De Nederlandse Sociaaldemoc Ratie En De West
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Naar nieuwe overzeese van het Koninkrijk veranderd. Dat is niet zozeer toe te schrijven aan zijn voortreffelijkheid en betrekkingen (1) .exibiliteit, als wel aan zijn rigiditeit: met iedere wijziging moeten alle partners instemmen. De praktijk is dat de Caraïbische partners tot op De heden ieder Haags voorstel tot vernieuwing vooral interpreteren als een ongewenste inperking van hun autonomie en dus verwerpen. Nederlandse Om allerlei redenen wilde Nederland omstreeks 1970 de dekolonisatie voltooien door zich geheel terug te trekken uit de Caraïben. Er sociaaldemoc waren ¬ en zijn ¬ betrekkelijk weinig economische belangen, geopolitiek voornamelijk nadelen, bedreigingen en ongemak. Bovendien ratie legt het Statuut Nederland verplichtingen op waaraan het moeilijk kan of wil(de) voldoen. Allengs werd ook het ongemak over de Caraïbische en de West exodus naar Nederland groter. Inmiddels wordt die problematiek in het Haagse veelal gezien als Gert Oostindie het zwaarste hoofdstuk in een politiek overigens nog steeds licht dossier. De geschiedenis is bekend. Juist door toedoen van de PvdA werd Suriname onafhankelijk, Onlangs werd stilgestaan bij de vijftigste achteraf verjaardag bezien voornamelijk ten gunste van Nederland. van het Statuut voor het Koninkrijk der De pragmatischer Antillen weigerden het Nederlanden. ‘geschenk’ van de soevereiniteit aan te nemen. Het Statuut bekrachtigt een vrijwillig Sinds Den Haag dit rond 1990 aanvaardde, wordt aangegaan verband van drie autonome landen: de agenda van het Koninkrijk bepaald door de in 1954 ging het om Nederland, Suriname en de discussie over de grenzen van de Caraïbische Nederlandse Antillen. De drie ‘gelijkwaardige’ autonomie en over de interne structuur van de landen regelen een aantal zaken in Antillen. Koninkrijksverband, waaronder buitenlands beleid, defensie, staatsburgerschap en het waarborgen van deugdelijk bestuur. Over deze zaken beslist De Antillianen en Arubanen behoren, met de de Koninkrijksregering, dat is het Nederlandse inwoners van andere niet-soevereine eilanden, kabinet uitgebreid met een gevolmachtigde dankzij het Statuut tot de meest geprivilegieerde minister voor elk van beide Caraïbische landen. burgers van de Caraïben. Toch overheerst Er is geen Koninkrijksparlement, een onvrede, althans in Den Haag, Willemstad ‘democratisch (Curaçao) de.cit’ dat bij gebrek aan prioriteit nooit is en Philipsburg (Sint-Maarten). De Nederlandse verholpen. politiek is gefrustreerd omdat ondanks Het Statuut gaat uit van ‘gelijkwaardigheid’ en alle ondersteuning de Antillen maar problemen ‘wederzijdse bijstand’, begrippen die gezien de blijven opleveren: een chronische economische volstrekte asymmetrie in macht en schaal .ctief en bestuurlijke crisis, drugsproblematiek, de zijn. Dat was in 1954 ook al duidelijk; deze exodus naar Nederland die in de ‘Antillen- zonnige gemeenten’ formuleringen re.ecteerden slechts de eerdere, stevige problemen veroorzaakt. De vergeefse hoop met zo’n Statuut Indonesië Antillen zijn gefrustreerd over wat wordt gezien over te halen om binnen het Koninkrijk te blijven. als Nederlands onbegrip en paternalisme; De Preambule stelde dat de regeling ‘geen bovendien eeuwig edict’ zou zijn. Het lijkt inmiddels wel willen zij de onderlinge banden verbreken anders. Naar lidmaatschap is het Statuut wel en een directe relatie met datzelfde bemoeizieke veranderd: Den Haag aangaan. Alleen in Oranjestad Suriname werd in 1975 onafhankelijk, overheerst Aruba verzekerde zich per 1986 van een eigen tevredenheid: het gaat Aruba, sinds het plaats als land binnen het Koninkrijk. Inhoudelijk met zijn ‘status aparte’ het beste van alle werd echter nooit meer iets aan deze ‘grondwet’ werelden bereikte ¬ los van de Antillen maar niet van zijn eerste kabinet werden de Antillen ‘erbij’ Nederland ¬ uitstekend. gedaan door de vvd-minister voor Defensie Joris Voorhoeve. Onder Kok-II werd het dossier de pvda en ‘de west’ toegevoegd aan het ministerie van Binnenlandse Zaken, omgedoopt in ministerie van Wat ik hier in een notendop vertel, wordt veel Binnenlandse uitvoeriger uiteengezet in De toekomst van het Zaken en Koninkrijksrelaties. De twee Koninkrijk, het vorig jaar verschenen boek van sociaal-democratische ministers die daar John Jansen van Galen dat hij schreef in achtereenvolgens opdracht de scepter zwaaiden ¬ Bram Peper, van de Wiardi Beckman Stichting.1 In wat volgt tussentijds opgevolgd door Klaas de Vries ¬ belicht ik twee punten die in dit boek aan de orde lieten dit dossier grotendeels over aan hun komen, namelijk de rol van de PvdA en ’s auteurs vvdstaatssecretaris conclusies over de gewenste toekomst. Daarna Gijs de Vries en de nieuw opgerichte ga ik in op de sociaal-democratische worsteling ambtelijke dienst