) prócz znikomego odsetka prób o podwyższonej zawartości prawdopodobnie wskutek antropopresji, bez konieczności zmiany upraw. Reasumując, użytki rolne obszaru gminy miejskiej nadają się pod uprawy wszystkich roślin, wymagają jedynie wapnowania i nawożenia. Zanieczyszczenia gleby mogą mieć jedynie charakter punktowy (emisja większych zakładów przemysłowych i wysypiska śmieci) lub liniowy (wzdłuż szlaków komunikacyjnych o znacznym natężeniu ruchu). Grunty rolne i leśne są chronione ustawowo m.in. poprzez ograniczenia przeznaczenia tych gruntów na inne cele, zapobieganie procesom degradacji i dewastacji, szkodom powstającym w wyniku działalności nierolniczej i nieleśnej, przywracanie i poprawianie ich wartości, zachowanie torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych, poprawianie wartości użytkowej gruntów leśnych oraz zapobieganie obniżaniu ich produkcyjności.

3.3.4.Wody podziemne i powierzchniowe :

Analizowany obszar położony jest w regionie przedkarpackim. Wody podziemne Miasto leży w obrębie dużej jednostki geologicznej – Zapadliska Przedkarpackiego. Jest to strefa graniczna przylegająca do innej dużej jednostki - Karpat Zewnętrznych. W regionie przedkarpackim występują dwa użytkowe piętra wodonośne : trzeciorzędowe i czwartorzędowe. Wody w pozostałych piętrach (głównie mezozoicznym) nie są użytkowane. W budowie geologicznej terenu biorą udział utwory podłoża starszego, wieku trzeciorzędowego wykształcone jako sady miocenu. Miąższość osadów mioceńskich dochodzi do 3500 metrów, by w strefie granicznej nie przekraczać zazwyczaj 1000 metrów. Współczesna struktura podłoża uformowała się w okresie późnoalpejskiej kolizji kontynentalnej. Głębokość podłoża platformowego w zapadlisku waha się od kilkuset metrów do 3500 metrów, dochodząc niekiedy do 5000 metrów. Utwory trzeciorzędowe w całości przykryte są utworami młodszym ( wieku czwartorzędowego). Są to utwory : - pochodzenia eolicznego lub erozyjnego, wykształconymi w postaci glin pylastych i lessowatych, występujące na terenie wysoczyzn; - pochodzenia rzecznego wykształconymi w postaci mad, namułów, piasków i żwirów, występujące w rejonie dolin Mleczki i Sanu..

Konsekwencją budowy geologicznej są warunki hydrogeologiczne. Na terenie Miasta występują dwa obszary różniące się pod względem występowania wód podziemnych. Fragment Podgórza Rzeszowskiego. W obrębie tego terenu wody gruntowe poziomu czwartorzędowego występują w spągu osadów wodnolodowcowych podścielających, znacznej miąższości warstwę osadów lessowych. Zalegają one na nieprzepuszczalnych iłach trzeciorzędowych i wykształcone są w postaci osadów piaszczysto - żwirowych, o bardzo zróżnicowanej miąższości, przykrytych warstwą glin zwałowych. Lokalnie warstwa ta zanika i gliny zalegają bezpośrednio na iłach krakowieckich, co powoduje, że te rejony są bezwodne. Zasilanie tego poziomu odbywa się głównie przez infiltrację wód poopadowych.W obrębie osadów lessowych, w okresach wzmożonego zasilania mogą występować sączenia wód śródglinowych o różnych wydajnościach. W dolinie rzeki Mleczki oraz dolinach innych cieków poziom wód gruntowych związany jest ze stanami w rzekach i występuje na głębokości 0,5 - 5,5 m p.p.m. Fragment Rynny Podkarpackiej. Wody gruntowe związane są tu z utworami rzecznymi wykształconymi w postaci warstwy piaszczysto – żwirowej (terasa rzeki San). Warstwa ta ma charakter ciągły. Wody występujące w jej obrębie związane są wodami rzeki San. Wydajność tych wód z reguły jest znaczna. Właśnie w obrębie tego obszaru zlokalizowane są ujęcia dla Miasta

23 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Przeworska. Są one podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę dla ujęć gospodarczych, komunalnych, wodociągów i ujęć indywidualnych. Zasilanie poziomu wodonośnego odbywa się poprzez infiltrację wód opadowych i poroztopowych. Spływ wód podziemnych odbywa się w kierunku północno – wschodnim. Poziom czwartorzędowy podlega wahaniom w zależności od pory roku i intensywności opadów.

Północna część Miasta znajduje się w strefie ochronnej Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 425 Dębica - Rzeszów – Stalowa Wola. Są to obrzeża Głównego Zbiornika Wód Podziemnych.

Lokalizacja GZWP425 w rejonie Przeworska.

Istnienie stref ochronnych GZWP wiąże się pewnymi ograniczeniami w tych strefach dotyczącymi : - korzystania z wód powierzchniowych i podziemnych, - użytkowaniem gruntów, - lokalizacją niektórych inwestycji. Ocena stanu wód podziemnych : W sąsiedztwie m.Przeworsk znajdują się dwa punkty pomiarowe Państwowej Inspekcji Geologicznej. Na podstawie kontroli w ramach krajowej sieci monitoringu PIG zakwalifikowano badane wody do klas czystości : II (wody dobrej czystości) - na terenie miasta Łańcut, III (wody zadowalającej czystości) - na terenie miasta Leżajsk.

Wody powierzchniowe Miasto Przeworsk położone jest na obszarze dorzecza górnej Wisły. Sieć rzeczna jest tu stosunkowo dobrze rozwinięta, a głównymi rzekami o największych zlewniach: są San, Wisłok, Mleczka oraz rzeki, które do nich wpadają. Sieć rzeczną na terenie Miasta stanowi rzeka Mleczka wraz z dopływami. Dolina Mleczki w jej początkowym biegu jest wąska i kręta, potem staje się szeroka i płaska, wraz z dopływami tworzy gęstą sieć wodną odwadniającą cały obszar Miasta. Mleczka płynie korytem o szerokości 4 - 10 m., stosunkowo głęboko wciętym w dno doliny. Rzeka charakteryzuje się najwyższym stanem w okresie wiosennym (III – IV) oraz w okresie letnim (VI-VII) Powoduje to, że w tych okresach istnieje bardzo duży stopień zagrożenia powodziami → potok Nowosiółka i ciek naturalny ‘Mnich’. Przy mało zróżnicowanych wysokościach względnych terenu, cieki przepływające przez obszar gminy miejskiej mają znaczenie irygacyjne, umożliwiające odpływ nadmiaru wody w okresach wysokich stanów oraz zasilające w wodę przyległe tereny rolnicze w okresie niedoboru wilgoci. W okresie intensywnych opadów i roztopów poziom wód wyraźnie podnosi się. Zabezpieczeniem przed zalewaniem terenu jest budowa zb. małej retencji lub obwałowanie cieków. Wody powierzchniowe stojące : Udział zbiorników wód stojących w ogólnej powierzchni zarówno Miasta jak i terenów przypadających na wody powierzchniowe jest niewielki, jednakże występują i są o niewielkiej powierzchni.

24 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Wody gruntowe : Na terenie gminy występują wody gruntowe w piaszczysto-żwirowych utworach czwartorzędowych. Zwierciadło wody jest swobodne i posiada łączność hydrauliczna z wodą powierzchniową, tak więc zasoby tego poziomu są uzupełniane poprzez bezpośrednią infiltrację. Jest to poziom wodonośny o znacznych wahaniach zwierciadła wody, a jego wydajność jest uzależniona od warunków meteorologicznych (opadów atmosferycznych). Studnie ujmujące wody z tego poziomu posiadają małą wydajność i obecnie z reguły nie są użytkowane. Tereny zalewowe : Lokalne przewężenia koryta Mleczki jak i liczne budowle powodują, że cały obręb zlewni, a w szczególności tereny położone w dolnych jej partiach i w okolicach Miasta Przeworsk stanowią tereny zalewowe. Melioracje wodne i obiekty małej retencji : Istotnym czynnikiem wpływającym na ilość wody w obiegu jest system melioracji (w realizacji).Sytuację w zakresie zagrożenia powodziowego może poprawić budowa małych zbiorników retencyjnych na rz. Mleczka.

Ocena stanu wód powierzchniowych : W województwie podkarpackim od 2005 roku rozpoczęto prace nad wdrażaniem nowego systemu monitoringu wód opartego na założeniach Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE oraz uwzględniającego sposób użytkowania wód i charakter ich zagrożenia lub ochrony. Od kilku lat realizowane są sukcesywnie prace mające na celu poprawę jakości wód powierzchniowych poprzez realizacje Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Na terenie województwa znaczącą presję na wody powierzchniowe wywiera sektor komunalny i w mniejszym stopniu sektor przemysłowy. Główne źródła zanieczyszczeń skupiają się w dużych ośrodkach miejsko-przemysłowych, Wody Mleczki badane w przekrojach pomiarowych : -pon. ujścia Markówki (km 15,2) i -ujście do Wisłoka (km 2,0) odznaczały się niezadowalającą jakością (w IV klasie). W dolnym biegu Mleczki stwierdzono również wysokie stężenie substancji organicznych.

Największe zagrożenie dla stanu jakości wód powierzchniowych stanowi działalność człowieka, szczególnie poprzez: pobór wód, wprowadzanie ścieków komunalnych i przemysłowych oraz wód pochłodniczych i kopalnianych, zanieczyszczenia obszarowe, zmiany hydro-morfometryczne (regulacje rzek, ochrona przeciwpowodziowa)

3.3.5. Jakość powietrza (stan zanieczyszczenia) : O zanieczyszczeniu powietrza stanowią gazy, ciecze i ciała stałe występujące w atmosferze, a nie będące jego naturalnymi składnikami, lub też substancje występujące w ilościach wyraźnie zwiększonych w porównaniu z naturalnym składem powietrza. Substancje zanieczyszczające powietrze emitowane są ze źródeł punktowych (wyrzutnie, kominy), liniowych (trasy komunikacyjne) i powierzchniowych (składowiska, otwarte zbiorniki z lotną substancją). Zanieczyszczenia powietrza wpływają w sposób istotny na pozostałe komponety środowiska. Przemieszcza-nie się w środowisku emitowanych zanieczyszczeń odbywa się w czterech ośrodkach : atmosferycznym, glebowo-gruntowym, wodnym i roślinnym, przy czym w każdym z tych ośrodków następuje jednoczesne magazynowanie zanieczyszczeń i ich wymiana Jakość powietrza, jego stan w obszarze oddziaływania określają dwa podstawowe czynniki : emisja zanieczyszczeń oraz zdolności przewietrzania, które z kolei zależą od lokalnych warunków klimatycznych, jak i od różnorodnych przeszkód terenowych utrudniających rozpraszanie się zanieczyszczeń.

Wśród emitowanych zanieczyszczeń powietrza procentowo największą ilość przypada na zanieczyszczenia gazowe. Związane to jest z niedostatecznym wyposażaniem źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza w urządzenia do redukcji. Wymiana w obiektach użyteczności publicznej kotłowni węglowych na gazowe spowodowała w dużym stopniu ograniczenie emisji spalin do atmosfery.

Od 1 stycznia 2003 roku oceny zanieczyszczenia powietrza dokonuje się w strefach klasyfikowanych dla 2 kryteriów ustanowionych w celu : 1. ochrony zdrowia(dla terenu kraju i uzdrowisk) 2. ochrony roślin (dla terenu kraju i parków narodowych). Klasa strefy A → poziom stężeń nie przekraczający wartości dopuszczalnej. Klasa strefy B/C → możliwość przekraczania wartości dopuszczalnej.

25 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Ilość oraz obszar stref dla Województwa podkarpackiego określa rozporządzenie Ministra Środowiska z 6 marca 2008 w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz.U. Nr 52, poz.310). Miasto Przeworsk należy do strefy jarosławsko-lubaczowskiej, Kod strefy7 Pl.18.04.z.03. W przedstawionej publikacji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie pt. ‘Ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim za rok 2009’ podano stężenia substancji w powietrzu : SO2 NO2; NO x, CO, benzen, pył PM10 oraz arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i bezo(a)piranu w pyle dla powiatu przeworskiego. Powiat przeworski w zakresie ochrony zdrowia i ochrony roślin został zakwalifikowany do klasy A i oznacza to, że na terenie strefy w roku 2009 nie stwierdzono zagrożenia przekroczeń dopuszczalnych stężeń w powietrzu ustalonych dla : tlenku węgla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, benzenu i ozonu (kryteria ochrony zdrowia) oraz dwutlenku siarki, dwutleneku azotu i ozonu (kryteria ochrony roślin). Natomiast stwierdzono przekroczenia dla całej strefy jarosławsko-lubaczowskiej, w której znajduje się m. Przeworsk, standardów imisyjnych określonych dla pyłów PM10 oraz średniorocznego stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10. W związku z powyższym zobowiązano Województwo podkarpackie do opracowania naprawczego Programu Ochrony Powietrza w zakresie PM10 i benzo(a)pirenu. Aktualne rozkłady przestrzenne tych zanieczyszczeń ilustrują rysunki zamieszczone na stronach internetowych WIOŚ Rzeszów1. Rozkład przestrzenny stężeń średniorocznych zanieczyszczeń na terenie powiatu przeworskiego wg WIOŚ :

* dwutlenek siarki – 5 µg/m3 (wartość odniesienia 30 µg/m3) * dwutlenek azotu – 18 µg/m3 (wartość odniesienia 40 µg/m3) * pył zawieszony – 30 µg/m3 (wartość odniesienia 40 µg/m3).

Istniejące na terenie miasta duże zakłady produkcyjne, mające wpływ na jakość powietrza tj. Geyer & Hosaja Sp. z o. o. w Partyni Zakłady Gumowe w Przeworsku , TRAX BRW Sp. z o. o., Polski Asfalt Sp. z o.o. Pruszków Wytwórnia Mas Bitumicznych w Przeworsku są zobowiązane zgodnie z warunkami określonymi w pozwoleniach na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza udzielonych przez Starostę Przeworskiego do dotrzymywania norm poziomów emisji substancji wprowadzanych do powietrza.

3.3.6. Klimat akustyczny (hałas przemysłowy, komunikacyjny, ogólno środowiskowy) : Hałas stanowi jedno ze źródeł zanieczyszczenia środowiska, wzrastające w ostatnich latach w związku z rozwojem komunikacji, uprzemysłowieniem i postępującą urbanizacją gminy. Odczuwany jest przez ich mieszkańców jako jeden z najbardziej uciążliwych czynników wpływających ujemnie na samopoczucie i środowisko. Hałasem nazywa się każdy dźwięk, który w danych warunkach jest określony jako szkodliwy, uciążliwy lub przeszkadzający, niezależnie od jego parametrów fizycznych. Odczucie hałasu jest więc bardzo subiektywne i zależy od wrażliwości słuchowej poszczególnych jednostek.

Zespół zjawisk akustycznych zachodzących w środowisku, określony za pomocą parametrów akustycznych czasu i przestrzeni nazywa się umownie klimatem akustycznym środowiska zewnętrznego. Uciążliwość hałasu dla organizmu zależy od natężenia dźwięku, jego częstotliwości i czasu trwania. Podstawę prawną działań w zakresie ochrony środowiska przed hałasem stanowi przede wszystkim ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Artykuł 112 stwierdza : “Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez: • utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, • zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, a gdy nie jest on dotrzymany zapobieganie jego powstawaniu lub przenikaniu do środowiska”. Dodatkowo uwzględnić należy rozwiązania zgodne z wymaganiami ochrony środowiska zawarte w projektach budowlanych obiektów lokalizowanych w pobliżu tras komunikacyjnych w ramach tzw. charakterystyki ekologicznej obiektu (według zarządzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i

1 http://www.wios.rzeszow.pl/monitoring_pliki/opracowania/ocena_pow_02/zalaczniki/ mapa1_3.jpg

26 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Budownictwa z dnia 30 grudnia 1994 roku). Pozostałe ustalenia dotyczące hałasu i wibracji zawarte są w następujących aktach prawnych: • Prawo o ruchu drogowym, • o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, • o drogach publicznych, • o Inspekcji Ochrony Środowiska, • o zagospodarowaniu przestrzennym, • Prawo budowlane, oraz odpowiednich przepisów wykonawczych i normach.

Wartości progowe poziomów hałasu określają : - rozporządzanie MŚ z dnia 14 czerwca 2007r. (Dz. U. Nr 120, poz. 826). Wartości progowe poziomów hałasu wyrażone są za pomocą równoważonego poziomu hałasu i odnoszą się odrębnie dla dróg i linii kolejowych, odrębnie dla pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu, a także startów, lądowań i przelotów statków powietrznych, ustalając wartości dla pory dziennej i nocnej, - rozporządzenie Ministra Gospodarki z dn. 21 grudnia 2005 roku w sprawie wymogu dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz.U. Nr 263/05 poz. 2202), - wspólnotowe regulacje prawne, w tym Dyrektywa 2002/49/EC z dnia 25.06.2002 w sprawie oceny i zarządzania hałasem środowiskowym.

Gdy eksploatacja instalacji powodującej hałas w środowisku przekracza dopuszczalne poziomy, wydawana jest decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu. Hałas przemysłowy. Problemy z hałasem przemysłowym mogą wystąpić w otoczeniu dużych zakładów, lub skupisk zakładów. Wytypowanie zakładów niekorzystnie oddziaływujących na klimat akustyczny należy do zadań WIOS. Zakres planowanych kontroli oraz wyniki przeprowadzonych kontroli są zawarte w raportach WIOŚ. Hałas przemysłowy w Gminie miejskiej Przeworsk stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym, występuje głównie na terenach sąsiadujących z zakładami, bądź terenami przemysłowymi. Dodatkową uciążliwość hałasową powodują zakłady rzemieślnicze i usługowe zlokalizowane wśród zabudowy o charakterze mieszkalnym. Ich wpływ na ogólny klimat akustyczny miasta nie jest znaczący, jednak są one przyczyną lokalnych negatywnych skutków odczuwalnych przez okolicznych mieszkańców.

Hałas komunikacyjny drogowy. Harmonijny rozwój transportu i komunikacji jest warunkiem decydującym o rozwoju gospodarczym danego obszaru. Z drugiej strony, rozwój motoryzacji, oddziałuje negatywnie na środowisko, zwłaszcza gdy nie jest związany z modernizacją i rozwojem stanu technicznego dróg. Przyjmuje się, że na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat corocznie przybywa około 10% samochodów. Na poziom hałasu drogowego w pobliżu zabudowy mieszkalnej mają wpływ przede wszystkim : natężenie ruchu komunikacyjnego, udział transportu ciężkiego w strumieniu ruchu, odległość zabudowy mieszkalnej od drogi, prędkość ruchu pojazdów (ze wzrostem prędkości hałas rośnie), typ i stan techniczny pojazdów, nachylenie drogi, stan nawierzchni oraz płynność ruchu. Większość hałasów w środowisku (w tym hałas drogowy) charakteryzuje się zmiennymi poziomami w czasie. Pod pojęciem hałasu drogowego rozumie się hałas pochodzący od środków transportu poruszających się po wszelkiego rodzaju drogach nie będących drogami kolejowymi. Jest to hałas typu liniowego. Układ drogowy stanowi o rozwoju danego regionu i powiązaniach z innymi ośrodkami. Przez teren gminy przebiegają będące źródłami hałasu komunikacyjnego droga krajowa DK4, drogi wojewódzkie oraz szereg dróg powiatowych i gminnych, łączących Miasto z innymi ośrodkami.

W ramach realizacji państwowego monitoringu środowiska, Podkarpacki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Rzeszowie w 2007 roku wykonał badania hałasu drogowego dla miasta Przeworska. W 2008 roku stanu akustycznego nie przeprowadzono na terenie miasta. Poziom dopuszczalny hałasu w 2007 roku na terenie miasta został przekroczony dla pory dnia (60 dB), i pory nocy (50 dB). Wartości przekroczeń poziomu hałasu wynosiły od 1,0 dB (ul. Studziańska 11, ul. Rynek 25, ul. Szpitalna 16, ul. Lubomirskich ID) do 13,0 dB (ul. Krakowska „Pastewnik") w porze dnia, oraz od 14,0 dB ( ul. Lwowska 55) do 18.0 dB ( ul. Konopnickiej 25, ul. Łańcucka) w porze nocy. Wysokie zagrożenie hałasem (>70 dB) w porze dnia odnotowano między innymi przy ulicy Krakowskiej („Pastewnik") pkt.6. 73,0 dB, Konopnickiej 25 pkt.5. 72,0 dB. W badanych

27 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja punktach w porze nocnej mając na względzie kryteria pomocnicze , odnotowano wysokie zagrożenia hałasem (>60dB). Wynikiem powyższego jest bardzo duży wzrost ilości pojazdów, które powodują, wysoki poziom natężenia ruchu na drogach. Następuje zanikanie ciszy nocnej na obszarach bezpośrednio położonych przy drogach publicznych.

. Celem zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego Miasto Przeworsk sukcesywnie modernizuje drogi gminne. Niemniej odczuwalnej poprawy klimatu akustycznego miasta należy oczekiwać po wykonaniu planowanej inwestycji - budowa obwodnicy.

Hałas osiedlowy i mieszkaniowy Ponad 25% mieszkańców jest narażona na ponadnormatywny hałas w mieszkaniach występujący w wyniku stosowania “oszczędnych” materiałów i konstrukcji budowlanych. Hałas wewnątrz osiedlowy spowodowany jest przez pracę silników samochodowych, wywożenie śmieci, dostawy do sklepów, głośną muzykę radiową itp. Do tych hałasów dołącza się niejednokrotnie bardzo uciążliwy hałas wewnątrz budynku, spowodowany wadliwym funkcjonowaniem instalacji wodno-kanalizacyjnej, centralnego ogrzewania. Według polskiej normy, poziom hałasu pochodzący od instalacji i urządzeń budynku może wynosić w ciągu dnia 30-40 dB, nocą 25-30 dB. Wibracje. Szkodliwość wibracji zależy od wielkości natężenia źródła charakteru zmian, w czasie oraz długotrwałości działania. Na wibracje narażony jest każdy człowiek zarówno w pracy jak i w życiu codziennym. Wibracje i wstrząsy, podobnie jak hałas, przenoszone są przez wzbudzone do drgań konstrukcje budynków mieszkalnych. Skutkiem oddziaływania wibracji na człowieka są zmiany w układzie nerwowym, krążenia, narządach ruchu oraz układzie pokarmowym. Dlatego też wibracje należy zmniejszać lub likwidować w miejscach ich powstawania m.in. poprzez zmiany w konstrukcji aparatury i maszyn, stosowanie elastycznych podłoży (guma, korek), ekranów tłumiących wibracje itp.

3.3.7. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych :

Podział promieniowania elektromagnetycznego na jonizujące i niejonizujące wynika z granicznej wielkości energii, która wystarcza do jonizacji cząstek materii. Złożone spektrum promieniowania elektromagnetycznego jest bardzo rozległe i obejmuje różne długości fal, od fal radiowych przez fale promieni podczerwonych, zakres widzialny i fale promieni nadfioletowych, do bardzo krótkich fal promieni rentgenowskich i promieni gamma. Z całego spektrum promieniowania elektromagnetycznego w sposób istotny oddziałują na organizmy tylko te, które są pochłaniane przez atomy, cząsteczki i struktury komórkowe. Z uwagi na sposób oddziaływania promieniowania na materię, widmo promieniowania elektromagnetycznego można podzielić na promieniowanie jonizujące i niejonizujące :

• promieniowanie jonizujące, występuje w wyniku użytkowania zarówno wzbogaconych, jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych, naturalne procesy w środowisku naturalnym, • promieniowanie niejonizujące występuje wokół linii energetycznych wysokiego napięcia, radiostacji, pracujących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych, urządzeń łączności, domowego sprzętu elektrycznego, elektronicznego itp. Z punktu widzenia ochrony środowiska i zdrowia człowieka w zakresie promieniowania niejonizującego istotne są mikrofale, radiofale oraz fale o bardzo niskiej (VLF) i ekstremalnie niskiej częstotliwości (FW).

Nadmierne dawki promieniowania działają szkodliwie na wszystkie organizmy żywe, dlatego też ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z ważnych zadań ochrony środowiska. Ogólną sytuację radiacyjną w środowisku charakteryzują obecnie następujące wielkości podstawowe: • poziom promieniowania gamma, obrazujący zagrożenie zewnętrzne naturalnymi i sztucznymi źródłami promieniowania jonizującego, istniejące w środowisku lub wprowadzone przez człowieka, • stężenia naturalnych i sztucznych izotopów promieniotwórczych w komponentach środowiska,

a w konsekwencji w artykułach spożywczych, obrazujące narażenie wewnętrzne ludzi w wyniku wchłonięcia izotopów drogą pokarmową.

28 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Źródła mikrofal Najczęściej spotykanymi źródłami mikrofal są urządzenia nadawczo – odbiorcze sieci telefonii komórkowej. Jej burzliwy rozwój w ostatnich kilku latach, objawiający się ogromną liczbą samych telefonów oraz licznością stacji bazowych instalowanych na budynkach, budzi największy niepokój wśród społeczeństwa. Planowanie nowych lokalizacji dla stacji bazowych telefonii komórkowych powinno na każdym etapie uwzględniać obowiązujące wymogi prawne i budowlane.

3.3.8. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska :

Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. wprowadza w miejsce nazwy dotychczas stosowanej – “nadzwyczajne zagrożenie środowiska” problematykę pod nazwą “poważne awarie” wraz z odpowiednimi regulacjami. Definicje poważnej awarii i poważnej awarii przemysłowej określa odpowiednio art. 23 i 24 w/w ustawy :

• poważna awaria - to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja powstała w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. • poważna awaria przemysłowa przez pojęcie to rozumie się poważną awarię w zakładzie.

Zgodnie z Ustawą Prawo ochrony środowiska, do ochrony przed poważnymi awariami zobowiązani są zarówno prowadzący zakłady stwarzające zagrożenie wystąpienie awarii, jak i dokonujący przewozu substancji niebezpiecznych oraz organy administracji. Zasady zaliczania zakładów do zakładów o zwiększonym ryzyku albo zakładów o dużym ryzyku określił Minister Gospodarki w drodze rozporządzenia z dnia 9.04.2002 r (Dz.U. Nr 58, poz. 535). W zależności od rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej uznaje się za zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku. Żaden z tych zakładów nie jest zlokalizowany na terenie Miasta Przeworska. Źródłem zagrożeń środowiskowych jest również załadunek i rozładunek materiałów niebezpiecznych, w szczególności zaś ich transport po drogach publicznych przy wykorzystaniu specjalistycznego sprzętu jezdnego (prawdopodobieństwa wypadku lub awarii w transporcie drogowym). Z uwagi na konfliktowość przewożonych ładunków, trasy przewozów prowadzone winny być przy zachowaniu maksymalnego bezpieczeństwa dla mieszkańców i środowiska. Należy przyjąć, że występuje statystyczne prawdopodobieństwo potencjalnego wystąpienia awarii komunikacyjnych, mogących zagrozić środowisku - obszarami szczególnego są tereny zlokalizowane w pobliżu głównych, tranzytowych arterii komunikacji drogowej, charakteryzujących się największym natężeniem ruchu tego rodzaju przewozów. Należą do nich na pewno drogi wojewódzkie. Zadania koordynacji m.in. prac związanych z poważnymi awariami i ewentualnie powstałymi zagrożeniami regulują stosowne procedury na szczeblu powiatowym, w powiązaniu z działaniem służb ratowniczych (strażą pożarną, policją, pogotowiem ratunkowym, pogotowiem energetycznym, pogotowiem gazowym, pogotowiem wodociągowo-kanalizacyjnym). Powinny być one zawarte w Powiatowym Planie Reagowania Kryzysowego.

3.3.9. Warunki klimatyczne : Przeworsk położony jest według regionalizacji klimatycznej R. Gumińskiego w tarnowsko-rzeszowskiej dzielnicy klimatycznej ze znacznym podobieństwem stosunków klimatycznych tego regionu do klimatu Regionu Sandomierskiego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,8ºC przy amplitudzie miesięcznej do 22ºC, z najcieplejszym lipcem –18,5ºC i najchłodniejszym styczniem, lutym –4,5ºC.Największa liczba dni gorących występuje w lipcu i wynosi ca 11,4 dnia. Okres letni (średnia temperatura dobowa powyżej 15ºC) trwa 90 -100 dni w roku. Ogółem na tym terenie notuje się średnio w roku 51,1 dni mroźnych. Dni przymrozkowe obserwuje się średnio 120 razy w roku. Opady w ciągu roku rozłożone są równomiernie. Średnia wysokość opadów atmosferycznych wynosi 550-650 mm rocznie. Mimo znacznej sumy opadów obszar ten charakteryzuje się dość niską wilgotnością powietrza. Warunki klimatyczne na terenie miejscowości są dość korzystne dla gospodarczych działań człowieka. Świadczą o tym długi okres wegetacyjny z dostateczną ilością opadów oraz ciepłe lata.

29 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Warunki wilgotnościowe nie odbiegają od średnich krajowych. Najbardziej wilgotnymi miesiącami są listopad i grudzień (86-88% wilgotności względnej) najmniej maj i czerwiec. Z przebiegiem temperatury i wilgotności powietrza związane jest występowanie mgieł i zamgleń, których największa ilość przypada na ostatnie miesiące roku. Bardziej zmienny jest rytm dobowy wilgotności z maksimum w godzinach nocnych i minimum w południowych. Napływ suchego powietrza z południa jest zwykle przyczyną zaburzenia tego rytmu. Warunki wietrzne – ruch powietrza w makroskali rejonu tarnowsko-rzeszowskiego zdominowany jest napływem z kierunków zachodniego i wschodniego również modyfikującą rolą dolin sterującymi wiatrami z południowego-zachodu (SSW). Cisze i wiatry do 1 m/s występują przez c. 8,6% czasu w roku Zachmurzenie i opady, pokrywa śnieżna. Przebieg roczny zachmurzenia jest typowy jak w innych częściach kraju. Najbardziej chmurne są miesiące jesienno-zimowe, najmniej wiosenne i letnie. Ilość dni pogodnych z zachmurzeniem poniżej 2 wynosi 45, dni pochmurnych ok. 150. Opady letnie są najwyższymi w ciągu roku. Średnio suma opadów atmosferycznych 550-650 mm rocznie. W półroczu chłodnym pokrywa śnieżna utrzymuje się średnio 83 dni. W pewnych sytuacjach pogodowych wspomniane odrębności klimatyczne prowadzić mogą do znacznego zróżnicowania jakości powietrza i pogorszenia jego stanu w sąsiedztwie źródeł niskiej emisji zanieczyszczeń.

3.3.10. Flora i fauna : 1) Zbiorowiska leśne : Lasy (lasy ochronne, lasy gospodarcze i grunty związane z gospodarką leśną) zajmują jedynie 0,4 % powierzchni ogółem Gminy miejskiej Przeworsk. 2) Zbiorowiska nieleśne :

Zieleń miejska – tereny zieleni w mieście obejmują rozmaite formy, m.in.: zieleńce, zieleń przy obiektach użyteczności publicznej, ogrody działkowe itp. Cenne z przyrodniczego i krajobrazowego punktu widzenia są tereny pokryte roślinnością niską i wysoką, wykształconą w sposób możliwie najbliższy charakterowi roślinności naturalnej terenu, nie ukształtowaną przez człowieka w sposób zamierzony. Jest to tzw. zieleń nieurządzona. Roślinność takich terenów, pełniąca liczne funkcje ekologiczne w środowisku, wzbogaca ogólną ilość zieleni.

Zieleń cmentarzy – cmentarze są terenami, w których zieleń dostępna jest w sposób ograniczony, co wynika z charakteru kulturowego tych obiektów. Zieleń cmentarzy, ze środowiskowego punktu widzenia, stanowi ważny element przestrzenny wzbogacający ogólną powierzchnię zieleni wysokiej. W zadrzewieniach cmentarzy dominują rodzime gatunki drzew i krzewów, ale lista florystyczna tych obiektów jest wzbogacona przez wprowadzone spontanicznie przez społeczeństwo, liczne gatunki egzotyczne. Wpływa to nie tylko na ogólną estetykę terenu ale zwiększa m.in. różnorodność biologiczną w miejscowości.

Ogrody działkowe –na ogół przydomowe, pełnią ogólne funkcje środowiskowe, ogrody działkowe są jednak terenami o ograniczonej dostępności dla ogółu społeczeństwa.

Zieleń osiedlowa – jest to głównie zieleń typu niskiego – zieleńce, trawniki, pasy izolacyjne przy budynkach mieszkalnych, także elementy sztuki ogrodniczej, m.in. kwietniki i inne. Zajmują one zazwyczaj niewielkie powierzchnie i często są pocięte chodnikami, parkingami itp. Nasadzenia drzew wynikają albo z realizacji ustaleń projektów zieleni z czasów budowy osiedla, albo z okresu spontanicznego upiększania terenu przez mieszkańców, głównie bez planu, według indywidualnych gustów.

Zieleńce, zieleń przy drogach, obiektach sportowych,innych – zieleńce i zieleń przydrożna usytuowane są z reguły na niewielkich płaszczyznach gruntu, a zieleń przydrożna wykształcona jest gł. w postaci wąskich pasów roślinności wzdłuż dróg. Dominuje zieleń niska, z przewagą traw, często wzbogacona nasadzeniami kwiatowymi, jako kwietniki, rabaty itp. Niekiedy zieleni tego typu towarzyszą pojedynczo drzewa, zwłaszcza gatunków liściastych. Zieleń tego typu posiada głównie znaczenie estetyczne, a funkcje środowiskowe tych terenów nie są rozwinięte wystarczająco, szczególnie ze względu na małe powierzchnie. Zieleń placówek edukacyjnych nie jest ogólnie dostępna, są to często place zabaw przy szkołach lub trawiaste boiska obok budynków szkolnych. Zieleń towarzysząca obiektom sportowym to otoczenie boisk sportowych lub stadionów.

30 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

W Przeworsku najładniejszym terenem zieleni zorganizowanej jest Park Miejski tworzący rodzaj romantycznego ogrodu krajobrazowego w typie angielskim (powstał w XVIII w.).

3) Obszary o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych :

Teren Miasta Przeworska nie jest objęty obszarowymi obiektami ochrony przyrody. Najbliższe : Natura 2000 ‘Nad Husowem’, SOO’Starodub” w Pełkiniach oraz Lasy Sieniawskie i Sieniawski Obszar Chronionego Krajobrazu położone są w odległości od kilku do kilkunastu kilometrów od miasta. Niemniej, w Przeworsku występują drzewa i rośliny objęte ochroną prawną. Znajduje się tutaj 31 pomników przyrody objętych ochroną na podstawie uchwały Rady Miasta Przeworska z roku 1994. Są to sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa, rosnące głównie w parku oraz skupiska drzew tj. aleja grabowa w Parku Miejskim i alejka kasztanowców przy ul. Kasztanowej.

Lp. Określenie położenia Gatunek Opis przedmiotu poddanego pod przedmiotu poddanego pod nazwa polska/łacińska ochronę (obwód mierzony na ochronę wysokości 130 cm) 1. dz. nr 1923/2ul. Kasztanowa 1, 13 kasztanowców pospolitych aleja kasztanowców wł. Gmina Miejska Przeworsk Aesculus hippocastanum o obwodach pni od 210 cm do 340 cm, aleja długości 86 m i szerokości 6,5 m 2. dz. nr 1921 brzoza brodawkowata obw. pnia 240 cm ul. Kasztanowa Betula pendula 3. dz. nr 1921 olcha czarna bw. pnia 2,3 m ul. Kasztanowa Alnus glutinosa 4. dz. nr 1921 olcha czarna obw. 2,1 m ul. Kasztanowa Alnus glutinosa 5. dz. nr 1921 olcha czarna obw. pnia 2,1 m ul. Kasztanowa Alnus glutinosa 6. dz. nr 264/5 przy drodze z buk pospolity obw. pnia 3,0 m, jednopienny, zdrowy z cmentarza do Urzędu Miasta Fagus sylvatica wyjątkiem dziupli w pniu; częściowo spróchniały 7. dz. nr 264/5 przy drodze z buk pospolity obw. – 3,2 m, cmentarza do Urzędu Miasta Fagus sylvatica jednopienny, dziupla w pniu 8. dz. nr 264/6 plac przy budynku buk pospolity obw. pnia 3,2, jednopienny, zdrowy Domu Kultury Fagus sylvatica 9. Park Miejski, dz. nr 244/6 aleja grabowa 80 sztuk grabu, użytkowane przez Muzeum Carpinus betulus dł. 122 m, szer. 4 m, w Przeworsku obw. pni od 0,3-1,6 m własność – starostwo powiatowe 10. Park Miejski, dz. nr 244/6 lipa drobnolistna obw. 3,2 m; na wys. ok. 5 m dwie odnogi Tilia cordata 11. Park Miejski, dz. nr 244/6 lipa szerokolistna obw. pnia 5,4 m, na wys. ok. 4 m dwie Tilia platyphyllos odnogi; częściowo spróchniały pień 12. Park Miejski, dz. nr 244/6 lipa szerokolistna obw. pnia 5,7 m, na wys. 4 m dwie Tilia platyphyllos odnogi 13. Park Miejski, dz. nr 244/6 lipa szerokolistna obw. pnia – 6,0 m, na wys. ok. 2 m 4 Tilia platyphyllos odnogi, 1 odnoga na wys. 8 m rozgałęzienie na 3 odnogi, pień częściowo spróchniały 14. Park Miejski, dz. nr 244/6 lipa szerokolistna obw. pnia 3,5 m, na wys. ok. 3 m – trzy Tilia platyphyllos odnogi, zdrowa 15. Park Miejski, dz. nr 244/6 lipa szerokolistna obw. pnia 5,0 m, na wys. 6 m dwie Tilia platyphyllos odnogi; częściowo spróchniały pień 16. Park Miejski, dz. nr 244/6 lipa szerokolistna obw. pnia 4,0 m, na wys. ok. 2 m dwie Tilia platyphyllos odnogi

31 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Lp. Określenie położenia Gatunek Opis przedmiotu poddanego pod przedmiotu poddanego pod nazwa polska/łacińska ochronę (obwód mierzony na ochronę wysokości 130 cm) 17. Park Miejski, dz. nr 244/6 lipa szerokolistna obw. pnia 4,4 m, na wys. ok. 8 m trzy Tilia platyphyllos odnogi 18. Park Miejski, dz. nr 244/6 jesion wyniosły obw. pnia 4,5 m, na wys. ok. 4 m dwie Fraxinus excelsior odnogi, zdrowy 19. Park Miejski, dz. nr 244/6 jesion wyniosły obw. pnia 3,4 m, jednopienny, zdrowy Fraxinus excelsior 20. Park Miejski, dz. nr 244/6 platan klonolistny obw. pnia 3,5 m, na wys. ok. 6 m – dnie Platanus acerifolia odnogi 21. Park Miejski, dz. nr 244/6 platan klonolistny bw. pnia 2,7 m; od strony północnej od Platanus acerifolia podstawy 4 m ubytek kominowy 22. Park Miejski, dz. nr 244/6 platan klonolistny posiada 9 odnóg o obwodach Platanus acerifolia od 0,3 m do 1,2 m 23. Park Miejski, dz. nr 244/6 klon srebrzysty obw. pnia 3,6 m, na wys. ok. 4 m – Acer saccharinum cztery odnogi; zdrowy 24. Park Miejski, dz. nr 244/6 klon srebrzysty obw. pnia 3,0 m, na wys. ok. 4 m cztery Acer saccharinum odnogi, zdrowy 25. Park Miejski, dz. nr 244/6 buk pospolity obw. pnia 3,0 m, jednopienny, zdrowy Fagus sylvatica 26. Park Miejski, dz. nr 244/6 dąb szypułkowy obw. pnia 4,2 m, na wys. ok. 6 m kilka Quercus robur odgałęzień; korona okaz, zdrowy 27. Park Miejski, dz. nr 244/6 dąb szypułkowy obw. pnia 3,0 m, zdrowy Quercus robur 28. Park Miejski, dz. nr 244/6 dąb szypułkowy obw. pnia 3,4 m, jednopienny, zdrowy Quercus robur 29. Park Miejski, dz. nr 244/6 dąb szypułkowy obw. pnia 4,0 m, na wys. ok. 6 m kilka Quercus robur odgałęzień 30. dz. nr 244/12, przy bramie kasztanowiec pospolity obw. pnia 3,2 m; zdrowy wejściowej do Parku Miejskiego Aesculus hippocastanum 31. dz. nr 1967, przy ul. lipa drobnolistna obw. pnia 3,4 m; zdrowa Niepodległości Tilia mordata

Na stan obszarów i obiektów objętych ochroną na podstawie przepisów o ochronie przyrody mają wpływ czynniki : bezpośrednie, związane ze sposobem zagospodarowania i użytkowania przestrzeni, eksploatacją surowców mineralnych, uprawą i zbiorem roślin, polowaniami i masową turystyką oraz pośrednie, związane ze stanem komponentów środowiska tj: stopniem zanieczyszczenia powietrza, wód, powierzchni ziemi. Rozwiązywanie problemów z zakresu ochrony przyrody zależy od : decyzji administracyjnych, tak na szczeblu lokalnym jak i centralnym oraz zapewnienia niezbędnych środków umożliwiających realizację ochrony obszarowej, ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, a także całych zespołów roślinnych.

4) Świat zwierząt :

Miasto ze względu na znaczną powierzchnię obszarów zabudowanych (mieszkalnych i przemysłowych) ubogie jest w występujące na jego terenie gatunki zwierząt. Niezabudowana cześć obszaru Przeworska odznacza się dominacją nieleśnych zbiorowisk antropogenicznych (pola uprawne, ogrody, sady, łąki, zieleń miejska i parki), Lasy i obszary leśne łącznie z gruntami zadrzewionymi i zakrzewionymi występują w niewielkim stopniu.

3.3.11. Stan obiektów dziedzictwa kulturowego : Wśród zabytków przeworskich należy wymienić takie jak : Bazylika Kolegiacka Ducha Świętego (Bożogrobców) z unikatową kaplicą Bożego Grobu, Kościół i Klasztor OO. Bernardynów pw. św.

32 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Barbary, Kościół M.B. Śnieżnej, Ratusz, Zespół Pałacowo - Parkowy Lubomirskich, fragmenty murów obronnych, jedyny w Polsce żywy skansen - Zajazd ‘Pastewnik’, Kolej wąskotorowa. Wspominając zabytki przeworskie należy również pamiętać o tych, które już nie istnieją, a które niegdyś służyły mieszkańcom miasta →synagoga, stary sąd, szereg innych budynków, budowli inżynierskich, urządzeń technicznych. Spośród istniejących zabytków na podkreślenie zasługują: ● Bazylika Kolegiacka Ducha Świętego (Bożogrobców) z unikatową kaplicą Bożego Grobu Początki parafii i kościoła parafialnego w Przeworsku sięgają XIV wieku. Prawdopodobnie jeszcze przed rokiem 1375 na terenie Przeworska działał ośrodek misyjny, podlegający pod jurysdykcję biskupów lubuskich. Parafia została erygowana 28 kwietnia 1393 roku, kiedy to ówczesny biskup lubuski Jan przychylił się do prośby Jana z Tarnowa i powierzył ją pod zarząd Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Jerozolimskiego, których w Polsce nazywano Bożogrobcami lub Miechowitami od głównej siedziby w Miechowie. Zakon do Polski sprowadził rycerz Jaksa z Miechowa, który przy boku księcia sandomierskiego Henryka brał udział w wyprawie krzyżowej do Ziemi Świętej. Bożogrobcy posiadający rycerskie tradycje, oprócz duszpasterstwa, prowadzili i utrzymywali szkoły oraz szpitale. Miejsce, na którym został wzniesiony kościół to tak zwane Kniaże Pole lub Kniaże Grodziszcze - nazwa tłumaczy przypuszczalnie obecność warownego grodu otoczonego wałami ziemnymi, który według archeologów istniał na przełomie X i XI w.Kilkadziesiąt lat po erekcji, w roku 1430, Księża Miechowici rozpoczęli budowę nowego kościoła - istniejący wówczas kościół Św. Katarzyny był prawdopodobnie za mały dla wzrastającej liczby wiernych. Nowa świątynia budowana była do 1470 roku, a trzy lata później została konsekrowana i otrzymała tytuł Ducha Świętego. Kościół, usytuowany na dziedzińcu zwanym „cmentarzyskiem”, został otoczony w połowie murami obronnymi, basztą oraz zabudową klasztorną. Brama główna posiada kształt kapliczki, na której dawniej umieszczony był zegar. Trzy wieże, w tym główna i dwie boczne, na szczycie posiadają symbole Bożogrobców - krzyże z podwójnymi ramionami. Przedłużeniem kościoła jest 40-metrowej wysokości potężna wieża, to w niej mieści się wejście do kościoła, jak również widnieje herb rodziny Tarnowskich - Leliwa. Wnętrze kościoła charakteryzuje się jasnością, lekkością oraz przestrzennością. Piękne gotyckie sklepienia żebrowane, przyporowe oraz gwiaździste podkreślają styl gotycki budowli. Kościół wypełnia 12 ołtarzy, gotycka spiżowa chrzcielnica pochodząca z 1400 r., przeniesiona ze starego kościoła św. Katarzyny, barakowe organy, epitafia, rzeźbiona złocona ambona, liczne obrazy i inne przedmioty wyposażenia kościelnego. Najważniejszym miejscem w kościele, jak i jednym z jego najcenniejszych sakralnych arcydzieł jest główny ołtarz, wykonany w 1693 r. Wyjątkowo cennym zabytkiem kościoła farnego jest replika grobu Chrystusa z Jerozolimy.

● Kościół i Klasztor OO. Bernardynów pw. św. Barbary Na wschodnim krańcu wzgórza miejskiego, w pobliżu dawnego „traktu ruskiego” Przeworsk-Jarosław, przy końcu ulicy Bernardyńskiej, wśród drzew czerwienieją ceglane mury zabytkowego klasztoru Bernardynów. Świątynia zawdzięcza swoje istnienie ówczesnemu właścicielowi miasta Rafałowi Tarnowskiemu, Marszałkowi Wielkiemu Koronnemu, który w roku 1461 ufundował kościół. Nie minęło cztery lata i kontynuacją budowy zajęli się sprowadzeni przez niego bracia zakonu św. Franciszka (Braci Mniejszych Obserwantów), powszechnie nazywanych Bernardynami. Budowla, będąca przykładem wspaniałej starogotyckiej architektury sakralnej, z biegiem lat była rozbudowywana i przerabiana, aż z czasem przybrała obecny wygląd i kształt. Oryginalnymi i zarazem bardzo cennymi reliktami architektury militarnej z dawnych czasów są jej mury obronne, baszta ( dzwonnica) oraz dwa skrzydła klasztoru: wschodnie i południowe. Rozpoczęcie prac nad wałami i fosami, a później murami datowane jest na koniec wieku XV. Klasztor pełnił więc rolę warowni, stanowił bardzo ważny elementem systemu obronnego miasta i dawał schronienie ludności podczas wrogich najazdów. Tak było m.in. podczas tatarskich napadów w 1489 i 1624 r. Kościół klasztorny pod wezwaniem św. Barbary jest niedużą, jednonawową świątynią, trójbocznie rozdzieloną zamkniętym prezbiterium. Fasadę kościoła zdobi gotycki zębaty szczyt z żelaznym krzyżem. Wewnątrz świątyni zachowały się liczne rzeźbione barokowe stalle, ołtarze oraz obrazy z XVII w., stara polichromia z XV wieku w krużganku przed zakrystią, fragment polichromii renesansowej na łuku oddzielającym prezbiterium od korpusu oraz barokowe freski ścienne.

● Kościół M.B. Śnieżnej 12 marca 1768 r. Antoni Lubomirski - ówczesny wojewoda lubelski, kasztelan krakowski wraz ze swoją żoną Zofią z Korwinów Krasińską ufundowali klasztor Sióstr Miłosierdzia. Został on wzniesiony w miejscu dawnego szpitala św. Ducha. Budowa została zakończona w roku 1780. Piętrowy budynek klasztorny, trójskrzydłowy, połączony jest z kościółkiem o barokowej fasadzie. Liczne cenne obrazy pochodzące ze starych przeworskich kościołów, m.in. Matki Bożej Śnieżnej i św. Ducha oraz portrety fundatorów zdobią korytarze budynku klasztornego.

● Zespół Pałacowo - Parkowy Lubomirskich Na miejscu istniejącego już dworu, w I połowie XIX w. z inicjatywy Ks. Henryka Lubomirskiego powstał pałac. Rezydencja utrzymana jest w stylu angielskiego klasycyzmu. Zachodnią część elewacji pałacu zdobi galeria, a od wschodu wznosi się wsparty na kolumnach taras. W pomieszczeniach na piętrze zachowały się piękne kominki i baumanowskie sztukaterie. Obecnie, w pałacu urządzone zostało muzeum prezentujące historię miasta i regionu. Niedaleko pałacu, na terenie parku znajdują się również zabudowania mieszczące dział Historii Pożarnictwa. Do rozpoczęcia wojny w pałacu znajdowało się wiele drogocennych dzieł sztuki, m.in. kolekcja nowożytnego malarstwa europejskiego, meble - Ludwik XIV i XV. Czasy wojny przyniosły rezydencji ogromne straty materialne

33 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja i grabieże wielu bezcennych kolekcji obrazów. Do Niemiec zostało wywiezionych 19 obrazów malarzy holenderskich i włoskich z XVI i XVII wieku. Rosjanie natomiast skradli inne wartościowe przedmioty razem z ponad 5-tysięczną kolekcją numizmatyczną. Obecnie muzealne zbiory zostały podzielone na trzy działy. Pierwszym z nich jest Dział Historii Miasta i Regionu, który obejmuje cenne eksponaty oraz dokumenty wydane przez królów i właścicieli miasta, tłoki pieczętne, księgi ławnicze, stare fotografie, zbiory etnograficzne z kolekcją damskich i męskich strojów noszonych od XVIII wieku. Drugi Dział to Wnętrza Pałacowe m.in. gabinet księcia, księżnej, sypialnia, garderoba, salę balową, w której organizowane są koncerty, jadalnia, salon oraz kuchnia. Trzeci dział muzeum - Historii Pożarnictwa. Teren wokół rezydencji pałacowej zajmuje park założony w XVIII-XIX w. o obszarze ok. 12 ha. Składa się on z parku dolnego (południowego) i górnego (północnego), które przedziela obmurowana skarpa. Cześć południowa parku, niewątpliwie starsza, urządzona została początkowo w stylu włoskim - z tego założenia do dziś dnia możemy podziwiać aleję grabową. Romantycznym miejscem do spacerów jest park górny zachowany w typie naturalnym, posiadający piękną aleję lipową. W parku znajduje się wiele ciekawych okazów drzew: lip, topól, dębów, kasztanowców, orzechów kaukaskich, jesionów, brzóz. Najstarszym okazem jest rosnąca przed pałacem, licząca sobie ponad 300 lat lipa, którą miał posadzić sam Jan III Sobieski. Do budynków wchodzących w skład rezydencji Lubomirskich, oprócz pałacu, wymienić należy stojącą u wejścia do parku klasycystyczną kordegardę z początku XX w. Poza tym w pobliżu pałacu położona jest oficyna z okresu XVII i XIX w. oraz w głębi parku wzniesiona w XIX w. oranżeria. Kolejnym budynkiem jest dom ogrodnika z połowy XIX w., który podczas powstania styczniowego był szpitalem dla rannych powstańców. Poza parkiem znajdują się zabudowania dawnego folwarku (Podzamcze) oraz ordynacji. Ciekawą konstrukcją jest również dawna oberża, usytuowana na przeciw wejścia do parku, obecnie służąca jako budynek mieszkalny. Początkowo był to budynek parterowy, a z czasem został przerobiony i nadbudowany. Jak głosi tradycja, w oberży miał nocować Stefan Czarniecki oraz Honoré de Balzac.

● Ratusz We wschodniej części rynku stoi interesujący architektonicznie budynek Ratusza. Pierwsza wzmianka mówi o nim już w 1473 r., czyli pochodzi on z I połowy XV w. Fundatorem budynku był zapewne Jan z Tarnowa - właściciel miasta, a wznosił go budowniczy zamkowy Wacław Klepacz. Jest to niedużych rozmiarów budowla, lecz jej masywna, piętrowa, klasycystyczna konstrukcja z wysoką wieżą stanowi ozdobę miejskiego Rynku. Początkowo Ratusz miał nieco inną formę, a obecny wygląd zawdzięcza gruntowej przebudowie, podczas której na starym XVII-wiecznym zrębie powstała nowa budowla. Konstrukcję dachową tworzył niegdyś dach gontowy z drewnianą wieżyczką. Po wspomnianej przebudowie konstrukcja uzyskała formę mansardową, a dach pokryto dachówką karpiową. Postawiono nową, obitą blachą wieżę z zegarem. Na szczycie został usytuowany symbol sądów miejskich i stosowania kary śmierci - ręka z mieczem, a wyżej, na wierzchołku, zawisł herb miasta - Leliwa. Główne wejście do Ratusza zdobi portal flankowany pilastrami trzymającymi belkowanie z trójkątnym przyczółkiem, na którym widnieje płaskorzeźba z herbem miasta. Wewnątrz parterowe pomieszczenia posiadają sklepienia krzyżowe oraz kolebkowe z lunetami. Na piętrze budynku swoją siedzibę miał sąd wójtowsko-ławniczy oraz magistrat. W piwnicy mieściło się miejskie więzienie. Kiedy powstało państwowe sądownictwo, w budynku Ratusza utworzono szkołę męską, a w roku 1902 żeńską. Obecnie w budynku Ratusza mieści się kawiarnia „Ratuszowa”, Salon Ślubów Urzędu Stanu Cywilnego, Euroregionalne Centrum Informacji Turystycznej oraz Punkt Konsultacyjny Leżajskiego Stowarzyszenia Rozwoju. Na placu obok Ratusza stoi pomnik króla Władysława Jagiełły, wzniesiony w 1910 r., w pięćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Kolejnym ciekawym miejscem jest pomnik i plac Adama Mickiewicza usytuowany za Ratuszem, na terenie zwanym górnym lub małym Rynkiem albo placem św. Katarzyny. Plac ten służył przez wieki jako targowisko. Obecną nazwę otrzymał podczas obchodów setnej rocznicy urodzin poety. Miejsce to zajmował niegdyś kościół misyjny pw. św. Katarzyny. Tutaj właśnie mieściła się osada Przeworska – Podgrodzie, tu również stała niegdyś synagoga, którą w 1939 r. spalili Niemcy.

● Skansen - Zajazd ‘Pastewnik’ Kompleks zabytkowej, drewnianej architektury przeniesiony z różnych ulic Przeworska, wsi Gać oraz Krzeczowic. Jest jednym z niewielu w Polsce „żywym skansenem”. Kompleks obejmuje zabytkowe drewniane budynki mieszczańskie z Przeworska, uformowania XIX w. przeworskiego „galicyjskiego” rynku, 7 zagród, w tym jedna „in situ”, młyn wodny, tartak oraz wiatrak, dworek i dom ludowy. Wykorzystując malowniczy fragment doliny rzeki Mleczki, a w sąsiedztwie – Zespół Pałacowo-Parkowy oraz dobrą lokalizację (przy trasie międzynarodowej Kraków – Lwów) utworzono w Przeworsku coś niezwykłego na miarę Polski - „żywy skansen”. Zasadą naczelną w realizacji tego przedsięwzięcia było ratowanie kultury materialnej ojców i dziadków, a także znalezienie dla każdego przenoszonego budynku nowej funkcji, w miarę zbliżonej do poprzedniego użytkownika.

Na wschodnim krańcu miasta, przy ul. Tatarskiej, która to w dawnych czasach stanowiła część traktu ruskiego, usypany został kopiec zwany Tatarskim. Na jego szczycie stoi murowana kapliczka w kształcie kolumny z figurką Chrystusa Frasobliwego pochodząca z XVII w. Kopiec usypano w dowód wdzięczności za zwycięstwo nad Tatarami w 1624 r. Średniowieczny Przeworsk pełnił funkcje obronne, gdyż przez wieki był atakowany przez Włochów, Turków, Szwedów oraz przez wojska księcia Siedmiogrodu - Rakoczego. Dlatego do dzisiejszego dnia możemy podziwiać resztki miejskich obwarowań. Oprócz fortyfikacji przy kościele parafialnym i klasztorze Bernardynów, miejscem,

34 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja gdzie można zobaczyć owe mury obronne są ulice: Kazimierzowska, Kilińskiego, Tkacka, Słowackiego oraz św. Jana. W 1968 r. nastąpiło bezmyślne uszczuplenie murów, dlatego zachowały się tylko resztki Bramy Kańczudzkiej. Budowa murów obronnych rozpoczęła się w 1512 r. Kilkanaście lat później król Zygmunt wydał przywilej, który potwierdził obwarowanie Przeworska. Do miasta prowadziły 3 bramy, a mury posiadały łącznie 5 baszt. W poważnym stopniu mury zniszczyli Austriacy w czasie rozbiorów, a część rozebrali Niemcy podczas II wojny światowej. Jak większość starych miast, również i Przeworsk posiada podziemia i lochy. Na ich ślad natrafiono w roku 1876, 1930 i trzydzieści lat później. Podobno jeden ze specjalnych lochów biegnie od Rynku do klasztoru Bernardynów, inny zaś korytarz w stronę ulicy Kąty i wybiega aż poza teren dawnych obwarowań 4. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Jako założenia wyjściowe do Programu ochrony środowiska dla Miasta Przeworska przyjęto uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, wynikające z obowiązujących aktów prawnych, programów wyższego rzędu oraz dokumentów planistycznych uwzględniających problematykę ochrony środowiska. Niezbędne było również uwzględnienie zamierzeń rozwojowych gminy zarówno w zakresie gospodarczym i przestrzennym, jak i społecznym. Uwarunkowania te, w powiązaniu z aktualnym stanem środowiska w gminie były podstawą do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych.

Zasady ochrony środowiska wymuszają zachowanie kompleksowego, a zarazem sektorowego podejścia. Gmina nie jest układem zamkniętym, a poszczególne elementy środowiska zachowują ciągłość bez względu na granice terytorialne. Z tego względu, konieczne jest przyjęcie uwarunkowań wynikających z programów, planów i strategii zewnętrznych wyższego rzędu, umożliwiających szersze spojrzenie na poszczególne dziedziny ochrony środowiska. Główne uwarunkowania zewnętrzne dla Miasta Przeworsk w zakresie ochrony środowiska wynikają z następujących dokumentów: - strategii trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju, Województwa Podkarpackiego, Powiatu Przeworskiego oraz Gminy miejskiej Przeworsk, - strategii rozwoju regionalnego kraju, - koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju i województwa podkarpackiego, - polityki ekologicznej państwa wraz z programem wykonawczym, - systemu prawa ochrony środowiska w Polsce, w tym projektowanych aktów prawnych, - międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie ochrony środowiska, - zobowiązań Polski przyjętych w zakresie ochrony środowiska w ramach procesu akcesji do Unii Europejskiej, - programu ochrony środowiska dla województwa podkarpackiego, - strategii i polityk sektorowych (zwłaszcza w zakresie energetyki, energetyki odnawialnej, rolnictwa i obszarów wiejskich, rozwoju regionalnego, edukacji ekologicznej, transportu, leśnictwa). W świetle priorytetów aktualnej polityki ekologicznej Państwa, planowane działania w obszarze ochrony środowiska w Polsce wpisują się w priorytety w skali Unii Europejskiej i cele 6 Wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego. Zgodnie z ostatnim przeglądem wspólnotowej polityki ochrony środowiska do najważniejszych wyzwań należy zaliczyć: działania na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, przystosowanie do zmian klimatu, ochrona różnorodności biologicznej.

Osiąganiu powyższych celów służyć będzie realizacja następujących priorytetów i zadań:

1. Kierunki działań systemowych polegające na: uwzględnianiu zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych, aktywizacji rynku na rzecz ochrony środowiska, zarządzaniu środowiskowym, udziale społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, rozwoju badań i postępie technicznym, odpowiedzialności za szkody w środowisku, uwzględnianiu aspektu ekologicznego w planowaniu przestrzennym.

35 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

2. Ochrona zasobów naturalnych polegająca na: ochronie przyrody, ochronie i zrównoważonym rozwoju lasów, racjonalnym gospodarowaniu zasobami wodnymi, ochronie powierzchni ziemi, gospodarowaniu zasobami geologicznymi.

3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego polegające na: środowisko a zdrowie, jakość powietrza, ochrona wód, gospodarka odpadami, oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych, substancje chemiczne w środowisku.

Mając na uwadze powyższe przyjęto za Woj. Programem Ochrony Środowiska następujące priorytety ekologiczne w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska :

Priorytet 1. Ochrona wód i efektywne wykorzystanie zasobów wodnych

Przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska (w tym ochrona przed powodzią, poważne Priorytet 2. awarie, ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych i chemicznych)

Priorytet 3. Gospodarka odpadami

Priorytet 4. Pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych

Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu oraz zrównoważony rozwój Priorytet 5. lasów

Priorytet 6. Ochrona powietrza atmosferycznego, klimatu i warstwy ozonowej

Priorytet 7. Ochrona powierzchni ziemi i przywrócenie wartości użytkowej gleb

Priorytet 8. Ochrona przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym

Priorytet 9. Ochrona zasobów kopalin

Priorytety ekologiczne wynikają ze stopnia ważności dla miasta oraz pilności ich realizacji. W ramach każdego priorytetu wyznaczono cele ekologiczne krótkoterminowe do końca 2013 r. i średniookresowe do 2017 r. oraz działania inwestycyjne i nieinwestycyjne, zapewniające osiąganie przyjętych celów. Wskazano również rejony koncentracji działań.

5. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ MIASTA PRZEWORSKA

Program ochrony środowiska dla Miasta Przeworska został przyjęty przez Radę Miasta uchwałą Nr XXVII/184/04 z dn. 29 grudnia 2004r. i obejmował cele z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2004-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2013. Szczegółowy opis wykonania działań i zadań przedstawiony został w Sprawozdaniu z realizacji Planu Gospodarki Odpadami oraz Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Przeworska.

Przedstawione w programie działania zostały skierowane na realizacje polityki ekologicznej w takich obszarach jak :

OCHRONA I POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA 1. Ochrona wód i kształtowanie stosunków wodnych 2. Gospodarka odpadami 3. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem, ochrona przed hałasem i promieniowaniem 4. Ochrona przyrody, krajobrazu i różnorodności biologicznej

36 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW ŚRODOWISKA 1. Odnawialne źródła energii 2.Ochrona gleb i rekultywacja terenów zdegradowanych 3. Ochrona kopalin 4. Wzbogacanie i racjonalne użytkowanie lasów

EDUKACJA EKOLOGICZNA, DOSTĘP DO INFORMACJI I POSZERZANIE DIALOGU SPOŁECZNEGO 1. Propagowanie idei ochrony środowiska w społeczeństwie.

Zadanie z poprzedniego POŚ i stopień realizacji ↓

Jednostki / Lp. Rodzaj działania / inwestycji podmioty Termin Stopień realizacji realizujące

1. 2. 3. 4. 5. I. OCHRONA I POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA

1. Ochrona wód i kształtowanie stosunków wodnych Powiat, Ustanowienie i realizacja stref ochronnych dla Miasto, 1. sukcesyw Realizowane na bieżąco komunalnych ujęć wód właściciele nie ujęcie Regulacja rzek i potoków , budowa zabezpie PZMiUW, 2004 – 1. czeń przeiwpowodziowych, usuwanie skutków Powiat, Realizowane na bieżąco 2011 powodzi na rzekach i potokach Miasto Budowa, przebudowa i rozbudowa sieci rozbudowa ujęcia wody Rozbórz, przebudowa i zaopatrzenia w wodę, w tym : rozbudowa stacji Uzdatniania Wody Rozbórz, – budowa, przebudowa i rozbudowa ujęć; 2004 – zasilanie Przeworska nowym wodociągiem 2. Miasto magistralnym Φ 300 mm o długości 2400 mb budowa – budowa, przebudowa i rozbudowa sieci 2011 kilku odcinków sieci wodociągowej na terenie miasta. wodociągowej;

Przebudowa, rozbudowa i budowa systemów 2004 – budowa kilku odcinków sieci kanalizacyjnej na terenie 3. Miasto kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków, 2011 miasta, modernizacja oczyszczalni Zakup wyposażenia dla służb ochrony 4 P, Miasto 2004 Uzupełniane na bieżąco środowiska 2. Gospodarka odpadami

Opracowanie i wdrożenie organizacyjnych systemów zapewniających właściwe bieżące zarządzanie strumieniami odpadów w tym 1 Miasto,PGK Zrealizowano redukcję ilości wytwarzanych odpadów oraz redukcję ilości odpadów biodegradowalnych deponowanych na składowiskach

2 Budowa ZZO Przeworsk P,G,M,PGK 2008 W Planie Gosp. Odpad dla Województwa Podkarpackiego Przewidziano Zakład 3 Rozbudowa ZZO Przeworsk P,G,M,PGK 2011 Zagospodarowania Odpadów (ZZO) 'Leżajsk – Łańcut – Przeworsk - Nisko’ obsługujący teren miasta Przeworsk Budowa Gminnego Punktu Zbierania 2004 – 4 PGK Miasto Odpadów Niebezpiecznych 2008

5. Zakup pojemników PGK , M 2008 Zrealizowano

PGK, 2004 - 6 Rekultywacja składowiska w Przeworsku Zrealizowano Miasto 2008 2004 - 7 Monitoring składowiska w Przeworsku PGK , M Realizowane na bieżąco, 2011

37 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Zakup technologii i sprzętu do przygotowy PGK , 2004- 8 wania osadów z oczyszczalni miejskiej dla Nie zrealizowano Miasto 2007 potrzeb rolnictwa właściciele, zinwentaryzowano budynki i urządzenia 2004 - zawierających azbest, który musi być 9 Likwidacja pokryć azbestowych podmioty, 2011 usunięty i unieszkodliwiony w sposób Miasto zgodny z przepisami

3. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem, ochrona przed hałasem i promieniowaniem

Realizacja przedsięwzięć ukierunkowanych Powiat, 2004 – 1. Realizowane na bieżąco na redukcję tzw. „niskiej” emisji Miasto 2011 Utrzymanie w Planach zagospodarowania przestrzennego sporządzanych na terenie miasta ustalonych indywidualnie dla każdego 2. odcinka drogi międzynarodowej, krajowej, Miasto sukcesywnie Realizowane na bieżąco, wojewódzkiej i linii elektroenergetycznych minimalnej odległości zabudowy związanej ze stałym, pobytem ludzi 2004 – Nie zrealizowano, planowana budowa 3. Budowa obwodnicy miasta Przeworsk GDDKiA autostrady A4, obwodnica w terminie 2011 późniejszym Rozbudowa bądź przebudowa sieci dróg Powiat, 2004 - 4 Realizowane na bieżąco powiatowych i gminnych Miasto 2011

4. Ochrona przyrody, krajobrazu i różnorodności biologicznej

1. Ochrona walorów przyrodniczych ZK,W,P, M ciągła

Wytypowanie trenów użytkowanych rolniczo o dużych walorach przyrodniczych, prowadze ZK,rolnicy, praca 2. nie działań ochronnych prowadzonych na ARi M R, ciągła Realizowane na bieżąco rzecz utrzymania tradycyjnego urozmaicone ODR, P, M go krajobrazu rolniczego

3. Ochrona roślin i zwierząt ZK, W, P, M ciągła

II. RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW ŚRODOWISKA

1. Odnawialne źródła energii Promocja instalacji i urządzeń wykorzystują Podm. gosp 2003 – 1 cych energię odnawialną, w tym wykorzysta MŚ, MG, W, Realizowane na bieżąco 2011 nie energii wietrznej , słonecznej i biomasy P, Miasto, 2. Ochrona gleb i rekultywacja terenów zdegradowanych Opracowanie koncepcji programu rolno- Powiat, 2004 – 1 W późniejszym terminie -środowiskowego Miasto 2005 Realizacja programu rekultywacji gleb Powiat, 2004 - 2 zdegradowanych (powodzie) na obszarach Realizowane na bieżąco Miasto 2011 rolniczego użytkowania ( w tym zalesienia) 3. Ochrona kopalin Współdziałanie organów administracji w celu Powiat, zadanie 1 zapewnienia maksymalnego wykorzystania Na bieżąco Miasto ciągłe złóż

4. Wzbogacanie i racjonalne użytkowanie lasów Przygotowanie podstaw do rozszerzenia za kresu zalesień, w tym weryfikacja klasyfikacji Wojewoda, praca 1 gruntów oraz ustalenie lokalizacji zalesień w Powiat, Działania ciągłe ciągła miejscowych planach zagospodarowania Miasto przestrzennego Nadzór i kontrola nad zalesieniami gruntów Lasy Państ praca 2 prywatnych przeznaczonych do zalesienia Zadania innych jednostek P, Miasto ciągła oraz szkolenia właścicieli

38 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Lasy Państ Ochrona i pielęgnacja zasobów leśnych oraz praca 3 właściciele Zadania innych jednostek ekosystemów nieleśnych ciągła gruntów, Doskonalenie metod aktywnego przeciw Lasy Państ praca 4 Realizowane na bieżąco działania zagrożeniu przeciwpożarowemu P, Miasto ciągła

III. EDUKACJA EKOLOGICZNA, DOSTĘP DO INFORMACJI I POSZERZANIE DIALOGU SPOŁECZNEGO

1. Propagowanie idei ochrony środowiska w społeczeństwie Utworzenie w urzędach administracji MŚ, W, publicznej systemów gromadzenia i 2004 – 1 Powiat, Zrealizowano upowszechniania informacji o środowisku i 2005 Miasto jego ochronie Wojewoda, Zintegrowany system teleinformatyczny 2 Powiat, 2004 Zadanie koordynowane realizacja na bieżaco wspomagania prac badawczo rozwojowych Miasto Stałe podejmowanie działań informacyjnych, promocyjnych i edukacyjnych w formie audycji praca -w szkołach -w środkach masowego 3 ZK,W,P,M, w środkach masowego przekazu, publikacji, Przedsiębiorstwa ciągła przekazu -porzez plakatowanie, kursów i szkoleń ulotki , lokalne media itp. Wprowadzanie i wdrożenie zasad dotyczących udziału pozarządowych MŚ, W,P,M, 2004 – 4 Zadanie koordynowane realizacja na bieżaco organizacji ekologicznych w działaniach WIOŚ, OZ 2006 administracji na rzecz środowiska Dofinansowanie wybranych projektów MŚ, W, P, realizowanych przez organizacje M,WIOŚ, OZ praca 5 pozarządowe zgodnie z obowiązującymi Zadanie koordynowane realizacja na bieżaco fundusze ciągła zasadami dofinansowywania działań w ekologiczne dziedzinie edukacji ekologicznej Międzygminny Program Edukacji wspierający P, M, OZ, 2004- 6 Zadanie koordynowane realizacja na bieżaco system selektywnej zbiórki odpadów szkoły, 2007 Wspieranie edukacji ekologicznej prowadzo nej przez szkoły i inne jednostki organizacyjne P, M, OZ, w formie konkursów, przeglądów i innych, w praca 7 szkoły, Zadanie koordynowane realizacja na bieżaco tym również niekonwencjonalnych działań ciągła PGK służących popularyzacji postaw i zachowań proekologicznych Budowa ścieżek dydaktycznych i rowerowych Miasto, 2004 - Wykonano, w dalszej perspektywie 8. przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych Szkoły, 2007 do realizacji

Objaśnienia użytych w tabeli skrótów :

MŚ - Ministerstwo Środowiska W - Wojewoda WIOŚ - Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska ZK - zadania koordynowan G - Gminy (Miasto) P - Powiat LP - Lasy Państwowe OZ - Organizacje pozarządowe PGK - Przeworska Gospodarka Komunalna Sp. z o.o. w Przeworsku

6. ZAŁOŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA PRZEWORSKA NA LATA 2010- 2013 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2014-2017 Naczelną zasadą przyjętą w przedmiotowym programie jest zasada zrównoważonego rozwoju w celu umożliwienia lepszego zagospodarowania istniejącego potencjału Miasta (zasobów środowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprzętu, jak i ludzi oraz wiedzy). Na podstawie kompleksowego raportu o stanie środowiska oraz źródłach jego przekształcenia i zagrożenia przedstawiono poniżej propozycję działań programowych umożliwiających spełnienie zasady zrównoważonego rozwoju poprzez koordynację działań w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Daje to możliwość planowania przyszłości gminy w perspektywie kilkunastu lat

39 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja i umożliwia aktywizację społeczeństwa gminy, zwiększenie inicjatywy i wpływu społeczności na realizację działań rozwojowych. Cele i działania proponowane w programie ochrony środowiska powinny posłużyć do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na danym terenie, a następnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w programie powinna spowodować zrównoważony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie miasta.

6.1. Cele ekologiczne : Kompleksowość zagadnień ochrony środowiska, a także zakres przeobrażeń na terenie miasta wymusiła wyznaczenie celów średniookresowych i priorytetowych, a także przyjęcie zadań z zakresu wielu sektorów ochrony środowiska. Spośród nich dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień, których rozwiązanie przyczyni się w przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie gminy. Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnozę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie Gminy miejskiej Przeworsk, uwarunkowania zewnętrzne (obowiązujące akty prawne) i wewnętrzne, a także inne wymagania w zakresie jakości środowiska. Wybór priorytetowych przedsięwzięć ekologicznych na terenie Miasta Przeworsk na lata 2010-2013 z perspektywą 2014-2017 przeprowadzono przy zastosowaniu następujących kryteriów organizacyjnych i środowiskowych.

6.1.1. Kryteria o charakterze organizacyjnym : - wymiar zadania przedsięwzięcia (ponadlokalny i publiczny), - konieczność realizacji przedsięwzięcia ze względów prawnych - zabezpieczenia środków na realizację lub możliwość uzyskania dodatkowych zewnętrznych środków finansowych (z Unii Europejskiej z innych źródeł zagranicznych lub krajowych), - efektywność ekologiczna przedsięwzięcia, - znaczenie przedsięwzięcia w skali regionalnej, - spełnianie wymogów zrównoważonego rozwoju - zgodność przedsięwzięcia dla rozwoju gospodarczego Miasta.

6.1.2. Kryteria o charakterze środowiskowym : - możliwość likwidacji lub ograniczenia najpoważniejszych zagrożeń środowiska i zdrowia ludzi, - zgodność z celami ekologicznymi i zasadniczymi kierunkami zadań wynikających ze Strategii rozwoju województwa podkarpackiego, - zgodność z celami i priorytetami ekologicznymi określonymi w “Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016” i „Programie Ochrony Środowiska Województwa Podkarpackiego na lata 2008-2011 z perspektywą do 2015 roku”, - zgodność z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski w zakresie ochrony środowiska, - skala dysproporcji pomiędzy aktualnym i prognozowanym stanem środowiska a stanem wymaganym przez prawo, - skala efektywności ekologicznej przedsięwzięcia (efekt planowany, tempo jego osiągnięcia), - wieloaspektowość efektów ekologicznych przedsięwzięcia (możliwość jednoczesnego osiągnięcia poprawy stanu środowiska w zakresie kilku elementów środowiska), - w odniesieniu do gospodarki odpadami istotnym kryterium była zgodność proponowanych zadań z wymogami kształtowania nowoczesnej gospodarki odpadami poprzez priorytetowe traktowanie tworzenia systemów, działań w zakresie zbiórki i transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów.

6.1.3. Cele ekologiczne dla Miasta Przeworsk : Kierując się podanymi powyżej kryteriami, wyznaczono następujące cele dla Miasta Przeworsk z zakresu ochrony środowiska: - środowisko dla zdrowia – dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego,

40 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

- wzmocnienie systemu zarządzania środowiskiem oraz podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii.

7. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH

7.1. Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych : Stan wyjściowy Wszystkie działania człowieka są prowadzone w środowisku przyrodniczym, mają więc wpływ na jego stan obecny i przyszły. Oznacza to konieczność takiego gospodarowania, aby zachować środowisko w możliwie dobrym stanie dla przyszłych pokoleń. Tak więc kryteria zrównoważonego rozwoju powinny być uwzględnione we wszystkich dokumentach strategicznych sektorów gospodarczych. Dokumenty te, zgodnie z art. 46 ustawy z dn. 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, powinny być poddawane tzw. strategicznym ocenom oddziaływania na środowisko w celu sprawdzenia, czy rozwiązania w nich zawarte nie przyniosą zagrożenia dla środowiska teraz i w przyszłości.2

7.1.1. Cel średniookresowy do 2017

Dążenie, aby projekty dokumentów strategicznych były zgodne z obowiązującym prawem

7.2. Zarządzanie środowiskowe : Stan wyjściowy: Systemy Zarządzania Środowiskowego (SZŚ) zapewniają włączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie zagadnień do kompetencji jej zarządu. Systemy te są dobrowolnym zobowiązaniem się organizacji w postaci przedsiębiorstwa, placówki sektora finansów, szkolnictwa, zdrowia, jednostki administracji publicznej i innej do podejmowania działań mających na celu zmniejszanie oddziaływań na środowisko, związanych z prowadzoną działalnością. Posiadanie przez daną firmę prawidłowo funkcjonującego SZŚ gwarantuje, iż firma ta działa zgodnie ze wszystkimi przepisami ochrony środowiska. W ostatnim pięcioleciu nastąpił dynamiczny rozwój systemów zarządzania środowiskowego. Blisko 1 100 organizacji w Polsce posiada certyfikowane systemy zgodnie z normą PN - EN ISO 14001. Od 2002 r. prowadzone były intensywne przygotowania do stworzenia możliwości rejestracji polskich organizacji w systemie EMAS. Pierwszą krajową organizacją w tym systemie zarejestrowano we wrześniu 2005 r. Na terenie Miasta m.in. działają przedsiębiorstwa posiadające certyfikowane Systemy Zarządzania Jakością (ISO 9001:2000) oraz Środowiskiem (ISO 14001).

7.2.1. Cel średniookresowy do 2017 Upowszechnianie i wspieranie wdrażania systemów zarządzania środowiskowego

Kierunki działań: Zadania własne: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o stanie środowiska, udziału Gmina miejska społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska Gmina miejska Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi Organizacje pozarządowe

2 Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 – Warszawa 2008

41 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Prowadzenie w formie elektronicznej publicznie dostępnych wykazów danych Gmina miejska o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie oraz ich udostępniania w Biuletynie Informacji Publicznej Wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska Gmina miejska

7.3. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska : Stan wyjściowy Rola edukacji ekologicznej w procesie realizacji polityki środowiskowej, a więc i obowiązków ekologicznych, jest szczególnie istotna. Problem niedostatków w zakresie ochrony środowiska jest widoczny nie tylko z punktu widzenia stosowanych przez przedsiębiorców technologii (a raczej ich niestosowania, braku polityki segregacji odpadów, braku odpowiedniej ilości odpowiednich jakościowo składowisk odpadów itp.), jak i wyrobienia w społeczeństwie, szacunku do otaczającej przyrody. Nie chodzi również tylko o edukację w ścisłym tego słowa znaczeniu, czyli proces nauczania, świadczony w ramach systemu oświaty, ale o kształtowanie świadomości ekologicznej w każdej dziedzinie życia, mającej jakikolwiek związek z ochroną środowiska.

Na terenie Przeworska prowadzone były konkursy ekologiczne w szkołach, akcje „Sprzątanie świata”, „Dzień Ziemi”, „Zużyte baterie”, „Segregacja Odpadów”,”Sprzątanie psich odchodów”

7.3.1. Cel średniookresowy do 2017 r. Podnoszenie świadomości ekologicznej zgodnie z zasadą myśl globalnie, działaj lokalnie

Kierunki działań:

Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Kontynuacja realizacji programu edukacji ekologicznej Gmina Wspieranie merytoryczne i finansowe aktywnych form edukacji ekologicznej Gmina dzieci i młodzieży np. organizowanie konkursów i sesji popularno-naukowych związanych z tematyką środowiskową Wsparcie finansowe projektów z zakresu edukacji ekologicznej o zasięgu Gmina ponadgminnym Doskonalenie metod udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie Gmina przez wszystkie instytucje publiczne Edukacja ekologiczna oraz promowanie działalności proekologicznej Gmina , fundacje

7.4. Odpowiedzialność za szkody w środowisku : Stan wyjściowy

3 października 2008 roku Sejm uchwalił w ustawę o zapobieganiu i naprawie szkód w środowisku, która określa zasady odpowiedzialności za zanieczyszczenia. Ustawa dostosowuje polskie prawo do dyrektywy unijnej z 2004 roku. Zasada zakładająca, że zanieczyszczający środowisko płaci, jest stosowana w Polsce już od lat. System opłat i kar za zanieczyszczenia i szkody w środowisku był wprowadzony w latach 80. Działał skutecznie, ale nie był rozwiązaniem kompatybilnym z jednolitą polityką w tym zakresie w Unii. Ustawa określa zasady odpowiedzialności za naprawę szkód w środowisku. Z powodu nie wywiązywania się sprawców z tego obowiązku, instytucje publiczne ponoszą straty w wysokości od 25 do 125 mln zł rocznie. Nowe prawo przewiduje, że osoby poszkodowane lub inne zainteresowane strony (np. organizacje ekologiczne) będą mogły zgłaszać zaistniałe szkody do organów ochrony środowiska.

W przypadku, gdy nie będzie można rozpoznać sprawcy lub nie będzie można wobec niego rozpocząć egzekucji, naprawą szkody zajmie się regionalny dyrektor ochrony środowiska. Na nim

42 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja ciąży również obowiązek podjęcia działań w przypadkach wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia ludzi albo pojawienia się nieodwracalnych szkód w środowisku. Jeśli zagrożenie zostanie wywołane przez organizmy genetycznie zmodyfikowane, organem odpowiedzialnym będzie minister środowiska.

Ustawa Prawo ochrony środowiska rozróżnia dwa rodzaje odpowiedzialności związanej z występowaniem szkody w środowisku: odpowiedzialność administracyjna związana z egzekwowaniem administracyjnych, obowiązków ciążących na podmiotach korzystających ze środowiska, odpowiedzialność cywilnoprawna pozostająca w gestii sądów powszechnych.

Chociaż polskie podejście do kwestii odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku jest szersze od wspólnotowego, to w najbliższych latach politykę w tym zakresie kształtować będą przepisy UE zawarte w Dyrektywie 2004/35/WE w sprawie odpowiedzialności za zapobieganie i naprawę szkód w środowisku. Do zadań Głównego Inspektora Ochrony Środowiska należeć będzie prowadzenie rejestru zagrożeń i szkód w środowisku.

7.4.1. Cel średniookresowy do 2017 r.

Stworzenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizacja możliwości wystąpienia szkody

Kierunki działań:

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Stworzenie bazy danych o szkodach w środowisku i działaniach Inspektorat Ochrony naprawczych Środowiska Inspektorat Ochrony Prowadzenie szkoleń na temat odpowiedzialności sprawcy za szkody w Środowiska, środowisku dla pracowników administracji, sądownictwa oraz podmiotów Organizacje gospodarczych pozarządowe

7.5. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym : Stan wyjściowy

Miejscowy plan, zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r., jest podstawowym instrumentem kształtowania ładu przestrzennego pozwalającym gminom na racjonalną gospodarkę terenami.

Poza planem miejscowym w systemie planowania przestrzennego występują instrumenty pomocnicze, w postaci decyzji lokalizacyjnych. Pomimo istnienia ustawy oraz ustaw określających kompetencje w tym zakresie samorządów wszystkich szczebli znaczna powierzchnia kraju nie jest objęta miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Taka sytuacja powoduje wydawanie wielu decyzji lokalizacyjnych i gospodarczych, podejmowanych bez uwzględnienia konieczności zachowania ładu przestrzennego i uporządkowanego rozwoju terenów mieszkaniowych, przemysłowych czy rekreacyjnych. W decyzjach lokalizacyjnych często występuje też brak uwzględniana zasad ochrony środowiska.

7.5.1. Cel średniookresowy do 2017 r.

Opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny być podstawą lokalizacji nowych inwestycji

43 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Kierunki działań :

Zadania własne :

Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymagań Rada Miasta ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w szczególności wynikających z opracowań ekofizjograficznych, prognoz oddziaływania na środowisko Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego wyników Rada Miasta monitoringu środowiska, w szczególności w zakresie powietrza, wód i hałasu

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Regionalny Dyrektor Przeprowadzanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko już na Ochrony Środowiska, etapie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania Państwowy Powiatowy przestrzennego Inspektor Sanitarny

8. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH

8.1. Ochrona przyrody : Stan wyjściowy – dominujące w gminie miejskiej zbiorowiska roślinne. Miasto ze względu na znaczną powierzchnię obszarów zabudowanych (mieszkalnych i przemysłowych) ubogie jest w zbiorowiska leśne. Lasy (lasy ochronne, lasy gospodarcze i grunty związane z gospodarką leśną) zajmują 0,4 % powierzchni ogółem. Całość użytków rolnych gminy miejskiej znajduje się we władaniu gospodarstw indywidualnych. Również wszystkie lasy na terenie miasta znajdują sie w rękach prywatnych. Tereny zieleni w mieście obejmują rozmaite formy, m.in.: zieleńce, zieleń przy obiektach użyteczności publicznej, ogrody działkowe itp. Cenne z przyrodniczego i krajobrazowego punktu widzenia są tereny pokryte roślinnością niską i wysoką, wykształconą w sposób możliwie najbliższy charakterowi roślinności naturalnej terenu, nie ukształtowaną przez człowieka w sposób zamierzony. Jest to tzw. zieleń nieurządzona. Roślinność takich terenów, pełniąca liczne funkcje ekologiczne w środowisku, wzbogaca ogólną ilość zieleni. Ponadto na terenie miasta spotykamy zieleń cmentarzy, ogrody działkowe na ogół przydomowe, zieleń osiedlową, zieleńce, zieleń przy drogach, obiektach sportowych, placówkach dydaktycznych bądź innych obiektach użyteczności publicznej. Dominuje zieleń niska, z przewagą traw, często wzbogacona nasadzeniami kwiatowymi, jako kwietniki, rabaty itp. Niekiedy zieleni tego typu towarzyszą pojedyncze drzewa, zwłaszcza gatunków liściastych. Zieleń tego typu posiada głównie znaczenie estetyczne, a funkcje środowiskowe tych terenów nie są rozwinięte wystarczająco, szczególnie ze względu na małe powierzchnie. W Przeworsku najładniejszym terenem zieleni zorganizowanej jest Park Miejski tworzący rodzaj romantycznego ogrodu krajobrazowego w typie angielskim (powstał w XVIII w.). Teren Miasta Przeworska nie jest objęty obszarowymi obiektami ochrony przyrody. Niemniej, w Przeworsku występuje szereg drzew i roślin objętych ochroną prawną. Znajduje się tutaj 31 pomników przyrody objętych ochroną na podstawie uchwały Rady Miasta Przeworska z roku 1994. Są to sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa, rosnące głównie w parku oraz skupiska drzew tj. aleja grabowa w Parku Miejskim i alejka kasztanowców przy ul. Kasztanowej. Na stan obszarów i obiektów objętych ochroną na podstawie przepisów o ochronie przyrody mają wpływ czynniki: bezpośrednie, związane ze sposobem zagospodarowania i użyłkowania przestrzeni, eksploatacją surowców mineralnych, uprawą i zbiorem roślin, masową turystyką oraz pośrednie, związane ze stanem komponentów środowiska tj. stopień zanieczyszczenia powietrza, wód, powierzchni ziemi. Rozwiązywanie problemów z zakresu ochrony przyrody zależy od : decyzji administracyjnych, tak na szczeblu lokalnym jak i centralnym oraz zapewnienia niezbędnych środków umożliwiających realizację ochrony obszarowej, ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, a także całych zespołów roślinnych.

44 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Jako działania zmierzające do podniesienia ilości terenów zielonych w nowoopracowanych dokumentach z zakresu planowania przestrzennego projektowane są tereny na tworzenie obszarów zieleni miejskiej mającej na celu przede wszystkim oddzielać zabudowę mieszkaniową od innych funkcji terenu, a w szczególności przemysłowej, gospodarczej i usługowej oraz od wszelkich szlaków komunikacyjnych. Dodatkowo, większe skupiska zabudowy mieszkaniowej np. osiedla oddzielane są od siebie zielenią, a na obrzeżach miasta wprowadzać się zadrzewienia śródpolne Zwiększenie lesistości kraju jest jednym z celów polityki ekologicznej Państwa. Najbardziej aktualne zasady i kierunki tej formy poprawy stanu środowiska znalazły odzwierciedlenie w Krajowym Programie Zwiększania Lesistości. Celem rządowego programu zwiększania lesistości na lata 2001- 2020 jest zapewnienie warunków do zwiększenia lesistości do 30%. W Przeworsku z uwagi na charakter miejski omawianego terenu trudno jest mówić o zalesianiu, prowadzone są jedynie coroczne nasadzenia drzew obejmujące jednak stosunkowo małe powierzchnie.

8.1.1. Cel średniookresowy do 2017 r.

Zachowanie bogatej różnorodności biologicznej

Kierunki działań ↓

Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych:

Zadania własne: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Zachowanie i ochrona zasobów przyrodniczych w mieście Miasto Ochrona i zwiększanie różnorodności biologicznej Miasto (Gmina) Ochrona terenów przyrodniczo cennych przed niewłaściwym sposobem Urząd Miasta użytkowania Ochrona starych i nowych pomników przyrody Urząd Miasta

Ochrona fauny i flory:

Zadania własne: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Ograniczanie inwestycji uciążliwego przemysłu Gmina (miasto)

Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego:

Zadania własne: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Wzmocnienie roli rekreacyjnej zieleni Urząd Miasta (Gmina), Zachowanie istniejącej zieleni urządzonej Urząd Miasta (Gmina) Urządzenie i zagospodarowanie terenów zielenią na terenach Budżet Miasta poprzemysłowych lub zanieczyszczonych

8.2. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi : Stan wyjściowy W ramach tego zagadnienia pod uwagę należy wziąć przede wszystkim zmniejszenie materiałochłonności, odpadowości, wodochłonności i energochłonności produkcji w ramach działalności gosp. Człowieka.

45 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Jest to podejście korzystne zarówno ze względów ochrony zasobów środowiska, jak też ekonomii prowadzonych procesów technologicznych w poszczególnych zakładach. Oprócz minimalizacji oddziaływania na środowisko, poprzez pobór wody, surowców naturalnych i energii, wytwórcy z sektora gospodarczego mają szansę ponosić niższe opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz redukować koszty energii i surowców stosowanych w produkcji. Z uwagi na wprowadzanie nowych technologii oraz uwarunkowania ekonomiczne większość przedsiębiorstw, instytucji oraz spółdzielni realizuje zadania w celu osiągnięcia zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii m.in. poprzez: wymianę starych odcinków sieci wodociągowej z zastosowaniem nowych technologii oraz stosowanie doszczelniaczy przy usuwaniu awarii, stosowanie w miarę możliwości zamkniętych układów obiegu wody, wprowadzanie nowych małoodpadowych technologi, sukcesywną wymianę się tradycyjnych ciągów ciepłowniczych na preizolowane, przeprowadzanie termomodernizacji budynków, wymianę pieców węglowych na piece bardziej ekonomiczne i ekologiczne wprowadzanie w każdym budynku liczników dostarczanej energii cieplnej na potrzeby c.o. oraz liczników na ciepłą i zimną wodę.

8.2.1. Cel średniookresowy do 2017 r. Racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę od deficytów wody

Kierunki działań :

Zadania koordynowane:

Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Powiat , Podmioty Wspieranie stosowania zamkniętych obiegów wody w przedsiębiorstwach gospodarcze Stosowanie technologii przyjaznych dla środowiska naturalnego Podmioty gospodarcze Podmioty gospodarcze Promowanie wprowadzania systemów recyklingu umożliwiających wielo trudniące się krotne użytkowanie materiałów segregacją odpadów

8.3. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią :

Stan wyjściowy Przemiany stosunków wodnych na terenie Przeworska spowodowane zostały zmianami w użytkowa niu terenów związanych z rozwojem miasta. Wzrost powierzchni zabudowanych zwykle powoduje przeobrażenie powierzchni odpływu wód opadowych, co zmienia charakterystyki przepływu w ciekach wodnych przy stanach niskich i wysokich. Cieki powierzchniowe przepływające przez większość terenu miasta osiągają najwyższy stan wód w okresach wiosennych roztopów i jesiennych opadów atmosferycznych. Reżim rzeczny nie stwarza licznych sytuacji wylewów powodziowych, a zasięg przestrzenny ewentualnych wylewów ogranicza się do terasy zalewowej. Za działania związane z ochroną przeciwpowodziową odpowiada, zgodnie z ustawą Prawo wodne, dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW). Z jego inicjatywy powstaje opracowanie →projekt planu ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym. RZWG są również odpowiedzialne za prowadzenie działań informacyjnych i koordynację w razie powodzi lub suszy na podległym terenie.

8.3.1. Cel średniookresowy do 2017 r. Zabezpieczenie przed skutkami powodzi

Kierunki działań:

46 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Systematyczna konserwacja rzek i cieków, w tym niezbędna regulacja i Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych PZMiUW modernizacja Przystosowanie terenów zagrożonych do szybkiego reagowania w przypadku RZGW , Miasto powodzi (wycinanie zarośli łęgowych, odnowa użytków zielonych, konserwacja PZMiUW rowów melioracyjnych) Stworzenie systemu szybkiego ostrzegania i reagowania w przypadku RZGW, Miasto zagrożenia powodzią Gmina, PZMiUW Opracowanie planu awaryjnego na wypadek powodzi, uwzględniającego RZGW , Gmina , ochronę obiektów wrażliwych na terenie miasta (np. oczyszczalni ścieków, ujęć PZMiUW wód, terenów zabytkowych i przyrodniczo cennych, składowisk odpadów, itp.) Ochrona przed powodzią – odbudowa bądź budowa i konserwacja urządzeń Miasto , PZMiUW przeciwpowodziowych : zabezpieczenie przecifiltracją i budowa wałów przeciwpowodziowych Zapobieganie procesom osuwiskowym i likwidacja ich skutków Wojewoda, Samorząd, PIG

8.4. Gospodarowanie zasobami geologicznymi : W związku z pojawiającymi się w Polsce potrzebami wprowadzenia do krajowej praktyki w zakresie ochrony środowiska metodyki z terenami zdegradowanymi w wyniku działalności gospodarczej, obowiązki inwentaryzacji postępowania i weryfikacji takich terenów przekazano w ręce starostów. Praktyka ta w założeniu, doprowadzić ma do zmniejszenia ilości i wielkości terenów poprzemysłowych, które wymagają działań naprawczych (rekultywacji, rewitalizacji, itp.). Pozwoli to na racjonalne połączenie sfery ochrony środowiska ze sferą gospodarczą, uwzględniając tym samym zasady zrównoważonego rozwoju. Wynikające stąd założenie mówi, że tereny poprzemysłowe nie powinny być nieużytkami gospodarczymi.

W Gminie miejskiej Przeworsk mogą występować miejscowo tereny zanieczyszczone działalnością gospodarczą człowieka, nie są to jednak tereny aż tak zdegradowane i aż tak obszarowo duże.

Zarządzanie terenami naznaczonymi działalnością gospodarczą z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska należy rozpatrywać biorąc pod uwagę właściwy podział tych terenów. Istnieje bowiem konieczność zaklasyfikowania terenów poprzemysłowych do pewnych klas, które pozwolą na właściwsze i trafniejsze podjęcie działań naprawczych. Wspomniane wcześniej klasy terenów zdegradowanych to : - tereny poprzemysłowe zdegradowane chemicznie (gleba/ziemia wymagają oczyszczenia) - tereny poprzemysłowe zdegradowane pod względem morfologicznym – fizycznym (rekultywacja likwidująca niekorzystne przekształcenia naturalnego ukształtowania terenu) - tereny nie pełniące już funkcji gospodarczych.

Na tak sklasyfikowane rodzaje terenów poprzemysłowych nakłada się jeszcze zagadnienie rodzaju odpowiedzialności odnośnie tych terenów. Istnieje bowiem odpowiedzialność bezpośrednia, kiedy sprawca degradacji środowiska jest określony, co oznacza zastosowanie zasady “ten kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia” oraz odpowiedzialność pośrednia (odpowiedzialność władz publicznych) w przypadku, gdy sprawca nie jest znany lub egzekucja obowiązku jest bezskuteczna. W Polsce dość istotnym problemem są tzw. “porzucone” tereny przemysłowe, w przypadku których nie ma możliwości egzekwowania zasady ”zanieczyszczający płaci”, co powoduje automatyczne

47 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja przeniesienie odpowiedzialności na władze publiczne. Sytuacja ta dotyczy głównie terenów, gdzie działały przedsiębiorstwa państwowe. Odrębnym zagadnieniem związanym z właściwym gospodarowaniem terenami poprzemysłowymi są odpowiednie podstawy prawne. Praktyka związana z zarządzaniem jakością środowiska, pokazuje, że istniejący sposób uregulowania problematyki terenów zdegradowanych jest niewystarczający.

Pojawia się więc potrzeba stworzenia jednolitego programu regulującego zasady rekultywacji i zagospodarowywania powierzchni ziemi.

Dotychczasowe uwarunkowania prawne w tym zakresie można odnaleźć w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902 – tekst jednolity z późniejszymi zmianami). Pewne odnośniki dotyczące ochrony powierzchni ziemi uwzględnia także ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 16 kwietnia 2004 r. Nr 92, poz. 880, z późniejszymi zmianami), ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 – tekst jednolity, z późniejszymi zmianami). Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 – tekst jednolity, z późniejszymi zmianami). Przedstawione powyżej założenia dotyczące właściwego gospodarowania terenami poprzemysłowymi oraz umocowania prawne w tym zakresie pozwalają na nadanie właściwego toku rozumowania i analizowania problemu na terenie Gminy miejskiej.

8.4.1. Cel średniookresowy do 2017 r.

Ochrona niezagospodarowanych złóż kopalin w procesie planowania przestrzennego

Kierunki działań

Zadania koordynowane:

Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Opiniowanie studiów i planów uwarunkowań kierunków zagospodarowania instytucje zgodnie przestrzennego z ustawą

9. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO.

9.1. Środowisko a zdrowie : Stan wyjściowy Jakość środowiska w znacznym stopniu wpływa na stan zdrowia. Wg raportu WHO około 25 % zgonów i chorób w skali globalnej jest wynikiem negatywnego oddziaływania środowiskowego. Zanieczyszczenie środowiska ma swój udział w rozwoju aż 80 % chorób, pośrednio wpływa też na ogólny stan zdrowia fizycznego i psychicznego poprzez ograniczenie człowiekowi dostępu do zasobów środowiskowych a co za tym idzie ograniczenie możliwości wypoczynku i wrażeń estetycznych. Dlatego też program ochrony środowiska powinien ujmować zjawiska globalne i długofalowe, wpływające zarówno na zdrowie fizyczne jak i na komfort psychiczny człowieka. Do największych problemów mających wpływ na stan zdrowia ludzi należą: jakość wody przeznaczonej do spożycia, zanieczyszczenie wód gruntowych, zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, emisja hałasu.

Główne kierunki działań na rzecz środowiska i zdrowia zostały określone w przyjętym przez Radę Ministrów Wieloletnim Programie ‘Środowisko a zdrowie’.

48 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

9.1.1. Cel średniookresowy do 2017 r. Poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia

Kierunki działań:

Zadania koordynowane:

Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Monitoring jakości wody do spożycia przez ludzi szczególnie w odniesieniu do organy Państwowej zawartości w wodzie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych Inspekcji Sanitarnej (WWA), trihalometanów (THM) oraz metali ciężkich Prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy pracowników ze szczególnym organy Państwowej uwzględnieniem narażania na czynniki biologiczne oraz substancje chemiczne Inspekcji Sanitarnej, niebezpieczne Państwowa Inspekcja Pracy Promocja zdrowego stylu życia i unikanie zagrożeń oraz profilaktyka chorób Organizacje cywilizacyjnych i ograniczenie zewnętrznych przyczyn ich powstawania pozarządowe

9.2. Jakość powietrza : Stan wyjściowy Powietrze jest tym komponentem środowiska, do którego emitowana jest większość zanieczyszczeń powstających na powierzchni Ziemi, zarówno w rezultacie procesów naturalnych, jak i działalności człowieka. Współcześnie coraz trudniej jest wskazać rejony, w których powietrze atmosferyczne byłoby całkowicie wolne od zanieczyszczeń. W skali kraju największym wytwórcą zanieczyszczeń powietrza jest sektor energetyczny, z którego pochodzi ponad 70% emisji. Pomimo wyraźnego spadku emisji z zakładów przemysłowych nadal niepokojący pozostaje wysoki poziom emisji pochodzącej z sektora bytowo-komunalnego, czyli tzw. emisji „niskiej”. Niska emisja zanieczyszczeń powietrza jest emisją pochodzącą z lokalnych kotłowni węglowych i indywidualnych palenisk domowych opalanych najczęściej węglem tanim, a wiec o złej charakterystyce i niskich parametrach grzewczych. Wielkość emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania. Mimo stosunkowo niewielkiego udziału niskiej emisji w globalnej emisji zanieczyszczeń, jej wpływ na lokalny stan zanieczyszczenia jest istotny, głównie ze względu na lokalizacje tych źródeł oraz warunki wprowadzania zanieczyszczeń do atmosfery. Z procesem spalania węgla, zwłaszcza w nisko sprawnych paleniskach indywidualnych i małych kotłach z rusztem stałym związana jest emisja benzo(α)pirenu należącego do grupy węglowodorów aromatycznych. Znacznym problemem jest również emisja ze środków transportu. Szczególnie uciążliwe są zanieczyszczenia gazowe powstające w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Drugą grupę emisji komunikacyjnych stanowią pyły, powstające w wyniku tarcia i zużywania się elementów pojazdów. Biorąc pod uwagę tendencje zmian emisji NOx zwraca uwagę rosnący z roku na rok poziom emisji ze źródeł mobilnych, przy spadku emisji tego zanieczyszczenia ze źródeł stacjonarnych. Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na dwie grupy: • zanieczyszczenia gazowe – związki chemiczne w stanie lotnym np.: tlenki azotu, tlenki siarki, tlenek i dwutlenek węgla, węglowodory. Zanieczyszczenia gazowe, które wpływają na stan atmosfery w skali globalnej to: dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4) i tlenki azotu (Nox). Nazywamy je gazami cieplarnianymi, ponieważ są odpowiedzialne za globalne ocielenie, spowodowane zarówno działalnością człowieka, jak też procesami naturalnymi; • zanieczyszczenia pyłowe: - pyły o działaniu toksycznym – są to pyły zawierające metale ciężkie, pyły radioaktywne, azbestowe, pyły fluorków oraz niektórych nawozów mineralnych, - pyły szkodliwe – pyły te mogą działać uczulająco; zawierają one krzemionkę, drewno, bawełnę, glinokrzemiany;

49 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

- pyły obojętne – które mogą mieć działanie drażniące; zawierają głównie związki żelaza, węgla, gipsu, wapienia.

Miasto Przeworsk jest gminą na której terenie głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są zanieczyszczenia komunikacyjne (liniowe), zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł niskiej emisji oraz w mniejszym stopniu przemysłowe (punktowe). Stopień zanieczyszczenia w dużej mierze zależy od siły i kierunku (zasięg przenoszonych zanieczyszczeń) oraz częstotliwości wiatrów (ilość przenoszonych zanieczyszczeń). W mieście w dużej mierze zauważalna jest też emisja zanieczyszczeń ze spalania węgla kamiennego w kotłowniach i paleniskach indywidualnych. Prawdopodobna wielkość emisji zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł niskiej emisji jest trudna do oszacowania, ze względu na dużą ilość źródeł niskiej emisji, nie jest również możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. W zakresie emisji określane są instalacje, w tym także energetyczne, dla których nie jest wymagane pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. Dla instalacji energetycznych kryterium decydującym jest rodzaj spalanego paliwa. Powstała w ten sposób liczna grupa źródeł energetycznych, które wymknęły się procedurom decyzyjnym organów administracyjnych. Do źródeł takich np. należą te, których łączna nominalna moc wynosi od 1MW do: • 5 MW w przypadku spalania węgla kamiennego, • 10 MW w przypadku spalania koksu, drewna, słomy i olejów, • 15 MW w przypadku spalania gazu, oraz inne niż energetyczne o nominalnej mocy cieplnej od 0,5MW do 1 MW, opalane węglem kamiennym, koksem, drewnem, słomą, olejem napędowym, olejem opałowym, benzyną, paliwem gazowym, z których:

• wprowadzane do powietrza gazy lub pyły pochodzą wyłącznie ze spalania tych paliw lub • wprowadzane do powietrza gazy lub pyły pochodzące z prowadzonych w tych instalacjach procesów innych niż spalanie paliw nie powodują przekroczenia 10% dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu albo 10% wartości odniesienia.

9.2.1. Cel średniookresowy do 2017r.

Utrzymanie jakości powietrza atmosferycznego zgodnie z obowiązującymi standardami jakości środowiska

Kierunki działań:

Zadania własne:

Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących odnawialne Urząd Miasta , Powiat, źródła energii Organizacje pozarząd UM, Przedsiębiorstwa Wspieranie rozwiązań pozwalających na unikanie lub zmniejszanie komunikacyjne, Zarządy wielkości emisji z transportu dróg Promocja i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii Powiat, Miasto(Gmina) zwiększających efektywne wykorzystanie energii i zmniejszających Organizacje pozarząd, materiałochłonność gospodarki WFOŚiGW Zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości Miasto, Powiat, ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych Organizacje źródeł energii oraz szkodliwości spalania odpadów w gospodarstwach pozarządowe domowych Wspieranie działań na rzecz ograniczenia niskiej emisji ze źródeł Gmina miejska komunalnych m.in. wymian kotłów węglowych na paliwo gazowe, olej opałowy, biopaliwa Refundacja osobom prywatnym części kosztów zakupu lub modernizacji Miasto, fundusze unijne instalacji grzewczych

50 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

9.3. Ochrona wód : Źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych

Największe zagrożenie dla stanu jakości wód powierzchniowych stanowi działalność człowieka, szczególnie poprzez: pobór wód, wprowadzanie ścieków komunalnych i przemysłowych oraz wód pochłodniczych i kopalnianych, zanieczyszczenia obszarowe, zmiany hydro-morfometryczne (regulacje rzek, ochrona przeciwpowodziowa)

9.3.1. Cel średniookresowy do 2017 r.

Utrzymanie i osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód

Długofalowym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie gospodarki wodnej jest osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód tak pod względem jakościowym jak i ilościowym. Oznacza to, że wody powierzchniowe powinny pozostawać w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, być przydatne do : - wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, - celów kąpielowych, - bytowania ryb, spełniając także odpowiednie wymagania na obszarach chronionych.

Kierunki działań:

Zadania własne: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Miasto , Powiat, Rozwój współpracy ze wszystkimi instytucjami wpływającymi na jakość wód, WIOŚ, wspieranie edukacji ekologicznej w zakresie racjonalnej gospodarki wodami i jej Organizacje ochrony przed zanieczyszczeniem pozarząd. Miasto , WIOŚ, Współpraca ze środowiskami rolniczymi w zakresie wdrażania dobrych praktyk ARiMR rolniczych, niezbędnych dla skutecznej ochrony wód przed zanieczyszczeniem Organizacje obszarowym pozarząd, Rozbudowa oczyszczalni ścieków Miasto

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Intensyfikacja działań kontrolnych mających na celu przeciwdziałanie odprowadzaniu nieoczyszczonych ścieków komunalnych do wód oraz Powiat, WIOŚ przeciwdziałanie nieprawidłowościom w odprowadzaniu ścieków przemysłowych, w tym weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych Rozwój sieci monitoringu jakości wód powierzchniowych i podziemnych, WIOŚ dostosowanie jej do wymagań wspólnotowych Wspieranie działań inwestycyjnych mających na celu ograniczenie i eliminację Podmioty ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych w ściekach do środowiska wodnego gospodarcze a w szczególności substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego

51 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

9.4. Gospodarka odpadami : Gospodarka odpadami została omówiona w aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami na lata 2010- 2013 z perspektywą na lata 2014-2017 stanowiącym oddzielny dokument.

9.5. Oddziaływanie hałasu : Stan wyjściowy: Hałas stanowi jedno ze źródeł zanieczyszczenia środowiska, wzrastające w ostatnich latach w związku z rozwojem komunikacji, uprzemysłowieniem i postępującą urbanizacją gminy. Odczuwany jest przez ich mieszkańców jako jeden z najbardziej uciążliwych czynników wpływających ujemnie na samopoczucie i środowisko.

Hałasem nazywa się każdy dźwięk, który w danych warunkach jest określony jako szkodliwy, uciążliwy lub przeszkadzający, niezależnie od jego parametrów fizycznych. Odczucie hałasu jest więc bardzo subiektywne i zależy od wrażliwości słuchowej poszczególnych jednostek. Zespół zjawisk akustycznych zachodzących w środowisku, określony za pomocą parametrów akustycznych czasu i przestrzeni nazywa się umownie klimatem akustycznym środowiska zewnętrznego. Uciążliwość hałasu dla organizmu zależy od natężenia dźwięku, jego częstotliwości i czasu trwania. Podstawę prawną działań w zakresie ochrony środowiska przed hałasem stanowi przede wszystkim ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Artykuł 112 stwierdza: “Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez: • utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, • zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, a gdy nie jest on dotrzymany zapobieganie jego powstawaniu lub przenikaniu do środowiska”. Dodatkowo uwzględnić należy rozwiązania zgodne z wymaganiami ochrony środowiska zawarte w projektach budowlanych obiektów lokalizowanych w pobliżu tras komunikacyjnych w ramach tzw. charakterystyki ekologicznej obiektu (według zarządzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 30 grudnia 1994 roku).

Pozostałe ustalenia dotyczące hałasu i wibracji zawarte są w następujących aktach prawnych: • Prawo o ruchu drogowym, • o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, • o drogach publicznych, • o Inspekcji Ochrony Środowiska, • o zagospodarowaniu przestrzennym, • Prawo budowlane, oraz odpowiednich przepisów wykonawczych i normach.

Wartości progowe poziomów hałasu określają: - rozporządzanie MŚ z dnia 14 czerwca 2007r. (Dz. U. Nr 120, poz. 826). Wartości progowe poziomów hałasu wyrażone są za pomocą równoważonego poziomu hałasu i odnoszą się odrębnie dla dróg i linii kolejowych, odrębnie dla pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu, a także startów, lądowań i przelotów statków powietrznych, ustalając wartości dla pory dziennej i nocnej, - rozporządzenie Ministra Gospodarki z dn. 21 grudnia 2005 roku w sprawie wymogu dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz.U. Nr 263/05 poz. 2202), - wspólnotowe regulacje prawne, w tym Dyrektywa 2002/49/EC z dnia 25.06.2002 w sprawie oceny i zarządzania hał asem środowiskowym.

Gdy eksploatacja instalacji powodującej hałas w środowisku przekracza dopuszczalne poziomy, wydawana jest decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu. W przypadku przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w związku z eksploatacją dróg i linii kolejowych zarządzający tymi

52 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja obiektami zobowiązany jest do wykonywania pomiarów i sporządzania map akustycznych terenów na których występują przekroczenia i zastosowania odpowiednich zabezpieczeń akustycznych.

Hałas przemysłowy

Problemy z hałasem przemysłowym mogą wystąpić w otoczeniu dużych zakładów, lub skupisk zakładów. Wytypowanie zakładów niekorzystnie oddziaływujących na klimat akustyczny należy do zadań WIOS. Zakres planowanych kontroli oraz wyniki przeprowadzonych kontroli są zawarte w raportach WIOŚ.

Hałas komunikacyjny

Klimat akustyczny na terenie miasta Przeworsk kształtuje również ruch komunikacyjny. Harmonijny rozwój transportu i komunikacji jest warunkiem decydującym o rozwoju gospodarczym danego obszaru. Z drugiej strony, rozwój motoryzacji, oddziałuje negatywnie na środowisko, zwłaszcza gdy nie jest związany z modernizacją i rozwojem stanu technicznego dróg. Przyjmuje się, że na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat corocznie przybywa około 10% samochodów. Na poziom hałasu drogowego w pobliżu zabudowy mieszkalnej mają wpływ przede wszystkim:  natężenie ruchu komunikacyjnego,  udział transportu ciężkiego w strumieniu ruchu,  odległość zabudowy mieszkalnej od drogi,  prędkość ruchu pojazdów (ze wzrostem prędkości hałas rośnie),  typ i stan techniczny pojazdów,  nachylenie drogi,  stan nawierzchni oraz płynność ruchu.

Większość hałasów w środowisku (w tym hałas drogowy) charakteryzuje się zmiennymi poziomami w czasie. Pod pojęciem hałasu drogowego rozumie się hałas pochodzący od środków transportu poruszających się po wszelkiego rodzaju drogach nie będących drogami kolejowymi. Jest to hałas typu liniowego. Układ drogowy stanowi o rozwoju danego regionu i powiązaniach z innymi ośrodkami. Przez teren miasta przebiegają będące źródłami hałasu drogowego droga krajowa i wojewódzka oraz szereg dróg powiatowych i gminnych, łączących miasto z innymi ośrodkami.

Hałas osiedlowy i mieszkaniowy

Ponad 25% mieszkańców jest narażona na ponadnormatywny hałas w mieszkaniach występujący w wyniku stosowania “oszczędnych” materiałów i konstrukcji budowlanych. Hałas wewnątrz osiedlowy spowodowany jest przez pracę silników samochodowych, wywożenie śmieci, dostawy do sklepów, głośną muzykę radiową itp. Do tych hałasów dołącza się niejednokrotnie bardzo uciążliwy hałas wewnątrz budynku, spowodowany wadliwym funkcjonowaniem instalacji wodno-kanalizacyjnej, centralnego ogrzewania. Według polskiej normy, poziom hałasu pochodzący od instalacji i urządzeń budynku może wynosić w ciągu dnia 30-40 dB, nocą 25-30 dB.

Wibracje

Źródła wibracji można podzielić na dwa główne rodzaje: • wibracje pochodzące od narzędzi i urządzeń, • wibracje przenoszone z podłoża, np. z drgających platform, podłóg, siedzeń w pojazdach mechanicznych itp. Szkodliwość wibracji zależy od wielkości natężenia źródła charakteru zmian, w czasie oraz długotrwałości działania. Na wibracje narażony jest każdy człowiek zarówno w pracy jak i w życiu codziennym. Wibracje i wstrząsy, podobnie jak hałas, przenoszone są przez wzbudzone do drgań konstrukcje budynków mieszkalnych. Skutkiem oddziaływania wibracji na człowieka są zmiany w układzie nerwowym, krążenia, narządach ruchu oraz układzie pokarmowym. Dlatego też wibracje należy zmniejszać lub likwidować w miejscach ich powstawania m.in. poprzez zmiany w konstrukcji aparatury i maszyn, stosowanie elastycznych podłoży (guma, korek), ekranów tłumiących wibracje itp.

53 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

9.5.1. Cel średniookresowy do 2017r.

Podjęcie kroków do zmniejszenia zagrożenia hałasem tam, gdzie jest ono największe

Kierunki działań

Zadania własne: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Miasto , Zarządy Modernizacja nawierzchni dróg dróg Przestrzeganie zasad strefowania w planowaniu przestrzennym m.in. lokalizo Miasto wania w sąsiedztwie przedsięwzięć o zbliżonej uciążliwości hałasu

9.6. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych :

Stan wyjściowy: Głównym źródłem promieniowania elektromagnetycznego jest infrastruktura elektro-energetyczna, czyli linie i stacje elektroenergetyczne oraz instalacje elektryczne odbiorcze (radiowe, telewizyjne oraz telefonii komórkowej). Długość fali jest w tym zakresie rzędu tysięcy kilometrów, zatem zawsze człowiek znajduje się w tzw. polu bliskim, gdzie obie składowe pola : magnetyczną i elektryczną, można rozpatrywać niezależnie. Pola elektryczne i magnetyczne o odpowiednio dużych natężeniach, których źródłem jest napowietrzna linia przesyłowa, mogą być w jej sąsiedztwie przyczyną istotnych zjawisk fizycznych, jak :  powstawanie ładunku elektrycznego w metalowych przedmiotach izolowanych od ziemi (np.samochód, rower, parasol),  przepływ prądów o niewielkich wartościach w obiektach tworzących obwody zamknięte, np.metalowe ogrodzenia,  odczuwalne przez człowieka wyładowania iskrowe przy zbliżeniu do naładowanego obiektu oraz przepływ prądu od obiektu, przez człowieka, do uziemienia co powyżej pewnej wartości progowej powoduje uczucie mrowienia lub kłucia.

Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewczej : stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz telefonii komórkowej. Emitują one do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości od 0,1 do 300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz.

Na terenie Miasta Przeworska źródłami promieniowania elektromagnetycznego są głównie linie wysokiego napięcia i stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej.. Wszystkie linie miały dotychczas wyznaczone w planach zagospodarowania przestrzennego odpowiedniej szerokości pasy bezpieczeństwa. W aktualnych warunkach prawnych ,wobec braku planów, istnieje zagrożenie naruszenia odległości bezpiecznych od linii, przez zabudowę , w przypadku niewłaściwego ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu dla nowych obiektów. Maszty telefonii komórkowej mają opracowane ,wymagane przepisami opracowania, z zakresu ochrony środowiska. Skutecznym i najbardziej zalecanym sposobem ochrony ludzi i środowiska przed ponadnormatywnym promieniowaniem elektromagnetycznym jest projektowanie stacji bazowych w ten sposób, aby obszary o wartości średniej gęstości mocy pól elektromagnetycznych przekraczających dopuszczalny poziom koncentrowały się na dużych wysokościach, w miejscach niedostępnych dla ludzi. W ten sposób zaprojektowane są na ogół wszystkie stacje. Położenie i zakresy obszarów o wartości średniej gęstości mocy pól elektromagnetycznych przekraczających dopuszczalny poziom występują w wolnej przestrzeni, niedostępnej dla ludzi, tak więc narażenie ludzi na wpływ promieniowania nie występuje. Nadmienić należy, że operatorzy stacji bazowych telefonii komórkowej, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dn. 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. nr 182 poz. 1883), zostali zobowiązani do dotrzymywania dopuszczalnych wielkości promieniowania w miejscach dostępnych dla ludzi. W przypadku infrastruktury elektroenergetycznej zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dn. 9 listopada 2004 r. (Dz.U. Nr 257, poz. 2573 z późn.

54 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja zmianami) obiektem mogącym znacząco oddziaływać na środowisko są stacje elektroenergetyczne lub napowietrzne linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym wynoszącym nie mniej niż 220 kV i długości nie mniejszej niż 15km. Przedsięwzięcia te, zgodnie z cytowanym rozporządzeniem wymagają sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko. Sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko wymagają również instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, z wyłączeniem radiolinii, emitujące pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30 kHz do 300 GHz, w których równoważna moc promieniowana izotropowo wyznaczona dla pojedynczej anteny wynosi tak jak to wymieniono w § 2 ust 1 pkt. 7 ww rozporządzenia. Natomiast do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko dla których sporządzenia raportu może być wymagane kwalifikuje się przedsięwzięcia, takie jak: stacje elektroenergetyczne lub napowietrzne linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym nie niższym niż 110 kV (niewymienione w § 2 ust 1 pkt. 6) oraz instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, niewymienione w § 2 ust 1 pkt. 7, z wyłączeniem radiolinii emitujące pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30 kHz do 300 GHz, w których równoważna moc promieniowana izotropowo dla pojedynczej anteny wynosi tak jak zamieszczono w §3 ust 1 pkt. 8 ww. rozporządzenia.

Cele ekologiczne ↓ Podstawowym celem proekologicznym w obszarze promieniowania elektromagnetycznego jest zapobieganie zagrożeniom związanym z promieniowaniem elektromagnetycznym i ograniczenie emisji niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego do środowiska. Zgodnie z Programem Ochrony Środowiska Województwa Podkarpackiego celem jest kontrola i ograniczenie emisji niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego do środowiska. Kierunki dzia ł a ń ↓ Ochrona przed działaniem pola elektromagnetycznego polega na zapewnieniu odpowiedniej jakości stanu środowiska poprzez następujące działania :  redukcję poziomów pól elektromagnetycznych do co najmniej dopuszczalnych wartości w przypad kach gdy nie są one dotrzymywane,  utrzymywanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych poziomów  zobowiązanie operatorów telefonii komórkowej do zgłaszania zmian w układach mocy nadajników. Ponadto należy podjąć działania w kierunku:  rozpoznania zagrożeń i kształtowania stref oddziaływania elektromagnetycznego wzdłuż linii wysokiego napięcia 110 kV i 400 kV.  edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego, w tym z istniejących źródeł na terenie gminy.

9.6.1. Cel średniookresowy do 2017 r.

Ochrona mieszkańców Miasta przed szkodliwym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych

Kierunki działań:

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Rozpoznanie zagrożeń i kształtowania stref oddziaływania elektromagnetycznego Urząd Miasta WIOŚ Miasto, Szkoły Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie oddziaływania promieniowania Przedszkola, inne Elektromagnetycznego jednostki

Prowadzenie kontroli przez organy i inspekcje ochrony środowiska w zakresie WIOŚ przestrzegania obowiązujących pomiarów prawem dotyczącym ochrony środowiska Prowadzenie polityki przestrzennej pozwalającej na ochronę ludzi przed WIOŚ szkodliwymi polami elektromagnetycznymi, prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów bezpieczeństwa, higieny pracy, prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego i przepisów sanitarnych w celu ochrony

55 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna przed polami elektromagnetycznymi

9.7. Poważne awarie :

Stan wyjściowy. Analiza stanu istniej ą cego ↓ Przez poważną awarię (zgodnie z art. 3 pkt. 23 i 24 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska) określa się zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Potencjalne źródła zagrożenia to : - transport materiałów i substancji niebezpiecznych, - magazynowanie materiałów i substancji niebezpiecznych, - występowanie zwartej i palnej zabudowy, - urządzenia techniczne (instalacje) w zakładach stosujących w procesie produkcji niebezpieczne środki chemiczne. - stacje paliw, stacje dystrybucji gazu, rurociągi, gazociągi. Na terenie gminy nie ma obiektów zakwalifikowanych do zakładów o dużym lub zwiększonym ryzyku awarii. Nie stwierdzono, aby istniały zakłady posiadające lub produkujące materiały niebezpieczne, które stwarzałyby jakiekolwiek zagrożenie chemiczno-pożarowe. Potencjalne zagrożenie mogą stanowić stacje benzynowe czy stacje dystrybucji gazu. Przez tereny m. Przeworsk przebiega droga krajowa (nr 4), drogi wojewódzkie oraz sieć dróg lokalnych. Zatem potencjalne źródło poważnych awarii stanowi transport niebezpiecznych materiałów NMCh (TSP) oraz odpadów niebezpiecznych. W wyniku awarii, zniszczenia cystern, zbiorników, butli, itp. może dojść do zagrożenia zdrowia i życia ludzi oraz skażenia środowiska. Zagrożenie Toksycznymi Środkami Przemysłowymi występuje również wzdłuż szlaku kolejowego. Szerokość skażenia może osiągnąć 6 km (od 0,5 km do 3 km z obydwu stron szlaku komunikacyjnego).

Cele ekologiczne ↓ Podstawowym celem proekologicznym w obszarze zagrożeń środowiska w związku z poważną awarią jest : Zapobieganie nadzwyczajnym zagrożeniom z powodu poważnych awarii oraz ograniczanie ich skutków dla ludzi i środowiska.

Kierunki dzia ł a ń ↓ Zgodnie z ustawą z dn. 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (art. 243), ochrona środowiska przed poważną awarią, oznacza zapobieganie zdarzeniom mogącym powodować awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska.. Z uwagę na istotę przedmiotu zagadnieniom poświęcono Tytuł IV w w/w ustawie. Ustawa określa sposób postępowania w przypadku wystąpienia poważnej awarii. Obowiązki związane z awariami przemysłowymi spoczywają głównie na prowadzącym zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku wystąpienia awarii oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej, a także Wojewodzie oraz Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska. Instalacje mogące spowodować poważne awarie powinny być poddawane okresowej kontroli. Transport materiałów niebezpiecznych powinien się odbywać zgodnie z zasadami określonymi w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dn. 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych. Pojazd przewożący towary niebezpieczne powinien posiadać świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych oraz powinien być odpowiednio przystosowany, wyposażony i oznakowany zgodnie z ADR. Materiały niebezpieczne powinny być transportowane wyznaczonymi trasami, które powinny być poprowadzone tak, aby omijały tereny o gęstej zabudowy mieszkalnej oraz tereny cenne przyrodniczo. Do działań, które należy podjąć w celu zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom z powodu poważnych awarii oraz ograniczania ich skutków zaliczyć należy :  weryfikację listy potencjalnych sprawców poważnych awarii oraz sytuacji kryzysowych,  aktualizację planów reagowania kryzysowego,  wyznaczenie optymalnych tras dla przewozu ładunków niebezpiecznych,

56 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

 edukację społeczeństwa w zakresie kreowania zachowań w sytuacjach NZŚ  podjęcie współpracy z jednostkami straży pożarnej, ratownictwa specjalistycznego, ratownictwa chemicznego, policji, inne.

9.7.1. Cel średniookresowy do 2017 r.

Zmniejszanie ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej przez nadzór nad wszystkimi instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami takiej awarii

Kierunki działań:

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Prowadzenie akcji informacyjno – edukacyjnej dla ogółu społeczeństwa Straż Pożarna dotyczącej zasad postępowania w razie wystąpienia poważnej awarii, w celu ukształtowania właściwych postaw i zachowań Promowanie systemu ubezpieczeń ekologicznych dla obiektów i działań, Organizacje które w sytuacji awaryjnej będą wymagać sfinansowania działań ratowniczych pozarządowe i naprawczych Straż Pożarna, Opracowanie programu zapobiegania poważnym awariom właściciele zakładów Opracowanie planu operacyjno – ratowniczego na wypadek zaistnienia Straż Pożarna poważnej awarii Utrzymywania w gotowości służb ratowniczych na wypadek zaistnienia Straż Pożarna poważnej awarii

9.8. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii : Stan wyjściowy ↓ W Polsce zakłada się, że w 2010 roku udział zużycia energii odnawialnej będzie na poziomie 7,5 % (wynika to z Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 roku w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych źródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła). Rodzaje energii odnawialnej: 1. energia biomasy, 2. energia geotermalna, 3. energia słoneczna, 4. energia wiatru, 5. energia wodna, 6. energia otoczenia, 7. energia fal morskich, przypływów i odpływów, 8. inne.

Energia biomasy ↓ Wykorzystanie biomasy, do celów energetycznych następuje przez bezpośrednie spalanie drewna, słomy, odpadków produkcji roślinnej lub roślin energetycznych (specjalnego gatunku wierzby oraz tzw. malwy pensylwańskiej itp.). Planowane jest przedsięwzięcie polegające na uruchomieniu w byłej elektrociepłowni Cukrowni Przeworsk SA w Przeworsku przy ul. Lubomirskich 1 jednego kotła typu OR-32, w którym spalana będzie biomasa i produkowana para wodna do napędu generatorów prądu celem wytwarzania energii elektrycznej. Biomasę stanowić będą zrębki opałowe własnej produkcji firmy Ecobamal Sp. z o.o. Istnieją również możliwości wykorzystania energii biogazu. Biogaz to paliwo gazowe wytwarzane przez mikroorganizmy w warunkach beztlenowych z materii organicznej. Jest mieszaniną przede wszystkim dwutlenku węgla i metanu. Biogaz może powstawać samoistnie w procesach rozkładu substancji organicznych lub produkuje się go celowo.

57 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Typową instalacją wykorzystującą fermentację beztlenową jest biogazownia rolnicza. Składa się ona z urządzeń i obiektów do przechowywania, przygotowania oraz dozowania substratów. W zależności od zastosowanych substancji wejściowych, wyróżnia się trzy rodzaje budowli magazynowych. Są to silosy przejazdowe, zbiorniki oraz hale (substraty charakteryzujące się emisją nieprzyjemnych zapachów). Substraty w formie stałej wprowadza się do komór fermentacji za pomocą specjalnych stacji dozujących, natomiast materiały płynne mogą być dozowane techniką pompową. Niektóre substraty wymagają również rozdrabniania oraz higienizacji lub pasteryzacji w specjalnie do tego celu zaprojektowanych ciągach technologicznych. Najczęściej stosowanym obecnie rozwiązaniem konstrukcyjnym komory fermentacyjnej jest żelbetowy, izolowany zbiornik wyposażony w foliowy, gazoszczelny dach samonośny. Zbiornik taki pełni rolę fermentatora jak i również „zasobnika” biogazu. Zawartość zbiornika jest ogrzewana systemem rur grzewczych przy wykorzystywaniu ciepła procesowego, powstałego przy chłodzeniu kogeneratora. Urządzenia mieszające zainstalowane w komorze spełniają bardzo ważną rolę. Mieszanie powoduje równomierny rozkład substratów i temperatury w zbiorniku oraz ułatwia uwalnianie się metanu. Pozostałość pofermentacyjna jest wysokowartościowym nawozem gromadzonym w zbiorniku magazynowym, którego objętość jest tak dobrana aby wystarczyła na przechowywanie substratu na czas zakazu jego rozrzucania na polu (okres zimowy). W budynku gospodarczym umieszczone są trzy bardzo istotne elementy biogazowi takie jak pompownia obsługująca transport substratów oraz pozostałości pofermentacyjnej pomiędzy poszczególnymi zbiornikami, sterownia wraz z pomieszczeniem szaf sterowniczych będąca „mózgiem” całego obiektu oraz urządzenie przetwarzające energią biogazu na energię cieplną i/ lub elektryczną czyli na przykład kogenerator wytwarzający w sposób skojarzony prąd elektryczny i ciepło. Coraz częściej elementem integralnym wielu biogazowni stają się systemy (obiekty i instalacje budowane celowo) pozwalające na wykorzystanie energii cieplnej i uzyskanie z tego tytułu dodatkowych dochodów: suszarnie zboża, trocin, drewna, sieci cieplne zasilające pobliskie budynki, chłodziarki absorpcyjne wytwarzające zimno z ciepła, inne.

Energia wiatru ↓ Energetyka wiatrowa w Polsce jest dopiero u progu rozwoju. Coraz to większe zainteresowanie często jednak nie idzie w parze z wiedzą na temat tego typu przedsięwzięć i sposobie ich realizacji. Jest to o tyle niepokojące, ze wielu inwestorów posiadając odpowiednie środki może wstrzymać się od wybudowania parku wiatrowego i stracić po pierwsze okazje do zainwestowania swoich pieniędzy, po drugie zaś zaufanie do samej idei inwestowania w energetykę wiatrowa. Dlatego tez ocena potencjału energetycznego wiatru dla miejsca lokalizacji przyszłej elektrowni wiatrowej jest jednym z pierwszych, niezbędnych kroków w realizacji całej inwestycji. Dla terytorium naszego kraju nie istnieją gotowe mapy wiatru przydatne dla energetyki wiatrowej, które można by wykorzystać przy planowaniu terenu posadowienia turbin. W Polsce, przy obecnych warunkach ekonomicznych i technicznych, za teren przydatny do wykorzystania energii wiatru uznaje się taki, dla którego średnia roczna prędkość wiatru na 70 m n.p.g. jest nie mniejsza niż 6 m/s. Energia elektryczna wyprodukowana w siłowniach wiatrowych uznawana jest za energię czystą, proekologiczną, gdyż nie emituje zanieczyszczeń materialnych do środowiska ani nie generuje gazów szklarniowych. Siłownia wiatrowa ma jednakże inne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze i ludzkie, które bezwzględnie należy mieć na uwadze przy wyborze lokalizacji. Dlatego tez lokalizacja siłowni i farm wiatrowych podlega pewnym ograniczeniom. Jest rzeczą ważną, aby w pierwszej fazie prac tj. planowania przestrzennego w gminie zakwalifikować bądź wykluczyć miejsca lokalizacji w aspekcie wymagań środowiskowych i innych. W ten sposób postępując uniknie się zbędnych kosztów, straty czasu oraz otwartego konfliktu z mieszkańcami i ekologami. Wstępna analiza lokalizacyjna powinna obejmować określenie minimalnej odległości od siedzib ludzkich w aspekcie hałasu (w tym infradźwięków), wymogi ochrony krajobrazu w odniesieniu do obszarów prawnie chronionych np. parków narodowych, parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody itp., oraz wymogi ochrony środowiska przyrodniczego, w aspekcie siedlisk zwierzyny i ptactwa, tras przelotu ptaków.

Energia wodna ↓ Podstawowym warunkiem dla pozyskania energii potencjalnej wody jest istnienie w określonym miejscu znacznego spadu dużej ilości wody. Dlatego tez budowa elektrowni wodnej ma największe uzasadnienie w okolicy istniejącego wodospadu lub przepływowego jeziora leżącego w pobliżu doliny. Miejsca takie jednak nieczęsto występują w przyrodzie, dlatego tez w celu uzyskania spadu wykonuje się konieczne budowle hydrotechniczne.

58 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Na terenie Przeworska budowana jest przez osobę prywatną mała elektrownia wodna (MEW) na rzece Mleczka.

Energia geotermalna ↓ Energia geotermalna – jest zawarta w wodach, parach wodnych i otaczających je skałach. Zasoby te są w Polsce ogromne i są odnawialne wtedy, gdy po wykorzystaniu ciepła z pobranej wody z powrotem włączane są do miejsca pobrania. Pod względem energetycznym najlepiej jest eksploatować wody wysokotemperaturowe, jednak występują one zwykle bardzo głęboko, nawet na głębokościach poniżej 3000m. Słabe rozpoznanie głębokich zbiorników geotermalnych przy planowaniu ich eksploatacji wiąże się z ryzykiem finansowym. Wykorzystanie wód średnio i niskotemperaturowych, z uwagi na mniejszą głębokość występowania zbiorników (1500–2000m) niesie ze sobą mniejsze ryzyko, ale jest też energetycznie mniej korzystne. Budowa wgłębna na terenie miasta nie została rozpoznana wierceniami i profilowaniem geofizycznym na dużych głębokościach.

Energia słońca ↓ Najbardziej popularnymi metodami pozyskiwania energii z promieniowania słonecznego są systemy fototermiczne, wykorzystujące tzw. kolektory słoneczne oraz systemy fotowoltaiczne, przetwarzające promieniowanie słoneczne bezpośrednio na energię elektryczną. Zasoby energii słonecznej są wystarczające do zaspokojenia wszystkich potrzeb w zakresie produkcji cieplej wody użytkowej w okresie letnim i ok. 50÷60 % tych potrzeb w okresie wiosenno – jesiennym. Energię słoneczną wykorzystuje się w: 1) kolektorach słonecznych, 2) instalacjach fotowoltaicznych, 3) oświetleniu solarnym, 4) sygnalizacji solarnej.

Na terenie m. Przeworsk roczna gęstość promieniowania słonecznego na płaszczyznę poziomą jest średnia jak na warunki europejskie i mieści się w przedziale 1,1 – 1,15 MW/m2/rok. Panujący rozkład energii słonecznej w poszczególnych miesiącach roku pozwala na spożytkowanie tej energii w ograniczonym zakresie, wymuszającym uzupełnienie energii z innych źródeł, bądź stosowania rozwiązań z rozbudowaną akumulacją ciepła. Generalnie można przyjąć, że energia solarna obecnie może być w tym przypadku wykorzystywana w technologii suszenia, przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz ogrzewania pomieszczeń. W Przeworsku energią solarną zainteresowana jest Spółdzielnia Mieszkaniowa, Szpital.

Energia otoczenia ↓ Ziemia nagrzewana promieniami słonecznymi stanowi niewyczerpane źródło energii cieplnej o niskiej temperaturze. Ciepło z otoczenia, np. z gruntu czy z wody może być wykorzystane po przetworzeniu do celów grzewczych. Temperatura gruntu na głębokości 15 metrów przez cały rok jest stała i wynosi ok. 10 stopni C, a wód gruntowych od 8 do 12 stopni C. Urządzenia, które pobierają ciepło z otoczenia i podnoszą je do poziomu temperatury wymaganej dla celów grzewczych nazywane są "pompami ciepła". Jest wiele rodzajów systemów grzewczych z wykorzystaniem pomp ciepła i chociaż charakteryzują się one dużymi kosztami inwestycyjnym, to stają się coraz bardziej popularne, ze względu na bardzo wysoką sprawność energetyczną, rzędu 300 - 400%.

9.8.1. Cel średniookresowy do 2017 r.

Promocja i wspieranie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

Kierunki działań:

Zadania własne: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Upowszechnianie informacji o rozmieszczeniu i możliwościach technicznych Miasto, Powiat, wykorzystania potencjału energetycznego poszczególnych rodzajów Organizacje odnawialnych źródeł energii pozarząd

59 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Miasto, Powiat, Prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących odnawialne źródła Organizacje energii pozarządowe

60 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

10. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ NA LATA 2010 – 2013. Priorytetowe cele krótkookresowe Gminy miejskiej Przeworsk w latach 2010-2013. Cel Instytucja Źródła Szacunkowy koszt realizacji zadania [zł] średniookresowy Kierunek działań koordynująca finansowania 2010 2011 2012 2013 RAZEM: Ochrona przyrody i Urządzanie i utrzymanie terenów Budżet Miasta krajobrazu Miasto Przeworsk zieleni, zadrzewień, zakrzewień i 35 000 35 000 35 000 35 000 140 000 Fundusze unijne parków Systematyczna konserwacja rzek i Miasto Przeworsk Budżet Miasta 10 000 10 000 10 000 10 000 40 000 cieków, w tym niezbędna regulacja Budżet Miasta Miasto Przeworsk Likwidacja dzikich wysypisk 5 000 5 000 5 000 5 000 20 000

Ochrona powietrza Budżet Miasta Termomodernizacja obiektów Miasto Przeworsk 500 000 - - - 500 000 Fundusze unijne publicznych Wspieranie zakupu lub modernizacji Budżet Miasta, Miasto Przeworsk instalacji grzewczych w obiektach 10 000 10 000 10 000 10 000 40 000 Fundusze unijne użyteczności publicznej Ochrona przed Miasto Przeworsk Budżet Miasta Bieżące utrzymanie dróg gminnych 500 000 500 000 500 000 500 000 2 000 000 hałasem Edukacja ekologiczna Edukacja ekologiczna i propagowanie Budżet Miasta działań proekologicznych oraz Miasto Przeworsk 1 000 1 000 1 000 1 000 4 000 FOŚiGW nagrody za selektywną zbiórkę baterii i butelek z tworzyw sztucznych. Ochrona wód powierzchniowych i Budżet Miasta, Rozbudowa sieci wodociągowej Miasto Przeworsk - - - - 1 000 000 podziemnych Inne źródła Modernizacja stacji uzdatniania wody

Gospodarka odpadami Szczegółowy opis w Planie Gospodarki Odpadami Zarządzanie Budżet m.Przeworsk Wspomaganie realizacji zadań Gmina miejska 15 000 15 000 15 000 15 000 60 000 środowiskiem Fundusze unijne państwowego monitoringu środowiska

Objaśnienia: FOŚiGW – Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

61 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

11. SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU Monitoring prowadzonej polityki ochrony środowiska oznacza, że realizacja Programu będzie podlegała ocenie w zakresie: 1. stopnia wykonania przyjętych zadań,

2. stopnia realizacji założonych celów

3. analizy przyczyn powstałych rozbieżności.

Wyniki oceny stanowić będą podstawę kolejnej aktualizacji programu. Propozycja aktualizacji winna być formułowana przy znaczącym udziale systemu. System oceny realizacji programu powinien być oparty na odpowiednio dobranych wskaźnikach presji, stanu i reakcji, pozwalających całościowo opisać zagadnienie polityki ochrony środowiska i zarazem dających możliwość porównań międzyregionalnych. System tworzyć będą :

1. wskaźnik presji na środowisko, wskazujące główne źródła problemów i zagrożeń środowiskowych, odnoszących się do tych form działalności, które zmniejszają ilość i jakość zasobów (np. emisja zanieczyszczeń do środowiska, ilość odpadów gromadzonych na składowiskach, tempo eksploatacji zasobów środowiska).

2. wskaźniki stanu środowiska, odnoszące się do jakości środowiska i jego zasobów, pozwalające na ocenę zachodzących zmian (np. lesistość, udział gruntów rolnych),

3. wskaźniki reakcji (działań ochronnych), pokazujące działania podejmowane w celu poprawy jakości środowiska lub złagodzenia antropresji na środowisko (np. procent mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków, udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni województwa, powierzchnia gruntów zrekultywowanych, wydatki na ochronne środowiska).

Do określenia powyższych wskaźników wykorzystywane są przede wszystkim informacje Głównego Urzędu Statystycznego oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Dane podano według stanu za rok 2009. Listę proponowanych wskaźników dla Miasta Przeworska przedstawiono w tabeli poniżej :

Wskaźniki efektywności realizacji celów Programu ochrony środowiska Miasta Przeworska.

Dane wyjściowe Lp. Wskaźniki 2009 Ochrona przyrody i krajobrazu 1. Obszary Natura 2000 2. Rezerwaty 3. Parki krajobrazowe 4. Obszary chronionego krajobrazu 5. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 6. Użytki ekologiczne Lasy 7. Lesistość gminy Gleby 8. Grunty zdewastowane i zdegradowane 9. Ekologiczne gospodarstwa rolne posiadające certyfikat Jakość wód podziemnych i powierzchniowych 10. Jakość wód podziemnych 11. Jakość wód powierzchniowych 12. Ładunki zanieczyszczeń w ściekach komunalnych odprowadzane do odbiorników

62 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Dane wyjściowe Lp. Wskaźniki 2009 w kg/rok (2009) 13. Ładunki zanieczyszczeń w ściekach przemysłowych odprowadzane do odbiorników w Mg (2009) 14. Ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczane w dam3/rok (2009) 15. Ludność w gminie korzystająca z sieci kanalizacyjnej (2009) 16. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków (w % ludności ogółem) (2009) Ochrona powietrza atmosferycznego 18. Strefa, w której poziom pyłu zawieszonego PM10 jest wyższy od wartości dopuszczalnej, lecz nie przekracza wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji 19 Strefa, w której poziom pyłu zawieszonego NO2 jest wyższy od wartości dopuszczalnej, lecz nie przekracza wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji 20. Strefa, w której poziom pyłu zawieszonego benzenu C6H6 jest wyższy od wartości dopuszczalnej, lecz nie przekracza wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji Energia odnawialna 21. Udział energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej – ogółem w [%] 22. Udział energii wodnej w [%]

Dla prawidłowej realizacji monitoringu wykonalności celów, priorytetów i zadań programu ochrony środowiska Miasta Przeworsk niezbędna jest okresowa wymiana informacji pomiędzy Starostwem Powiatowym a Urzędem Miasta, dotycząca stanu komponentów środowiska oraz stopnia zaawansowania realizacji poszczególnych zadań (w tym w szczególności zadań miasta). Przewiduje się wymianę ww. informacji w sposób zorganizowany – w ustalonej formie pisemnej lub elektronicznej (sprawozdawczość okresowa).

12. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA 12.1. Instrumentarium realizacji zasad polityki ekologicznej Wprowadzenie większości działań środowiskowych w gminie (mieście), w dużej mierze zależy od umiejętnego stosowania instrumentów polityki ekologicznej oraz współpracy władz gminy (miasta) ze starostą powiatu, sąsiednimi gminami, podmiotami gospodarczymi, instytucjami finansowymi czy organizacjami pozarządowymi. Skuteczna realizacja programu ochrony środowiska możliwa jest tylko przy współpracy wszystkich podmiotów, które w sposób bezpośredni lub pośredni zaangażowane są w sprawy ochrony środowiska w gminie i potrafią właściwie stosować dostępne instrumenty w zarządzaniu tą ochroną. Działania na rzecz ochrony środowiska mogą być realizowane przy pomocy trzech rodzajów instrumentów : - instrumentów prawnych, - instrumentów ekonomicznych, - instrumentów społecznych.

63 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Instrumenty prawne można podzielić na ogólno-prawne i prawno-administracyjne. Do instrumentów ogólno-prawnych zalicza się regulacje określające ustrój państwa, ustanawiające zasady relacji między ludźmi a środowiskiem oraz problemowe określające elementy systemu zarządzania środowiskiem. Z kolei celem instrumentów prawno-administracyjnych jest regulacja korzystania z walorów i zasobów środowiska. Do tych instrumentów należą : zakazy i nakazy, standardy oraz pozwolenia administracyjne. Działania tych instrumentów są poparte sankcjami prawnymi.

Instrumenty ekonomiczne w ochronie środowiska to instrumenty, które w sposób mniej lub bardziej bezpośredni oddziaływują na podmiot gospodarczy powodując pozytywne skutki w rozumieniu oddziaływań środowiskowych podmiotu. Do instrumentów tych zalicza się między innymi : opłaty za korzystanie ze środowiska, administracyjną karę pieniężną, kredyty i pożyczki, dotacje z funduszy i fundacji ekologicznych, opłaty produktowe i depozytowe, zbywalne prawa do emisji zanieczyszczeń.

Wśród instrumentów społecznych należy wymienić narzędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa. Wśród nich wyróżnić można podział na dwie kategorie wewnętrzne: pierwsza dotyczy działań samorządów (np. dokształcanie profesjonalne i systemy szkoleń), druga polega na budowaniu powiązań między władzami samorządowymi, a społeczeństwem (np. udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez systemy konsultacji i debat publicznych oraz kampanie edukacyjne). Program ochrony środowiska dla gminy powinien być wdrażany przy wykorzystaniu wszystkich tych rodzajów instrumentów.

12.2. Instrumenty prawne Gmina, według trójstopniowego podziału terytorialnego, znajduje się na najniższym szczeblu zarządzania, ale za to spoczywa na niej duża odpowiedzialność za rozwój gospodarczy i stworzenie korzystnych warunków życia dla mieszkańców. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95 z późn. zmianami) do zadań własnych gminy należy zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. W szczególności zadania te obejmują sprawy dotyczące (art. 7) : − ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, − gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, − wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, − wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, − lokalnego transportu zbiorowego, − ochrony zdrowia, − pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, − gminnego budownictwa mieszkaniowego, − edukacji publicznej, − kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, − kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, − targowisk i hal targowych, − zieleni gminnej i zadrzewień, − cmentarzy gminnych, − porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego, − utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, − polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej, − wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej, − promocji gminy, − współpracy z organizacjami pozarządowymi, − współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Można zatem stwierdzić, że ustawowy zakres zadań własnych gminy określa jednocześnie zakres rzeczowy inwestycji komunalnych. Poniżej przedstawiono niektóre kompetencje i zadania Burmistrza oraz Rady Miasta, które wynikają z następujących aktów prawnych : − Ustawy z 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), − Ustawy z dn. 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz.U. 2001 nr 62, poz. 628 z późn. zmianami), 64 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

− Ustawy z dn. 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. 2001 nr 115 poz.1229 z późn. zmianami), − Ustawy z dn. 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717 z późn. zmianami), − Ustawy z 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. 1996 nr 132, poz. 622 z późn. zmianami), − Ustawy z 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 z późn. zmianami), − Ustawy z 20 lipca 1991r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. 1997 nr 77, poz. 335 z późn. zmianami).

Kompetencje i zadania Rady Miasta − uchwalenie programu ochrony środowiska (art.18 ust.1 prawa ochrony środowiska), − ustanawianie ograniczenia co do czasu funkcjonowania instalacji lub korzystania z urządzeń, z których emitowany hałas może negatywnie oddziaływać na środowisko, uchwała (art.157 ust.1 prawa ochrony środowiska), − uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (art.12 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), − uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (art.20 ust.1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), − podejmowanie uchwały w sprawie aktualności studium i planów miejscowych (art.32 ust.2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), − ustalenie w drodze uchwały szczegółowych zasad utrzymania czystości i porządku na terenie gminy (art.4 ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach), − zakładanie i utrzymywanie w należytym stanie terenów zieleni i zadrzewienia (art. 78 ustawy o ochronie przyrody).

Kompetencje i zadania Burmistrza − sporządzanie gminnego programu ochrony środowiska (art.17 ust.1 ustawy prawo ochrony środowiska), − nałożenie, w drodze decyzji, na prowadzącego instalacje lub użytkownika urządzenia obowiązek prowadzenia w określonym czasie pomiarów wielkości emisji wykraczających poza obowiązki, jeżeli z przeprowadzonej kontroli wynika, że nastąpiło przekroczenie standardów emisyjnych (art.150 ust.1 ustawy prawo ochrony środowiska), − ustalenie, w drodze decyzji, wymagania w zakresie ochrony środowiska dotyczącego eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, o ile jest to uzasadnione koniecznością ochrony środowiska (art.154 ust.1 ustawy prawo ochrony środowiska), − przedkładanie wojewodzie informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (art.162 ust.6 ustawy prawo ochrony środowiska), − nakazanie, w drodze decyzji, osobie fizycznej eksploatującej instalację w ramach zwykłego korzystania ze środowiska lub eksploatującej urządzenie wykonanie w określonym czasie czynności zmierzających do ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a w przypadku nie zastosowania się do nakazu wstrzymania użytkowania takiej instalacji (art.363, art.368 ust.2 ustawy prawo ochrony środowiska), − występowanie w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciw przepisom o ochronie środowiska (art.379 ust.4 ustawy prawo ochrony środowiska), − informowanie przed wydaniem decyzji w sprawie ustalenia warunków zabudowy lub decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego w sąsiedztwie ogrodu botanicznego lub zoologicznego o planowanej inwestycji zarządzającego ogrodem (art. 66 ust 2 ustawy o ochronie przyrody), − wydawanie zezwoleń na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości na wniosek posiadacza nieruchomości (art.83 ustawy o ochronie przyrody), − wymierzanie administracyjnej kary pieniężnej za zniszczenie terenów zieleni albo drzew lub krzewów spowodowane niewłaściwym wykonywaniem robót ziemnych lub wykorzystaniem sprzętu mechanicznego albo urządzeń technicznych oraz zastosowaniem środków chemicznych w sposób szkodliwy dla roślinności, usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia oraz zniszczenie drzew, krzewów lub terenów zieleni spowodowane niewłaściwym wykonaniem zabiegów pielęgnacyjnych (art. 88 ustawy o ochronie przyrody), − przyjmowanie informacji od wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o wynikach kontroli obiektów o podstawowym znaczeniu dla danego terenu (art.8a ust.2 ustawy o IOŚ), − uprawnienie do wydania właściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska, w przypadkach bezpośredniego zagrożenia środowiska, polecenia podjęcia działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia (art.8a ust.4 ustawy o IOŚ),

65 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

− powoływanie gminnej komisji urbanistyczno-architektonicznej, jako organ doradczy, oraz ustalanie, w drodze regulaminu, jej organizacji i trybu działania (art.8 ust.3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), − sporządzanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy uwzględniające zasady określone w koncepcji przestrzennej kraju, ustalenia strategii rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz strategii rozwoju gminy (art.9 ust.2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), − sporządzanie projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (art.15 ust.1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), − prowadzenie rejestru planów miejscowych oraz wniosków o ich sporządzenie lub zmianę, gromadzenie materiałów z nimi związanych oraz odpowiadanie za przechowywanie ich oryginałów, w tym również uchylonych i nieobowiązujących (art.31 ust.1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), − wydawanie decyzji w sprawach ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego (art.51 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), − prowadzenie rejestru wydanych decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu powiatowym i gminnym (art.57 ust.2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), − wydawanie decyzji o warunkach zabudowy (art.60 ust.1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), − nakazanie właścicielowi nieruchomości przyległej do wód objętych powszechnym korzystaniem zapewnienia dostępu do wody w sposób umożliwiający to korzystanie, decyzja (art.28 ust.2 ustawy prawo wodne) − nakazanie właścicielowi gruntu przywrócenia stanu poprzedniego wód na tym gruncie lub wykonania urządzeń zabezpieczających wodę przed zanieczyszczeniem, decyzja (art.29 ust.3 ustawy prawo wodne), − zatwierdzenie ugody w sprawach zmian stosunków wodnych na gruntach (art.30 ust.2 ustawy prawo wodne), − prowadzenie działań w ochronie przed powodzią oraz suszą (art.81 ustawy prawo wodne), − opracowywanie gminnego planu gospodarki odpadami (art.14 ust.5 ustawy o odpadach), − przygotowanie sprawozdania z realizacji gminnego planu gospodarki odpadami (art.14 ust.12b ustawy o odpadach), − nakazanie, w drodze decyzji, posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania, wskazując sposób wykonania tej decyzji (art.34 ustawy o odpadach), − nadzorowanie nad utrzymaniem czystości i porządku w gminie (art.5 ust.6 ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach), − wydawanie z urzędu decyzji, w której ustala obowiązek uiszczania opłat za odbieranie odpadów komunalnych lub opróżnianie zbiorników bezodpływowych (art.6 ust.7 ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach), − wydawanie zezwoleń na świadczenie usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych, ochrony przed bezdomnymi zwierzętami, prowadzenia schronisk dla bezdomnych zwierząt, a także grzebowisk i spalarni zwłok zwierzęcych i ich części (art.7 ust.6 ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach), − odmowa wydania zezwolenia, jego zmiana i cofnięcie zezwolenia, kontrolowanie działalności gospodarczej przedsiębiorcy w zakresie zgodności wykonywanej działalności z udzielonym zezwoleniem (art.8a i 8b ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach),

12.3. Instrumenty ekonomiczne Do podstawowych instrumentów ekonomicznych ochrony środowiska zgodnie z art. 272 ustawy POŚ należą : a) opłaty za korzystanie ze środowiska ponoszone za : - wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, - wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, - pobór wód, - składowanie odpadów. b) administracyjna kara pieniężna ponoszona za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska w zakresie ustalonym przy opłatach za korzystanie ze środowiska, a także w kwestii magazynowania odpadów i emitowania hałasu do środowiska. c) zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska.

66 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Poza tym do instrumentów ekonomicznych ochrony środowiska zaliczamy również kredyty udzielane przez jednostki finansowe czy pożyczki i dotacje z funduszy ekologicznych krajowych jak i zagranicznych. Środki te są istotne szczególnie przy realizacji inwestycji, które są bardzo kosztowne. W takich przypadkach gmina stara się na bieżąco pozyskiwać dodatkowe środki na inwestycje ekologiczne między innymi z WFOŚiGW oraz Funduszy Unii Europejskiej.

12.4. Instrumenty społeczne

12.4.1. Współpraca i partnerstwo Poszczególne jednostki, mając swobodę działania w ramach posiadanych kompetencji i zgodnie z obowiązującym prawem, powinny uczestniczyć w realizacji programu ochrony środowiska dla gminy poprzez ścisłą współpracę i wspólne ponoszenie kosztów. Współpraca wielu partnerów włączonych w zagadnienia ochrony środowiska jest warunkiem koniecznym, aby ten program mógł sprawnie funkcjonować. Partnerskie współdziałanie sąsiadujących ze sobą gmin polegające na wymianie informacji, wzajemnych doświadczeń na tematy dotyczące podobnych problemów inwestycyjnych może służyć zawsze poprawie jakości działań którejś z danej gminy, a zarazem wpływać na lepsze warunki dla całego regionu. Z kolei zawiązywanie porozumień międzygminnych ma na celu realizacje większych inwestycji ekologicznych obejmujących szerszy obszar, których realizacja jest zbyt kosztowna dla jednej gminy. Współpraca jednostek gminnych z organizacjami naukowymi może dostarczać wiedzy na temat nowych technologii czy też nowych rozwiązań usprawniających zarządzanie środowiskiem. Dobra współpraca jest zatem postawą z punktu widzenia skutecznego działania prowadzącego do realizacji celów ekologicznych. W kwestii realizacji .Programu ochrony środowiska dla Miasta Przeworska szczególną uwagę należy zwrócić na : − współpracę Miasta z władzami administracyjnymi : władzami Powiatu przeworskiego oraz sąsiednimi gminami, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Rzeszowie, − współpracę z grupami zadaniowymi w celu wdrażania polityki ekologicznej określonej w programie, w tym współpracę z grupami reprezentującymi mieszkańców miasta (samorządy) w celu uzyskania akceptacji podejmowanych działań oraz zaangażowania w nie mieszkańców, − współpracę z instytucjami finansowymi w celu uzyskania środków finansowych na realizację przedsięwzięć ekologicznych, - współpracę z organizacjami ekologicznymi.

12.4.2. Informacja i edukacja ekologiczna Informacja stanowi zasób wiedzy potrzebny do określenia celów organizacji i zadań służących do ich osiągnięcia, a szczególnie do podejmowania decyzji. Cechą charakterystyczną funkcjonującego w dzisiejszych czasach społeczeństwa informacyjnego jest to, że informacja zaczęła mieć decydujące znaczenie w jego rozwoju. Stała się ona zasobem strategicznym, obok tradycyjnych zasobów takich jak ziemia, praca i kapitał. Rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem są niezbędne na drodze skutecznej edukacji ekologicznej. Mieszkańcy gminy są informowani o stanie środowiska w gminie i o akcjach związanych z ochroną środowiska za pomocą okólników lub w postaci prospektów. Dodatkowo na tablicach ogłoszeń są rozwieszane plakaty promujące i mobilizujące społeczeństwo do uczestnictwa w akcjach takich jak Sprzątanie Świata czy Dzień Ziemi. Edukacja ekologiczna to sposób, aby przygotować mieszkańców miasta do realizacji zrównoważonego rozwoju. W społeczeństwie zaczyna istnieć bowiem coraz większa potrzeba posiadania wiedzy na temat środowiska naturalnego i jego ochrony. Władze miasta dostrzegają konieczność komunikowania się ze społeczeństwem przy podejmowaniu decyzji o działaniach inwestycyjnych. Edukacja i informacja są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji, a w przypadku osiągnięcia właściwego poziomu edukacji przekazywane informacje przynoszą większe efekty. Działające w gminie szkoły pełnią istotną rolę w edukacji młodzieży. Nauczyciele wykorzystują dostępne materiały ekologiczne i przekazują je młodzieży, realizują w ramach zajęć szkolnych projekty poświęcone ekologii. Celem tych projektów jest uzyskiwanie przez uczniów takiego myślenia o otaczającym ich świecie, takich zachowań ekologicznych w życiu codziennym, które pozwolą na kształtowanie człowieka z pełną odpowiedzialnością ekologiczną. Przykładem takich działań były finansowane przez Miasto Przeworsk ze środków własnych akcje edukacji społeczeństwa pod hasłami „Czy wiecie, że trujecie”, „Nie pal śmieci”. Apel do mieszkańców wystosował Burmistrz. Akcje rozpowszechniono poprzez wykonanie plakatów, wywieszenie ich w miejscach publicznych oraz skierowanie apelu do mieszkańców poprzez publiczne odczytanie i umieszczenie w lokalnej gazecie Wiadomości Przeworskie. 67 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Poza tym do najefektywniejszych form i metod pracy stosowanych przez nauczycieli i wychowawców należą : - opracowywanie tras turystycznych po mieście (popularyzacja ciekawych pod względem przyrodniczym zakątków), - dbanie o zieleń wokół szkoły, wyszukiwanie ‘dzikich wysypisk’, - zachęcanie do zbiórki surowców wtórnych (makulatura, puszki po napojach), - konkursy ekologiczne.

12.5. Schemat zarządzania programem ochrony środowiska Nadzór nad realizacją programu w praktyce oznacza określenie zasad zarządzania nim łącznie z ustaleniem mechanizmu monitorowania jego realizacji. Program Ochrony Środowiska dla Miasta jest dokumentem o charakterze strategicznym. Stanowi instrument wspomagający realizację prawa miejscowego (gminy, powiatu) pozostając w ścisłym związku z planami zagospodarowania przestrzennego gmin, decyzjami o warunkach zabudowy i zagospodarowania oraz decyzjami związanymi z realizacją przedsięwzięć w zakresie gospodarki wodno – ściekowej, gospodarki odpadami, rozwojem terenów zielonych i innych. Kierownictwo posiada kompetencje pozwalające mu realizować zawarte w programie cele i zadania. Aby jednak ta realizacja przebiegała spójnie z polityką regionalną konieczne jest przygotowanie struktur administracyjnych do ścisłej współpracy z organami dysponującymi znacznie szerszymi uprawnieniami wynikającymi z ich kompetencji.

Organ wykonawczy gminy w celu realizacji polityki ekologicznej państwa sporządza gminny program ochrony środowiska, który podlega zaopiniowaniu poprzez organ wykonawczy powiatu.

Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim. Są to:

podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem, podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące, podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu, społeczność gminy jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu.

Główna odpowiedzialność za realizację programu spoczywa na Burmistrzu Miasta, który składa Radzie Miasta raporty z wykonania programu. W praktyce Burmistrz może wyznaczyć koordynatora wdrażania programu. Zadaniem koordynatora jest ścisła współpraca Burmistrza i Rady Miasta oraz przedstawianie im okresowych sprawozdań z realizacji programu.

Rada Miasta współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego, powiatowego oraz z samorządami gminnymi. Natomiast w dyspozycji Zarządu Województwa znajdują się instrumenty finansowe na realizację zadań programu (poprzez WFOŚiGW). Ponadto Rada Miasta współdziała z instytucjami administracji rządowej, w dyspozycji których znajdują się instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują respektowanie prawa, prowadzą monitoring stanu środowiska (WIOŚ), prowadzą monitoring wód (RZGW). Władze gminy mogą być wspierane przez Zespół Konsultacyjny, który może być powołany spośród przedstawicieli lokalnych społeczności samorządowych zaangażowanych już w proces tworzenia projektu programu poprzez udział w sesjach warsztatowych i spotkaniach roboczych. Zadaniem Zespołu Konsultacyjnego mogłoby być nadzorowanie procesu wdrażania programu oraz uzgadnianie współpracy w realizacji poszczególnych zadań. Spotkania Zespołu Konsultacyjnego powinny odbywać się co najmniej dwa razy w roku. W niektórych pracach Zespołu Realizacji Programu powinny także uczestniczyć podmioty gospodarcze realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi w programie.

Schemat zarządzania programem ochrony środowiska.

68 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Rada Miasta

Burmistrz Marszałek, Zarząd Koordynator programu Województwa

Instytucje kontrolujące Zespół Realizacji Programu

Instytucje finansujące Jednostki realizujące przedsięwzięcia

Odbiór społeczny programu

Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem.

Lp. Zagadnienie Główne działania w latach 2010-2013 Instytucje uczestniczące 1. Wdrażanie programu ochrony Raport z wykonaniu programu (2011, Rada Miasta, środowiska 2013) Inne jednostki wdrażające Program Wspieranie finansowe samorządów, WFOŚiGW, zakładów, instytucji, organizacji Fundusze celowe, wdrażających program Fundusze UE 2. Edukacja ekologiczna, Rozwój różnorodnych form edukacji eko Rada Miasta, Komunikacja ze społeczeństwem logicznej w oparciu o instytucjezajmujące Zarząd województwa System informacji o środowisku się tym zagadnieniem, Realizacja WIOŚ, zapisów ustawy dot. dostępu do Organizacje informacji o środowisku i jego ochronie pozarządowe Większe wykorzystanie mediów (prasa, telewizja, internet) w celach informowania społeczeństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji programów 3. Systemy zarządzania Wspieranie i promowanie zakładów / Urząd Miasta, Środowiskiem instytucji wdrażających system Wojewoda zarządzania środowiskiem Fundusze celowe 4. Monitoring stanu Zgodnie z wymaganiami ustawowymi WIOŚ, WSSE, RZGW, Środowiska informacje o stanie środowiska w mieście Marszałek, Urząd Miasta

69 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

13. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA I WARUNKI UDZIELANIA POMOCY PUBLICZNEJ

13.1. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej W systemie finansowania ochrony środowiska szczególną rolę odgrywają fundusze celowe, których istotą jest powiązanie określonych dochodów publicznych z wydatkami na określone cele. Do funduszy tych należy Fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, który charakteryzuje się wieloszczeblową strukturą. Na zasadach określonych ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku . Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001 nr 62, poz. 627 z późn. zmianami, art. 400) w naszym kraju działają narodowy, wojewódzkie, powiatowe oraz gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Fundusze te tworzone są z opłat za korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian, w tym między innymi za : − pobór i korzystanie z wód, − wprowadzanie ścieków do wód i ziemi, − emisję zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do atmosfery, − opłat eksploatacyjnych i koncesyjnych, − opłat za wyłączenie gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, − kar za naruszenie wymagań w zakresie ochrony środowiska. Ponadto ustawa Prawo ochrony środowiska konkretyzuje również cele, na które mogą być przeznaczone środki finansowe tych funduszy.

13.1.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW)

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) jest największą instytucją, która realizuje Politykę Ekologiczną Państwa. Odbywa się to poprzez finansowanie inwestycji w ochronie środowiska i gospodarce wodnej, których realizacja wynika z konieczności wypełnienia zobowiązań Polski wobec Unii Europejskiej. Celem działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zadań lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. NFOŚiGW prowadzi samodzielną gospodarkę finansową. Wydatki na finansowanie określonych zadań pokrywa ze środków własnych, a także z uzyskiwanych wpływów. W Narodowym Funduszu stosowane są trzy formy dofinansowywania : − finansowanie pożyczkowe, są to: pożyczki udzielane przez NF, kredyty udzielane przez banki ze środków NF, konsorcja czyli wspólne finansowanie NF z bankami, linie kredytowe ze środków NF obsługiwane przez banki − finansowanie dotacyjne, są to: dotacje inwestycyjne, dotacje nieinwestycyjne, dopłaty do kredytów bankowych, umorzenia − finansowanie kapitałowe, dotyczy: obejmowania akcji i udziałów w zakładanych lub już istniejących spółkach w celu osiągnięcia efektu ekologicznego. Dystrybucja środków finansowych z NFOŚiGW odbywa się w ramach dziesięciu dziedzin. Dziedziny realizacji projektów ↓  Ochrona powietrza  Ochrona wód i gospodarka wodna  Ochrona przyrody i krajobrazu oraz leśnictwo  Ochrona powierzchni ziemi  Geologia i Górnictwo  Edukacja ekologiczna  Państwowy Monitoring Środowiska  Programy międzydziedzinowe  Nadzwyczajne zagrożenia środowiska  Ekspertyzy i prace badawcze Dziedziny te stanowią podstawę do określenia listy priorytetowych programów Narodowego Funduszu, na podstawie których opracowywane są poszczególne Programy Priorytetowe obejmujące między innymi szczegółowe, właściwe dla danego programu zasady udzielania dofinansowania oraz kryteria wyboru przedsięwzięć. W zakresie tych programów możliwe jest finansowanie między innymi budowy systemów oczyszczania ścieków, rekultywacja terenów górniczych, zagospodarowanie odpadów, wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, a także edukacji ekologicznej oraz badań naukowych. Wnioskodawcami ubiegającymi się o środki finansowe z Narodowego Funduszu mogą być :  jednostki samorządu terytorialnego,  przedsiębiorstwa,  instytucje i urzędy, 70 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

 szkoły wyższe i uczelnie,  jednostki organizacyjne ochrony zdrowia,  organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia),  administracja państwowa,  osoby fizyczne, Powinni oni jednak posiadać status prawny umożliwiający im zawarcie umowy cywilno . prawnej. Ponadto wnioskodawcy ubiegający się o dofinansowanie muszą udokumentować pełne zbilansowanie kosztów zadania, wykazać, że nie zalegają z uiszczaniem opłat i kar ekologicznych oraz, że wywiązują się z innych zobowiązań wobec Narodowego Funduszu. Każde przedsięwzięcie oceniane jest pod kątem efektu ekologicznego, bez względu na to, jaka jest to inwestycja. Pod uwagę bierze się również efektywność ekonomiczną przedsięwzięcia oraz udział finansowy Narodowego Funduszu w jego realizacji.

13.1.2. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW). Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej zostały utworzone w 1989 roku na podstawie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska. Przez pierwsze cztery lata swojej działalności miały charakter wydzielonego rachunku bankowego, z którego udzielano tylko dotacji. W 1993 roku wojewódzkie fundusze uzyskały osobowość prawną i przekształciły się w instytucje finansowe prowadzące samodzielną gospodarkę finansową. Dzięki temu mogły już udzielać wsparcia finansowego nie tylko w formie dotacji, ale również pożyczek i dopłat do oprocentowania kredytów udzielanych przez banki. Obecnie działa 16 WFOŚiGW zgodnie z podziałem administracyjnym kraju i stanowią obok Narodowego Funduszu najważniejsze ogniwo w finansowaniu inwestycji ekologicznych. Wspierają one projekty proekologiczne zgodnie z kryteriami i priorytetami przyjętymi w danym województwie. WFOŚiGW w Rzeszowie jest publiczną instytucją finansową, realizującą politykę ekologiczną województwa podkarpackiego. Realizując swoją misję, fundusz koncentruje się na :  wspieraniu działań proekologicznych podejmowanych przez administrację publiczną, przedsiębiorców, instytucje i organizacje pozarządowe,  pozyskiwaniu i zarządzaniu środkami europejskimi ukierunkowanymi na ochronę środowiska i gospodarkę wodną,  prowadzeniu operacji na rynku finansowym zapewniających pomnażanie środków. Fundusz wspomaga preferencyjnym dofinansowaniem przedsięwzięcia dotyczące ochrony powietrza, wody i powierzchni ziemi, gospodarki odpadami i wodnej, edukację ekologiczną i inne, zgodnie z celami i priorytetami, zapisanymi w wojewódzkim programie ochrony środowiska. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska (art. 409) z WFOŚiGW przeznaczane są środki na dofinansowywane:  inwestycji ekologicznych realizowanych ze środków pochodzących z Unii Europejskiej oraz funduszy krajowych,  działań związanych z utrzymaniem i zachowaniem parków oraz ogrodów,  badań, upowszechniania ich wyników, a także postępu technicznego w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej,  opracowywania i wdrażania nowych technik i technologii, w szczególności dotyczących ograniczania emisji i zużycia wody, a także efektywnego wykorzystywania paliw,  zapobiegania lub usuwania skutków zanieczyszczenia środowiska, w przypadku gdy nie można ustalić podmiotu za nie odpowiedzialnego,  systemu kontroli wnoszenia przewidzianych ustawą opłat za korzystanie ze środowiska, a w szczególności tworzenia baz danych podmiotów korzystających ze środowiska obowiązanych do ponoszenia opłat,  opracowywania planów służących gospodarowaniu zasobami wodnymi oraz utworzenia katastru wodnego,  prowadzenia obserwacji terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy,  innych zadań służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikających z zasady zrównoważonego rozwoju,  zadań związanych ze zwiększeniem lesistości kraju oraz zapobieganiem i likwidacją szkód w lasach spowodowanych przez czynniki biotyczne i abiotyczne,  opracowań planów ochrony obszarów objętych ochroną na podstawie ustawy o ochronie przyrody oraz prowadzenie monitoringu przyrodniczego,  przeciwdziałania klęskom żywiołowym i likwidacji ich skutków dla środowiska,  działań polegających na zapobieganiu i likwidacji poważnych awarii i ich skutków,  kosztów gospodarowania odpadami z wypadków, o których mowa w art.17b ust. 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach.

71 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

W zakresie realizacji Programu Operacyjnego .Infrastruktura i Środowisko. dla dwóch osi priorytetowych → Gospodarka wodno-ściekowa oraz Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, WFOŚiGW w Rzeszowie pełni rolę Instytucji Wdrażającej, na mocy porozumienia z Ministrem Środowiska. Porozumienie obejmuje realizację projektów o wartości nie przekraczającej 25 mln euro. Zadania powierzone WFOŚiGW w Rzeszowie obejmują działania w zakresie :  przygotowania i oceny projektów,  działań kontrolnych,  zakresie kontroli zawierania umów dla zadań objętych projektem, do których stosuje się przepisy dotyczące zamówień publicznych,  kontroli zawierania umów dla zadań objętych projektem, do których nie stosuje się przepisów dotyczących zamówień publicznych,  monitorowania i sprawozdawczości z realizacji projektów,  zarządzaniem finansowym i rozliczaniem projektu,  informacji i promocji. Ponadto WFOŚiGW wspiera także działania edukacyjne, co jest ważną misją skierowaną głównie do młodego pokolenia Polaków. Rezultatem tej działalności jest wykształcenie proekologicznych postaw i uczenie ludzi życia w zgodzie ze środowiskiem.

Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 20 listopada 2009r. (Dz. U. Nr 215 poz. 1664) o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, z dniem 1 stycznia 2010 r. zostały zlikwidowane gminne i powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

13.2. Ekofundusz

EkoFundusz powołany został w 1992 roku przez Ministra Finansów w formie fundacji do zarządzania środkami pochodzącymi z ekokonwersji polskiego długu. W wyniku podpisanych umów o ekokonwersji długu z sześcioma państwami (Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Szwecja, Włochy, Norwegia), Polska otrzymała łącznie na przedsięwzięcia w dziedzinie ochrony środowiska kwotę 571 mln USD, w rocznych ratach w latach 1992-2010. Zadaniem Fundacji jest dofinansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają nie tylko znaczenie w skali regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe przez społeczność międzynarodową w skali europejskiej, czy światowej. Wyklucza to możliwość dofinansowania przedsięwzięć, których celem jest rozwiązywanie jedynie problemów lokalnych. EkoFundusz dofinansowuje projekty w pięciu sektorach priorytetowych. Są nimi :  ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji,  ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej,  ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi,  ochrona różnorodności biologicznej,  gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych. Ponadto fundacja aktywnie poszukuje dobrych projektów i opracowuje własne, wieloletnie programy sektorowe lub regionalne, mające na celu kompleksowe rozwiązanie ważnego problemu ekologicznego.

13.3. Banki

Banki tworzą istotne źródło finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych. Coraz więcej banków interesuje się finansowaniem inwestycji z zakresu ochrony środowiska. Sukcesywnie rozszerzana jest również oferta kredytowa o kredyty preferencyjne na przedsięwzięcia ekologiczne, dzięki nawiązywaniu przez banki współpracy z podmiotami angażującymi swoje środki w ochronę środowiska. Można zatem powiedzieć, że rola banków komercyjnych w finansowaniu ochrony środowiska w Polsce ogranicza się głównie do odgrywania roli pośrednika między inwestorem a organizacją lub bankiem zagranicznym. Znaczącą pozycję sektora bankowego w dziedzinie ochrony środowiska zajmuje obecnie Bank Ochrony Środowiska SA. Bank Ochrony Środowiska S.A. jest bankiem komercyjnym, który specjalizuje się w finansowej obsłudze przedsięwzięć proekologicznych. W ofercie swej bank ten posiada produkty typowe dla banków uniwersalnych oraz kredyty proekologiczne. Dzięki współpracy z jednostkami dysponującymi środkami na ekologię, kredyty te, udzielane w całości ze środków fundatorów lub z ich dopłat do oprocentowania kredytów ze środków banku, mają formę preferencyjną dla klientów. 72 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Charakteryzują się one przede wszystkim niższym, w porównaniu z kredytami komercyjnymi oprocentowaniem. Obecnie oferta banku w zakresie preferencyjnych kredytów proekologicznych obejmuje kredyty we współpracy z :  NFOŚiGW przeznaczone na finansowanie inwestycji w zakresie odnawialnych źródeł energii (przedmiot kredytowania: przyłączenie do sieci cieplnej wykorzystującej geotermalne źródła energii, zakup i instalacja urządzeń małych elektrowni wodnych o mocy do 5 MW, zakup i instalacja kotłów opalanych biomasą o mocy do 5 MW - jako źródeł ciepła lub z wykorzystaniem ciepła odpadowego, lokalne instalacje produkcji biopaliw, zakup i instalacja urządzeń systemów grzewczych z zastosowaniem pomp ciepła lub z wykorzystaniem ciepła odpadowego, zakup i instalacja baterii i kolektorów słonecznych);  wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, umożliwiające realizację różnorodnych przedsięwzięć służących ochronie wód, gospodarce wodnej, ochronie atmosfery i powierzchni ziemi,  Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej .Counterpart Fund" na zadania realizowane na wsi i w miastach do 10 tys. mieszkańców służące zbiorowemu zaopatrzeniu w wodę oraz rozwojowi agroturystyki,  Fundacją na Rzecz Rozwoju Wsi Polskiej im. M. Rataja ‘Polska Wieś 2000’ na budowę i modernizację urządzeń grzewczych w wiejskich obiektach użyteczności publicznej,  Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na realizację działań gospodarczych na wsi związanych z ochroną środowiska (uprawa roślin energetycznych, uprawa roślin oleistych oraz produkcja nieczyszczonych i oczyszczonych olejów roślinnych, produkcji biogazu w gospodarstwach rolnych). Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oferuje dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych na wskazane przez siebie programy i przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Zgodnie z Zasadami udzielania dofinansowania ze środków NFOŚiGW w 2009 roku dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów bankowych przeznaczonych na pokrycie kosztów przedsięwzięcia udzielane są na zasadach określonych w poszczególnych programach priorytetowych. Programy priorytetowe określają również między innymi budżet programu, wysokość dopłat, terminy składania wniosków oraz szczegółowe kryteria wyboru przedsięwzięć. Dopłaty do oprocentowania preferencyjnego kredytu udzielane są na okres nie dłuższy niż 10 lat, licząc od daty wypłaty przez bank pierwszej transzy kredytu.

13.4. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

POIiŚ to program będący podstawowym narzędziem do osiągnięcia założonych w Narodowej Strategii Spójności celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Głównym celem programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjne Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. PO Infrastruktura i Środowisko koncentruje się na działaniach o charakterze strategicznym i ponadregionalnym. Łączna wielkość środków finansowych zaangażowanych w realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 wynosi 37,6 mld euro, z czego wkład unijny stanowi 27,9 mld euro, z tego na sektor środowisko przypada 4,8 mld, a wkład krajowy 9,7 mld euro. W ramach POIiŚ realizowanych jest 15 osi priorytetowych, w tym w ramach środowiska :

Priorytet I: Gospodarka wodno-ściekowa - 3 275,2mln euro (w tym 2 784.0 mln euro z Funduszu Spójności): Działanie 1.1 Gospodarka wodno – ściekowa w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM,

Priorytet II: Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi - 1,430.3 mln euro (w tym 1,216.0 mln euro z Funduszu Spójności): Działanie 2.1 Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych, Działanie 2.2 Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych i ochrona brzegów morskich,

73 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Priorytet III: Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska - 655.0 mln euro (w tym 557,0 mln euro z Funduszu Spójności): Działanie 3.1 Retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, Działanie 3.2 Zapobieganie i ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom, Działanie 3.3 Monitoring środowiska,

Priorytet IV: Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska - 667.0mln euro (w tym 200.0mln euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego): Działanie 4.1 Wsparcie systemów zarządzania środowiskowego Działanie 4.2 Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami w przedsiębiorstwach, Działanie 4.3 Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie wdrażania najlepszych dostępnych technik(BAT) Działanie 4.4 Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie gospodarki wodno . ściekowej, Działanie 4.5 Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie ochrony powietrza, Działanie 4.6 Wsparcie dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych niż komunalne,

Priorytet V: Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych - 105.6mln euro (w tym 90.0 mln euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego): Działanie 5.1 Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej, Działanie 5.2 Zwiększenie drożności korytarzy ekologicznych, Działanie 5.3 Opracowanie planów ochrony, Działanie 5.4 Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej.

Instytucją odpowiedzialną za wdrażanie tych pięciu priorytetów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest Ministerstwo Środowiska.

W ramach programu mogą być dofinansowane projekty: a) indywidualne - o strategicznym znaczeniu dla realizacji programu, wskazywane przez instytucję zarządzającą zgodnie z kryteriami zatwierdzonymi przez Komitet Monitorujący, b) systemowe - polegające na dofinansowaniu realizacji zadań publicznych określonych w odrębnych przepisach, c) wyłonione w trybie konkursu.

13.4.1. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego (RPO WP)

Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 (RPO) stanowi najistotniejszy instrument polityki regionalnej województwa w okresie 2007-2013, spajający większość zadań realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz inne jednostki publiczne i prywatne w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Celem głównym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007 -2013 jest stymulowanie dynamicznego rozwoju, przy wzmocnieniu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu. W ramach RPO realizowanych jest 8 osi priorytetowych, w tym priorytet IV dotyczy środowiska. Celem głównym priorytetu jest ochrona oraz poprawa jakości środowiska. Cele szczegółowe priorytetu obejmują działania zmierzające do : √ poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych, √ ograniczenia ilości odpadów deponowanych i zdeponowanych w środowisku, √ poprawy jakości powietrza, √ doskonalenia systemu zarządzania środowiskiem, √ ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kształtowanie postaw ekologicznych społeczeństwa. Funkcję Instytucji Koordynującej RPO (IK RPO) pełni Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego obsługiwany w przedmiotowym zakresie przez Departament Koordynacji Programów Regionalnych (DPR) w ramach Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Instytucją Zarządzającą, która odpowiada za zarządzanie Regionalnym Programem Operacyjnym i jego realizację zgodnie z zasadą należytego zarządzania finansami jest Zarząd Województwa Podkarpackiego. Zgodnie z Regulaminem Organizacyjnym Urzędu Marszałkowskiego przyjętym przez

74 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

Zarząd Województwa obowiązki Instytucji Zarządzającej pełni Wydział Rozwoju Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego. Beneficjenci programu są: √ jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, √ jednostki organizacyjne JST posiadające osobowość prawną, √ spółki wodne, √ parki narodowe i krajobrazowe, √ organizacje pozarządowe, √ partnerzy społeczni i gospodarczy, √ PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne, √ jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną (niewymienione wyżej).

Zgodnie z zasadą jednofunduszowości Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007.2013. jest współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

13.5. Fundusze Unii Europejskiej

13.5.1. Fundusz Spójności (FS) Fundusz Spójności powstał na mocy Traktatu z Maastricht o utworzeniu Unii Europejskiej z1991 roku. Fundusz ten został powołany w celu zmniejszania różnic w poziomie gospodarczo – społecznym krajów i regionów Unii Europejskiej. Różnice w poziomie ekonomicznym pojawiły się wraz z przyjmowaniem do Unii kolejnych państw członkowskich, których wyniki gospodarcze odbiegały od państw najbardziej rozwiniętych. Przed rozszerzeniem Unii Europejskiej w maju 2004 roku z pomocy w ramach Funduszu Spójności korzystały cztery kraje: Grecja, Hiszpania, Irlandia i Portugalia. Obecnie z pomocy funduszu korzysta również 10 nowych państw członkowskich, w tym Polska. Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej Unii Europejskiej, ale nie zalicza się do funduszy strukturalnych. Przedsięwzięcia dofinansowane z tego funduszu mają bowiem zasięg krajowy, a nie regionalny. Fundusz Spójności współfinansuje projekty dotyczące dwóch dziedzin: ochrony środowiska i infrastruktury transportowej. Założeniem realizacji projektów funduszu w sektorze środowiska jest dostosowanie istniejących obiektów do norm europejskich, jak również budowa nowych elementów sprzyjających poprawie stanu środowiska naturalnego. Beneficjentami Funduszu Spójności w sektorze środowiska mogą być: jednostki samorządu terytorialnego, związki jednostek samorządu terytorialnego, komunalne spółki prawa handlowego oraz NFOŚiGW. Dofinansowanie z funduszu przeznaczane jest na duże projekty lub grupy projektów, których budżet jest nie mniejszy niż 10 mln euro. Zarówno dla sektora środowiska jak i transportu wsparcie funduszu zostało ustanowione na poziomie 50% kosztów kwalifikowanych. Priorytety dla Funduszu Spójności w ochronie środowiska obejmują :  poprawę jakości wód powierzchniowych, polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia,  poprawę jakości powietrza,  racjonalizacje gospodarki odpadami,  ochronę powierzchni ziemi,  zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.

Projekty muszą mieć znaczenie ogólnokrajowe lub ponadregionalne i przyczyniać się do redukcji zanieczyszczeń oddziałujących na znaczną liczbę ludności przy najniższych kosztach tej redukcji. W okresie programowania 2007-2013 dla Polski z Funduszu Spójności współfinansowane są przedsięwzięcia realizowane w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.

13.5.2. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego jest funduszem strukturalnym, który powstał jako reakcja na coraz głębsze rozbieżności w rozwoju regionów spowodowane kryzysem gospodarczym i przystąpieniem do UE Wielkiej Brytanii i Irlandii. Celem działalności funduszu jest przyczynianie się do korygowania podstawowych dysproporcji dzielących regiony w Unii. Działalność Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego koncentruje się na następujących dziedzinach : √ inicjatyw na rzecz rozwoju lokalnego oraz zatrudnienia, jak też działalności średnich i małych przedsiębiorstw,

75 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

√ rentownych inwestycji produkcyjnych umożliwiających tworzenie lub utrzymywanie trwałego zatrudnienia, √ infrastruktury, √ rozwoju turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury, √ ochrony i poprawy stanu środowiska, √ rozwoju społeczeństwa informacyjnego.

W ramach tych dziedzin współfinansowane są między innymi : √ inwestycje produkcyjne mające na celu tworzenie i ochronę stałych miejsc pracy, √ inwestycje w infrastrukturę, √ rozwój endogeniczny potencjału poprzez środki, które zachęcają i wspierają lokalny rozwój i inicjatywy zatrudnienia oraz działalność małych i średnich przedsiębiorstw. W okresie programowania 2007-2013 z EFRR współfinansowane są przedsięwzięcia realizowane w ramach : √ Programu Infrastruktura i Środowisko, √ Programu Innowacyjna Gospodarka, √ 16 Programów Regionalnych, √ Programu Rozwój Polski Wschodniej, √ Programu Pomoc Techniczna , √ Programu Europejskiej Współpracy Terytorialnej.

13.5.3. Instrument Finansowy LIFE+

Program LIFE jest jedynym mechanizmem finansowym Unii Europejskiej, od początku w całości dedykowanym ochronie środowiska naturalnego. Podczas trzech kolejnych edycji programu, jego struktura zmieniała się, by jak najlepiej realizować cele stawiane państwom Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska. Obecnie funkcjonujący Instrument Finansowy LIFE+ składa się z trzech komponentów : a) Komponent I . Przyroda i różnorodność biologiczna, b) Komponent II . Polityka i zarządzanie w zakresie środowiska, c) Komponent III - Informacja i komunikacja.

W ramach tych komponentów do otrzymania dofinansowania w ramach tego funduszu kwalifikują się następujące działania :  działania operacyjne organizacji pozarządowych zaangażowanych w ochronę i poprawę jakości środowiska na poziomie europejskim oraz w tworzenie i wdrażanie ustawodawstwa i polityki ochrony środowiska unii europejskiej,  tworzenie i utrzymywanie sieci, baz danych i systemów komputerowych związanych bezpośrednio z wdrażaniem ustawodawstwa i polityki ochrony środowiska UE, w szczególności gdy działania te poprawiają publiczny dostęp do informacji o środowisku,  analizy, badania, modelowanie i tworzenie scenariuszy,  monitorowanie stanu siedlisk i gatunków, w tym monitorowanie lasów,  pomoc w budowaniu potencjału instytucjonalnego,  szkolenia, warsztaty i spotkania, w tym szkolenia podmiotów uczestniczących w inicjatywach dotyczących zapobiegania pożarom lasów,  platformy nawiązywania kontaktów zawodowych i wymiany najlepszych praktyk,  działania informacyjne i komunikacyjne, w tym kampanie na rzecz zwiększania świadomości społecznej, a w szczególności kampanie zwiększające świadomość społeczną na temat pożarów lasów,  demonstracja innowacyjnych podejść, technologii, metod i instrumentów dotyczących kierunków polityki,  specjalnie w odniesieniu do komponentu I LIFE+ .Przyroda i różnorodność biologiczna.: a. zarządzanie gatunkami i obszarami oraz planowanie ochrony obszarów, w tym zwiększenie ekologicznej spójności sieci Natura 2000, b. monitorowanie stanu ochrony, w szczególności ustalenie procedur i struktur monitorowania stanu ochrony, c. rozwój i realizacja planów działania na rzecz ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych, d. zwiększenie zasięgu sieci Natura 2000 na obszarach morskich,

76 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja e. nabywanie gruntów pod następującymi warunkami : - nabycie to przyczyniłoby się do utrzymania lub przywrócenia integralności obszarów objętych siecią Natura 2000, - nabycie gruntu jest jedynym lub najbardziej efektywnym sposobem osiągnięcia pożądanego skutku w zakresie ochrony przyrody, - nabywany grunt jest długookresowo przeznaczony na wykorzystanie w sposób zgodny z celami szczegółowymi komponentu I LIFE+ .Przyroda i różnorodność biologiczna., - dane państwo członkowskie zapewnia długookresowe wyłączne przeznaczenie takich gruntów na cele związane z ochroną przyrody. Przewidziane do realizacji projekty mogą otrzymać dofinansowanie w postaci bezzwrotnej dotacji. Poziom dofinansowania uzależniony jest jednak od charakteru projektu i wynosi:  50% kosztów kwalifikowanych- podstawowy maksymalny poziom dofinansowania,  75% kosztów kwalifikowanych - poziom dofinansowania w uzasadnionych przypadkach dla projektów z komponentu I .Przyroda i różnorodność biologiczna. dotyczących siedlisk lub gatunków priorytetowych. Nabór wniosków ogłaszany jest raz do roku przez Komisję Europejską, natomiast przyjmowanie wniosków odbywa się za pośrednictwem właściwych organów krajowych. W związku z tym w dniu 5 września 2008 roku zostało podpisane "Porozumienie ws. Wdrażania Instrumentu Finansowego LIFE+ na lata 2007-2013", przez Ministra Środowiska oraz Prezesa Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, na mocy którego NFOŚiGW przejął obowiązki Krajowego Punktu Kontaktowego LIFE+ w Polsce.

77 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

14. LITERATURA

1. Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016” – Warszawa 2008 r. 2. Program Ochrony Środowiska Województwa Podkarpackiego na lata 2008-2011 z perspektywą do 2015 roku 3. Biuletyn Statystyczny Województwa Podkarpackiego, WUS, Rzeszów 2009 4. Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 2008 roku - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie 5. Biernat S. Krysowska M. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000 6. Kardasz, Kamińska, 1987 – Norma branżowa. Agrotechnika. Analiza chemiczno- rolnicza gleby. Oznaczanie wartości pH. Wyd. Normalizacyjne “Alfa”. 7. Klima St. (1999): Zarządzanie ochroną środowiska w Unii Europejskiej. Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości. Kraków. Kraków, grudzień 2000; AGH Wydział Górniczy w Krakowie. 8. Bednarek R., Prusunkiewicz Z. Geografia gleb, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1997 9. Bernaciak A., Gaczek W., Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2002. 10. Błaszyk T., Górski J., Odpady a problemy zagrożenia i ochrony wód podziemnych, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 1996. 11. Kardasz, Kamińska, 1987 – Norma branżowa. Agrotechnika. Analiza chemiczno- rolnicza gleby. Oznaczanie wartości pH. Wyd. Normalizacyjne “Alfa”. 12. www.wrotapodkarpacia.pl

78 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

15. streszczenie w języku niespecjalistycznym

Pierwszy Program Ochrony Środowiska dla Miasta Przeworska do 2010 roku został przyjęty przez Radę Miasta Przeworska Uchwałą Nr XXVII/184/04 z dnia 29 grudnia 2004 roku. Niniejszy Program ochrony środowiska zwany dalej Programem jest drugą edycją dokumentu i jego aktualizacją uwzględniającą analizę stanu środowiska na terenie gminy miejskiej oraz cele miejskiej polityki ekologicznej i zadania niezbędne do jej realizacji.

Program ochrony środowiska przedstawia aktualny stan środowiska, określa hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy tego stanu, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Sam program nie jest dokumentem stanowiącym, ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko. Należy jednak oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Jako założenia wyjściowe do Programu ochrony środowiska dla Miasta Przeworska przyjęto uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, wynikające z obowiązujących aktów prawnych, programów wyższego rzędu oraz dokumentów planistycznych uwzględniających problematykę ochrony środowiska. Niezbędne było również uwzględnienie zamierzeń rozwojowych gminy zarówno w zakresie gospodarczym i przestrzennym, jak i społecznym. Uwarunkowania te, w powiązaniu z aktualnym stanem środowiska w gminie były podstawą do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych.

Zasady ochrony środowiska wymuszają zachowanie kompleksowego, a zarazem sektorowego podejścia. Gmina nie jest układem zamkniętym, a poszczególne elementy środowiska zachowują ciągłość bez względu na granice terytorialne. Z tego względu, konieczne jest przyjęcie uwarunkowań wynikających z programów, planów i strategii zewnętrznych wyższego rzędu, umożliwiających szersze spojrzenie na poszczególne dziedziny ochrony środowiska. Główne uwarunkowania zewnętrzne dla Miasta Przeworsk w zakresie ochrony środowiska wynikają z następujących dokumentów: - strategii trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju, Województwa Podkarpackiego, Powiatu Przeworskiego oraz Gminy miejskiej Przeworsk, - strategii rozwoju regionalnego kraju, - koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju i województwa podkarpackiego, - polityki ekologicznej państwa wraz z programem wykonawczym, - systemu prawa ochrony środowiska w Polsce, w tym projektowanych aktów prawnych, - międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie ochrony środowiska, - zobowiązań Polski przyjętych w zakresie ochrony środowiska w ramach procesu akcesji do Unii Europejskiej, - programu ochrony środowiska dla województwa podkarpackiego, - strategii i polityk sektorowych (zwłaszcza w zakresie energetyki, energetyki odnawialnej, rolnic- twa i obszarów wiejskich, rozwoju regionalnego, edukacji ekologicznej, transportu, leśnictwa). W świetle priorytetów aktualnej polityki ekologicznej Państwa, planowane działania w obszarze ochrony środowiska w Polsce wpisują się w priorytety w skali Unii Europejskiej i cele 6 Wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego. Zgodnie z ostatnim przeglądem wspólnotowej polityki ochrony środowiska do najważniejszych wyzwań należy zaliczyć: działania na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, przystosowanie do zmian klimatu, ochrona różnorodności biologicznej. Osiąganiu powyższych celów służyć będzie realizacja następujących priorytetów i zadań: 1. Kierunki działań systemowych polegające na: uwzględnianiu zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych, aktywizacji rynku na rzecz ochrony środowiska, zarządzaniu środowiskowym, udziale społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, rozwoju badań i postępie technicznym, odpowiedzialności za szkody w środowisku, uwzględnianiu aspektu ekologicznego w planowaniu przestrzennym. 2. Ochrona zasobów naturalnych polegająca na: 79 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

ochronie przyrody, ochronie i zrównoważonym rozwoju lasów, racjonalnym gospodarowaniu zasobami wodnymi, ochronie powierzchni ziemi, gospodarowaniu zasobami geologicznymi.

3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego polegające na: środowisko a zdrowie, jakość powietrza, ochrona wód, gospodarka odpadami, oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych, substancje chemiczne w środowisku.

Mając na uwadze powyższe przyjęto za Woj. Programem Ochrony Środowiska następujące priorytety ekologiczne w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska : 1. Ochrona wód i efektywne wykorzystanie zasobów wodnych 2. Przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska (w tym ochrona przed powodzią, poważne awarie, ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych i chemicznych) 3. Gospodarka odpadami 4. Pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych 5. Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu oraz zrównoważony rozwój lasów 6. Ochrona powietrza atmosferycznego, klimatu i warstwy ozonowej 7. Ochrona powierzchni ziemi i przywrócenie wartości użytkowej gleb 8. Ochrona przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym 9. Ochrona zasobów kopalin Naczelną zasadą przyjętą w przedmiotowym programie jest zasada zrównoważonego rozwoju w celu umożliwienia lepszego zagospodarowania istniejącego potencjału Miasta (zasobów środowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprzętu, jak i ludzi oraz wiedzy). Na podstawie kompleksowego raportu o stanie środowiska oraz źródłach jego przekształcenia i zagrożenia przedstawiono poniżej propozycję działań programowych umożliwiających spełnienie zasady zrównoważonego rozwoju poprzez koordynację działań w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Daje to możliwość planowania przyszłości gminy w perspektywie kilkunastu lat i umożliwia aktywizację społeczeństwa gminy, zwiększenie inicjatywy i wpływu społeczności na realizację działań rozwojowych. Cele i działania proponowane w programie ochrony środowiska powinny posłużyć do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na danym terenie, a następnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w programie powinna spowodować zrównoważony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie miasta.

Cele ekologiczne dla Miasta Przeworsk : Kierując się podanymi powyżej kryteriami, wyznaczono następujące cele dla Miasta Przeworska z zakresu ochrony środowiska: - środowisko dla zdrowia – dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, - wzmocnienie systemu zarządzania środowiskiem oraz podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii. Priorytety ekologiczne wynikają ze stopnia ważności dla miasta oraz pilności ich realizacji. W ramach każdego priorytetu wyznaczono cele ekologiczne krótkoterminowe do końca 2013 r. i średniookresowe do 2017 r. oraz działania inwestycyjne i nieinwestycyjne, zapewniające osiąganie przyjętych celów. Wskazano również rejony koncentracji działań.

Opracowanie : mgr inż. Zygmunt Koczot

80 Pro gram ochrony środowiska dla Miasta Przeworska – aktualizacja

WYKAZ ZAŁĄCZNIKÓW : Mapa 1 Miasto Przeworsk z niezbędną infrastrukturą techniczną, społeczną i środowiskową.

WYKAZ RYSUNKÓW : 1. Lokalizacja m. Przeworsk 2. Lokalizacja m. Przeworsk w Województwie podkarpackim i Powiecie przeworskim 3. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych 4. Jakość wód podziemnych 5. Obszarowe obiekty ochrony przyrody 6. Potencjalne zasoby energii wiatru w Polsce

MIASTO PRZEWORSK W FOTOGRAFII : I. Urządzenia ochrony środowiska II. Zieleń miejska III.Zabytki Przeworska

81