binnen bzk, die zich met die ándere erfenis van het Nederlandse uitdrukkelijk opstelde als een Nederlandse kolonialisme in ‘de West’, Suriname ¬ mede speler. naar aanleiding van Wouter Gortzaks eind 2003 Tot teleurstelling van de sociaal-democratische verschenen wbs-studie Nederland-Suriname: de fractiespecialisten legde Bram Peper noch Klaas herkansing.2 de Vries veel interesse aan de dag voor een Allereerst de rol van de sociaal-democraten. fundamentele Waar de PvdA altijd een sterke band onderhield discussie over de toekomst van het met Suriname, behoorden de Antillen juist tot Koninkrijk. Nu de PvdA weer in de oppositie zit, het domein van de christen-democraten. Waar lijkt dit niet wezenlijk veranderd. De ooit de onafhankelijkheid van Suriname de vrucht bloeiende was van een innige, zij het volstrekt ‘Antillen-commissie’ van de partij is in 2003 ongelijkwaardige ten onder gegaan aan gekrakeel in de slechtste samenwerking tussen de PvdA en tradities van sociaal-democratische geestverwanten overzee, was het juist het cda omgangsvormen dat de Antillen en Aruba de garantie bood van en carrièrisme. een permanente status binnen het Koninkrijk. Hoofdrolspelers waren minister-president scenario’s Ruud Lubbers en zijn minister voor Nederlands- Antilliaanse en Arubaanse Zaken, Ernst Hirsch Van meer belang in dit verband is de vaststelling Ballin. Met uitzondering wellicht van Jan Pronk dat in de afgelopen halve eeuw partijpolitieke volgden de sociaal-democraten in Lubbers’ derde tegenstellingen in Den Haag zelden van belang kabinet de groene Antillenkoers, meer dan dat zij zijn geweest voor de bepaling van het zelf de richting aangaven. Nederlandse Door dit derde kabinet-Lubbers werd voor beleid ten aanzien van de Antillen en het eerst sinds 1954 een principiële discussie Aruba. Welke koerswijziging ook werd ingezet, geopend gewoonlijk werd deze vrijwel kamerbreed over de vraag hoe, indien het Koninkrijk gesteund. transatlantisch zou blijven, de verhoudingen Het zijn veelal de fractiespecialisten die, konden worden vernieuwd. Deze aanzet liep vaak in nauw overleg met de bewindslieden, dit stuk op Antilliaanse en Arubaanse angst dossier gezamenlijk beheren en een hoge mate voor ‘rekolonisatie’, een argwaan die Den Haag van consensus etaleren. Als vanzelf vormt en uit niet kon wegnemen. Vervolgens kozen de twee zich dan een Nederlandse visie, die vaak zeer opeenvolgende paarse kabinetten voor een kritisch pragmatische opstelling. De ‘modellendiscussie’ is ten aanzien van de Antillen en/of Aruba. werd gearchiveerd voordat deze goed en wel Geen wonder dat de overzeese tegenspelers ‘de op gang was gekomen, alle aandacht moest Nederlanders’ veelal als een monolithisch blok uitgaan naar de noodzakelijke economische ervaren en zich op hun beurt zelf ook zo sanering en bestuurlijke vernieuwing. De opstellen. resultaten Waarover moet de discussie gaan? Jansen van waren gemengd. Op sommige terreinen Galen betoogt, terecht, dat de keuze voor een werd vooruitgang geboekt, maar de problemen staatkundig afscheid onhaalbaar en bleven groot. onverdedigbaar Van de beide paarse kabinetten ging inhoudelijk is en zal blijven. De keuze voor een geen impuls uit om de verhoudingen provinciestatus structureel op nieuwe leest te schoeien. Anders acht hij eveneens onhaalbaar, alsook de dan zijn voorganger etaleerde Wim Kok geen optie om de Antillen en Aruba als ‘ultraperifere merkbare belangstelling voor het dossier. In gebieden’ à la Azoren of Canarische eilanden meer binnen de Europese Unie te trekken. De te tekenen, mede mogelijk gemaakt doordat Jan argumenten Pronk niet langer minister voor die hij aanvoert, zijn pragmatisch en Ontwikkelingssamenwerking weinig principieel of toekomstgericht. Terecht was. Onder zijn opvolgster Eveline concludeert hij voorts dat de Herfkens werd een koers van verzakelijking houdbaarheidsdatum ingezet, die door Herfkens’ christen-democrati- van de Antillen-van-vijf verstreken is. sche opvolgster Agnes van Ardenne is versterkt. Hoe de relatie van de vijf eilanden tot elkaar, tot De ontgoocheling aan sociaal-democratische Aruba en vooral tot Nederland dán moet zijn, laat zijde werd lang verbonden aan discussies over hij echter in het midden. de vraag of Den Uyl en Pronk het indertijd fout Jansen van Galen maakt een zeer duidelijke hadden gedaan ¬ hetgeen door Pronk tot op en overtuigende keuze ten aanzien van de vraag heden wordt ontkend. Maar hoe die vraag ook waartoe het Statuut primair moet dienen, werd beantwoord, de oplossing voor actuele namelijk problemen de waarborging van democratie, de werd veelal gezocht in de sfeer van een mensenrechten voortgezet sterk engagement. Ook die koers lijkt en het rechtssysteem. Daarin kan en nu verlaten, al blijft het wringen. Typerend in moet dus ruimhartig worden geïnvesteerd. Dat dit verband is Nederland-Suriname: