Bohater Dwóch Narodów Dviejų Tautų Didvyris the Hero of Two Nations

SZYMON DREJ Bohater dwóch narodów Dviejų tautų didvyris The Hero of Two Nations

SZYMON DREJ

Bohater dwóch narodów Dviejų tautų didvyris The Hero of Two Nations Projekt „Śladami księcia Witolda” Nr SPF/PL/2009/45 jest wdrażany w ramach Celu 3: EuropejskaWspółpraca Terytorialna Program Współpracy Transgranicznej „Litwa-Polska”, który ma na celu wspieranie zrównoważonego rozwoju obszaru przygranicznego Litwy i Polski, poprzez podniesienie ekonomicznej, społecznej i terytorialnej spójności. Program jest współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Leidinys parengtas pagal projektą „Didžiojo kunigaikščio Vytauto pėdomis“ Nr. SPF/PL/2009/45 vykdomą pagal Europos teritorinio bendradarbiavimo tikslo Lietuvos ir Lenkijos bendradarbiavimo per sieną programos Smulkiųjų projektų fondą, skirtą skatinti tvarų Lietuvos ir Lenkijos pasienio regiono vystymąsi didinant ekonominę, socialinę ir teritorinę sanglaudą. Programą iš dalies finansuoja Europos Sąjungos Europos regioninės plėtros fondas.

The publication has been prepared under the project “The Traces of Grand Duke Vytautas” No. SPF/PL/2009/45 is implemented under the Objective 3: European Territorial Cooperation Cross-Border Cooperation Programme “Lithuania-Poland”, which aims at fostering the sustainable development of the Lithuania-Poland border region through enhanced economic, social and territorial cohesion. The programme is part-financed by the European Union European Regional Development Fund.

EUROPEAN UNION EUROPEAN REGIONAL DEVELOPMENT FUND NEIGHBOURS IN ACTION

SMALL PROJECT FUND

Na okładce: pieczęć majestatyczna Wielkiego Księcia Witolda Viršelyje: Didžiojo kunigaikščio Vytauto majestotinis antspaudas On the cover: Majestic Seal of the Grand Duke of Lithuania Vytautas

ISBN 978-609-95271-0-9 SZYMON DREJ

Bohater dwóch narodów Dviejų tautų didvyris The Hero of Two Nations

MARIJAMPOLĖ 2011

Spis treści TURINYS CONTENTS

Słowo wydawcy / 9 Leidėjo žodis / 10 Publisher’s word / 11 Prolog / 12 Pratarmė / 12 Preface / 12 I. Wstęp / 18 I. Įvadas / 18 I. Introduction / 18 II. Kiejstut / 23 II. Kęstutis / 23 II. Kęstutis / 23 III. Ku władzy / 45 III. Einant link valdžios / 45 III. Towards power / 45 IV. Namiestnik Litwy i wielki IV. Lietuvos vietininkas ir Lietuvos IV. The governor of Lithuania and książę litewski / 70 didysis kunigaikštis / 70 the Grand Duke of Lithuania / 70 V. Sprawa żmudzka i V. Žemaitijos klausimas ir V. The matter of Samogitia and Zakon Krzyżacki / 83 Vokiečių ordinas / 83 Teutonic Order / 83 VI. Wielka wojna z Zakonem VI. Didysis karas su Vokiečių VI. The great war against Teutonic Krzyżackim (1409-1411) / 98 ordinu (1409-1411) / 98 Knights (1409-1411) / 98 VII. Ku samodzielności / 143 VII. Savarankiškumo link / 143 VII. Towards independence / 143 VIII. Łabędzi śpiew / 162 VIII. Gulbės giesmė / 162 VIII. The swan song / 162 IX. Epilog / 176 IX. Epilogas / 176 IX. Epilogue / 176 X. Bibliografia / 186 X. Bibliografija / 186 X. Bibliography / 186 Recenzje publikacji / 189 Leidinio recenzijos / 189 Publication reviews / 189

Słowo wydawcy LEIDĖJO ŽODIS Publisher’s word

Szanowni Państwo,

Poznajcie BOHATERA DWÓCH NARODÓW, Wielkiego Księcia Witolda, który łączy śladami swych wypraw terytoria Litwy i Polski. W projekcie ŚLADAMI KSIĘCIA WITOLDA od Trok do Grunwaldu pragniemy przybliżyć historyczne i kulturowe dziedzictwo litewsko-polskiego pogranicza. W formie popularno-naukowej publikacji prezentujemy Państwu osobę Wielkiego Księcia Witolda, współautora – razem z królemWładysław Jagiełłą - historycznego zwycięstwa pod Grunwaldem. Zapraszamy do lektury.

Krzysztof Stachowski / Dyrektor Centrum Grażyna Grejner / Kierownik projektu Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie, ŚLADAMI KSIĘCIA WITOLDA Polska Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie, Polska

Tomas Vasiliauskas / Dyrektor „Konsultus Rita Kalinauskaitė / Asystent kierownika mokymai”, Litwa projektu ŚLADAMI KSIĘCIA WITOLDA „Konsultus mokymai”, Litwa

9 Gerbiamieji,

Susipažinkite su DVIEJŲ TAUTŲ DIDVYRIU, didžiuoju kunigaikščiu Vytautu, kuris savo žygių pėdsakais jungia Lie- tuvos ir Lenkijos teritoriją. Projektu DIDŽIOJO KUNIGAIKŠČIO VYTAUTO PĖDOMIS, o jos eina nuo Trakų iki Griunvaldo, mes bandome Jus supažindinti su Lietuvos ir Lenkijos pasienio istoriniu ir kultūriniu paveldu. Populiaraus mokslinio leidinio forma pristatome Jums asmenybę didžiojo kunigaikščio, kuris kartu su karaliumi Vla- dislovu Jogaila buvo istorinės Žalgirio mūšio pergalės bendraautorius. Kviečiame skaityti.

Krzysztof Stachowski / Olštyno švietimo ir Grażyna Grejner kultūros iniciatyvų centro direktorius, Lenkija DIDŽIOJO KUNIGAIKŠČIO VYTAUTO PĖDOMIS projekto vadovė Olštyno švietimo ir kultūros iniciatyvų centras, Lenkija

Tomas Vasiliauskas / „Konsultus mokymai” Rita Kalinauskaitė direktorius, Lietuva DIDŽIOJO KUNIGAIKŠČIO VYTAUTO PĖDOMIS projekto vadovės asistentė „Konsultus mokymai”, Lietuva

10 Słowo wydawcy LEIDĖJO ŽODIS Publisher’s word

Dear Ladies and Gentlemen,

Let us introduce you the HERO OF TWO NATIONS, the Grand Duke Vytautas, who unites the territories of Lithuania and Poland by the traces of his missions. We wish to bring closer to you the historical and cultural heritage of the Lithuanian-Polish borderland by the project THE TRACES OF GRAND DUKE VYTAUTAS from Trakai to Grunwald. We would like to present the figure of the Grand Duke Vytautas, the co-author – with the King Vladislovas Jogaila – of the historical victory by the Grunwald, in the form of a popular-scientific publication. Have an interesting reading.

Krzysztof Stachowski / Director of the Centre Grażyna Grejner / The Manager of the project of Education and Cultural Initiatives in Olsztyn, THE TRACES OF GRAND DUKE VYTAUTAS Poland The Centre of Education and Cultural Initiatives in Olsztyn, Poland

Tomas Vasiliauskas / Director of “Konsultus Rita Kalinauskaitė / The Manager‘s Assistant mokymai”, Lithuania of the Project THE TRACES OF GRAND DUKE VYTAUTAS “Konsultus mokymai”, Lithuania

11 Prolog PRATARMĖ PREFACE Prolog PRATARMĖ PREFACE

Obszar Litwy właściwej – Aukszto- Tikrosios Lietuvos – Aukštaitijos ir The area of actual Lithuania – ty i Żmudzi był terytorium, którym Žemaitijos – teritorija ypač domėjosi the Highlands and Samogitia (Lith. bardzo żywo interesowali się m. in. kryžiuočių vienuoliai. Reikšminga tai, Aukštaitija and Žemaitija) – was once zakonnicy krzyżaccy. Znamienne, że kad tuo pat metu (t. y. nuo XIII a. vi- territory the monks crusaders were in- w tym samym czasie (czyli od połowy durio ir XIV a.) Lietuvos kunigaikščiai terested in. In the same period (from XIII w. i w XIV w.) książęta litewscy i ir vietinė bajorija aiškiai siekė susti- the second half of the 13th century tamtejsze bojarstwo zaczęło wyraźnie printi savo politinį vaidmenį aptaria- into the 14th century) the dukes of dążyć do wzmocnienia, przede wszyst- moje teritorijoje, o taip pat pasiekti ap- Lithuania and the local boyars (noble- kim swojej roli politycznej na oma- čiuopiamą pranašumą (valdžią) vietos men) started enforcing their political wianym obszarze, a z drugiej strony visuomenėje. De facto separatistinių role, as well as gaining an advantage do uzyskania jak najbardziej widocz- (teigiama šio žodžio prasme) ir oligar- within the local community. In some nej i przy tym realnej przewagi (wła- chinių siekių didėjimas kai kurių ku- of the dukes’ politics, the rise of oli- dzy) wśród lokalnego społeczeństwa. nigaikščių politikoje ryškėja nuo XIV garchic aspirations and separatism Wzrost dążeń możnowładczych i de šimtmečio vidurio. Tuomet Kazimiero de facto (in the positive sense) started facto separatystycznych, w pozytyw- Didžiojo valdoma Lenkijos karalystė being noticeable from about the 14th nym tego słowa rozumieniu, w polity- ne tik nevykdė aiškios užsienio poli- century, when on the one hand the ce niektórych kunigasów, zaczyna być tikos kryžiuočių ordino ir Lietuvos Kingdom of Poland, which was ruled widoczny od około połowy XIV stule- atžvilgiu, bet ir vengė akivaizdžių by Casimir the Great, did not lead ex- cia, kiedy to z jednej strony Królestwo konfliktų, galinčių vėl ją susilpninti plicit foreign policy in relation to Teu- Polskie rządzone przez Kazimierza padalinus į teritorijas. tonic Order and Lithuania, and on the Wielkiego nie prowadziło wyraźnej Nuo XIV a. aštuntojo dešimtme- other hand it tried to avoid open rela- polityki zagranicznej wobec zakonu čio pabaigos kryžiuočiai nuolat rengė tionship, which could again weaken it krzyżackiego i Litwy z jednej strony, a ginkluotus žygius į Lietuvą. Iš vienos after dividing it into districts. z drugiej unika otwartych konfliktów, pusės, jie silpnino Lietuvos gynybinį From the end of the seventh dec- które mogłyby go powtórnie osłabić potencialą, iš kitos – kaip parodė vė- ade of the 14th century the Crusaders po okresie rozbicia na dzielnice. lesnioji istorija – stiprino kai kuriuos led regular armed crusades in the ter- Od końca lat siedemdziesiątych kunigaikščius tiek kovose, tiek lavi- ritory of Lithuania – in Polish called

13 XIV w. Krzyżacy urządzali regularne nant jų politinius įgūdžius Vidurio “rejza”. On the one hand they weak- wyprawy zbrojne – rejzy - na teryto- Europoje. Jie ne tik ėmė mažiau bai- ened Lithuania’s defensive potential, rium Litwy. Z jednej strony powodo- mintis šių užpuolimų, bet ir išmoko su but on the other hand they toughened wało to nadwątlenie potencjału obron- jais gyventi bei susidoroti. Vis dažniau some of the dukes during their fights nego tejże Litwy, ale z drugiej strony atsikirsdavo tuo pačiu, užpuldami pa- and political skills in the Central Eu- – jak pokazała późniejsza historia – sienio ir kitas kryžiuočių pilis, nioko- ropean arena, as could be seen later. hartowało to poszczególnych kuniga- dami ordino valdomas prūsų žemes. They simply were not afraid of the in- sów zarówno w boju jak i w obyciu Taip jie silpnino kryžiuočių centrus, vasions anymore and learnt to live and politycznym, na arenie środkowoeu- anais laikais kėlusius pavojų Lietuvai, manage them. They went ahead with ropejskiej. Coraz częściej przestawali neleidusius vystytis jos galiai ir sava- repaying for the actions of the enemies się zwyczajnie obawiać tych najazdów rankiškumui. XIV a. pabaigoje Lietuva by invading the neighbouring and even i nauczyli się z nimi żyć i radzić. Rów- pasiekė savo vystymosi aukščiausiąjį further away Teutonic castles, as well nież coraz częściej zaczęli odpłacać tašką. Jos atstovas kunigaikštis Jogaila as by devastating Prussian lands un- tym samym, najeżdżając pograniczne i gavo Lenkijos karalystės karūną. Kita der the authority of the Order. Hereby nie tylko zamki krzyżackie i pustosząc vertus, po Jogailos karūnavimo vidaus they weakened the Teutonic centres ziemie pruskie pod władzą Zakonu. santykių klausimai Lietuvoje paaštrė- and posed a threat to Lithuania and Osłabili w ten sposób te ośrodki krzy- jo. Galiojant unijai su Lenkija ir ko- to the growth of its power and inde- żackie, które mogły zagrozić wówczas vojant su bendru priešu, kuriuo buvo pendence. Lithuania reached apogee Litwie i wzrostowi jej potęgi i samo- kryžiuočių ordinas, buvo neišvengia- of development in the end of the 14th dzielności. To doprowadziło Litwę ma nuolatinių vaidų, kivirčų, politinių century. The representative of Lithua- do apogeum rozwoju pod koniec XIV ir giminių ginčų, o sąjungos tai buvo nia; Duke Jogaila put on the crown of w. Jej przedstawiciel, książę Jagiełło sudaromos, tai vėl išardomos(tačiau the Kingdom of Poland. The crown on otrzymał koronę Królestwa Polskiego. ne visiškai). the one hand and Lithuania’s internal Z jednej strony właśnie ta korona, a z Lietuvių vadų tarpusavio anti- relationships on the other were not drugiej stosunki wewnętrzne na Litwie patijas sumaniai skatino kryžiuočių easy to deal with. Continuing quarrels, nie należały odtąd do najłatwiejszych. vienuoliai, o mažesnių ir didesnių lie- political and ancestral disputes, allies Ciągłe kłótnie, waśnie, spory politycz- tuvių kunigaikščių vadovavimo ambi- and anti-allies were being interrupted

14 Prolog PRATARMĖ PREFACE ne i rodowe, sojusze i antysojusze były cijos buvo tenkinamos žadant paremti only for the period of the union with tylko, i to nie do końca, przerywane na kare arba politiškai palaikyti jų planus Poland and during the war with their czas unii z Polską i walki ze wspólnym ir siekius. common enemy – the Teutonic Order. wrogiem jakim był – też nie zawsze – Sunkius, žiaurius ir dažnai raizgius Mutual animosity between the zakon krzyżacki. lietuvių kunigaikščių likimus jiems Lithuanian leaders was fomented by Wzajemne animozje wśród przy- dalyvaujant Vidurio Europos politiko- the Crusaders, and the ambitions of wódców litewskich były umiejętnie je lėmė, be abejonės, Jogaila, jo XV a. the less powerful dukes of Lithuania podsycane przez zakonników krzyżac- pradžios politika ir lenkų monarchijos were fulfilled by constant promises of kich, zaś ambicje przywódcze mniej- peripetijos. Tačiau toks vaizdas būtų military or political support for their szego i większego formatu książąt pernelyg paprastas ir įžeistų ambicin- plans and aspirations. litewskich zaspokajane kolejnymi gąjį Jogailą. Nereikėtų pamiršti mo- Jogaila, his politics, complications obietnicami wsparcia militarnego lub narchijos didybės ir galios valdant Jo- in the Polish Monarchy from the 15th poparcia politycznego ich planów i dą- gailai ir jo pagalbos Lietuvai sunkiais, century were undoubtedly the reason żeń. įvairiai interpretuojamais laikais. for difficult, cruel and often tangled Ciężkie, okrutne i często splątane Turėdamas neabejotiną politinį destinies of the dukes of Lithuania, losy książąt litewskich i ich udział talentą ir įžvalgumą, Vytautas, tapęs as well as their role in the Central w polityce środkowoeuropejskiej za- Lietuvos didžiuoju kunigaikščiu, tu- European politics. But this kind of wdzięczają niewątpliwie Jagielle, jego rėjo tarnauti Lenkijos karaliui ir jo image would be too simple and dis- polityce i uwikłaniom monarchii pol- karalystei. Tačiau Vytauto ambicijas criminating for ambitious Jogaila, skiej z początków XV w. ale taki obraz palaidojo pralaimėjimas totoriams that was only one side of the medal, byłby zbyt prosty i krzywdzący, dla prie Vorkslos. Jis turėjo – noromis ar whereas the other presented the mag- ambitnego Jagiełły. Zatem jest to tylko nenoromis – kreiptis į Jogailą palai- nitude and power of the Monarchy jedna strona medalu, Druga to przede kymo ir pagalbos, svajodamas apie under the authority of Jogaila and wszystkim fakt wielkości i potęgi mo- visišką „karaliaus“ savarankiškumą. his support for Lithuania during hard narchii pod rządami Jagiełły i wsparcia Nors Jogaila ir Vytautas turėjo bendrų times, which anyway are interpreted dla Litwy w ciężkich czasach, zresztą politinių ir karo siekių prieš Žalgirio differently.

15 również różnie interpretowanych. mūšį ir jo metu, Vytautas elgėsi sava- Vytautas the Grand Duke of Lithua- To dzięki niewątpliwemu talento- rankiškai. Tai liudija tas faktas, kad po nia with his unquestionable political wi politycznemu i przewidywaniom ordino pralaimėjimo Žalgirio mūšyje, talent and his expectations was sup- Witold, już jako Wielki Książę Litew- jis ir toliau kovojo su kryžiuočiais, posed to serve the King of Poland and ski, miał służyć królowi polskiemu ypač Malborko apgulties metu. Tai pa- his Kingdom, however, his ambitions i jego królestwu. Ambicje Witolda tvirtinta ir Vytauto politika Lietuvoje were restrained by the failure in the pogrzebała jednak klęska z Tatarami bei tolesni jo savarankiškumo siekiai. Battle of the Vorksla River with the nad Workslą. Musiał – chciał czy też Paskesnės unijos su Lenkijos karalyste Tatars. Despite his unwillingness he nie – zwracać się do Jagiełły o wspar- buvo tam tikro tipo politinio žaidimo was forced to turn to Jogaila for sup- cie i pomoc, choć czynił to niechętnie, pasekmės. Visiškas valstybių susijun- port and assistance, though he did marząc o pełnej samodzielności jako gimas tapo mitu ilgiems metams. Vy- that unwillingly with his hope for „króla”. Wspólne dążenie polityczne i tauto mirtis – pagal jo paskutinę valią independence as a “king”. Their com- militarne w dobie przedgrunwaldzkiej – turėjo šią padėtį nutraukti. Tačiau mon political and military aspirations, i samego Grunwaldu nie uchroniły taip neįvyko. however, did not protect Jogaila from jednak Jagiełły od krnąbrności Wi- Vytautas’ disobedience before and tolda, czego dowiódł po klęsce grun- during the Battle of Grunwald, which waldzkiej Zakonu i dalszych walkach proved after the failure of Grunwald przeciwko Krzyżakom, a szczególnie and subsequent fights with the Cru- w okresie oblężenia Malborka. To saders, especially during the Siege wkrótce zostało potwierdzone polity- of Malbork. It was soon confirmed by ką Witolda na Litwie i jego dalszym Vytautas’ politics in Lithuania and his dążeniom do samodzielności. Kolejne further striving for independence. The unie z Królestwem Polski były prawie successive unions with the Kingdom wyłączenie konsekwencja pewnego of Poland were nearly exclusively rodzaju gry politycznej. Pełne połącze- the consequence of a political game. nie państw stało się mitem na długie The fusion of the two nations became lata. Śmierć Witolda – zresztą według a myth for many years. The death of

16 Prolog PRATARMĖ PREFACE jego ostatniej woli – miała ten stan * * * Vytautas was supposed to change this przerwać. Tak się jednak nie stało. Jauno istoriko Szymono Drejaus state, according to his last will, how- parašyta monografija – tai rimtas ban- ever, it did no happen. * * * dymas nušviesti Lietuvos politinę, vidaus bei tarptautinę padėtį, ypač su- * * * Przedstawione przez młodego hi- telkiant dėmesį ties jos istorija valdant storyka Szymona Dreja opracowanie Vytautui alias Aleksandrui. The study carried out by young jest bardzo poważną próbą syntetycz- historian Szymon Drej is a hard effort nego i przy tym bardzo potrzebnego Užsibrėžtą tikslą autorius pasiekė to make an absolutely indispensible popularno-naukowego przestawienia rašydamas aiškiai, paprastai ir pakan- popular-scientific presentation of the dziejów Litwy i jej sytuacji politycz- kamai tiksliai. history of Lithuania, as well as its po- nej, wewnętrznej i międzynarodowej, Neabejoju šios knygos profesio- litical, internal and international situ- patrząc głównie na jej dzieje za rządów nalumu, todėl rekomenduoju ją per- ation, looking mainly at the part of the księcia Witolda alias Aleksandra. skaityti. Tuo pačiu kviečiu ir jus pa- history under the power of Vytautas W jasny, przy tym prosty, a także sidalinti savo mintimis ir istoriniais alias Alexander. – na ile to było możliwe – precyzyjny svarstymais. The author achieved his aim in a sposób – autor osiągnął zamierzony Dr. Jan Gancewski simple and, as much as it was possi- przez siebie cel. ble, precise and clear manner. Polecam Państwu niniejsze opra- I strongly recommend to you this cowanie z pełną świadomością jego study, as I am absolutely sure about fachowości, ale jednocześnie proszę o its value and at the same time I en- refleksje i dalsze historyczne przemy- courage you to share your thoughts ślenia. and further historical considerations.

Dr Jan Gancewski Dr Jan Gancewski

Wstęp Įvadas Introduction

W XIV wieku Litwa była ostatnim XIV amžiuje Lietuva buvo pasku- In the 14th century Lithuania was pogańskim państwem europejskim. tinė pagoniška valstybė. Politiškai ji the last pagan country in the whole Politycznie dzieliła się na dwie części buvo padalinta į dvi dalis – „aukštąją“ Europe. It was politically divided into – Litwę „wysoką”, czyli położoną nad Lietuvą, esančią prie viršutinio Ne- two parts – the “higher” Lithuania, górnym Niemnem Auksztotę, i dol- muno, Aukštaitiją, ir „žemąją“, esančią settled by the upper part of the river ną, czyli leżącą nad dolnym tej rzeki žemupyje, t. y. Žemaitiją, iš dalies pa- Nemunas – the Highlands (Auk taiti- biegiem Żmudź, będącą pod częścio- valdžią Lietuvos kunigaikščiams. Be ja), and the “lower” Lithuania, settled wą zależnością od litewskich książąt. šių dviejų pagoniškų kraštų lietuvių by the lower part of the river – Samog- Oprócz tych dwóch pogańskich krain valdovai valdė didžiules teritorijas, itia (Žemaitija), which partly depended pod panowaniem litewskich władców apimančias krikščioniškas stačiatikių on the Dukes of Lithuania. These two znajdowały się ogromne obszary, na Rusios kunigaikštystes, kuriose šeimi- lands were not the only ones being un- które składały się chrześcijańskie, ninkavo pagal Rytų apeigas pakrikš- der the control of Lithuanian rulers – prawosławne księstwa ruskie zarzą- tyti lietuvių kunigaikščiai. Pamatus Lithuanians ruled huge territories in- dzane przez ochrzczonych w obrząd- šiam savitam, pagonių ir krikščionių cluding Christian, Orthodox Kingdoms ku wschodnim litewskich kunigasów. konglomeratui padėjo Mindaugas, of Russia, being under the control of Podwaliny pod ten osobliwy, pogań- žymiausias iš daugelio XIII a. Lietu- the Dukes, having been baptized by sko-chrześcijański konglomerat poło- vos kunigaikštėlių. Mindaugui pavy- the southern rites. The foundations żył Mendog, najwybitniejszy spośród ko užimti pirmąją vietą valstybėje ir for this peculiar, pagan-Christian con- licznych litewskich książątek XIII apie 1235 m. suvienyti ligšiolines ne- glomeration were laid by Mindaugas wieku. Mendogowi udało się wysunąć priklausomas gentis. Tai jam pavyko – the most outstanding Duke of all na pierwsze miejsce w państwie i zjed- padaryti nužudžius savo konkurentus, the Dukes of Lithuania in the 13th cen- noczyć, około 1235 roku, dotychcza- kunigaikščius Bulionius – Vismantą, tury. Mindaugas managed to become sowe niezależne związki plemienne. Edivilą ir Sprudeiką. Nuolat kovoda- the first figure in the country and to Dokonał tego przez zgładzenie swych mas su Livonijos kalavijuočių ordinu, unify about the year 1235 hitherto rywali, kniaziów Bulewiczów – Wiszi- o vėliau – po jo pralaimėjimo 1236 m. prevailing independent tribal rela- munta, Edywiła i Sprudejki. Walcząc mūšyje prie Šiaulių ir kalavijuočiams tions. He did that by slaying his oppo- nieustannie z inflanckim Zakonem Ka- tapus priklausomiems nuo kryžiuočių nents – knyazes (noblemen) Bulioniai:

19 walerów Mieczowych, a następnie – po – su Švenčiausiosios Mergelės Mari- Vismantas, Edivilas and Sprudejka. In ich klęsce w 1236 roku w bitwie pod jos riteriais, 1251 m. pasiryžo priimti his recurrent fights with the Livonian Szawlami i uzależnieniu mieczowców krikštą tam, kad iš kryžiuočių galėtų Brothers of the Sword, and later – after od Krzyżaków – z rycerzami Najświęt- atimti argumentus dėl netikinčiųjų at- their failure in 1236 in the Battle of szej Marii Panny, zdecydował się w vertimo į tikėjimą. Iš popiežiaus gavęs Saule and after making the Brothers roku 1251 na przyjęcie chrztu, by wy- sutikimą, 1253 m. buvo karūnuotas. dependent on the Crusaders – in 1251 trącić Krzyżakom z ręki argumenty o Vis dėlto šis pirmasis pakrikštytas Lie- he decided to baptize together with nawracaniu niewiernych. Dzięki temu tuvos valdovas greitai išsižadėjo krikš- the knigths of Blessed Virgin Mary in otrzymał od papieża zgodę na korona- čionybės ir praėjus dešimčiai metų po order to deploy the Crusaders the ar- cję i przeprowadził ją w 1253 roku. Ten karūnavimo buvo nužudytas priešiškai guments related to conversion of the pierwszy ochrzczony władca Litwy ry- nusiteikusių kunigaikščių. faithless. By dint of this act Mindau- chło jednak porzucił chrześcijaństwo, Jaunosios Lietuvos pagoniškos gas obtained from the Pope his con- zaś w dziesięć lat po przyjęciu korony valstybės galios stiprinimą tęsė Gedi- sent to coronation and was crowned zginął zamordowany przez wrogich minas, kuris 1316 m. įžengė į didžių- in 1253. However, the first baptized mu książąt. jų kunigaikščių sostą po savo brolio ruler of Lithuania soon abandonded Dzieło umacniania potęgi młode- Vytenio mirties. Dinastijos, vėliau pa- Christianity, and in ten years after the go, pogańskiego państwa litewskiego vadintos Gediminaičiais, steigėjas su- coronation he was killed by the Dukes’ kontynuował Giedymin, który zasiadł gebėjo pasinaudodamas Aukso ordos enemies. na tronie wielkoksiążęcym w roku susilpnėjimu, užkariauti didžiules te- Later Gediminas continued em- 1316, po śmierci swego brata – Wi- ritorijas, esančias į pietryčius nuo Lie- powering the young pagan Lithua- tenesa. Założyciel dynastii nazwanej tuvos. Šiuos nukariavimus dar labiau nia. After his brother Vytenis’ death później Giedyminowiczami zdołał, sustiprino naudingos santuokos, ir Ge- in 1316 he came to the throne of the wykorzystując osłabienie Złotej Ordy, diminas tapo Vitebsko, Palenkės, Vo- Grand Duchy. The founder of the dy- podbić ogromne obszary na południo- luinės ir Kijevo valdovu. Išmintingas nasty, later called Gediminids, man- wy wschód od Litwy. Dzięki tym pod- valdovas daug kartų žadėjo popiežiui aged to conquer huge territories in bojom, umiejętnie popartym korzyst- priimti krikštą pagal lotynų papročius, the southern East by taking advantage nymi mariażami, Giedymin stał się kad galėtų remti tiek tradicinius kul- of the weakened Golden Horde. Ge-

20 Wstęp Įvadas Introduction panem Witebska, Podlasia, Wołynia i tus Lietuvoje, tiek stačiatikybę savo diminas took possession of Vitebsk, Kijowa. Mądry władca wiele razy obie- kunigaikščių valdomose Rusios že- Podlesie, Volhynia and Kiev through cywał papieżowi przyjęcie chrztu w mėse. Prieš mirtį, 1341 m., Gediminas all these conquests based on advanta- obrządku łacińskim, popierając zara- valstybę padalino sūnums: Mantvydui, geous marriages. The wise ruler had zem i tradycyjne kulty na Litwie, i pra- Kęstučiui, Narimantui, Karijotui, Liu- many times promised the Pope to be wosławie na rządzonych przez swych bartui, Jaunučiui ir Algirdui. Iš pra- baptisized by the Latin rites in order kniaziów ziemiach ruskich. Kiedy Gie- džių Lietuvos sostinėje Vilniuje valdė to support both the traditional Lithua- dymin umierał w roku 1341, podzielił kunigaikštis Jaunutis, tačiau jau 1344 nian cults and the Orthodox Church on państwo pomiędzy synów: Monwida, m. Kęstutis kartu su Algirdu pasikė- the Russian lands being under the con- Kiejstuta, Narymunta, Koriata, Lu- sino į valdžią, nuversdami tikriausiai trol of his knyazes (noblemen). In 1341 barta, Jawnutę i Olgierda. Początkowo nevykėlį giminaitį. Nuo tol didžiųjų (when Gediminas died) he divided the w stolicy Litwy – Wilnie ster rządów kunigaikščių soste sėdėjo Algirdas. country among his sons: Manvydas, dzierżył książę Jawnuta, lecz już w Nepaisant svarbiausios didžiojo kuni- Kęstutis, Narimuntas, Karijotas, Liu- roku 1344 Kiejstut wraz z Olgierdem gaikščio Algirdo rolės valstybėje, an- bartas, Jaunutis and Algirdas. Initially dokonali zamachu, stanu obalając nie- tras pagal reikšmę buvo Kęstutis, ku- the country was controlled by the Duke udolnego podobno familianta. Od tej ris iš Gedimino paveldėjo Trakus. Toks Jaunutis (from the capital of Lithuania pory na wielkoksiążęcym tronie zasia- dualizmas kėlė rimtą pilietinių karų, – Vilnius), but in 1344 Kęstutis and dał Olgierd. Pomimo przewodniej roli kurių begalė vyko kitose Viduramžių Algirdas carried out assassination and w państwie wielkiego księcia Olgierda, Europos valstybėse, pavojų. Tačiau abu overthrew their brother, who was sup- drugim co do znaczenia kniaziem był Lietuvos valdovai tarpusavyje gyveno posedly incompetent. Afterwards Al- Kiejstut, który otrzymał w spadku po pavyzdingai taikiai, kartu vadovauda- girdas came to the throne of the Grand Giedyminie Troki. Taki dualizm niósł mi valstybės politikai. Pastaroji buvo Duchy. Despite the leading role of the ze sobą poważne niebezpieczeństwo išskirtinai sudėtinga. Iš vienos pusės Grand Duke Algirdas, knyaz Kęstutis wojen domowych, których było mnó- reikėjo išlaikyti Rusios stačiatikių was of second importance. After Gedi- stwo w innych średniowiecznych kra- žemių valdymą, iš kitos – remti gim- minas’ death he obtained Trakai. This jach Europy, jednakże obydwaj władcy tuosius baltų kultus. Todėl vyresnieji kind of dualism posed a serious threat Litwy żyli ze sobą w przykładnej zgo- Algirdo sūnūs buvo pakrikštyti pagal to civil wars, frequently erupting in

21 dzie, razem kierując polityką państwa. Rytų papročius ir tėvo įgalioti valdė Medieval Europe, however, the two Ta zaś była wyjątkowo skomplikowa- Rusios kunigaikštystėse. Jaunesnie- rulers of Lithuania get on well with na. Z jednej strony należało utrzymy- ji, kitos žmonos vaikai, kuriems buvo each other and controlled the country wać panowanie nad ruskimi ziemiami pavesta valdyti lietuvių žemes, liko unanimously, whereas the politics of prawosławnymi, z drugiej popierać pagonimis. Šie pagonių kunigaikščiai Lithuania was complicated. The rul- rodzime kulty bałtyjskie. Z tego powo- – tai Skirgaila, Kaributas, Karigaila, ers had to retain their control over du starsi synowie Olgierda ochrzczeni Vygantas, Švitrigaila ir pagaliau bū- the Russian Orthodox lands, as well byli w obrządku wschodnim i dzięki simasis Lietuvos didysis kunigaikštis as to support the native Baltic cults. temu władali z ramienia ojca księ- bei Lenkijos karalius Jogaila. Gimtuo- Due to this the eldest sons of Algirdas stwami ruskimi. Młodsi z kolei, z dru- sius kultus taip pat rėmė Trakų kuni- were baptized by the Eastern rites and giej żony, przeznaczeni do panowania gaikštis Kęstutis. Jo sutuoktinė buvo gained control over the Russian lands, nad ziemiami litewskimi, pozostawali pagonių vaidilutė Birutė, kurią pagal whereas the youngest sons (of the sec- w pogaństwie. Ci pogańscy kniaziowie romantišką, nors nepatvirtintą legen- ond wife) ruled the Lithuanian lands to Skirgiełło, Korybut, Korygiełło, Wi- dą, Kęstutis tikriausiai pagrobė iš jos and remained pagans. The pagan sons gunt, Świdrygiełło i wreszcie przyszły švento kalno Palangoje. Pagal tokį ti- were Skirgaila, Koribut, Karigaila, Vyg- wielki książę litewski i król Polski Ja- kėjimą kunigaikščių pora augino savo antas, Švitrigaila and finally the future giełło. Rodzime kulty popierał również mylimą sūnų – būsimąjį didįjį kuni- Grand Duke of Lithuania and the King książę trocki Kiejstut, którego małżon- gaikštį Vytautą. of Poland Jogaila. The Duke of Trakai ka, Biruta, była pogańską kapłanką po- Kęstutis also supported the native rwaną podobno, według romantycznej, cults – his wife Biruta was the pagan choć niepotwierdzonej legendy, przez priestess, having been kidnapped by Kiejstuta ze świętej góry w Połądze. W Kęstutis from the saint hill in Palanga, tej wierze trocka para książęca wycho- according to a romantic, but unverified wywała też jej ulubionego syna – przy- legend. They brought up their beloved szłego wielkiego księcia Witolda. son – the future Grand Duke Vytautas.

Pieczęć Kiejstuta z roku 1379 1379 m. Kęstučio antspaudas Seal of Kęstutis from the year 1379 Kiejstut Kęstutis Kęstutis

Witold przyszedł na świat około Vytautas atėjo į pasaulį apie 1350 Vytautas was born about the year roku 1350. Niewiele wiemy o jego la- m. Nedaug žinome apie jo jaunystės 1350. Little is known about his youth. tach młodzieńczych. Pomimo wycho- metus. Be pagoniško auklėjimo grei- Despite his upbringing in paganism wania w pogaństwie szybko poznał tai pažino krikščionybės principus, he soon was introduced to the princi- zasady chrystianizmu choć, jak zoba- ir, kaip pamatysime vėliau, niekada ples of Christianity, although he never czymy dalej, nigdy nie przywiązywał neteikė jiems didelės reikšmės. Tais attached importance to them. In those do nich wielkiego znaczenia. W owym laikais tiek Trakų dvare, tiek Vilniuje, times many Christians, whom young czasie zarówno na dworze w Trokach, buvo daug krikščionių, su kuriais jau- Vytautas must have met, lived both in jak i w Wilnie, wielu było chrześcijan, najam Vytautui ko gero teko susitikti. Trakai and in Vilnius. Vytautas’ sister z którymi musiał się stykać młody Vytauto sesuo, kunigaikštienė Ona Duchess Anna Danuta married the Witold. Siostra Witolda, księżna Anna Danutė, ištekėjo už Mazovijos kuni- Masovian Duke Janusz and her godfa- Danuta, wyszła za mąż za księcia ma- gaikščio Jonušo, tačiau jos krikštatė- ther was Günter von Hohenstein – the zowieckiego Janusza, zaś jej chrzest- viu tapo Osterodės komtūras Giunte- komtur (commander) of Ostroda. The nym ojcem został ostródzki komtur ris fon Hohensteinas (vok. Günter von two Vytautas’ wives Juliana and Anna Günter von Hohenstein. Ochrzczone Hohenstein). Pakrikštytos buvo ir abi were also baptized, however, they were były również obydwie żony Witolda Vytauto žmonos – tiek Julijona, tiek Russian Duchesses and were Ortho- i obie – zarówno Juliana, jak i Anna, Ona. Būdamos Rusios kunigaikštienė- dox, but later they both converted to choć jako księżniczki ruskie wyzna- mis, išpažino stačiatikybę, vėliau pe- Latin rites. Vytautas was trained from wały prawosławie, dokonały później rėjo į katalikų tikėjimą pagal lotynų his childhood by his father Kęstutis – konwersji na obrządek łaciński. Witold apeigas. Kęstutis, kuris buvo pagrin- the main defender of Lithuania against od najmłodszych lat zaprawiany był dinis Lietuvos gynėjas nuo kryžiuo- the Crusaders and military crafts. He przez swego ojca Kiejstuta, głównego čių spaudimo, savo sūnų Vytautą nuo fought with his father and the Grand obrońcę Litwy przed krzyżackim napo- mažumės pratino prie kario amato. Jis Duke Algirdas, as well as his cousin rem, do rzemiosła wojennego. Walczył kovojo tiek šalia tėvo, tiek ir didžiojo and friend Jogaila. However, he re- zarówno u boku ojca, jak i wielkiego kunigaikščio Algirdo, taip pat kovose ceived his first task quite late – only księcia Olgierda, zresztą ramię w ra- padėjo savo pusbroliui ir jaunystės when he was twenty seven years old. mię ze swym stryjecznym bratem i laikų draugui Jogailai. Tačiau pirmą In 1377 Lithuania again faced “rejzy”

25 przyjacielem z młodzieńczych lat – Ja- savarankišką karinę užduotį gavo pa- (armed crusades), which this time were giełłą. Pierwsze samodzielne zadanie kankamai vėlai, jam buvo beveik su- commanded by the marshal Gottfried wojenne otrzymał jednak dosyć późno, kakę dvidešimt septyneri metai. 1377 von Linden. Although the Crusaders miał bowiem już niemal dwadzieścia m. į Lietuvą surengtas eilinis didžių- invaded the pagan lands of Lithuania siedem lat. W roku 1377 na Litwę ude- jų kryžiuočių Litauenreisen (Vokiečių every year, burnt and robbed them, rzyła kolejna z wielkich krzyżackich ordino kariuomenės žygis), šįkart ve- kidnapped their inhabitants, this time rejz, dowodzona tym razem przez mar- damas maršalo Gotfrido fon Lindeno they managed to reach Vilnius, but did szałka Gottfrieda von Linden. Choć (vok. Gottfried von Linden). Invazijas not manage to capture it. In response Krzyżacy corocznie urządzali najazdy į Lietuvos pagonių žemes, deginda- to the invasions Kęstutis sent his son, na litewskie, pogańskie ziemie, paląc, mi, plėšdami ir grobdami gyventojus, who burnt by deceit the Crusaders’ grabiąc i porywając mieszkańców, to kryžiuočiai rengdavo kasmet, tačiau reserves hidden and kept for the road jednak tym razem doszli aż pod samo šį kartą jie nuėjo iki pat Vilniaus, vis back in the forest hideouts. During this Wilno, na którego zdobycie jednak się dėlto jo užkariauti nesiryžo. Kaip at- crusade Vytautas, “a smart and coura- nie poważyli. W odpowiedzi sędziwy saką į šį užpuolį senyvas Kęstutis iš- geous young man”, as Jan Długosz Kiejstut wysłał syna, który w nisz- siuntė į žygį sūnų, kuris klasta sude- wrote about him, reached Chernyako- czącym pochodzie, podstępem spalił gino visas užpuolikų maisto atsargas, vsk (as Crusaders called it Insterburg). wszystkie krzyżackie zapasy, pocho- miško slaptavietėse paslėptas kelio- According to the Teutonic annalist wane przez najeźdźców na powrot- nei namo. Šio žygio metu Vytautas, Wigand, on their road back the army ną drogę i rozmieszczone po leśnych „narsus ir nuovokus jaunuolis“, kaip suffered severe famine. It was not sup- kryjówkach. W wyprawie tej dotarł apie jį rašė Janas Dlugošas, pasie- posedly such a triumph as a victory in Witold, „młodzieniec dzielny i obrot- kė patį Įsrutį, kryžiuočių vadinamą a battle, however, it was the success ny”, jak pisał o nim Jan Długosz, aż Insterburgu. Kaip nurodo kryžiuočių achieved by deceit and through cun- do Wystruci, zwanej przez Krzyżaków kronikininkas Vygandas, ordino armi- ning acts, that is, by means that the Insterburgiem. Dzięki tej akcji, jak po- ja grįždama iš Lietuvos žemių kentė Grand Duke was going to use many daje krzyżacki kronikarz Wigand, woj- didįjį badą. Gal tai nebuvo triumfas, more times in the future. sko zakonne w odwrocie z litewskiej prilyginamas pergalei mūšyje, bet sė- The same year 1377 Algirdas died. ziemi cierpiało srogi głód. Nie był to kmė, pasiekta klasta ir išdaiga, tai yra He was buried according to all the

26 Kiejstut Kęstutis Kęstutis może triumf na miarę zwycięstwa w priemonėmis, kuriomis dažnai nau- principles of paganism, i.e. his body boju, ale sukces osiągnięty podstępem dosis būsimasis didysis kunigaikštis. was burnt together with his favorite i fortelem, czyli narzędziami, którymi Tais pačiais 1377 metais mirė falcons, horses and weapons. After Al- często będzie się posługiwać przyszły Algirdas. Jis buvo palaidotas pagal girdas’ death the heir to the throne of wielki książę. visas pagonių apeigas, o jo kūnas su- Vilnius became Jogaila (by Kęstutis‘ W tym samym, 1377 roku, zmarł degintas kartu su sakalais, arkliais, consent). In this point of history, after Olgierd. Pochowano go według wszel- ginklais. Po Algirdo mirties jo įpėdi- many years of successful reign of the kich zasad pogańskiego obyczaju, od- niu Vilniaus soste, Kęstučiui sutikus, brothers Kęstutis and Algirdas, the re- dając płomieniom jego ciało wraz z tapo Jogaila. Nuo šiol, po Kęstučio ir lationships in Lithuania started gradu- ulubionymi sokołami, końmi, bronią. Algirdo taikių valdymo metų, santy- ally deteriorating. The reason for that Po śmierci Olgierda jego następcą na kiai Lietuvos valstybėje palaipsniui was undoubtedly the difference in age tronie wileńskim został, za zgodą Kiej- pradėjo blogėti. Be abejonės, tam between the new Grand Duke, who stuta, Jagiełło. Od tej pory, po latach įtakos turėjo amžiaus skirtumas tarp was about twenty years old, and the zgodnych rządów Kiejstuta i Olgier- naujojo didžiojo kunigaikščio, kuriam aged ruler of Trakai Kęstutis, who was da, stosunki w państwie litewskim buvo vos daugiau nei dvidešimt, ir nearly eighty years old. Jogaila was zaczęły się stopniowo psuć. Miała na senyvo Trakų valdovo Kęstučio, kuris the man of new times and saw many to niewątpliwie wpływ różnica wieku artėjo prie aštuoniasdešimties. Jogai- aspects of political life that needed to między nowym wielkim księciem, li- la išties buvo naujųjų laikų žmogus ir be changed. He realized the need of ap- czącym dwadzieścia kilka lat, a sędzi- matė pokyčių poreikį. Jis suvokė bū- proaching the West and the only way wym władcą trockim Kiejstutem, który tinybę artintis prie Vakarų, o tai buvo to do that was to baptize. However, się zbliżał do osiemdziesiątki. Jagiełło įmanoma tik priimant krikštą. Kęstu- Kęstutis was the representative of “the był bez wątpienia człowiekiem nowych tis – tai „senosios“ Lietuvos atstovas. old” Lithuania, which was supposed to czasów i dostrzegał potrzebę zmian. Nors paskutines dienas skaičiuojantis have gone away together with him, Rozumiał konieczność zbliżania się do valdovas galėjo to nepastebėti, bet ši even if he did not want to admit that. Zachodu, co było możliwe jedynie po- Lietuva turėjo išeiti kartu su juo. After Algirdass death Teutonic Or- przez przyjęcie chrztu. Kiejstut nato- Po Algirdo mirties, matydamas der became more active and decided miast to przedstawiciel „starej” Litwy, to take an opportunity of attacking. In

27 która, choć dobiegający kresu swych pokyčius didžiųjų kunigaikščių soste, 1378 the komtur from Chernyakovsk dni władca mógł tego nie dostrzegać, suaktyvėjo Vokiečių ordinas, ir ieškojo – Wigand from Baldersheim – stroke odejść musiała wraz z nim. progos užpulti. 1378 metais Įsruties Lithuania and ravaged the whole coun- Po śmierci Olgierda uaktywnił się pagalbinis komtūras – Vygandas iš try by the river Nemunas. At the same Zakon Krzyżacki, widząc w zmianie na Baldersheimo (vok. Wigand Balders- time marshal Gottfried from Linde or- wielkoksiążęcym tronie okazję do ata- heim) – ginkluotas atakavo Lietuvą ganised an invasion and reached Kau- ku. W 1378 roku komtur pomocniczy ir niokojo prie Nemuno esantį kraštą. nas during his attack along the river z Wystruci – Wigand z Baldersheimu Tuo pat metu užpuolimą organizavo Narew. The same year Lithuania was – uderzył zbrojnie na Litwę i pustoszył ir maršalas Gotfridas iš Lindeno. Jis also attacked by the Livonian Mas- położony nad Niemnem kraj. Równo- atakuodamas ties Narevu, pasiekė ter, the komtur of Balga and Ostroda legle najazd zorganizował marszałek patį Kauną. Tais pačiais metais lietu- – Burkhard von Mansfeld. In response Gotfryd z Lindy i atakując wzdłuż Na- vius užpuolė Livonijos šalies magis- to the attacks Kęstutis organised an rwi, dotarł aż do Kowna. W tym samym tras ir Balgos bei Ostrerodės komtū- unexpected retaliatory strike, by simu- roku zaatakował Litwinów także krajo- ras Burkhardas fon Mansfeldas (vok. lating weakness and illness in order to wy mistrz inflancki, ponadto komtur Burkhard von Mansfeld). Kęstučio reduce the opponent’s watchfulness, Bałgi oraz komtur Ostródy Burkhard atsakas buvo gudrus: kad užmigdytų and burnt the castle Eckersberg, now von Mansfeld. W odpowiedzi Kiej- priešo budrumą, jis apsimetė bejėgiu called Okartowo. The prefect of Okar- stut, symulując niemoc i chorobę, by ir ligotu, ir netikėtai surengė revanši- towo, the crusader Jan Surbach, was uśpić czujność przeciwnika, urządził nį žygį, degindamas Eckersbergo pilį, taken captive by chance. The Lithua- niespodziewanie wyprawę odwetową, t. y. šiandieninį Okartovą. Progai pa- nians were planning to burn him at paląc zamek Eckersberg, czyli dzisiej- sitaikius į nelaisvę paimtas Okartovo the stake by habit, but Kęstutis object- sze Okartowo. Przy okazji do niewoli seniūnas kryžiuotis Janas Surbachas. ed to this intention. dostał się okartowski starosta, Krzyżak Pagal tradicines apeigas lietuviai pla- Despite the Duke’s attempts of re- Jan Surbach. Swoim uświęconym oby- navo pagautą belaisvį sudeginti ant taliation it was absolutely clear that czajem planowali Litwini pojmanego laužo, tačiau tam paprieštaravo pats after all the years of struggle and vari- jeńca spalić na stosie, czemu jednak Kęstutis. able success the Order finally gained sprzeciwił się sam Kiejstut. Nors Trakų kunigaikštis ban- the strategic initiative. Meanwhile Vy-

28 Kiejstut Kęstutis Kęstutis

Pomimo prób odwetu ze strony dė keršyti, buvo akivaizdu, kad per tautas, who received Grodno from his księcia trockiego widać było wyraźnie, daugelį metų su permaininga sėkme father, was intensively learning the że w trwających ze zmiennym szczę- trunkančiomis pergalėmis, būtent principles of power and ruling. ściem wieloletnich zmaganiach, to Vokiečių ordinas perėmė strategi- In 1379 Vytautas made the first Zakon przejął inicjatywę strategiczną. nę iniciatyvą. Tuo metu Vytautas iš step towards the world of politics. W tym czasie Witold, otrzymawszy tėvo gavęs valdyti Gardiną, stropiai Tired of all the invasions of the Cru- od ojca w zarząd Grodno, pilnie uczył mokėsi valdžios ir valdymo taisyklių. saders and aging Kęstutis signed an się rządzenia oraz zasad sprawowania 1379 metais Vytautas įžengė į poli- armistice on September 29 in Trakai władzy. W roku 1379 niewątpliwie tikos pasaulį. Išvargintas kryžiuočių with the Master Winrich von Kni- wkroczył już Witold do świata poli- senstantis Kęstutis rugsėjo 29 dieną prode, which was supposed to remain tyki. Znękany krzyżackimi najazdami Trakuose su didžiuoju magistru Vin- valid for the next ten years. The sig- starzejący się Kiejstut zawarł 29 wrze- richu fon Kniprode (vok. Winrich von natory of the pact was also Jogaila, as śnia w Trokach z wielkim mistrzem Kniprode) sudarė paliaubas, turėsian- well as the Duke Vytautas, who affixed Winrychem von Kniprode rozejm, ma- čias galioti dešimt metų. Šį paktą taip his first known seal S(igillum) Vitaute jący obowiązywać przez dziesięć lat. pat pasirašė Jogaila ir Vytautas, kuris for the first time. After signing the ar- Sygnatariuszem tego paktu był rów- ant dokumento pakabino savo pirmąjį mistice everything seemed to be in the nież Jagiełło oraz właśnie książę Wi- žinomą antspaudą: S(igillum) Vitaute. perfect order: Lithuania finally gained told, który na dokumencie przywiesił Sudarius paliaubas viskas iš pirmo ten years of respite after the harass- swą pierwszą znaną pieczęć: S(igillum) žvilgsnio atrodė kuo puikiausiai: kry- ing crusades, and the Duke of Trakai Vitaute. Po zawarciu rozejmu wszystko žiuočių antpuolių kankinama Lietuva and Jogaila preserved complete har- na pozór wydawało się być w najlep- net dešimt metų turėjo pertrauką, o mony between them. However, Jogaila szym porządku: nękana rejzami Litwa tarp Trakų kunigaikščio ir Jogailos would soon betray his uncle by giving zyskiwała aż dziesięć lat wytchnienia, viešpatavo niekieno nedrumsčiama him as a prey to the Crusaders. What zaś między księciem trockim a Jagiełłą ramybė. Tačiau Jogaila netrukus iš- were the reasons of such an unex- panowała niczym nie zmącona harmo- duos savo dėdę, palikdamas jį kry- pected Jogaila’s disloyalty towards his nia. Tymczasem jednak Jagiełło wkrót- žiuočiams ir likimo valiai. Kokios uncle and at the same time towards ce miał zdradzić swego stryja, oddając buvo šitokio netikėto nelojalumo Vytautas? It appeared that the ten

29 go na pastwę Krzyżakom. Jakie były priežastys dėdės ir tuo pačiu Vytauto years armistice was undoubtedly use- powody tej nagłej nielojalności Jagieł- atžvilgiu? Nekyla net abejonės, kad ful only for the Grand Duke. From the ły względem stryja, a jednocześnie i dešimt metų trunkančios paliaubos Teutonic side it marked the lands of Witolda? Otóż nie ulega wątpliwości, buvo naudingos tik didžiajam kuni- Warmin and Szczytno, while from the że dziesięcioletni rozejm był tylko po- gaikščiui. Paliaubos iš ordino pusės Lithuanian side – Podlasie and Rus- zornie korzystny dla wielkiego księ- galiojo Varmijos ir Ščecino žemėms, sian lands, therefore the Christianized cia. Obejmował on bowiem, ze strony o iš Lietuvos pusės - Palenkės ir Ru- territories. However, the agreement zakonnej, m.in. ziemię warmińską i sios žemėms, t. y. sukrikščionintoms had not included the pagan lands of szczycieńską, zaś ze strony litewskiej teritorijoms. Susitarimas negaliojo Lithuania and Samogitia being under Podlasie oraz ziemie ruskie, zatem Jogailos kontroliuojamoms Lietu- the control of Jogaila, which eventu- obszary schrystianizowane. Układ nie vos ir Žemaitijos pagonių žemėms, ally fell a prey to the Crusaders. Thus dotyczył natomiast, kontrolowanych kurios kaip grobis buvo atiduotos that was the victory of the old knyaz głównie przez Jagiełłę, ziem pogań- kryžiuočiams. Taigi tai buvo senojo of Trakai, securing his possession and skich Litwy i Żmudzi, które tym sa- Trakų kunigaikščio pergalė, nes jo leaving Jogaila alone with his prob- mym wydane zostały na łup krzyżac- žemės buvo saugojamos, o Jogaila lems in the East. Meanwhile Jogaila’s ki. Było to zatem zwycięstwo starego buvo paliktas su savo problemomis brother Andrew – the Duke of Polock trockiego kniazia, które zabezpieczało Rytuose. Tuo pačiu metu prieš Jogai- – raised a rebellion against him. In or- jego posiadłości, pozostawiało zaś jed- lą sukilo jo brolis Andrius, Polocko der to topple Andrew from the throne nocześnie Jagiełłę samego ze swymi kunigaikštis. Norėdamas nuo Poloc- of Polock the Grand Duke sent against problemami na wschodzie. Otóż w tym ko sosto nuversti Andrių, didysis ku- him another brother – Skirgaila. With czasie zbuntował się przeciw Jagielle nigaikštis prieš jį išsiuntė savo kitą this aim in 1380 February he signed a brat jego Andrzej, książę połocki. Chcąc brolį – Skirgailą. Norėdamas netruk- short armistice with the Master of the zrzucić z połockiego tronu Andrzeja, domas kariauti prieš Polocką, 1380 Order Wilhelm von Breimersheim in wielki książę wysłał przeciw niemu in- metų vasario mėnesį sudarė trumpas order to make Polock free. Jogaila did nego swego brata – Skirgiełłę. W tym paliaubas su Livonijos magistru Vil- not include in the armistice the lands celu zawarł, w lutym 1380 roku, krótki helmu fon Breimersheimu (vok. Wil- of Kęstutis and Vytautas. That was one rozejm z mistrzem inflanckim Wilhel- helm von Breimersheim). Iš paliaubų of the first acts of the Grand Duke be-

30 Kiejstut Kęstutis Kęstutis mem von Breimersheim, chcąc mieć Jogaila pašalino Kęstučio ir Vytauto trayal in relation to his uncle. The sec- wolną rękę w sprawie Połocka. Z rozej- žemes. Tai buvo pirmas kartas, kai di- ond time in 1380 in the end of May the mu Jagiełło wykluczył ziemie Kiejstu- dysis kunigaikštis išdavė savo dėdę. Grand Duke betrayed them even more ta i Witolda. Była to pierwsza ze zdrad Antroji, žymiai svarbesnė, išdavystė, seriously. Jogaila then met important wielkiego księcia względem swego padaryta 1380 metų gegužės mė- representatives of the Order in the stryja. Do drugiej, znacznie poważ- nesio pabaigoje. Tuo metu pasienio frontier forest in Dovydiškės. Among niejszej, doszło pod koniec maja 1380 girioje, Dovydiškėse, Jogaila susiti- them Jogaila met the hospitaller and roku. Wówczas to Jagiełło spotkał się ko su aukšto rango ordino atstovais, the komturs of Elbląg and Tczew. The w nadgranicznej puszczy, w Dawidysz- tarp kurių buvo didysis špitolininkas official reason of the meeting was kach, z wysokimi rangą przedstawicie- ir Elbingo bei Diršau komtūrai. Ofi- hunting. They indeed were having rev- lami Zakonu, wśród których znajdował cialia susitikimo priežastimi vadin- elry and enjoying hunting the whole się wielki szpitalnik oraz komturzy: ta medžioklė. Išties dvi dienas buvo two days, however, at the same time elbląski i tczewski. Oficjalny powód triukšmingai linksminamasi ir me- they were having secret deliberations spotkania brzmiał: polowanie. Istot- džiojama. Tuo pat metu vyko slapti till May 31, which ended with a draft- nie, przez dwa dni bawiono się hucz- pasitarimai, kurie gegužės 31 dieną ed document against Kęstutis. Accord- nie i urządzano łowy. Jednocześnie baigėsi dokumento, tiesiogiai nutai- ing to the terms of the agreement the jednak trwały sekretne narady, które kyto prieš Kęstutį, surašymu. Pagal šį Order was obliged not to support the zakończyły się 31 maja wystawieniem susitarimą, ordinas įsipareigoja ne- Duke Andrew and help Skirgaila in tajnego dokumentu, wprost wymie- remti kunigaikščio Andriaus ir padėti the battles with the rebellious ruler rzonego przeciw Kiejstutowi. Na mocy Skirgailai kovojant su sukilusiu Po- of Polock. The armistice was also sup- tego układu Zakon zobowiązywał się locko valdovu. Paliaubos taip pat tu- posed to be valid in case of any raising nie popierać księcia Andrzeja oraz do- rėjo galioti esant konfliktui tarp kry- conflicts between the Crusaders and pomóc Skirgielle w walkach ze zbun- žiuočių ir Kęstučio. Tam, kad senasis Kęstutis. The Order had even the right towanym połockim władcą. Rozejm kunigaikštis nieko neįtartų, ordinas to invade Jogaila’s territories, whereas miał obowiązywać także w przypadku galėjo užpulti netgi Jogailos žemes, the Grand Duke had the right to come konfliktu między Krzyżakami a Kiej- o didysis kunigaikštis ateiti į pagalbą along with assistance to his uncle so stutem. By zaś stary książę niczego savo dėdei! Savaime suprantama, ne that the old Duke would not suspect

31 się nie domyślił, Zakon mógł nawet visu pajėgumu, o tik nedidelėmis pa- anything! The invasions, of course, najeżdżać ziemie Jagiełły, zaś wielki jėgomis. Tokiu būdu ordinas priartėjo were not full power – just to keep up książę przychodzić z pomocą swemu prie savo tikslo. Juo nuo pat pradžių appearances. That was the strategy the stryjowi! Rzecz jasna nie całą potęgą, buvo Žemaitijos, kuri jungė prūsų ir Order used to achieve its set goal, ini- lecz niewielkimi siłami, dla zacho- Livonijos kryžiuočių žemes, užkaria- tially – to conquer Samogitia, the land wania pozorów. W ten sposób Za- vimas. Esant neišvengiamam konflik- connecting the Prussian and Livonian kon zbliżył się do osiągnięcia swego tui tarp dviejų įtakingiausių Lietuvos possessions of the Crusaders, left to its celu, jakim od początku była Żmudź, kunigaikščių, Žemaitija būtų palikta own fate with an unavoidable conflict lądowe połączenie między pruskimi likimo valiai. Ką tuo metu veikė Vy- between the two most influential kn- i inflanckimi posiadłościami Krzyża- tautas? Pagal metraštininkus, ne- yazes of Lithuania. What was Vytau- ków, pozostawiona teraz na pastwę rūpestingai medžiojo kartu su kry- tas doing meanwhile? According to losu wobec nieuchronnego konfliktu žiuočiais ir didžiuoju kunigaikščiu annalists, Vytautas was hunting with między dwoma najważniejszymi li- Dovydiškėse, visai neįtardamas, kad the Crusaders and the Grand Duke in tewskimi kniaziami. Co w tym czasie Jogaila slapčia rezga suokalbį prieš Dovydiškės and could not even im- robił Witold? Według kronikarzy po- jo tėvą. Toks yra paplitęs požiūris, agine Jogaila’s organised conspiracy lował beztrosko wespół z Krzyżaka- tačiau nėra aišku, ar jis teisingas. Ne- against his father. Such an opinion is mi i wielkim księciem w Dawidysz- abejotina, kad Vytautas buvo pakvies- popular, however, not necessarily true. kach, kompletnie nie domyślając się, tas į medžioklę tam, kad nuo Trakų It is known that Vytautas had been in- że między jednym turem a drugim kunigaikščio būtų nuslėpta tikroji vited on hunting in order to conceal Jagiełło skrycie konspiruje przeciw suvažiavimo Dovydiškėse priežastis. from the knyaz of Trakai the actual aim jego ojcu. Pogląd to rozpowszechnio- Neabejotina yra ir tai, kad Vytautas of the meeting in Dovydiškės. It is also ny, choć niekoniecznie w zupełności turėjo bent jau įtarti, kad Jogaila ne- well known that Vytautas knew noth- prawdziwy. Pewnym jest, że Witold pakenčiamų vienuolių-riterių draugi- ing about the secret deliberation or its został zaproszony na polowanie, by joje laiką leido ne vien dėl malonios matters. Though Vytautas must have ukryć przed trockim kniaziem wła- vyrų pramogos. Tikriausiai Vytautas suspected that Jogaila’s meeting with ściwy cel zjazdu w Dawidyszkach. įtarė, kad tarp Kęstučio ir jo brolėno the Crusaders was not just for pleasure Pewnym jest i to, że nie został do- brendo konfliktas, kuris netrukus gali and manly entertainment in the com-

32 Kiejstut Kęstutis Kęstutis puszczony do ściśle tajnych narad i įsiliepsnoti. Iš prigimties būdamas pany of the monks-knights, who had nie znał ich treści. Pewnym jest jed- gudrus žmogus, jis nusprendė ne- long been enemies. Probably Vytautas nak i to, że musiał przynajmniej po- kliudyti ir palaukti, ką gi atneš arti- realized about the arising conflict be- dejrzewać, iż Jagiełło nie spotkał się z ma ateitis. tween Kęstutis and his nephew, which Krzyżakami dla czystej przyjemności, Sudaręs sutartį Dovydiškėse, Jo- could soon break out. As Vytautas had męskiej rozrywki uprawianej w towa- gaila savo mintis galėjo nukreipti always been shrewd in nature, he de- rzystwie znienawidzonych wszak mni- į Rytų politiką. Iš esmės jis taip ir cided to stay aside and wait until the chów-rycerzy. Prawdopodobnie Witold pasielgė. Tačiau jis nenumatė, kad near future brings news. się domyślał, że między Kiejstutem a Vokiečių ordinas buvo labiau klas- After entering into agreement in jego bratankiem narasta konflikt, któ- tingas nei jis pats – apie susitarimą Dovydiškės Jogaila could direct all his ry wkrótce może wybuchnąć. Będąc z su didžiuoju kunigaikščiu, sudarytą thoughts towards the Eastern politics, natury człowiekiem przebiegłym, po- prieš Kęstutį, kryžiuočiai pranešė... and that is what he actually did. How- stanowił się zatem nie mieszać i po- Trakų kunigaikščiui. Tą padarė, ži- ever, he could not predict the Order czekać, co przyniesie najbliższa przy- nant ordino valdžiai, komtūras Gün- would even be shrewder than he was, szłość. teris von Hohensteinas. Tokiu būdu, since the Crusaders decided to inform Po zawarciu układu w Dawidysz- tarpusavyje supriešindamas du ga- about the agreement against Kęstutis… kach mógł Jagiełło wszystkie swoje lingiausius kunigaikščius, ordinas the knyaz of Trakai. It was done by myśli skierować ku polityce wschod- susilpnino Lietuvos politiką. Išgirdęs the komtur Günter von Hohenstein. niej. Tak też istotnie zrobił. Nie prze- apie sulaužytą priesaiką, Kęstutis The Order’s actions were the way to widział jednak, że Zakon Krzyżacki nutarė rūsčiai išsižadėti brolėno. Kai implement his politics of weakening okaże się jeszcze bardziej przebiegły pasiskundė Vytautui, šis supykęs pa- Lithuania through stirring the hatred od niego. Oto bowiem o treści układu reiškė, kad netiki slaptu kryžiuočių ir between the two most powerful Dukes z wielkim księciem, zawartym przeciw Jogailos susitarimu. O Kęstutis tikė- of Lithuania. Kęstutis must have been Kiejstutowi, Krzyżacy natychmiast po- jo. Ir pagal savo stilių slapčia ruošėsi furious about his nephew’s betrayal. wiadomili… trockiego kniazia. Doko- pasikėsinti į valdžią. Proga pasitaikė But when he told everything Vytautas, nał tego, za wiedzą władz zakonnych, greitai. Didysis kunigaikštis, kaip jau the latter replied resentfully he would komtur Günter von Hohenstein. W ten buvo minėta, susikoncentravo ties not believe in existing of such a se-

33 sposób Zakon realizował politykę osła- Rytų politiką, pernelyg nesidomėda- cret agreement between the Crusaders biania Litwy przez skłócenie ze sobą mas savo gimtąja Lietuva. Sudarė su- and Jogaila. Kęstutis believed, so he jej dwóch najpotężniejszych kuniga- tartį su chanu Mamajumi, nukreiptą started planning coup d’état and soon sów. Srodze musiał wyrzekać Kiejstut prieš Maskvos kunigaikštį Dimitrijų. the occasion arouse. The Grand Duke na wiarołomstwo bratanka. Kiedy się Prie sutarties taip pat prisijungė Ria- focused more on the Eastern politics, jednak poskarżył Witoldowi, ten obu- zanės Olegas. Jogaila su savo būriais as was mentioned before, and was not rzony stwierdził, że nie wierzy w ist- išvyko Dono kryptimi tam, kad susi- much concerned with Lithuania. He nienie tajnego porozumienia Krzyża- jungtų su savo sąjungininku Mama- formed an alliance with khan Mamai ków z Jagiełłą. Kiejstut jednak wierzył. jumi. Tačiau taip neįvyko. Tikėtina, against the Duke of Moscow Dmitry. I, w swoim stylu, szykował potajem- kad tiek Lietuvos kunigaikštis, tiek The Duke Oleg of Riazan also joined nie zamach stanu. Okazja nadarzyła kunigaikštis Olegas neketino akty- the ally. Jogaila with his patrols set off się szybko. Wielki książę bowiem, jak viai palaikyti Mamajaus. Neatme- on Don in order to unite with his ally wspomniano, skoncentrował się na tama ir tai, kad kunigaikštis Olegas Mamai. However, they did not unite. polityce wschodniej, nie bardzo inte- išsamiai informavo Dimitrijų apie Probably neither the Duke of Lithua- resując się swą rodzimą Litwą. Zawarł priešo persikėlimus. Kai 1380 m. rug- nia, nor the Duke Oleg intended to przymierze z chanem Mamajem, skie- sėjo 8 d. vyko žymus mūšis Kulikovo support Mamai. It is also possible that rowane przeciwko księciu moskiew- lauke, Jogaila buvo netoliese, galbūt knyaz Oleg informed Dmitry about skiemu Dymitrowi. Do ligi przyłączył viena diena kelio nuo mūšio lauko, the opponent’s actions. When in 1380, się także książę Oleg riazański. Jagieł- tačiau neišvyko į pagalbą Mamajui. September 8 the Battle of Kulikovo ło na czele swych zastępów wyruszył Maskvos kunigaikštis Dimitrijus pa- was raging, Jogaila was staying near- ku Donowi, by się połączyć ze swym siekė triuškinančią pergalę, laimė- by, supposedly one day way from the sojusznikiem Mamajem. Nie doszło damas prieš totorius, po kurios gavo place of the battle, however he did not jednak do tego. Prawdopodobnie za- užtarnautą Dono pravardę, o didysis provide any help for Mamai. Dmitry of równo książę litewski, jak i książę kunigaikštis „dėl akių“ sutriuškino Moscow won an outstanding victory Oleg nie zamierzali czynnie wspierać nedidelį Rusios dalinį, vėliau patrau- against the Tatars and later acquired Mamaja. Niewykluczone też, że kniaź kė į Vilnių. Tuo metu Kęstutis turėjo the nickname he deserved “Donskoy”, Oleg dokładnie informował Dymitra o ginti Lietuvą nuo kryžiuočių spau- whereas the Grand Duke defeated a

34 Kiejstut Kęstutis Kęstutis ruchach wroga. Toteż gdy się toczyła dimo. Vienuoliai organizavo vieną small Russian troop, to keep up ap- słynna bitwa na Kulikowym Polu, 8 žygį po kito, išvesdami belaisvius ir pearances, and withdrew to Vilnius. In września 1380 roku, Jagiełło przeby- užvaldydami didelius grobius. Todėl the meantime Kęstutis had to defend wał w pobliżu, podobno o jeden dzień nieko neturėjo stebinti, kad Trakų ku- Lithuania from the Crusaders. The drogi od pola bitwy, ale nie ruszył na nigaikštis ir vėl surengė keršto žygį, monks organised armed crusades one pomoc Mamajowi. Dymitr moskiew- kokių begalę suorganizavo per visą after another; they kept ravishing the ski odniósł druzgocące zwycięstwo savo ilgą gyvenimą. Surinko bajorus captives and taking huge loots. There- nad Tatarami, od którego otrzymał za- ir išvyko į Prūsiją. Vytautą tuomet iš- fore the fact that the Duke of Trakai służony przydomek Doński, zaś wielki siuntė į Gardiną... Paskubomis Kęstu- organised a typical retaliatory strike książę, dla zachowania pozorów, rozbił tis pasiekė prūsų sieną, vėliau pasuko (that he had undertaken plenty of times niewielki oddział ruski, po czym się atgal ir... dar greičiau nužygiavo tie- during his long life) was not unexpect- wycofał do Wilna. Tymczasem Kiejstut siu keliu į Vilnių, kurį užėmė 1381 m. ed. He gathered the boyars and set off musiał bronić Litwy przed naporem lapkričio 1 d. Kadangi jo niekas ten to Prussia, meanwhile Vytautas was krzyżackim. Zakonnicy organizowa- nelaukė, niekas ir nepasipriešino. Juo sent to Grodno… Kęstutis soon reached li jedną rejzę za drugą, uprowadzając labiau, kad Jogailos armijos būriai, the Prussian border and then marched jeńców i biorąc wielkie łupy. Nikogo vadovaujant kunigaikščiui Skirgailai, even faster to Vilnius. On 1 Novem- zatem nie mogło dziwić, że książę tuo metu bandė apsupti Polocką. Vil- ber 1381 he captured it. Nobody op- trocki zorganizował typową wyprawę niaus pilyje pagautas ne tik Jogaila, posed him, because nobody expected odwetową, jakich wiele przedsiębrał bet ir jo motina, kunigaikščio Algirdo him, all the more since the nucleus w ciągu swego długiego życia. Zebrał našlė. Archyve rastas „nenuginčija- of Jogaila’s army was in Polock at bojarów i wyruszył na Prusy. Nato- mas kaltės įrodymas“ – pasirašytas that time, under Skirgaila’s command. miast Witolda odesłał w tym czasie didžiojo kunigaikščio kryžiuočių me- Jogaila, as well as his mother – knyaz do Grodna… Szybkim marszem dotarł džioklės metu Dovydiškėse. Kęstutis Algirdas’ widow – were caught in the Kiejstut nad pruską granicę, po czym sušaukė bajorų tarybą, kuriai parodė castle of Vilnius. In the archive there zawrócił i… jeszcze szybciej pomasze- išdavikišką aktą, ir vėliau jis buvo was also found corollary – the docu- rował wprost na Wilno, które zajął 1 paskelbtas didžiuoju kunigaikščiu. ment signed by the Grand Duke and listopada 1381 roku. Ponieważ nikt Galbūt būsimasis Žalgirio mūšio nu- the Crusaders during the hunting in

35 się go tam nie spodziewał, nikt też nie galėtojas būtų baigęs gyvenimą pa- Dovydiškės. Kęstutis formed the coun- stawił mu oporu, zwłaszcza że trzon gal savo dėdės įsakymą, jeigu ne Vy- cil of the boyars, revealed them the armii Jagiełły, pod wodzą księcia Skir- tautas, kuris tučtuojau po perversmo act of betrayal and was declared the giełły, zajęty był wtedy obleganiem pasirodė Vilniaus dvare ir, tikriausiai, Grand Duke. The future victor of the Połocka. W wileńskim zamku pojmano užstojo Jogailą. Iš tiesų Kęstutis su Grunwald may have ended his life at nie tylko Jagiełłę, ale też jego matkę, Algirdo sūnaus šalininkais pasielgė his uncle’s command but for Vytautas, wdowę po kniaziu Olgierdzie. Odna- ypač švelniai. Gyvybę prarado tik who appeared in Vilnius immediately leziono również w archiwum „dowód Vaidila, didžiojo kunigaikščio iškeltas after the overturn, and most probably koronny” – dokument podpisany przez į garbingiausias pareigas ir apvesdin- defended Jogaila. Generally Kęstutis wielkiego księcia z Krzyżakami pod- tas su jo seserimi Marija. Jis buvo tei- treated Jogaila’s supporters extremely czas łowów w Dawidyszkach. Kiejstut siamas dėl to, kad įkalbinėjo Jogailą gently. Only somebody by the name zwołał radę bojarów, której okazał slapta vesti derybas su kryžiuočiais. of Wojdyllo, who had been exalted by zdradziecki akt, po czym został okrzyk- Pats Jogaila buvo ne tik išlaisvintas, the Grand Duke and married his sis- nięty wielkim księciem. Nie wiadomo, bet ir gavo Vitebską bei Krėvą, t.y. že- ter Mary, later accused of inducing czy przyszły zwycięzca spod Grunwal- mes, anksčiau priklausiusias jo tėvui Jogaila of entering into collusion with du nie zakończyłby życia z rozkazu Algirdui. Netrukus išvyko ten kartu the Crusaders, lost his life. Jogaila swego stryja, gdyby nie Witold, który su Algirdo našle, kunigaikštiene Ju- himself was not only released but he natychmiast po przewrocie pojawił się lijona. Kelyje juos lydėjo kunigaikštis also received the lands of Vitebsk and na wileńskim dworze i, prawdopodob- Vytautas. Iš pradžių senyvo Kęstu- Kreva, that is, the lands originally be- nie, wstawił się za Jagiełłą. W ogóle čio valdymas didžiųjų kunigaikščių longing to his father Algirdas. Soon he Kiejstut obszedł się ze stronnikami soste klostėsi sėkmingai. Kunigaikš- went there with Algirdas’ widow – the Olgierdowego syna nadzwyczaj łagod- tį Skirgailą, kuris Jogailos įgaliotas Duchess Julianna. The Duke Vytautas nie. Życie postradał jedynie Wojdyłło, šturmavo Polocką, paliko armija, nes accompanied them in the journey. At wyniesiony przez wielkiego księcia ji pripažino naujo didžiojo kunigaikš- first ruling of the aged Kęstutis on the do najwyższych godności i ożeniony čio vadovybę. Skirgaila turėjo ieško- throne of the Grand Duchy looked suc- z jego siostrą Marią, a posądzany o ti prieglobsčio Livonijoje. Kęstučiui cessful. The Duke Skirgaila was aban- nakłanianie Jagiełły do konszachtów taip pat pavyko pagerinti santykius doned by his army, while the army

36 Kiejstut Kęstutis Kęstutis z Krzyżakami. Sam Jagiełło został nie su Maskva, su kuria jis sudarė su- acknowledged the supremacy of the tylko uwolniony, ale otrzymał Wi- tartį. Nuo šiol jis neprivalėjo kariau- new Grand Duke and withdrew the tebsk i Krewo, czyli ziemie należące ti dviem frontais ir galėjo susitelkti siege. Skirgaila was forced to ask for pierwotnie do jego ojca – Olgierda. kovai su pagrindiniu Lietuvos priešu, asylum the Duchy of Livonia. Kęstutis Wkrótce wyruszył tam razem z wdo- kokiu pagrįstai laikė kryžiuočius. Ne- also managed to improve his rela- wą po Olgierdzie, księżną Julianną. W ilgai truko Kęstučio sėkmingas vado- tionships with Moscow and to sign drodze towarzyszył im książę Witold. vavimas. Jogaila, su kuriuo buvo taip an agreement. He did not need to run Początkowo rządy sędziwego Kiejstuta tauriai pasielgta, neketino taikytis the war on two front lines and finally na wielkoksiążęcym tronie zapowiada- su paprasto kunigaikščio role, kokių was able to focus on the fight with ły się pomyślnie. Szturmujący Połock Lietuvoje buvo daug. Netrukus sukilo the main Lithuania’s enemy, whom z ramienia Jagiełły książę Skirgiełło vienas iš Jogailos šalininkų – Severė- he considered being the Crusaders. został opuszczony przez swoje wojska, nų Naugardo kunigaikštis Kaributas Unfortunately, Kęstutis‘ success was które uznały zwierzchnictwo nowego Dimitrijus – jis atsisakė mokėti mo- short-term. So much magnanimously wielkiego księcia i odstąpiły od oblę- kesčius į didžiųjų kunigaikščių iždą. treated Jogaila did not want to be one żenia. Skirgiełło musiał szukać schro- Norėdamas ar nenorėdamas Kęstutis of the knyazes of Lithuania. Shortly nienia w Inflantach. Udało się również išvyko tramdyti maištingo kunigaikš- afterwards one of Jogaila’s followers – Kiejstutowi uspokoić stosunki z Mo- čio, palikęs Lietuvos vadovavimą Vy- the Duke of the North Novgorod Kori- skwą, z którą zawarł porozumienie. tauto rankose. Išvyko turbūt su skau- but Dmitry – and refused to pay taxes Nie musiał zatem toczyć wojny na dančia širdimi, kadangi tuo metu jam to the treasury of the Grand Duchy. dwa fronty i mógł się skupić na walce labiau rūpėjo persekioti kryžiuočius Kęstutis left the power to Vytautas z głównym wrogiem Litwy, za które- ir apsupti Jurbarko pilį. Jogailai įsakė and unwillingly set out to subdue the go słusznie uważał Krzyżaków. Krót- sekti paskui jį kartu su pagalbiniais unruly knyaz. He did not want to go, ko jednak trwało powodzenie rządów būriais, neaišku, ar dėl pagalbos, ar because he was busy with bullying Kiejstutowych. Jagiełło, tak wspania- labiau dėl to, kad jo nepaleistų iš the Crusaders and besieging the castle łomyślnie potraktowany, nie zamierzał akių. Tačiau būsimasis Lenkijos ka- of Jurbarkas, meanwhile Jogaila was się godzić ze sprowadzeniem go do roli ralius, turėdamas kitą planą, nepri- told to follow him with extra troops, jednego z kniaziów, których na Litwie sijungė prie didžiojo kunigaikščio however, the reason is still unknown:

37 Zrekonstruowany zamek w Trokach Rekonstruota Trakų pilis Reconstructed castle in Trakai Kiejstut Kęstutis Kęstutis było mnóstwo. Wkrótce zbuntował się armijos, kuri, beje, Severėnų krašte whether Vytautas needed help or he jeden ze stronników Jagiełły – książę pralaimėjo, prarasdama per penkis wanted to have an eye on Jogaila. Nowogrodu Siewierskiego Korybut šimtus karių. However, the future King of Poland did Dymitr – i odmówił płacenia podatków Vos tik senyvas Kęstutis išvyko not join the army of the Grand Duke, do wielkoksiążęcego skarbca. Chcąc kovoti su Kaributu, o tai įvyko 1382 anyway defeated in Siewerszczyzna by nie chcąc, wyruszył Kiejstut poskro- m. gegužės 25 d., Jogaila gudrumu loosing over five hundred warriors. He mić niesfornego kniazia, zostawiwszy užėmė Lietuvos sostinę Vilnių. Kal- had another plan. rządy litewskie w ręku Witolda. Wyru- bama, kad dalis miestelėnų pateko į On 25 May 1382 already aged szył zapewne z ciężkim sercem, gdyż Vilniaus pilį, persekiodami nusikal- Kęstutis set out to fight with Koribut, zajęty był wówczas swym ulubionym tėlį. Kai užklupta sargyba praleido meanwhile Jogaila captured the capi- nękaniem Krzyżaków i oblegał zamek tiek pabėgėlį, tiek persekiotojus, tie tal of Lithuania – Vilnius. Some of the Jurbork. Jagielle z kolei rozkazał podą- vieningai išsitraukė ginklus ir išžu- city dwellers were said to enter the żać ze sobą wraz z oddziałami posił- dė įgulą. Sąmokslininkams vadovavo castle and chase the traitor. As soon kowymi, nie wiadomo, czy do pomocy, Hanulas, iš Rygos kilęs Vilniaus mies- as startled guard let in the escaper, as czy też raczej po to, by mieć go na oku. tietis, krikščionių bendruomenės, kuri well as the chasers, they took the arms Przyszły król Polski nie dołączył jed- buvo palanki Jogailai, atstovas. Jogai- and murdered the whole garrison. nak do wojsk wielkiego księcia, które la, informuotas apie užimtą valdžią, Somebody by the name Hanul, who zresztą poniosły na Siewierszczyźnie birželio 12 dieną iš Vitebsko atvyko was the dweller of Vilnius descended porażkę, tracąc przeszło pięciuset wo- į Vilnių ir iš Hanulo atsiėmė raktus from Riga and the representative of jowników. Miał bowiem inny plan. nuo miesto vartų. Šioje situacijoje the Christian community in favour of Ledwo sędziwy Kiejstut wyruszył labiausiai nuvylė kunigaikštis Vytau- Jogaila, took the lead over the conspir- do walki z Korybutem, co nastąpiło 25 tas. Ne tik todėl, kad tinkamai nesau- ators. As soon as Jogaila had found out maja 1382 roku, już Jagiełło fortelem gojo Vilniaus, su šeima būdamas savo about the successful coup, on June 12 zdobył stolicę Litwy, Wilno. Podobno mėgstamuose Trakuose, bet ir todėl, he arrived from Vitebsk to Vilnius and część mieszczan wpadła do wileńskie- kad apie perversmą sužinojo vienas took the key of the city gate. The one go zamku, ścigając przestępcę. Kiedy iš paskutiniųjų. Paskubom subūrė who failed in this situation was the zaskoczone straże przepuściły tak ginkluotą būrį ir išvyko į Vilnių, no- Duke Vytautas. He did not take care of

39 uciekiniera, jak i ścigających, ci zgod- rėdamas atsikovoti sostinę iš Jogailos Vilnius, while staying in his favourite nie dobyli broni i wymordowali załogę. rankų. Tačiau prie miesto sienų paty- place with the family – Trakai, and Na czele spiskowców stał niejaki Ha- rė triuškinantį pralaimėjimą ir turėjo he was one of the last people to find nul, wileński mieszczanin pochodzący bėgti. Iš pradžių grįžo į Trakus, tačiau out about the coup. He hastily organ- z Rygi i reprezentant gminy chrze- dėl besiartinančių iš Vakarų kryžiuo- ised the armed forces and set out to ścijańskiej, która sprzyjała Jagielle. čių paliko Trakų tvirtovę ir pasislėpė Vilnius with the aim of regaining the Uwiadomiony o powodzeniu zamachu net Gardine. Jogaila nelaukė, kol Vy- capital from Jogaila. Unfortunately stanu, 12 czerwca przybył z Witebska tautas su Kęstučiu vėl suburs pajėgas he was defeated by the town and was do Wilna Jagiełło i odebrał od Hanula tolesnei kovai. Nedelsdamas apsupo forced to withdraw. He tried to escape klucze od bram miasta. W tej całej sytu- Trakus, pasitelkdamas savo ištiki- to Trakai at first, but then he left the acji najbardziej zawiódł książę Witold. mo brolio Skirgailos pagalbą. Prie castle, when he had found out about Nie tylko, że nie pilnował należycie Trakų apsistojo Jogailai talkinantys the approaching Crusaders, and took Wilna, przebywając z rodziną w swych kryžiuočių būriai, kuriems vadova- shelter only in Grodno. Jogaila could ulubionych Trokach, ale o przewrocie vo maršalas Kunas fon Hatenšteinas not wait any longer for Vytautas and dowiedział się jako jeden z ostatnich. (vok. Kuno von Hattenstein). Dėl ši- Kęstutis regaining power for the fight. Naprędce zmontował oddział zbrojny i tokio pranašumo Trakų tvirtovės gy- He immediately besieged the castle wyruszył do Wilna, chcąc odbić stolicę nėjai atidavė pilį Jogailai, kuris joje of Trakai with the help of his loyal z Jagiełłowych rąk. Pod murami mia- įkurdino kunigaikštį Skirgailą. Tuo brother Skirgaila. The troops of the sta poniósł jednak druzgocącą klęskę metu Vytautas iš Gardino nuvyko Crusaders also moved towards Trakai i musiał uciekać. Początkowo uszedł pastiprinimo į Voluinę pas ištikimą controlled by the marshal Kuno von do Trok, jednak wobec nadchodzących Kęstučio sąjungininką ir jo brolį Liu- Hattenstein. The defenders of the cas- z zachodu Krzyżaków porzucił trocką bartą. Nepaisant Algirdaičio greitos tle were forced to give up and left it twierdzę i schronił się aż w Grodnie. reakcijos, ši pagalba buvo pavėluota. to Jogaila, who in turn settled there Jagiełło nie czekał, aż Witold z Kiej- Kęstutį šiuo sunkiu momentu išdavė his brother the Duke Skirgaila, mean- stutem zbiorą ponownie siły do dalszej net jo žentas, Mazovijos kunigaikštis while Vytautas arrived to Grodno for walki. Natychmiast obległ Troki przy Jonušas, kuris naudodamasis sumiši- reinforcement troops for Volhynia to pomocy swego wiernego brata – Skir- mu, smogė Palenkei ir užėmė Drohi- his loyal ally Kęstutis and his brother

40 Kiejstut Kęstutis Kęstutis giełły. Pod Trokami stanęły również čino ir Melniko pasienio pilis, o kitas Liubartas. However, the prompt action posiłkujące Jagiełłę oddziały krzyżac- sunaikino. Taikėsi net Brestą apsupti, of the son of Algirdas made the rein- kie pod dowództwem marszałka Kuno tačiau tikriausiai pasitraukė sužino- forcement belated. Kęstutis was be- von Hattensteina. Na skutek takiej jęs, kad ten yra jo „mylima uošvienė“ trayed in such a difficult moment even przewagi obrońcy trockiej twierdzy Birutė, Kęstučio išsiųsta saugotis by his son-in-law the Duke Janusz the poddali zamek Jagielle, który osadził nuo lietuvių karo gaisrų. Paskutiny- Masovian, who took an advantage of w nim księcia Skirgiełłę. Tymczasem sis Vytauto ir Kęstučio išsigelbėjimas the turmoil and stroke Podlasie, after- Witold udał się do z Grodna po posił- galėjo ateiti iš Žemaitijos. Ten nu- wards captured the neighbouring cas- ki na Wołyń do wiernego sprzymie- vyko senasis kunigaikštis ir surinko tles Drohiczyn and Mielnik, while the rzeńca Kiejstuta i jego brata, Lubarta. parodomąją armiją, sudarytą iš karin- other castles were ruined by him. He Wobec jednak szybkiej akcji Olgierdo- giausių pagonių žemaičių. Tie iš pra- even intended to capture Brest, how- wicza pomoc ta okazała się spóźniona. džių norėjo likti ištikimi Jogailai ir ever, he gave up this idea as he had Kiejstuta w tej trudnej chwili zdradził išsiuntė jam paklausimą, ar jis ketina found out about his “dear mother-in- nawet jego własny zięć, książę Janusz krikštytis. Nežinoma, koks buvo ku- law” Biruta staying there, who had mazowiecki który, korzystając z za- nigaikščio atsakymas, bet tikriausiai been sent there by Kęstutis in protec- mieszania, uderzył na Podlasie i zajął teigiamas, kadangi keli tūkstančiai tion against military conflagrations. pograniczne zamki Drohiczyn i Miel- žemaičių susibūrė paklusdami Tra- Vytautas’ and Kęstutis‘ last resort nik, zaś inne zniszczył. Przymierzał kų kunigaikščio įsakymui. Pradėjęs could come from Samogitia. That was się nawet do oblegania Brześcia, jed- vadovauti šiai armijai, Kęstutis prie the place where the old Duke arrived nak podobno zarządził odwrót dowie- Kauno susijungė su būriais, kuriuos to gather a considerable army with dziawszy się, że znajduje się tam jego atvedė Vytautas. Visi kartu rugpjūčio brave pagan warriors from Samogitia. „kochana teściowa” Biruta, odesłana pradžioje, apsupo Skirgailos saugo- They planned initially to be loyal to przez Kiejstuta dla ochrony przed li- mą savo pačių Trakų pilį. Tuo metu Jogaila and sent a letter asking about tewską pożogą wojenną. Ostatni ratu- apsupamam Skirgailai į pagalbą iš his intention to baptize. The Duke’s nek dla Witolda i Kiejstuta mógł zatem vienos pusės atėjo Jogaila, o iš kitos answer is still unknown, however, it przyjść ze Żmudzi. Tam też udał się - jam padedantis Livonijos magistras must have been affirmative, as sev- stary książę i zebrał pokaźne wojsko Vilhelmas fon Frimersheimas (vok. eral thousands of Samogitian warriors

41 złożone z bitnych pogańskich Żmudzi- Wilhelm von Vrimersheim). Jogailos obeyed to the knyaz of Trakai. Kęstutis nów. Ci początkowo chcieli dochować persvara buvo triuškinanti, nepaisant took the lead of the army and joined wierności Jagielle i wysłali do niego to, Kęstutis rengėsi lemiamam mū- Vytautas’ troops near Kaunas, then, in pytanie, czy zamierza się ochrzcić. Nie šiui, kuris jam galėjo būti paskuti- the beginning of August they besieged wiadomo, jaka była odpowiedź księcia, nysis. Tuo metu į Trakų kunigaikščio their own castle, which was being de- chyba jednak twierdząca, skoro kilka stovyklą atvyko Jogailos pasiuntiniai. fended by Skirgaila. At that moment tysięcy Żmudzinów stanęło pod roz- Jie paprašė Kęstučio, kad susitarimui Jogaila came to Skirgaila’s relief from kazami kniazia trockiego. Stanąwszy pasiekti jis išsiųstų į Jogailos stovyklą one side and the Livonian landlord na czele tej armii, Kiejstut połączył Vytautą, tuo pačiu jam užtikrindami Wilhelm von Vrimersheim from an- się pod Kownem z oddziałami, które asmeninį saugumą. Vytautas susitiko other side. Jogaila’s predominance was przyprowadził Witold, i razem w posu didžiuoju kunigaikščiu, kuris dabar crushing, nevertheless Kęstutis was czątkach sierpnia oblegli swój własny būdamas padėties šeimininku, rodė preparing for a total rout, which pos- trocki zamek broniony przez Skirgieł- savo draugiškumą ir užtikrino norin- sibly could have been the last of his łę. Tymczasem z odsieczą oblegane- tis susitarti. Žadėjo palikti senajam battles. Then Skirgaila’s negotiators mu Skirgielle przybył z jednej strony kunigaikščiui Trakus ir susitaikyti su arrived to the Duke’s camp by Trakai. Jagiełło, z drugiej zaś posiłkujący go juo. Kęstutis ir Vytautas patikėjo Jo- They asked Kęstutis to send to Jogai- landmistrz inflancki Wilhelm von gailos kilnumu, panašiai kaip ir visa la’s camp Vytautas, in order to come Vrimersheim. Przewaga Jagiełły była jų armija, kuri iš naujo prisiekė jam to an agreement and ensured personal druzgocąca, mimo to Kiejstut szyko- ištikimybę. Siekdami nustatyti brol- safety. Vytautas met the Grand Duke, wał się do walnej rozprawy, która być žudiškos kovos pabaigimo terminą, iš who now controlled the situation, and może miała być ostatnią z jego bitew. Trakų visi nuvyko į Vilnių. Čia Jogaila proved his friendly attitude as well as Wówczas do obozu trockiego księcia jau nebuvo toks mielas. Nedelsdamas his willingness to reach an agreement. przybyli parlamentariusze Skirgiełły. įkalino senyvą kunigaikštį, vėliau su- He promised to leave Trakai to the old Poprosili Kiejstuta, by dla osiągnięcia rakintą grandinėmis ir akylai stebint Duke and reconcile with him. As a re- porozumienia wysłał do obozu Jagieł- Skirgailai eskortavo į Krėvos pilies sult Kęstutis and Vytautas believed ły Witolda, zapewniając mu jednocze- bokštą. Vytautas laikinai liko Vilniu- his grace, as well as their army, which śnie osobiste bezpieczeństwo. Witold je, tikriausiai taip pat gerai saugo- again pledged their loyalty to him.

42 Kiejstut Kęstutis Kęstutis spotkał się z wielkim księciem, który, mas. Praėjus keturioms dienoms nuo Afterwards they all went to Vilnius będąc teraz panem sytuacji, zapewnił Kęstučio įkalinimo Krėvos bokšte, jo in order to finally set all the terms of go o chęci porozumienia i swej przy- aplankyti vėl atvyko Skirgaila. Tačiau ending the fratricidal fights between jaźni. Obiecał zostawić staremu księ- jo gyvo jau neužtiko. Jo mirties mįslė them. However, from this moment ciu Troki i pojednać się z nim. Kiejstut nebuvo įminta. Jogailai nepalankus Jogaila changed and was not so kind i Witold zdali się zatem na łaskę Ja- Janas Dlugošas nurodo, kad didžiojo as before. He imprisoned the aged kn- giełły, podobnie jak i cała ich armia, kunigaikščio įsakymu Kęstutį uždu- yaz, put him in chains and escorted która zaprzysięgła mu ponownie wier- sino jo pataurininkis Prokša su savo him to the castle tower in Kreva under ność. Z Trok udano się do Wilna celem broliu Bilgeniu ir kažkokie: Mastis, the supervision of Skirgaila. Vytau- dopracowania warunków zakończenia Gedka, Krėvietis, Kučiukas ir Lisica. tas temporarily stayed in Vilnius, but bratobójczej walki. Tu Jagiełło nie Apie tai, kad Kęstutį nužudė didysis surely was kept an eye on. Four days był już tak miły. Natychmiast uwięził kunigaikštis, taip pat kalbama Lietu- after Kęstutis‘ imprisonment in the sędziwego kniazia, po czym w kajda- vos metraštyje ir Vytauto skunde, kurį castle tower in Kreva Skirgaila came nach i pod czujnym okiem Skirgiełły redagavo kryžiuočiai. Kiti šaltiniai back to see him. Unfortunately he was odeskortował do wieży zamkowej w nurodo, kad pralaimėjimo palaužtas not alive anymore. An inexplicable Krewie. Witold chwilowo pozostał w Kęstutis pats pasikėsino į savo gyvy- enigma of his death still remains un- Wilnie, z pewnością równie dobrze bę. Kaip buvo iš tiesų, neaišku. Tačiau riddled. Jan Długosz, ill-disposed to- pilnowany. Po czterech dniach od jeigu iš tikrųjų Jogaila liepė uždusin- wards Jogaila, writes that Kęstutis was wtrącenia Kiejstuta do krewskiej wie- ti Trakų kunigaikštį, keista, kad nepa- strangled at Jogaila’s command by his ży ponownie przyjechał do niego w sirūpino, jog taip atsitiktų ir jo sūnui cup-bearer Proksa and cup-bearer’s odwiedziny Skirgiełło. Nie zastał go – natūraliam tėvo mirties keršytojui brother Bilgen as well as somebody by już jednak przy życiu. Zagadka jego – kunigaikščiui Vytautui. the names of: Mostew, Getko, Krew- śmierci nie została wyjaśniona. Nie- Iš Krėvos Kęstučio kūną į Lietuvos lanin, Kuczuk and Lisica. The sources chętny Jagielle Jan Długosz podaje, że sostinę pargabeno Skirgaila. Čia jam that write about Kęstutis‘ slay by the z rozkazu wielkiego księcia Kiejstuta surengtos įspūdingos laidotuvės pa- Grand Duke are The Lithuanian Chroni- udusił jego podczaszy Proksa wraz ze gal senovines apeigas. Ant stulpo, ap- cle (Kronika litewska) and the so-called swym bratem Bilgenem oraz niejacy: rengtas šarvais, kartu su savo žirgais, Vytautas’ Complaint (Skarga Witolda)

43 Mostew, Getko, Krewlanin, Kuczuk i mėgstamiausiais šunimis, apdarais edited by the Crusaders. According to Lisica. O zgładzeniu Kiejstuta przez ir brangenybėmis, sudegė nenugali- other sources Kęstutis himself made an wielkiego księcia mówi także Kroni- mas Lietuvos karys, atkakliai laikęsis attempt to his life. However, the truth ka litewska oraz tzw. Skarga Witolda, senųjų dievų. Kartu su juo išnyko ir is still unknown. If Jogaila indeed or- zredagowana przez Krzyżaków. Inne senovinė pagonių Lietuva. dered to strangle the knyaz of Trakai, źródła podają, że złamany porażką the fact that his son – the avenger of Kiejstut sam się targnął na swoje ży- his father’s death – did not meet the cie. Jak było naprawdę, nie wiadomo. same destiny, would seem odd. Jeśli jednak Jagiełło istotnie kazał Kęstutis‘ body was taken from udusić trockiego kniazia, dziwne, że Kreva to the capital of Lithuania by nie zadbał, by spotkało to także jego Skirgaila. He had a respectable funeral syna – naturalnego mściciela śmierci ceremony in the time-honoured ritual. ojca – księcia Witolda. The valiant warrior of Lithuania, wor- Z Krewa ciało Kiejstuta przywiózł shipping pagan gods, was clothed in do stolicy Litwy Skirgiełło. Tu wy- armour and burnt together with his prawiono mu wspaniały pogrzeb we- palfreys, favourite dogs, garments and dług starodawnego obrządku. Na sto- valuables. The old pagan Lithuania sie, ubrany w zbroję, w towarzystwie had gone with him. swych wierzchowców, ulubionych psów, szat i kosztowności spłonął nie- złomny litewski wojownik, uparcie trzymający się dawnych bogów. Wraz z nim odejść musiała dawna, pogańska Litwa.

Do opróżnionego po śmierci Kiej- Po kunigaikščio Kęstučio mirties After Kęstutis‘ death Vytautas was stuta więzienia w Krewie kazał Jagieł- į tuščią kalėjimą Krėvoje Jogaila lie- sent by Jogaila to the same prison in ło odesłać księcia Witolda. Nie spełni- pė nusiųsti kunigaikštį Vytautą. Tad Kreva where his father died. Therefore ły się zatem ani obietnice wielkiego neišsipildė nei didžiojo kunigaikščio neither the Grand Duke’s promises, nor księcia, ani też marzenia Witolda, by pažadai, nei Vytauto svajonės po tėvo Vytautas’ dreams to receive father’s in- otrzymać schedę po ojcu, czyli księ- mirties paveldėti turtą, t. y. Trakų ku- heritance – the Duchy of Trakai –were stwo trockie. Witold traktowany był nigaikštiją. Nors kalėjime su Vytautu fulfilled. Vytautas was treated respect- z należytym szacunkiem, niczego mu buvo elgiamasi pagarbiai ir jam nie- fully, he had everything he needed, ex- nie brakowało, oprócz wiadomości ko netrūko, jis nežinojo, kas jo laukia. cept the knowledge about his future. o swym dalszym losie. Musiał mieć Vis dėl to jis tikriausiai turėjo nema- However, he must have enjoyed com- jednak dosyć dużą swobodę, skoro w žai laisvės, nes įkalinimo metu prašė paratively a lot of freedom, since dur- trakcie swej niewoli upraszał wielkie- didžiojo ordino magistro, kad šis už- ing his capture he begged the grand go mistrza Zakonu, by ten wstawił się stotų jį didžiajam kunigaikščiui. Ta- Master of the Order to intercede with za nim u wielkiego księcia. Jagiełło čiau Jogaila liko kurčias aušto rango the Grand Duke on Vytautas’ behalf. jednak pozostał głuchy na prośby do- vienuolio prašymams. Todėl Vytautas Jogaila, however, did not react to his re- stojnika zakonnego. Obmyślił zatem sugalvojo gudrų pabėgimo planą. Jo- quest. Thus Vytautas worked out a plan Witold chytry plan ucieczki. Jagiełło gaila leisdavo kunigaikščio žmonai, of escape. Jogaila allowed the Duke’s zezwalał żonie księcia, księżnej Annie, kunigaikštienei Onai, kartu su dviem wife Anna and her two maids to stay at wraz z dwiema służkami, na przycho- tarnaitėmis ateiti nakčiai pas vyrą ir his room for nights till the very morn- dzenie na noc do męża i zostawanie do likti ten iki ryto. Tarnaitės taip pat ing. The maids as well were allowed to rana. Służące również mogły towarzy- galėjo būti su kunigaikštiene. Vieną keep their mistress a company. Once szyć księżnej. Pewnego ranka, jak co rytą, kaip ir kiekvieną dieną, Ona išė- in the morning, as every day, Anna dzień, Anna wyszła od Witolda i uda- jo iš kalėjimo. Po kurio laiko į kalinio came out of Vytautas’ room and aimed ła się poza zamek. Po pewnym czasie kamerą įėjusi sargyba užtiko ten... ne at the back of the castle. In a moment straże weszły do celi więźnia i zastali visai apsirengusią kunigaikštienės the guard came into the cell and found tam… niekompletnie ubraną służącą tarnaitę. Pats Vytautas, persirengęs there… the duchess’ maid being not ful- księżnej. Sam Witold, przebrany w moteriškais apdarais, pergudravo ly dressed. Vytautas himself outwitted

46 Ku władzy Einant link valdžios Towards power niewieście szaty, przechytrzył straże i sargybą ir pabėgo. Kadangi pabėgi- the guard and ran away in the maid’s zbiegł. Ponieważ ucieczka była przygo- mo planas buvo paruoštas iš anksto, clothes. They tried to chase the Duke, towana zawczasu, na nic się zdał po- pavyti bėglio nepasisekė. Jodamas but unsuccessfully, as the escape had ścig. Korzystając z rozstawnych koni, atsarginiais arkliais, Vytautas nuke- been planned in good time. Vytautas Witold zbiegł już dostatecznie daleko: liavo pakankamai toli: į Mazoviją, pas managed to ran away quite far, as he na Mazowsze, do swego szwagra księ- savo svainį kunigaikštį Jonušą. Jogai- had used the horse. He reached Maso- cia Janusza. Jagiełło chyba istotnie la turbūt jautė simpatiją savo pusbro- via, the place where his brother-in-law miał słabość do stryjecznego brata, a liui, nors ir laikė jį vienutėje, kaip to Janusz lived. Jogaila must have had a trzymał go w celi, bo tak nakazywa- reikalavo valstybės interesai. Jis ne soft spot for his cousin, but he had kept ła racja stanu. Nie tylko nie uwięził tik neįkalino kunigaikštienės Onos him imprisoned only due to the terms księżnej Anny w charakterze zakład- kaip įkaitės, bet ir maloniai leido jai of the agreement. He neither impris- niczki ani jej nie ukarał, lecz łaskawie vykti vyrui iš paskos. oned Vytautas’ wife as a hostage, nor pozwolił ruszyć w ślad za mężem. Kunigaikštis Jonušas priėmė punished her. He kindly let her go to Książę Janusz przyjął uciekinierów pabėgėlius su tinkama pagarba ku- find her husband. z należytym książęcej parze szacun- nigaikščių porai, tačiau šaltokai. The Duke Janusz gave the ducal kiem, lecz chłodno. Udzielił Witoldowi Suteikė Vytautui prieglobstį, bet ka- couple a reception, but a very cool one. schronienia, ale kategorycznie odmó- tegoriškai atsisakė padėti veikti prieš He provided Vytautas with the shelter, wił pomocy przeciw Jagielle. Nie dał Jogailą. Nedavė jam nei jokios žemės, however, he categorically refused to mu też żadnej ziemi ani zamku we nei pilies valdyti. Nusivylęs ambicin- perform any acts against Jogaila. He did władanie. Zawiedziony w swej am- gasis Vytautas akis nukreipė į kry- not hand over any land or castle into bicji Witold zwrócił zatem wzrok ku žiuočius, kurie vieninteliai aktyviai Vytautas’ possession. Disappointed Vy- Krzyżakom, którzy jako jedyni spośród buvo įsitraukę į Lietuvos politiką, be tautas then focused on the Crusaders, żywo zaangażowanych w politykę li- to, būdami pakankamai arti, galėjo who were the only ones engaged into tewską, będąc w dodatku dostatecznie jam padėti atgauti tėviškę, ir galbūt the politics of Lithuania, and were near blisko, mogli dopomóc mu w odzyska- užtikrinti didžiojo kunigaikščio sos- enough to help him regain his home- niu ojcowizny, a być może zapewnić tą. Išties didysis magistras priėmė land, or even the throne of the Grand tron wielkiego księcia. Istotnie, wiel- Vytautą išskėstomis rankomis, juk Duchy. Indeed, the Master of the Order

47 ki mistrz przyjął Witolda z otwartymi galėjo jį išnaudoti senai planuotam gave him a warm welcome, because ramionami, mogąc teraz wykorzystać Žemaitijos užgrobimui. Tačiau nepra- he knew he could use him to capture go do legitymizacji planowanego od leido progos daryti Vytautui smulkių Samogitia. However, they used the op- dawna podporządkowania sobie Żmu- niekšybių. Kai kunigaikštis pareiškė, portunity to commit some mean acts dzi. Nie omieszkano jednak czynić Wi- kad jis pageidauja atiduoti pagarbą in relation to him. In response to the toldowi drobnych złośliwości. Oto na ordinui, maršalas Konradas Ciolneris Duke’s willingness to pay homage to oświadczenie księcia, że chce złożyć fon Rotenšteinas (vok. Zöllner von the Order, the marshal Konrad Zöllner Zakonowi hołd, odpowiedział mar- Rotenstein) jam atsakė, kad jis yra von Rotenstein reproached Vytautas szałek Konrad Zöllner von Rotenste- kaip tremtinys, netekęs Vilniaus ir with his intention to ask for shelter in i zarzucił Witoldowi, że przybywa visos kunigaikštystės, ir papriekaiš- and considered him as an exile, which jako wygnaniec, pozbawiony Wilna tavo, esą kai buvo situacijos šeimi- had lost Vilnius and the whole Grand i całego księstwa, gdy zaś był panem ninkas, neskubėjo derėtis su kryžiuo- Duchy, whereas being a master of the sytuacji, niespieszno mu było do ukła- čiais. Nepaisant to, Vytautui atiduota situation he had never thought of any dów z Krzyżakami. Pomimo tego od- valdyti viena iš pasienio pilių, į kurią agreement with the Crusaders. In spite dano Witoldowi we władanie jeden z netrukus atvyko jo žmona ir keletas of that Vytautas was given the right pogranicznych zamków, do którego Lietuvos kunigaikščių, Vytauto gimi- to rule one of the neighbouring cas- wkrótce przybyła jego żona oraz kil- naičių, taip pat ir jo brolis Tautvilas. tles, where soon his wife and children koro litewskich książąt, krewnych Wi- Tačiau ordinas ne iki galo pasitikėjo arrived, as well as several Dukes of tolda, w tym jego brat Towciwiłł. Za- naujuoju sąjungininku. Jam pagelbė- Lithuania – Vytautas’ relatives, includ- kon jednak nie do końca ufał nowemu ti, o gal labiau saugoti davė du rite- ing his brother Towciwill. Neverthe- sprzymierzeńcowi. Dodał mu bowiem rius-vienuolius: Henriką Cleeną ir less, the Order could not fully trust a do pomocy, czy też raczej do pilnowa- Janą Rabe’ą. Netekęs kunigaikštystės new ally, therefore Vytautas was given nia, dwóch rycerzy-mnichów: Henryka Vytautas siekė užgrobti Žemaitiją, two knights (monks) to help him, or Cleena i Jana Rabe. Celem działalności taigi netrukus pradėjo verbuoti šali- rather keep an eye on him; these were pozbawionego księstwa księcia mia- ninkus kovai su Jogaila. Proga karui Henry Cleen and John Rabe. The Duke ła być Żmudź, gdzie wkrótce zaczął pasitaikė jau netrukus. Jogaila suži- of the lost Duchy intended to reach his werbować stronników do walki z Ja- nojo, kad Vytautas kursto žemaičius į aim – capture Samogitia, so soon he

48 Ku władzy Einant link valdžios Towards power giełłą. Okazja do wojny nadarzyła się kovą prieš jį, todėl į ordino prašymus started recruiting the supporters for już wkrótce. Jagiełło dowiedział się, że elgtis su Vytautu maloniai atsakė the fight against Jogaila. The occasion Witold buntuje Żmudzinów, toteż na neigiamai. Tuo pat metu sutvarkyti arose very soon. Jogaila found out that prośby Zakonu o przyjęcie go z powro- ginčytinus klausimus tarp didžiojo Vytautas had incited the Samogitians tem do łask odpowiedział odmownie. kunigaikščio ir ordino 1383 m. liepos to fight against him, therefore he gave Jednocześnie dla załatwienia spor- 19 d. paskirtas susitikimas Dubysos a negative response to the Crusaders’ nych spraw miedzy wielkim księciem upės saloje. Tuo metu vandens ly- request to condescend to Vytautas. In a Zakonem wyznaczono spotkanie 19 gis upėje buvo žemas, todėl didysis the meantime they arranged the meet- lipca 1383 r. na wyspie rzeki Dubissy. magistras negalėjo priplaukti prie jo ing on July 19, 1838 on the island of Ze względu na fakt, że woda w rzece laukiančio Jogailos. Tikriausiai ku- the river Dubysa in order to settle the była niska, wielki mistrz nie był w sta- nigaikščio tarybai pasipriešinus, ir matters in dispute between the Grand nie dopłynąć do oczekującego na nie- kunigaikščiui atsisakius vykti pas ne- Duke and the Order. The Master was go Jagiełły. Wobec odmowy przybycia galinčius plaukti kryžiuočius, ordino not able to reach the island due to the księcia do unieruchomionych Krzy- pasiuntiniai pasitraukė. Lietuvių atsi- fact that the level of water in the river żaków, podobno wskutek sprzeciwu sakymas traktuotas kaip akibrokštas, was very low. The Order was eventu- rady książęcej, poselstwo zakonne się ir liepos 30 dieną Jogailai paskelbtas ally forced to withdraw, as the Duke wycofało. Odmowę Litwinów poczyta- karas. Smogti jam buvo planuota iš had refused to come to the Crusad- no za afront i 30 lipca wypowiedziano Prūsijos ir Livonijos pusės. Vytautui ers’ place. Therefore the Lithuanians’ Jagielle wojnę, planując uderzenie jed- liepta verbuoti armiją iš žemaičių ka- refusal to come was considered as an nocześnie od strony pruskiej i inflanc- rių. Iš kunigaikščio šalininkų, kilusių offence and on July 30 the Crusaders kiej. Witoldowi nakazano werbowanie iš šio krašto, suformuotas pavyzdinis declared Jogaila a war and planned to armii z wiernych wojowników żmudz- būrys, kurį sudarė, rodos, trys tūks- strike from both the Prussian and the kich. Ze stronników księcia pochodzą- tančiai karių. Jie apginkluoti, duoti Livonian sides. Vytautas received a cych z tej krainy sformowano pokaźny žirgai ir drabužiai. Lydima kryžiuočių command to recruit an army of loyal oddział, liczący ponoć trzy tysiące wo- armija persikėlė per Nemuną, o vė- warriors from Samogitia. A consider- jowników. Uzbrojono ich, dano wierz- liau sustojo ties Trakais, kurie užka- able troop was formed of the Duke’s chowce i odzież. W towarzystwie Krzy- riauti iš dviejų pusių. Iš vienos pusės backers, coming from Samogitia. The

49 żaków wyprawa wyruszyła Niemnem, sustojo didysis magistras, iš kitos – troop consisted of nearly three thou- a następnie stanęła pod Trokami, które vadovaujantis žemaičiams Vytautas. sand warriors, who were given the wzięto w dwa ognie. Z jednej strony Atgabentos patrankos, iš kurių šauta arms, the horses and the clothes. The stał wielki mistrz, z drugiej Witold į pilies sienas. Po trumpo puolimo troops arrived by Nemunas to Trakai na czele Żmudzinów. Przyprowadzo- Trakų gynėjai pasidavė, tuo užsiti- and captured it. The first part of the no armaty, z których bito do murów krindami asmeninę laisvę. Senojo army consisted of the Master’s warri- zamkowych. Wreszcie, po krótkim Kęstučio tvirtovė atsirado jo sūnaus ors, while the second consisted of Vy- szturmie, obrońcy Trok złożyli broń, rankose. Tačiau ordinas nepaliko tautas’ Samogitian warriors, who fired zapewniając sobie wolność osobistą. Vytauto Trakų dvare, o nukreipė jį į a gun and demolished the walls of the Stara Kiejstutowa twierdza znalazła Lietuvos sostinę – Vilnių. Kryžiuočiai castle. Finally the defenders seized fire się w rękach jego syna. Zakon jednak kartu su Vytautu sudegino miestą, ta- in order to ensure their personal free- nie pozostawił Witolda na trockich čiau jiems nepavyko užkariauti gerai dom. The old fortress of Kęstutis was włościach, lecz skierował go na stolicę saugomų pilių, ir jie turėjo pasitrauk- taken by his son. The Order, however, całej Litwy – Wilno. Krzyżacy wespół ti. Nepaisant sėkmės, o ja buvo Trakų did not leave Vytautas on the land of z Witoldem spalili miasto, nie zdoła- užkariavimas, visas žygis baigėsi pra- Trakai – he directed him towards the li jednak zdobyć dobrze bronionych laimėjimu. Netrukus pasitraukus kry- capital of Lithuania – Vilnius. The Cru- zamków i musieli się wycofać. Pomi- žiuočių ir žemaičių armijai, Jogaila saders and Vytautas burnt the town, mo sukcesu, jakim było zdobycie Trok, su savo broliu atkovojo Trakus, nors however they did not manage to cap- cała wyprawa skończyła się fiaskiem. saugoti pilį palikta kryžiuočių įgula ture the well defended castles and were Wkrótce po wycofaniu wojsk krzy- gynėsi net šešias savaites. forced to withdraw. The whole mission żacko-żmudzińskich Jagiełło wraz ze Tuo metu vis dar būdamas kry- ended in fiasco with the exception of swym bratem odbił Troki, chociaż po- žiuočių tremtinys Vytautas subran- Trakai. Soon after the withdrawal of zostawiona na straży zamku krzyżacka dino gyvybiškai svarbų sprendimą. the Teutonic-Samogitian army Jogaila załoga broniła się aż sześć tygodni. Jis nusprendė krikštytis. Galbūt ši and his brother recaptured Trakai, al- Tymczasem wciąż przebywający na mintis jam nebuvo nauja, tačiau pa- though the guard of the castle had been wygnaniu u Krzyżaków Witold dojrzał skutinis žygis į Lietuvą tikriausiai defending it for six weeks. do podjęcia życiowej decyzji. Postano- paskubino šį sprendimą. Tuomet Meanwhile Vytautas, still exiled

50 Ku władzy Einant link valdžios Towards power wił przyjąć chrzest. Prawdopodobnie ordino sostinėje Marienburge buvo and sheltered by the Crusaders, finally myśl ta kiełkowała w jego głowie od daug Vakarų Europos riterių, kurie made a life decision – he decided to pewnego czasu, lecz być może ostat- kaip svečiai kartu su kryžiuočiais baptize. He must have thought about nia wyprawa na Litwę przyspieszyła tę rengdavo žygius į Lietuvą. Jie neno- it for a ling time, however, the last decyzję. Wielu było podówczas w sto- rėjo kovoti vienose gretose kartu su journey to Lithuania hastened the de- licy Zakonu – Malborku zachodnioeu- pagonių barbarais. Todėl Vytautas cision. Many of the Western European ropejskich rycerzy, którzy jako goście su savo žemaičiais turėjo stoti į kovą Knights, coming to Lithuania with the wyprawiali się wraz z Krzyżakami na kiek atitolęs nuo kryžiuočių armijos Crusaders as the guests, were staying Litwę. Nie mieli oni zamiaru walczyć centro. Be abejonės, toks ambicingas in the capital of the Order – Malbork. ramię w ramię z pogańskim barba- ir dėl savo vertės įsitikinęs žmogus They did not intend to fight together rzyńcą. Witold musiał zatem wraz ze koks buvo kunigaikštis, dėl to per- with a pagan barbarian. Therefore Vy- swymi Żmudzinami stawać do boju w gyveno. Jis pasikrikštijo 1383 metų tautas and his Samogitian warriors pewnym oddaleniu od trzonu wojsk spalio 21 d. Tepliavoje. Kunigaikščio had to start the fight somewhat farther zakonnych. Z pewnością bolało to tak krikštamote tapo kryžiuočio seniū- from the nucleus of the Teutonic army. ambitnego i przekonanego o własnej no žmona, o krikštatėviu - Ragainės The Duke, ambitious and confident wartości człowieka, jakim był ksią- komtūras Vygandas von Baldershei- about his personal importance, must żę. Chrzest odbył się 21 października mas, todėl Vytautui suteiktas krikšto have been sorry about such a situation. 1383 roku w Tapiawie. Matką chrzest- vardas Vygandas. Vytautas was baptized on 21 October ną kniazia została żona sołtysa krzy- Nepaisant krikšto, „Vygando“ rei- 1383 in Tapiawa. His godmother was żackiego, ojcem chrzestnym zaś kom- kalai nebuvo geri. Netekus Trakų, the Teutonic prefect’s wife, and his tur Ragnety Wigand von Baldersheim, kryžiuočiai jį įkurdino nedidelėje godfather was the komtur of Ragnet stąd Witold otrzymał na chrzcie imię Marienburgo (nepainioti su to paties Wigand von Baldersheim, therefore Wiganda. pavadinimo ordino sostine!) pilyje. Iš Vytautas acquired the name of Wig- Pomimo chrztu, sprawy „Wigan- čia jis turėjo vadovauti Lietuvos už- and. da” nie wyglądały najlepiej. Po stracie kariavimo kampanijai. Iš tikrųjų ordi- Despite the baptism “Wigand” did Trok Krzyżacy osadzili go w niewiel- nas žadėjo padėti kunigaikščiui mū- not manage quite well. When he lost kim zamku Marienburg – nie mylić šiuose, tačiau Vytautas turėjo už tai Trakai the Crusaders settled him in

51 z Malborkiem! – skąd miał dowodzić sumokėti labai didelę kainą. Visų pir- the small castle in Marienburg – not akcją podboju Litwy. Zakon obiecał ma, kunigaikštis turėjo tapti kryžiuo- Malbork! Vytautas was supposed to wprawdzie dopomóc księciu w wal- čių vasalu, be to, ten, kur Neris įteka be in command of the action of the kach, lecz Witold musiał zapłacić za to į Nemuną, turėjo atsirasti kryžiuočių defeat of Lithuania in that castle. The straszną cenę. Przede wszystkim miał tvirtovė. Vytautas savo sąjunginin- Order promised him to provide assist- książę zostać lennikiem Krzyżaków, kams sutiko atiduoti nemažai terito- ance in the battles, however, the cost ponadto przy ujściu Wilii do Niemna rijų, o pirmiausia - Žemaitiją. Be to, of such help was exorbitant. First of miała powstać krzyżacka warownia. visos kunigaikščio žemės, mirus jo all the Duke was supposed to become Witold zgodził się również na znacz- palikuonims, turėjo atitekti Vokiečių a liege of the Crusaders, moreover ne ustępstwa terytorialne względem ordinui, nepaisant to, kad abi suinte- the Tautonic fortress was supposed to swych sojuszników, w tym przede resuotos šalys pasirašė dokumentą, be build on the estuary of the rivers wszystkim na oddanie Żmudzi. Ponad- kuriame buvo minimos pirmiau iš- Neris and Nemunas. Vytautas agreed to wszystkie ziemie kniazia, w razie vardytos nuolaidos mainais už pagal- to make major territorial concessions wymarcia jego potomków, miały przy- bą. Kryžiuočiai neskubėjo padėti vis in respect of his allies, particularly by paść Zakonowi Krzyżackiemu. Mimo labiau nekantraujančiam kunigaikš- giving up Samogitia. Besides, all the podpisania dokumentu przez obie za- čiui. Vietoj to pradėjo statyti mūrinę knyaz’s territories would have been interesowane strony, a traktującego o pilį, vadinamą Marienverderiu (vok. inherited by Teutonic Order in case of wyżej wymienionych ustępstwach w Marienwerder) (šįkart nepainioti su all the descendants’ death. Despite the zamian za pomoc, Krzyżacy nie kwapi- kitu Marienverderiu (Kvidzynu), ku- agreement signed by the two parties, li się ze wsparciem dla coraz bardziej ris pastatytas saloje prie Kauno). Tuo and setting out all the concessions in zniecierpliwionego księcia. Zamiast metu Vytautas sėdėdamas savo ku- return for assistance, the Crusaders tego rozpoczęli budowę murowanego kliame mediniame Marienburge prie were not eager to support Duke, who zamku zwanego Marienwerder – tym Dubysos, tikriausiai vis labiau jautėsi was gradually becoming impatient. razem nie mylić z Kwidzynem – usytu- vienišas. Kryžiuočiai žiūrėjo į jį su Instead of providing support for Vy- owanego na wyspie naprzeciw Kowna. panieka, jis jiems reiškė ne daugiau tautas they started building a stone W tym czasie Witold, siedząc w swym kaip paprastas komtūras. Tad nieko castle called Marienwerder (not the skromnym, drewnianym Marienburgu nuostabaus, kad įgriso jam tokia vieš- same as Kwidzyn), situated on the is-

52 Ku władzy Einant link valdžios Towards power nad Dubissą, czuł się zapewne coraz nagė. Nepaisant budrios kryžiuočių land by Kaunas, meanwhile Vytautas, bardziej osamotniony. Krzyżacy trak- priežiūros pradėjo slaptas derybas su staying in his modest wooden castle of towali go lekceważąco, niewiele wię- Jogaila. Lietuvos didysis kunigaikštis Marienburg by the river Dubysa, must cej znaczył, niż zwykły komtur. Toteż noriai sutiko, kad Vytautas sugrįž- have felt very lonely. The Crusaders nic dziwnego, że sprzykrzyła mu się tų, žadėdamas jam grąžinti anksčiau treated him disrespectfully, because he taka gościna. Pomimo czujnej opieki jam priklausiusių žemių dalį. Tačiau meant little for them, nearly as much krzyżackiej rozpoczął więc potajem- Kęstutaitis nebūtų savimi, jeigu savo as a simple komtur. His dissatisfaction ne układy z Jagiełłą. Wielki książę li- pabėgimo iš Prūsijos papildomai with such hospitality was not surpris- tewski chętnie się zgodził na powrót nepagražintų kryžiuočiams iškrėsta ing. Despite the protection that Vytau- Witolda, obiecując mu zwrot części išdaiga. 1384 m. liepos pradžioje Vy- tas had been receiving from the Cru- należących do niego uprzednio ziem. tautas kartu su savo būriu pasirodė saders, he started secret debates with Kiejstutowicz nie byłby jednak sobą, prie Jurbarko pilies ir nustebusiems Jogaila. The Grand Duke of Lithuania gdyby swej ucieczki z Prus nie okra- vienuoliams pranešė, kad Jogaila su gave a warm welcome to Vytautas by sił dodatkowo spłatanym Krzyżakom Skirgaila surengė plėšikišką žygį, ir promising him to return the territories psikusem. W początkach lipca 1384 netrukus bus prie pilies sienų. Nesu- the Duke had once possessed. The son roku Witold zjawił się na czele swego tiko prašomas atvykti vakarienės, o of Kęstutis would not be himself but oddziału pod zamkiem Jurbork i poin- netoliese įrengė stovyklą. Jis prie var- for the fact of playing a trick before es- formował zaskoczonych zakonników, tų pasiuntė Sudimantą su ginkluotais caping from Prussia. In the beginning że Jagiełło ze Skirgiełłą przedsięwzię- kariais, o kai vienuoliai įsileido juos of July of 1384 Vytautas appeared in li łupieżczą wyprawę i wkrótce staną į vidų, lietuviai puolė juos ir nužu- Jurbarkas in front of the monks with pod murami zamku. Nie dał się zapro- dė. Tučtuojau pasirodė kunigaikštis, the troop and informed them about the sić na wieczerzę, lecz rozbił w pobli- kuris sudegino pilį, o kryžiuočius predatory invasion of Jogaila and Skir- żu obóz. Kiedy zaś wysłał ku bramom paėmė į nelaisvę. Tarp pagautų be- gaila and their arrival to the castle. He niejakiego Sudemunta ze zbrojnymi, a laisvių buvo du pakankamai svarbūs refused to stay for the supper and set zakonnicy wpuścili ich do środka, Li- - komtūras Markvardas fon Zalcba- up a camp nearby. Vytautas sent a man twini rzucili się na nich i pozabijali. chas (vok. Markward von Salzbach) by the name Sudemut with the armed Natychmiast zjawił się książę, zamek ir grafas Reineke. Panašus likimas forces, the monks let them in, and the

53 spalił, zaś Krzyżaków wziął do niewoli. ištiko ir Marienburgo pilį, kurioje iki Lithuanians attacked and slew them. Wśród pojmanych jeńców dwóch było šiol tarnavo Vytautas. Ši medinė tvir- The Duke appeared immediately, burnt dość znacznych – komtur Markward tovėlė netrukus sudegė. Kitos laiku the castle and captured the Crusad- von Salzbach oraz hrabia Reineke. apsaugotos ordino tvirtovės išven- ers. They took among the captives two Podobny los spotkał również zamek gė tokio likimo. Po šios kampanijos considerably significant figures – the Marienburg, w którym do tej pory Vytautas atvyko į Vilnių ir pagerbė komtur Markward von Salzbach and urzędował Witold. Ta drewniana for- Jogailą, verta pabrėžti, kaip pagonis, the count Reineke. The castle Marien- teczka poszła wkrótce z dymem. Inne o ne ką tik pakrikštytas Vygandas. burg, having been ruled by Vytautas, warownie zakonne, w porę przestrze- Vietoj atgailos, gavo valdyti Gardi- met the very same destiny – it went up żone, uniknęły podobnego losu. Po tej ną ir Brestą, t. y. senąsias Kęstučio in smoke. The other fortresses of the akcji Witold przybył do Wilna, gdzie teritorijas. Vienintelė ir svarbiausia monks, having been defended in due złożył hołd Jagielle, rzecz znamienna, iš jų – Trakai – liko Skirgailos ranko- time, avoided such a destiny. After this jako poganin, a nie świeżo ochrzczo- se. Tokios staigios malonės priežas- kind of action Vytautas arrived to Vil- ny Wigand. W zamian za skruchę tys buvo tikriausiai dvejopos. Visų nius in order to pay homage to Jogai- otrzymał książę we władanie Grodno pirma, Jogaila, kaip galima nujausti la, significantly, as a pagan – not as a oraz Brześć, czyli dawne Kiejstutowe iš visos sudėtingos šių dviejų žy- just baptized Wigand. In exchange to dzielnice. Jedynie najważniejsza z nich mių asmenybių tarpusavio istorijos, repentance the Duke received Grodno – Troki, pozostawała w rękach Skir- nuoširdžiai mylėjo savo pusbrolį, su and Brest under his control, that is, the giełły. Powody tej nagłej łaskawości kuriuo augo nuo vaikystės. Antra, di- former territories of Kęstutis. However, wielkiego księcia były zapewne dwo- dysis kunigaikštis tuo metu negalėjo the most important land – Trakai – still jakie. Po pierwsze, Jagiełło, co daje się Lietuvoje leisti įsiplieksti pilietinio had remained in possession of Skir- wyczuć z całej skomplikowanej wza- karo židiniui. Jau tada jis turėjo kitą, gaila. Unfortunately the reasons for jemnej historii tych dwóch wybitnych tolimesnį planą. Ketino pasikrikšty- such kindness were two-fold. Firstly, postaci, szczerze lubił swego stryjecz- ti ir tapti karaliumi, vesdamas Len- Jogaila dearly loved his cousin, with nego brata, z którym wychowywał się kijos karalienę Jadvygą. Iš pradžių whom he had been brought up from od najmłodszych lat. Po drugie, wiel- Vilniaus dvare buvo svarstoma, ar the very early days of his life, as can ki książę nie mógł wówczas pozwolić priimti krikščionybę pagal Rytų ap- be seen from the whole complicated

54 Ku władzy Einant link valdžios Towards power sobie na pozostawienie na Litwie za- eigas tarpininkaujant Maskvai, ar history of the two notable figures. Sec- rzewia wojny domowej. Miał bowiem pagal lotynų apeigas, tarpininkaujant ondly, the Grand Duke could not take już wtedy inny, bardziej dalekosiężny Lenkijos karalystei. Tačiau galutinai liberty of leaving Lithuania with the plan. Zamierzał się ochrzcić i zostać pasirinkta Lenkija. Derybos tikriau- seeds for civil war. He already had had królem, wstępując w związki małżeń- siai pradėtos seniai, dar prieš Vytau- a more far-reaching plan. Jogaila was skie z królową Polski Jadwigą. Po- tui sugrįžtant į tėvynę, galbūt 1383 planning to baptize and become a king czątkowo się jeszcze zastanawiano na m. balandžio mėnesį. Nepilnametės after the marriage with the Queen of dworze wileńskim, czy przyjąć chrzest Jadvygos vardu derybas vedė ja besi- Poland Jadwiga. Initially he was won- w obrządku wschodnim, za pośrednic- rūpinantys Mažosios Lenkijos ponai. dering if it was better to baptize in the twem Moskwy, czy też w obrządku Oficialios derybos prasidėjo 1385 m., Eastern ritual through Moscow, or in łacińskim, poprzez Królestwo Polskie. kai didysis kunigaikštis išsiuntė ofi- the Latin ritual through Poland. Even- Ostatecznie wybór padł jednak na Pol- cialius pasiuntinius į Krokuvą. Čia tually he chose Poland. The negotia- skę. Rokowania zaczęto z pewnością buvo kunigaikščiai Skirgaila ir Bori- tions, however, had started long before już długo przed powrotem Witolda do sas bei minėtasis Hanulas, tuo metu the return of Vytautas to the homeland ojczyzny, prawdopodobnie w kwietniu einantis Vilniaus seniūno pareigas, in April of 1383. Jadwiga was minor 1383 roku. W imieniu małoletniej kró- anksčiau Jogailai padėjęs užvaldy- at that time, therefore her carers con- lowej Jadwigi rokowania prowadzili ti tenykštę pilį. Pasiuntiniai patyrė ducted the negotiations on behalf of sprawujący nad nią opiekę panowie planuotą sėkmę. Mažosios Lenkijos the young lady. The official negotia- małopolscy. Do oficjalnych rozmów riterija sutiko su Lietuvos ir Lenkijos tions began in 1385, when the Grand doszło w 1385 roku, kiedy wielki politine santuoka. Siekdami pabaigti Duke had sent the official deputation książę wysłał oficjalne poselstwo do formalumus, pasiuntiniai nukeliavo į to Cracow. These were Skirgaila, Boris Krakowa. W jego składzie znaleźli się Vengriją, kad savo sutikimą išreikštų and Hanul, at that time being the pre- książęta Skirgiełło, Borys oraz Hanul, Jadvygos motina, karalienė Elžbieta. fect of Vilnius (he had helped Jogaila będący podówczas starostą wileńskim, Ši nekliudė, nepaisant to, kad Jadvyga to capture the castle). Eventually the który dopomógł wcześniej Jagielle w būdama ketverių jau buvo sužadėta deputies reached the intended aim. The opanowaniu tamtejszego zamku. Po- su Austrijos kunigaikščiu Vilhelmu. knights of Lesser Poland (Malopolska) selstwo odniosło zamierzony skutek. Unijos aktą didysis kunigaikštis agreed to the political Lithuanian-

55 Markward von Salzbach, fragment obrazu Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem” Makvardas fon Zalcbachas, Jano Mateikos paveikslo „Žalgirio mūšis” fragmentas Markward von Salzbach, fragment of the painting by Jan Matejko “The Battle of Grunwald” Ku władzy Einant link valdžios Towards power

Małopolskie rycerstwo zgodziło się paskelbė 1385 m. rugpjūčio 14 d. Polish marriage. In order to complete na litewsko-polski mariaż polityczny. Krėvoje. Remiantis šiuo susitarimu, the formalities the deputies went to Dla dopełnienia formalności posłów Jogaila mainais už Jadvygos ranką Hungary to obtain Jadwiga’s mother’s skierowano jednak na Węgry, by zgodę žadėjo pasikrikštyti ir pakrikštyti (Queen Elizabeth) consent. The Queen wyraziła także matka Jadwigi, królowa savo kraštą, kuris kartu su Rusios že- did not pose any obstacles despite the Elżbieta. Ta nie stawiała przeszkód, mėmis turėjo būti „amžinai prijung- fact that Jadwiga, being four years old, pomimo, że Jadwiga poślubiona była, tas“ prie Lenkijos. Iš Lietuvos pusės had been espoused to the Duke of Aus- jako czterolatka, księciu austriackiemu susitarime savo antspaudus uždėjo tria Wilhelm. Wilhelmowi. kunigaikščiai: Kaributas, Lengvenis, The Act of the completion of the Akt dopełnienia unii wielki ksią- Skirgaila ir Vytautas. 1386 m. sausio Union was introduced in Kreva by the żę wystawił 14 sierpnia 1385 roku w 11 d. Volkovyske įvyko susitikimas, Grand Duke on 14 August 1385. By Krewie. Na mocy tego układu Jagiełło kuriame Lenkijos karalystės pasiunti- virtue of the contract Jogaila commit- obiecywał, w zamian za rękę Jadwigi, niai informavo didįjį kunigaikštį apie ted himself to baptize himself and his ochrzcić siebie i swój kraj, który wraz jo sąlyginius rinkimus tapti Lenkijos country in exchange for the marriage z ziemiami ruskimi miał zostać „przy- karaliumi. Nepraėjus nė mėnesiui, with Jadwiga. By this act the country łączony na wieczny czas” do Polski. Ze vasario 2 dieną, Jogaila pasirodė Liu- and the Russian lands were supposed strony Litwy do układu swoje pieczę- bline, kuriame gausiai atvykusi rite- to “be attached to Poland for ever and cie przystawili także książęta: Korybut, rija išrinko kunigaikštį Lenkijos ka- ever”. The contract was also sealed by Lingwen, Skirgiełło i Witold. 11 stycz- raliumi. Iš Liublino iškilminga svita the Dukes: Koribut, Lingwen, Skirgai- nia 1386 roku nastąpiło spotkanie w nuvyko į Krokuvą, kurioje surengtos la and Vytautas. On 11 January 1386 Wołkowysku, gdzie posłowie Króle- trys svarbios ceremonijos: Jogailos the meeting took place in Volkovysk, stwa Polskiego doręczyli wielkiemu ir jo giminių krikštas, sutuoktuvės where the deputies of the Kingdom of księciu informację o jego warunkowej su karaliene Jadvyga ir karūnavimas. Poland delivered the Grand Duke the preelekcji na króla polskiego. W nie- Krikšto metu Jogaila iš savo krikšta- message about his conditional pre- cały miesiąc później, 2 lutego, Jagiełło tėvio, kunigaikščio Vladislovo Opolie- election to the Polish throne. Nearly zjawił się w Lublinie, a tam tłumnie čio, gavo vardą Vladislovas. Kitiems a month later on February 2 Jogaila przybyłe rycerstwo okrzyknęło księ- kunigaikščiams taip pat buvo suteikti arrived to Lublin and the knights met

57 cia królem Polski. Z Lublina uroczysty krikščioniški vardai: Karigaila nuo him proclaiming as the King of Poland. orszak podążył do Krakowa, w którym šiol vadinosi Kazimieru, Švitrigaila After Lublin the royal suite proceeded przeprowadzono jednocześnie trzy – Boleslovu, Vygantas – Aleksandru. to Cracow, where three important cer- ważne ceremonie: chrzest Jagiełły i Šia proga taip pat pasikrikštijo... Vy- emonies were held: Jogaila’s and his jego krewnych, ślub z królową Jadwi- tautas, ir net trečią kartą. Pirmą kartą relatives’ baptism, the marriage cere- gą oraz koronację. Na chrzcie Jagiełło pasikrikštijęs pagal stačiatikių apei- mony and coronation. Baptized Jogaila otrzymał od swego ojca chrzestnego, gas gavo Aleksandro vardą. Šį kartą acquired his new name Vladislovas którym był książę Władysław Opol- pasirinko tą patį vardą, nuo šiol jo from his godfather the Duke Vladislo- czyk, imię Władysław. Inni książęta dokumentai prasidėdavo žodžiais: vas of Opole. The other Dukes obtained również przyjęli chrześcijańskie imio- Alexander alias Witold – Aleksandras Christian names as well: Karigaila – na: Korygiełło odtąd zwał się Kazi- arba Vytautas. Šiuo dvigubu vardu jį Casimir, Svitrigaila – Boleslaw, Wigunt mierzem, Świdrygiełło – Bolesławem, taip pat vadina Janas Dlugošas savo – Alexander. On that occasion Vytautas Wigunt – Aleksandrem. Przy tej okazji Metraščiuose. was also baptized – the third time. The ochrzcił się także… Witold, i to już po Lietuvos ir Lenkijos derybos bei first Vytautas’ baptism was performed raz trzeci. Po swym pierwszym chrzcie Krokuvos iškilmės vyko Lietuvai tra- in the Orthodox ritual and given the zdążył bowiem jeszcze przyjąć chrzest gišku laikotarpiu. Ordinas neatleido name Alexander. This time Vytautas w obrządku prawosławnym jako Alek- Vytautui neištikimybės ir sudegintų chose the same name, thus his docu- sander. Tym razem pozostał już przy pilių. Be to, kurstant kunigaikščiui, ments starting with the words: Alexan- tym imieniu, stąd jego dokumenty 1384 m. lietuviai užvaldė ordino tvir- der alias Vytautas – Alexander or Vy- zaczynały się od słów: Aleksander alias tovę Marienverderį, pats atgailaujan- tautas. Jan Długosz as well calls him by Witold – Aleksander albo Witold. Tym tis kunigaikštis čia taip pat aktyviai this double name in his Annals. podwójnym imieniem nazywa go też dalyvavo. 1385 m. rugpjūčio mėne- The Lithuanian-Polish negotia- Jan Długosz w swoich Rocznikach. sį Lietuvą užklupo didelis Vokiečių tions and the ceremonies in Cracow Negocjacje litewsko-polskie i uro- ordino antpuolis, kuris pasiekė net took place during the tragic period for czystości krakowskie odbywały się w Vilnių. Nieko nepadėjo Skirgailos ir Lithuania. The Order did not forget czasie dla Litwy tragicznym. Zakon Vytauto pastangos Neryje sutvirtinti Vytautas’ betrayal and the fact he had nie przebaczył Witoldowi zdrady oraz brastas, kad kryžiuočiai negalėtų at- burnt their castles. In October, 1384 at

58 Chrzest Litwy, obraz Jana Matejki Lietuvos krikštas, Jano Mateikos paveikslas The baptism of Lithuania, the painting by Jan Matejko spalenia zamków. Ponadto z podusz- sitraukti. Pastarieji, matyt, laiku in- the Duke’s instigation the Lithuanians czenia księcia w listopadzie 1384 roku formuoti, grįžo aplinkkeliu veždami captured the fortress of the monks Litwini opanowali warownię zakonną šimtus belaisvių ir didelius grobius. Marienwerder, with the attendance of Marienwerder, przy czynnym udziale Situacija Lietuvos viduje taip pat the contrite knyaz. In August, 1385 skruszonego kniazia. W sierpniu 1385 buvo labai rimta. Kryžiuočiai sukėlė Lithuania suffered a crusade reaching roku na Litwę spadła straszliwa rej- maištą, kurį jiems padedant pakurstė even Vilnius. The actions of Skirgaila za, która dotarła aż za Wilno. Nic nie kunigaikštis Andrius ir Smolensko and Vytautas were ineffective. Fortify- pomogły akcje Skirgiełły i Witolda, Sviatoslavas. Tad nieko nuostabaus, ing the fords of the river Neris with którzy ufortyfikowali brody na Wilii, kad Vytautas ir kiti Jogailos broliai, the aim of blocking the returning Cru- chcąc odciąć Krzyżakom odwrót. Ci turėję likti Lenkijoje kaip susitarimo saders did not help, since they must bowiem, w porę widać uwiadomieni, įkaitai, nedelsdami po Krokuvos iškil- have been informed about it, and took wrócili okrężną drogą, wioząc setki mių su armija buvo išsiųsti siekiant detour, carrying hundreds of captives brańców i wielkie łupy. Sytuacja we- užgniaužti sukilimą. Greitai susitvar- and the booty. The internal situation of wnętrzna Litwy również była bardzo kė su maištininkais. 1386 m. balan- Lithuania was serious as well. The Cru- poważna. Krzyżacy bowiem doprowa- džio 29 d. prie Vechros upės įvyko saders caused a revolt, which was start- dzili do buntu, który przy ich pomocy kautynės, kuriose besąlygišką perga- ed up by the Duke Andrew and Swia- wzniecił książę Andrzej oraz Świato- lę nuskynė kunigaikščiai: Vytautas, toslaw Smolenski. Therefore Vytautas sław smoleński. Toteż nic dziwnego, Skirgaila, Kaributas ir Lengvenis. Ko- and other Jogaila’s brothers, who were że Witold oraz inni Jagiełłowi bracia, voje žuvo kunigaikščiai-maištininkai supposed to stay in Poland as the cap- którzy mieli pozostać w Polsce jako Smolensko Sviatoslavas ir Ivanas. Su tives by virtue of the agreement, were zakładnicy porozumienia, natychmiast kunigaikščiu Andriumi susidorota sent with the army in order to suppress po uroczystościach krakowskich wy- kitais metais, Skirgailai užkariavus the revolt immediately after the cer- słani zostali z wojskiem w celu stłu- Polocką. Jis maištininką įkalino ir emonies in Cracow. They also quickly mienia powstania. Szybko też uporali surakintą grandinėmis išsiuntė Jo- handled the rebels. On April 29, 1386 a się z buntownikami. 29 kwietnia 1386 gailai. Polocko kunigaikštija atiteko battle by the river Wechra began with roku nad rzeką Wechrą stoczono bitwę, ištikimiausiam Lenkijos karaliaus the eventual victory of the Dukes: Vy- w której bezwarunkowe zwycięstwo brolių, t. y. Skirgailai, kuris nuo šiol tautas, Skirgaila, Koribut and Lingwen.

60 Ku władzy Einant link valdžios Towards power odnieśli książęta: Witold, Skirgiełło, pradėtas garbinti labiau nei kiti bro- The Dukes-rebels Swiatoslaw Smolen- Korybut i Lingwen. W walce ponieśli liai ir seserys, bei tituluojamas netgi ski and Ivan died during the battle. The śmierć książęta-buntownicy, Świa- aukščiausiu Lietuvos kunigaikščiu. next year the enemies settled accounts tosław smoleński i Iwan. Z samym Šis Skirgailos išaukštinimas, nors with the Duke Andrew, after Skirgaila księciem Andrzejem rozprawiono się visiškai natūralus, nebuvo malonus had captured Polock. He clapped the w roku następnym, kiedy to Skirgiełło perdėtai ambicingam Vytautui. Nors rebel in irons and sent him to Jogaila. zdobył Połock, zaś buntownika uwięził sugrįžęs Vytautas buvo ištikimas Jo- The Duchy of Polock fell under control i w kajdanach odesłał Jagielle. Księ- gailai, šis ne tik neprotegavo savo ti- of the most loyal brother of the King stwo połockie przypadło najwierniej- kro brolio, bet net negrąžino Kęstučio of Poland – Skirgaila, who started to be szemu z braci króla Polski, czyli wła- sūnui jo tėviškės, t. y. Trakų. Tad nieko praised, from that time on, more than śnie Skirgielle, który też od tej pory nuostabaus, kad Vytautas ir Skirgaila other siblings and even was titled the zaczął być wynoszony ponad innych nemėgo vienas kito. Jie dažnai tarpu- Grandest Duke of Lithuania. członków rodzeństwa i tytułowany na- savyje nesutardavo. Šį abipusį nenuo- The ambitious Vytautas undoubt- wet najwyższym księciem Litwy. lankumą kurstė Vytauto kalinamas edly was not happy for such an exalta- To wywyższenie Skirgiełły, choć Markvardas fon Zalcbachas. Į susipy- tion of Skirgaila, though that was the zupełnie naturalne, nie było z pewno- kusių kunigaikščių ginčą teko įsikišti matter of course. Despite his loyalty ścią w smak ambitnemu aż do przesa- pačiam karaliui, kuris privertė pus- towards Jogaila from the very moment dy Witoldowi. Choć od swego powrotu brolius susitaikyti. Tai įvyko 1389 m. of arrival, Jogaila not only favoured his wiernie stał przy Jagielle, ten nie tylko gegužės 29 d., kai Vytautas Liubline brother, but also did not return the son faworyzował swego rodzonego brata, prisiekė karaliui, kad jis susitaikys su of Kęstutis his heritage – Trakai. Thus ale nie oddał nawet synowi Kiejstuta broliu ir netikės nuogirdomis ir skun- Vytautas and Skirgaila were not fond of jego ojcowizny, czyli Trok. Nic zatem dikais. Nepaisant tariamos santaikos, each other, which was not a surprise. dziwnego, że Witold i Skirgiełło nie kryžiuočiai kaip ir anksčiau leisdavo They often happened to quarrel. This przepadali za sobą. Często też docho- nuodus į kunigaikščio Vytauto ausis. mutual aversion was often fed by the dziło pomiędzy nimi do kłótni. Tę wza- Ambicingasis kunigaikštis galų gale captured by Vytautas Markward von jemną niechęć podsycał więziony przez leidosi įtikinamas pradėti rengti ben- Salzbach. The King himself intervened Witolda Markward von Salzbach. W drą lietuvių sukilimą prieš savo pus- between the feuding Dukes – it was

61 sporze pomiędzy zwaśnionymi książę- brolį. Sukilimas prasidėjo Voluinėje, him who forced the cousins to recon- tami interweniować musiał sam król, tačiau jis buvo greitai užgniaužtas cile with each other. It happened on 29 który przymusił stryjecznych braci do panašiai kaip ir kiti tuo metu supla- May 1389 in Lublin, when Vytautas pojednania. Nastąpiło to 29 maja 1389 nuoti išpuoliai. Taip pat nepavyko pa- promised the King to reconcile with roku, kiedy to Witold w Lublinie przy- sikėsinti į Vilnių, kurį Vytautas bandė his cousin and would not believe any rzekł królowi, że pogodzi się z bratem užvaldyti klasta. Tuo metu Vilniaus dubious talks of the informants. De- i nie będzie dawał wiary podszeptom pilyje vyko vienos iš kunigaikštyčių spite this apparent reconciliation the i donosicielom. Pomimo tej pozornej vestuvės. Vytautas į vežimus prikro- Crusaders kept poisoning the Duke zgody, Krzyżacy nadal sączyli jad w vė maisto, skirto padovanoti vestuvių Vytautas. The ambitious Duke eventu- uszy księcia Witolda. Ambitny książę proga. Iš tikrųjų vežimuose buvo pa- ally was persuaded by the Order and dał się w końcu przekonać Zakonowi sislėpę ginkluoti kariai, kurie turėjo started planning a full-scale rebellion i rozpoczął planowanie ogólnolitew- užvaldyti pilį. Tačiau kinkiniai buvo against the whole of Lithuania and skiego powstania przeciw swemu stry- apžiūrėti, o Vytauto kariai suimti. his cousin. It rose up in Volhynia, but jecznemu bratu. Powstanie rozpoczęło Kunigaikščio planams žlugus, liko soon was crushed, similarly to other się na Wołyniu, zostało jednak szybko vienintelis ir patikrintas pabėgimo riots organised at that time. The coup stłumione, podobnie jak i inne zapla- kelias – pas kryžiuočius. Pastarieji against Vilnius, which Vytautas had nowane w tym czasie wystąpienia. Nie antrą kartą priėmė kunigaikštį, tačiau led by deceit, was also unsuccessful, as udał się również zamach na Wilno, któ- šįkart jie buvo labiau apdairūs, ir pa- one of the duchesses’ marriage was be- re Witold próbował opanować podstę- reikalavo įkaitų. Pagal naują sutartį ing celebrated in the castle at that time. pem. Otóż w tym czasie na wileńskim su kryžiuočiais, Vytautas noromis Vytautas loaded wagons with the food zamku odbywało się wesele jednej z nenoromis turėjo įduoti savo brolius for the wedding and hid there various księżniczek. Witold załadował wozy kunigaikščius Joną ir Žygimantą, taip arms in order to capture the castle. pożywieniem, które miało zostać ofia- pat žmoną ir savo seserį Ringailę ir Unfortunately the guard searched the rowane na wesele. W wozach wszelako netgi šimtą bajorų. Be to, jis buvo horse-drawn carts and Vytautas’ warri- poukrywani byli zbrojni z zadaniem priverstas pasirašyti dokumentą, pa- ors apprehended. Due to all the failures opanowania zamku. Zaprzęgi zostały tvirtinantį visus jo ankstesnius paža- of the Duke’s plans he had the only way jednak przeszukane, zaś Witoldowi wo- dus. Jis taip pat įsipareigojo grąžin- of escape left – the Crusaders. They ac-

62 Ku władzy Einant link valdžios Towards power jownicy ujęci. Wobec niepowodzenia ti maistą ir visus pinigus, kuriuos cepted Vytautas again, however, this książęcych planów pozostawała jedyna ordinas buvo jam išleidęs. Išskirstę time they were much more prudent – i sprawdzona droga ucieczki – do Krzy- Lietuvos kunigaikščius skirtinguose they insisted on providing them with żaków. Ci po raz drugi przyjęli księcia, miestuose, kad galėtų juos stebėti, the captives. Though reluctantly, he tym razem jednak byli o wiele bardziej kryžiuočiai surengė eilinį žygį, kuris had to send to the Crusaders his broth- przezorni. Zażądali mianowicie zakład- užgriuvo Lietuvą 1390 m. pabaigoje. ers – the Dukes Ivan and Sigismund, ników. Rad nierad, musiał dać Witold Jame dalyvavo daug ordino svečių iš his wife, and his sister Ringailė, as well jako porękę nowego przymierza z Za- Vakarų Europos. Juos ordinas nuolat as a hundred boyars. Moreover he was konem swych braci – książąt Iwana i įtikinėdavo apie tariamą karaliaus forced to present them a document Zygmunta a także żonę i swą siostrę Vladislovo ir visos Lietuvos krikštą. Į confirming all his promises from the Ryngałłę oraz aż stu bojarów. Ponad- šį žygį atvyko netgi riterija iš tolimo- previous escape and was obliged to re- to został zmuszony do wystawienia sios Anglijos, kuriai vadovavo grafas turn all the food and money, which the pisemnego dokumentu potwierdzają- Derbis, būsimasis karalius Henrikas Order had spent on him. Having settled cego wszystkie swoje obietnice z po- IV, taip pat prancūzai ir flamandai. the knyazes of Lithuania in various przedniej ucieczki oraz zobowiązał się Kunigaikštis Vytautas vadovavo žy- towns, in order to keep an eye on them, do zwrotu żywności i wszelkich sum, miam žemaičių būriui. Smogta vienu the Crusaders started preparing for the które Zakon siłą rzeczy musiał na nie- metu iš dviejų pusių. Viena armija, next crusade in the end of the summer go wydać. Rozlokowawszy litewskich vadovaujama būsimo didžiojo ma- of 1390. A lot of guests from the West- kniaziów po różnych grodach, by mieć gistro Konrado Valenrodo, žengdama ern Europe attended the crusade, and ich na oku, Krzyżacy przygotowywali išilgai Neries upės, Eišiškių apylin- they were being constantly convinced kolejną rejzę, która spadła na Litwinów kėse laimėjo mūšį su brastą saugan- about the appearance of the baptism pod koniec lata 1390 roku. Wzięło w čiu Skirgaila. Pagrindinė smogiamoji of the King Vladislovas and the whole niej udział wielu gości zakonnych jėga plaukė valtimis Nemunu ir Neri- Lithuania. Moreover, the knights from z zachodniej Europy, których Zakon mi. Abi armijos susitiko prie pat Vil- far England, being in command of the nieustannie przekonywał o pozorno- niaus. Prasidėjo laipsniškas apsupi- count Derby (the future King Henry IV), ści chrztu króla Władysława i całej mas. Šiuo sunkiu momentu lietuviai as well as the representatives of France Litwy. Na tę wyprawę przybyło nawet nebuvo vieni. Pagrindinę Vilniaus and Flandria, arrived in order to attend

63 Wilno w XVI stuleciu Vilnius XVI šimtmetyje Vilnius in the 16th century Ku władzy Einant link valdžios Towards power rycerstwo z dalekiej Anglii dowodzo- pilį gynė ten įkurdinta Jogailos lenkų this crusade. The Duke Vytautas had a ne przez hrabiego Derby, przyszłego įgula, vadovaujama Klemenso Mosko- whole division of the Samogitian war- króla Henryka IV, ponadto Francuzi ževskio. Ši mūrinė pilis išliko. Tačiau riors under his command. They stroke i Flandryjczycy. Książę Witold miał krito viena iš žemutinių pilių, pasta- from two sides at the same time. The pod swoją komendą znaczny oddział tyta iš medžio. Ją gynė Vladislovo Jo- first army, being under the command Żmudzinów. Uderzono jednocześnie z gailos brolis Karigaila. Tikriausiai jis of the future Grand Master Konrad dwóch stron. Jedna armia, pod wodzą buvo paimtas į kryžiuočių nelaisvę, Wallenrod, led a successful battle by późniejszego wielkiego mistrza Kon- o vėliau pakartas. Vilniaus apsuptys the river Neris, and defeated Skirgaila rada Wallenroda, idąc wzdłuż rzeki būdavo žiaurios. Vilniaus miestiečius (attempting to defend the ford near We- Wilii, stoczyła zwycięską bitwę z bro- šia proga sumaudavo ant stulpo. jszyszki). However, the main attack was niącym brodu w okolicach Wejszyszek Nepaisant sėkmės, t. y. vienos iš planned on the rivers Nemunas and Skirgiełłą. Główny trzon uderzeniowy pilių užkariavimo, ordinui nepavyko Neris. Both armies met just by Vilnius. natomiast płynął łodziami Niemnem užimti Lietuvos sostinės. Po penkių As a result a prolonged siege started. i Wilią. Obydwie armie spotkały się apsupimo savaičių kryžiuočių ar- However, Lithuania was not left alone pod samym Wilnem. Rozpoczęło się mija turėjo atsitraukti nuo Vilniaus. at those difficult moments. The main regularne oblężenie. W tych trudnych Tad žygis baigėsi nesėkme. Tuo metu Vilnius castle was being defended by chwilach Litwini nie byli jednak sami. Malborke mirė didysis ordino magis- the Polish garrison, having been settled Głównego zamku wileńskiego broniła tras Konradas Ciolneris (vok. Konrad there by Jogaila under Klemens Mosko- załoga polska osadzona tam przez Ja- Zöllner). Jo įpėdiniu tapo Konradas rzewski’s command. The castle escaped giełłę pod dowództwem Klemensa Mo- Valenrodas (vok. Konrad Wallenrod), destruction, because of its stone walls. skorzewskiego. Ten zamek, murowany, kuris buvo geresnis politikas nei va- Nonetheless one of the two lower cas- ocalał. Padł natomiast jeden z dwóch das. Nepaisant to, kad neturėjo didelio tles was destroyed, as it was wooden. zamków dolnych, zbudowany z drew- karinio talento, magistras Konradas Vladislovas Jogaila’s brother Karigaila na. Był on broniony przez brata Wła- neatsisakė politikos, pagrįstos grobi- had been guarding it. People had suf- dysława Jagiełły – Korygiełłę. Podczas kiškais lietuvių užpuolimais. 1391 m. fered many cruelties during the siege oblegania Wilna dochodziło do wielu surengtas eilinis didelis žygis. Nepai- of Vilnius. Many townsmen of Vilnius okrucieństw. Ponoć mieszczan wileń- sant didelių pajėgų ir gausių svečių had been impaled on that occasion.

65 skich powbijano przy tej okazji na pal. iš Vakarų Europos, Lietuvoje ieškan- The Order did not manage to con- Pomimo sukcesu, jakim było zdo- čių riterių šlovės, žygis neatnešė lau- quer the capital of Lithuania – Vilnius, bycie jednego z zamków, Zakonowi nie kiamo efekto. Nors Vytautas ir buvo in spite of the success they enjoyed by udało się zająć stolicy Litwy. Po pięciu kryžiuočių vasalu, eilinį kartą jo sva- having captured one of the castles. Af- tygodniach oblężenia wojska krzyżac- jonė valdyti Lietuvą tolo. Tad nieko ter five weeks of the siege the Teutonic kie musiały odstąpić od Wilna. Wypra- nuostabaus, kad kunigaikštis slapčia army was forced to withdraw from Vil- wa zatem zakończyła się fiaskiem. W pradėjo nagrinėti sąlygas, pagal ku- nius. Therefore the crusade ended in czasie jej trwania zmarł w Malborku rias vėl galėtų susitaikyti su Vladis- fiasco. During the crusade the Grand wielki mistrz Zakonu Konrad Zöllner. lovu Jogaila. Taip pat ir iš Lenkijos Master of the Order Konrad Zöllner Jego następcą został Konrad Wallen- karaliaus pusės buvo matyti aiškus died in Malbork. The successor of the rod, lepszy polityk niż wódz. Pomimo noras susitarti. Nors kryžiuočiai aky- Master was Konrad Wallenrod, being braku wielkich talentów wojskowych lai stebėjo kiekvieną Vytauto žingsnį, rather a better politician than chief. mistrz Konrad nie porzucił polityki tai jam nesukliudė slapta derėtis su Despite the lack of the military talents nękania Litwinów grabieżczymi na- Lenkijos monarchu. Tuo metu nutiko the Master Konrad did not refuse the jazdami. Zorganizowana w 1391 roku viena labai romantiška istorija, nors ji politics of torturing the Lithuanians kolejna wielka wyprawa, mimo zaan- visais atžvilgiais tikroviška. Pavedus by rapacious invasions. The next cru- gażowania znacznych sił i licznych Jogailai, pas tremtyje esantį Lietuvos sade arranged in 1391 did not give any zachodnioeuropejskich gości, szuka- kunigaikštį atvyko naujai paskirtas expected results, in spite of the forces jących na Litwie sławy rycerskiej, nie Plocko vyskupas Henrikas, netikras engaged and numerous guests from przyniosła spodziewanych efektów. Mazovijos kunigaikščių brolis. Ofici- the Western Europe, seeking knightly Oddalały się po raz kolejny marzenia alus vizito tikslas buvo pasiuntinybė fame. Vytautas’ dreams about ruling Witolda o władaniu Litwą, choćby i pas ordiną, neoficialus – pokalbiai su Lithuania, at least as a vassal of the w charakterze wasala Krzyżaków. Nic Vytautu. Viešnagės pas kunigaikštį Crusaders, were slowly shattering. więc dziwnego, że książę zaczął son- metu jam pastatytoje kryžiuočių pi- Therefore the Duke attempted to find dować potajemnie warunki, na mocy lyje Ritersverderyje (vok. Ritterswer- out the conditions, under which he których mógłby ponownie pojednać der), jaunasis vyskupas, dar neturintis could reunite with Vladislovas Jogaila, się z Władysławem Jagiełłą. Również aukštesnių dvasininko įšventinimų, which was not surprising at all. The

66 Ku władzy Einant link valdžios Towards power i ze strony polskiego króla widać było beprotiškai įsimylėjo Ringailę, ku- King clearly expressed his willingness wyraźną chęć porozumienia. Choć riai nedelsdamas pasipiršo. Vytautas to renew the relationships as well. Al- Krzyżacy czujnie strzegli każdego ru- pritarė vedyboms ir netrukus Henri- though the Crusaders were watching chu Witolda, nie przeszkodziło mu kas, atsisakęs vyskupystės, vedė. Tuo every step of Vytautas, he managed to w tajnych rokowaniach z polskim pat metu turbūt įvykdė savo misiją, to enter into negotiations with the monarchą. Przy okazji wydarzyła się su kuria jį išsiuntė Jogaila, kadangi Polish monarch. A very romantic story historia wielce romantyczna, choć ze Vytautas nedelsdamas parengė pla- emerged then, which was unbeliev- wszech miar prawdziwa. Oto w tajnej ną kaip palikti kryžiuočių kraštus. ably true. Once a bishop of Plock by misji, z polecenia Jagiełły, przybył Tačiau šį kartą pabėgti nebuvo taip the name of Henry (just appointed a do litewskiego księcia na wygnaniu, paprasta kaip 1384 metais. Juk ordi- bishop) – a half-brother of the Dukes’ świeżo mianowany biskup płocki Hen- nas paėmė daug kunigaikščio ištiki- of Masovia – sent on his secret mis- ryk, przyrodni brat książąt mazowiec- mybės įkaitų, ir gerai juos saugojo. O sion by order of Jogaila, came to the kich. Oficjalnym celem wizyty było po- aplink pirštą apvyniojęs kryžiuočius exiled Duke of Lithuania. The official słowanie do Zakonu, nieoficjalnym zaś Vytautas buvo jau ne kartą. Norėda- aim of the visit was mandating, while rozmowy z Witoldem. Podczas gości- mas užmigdyti kryžiuočių budrumą, the unofficial one was to have debates ny u księcia w zbudowanym dla niego 1392 m. gegužės mėnesį Vytautas, with Vytautas. During the visit at the przez Krzyżaków zamku Ritterswerder, padedant jam atsiųstiems komtūrams Duke’s castle Ritterswerder, built by młody biskup, nie mający jeszcze wyż- ir anglų riterijai, surengė didelį žygį the Crusaders, a young bishop without szych święceń kapłańskich, zakochał į Lietuvą. Žygio metu nugalėtas kuni- any high ordinations fell in love with się bez pamięci w Ryngalle, której gaikštis Kaributas. Tokiais veiksmais Ringailė and soon proposed her. Vytau- natychmiast się oświadczył. Witold Vytautas sugebėjo užmigdyti ordino tas gave consent to their marriage and wydał zgodę na małżeństwo i wkrótce riterių budrumą, todėl jie ėmė siųsti soon an unrealized bishop got married. niedoszły biskup się ożenił. Jednocze- jam visoje Prūsijoje laikomus įkai- By this act the mission, on which he śnie spełnił chyba misję, z którą wysłał tus. Galų gale ordino rankose liko had been sent, was conducted in some go Jagiełło, bo niebawem Witold opra- tik tikrasis kunigaikščio brolis Žy- way, since Vytautas developed a plan cował plan opuszczenia strony krzy- gimantas. Jo išvaduoti Vytautui ne- of leaving the Crusaders. However, this żackiej. Tym razem nie było to jednak pavyko. Pasvarstęs, kad Žygimantui time escaping was not as easy as in

67 tak proste jak w roku 1384, wszak Za- iš kryžiuočių pusės niekas negresia, 1384, as the Order had captured numer- kon wziął licznych zakładników ksią- kunigaikštis pakartojo ankstesnio pa- ous hostages and watched them care- żęcej wierności i dobrze ich pilnował. bėgimo pokštą. Šįkart jam pavyko su- fully. The Lithuanian knyaz, however, Od czego jednak były fortele, których deginti net tris kryžiuočių pilis – Me- had used a cunning trick many times. znajomością już nie raz błysnął litew- tenburgą, Naująjį Gardiną ir nuosavą In May of 1392 he organised a crusade ski kniaź. Chcąc uśpić krzyżacką czuj- buveinę Ritersverderį. to Lithuania, led with the help of the ność, w maju 1392 roku zorganizował 1392 m. rugpjūčio 5 d. Astravoje sent komturs and the English knights, dużą rejzę na Litwę, którą odbył przy netoli Gardino, kunigaikštis Vytautas in order to put the Crusaders off their pomocy przysłanych mu komturów i susitiko su savo pusbroliu Lenkijos guard. The Duke Koribut was defeated angielskiego rycerstwa. Podczas wy- karaliumi ir Lietuvos didžiuoju ku- in the battle, which was Vytautas’ act prawy pokonano w bitwie księcia Ko- nigaikščiu Vladislovu. Įvyko seniai aiming at putting the knights off their rybuta. Takimi czynami zdołał Witold dviejų pusių lauktas susitaikymas. guard. As a result they began sending uśpić czujność zakonnych rycerzy, to- Jogaila ne tik atleido kunigaikščiui one by one all the captives from all też odsyłali mu oni stopniowo trzyma- senus prasižengimus, bet ir grąžino over Prussia. Finally the Duke’s brother nych po całych Prusach zakładników. jam visą Kęstučio teritoriją kartu su Sigismund was the only one left in the W końcu jedynie rodzony brat księcia Trakais, iki šiol valdomais Skirgailos, Order’s hands. Vytautas did not man- Zygmunt pozostawał w rękach Zakonu. kuris, nors ir būdamas visada ištiki- age to set him free. Nevertheless he re- Jego wydobyć się Witoldowi nie udało. mas, kaip jo vietininkas Lietuvoje peated the same action as the previous Uznawszy jednak, że Zygmuntowi ze nepateisino karaliaus lūkesčių. Be to, time after having ascertained that Si- strony Krzyżaków raczej nic nie grozi, Vytautas iš karaliaus gavo Lucką ir ki- gismund would not be in danger. This powtórzył książę swój figiel z poprzed- tas žemes. Iš savo pusės malonę pel- time he managed to burn as many as niej ucieczki. Tym razem udało mu się nęs kunigaikštis pasirašė dokumentą, three castles belonging to the Crusad- spalić aż trzy krzyżackie zamki – Me- kuriame prisiekė ištikimybę Jogailai. ers: Metenburg, new Grodno and his tenburg, Nowe Grodno oraz swą wła- Panašų aktą taip pat pasirašė Vytauto own residence – Ritterswerder. sną siedzibę, Ritterswerder. žmona kunigaikštienė Ona. Sunkiau- On 5 August 1392 in Ostrow near 5 sierpnia 1392 roku w Ostrowie, w siai buvo su Skirgaila, turėjusiu ne- Grodno the Duke Vytautas had a meet- pobliżu Grodna, spotkał się książę Wi- tekti Trakų ir su tuo susijusios sen- ing with his cousin, the King of Po-

68 Ku władzy Einant link valdžios Towards power told ze swym stryjecznym bratem, kró- joro kunigaikščio rolės lyginant su land and the Grand Duke of Lithua- lem polskim i wielkim księciem litew- daugeliu kitų Lietuvos kunigaikščių. nia, Vladislovas. The two parties had skim Władysławem. Doszło do dawno Metų pabaigoje, tarpininkaujant ka- finally reached an agreement. Jogaila wyczekiwanej przez obie strony zgody. raliui, Vytautas ir Skirgaila pagaliau forgave the Duke all his faults and re- Jagiełło nie tylko wybaczył księciu susitaikė. Mainais už seną Kęstučio turned him all the territories that once dawne odstępstwa, lecz przywrócił rezidenciją, Vytautas turėjo padėti had belonged to Kęstutis, including mu całą Kiejstutową dzielnicę, łącznie Skirgailai užkariauti Kijevą. Trakai, despite the fact that the loyal z Trokami, dzierżonymi dotychczas Duke Skirgaila had failed to satisfy the przez Skirgiełłę, który choć niezmien- King’s expectations, as his governor of nie wierny, zawiódł oczekiwania króla Lithuania Moreover Vytautas received jako jego namiestnik na Litwie. Po- from the King Luck and other lands. Af- nadto Witold otrzymał także od króla ter getting into the King’s good graces Łuck, oraz inne ziemie. Ze swej strony the knyaz signed a document swear- przywrócony do łask kniaź podpisał ing fealty to Jogaila. Quite a similar dokument, w którym zaprzysiągł wier- act was also signed by Vytautas’ wife, ność Jagielle. Podobny akt podpisała the Duchess Anna. However, the most także żona Witolda, księżna Anna. Naj- important matter concerned the Duke trudniejsza była jednak sprawa ze Skir- Skirgaila, who was supposed to lose giełłą, który miał stracić Troki, a co za Trakai, thus also the position of the tym idzie rolę księcia seniora wobec senior duke among the other dukes of innych licznych litewskich kunigasów. Lithuania. Eventually in the end of the Ostatecznie jednak pod koniec roku do- year the Dukes Vytautas and Skirgaila szło, za pośrednictwem króla, do zgody reached an agreement by the agency pomiędzy Witoldem i Skirgiełłą. Ten of the King. Vytautas promised to help drugi, w zamian za dawną Kiejstuto- Skirgaila to capture Kiev in exchange wą siedzibę, miał otrzymać od Witolda of the former residence of Kęstutis. pomoc w zawładnięciu Kijowem.

Namiestnik Litwy i wielki książę litewski Lietuvos vietininkas ir Lietuvos didysis kunigaikštis The governor of Lithuania and the Grand Duke of Lithuania

Wraz z powrotem na Litwę stał się Grįžęs į Lietuvą ir atgavęs Tra- After having arrived to Lithuania Witold, po otrzymaniu Trok, najważ- kus, Vytautas tapo svarbiausiu Lietu- and obtained Trakai Vytautas became niejszym litewskim księciem, senio- vos kunigaikščiu, visų kitų karaliaus the most important Duke in the whole rem wszystkich innych królewskich brolių valdovu ir Lietuvos vietinin- Lithuania, the lord of all the other roy- braci i namiestnikiem Litwy z ramie- ku, įgaliotu karaliaus Vladislovo. al brothers and the governor of Lithua- nia króla Władysława. Nie oznacza Tačiau tai nereiškia, kad su Kęstučio nia on behalf of the King Vladislovas. to jednak, że wraz z Kiejstutowym paveldėtais turtais jis tuo pačiu metu That did not mean, however, that he dziedzictwem został jednocześnie tapo ir Lietuvos didžiuoju kunigaikš- became the Grand Duke of Lithuania wielkim księciem litewskim, którego čiu. Šiuo titulu nuolat naudojosi due to his father Kęstutis‘ inheritance. to tytułu wciąż używał Jagiełło. Swą Jogaila. Savo aukščiausiąją valdžią This title was still occupied by Jogaila. władzę zwierzchnią nad Litwą podkre- Lietuvos ir Lenkijos valdovas įrodė He emphasized his authority by not ślał zresztą polski władca, nie oddając tuo, kad sostinės Vilniaus neatidavė leaving the capital of Lithuania – Viln- stolicy – Wilna, w ręce żadnego z licz- nė vienam iš daugelio kunigaikščių, ius – to any of the Dukes of Lithuania, nych książąt, lecz osadzając w nim pol- o įkurdino jame lenkų vietininką. Vy- and by settling there a Polish gover- skiego namiestnika. Witold używał ty- tautas naudojosi titulu „Lietuvos ku- nor. Vytautas used the title “the Duke tułu „książę litewski” (Dux Lithuaniae), nigaikštis“ (Dux Lithuaniae), o kara- of Lithuania” (Dux Lithuaniae) while podczas gdy król Władysław pozosta- lius Vladislovas kaip ir anksčiau liko Vladislovas continued to be his supe- wał nadal jego zwierzchnikiem. jo valdovu. rior. Krzyżacy nie mogli wybaczyć po- Kryžiuočiai negalėjo atleisti Tra- The Crusaders could not forgive nownego odstępstwa księcia trockiego. kų kunigaikščiui dar vieno nuklydi- the Duke of Trakai another escape. Nic dziwnego. Nie tylko utracili wy- mo. Nieko nuostabaus. Juk jie ne tik No wonder. They lost three castles, budowane dużym nakładem sił i środ- prarado tris pilis, kainavusias daug which they had built with a lot of ef- ków trzy zamki, lecz ponadto wydali pastangų ir lėšų, bet ir neištikimam fort and resources, as well as spent on na wiarołomnego sojusznika zawrot- sąjungininkui išleido stulbinančią a perfidious ally an enormous amount ną kwotę 50 tysięcy grzywien, które sumą – 50 tūkstančių grivinų. Šiuos of 50 thousand fines, which Vytautas Witold wydał na utrzymanie siebie i pinigus Vytautas panaudojo sau ir had spent for his own needs and the swojego dworu. Wkrótce po ucieczce savo dvarui išlaikyti. Netrukus po maintenance of the castle. Soon after

71 księcia ruszyła kolejna krzyżacka rejza kunigaikščio pabėgimo kryžiuočiai the Duke’s escape the Order organised dowodzona przez marszałka Zakonu surengė eilinį žygį,vadovaujamą or- the next crusade led by the marshal of Engelharda Rabego. Rabe szybkimi dino maršalo Engelhardo Rabe. Rabe the Order Engelhard Rabe. Rabe quick- marszami dotarł do Suraża, w którym paskubomis pasiekė Suražą, kuriame ly reached Suraz, the place where the przebywał książę Henryk, niedoszły buvo kunigaikštis Henrikas ir jo su- Duke Henry, the unrealized bishop, biskup, ze swą niedawno poślubioną tuoktinė Ringailė. Po trumpai truku- stayed with his spouse Ringailė. The małżonką Ryngałłą. Po krótkim oblę- sios apgulties pilis krito, o sutuok- castle was ruined after a short siege, żeniu zamek padł, zaś małżonkowie tiniai privalėjo bėgti. Kitais metais whereas the couple was forced to run. musieli się ratować ucieczką. W na- ordinas surengė eilinį didelį žygį į The next year Teutonic Order again stępnym roku Zakon podjął kolejną Lietuvą užkariaudamas Gardiną, iš- arranged a crusade to Lithuania and wielką wyprawę na Litwę zdobywając vesdamas šimtus belaisvių ir paim- captured Grodno, hundreds of cap- m.in. Grodno, uprowadzając setki jeń- damas didelius grobius. Vytautas tives and took huge booty. Vytautas ców i biorąc ogromne łupy. Witold nie negalėjo užkirsti kelio kryžiuočių žy- was not able to stop the crusades, mógł zapobiec krzyżackim rejzom, jego giams, nes jo žvilgsnis tuo metu buvo since his eyes were directed towards oczy były bowiem wówczas zwrócone nukreiptas kita kryptimi – į Rytus. the East. Powerful Moscow with the w innym kierunku – na wschód, gdzie Galingoji Maskva su kunigaikščio Duke’s son-in-law Wasyl, married to potężna Moskwa z zięciem księcia – žentu Vasilijumi, kuris buvo vedęs Vytautas daughter Sofia, kept seizing Wasylem, ożenionym z córką Witolda Vytauto dukterį Zofiją, veikdavo vis the territories belonging to Lithua- Zofią, poczynała sobie coraz śmielej drąsiau užgrobdama iki šiol Lietuvos nian knyazes. The matter of other two zagarniając podległe do tej pory li- kunigaikščiams pavaldžias žemes. towns – Novgorod and Pskov – was as tewskim kniaziom ziemie. Ważna była Svarbus buvo dviejų miestų respu- important too. Vytautas managed to również sprawa dwóch republik miej- blikų reikalas – Naugardo ir Pskovo. settle the Duke Lingwen in Novgorod. skich – Nowogrodu i Pskowa. W tym Šiame pirmame mieste Vytautui pa- Thus a war between the Republic of pierwszym mieście udało się osadzić vyko įkurdinti kunigaikštį Lengvenį. the Veliky Novgorod and the Duchy of Witoldowi księcia Lingwena. Wynikła Dėl to kilo karas tarp Didžiojo Nau- Moscow, standing for the right to the stąd wojna pomiędzy republiką Wiel- gardo respublikos ir Maskvos kuni- town, erupted. The war ended in peace kiego Nowogrodu a księstwem mo- gaikštijos, reiškiančios teises į mies- and Lingwen stayed in Novgorod, al-

72 Namiestnik Litwy i wielki książę litewski Lietuvos vietininkas ir Lietuvos didysis kunigaikštis The governor of Lithuania and the Grand Duke of Lithuania skiewskim, roszczącym sobie prawa tą. Karas baigėsi taika, ir Lengvenis though he was supposed to renounce do miasta. Zakończyła się ona poko- liko Naugarde, nors turėjo atsisakyti some of the territories for Moscow. In jem, w wyniku którego Lingwen pozo- žemių Maskvos naudai. Tuo metu the meantime Lithuania was in dan- stał w Nowogrodzie, choć musiał się Lietuvai iškilo eilinis pilietinio karo ger of the civil war again. King Vladis- zrzec na rzecz Moskwy pewnych ziem. pavojus. Vitebske karalius Vladislo- lovas settled in Vitebsk his protégé, Tymczasem nad Litwą zawisło kolej- vas įkurdino savo proteguotą buvusį the former falconer Fedor Vesna. Such ne niebezpieczeństwo wojny domo- sakalininką Fiodorą Vesną. Prieš tokį an exaltation of the man, who was not wej. Otóż w Witebsku król Władysław žmogaus, nekilusio iš Gedimino di- descended from the Gediminid dynas- osadził swego protegowanego, byłego nastijos, išaukštinimą sukilo ambi- ty, incited an ambitious royal brother sokolniczego Fedora Wesnę. Przeciw- cingas karaliaus brolis Švitrigaila. Svitrigaila. Thus Vladislovas charged ko takiemu wywyższeniu człowieka Švitrigailą sutramdyti Vladislovas Vytautas with the task to subdue the niepochodzącego z rodu Giedymina patikėjo Vytautui. Trakų kunigaikš- royal brother. Vytautas in turn asked zbuntował się ambitny królewski brat tis užvaldė ir karaliaus brolio žemes. the knyaz Koribut for assistance, but – Świdrygiełło. Zadanie poskromienia Maištą gesinant nedalyvavo Vytauto he refused to help. After subduing Świdrygiełły Władysław zlecił Witol- į pagalbą šaukiamas kunigaikštis Ka- Svitrigaila the governor of Lithuania dowi. Książę trocki najechał ziemie ributas. Sutramdęs Švitrigailą, Lietu- stroke Koribut – the Duke caught and królewskiego brata. W stłumieniu vos vietininkas smogė Kaributui, kurį shackled him, then sent to the King buntu nie wziął natomiast udziału we- pagavo ir, surakintą grandinėmis, iš- of Poland. The next step of the civil zwany na pomoc przez Witolda kniaź siuntė Lenkijos karaliui. Paskesnis war was made in Podole. The Duke Korybut. Po poskromieniu Świdrygieł- pilietinio karo židinys atsirado Po- Fedor Koryatovich rose up and ran ły uderzył zatem namiestnik Litwy na dolėje. Ten sukilo kunigaikštis Teo- away to Hungary under the shelter of Korybuta, którego pojmał i odesłał w doras Karijotaitis, pabėgęs į Vengriją the King Sigismund. In this situation kajdanach królowi polskiemu. Kolejne pas karalių Zigmantą. Čia buvo rei- the help of the armed forces of Poland zarzewie wojny domowej pojawiło się kalingi ne tik Vytauto veiksmai, bet were indispensible – in 1394 they cap- na Podolu. Zbuntował się tam książę ir Lenkijos pastiprinimas. 1394 m. tured the most important citadels of Fedor Koriatowicz, który zbiegł na Wę- pagrindinės Podolės tvirtovės buvo Podole. The actions by Podole were gry do króla Zygmunta. Tutaj potrzeb- užimtos. Rūpintis Podole Jogaila pa- taken under control of the voivode of

73 ne było działanie już nie tylko samego vedė Krokuvos vaivadai Spitekui iš Poland Spytek from Melsztyn. After Witolda, ale i posiłków polskich, które Melštino. Po Podolės atėjo laikas su- Podole the Duke’s actions were di- w 1394 roku zajęły najważniejsze po- reguliuoti santykius Smolenske, ku- rected towards the relationships with dolskie twierdze. Pieczę nad Podolem riame Vytautas įkurdino kunigaikš- Smolensk. Vytautas settled the Duke powierzył Jagiełło wojewodzie kra- tį Glebą. Kai šis dukart nepakluso Hleb there. When this time Hleb did kowskiemu Spytkowi z Melsztyna. Po Lietuvos vietininko nurodymams ir not obey to the orders and warnings Podolu przyszedł czas na uporządko- įspėjimams, 1395 m. Vytautas išvyko of the governor, in 1395 Vytautas with wanie stosunków w Smoleńsku, gdzie su visa kariuomene į Smolenską, įka- the armed forces set off to Smolensk, Witold osadził księcia Hleba. Kiedy lino Glebą, o Smolensko soste įkur- imprisoned Hleb, and enthroned there jednak ten raz i drugi nie posłuchał dino du jam atsidavusius kunigaikš- two loyal dukes: Wasyl Boreykovich poleceń i ostrzeżeń litewskiego na- čius: Vasilių Boreikaitį ir Jomantą. and Jomantas. The civil fights led by miestnika, wyruszył Witold w 1395 Vytauto vykdomi pilietiniai mūšiai Vytautas in the 90s of the 14th century roku z całą potęgą na Smoleńsk, uwię- XIV šimtmečio paskutiniajame de- form a clever plan of improving the re- ził Hleba zaś na smoleńskim tronie šimtmetyje klostėsi pagal apgalvotą lations in Lithuania, getting to a high osadził dwóch oddanych sobie ksią- planą siekiant sureguliuoti Lietuvos rank and controlling the indocile kn- żąt: Wasyla Borejkowicza i Jamonta. santykius, pakelti vietininko rangą yazes of Lithuania and Russia. Walki domowe toczone przez Witolda ir, įgaliojus Jogailai, sutramdyti ne- A military success as well as the w latach 90. XIV stulecia układają się paklusnius ir linkusius intriguoti strong position of Vytautas inclined w przemyślany plan uporządkowania Lietuvos ir Rusios kunigaikščius. him to the attempt of gaining inde- stosunków litewskich, podniesienia Sėkmė karuose ir vis stiprėjanti pendence from his cousin and from the rangi namiestnika z ramienia Jagieł- Vytauto padėtis lėmė tai, kad jis pa- Kingdom of Poland. Vytautas found a ły oraz wzięcia w karby niesfornych i bandė tapti nepriklausomas nuo savo pretext for suspending relations with skłonnych do intrygowania litewskich pusbrolio ir nuo Lenkijos karalystės. Poland – disagreements with the i ruskich kniaziów. Pretekstas nutraukti ryšius su Lenki- Queen of Poland Jadwiga. The Queen, Powodzenia wojenne i coraz moc- ja buvo nesutarimai su karaliene Ja- who had risen to power with the help niejsza pozycja Witolda skłoniły go do dvyga. Karalienė, įkalbėta Mažosios of the magnates of Lesser Poland, próby uniezależnienia się od swego Lenkijos oligarchų, pareikalavo iš demanded from the Duke paying her

74 Wielki książę litewski Witold, fragment obrazu Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem” Lietuvos didysis kunigaikštis Vytautas, Jano Mateikos paveikslo „Žalgirio mūšis” fragmentas The Grand Duke of Lithuania Vytautas, fragment of the painting by Jan Matejko “The Battle of Grunwald” stryjecznego brata, jak i od Królestwa kunigaikščio mokėti jai metinius čin- annual rent from Lithuania and Rus- Polskiego. Pretekstem do zerwania z šus iš Lietuvos ir Rusios. Atseit šias sia – the lands, which Jogaila was sup- Polską były nieporozumienia z królo- žemes Jogaila turėjo jai užrašyti kaip posed to make over to her as a dowry. wą Jadwigą. Królowa, podpuszczona kraitį. Atsakydamas Vytautas sukvie- In response to Jadwiga’s demand Vy- przez małopolskich możnowładców tė į didžiąją tarybą visus lietuvių ir tautas gathered all the Lithuanian and zażądała od księcia wypłacania jej Rusios vyresniuosius, kurie atsisakė Russian seniors refusing to pay the rocznych czynszów z Litwy i Rusi, mokėti činšą Jadvygai. Tuo pat metu rent. The Duke also decided to cooper- które to ziemie miał jakoby Jagiełło kunigaikštis nutarė susitarti su Vo- ate with Teutonic Order and establish zapisać jej jako wiano. W odpowiedzi kiečių ordinu ir sudaryti su jais tai- peace in order to start implementing Witold zebrał na wielką radę całą li- ką, kad galėtų vykdyti perspektyvius his plans in relation to the Tatars. tewską i ruską starszyznę, która od- planus totorių atžvilgiu. Tuo tikslu Therefore in October of 1398 a large mówiła płacenia czynszu Jadwidze. 1398 m. įvyko didelis ir iškilmingas formal meeting took place on the is- Jednocześnie książę, mając w perspek- suvažiavimas Salyno saloje. Jame iš land called Saline. The Grand Master tywie dalekosiężne plany wobec Tata- ordino pusės dalyvavo pats didysis of the Order and the Livonian Master, rów, postanowił ułożyć się z Zakonem magistras ir krašto Livonijos ma- as well as the bishops of Warmin and Krzyżackim i zawrzeć pokój. W tym gistras, be to, Varmijos ir Sambijos Sambia, a number of Teutonic digni- celu w październiku 1398 roku odbyto vyskupai, taip pat daug aukštų kry- taries attended the meeting. Lithuania wielki i uroczysty zjazd na wyspie Sa- žiuočių pareigūnų. Iš kunigaikščio was represented by a number of the lin. W zjeździe wzięli udział ze strony pusės lietuviams atstovavo daugelis Dukes of Lithuania, invited by Vytau- Zakonu sam wielki mistrz oraz krajo- Vytauto pakviestų kunigaikščių. Spa- tas. On October 12 the parties formed wy mistrz inflancki, ponadto biskupi lio 12 dieną sudaryta sutartis. Pagal an alliance. According to the agree- warmiński i sambijski a także szereg jos nuostatas, Vytautas užleido kry- ment Vytautas passed the Crusaders krzyżackich dostojników. Ze strony žiuočiams Žemaitiją ir žadėjo padėti the territory of Samogitia and prom- księcia sprawę litewską reprezento- statant dvi pilis pasienyje. Mainais ised to help in building two castles on wali liczni zaproszeni przez Witolda kryžiuočiai žadėjo padėti kunigaikš- the border. In exchange the Crusaders książęta. Dnia 12 października zawarto čio planuojamame žygyje prieš to- promised Vytautas their military as- przymierze. W myśl jego postanowień torius. Vienos puotos metu bajorai sistance in the planned Tatar invasion.

76 Namiestnik Litwy i wielki książę litewski Lietuvos vietininkas ir Lietuvos didysis kunigaikštis The governor of Lithuania and the Grand Duke of Lithuania

Witold ustępował Krzyżakom Żmudź Vytautą paskelbė Lietuvos karaliumi. During one of the feasts the boyars i obiecywał pomoc w budowie dwóch Suvažiavime taip pat sudalyvavo Jo- acclaimed Vytautas as the king of granicznych zamków. W zamian Krzy- gailos įgaliotiniai, kurie pagal kara- Lithuania. Jogaila’s representatives at- żacy przyrzekli pomoc wojskową w liaus instrukciją nesutrukdė sudaryti tended the meeting as well, however, planowanej przez księcia wyprawie sutartį. they followed the King’s instructions tatarskiej. Podczas jednej z uczt Wi- Sumokėjęs didelę kainą, kad ap- and did not interfere in signing the toldowi bojarzy okrzyknęli go królem saugotų Lietuvą nuo kryžiuočių agreement. Litwy. W zjeździe wzięli też udział peł- antpuolių, Vytautas pradėjo rengti Having ensured protection against nomocnicy Jagiełły, którzy, w myśl in- didelį žygį prieš totorius. Iš esmės Teutonic crusades, however a high strukcji królewskich, nie przeszkodzili žygis buvo nutaikytas prieš Maskvą, cost, Vytautas started organising a w zawarciu porozumienia. o jo tikslas - iš Maskvos kunigaikščio great Tatar invasion. The invasion was Zabezpieczywszy Litwę od krzy- atimti totorių „jarlyką“, t.y. duoklę. actually aimed at Moscow and was sup- żackich rejz, jakkolwiek za ogromną Rusios žemėse Maskvos kunigaikš- posed to end in extorting the Tatar jar- cenę, zaczął organizować Witold wiel- tis elgėsi tartum chano vietininkas. ligh from the Duke of Moscow, which ką wyprawę tatarską. W istocie była Norėdamas, kad „jarlykas“ atitektų gave him the right to perform the ona wymierzona przeciwko Moskwie jam, Vytautas pradėjo tartis su tuo- function of the khan’s governor in the i miała na celu odebranie moskiew- metiniu chanu Tochtamyšu, kurį iš Russian territories. In order to take the skiemu księciu tatarskiego jarłyku, Aukso ordos išvijo didysis užkariau- jarligh Vytautas started debates with który sprawiał, że na ziemiach ruskich tojas Tamerlanas (Timūras), o nau- the then khan Tokhtamysh, later de- był on niejako namiestnikiem chana. juoju chanu įkurdino Timūrą Kutlu- throned and expelled from the Golden Chcąc przejąć jarłyk dla siebie, Witold gą. Tochtamyšas karštligiškai ieškojo Horde by the great conqueror Tamer- wszedł w porozumienie z ówczesnym sąjungininkų, kad galėtų atgauti pra- lane (Timur the Lame), who declared a chanem – Tochtamyszem, którego ze rastą paveldimą turtą. Kai kreipėsi į new khan Kutlug Timur. Tokhtamysh Złotej Ordy wypędził wielki zdobywca Vytautą, abu valdovai greitai susitarė. had eagerly been searching any al- – Tamerlan (Timur Chromy), osadzając Mainais už pagalbą kare Tochtamy- lies to regain the heritage and when w charakterze nowego chana Timura šas žadėjo pripažinti Lietuvos valdy- he met Vytautas they quickly came to Kutługa. Tochtamysz pilnie poszukiwał mą Rusios žemėse, į kurias pretenzi- terms. In exchange to military assist-

77 sojuszników do odzyskania utracone- jas taip pat reiškė Maskva. Jau 1397 ance Tokhtamysh promised Vytautas go dziedzictwa, kiedy więc się zwrócił m., prieš metus iki Salyno susitari- his acknowledgment of Lithuanian do Witolda, obaj władcy szybko doszli mo, Vytautas surengė sėkmingą žygį dominance over Russian lands, which do porozumienia. W zamian za pomoc prieš totorius ir nugalėjo Azovo ordą. Moscow had long been struggled to wojskową Tochtamysz obiecał uznanie Kitais metais kunigaikštis išsiruošė į receive a right to them. As soon as in panowania litewskiego nad ruskimi karą, be lenkų pastiprinimo dar turė- 1397, the year before the Saline Trea- ziemiami, do których pretensje rościła damas ir kryžiuočius, kurie tuo pačiu ty, Vytautas successfully invaded the sobie również i Moskwa. Już w 1397 vykdė Salyno įsipareigojimus. Žygių Tatars and defeated the Azow Horde. roku, a zatem rok przed układem saliń- aidai pasiekė popiežiaus ausis, kuris The next year the Duke started a war skim, odbył Witold zwycięską wypra- sutiko paskelbti kryžiaus žygį prieš with the help of reinforcement troops wę na Tatarów i zwyciężył Ordę Azow- netikinčiuosius. 1399 m. suburta di- and the Crusaders, fulfilling the Sa- ską. Również w kolejnym roku wybrał džiulė armija. Joje be lietuvių buvo line Treaty obligations. When the się książę na wojnę, mając do pomocy, kryžiuočiai, vadovaujami Makvardo Pope found out about the invasions oprócz posiłków polskich, także i Krzy- fon Zalcbacho, valakai, totoriai, Ru- he supported the crusade declaration żaków, którzy wykonywali tym samym sios gyventojai ir lenkų pastiprini- against the faithless. In 1399 a huge postanowienia salińskie. Echa wypraw mas su žymiais riteriais, o tarp jų army was gathered. It was built up not dotarły do uszu papieża, który wyraził - Krokuvos vaivada Spitekas iš Melš- only of the Lithuanian warriors, but zgodę na ogłoszenie krucjaty przeciw tino, Nakelio kaštelionas Sendzivo- also of the Crusaders under Markward niewiernym. W roku 1399 zebrano jus iš Ostrorogo ir Janas Glovačas iš von Salzbach command, of the warri- ogromną armię. Znaleźli się w niej, Leženicų, Lenčicos seniūnas. Kare ti- ors of Volos, Tatars, Russians and the oprócz Litwinów, Krzyżacy pod wo- kriausiai būtų dalyvavę daugiau len- Polish reinforcement troops, among dzą Markwarda von Salzbach, Wołosi, kų riterijos, jeigu ne karalienė Jadvy- them the voivode of Cracow Spytko Tatarzy, Rusini oraz posiłki polskie ze ga, kuri, kaip teigia Janas Dlugošas, from Melsztyn, the castellan of Naklo znakomitymi rycerzami, a wśród nich rodos, numatė pralaimėjimą. Karinė by the name of Sedziwoj from Ostro- wojewoda krakowski Spytko z Melsz- bazė šiai didžiulei armijai įkurta Kije- roga and the prefect Jan Glowacz from tyna, kasztelan nakielski Sędziwój z ve, kuriame visą birželį būrėsi kariai, Lezenice. Many more warriors would Ostroroga i Jan Głowacz z Leżenic, svetingai sutinkami Vytauto. Galų have fought in the war, but Jadwiga,

78 Namiestnik Litwy i wielki książę litewski Lietuvos vietininkas ir Lietuvos didysis kunigaikštis The governor of Lithuania and the Grand Duke of Lithuania starosta łęczycki. W wojnie wzięłoby gale subūręs armiją kunigaikštis iš- according to Jan Długosz, apparently zapewne udział znacznie więcej pol- vyko užkariauti priešo. Persikėlė per had a vision portending a failure. In skiego rycerstwa, gdyby nie królowa Dneprą, Zimną Vodą, Psiolą ir Sulą, o Kiev a military base was established Jadwiga, która, jak chce Jan Długosz, rugpjūčio 12 dieną atsidūrė prie Vor- for this huge army, where Vytautas miała ponoć widzenie zwiastujące klę- sklos upės, čia kelią pastojo totoriai. made it a welcome for the whole June. skę. Bazę wypadową dla tej ogromnej Tarp jų nebuvo Timūro, o tik vadas After gathering the whole army Vytau- armii urządzono w Kijowie, gdzie przez Edigėjus. Šis gudriai vedė derybas tas could finally start off towards the cały czerwiec zbierało się wojsko, posu Vytautu, laukdamas pastiprinimo foe. They crossed the Dnepr, the Cold dejmowane gościnnie przez Witolda. vadovaujant pačiam Timūrui. Kai at- Water, Psiol and Sula, and on August Wreszcie po zebraniu wojsk wyruszył vyko Kutlugas, jis atmetė Lietuvos 12 reached the river Vorskla, but later książę na nieprzyjaciela. Przeprawił kunigaikščio reikalavimus ir dvi va- were stopped by the Tatars. Timur was się przez Dniepr, Zimną Wodę, Psioł i landas prieš saulei nusileidžiant visu not with them, but Vytautas met the Sułę, by 12 sierpnia stanąć nad rzeką pajėgumu smogė kryžiaus karo daly- commander Edigey. The commander Worsklą, gdzie dalszą drogę zagrodzili viams, kurie, negalėdami paspartinti cunningly led the negotiations with mu Tatarzy. Nie było pośród nich Ti- brastų statybos, atsitraukė tam tikru Vytautas and was waiting for rein- mura, lecz wódz Edygej. Ten chytrze atstumu ir nesuspėjo išsirikiuoti. Iš forcement troops under the command prowadził rokowania z Witoldem, cze- pradžių krikščionių armija drąsiai of Timur himself. When Kutlug came kając na przybycie posiłków pod wodzą priešinosi totoriams. Tačiau po kurio he rejected Vytautas’ requests and samego Timura. Kiedy przybył Kutług, laiko susilpnėjo ir pasitraukė. Toto- two hours before the sunset stroke odrzucił żądania litewskiego kniazia i riai įspūdingai nugalėjo ir surengė the warriors of the crusade very hard. dwie godziny przed zachodem słońca tikrąsias krikščionių riterijos žudy- They could not cross the ford, there- uderzył całą potęgą na uczestników nes. Namo sugrįžo tik ketvirtadalis fore they slightly drew back, but did krucjaty, którzy, nie mogąc sforsować riterių. Tikriausiai atmetęs kryžiuo- not manage to set up for the fight in brodu, wycofali się na pewną odległość čių įkalbinėjimus bėgti, kovos lau- time. Initially the Lithuanian army i nie zdążyli ustawić się ponownie w ke žuvo Spitekas iš Melštino; taip fought valiantly against the Tatars, szyku bitewnym. Początkowo wojska pat Janas iš Leženicų ir kiti garsūs however, later their courage faltered chrześcijańskie mężnie stawiały czoła riteriai. Žuvo netgi keliasdešimt Lie- and they were forced to withdraw. The

79 Tatarom. Po pewnym jednak czasie za- tuvos ir Rusios kunigaikščių. Pats Tatars defeated the Lithuanian army chwiały się i cofnęły. Tatarzy odnieśli kunigaikštis Vytautas su savo broliu by carrying out a bloody massacre of ogromne zwycięstwo i urządzili praw- Žygimantu, Makvardu fon Zalcbachu the Christian knights. Only one fourth dziwą rzeź chrześcijańskiego rycer- ir kitais kryžiuočiais paliko mūšio of the army returned home. The war- stwa, z którego powróciła do domów lauką ir išvengė mirties. Vydamasis rior Spytko from Melsztyn, who re- ledwie czwarta część. Na placu boju bėgančią armiją, Edigėjus nujojo iki fused to escape, died on the battlefield, poległ Spytko z Melsztyna, podobno Kijevo, pakeliui degindamas kaimus as well as Jan from Lezenice and other odmawiając ucieczki, do której nama- ir pasisavindamas didelius grobius. noble knights. The battle took several wiali go Krzyżacy, zginął także Jan z Pralaimėjimas prie Vorsklos pa- dozen of the Lithuanian and Russian Leżenic i inni znaczni rycerze. Życie kirto Vytautą ir Lietuvos valdžią. knyazes. Vytautas himself with his straciło aż kilkudziesięciu litewskich Visa galia ir pagarba buvo išbarsty- brother Sigismund, and Markward i ruskich kniaziów. Sam książę Witold ta per kelias valandas kertant toto- von Salzbach, as well as other Crusad- wraz ze swym bratem Zygmuntem, rių kardams. Išsisklaidė kunigaikš- ers escaped from the battlefield and Markwardem von Salzbach i innymi čio svajonės apie karaliaus karūną avoided death. Edigey reached Kiev in Krzyżakami uszedł z pola bitwy i unik- ir nepriklausomybę nuo Lenkijos. pursuit of the running army, burning nął śmierci. W pogoni za pierzchającą Nedelsdami Lietuvos susilpnėjimu all the villages on his road and taking armią Edygej doszedł aż do Kijowa, pradėjo naudotis artimiausi kaimy- huge booty. paląc po drodze wsie i biorąc wielkie nai, visų pirma ordinas, tuometinis The failure by Vorskla weakened łupy. kunigaikščio sąjungininkas. Kryžiuo- the power of Lithuania and Vytautas Klęska nad Worsklą zachwiała po- čiai neatsisakė savo planų pavergti himself. The whole power, which the tęgą Litwy i Witolda. Cała władza i žemaičius, kuriuos Vytautas atidavė knyaz had enjoyed, went away in a poważanie, którymi cieszył się kniaź pagal Salyno nuostatas. Jie nustojo couple of hours, due to the Tatar sword rozsypała się w ciągu kilku godzin pod talkinti kunigaikščiui kovojant prieš stroke. All Vytautas’ dreams about the ciosami tatarskich szabel. Rozwiały totorius. royal crown and independence shat- się również marzenia księcia o koro- Sudužus svajonėms apie Lietu- tered. The neighbours immediately nie królewskiej i niezależności od Pol- vos galią ir nepriklausomybę nuo took advantage of Lithuania’s weak- ski. Z osłabienia Litwy zaczęli natych- ness, mainly the Order, the former

80 Namiestnik Litwy i wielki książę litewski Lietuvos vietininkas ir Lietuvos didysis kunigaikštis The governor of Lithuania and the Grand Duke of Lithuania miast korzystać sąsiedzi, w tym przede karalystės, kunigaikštis pasirinko ally of the Duke. The Crusaders did wszystkim Zakon, ówczesny sprzymie- protingiausią kelią. Jis vėl nuspren- not miss the opportunity to enslave rzeniec księcia. Krzyżacy nie odstąpili dė suartėti su karaliumi Vladislovu. the Samogitians, when Vytautas with- bowiem od ujarzmiania Żmudzinów, Netrukus po pralaimėjimo prie Vor- drew. They stopped providing assist- od których Witold odstąpił postano- sklos pusbroliai pradėjo derybas, ance in the fight against the Tatars. wieniami salińskimi, przestali jednak kurių galutiniu dokumentu tapo Vil- Having considered the weakness of posiłkować księcia i odmówili pomocy niaus unijos aktas, Vytauto pasirašy- Lithuania and its inability to gain in- przeciw Tatarom. tas 1401 m. sausio 18 d. Remiantis dependence the Duke chose the most Wobec załamania się marzeń o juo, Vytautas tapo Lietuvos didžiuoju reasonable way. He decided to renew potędze Litwy w oderwaniu od Króle- kunigaikščiu. Tokiu būdu buvo likvi- his relations with the King Vladislo- stwa, książę wybrał drogę najbardziej duota iki tol egzistavusi vietininko vas. Soon after the defeat by Vorskla rozsądną. Zdecydował się na ponow- institucija. Lietuva tapo atskira vals- the cousins initiated the negotiations ne zbliżenie z królem Władysławem. tybe, priklausoma nuo Lenkijos ka- and ended them with the document Wkrótce po klęsce nad Worsklą stry- ralystės. Remiantis šiuo aktu, buvo – the Act of Vilnius, presented by Vy- jeczni bracia rozpoczęli negocjacje, panaikintos Krėvos nuostatos, nors tautas on 18 January 1401. Vytautas których końcowym dokumentem był Vytautas pagal feodalines teises val- officially became the Grand Duke of akt unii wileńskiej, wystawiony przez dė Krėvą kaip Vladislovo Jogailos Lithuania. The post of the governor Witolda 18 stycznia 1401 roku. W vasalas. Tai atsispindėjo jo titule. was officially liquidated. Lithuania myśl jego postanowień Witold oficjal- Vytautas oficialiai galėjo vadintis became a separate country, independ- nie stawał się wielkim księciem litew- Lietuvos didžiuoju kunigaikščiu, o ent from the Kingdom of Poland. By skim. Zlikwidowano zatem istniejący Jogaila tapo „vyriausiuoju kunigaikš- this union the decisions of Kreva were do tej pory urząd namiestnika. Litwa čiu“ (princeps supremus). Redaguojant annulled, although Vytautas was the stała się odrębnym od Królestwa Pol- paskutinę Vilniaus unijos versiją, ruler of Kreva, as the vassal of Vladis- skiego państwem, co jednocześnie taip pat dalyvavo lietuvių bajorai. lovas, according to the principles of przekreślało postanowienia krewskie, Unijoje atsirado toks įrašas: jeigu ka- feudalism. After all it influenced Vy- choć Witold władał nią jako wasal ralius Vladislovas mirs nesulaukęs tautas’ title. Since Vytautas officially Władysława Jagiełły, w myśl zasad palikuonių, o tai buvo labai tikėtina, could be called the Grand Duke of

81 feudalnych. Znalazło to zresztą odbicie 1399 m. mirus karalienei Jadvygai, Lithuania, Jogaila reserved a new ti- w tytulaturze. O ile Witold oficjalnie lenkų ponai neišrinks naujo valdovo tle for himself – “the Grandest Duke” mógł się nazywać wielkim księciem li- nesusitarę su lietuvių riterija. Vil- (princeps supremus). The final version tewskim, o tyle Jagiełło zarezerwował niaus susitarimą patvirtinto Karūnos of the Act of Vilnius was edited by dla siebie tytuł „księcia najwyższego” taryba Radome. the boyars of Lithuania as well. The (princeps supremus). W redagowaniu Act included an entry, stating that in ostatecznej wersji unii wileńskiej case of the heirless death of the King brali udział również litewscy bojarzy. Vladislovas, which was highly prob- Znalazł się tam bowiem zapis, że w able, since his wife the Queen Jadwiga przypadku bezpotomnej śmierci króla died in 1399, the lords of Poland would Władysława, co było wówczas bardzo not elect a new ruler without consent prawdopodobne w związku ze śmier- of the Lithuanian knights. The Act of cią królowej Jadwigi w roku 1399, Vilnius was ratified by the Council of panowie polscy nie wybiorą nowego the Crown in Radom. władcy bez porozumienia z litewskim rycerstwem. Układ wileński został po- twierdzony przez radę koronną w Ra- domiu.

Po układzie salińskim, na mocy Po Salyno sutarties, pagal kurią After the Saline Treaty, by virtue którego Witold oddawał Zakonowi Vytautas kryžiuočiams atidavė Že- of which Vytautas passed Samogitia Krzyżackiemu Żmudź, Krzyżacy bły- maitiją, šie žaibiškai pradėjo užka- to the Order, the Crusaders started skawicznie przystąpili do opanowy- riauti ir pavergti Žemaitijos žmones, violently capturing and enslaving the wania i ujarzmiania pogańskiej wciąż iš pradžių labai padedant pačiam ku- pagan Samogitians, initially with the ludności żmudzkiej, przy wydatnej, nigaikščiui. Žemaičiai tuo metu vis help of the Duke himself. When in początkowo, pomocy samego księcia. dar buvo pagonys. 1399 m., kai že- 1399 Samogitians were preparing for W 1399 roku, gdy Żmudzini szykowa- maičiai ruošėsi pjūčiai, ordinas už- the reaping time the Order invaded li się do żniw, Zakon najechał ich zie- puolė jų žemes ir sudegino grūdus. their lands and burnt the crops. A very mie i spalił zboże. Podobna rejza, przy Panašus žygis aktyviai dalyvaujant similar “rejza” recurred a year later, czynnym udziale samego księcia, po- pačiam kunigaikščiui pasikartojo po again with the attendance of the Duke. wtórzyła się rok później. Wobec takiej metų. Patyrę kryžiuočių negailestin- The Samogitians started running away bezwzględności krzyżackiej, Żmudzi- gumą, žemaičiai pradėjo masiškai to Lithuania and found there a shel- ni zaczęli masowo uciekać na Litwę, bėgti į Lietuvą, kurioje rasdavo prie- ter. It was not actually difficult. Many gdzie znajdowali schronienie. Nie było globstį. Tai nebuvo sunku. Dauguma Samogitians’ relatives and friends to zresztą trudne. Wielu Żmudzinów žemaičių turėjo giminių ir draugų lived on the territories ruled by the posiadało krewnych i przyjaciół na zie- kunigaikščio Vytauto valdomose že- Duke Vytautas. In order to prevent miach rządzonych przez księcia Witol- mėse. Norėdami užkirsti kelią pabė- the Samogitians’ escape the Crusad- da. Chcąc zapobiec zbiegostwu Krzy- gėliams, kryžiuočiai užkariautame ers decided to take very radical steps. żacy wprowadzili w podbijanym kraju krašte ėmėsi radikalių priemonių. They closed the borders with Lithua- radykalne kroki. Zamknęli granice z Uždarė sienas su Lietuva, uždraudė nia, prohibited trading, and demanded Litwą, zabronili handlu, zaś od księcia prekiauti, o iš kunigaikščio pradėjo giving out numerous runaways. At zaczęli się domagać wydania licznych reikalauti atiduoti gausius bėglius. first Vytautas was readily delivering zbiegów. Początkowo Witold, ściśle Iš pradžių Vytautas, griežtai lai- the fugitives, obeying to the decisions wykonując postanowienia salińskie, kydamasis Salyno nuostatų, noriai of Saline Treaty. However, later he ochoczo dostarczał Zakonowi ucie- teikdavo ordinui pabėgėlius. Tačiau stopped, most probably under the im- kinierów. Po pewnym jednak czasie, po kurio laiko, tikriausiai veikiamas pact of the public opinion formed on

84 Sprawa żmudzka i Zakon Krzyżacki Žemaitijos klausimas ir Vokiečių ordinas The matter of Samogitia and Teutonic Order prawdopodobnie pod wpływem opinii visuomenės nuomonės, pykstančios the basis of cruelty they suffered from publicznej oburzającej się na okru- dėl riterių-vienuolių žiaurumo, nu- the knights-monks. The three Teuton- cieństwo rycerzy-mnichów, przestał stojo grąžinti bėglius. Žemaitijos ic legations to the Duke did not help wydawać zbiegów. Nic nie pomogły aż pabėgėlių klausimo nepavyko iš- to come to terms. By the Saline Treaty trzy poselstwa krzyżackie do księcia w spręsti ir po trijų pasiuntinių vizitų Vytautas provided the Order with the celu załatwienia sprawy żmudzińskich pas kunigaikštį. Vytautas, gudriai arguments by telling that he commit- uchodźców. Witold, chytrze się zasła- prisidengdamas Salyno sutartimi, ted himself only to the extradition niając układem salińskim, argumen- argumentavo, kad įsipareigojo grą- of the peasants, and not the boyars. tował, że zobowiązał się jedynie do žinti tik pabėgusius valstiečius, o ne Thus no wonder that the number of ekstradycji zbiegłych chłopów, nie zaś bajorus. Tad nieko nuostabaus, kad the noble families in Samogitia rap- bojarów. Nic zatem dziwnego, że na- staiga žymiai padidėjo Žemaitijos idly increased. The Order consistently gle znacznie wzrosła liczba bojarskich bajorų giminių skaičius. Kai ordi- pressed the Duke, so he would just say: rodów na Żmudzi. Kiedy Zakon coraz nas vis įkyriau spaudė kunigaikštį, “I am not subject to you, so I am not natarczywiej naciskał na księcia, ten w šis supykęs atsakė: „dar nesu jūsų going to obey your will under com- gniewie miał odpowiedzieć: „jeszcze ja pavaldinys, kad verčiamas turė- pulsion”. Because of Vytautas’ such an nie jestem waszym poddanym, abym čiau vykdyti jūsų valią“. Dėl tokios uncompromising stance the Crusaders pod przymusem miał spełniać waszą nepalenkiamos Vytauto pozicijos, decided to turn to the Duke’s council. wolę”. Wobec takiego nieprzejednane- kryžiuočiai kreipėsi į jo kunigaikš- However, the council supported their go stanowiska Witolda Krzyżacy odwo- čio tarybą. Ši be dvejonių parėmė suzerain. Fierce disputes with the le- łali się do jego książęcej rady. Ta jed- savo siuzereno poziciją. Audringi gations of the Order were going to nak bez wahania poparła stanowisko ginčai su ordino pasiuntiniais bai- end even more dramatically. When swego suzerena. Burzliwe spory z po- gėsi dar dramatiškiau. Eilinį kartą Vytautas again was demanded to give selstwami Zakonu zakończyć się mia- reikalaujant išduoti bėglius, įniršęs away the fugitives he would burst out ły jeszcze dramatyczniej. W pewnym kunigaikštis pasakė: „ Aš visus že- in anger and say: “I will send all the bowiem momencie, na kolejne żądania maičius išsiųsiu į Žemaitiją, į jų šalį Samogitians to their homeland and wydania zbiegów, uniesiony gniewem ir tėvynę, kad jie galėtų ginti savo make them protect their freedom they książę miał jakoby powiedzieć: „I ja laisvę, kurią turi nuo senų senovės“. had enjoyed for centuries”. Vytautas’

85 wam wszystkich Żmudzinów odeślę Nenuolaidi Kęstutaičio pozicija uncompromising stance made the op- do Żmudzi, do ich kraju i ojczyzny, lėmė, kad engiami Žemaitijos žmo- pressed Samogitians resist the Cru- aby tam bronili swojej wolności, której nės netrukus aiškiai pasisakė prieš saders. Supposedly it happened dur- od wieków używają”. Nieprzejedna- kryžiuočius. Tai tikriausiai įvyko ing the Teutonic legation’s staying at na postawa Kiejstutowicza sprawiła, ordino pasiuntiniams dar esant pas the Duke’s, who deliberately deferred że ludność uciskanej Żmudzi wkrótce kunigaikštį. Jis sąmoningai delsė the negotiations, and simultaneously jawnie wystąpiła przeciw Krzyżakom. derybas, tuo pat metu išsiųsdamas was sending the Samogitian troops to Stało się to podobno jeszcze w trakcie žemaičių būrius kovai su priešu. Vy- fight against the enemy. By Vytautas’ pobytu poselstwa zakonnego u księ- tautui leidus buvo sudegintos ordi- consent the castles of the Order were cia, który celowo przewlekał rozmo- no pilys, paimta daug belaisvių. Šie burnt, many people taken captive and wy, jednocześnie wysyłając oddziały buvo nusiųsti kunigaikščiui, kad jis sent to the Duke in order to exchange żmudzkie do walki z wrogiem. Z przy- galėtų mainais už juos iškeisti kry- them for the Samogitians captured by zwoleniem zatem Witolda spalono za- žiuočių rankose likusius įkaitus. Tuo the Crusaders. At the same time both konne zamki, wzięto licznych jeńców, pat metu tiek ordinas, tiek Lietuvos the Order and the Duke of Lithuania których odesłano księciu, by mógł w kunigaikštis pradėjo diplomatinius started diplomatic actions. Lithua- zamian za nich wymieniać pozostają- veiksmus. Lietuviai pateikė Vakarų nians sent the rulers in the Western cych w rękach krzyżackich zakładni- Europos valdovams skundą, kuria- Europe a complaint informing about ków. Jednocześnie zarówno Zakon, jak me informavo apie kryžiuočių žiau- the Crusaders’ cruelty in relation to i książę litewski przystąpili do akcji rumą žemaičių atžvilgiu, o didysis Samogitians, whereas the Grand Mas- dyplomatycznej. Litwini wystosowali magistras tiems patiems valdovams ter sent his own version of the events do władców Europy zachodniej skargę, išsiuntė savo įvykių versiją, kurioje to the same rulers in Europe, where he w której informowali o okrucieństwie pasmerkė kunigaikštį kaip amoralų, provided his judgment in relation to Krzyżaków względem Żmudzinów, z kaltindamas jį anksčiau sudarytų the Duke’s dishonesty and unfaithful- kolei wielki mistrz rozesłał do tych susitarimų nesilaikymu. Tačiau di- ness, as well as accused him, in some samych władców swoją wersję wyda- plomatija lieka diplomatija, o faktas way justly, of violation of the terms of rzeń, w której odsądzał księcia od czci yra tai, kad jau 1400 m. Vytautas vėl all the treaties. The fact is that in 1400 i wiary, zarzucając mu, nie bez pew- užkariavo Žemaitiją. Tokiu būdu jis Samogitia again fell under control

86 Sprawa żmudzka i Zakon Krzyżacki Žemaitijos klausimas ir Vokiečių ordinas The matter of Samogitia and Teutonic Order nych racji, zdradę zawartych wcześniej nors šiek tiek atsirevanšavo už sti- of Vytautas and by this regaining he układów. Dyplomacja dyplomacją, fak- prų išvanojimą prie Vorsklos. compensated his failure by Vorskla. tem jest, że już w roku 1400 Żmudź Lietuvos ir ordino derybų nesė- The failure in negotiations between ponownie została opanowana przez kmė lėmė, kad kryžiuočiai vėl pra- Lithuania and Teutonic Order brought Witolda, który w ten sposób choć tro- dėjo ruoštis karui su Lietuva. Šįkart a new war with Lithuania. However, chę powetował sobie tęgie lanie nad jiems sutrukdė lenkai, su lietuviais this time the Kingdom Poland posed Worsklą. sujungti Krėvos unija. Atsižvelgda- an obstacle, which was the Act of Kre- Fiasko rokowań między Litwą i Za- mas į tai, didysis magistras Konra- va. Due to that the Grand Master of konem sprawiło, że Krzyżacy ponow- das fon Jungingenas (vok. Konrad the Order Konrad von Jungingen sent nie zaczęli się szykować do wojny z von Jungingen) kaip pasiuntinius iš- his two komturs to the King Vladislo- Litwą. Tym razem jednak na przeszko- siuntė du komtūrus pas karalių Vla- vas. The aim of their mission was to dzie stali Polacy, złączeni z Litwina- dislovą. Jų misija turėjo vieną tikslą: find out if Jogaila would support his mi unią w Krewie. W związku z tym nustatyti, ar esant neišvengiamam relative in case of conflict with Lithua- wielki mistrz Konrad von Jungingen konfliktui su Lietuva Jogaila parems nia. The King did not give any clear wysłał do króla Władysława w posel- savo giminaitį? Karalius nesuteikė answer and attempted to prolong the stwie dwóch komturów. Ich misja mia- aiškaus atsakymo ir kaip galėdamas discussion of the matter, which he did ła jeden cel: ustalenie, czy w razie nie- stengėsi uždelsti šį reikalą. Tai jam successfully, because the negotiations uchronnego konfliktu z Litwą Jagiełło pavyko, kadangi derybos vyko netgi continued till the fall of the year 1401 poprze swego krewniaka? Król nie dał iki 1401 m. rudens, kai dėl oro jau – the time when the weather was not wyraźnej odpowiedzi i starał się jak buvo neįmanoma rengti didesnį žygį in favour of any journeys to Lithuania. mógł przeciągnąć sprawę, co też mu į Lietuvą. Tuo pat metu Vladislovas Nevertheless Vladislovas remembered się udało, gdyż rozmowy toczyły się nepamiršo Vytautui nusiųsti kari- to send Vytautas military assistance aż do jesieni 1401 roku, kiedy to ze nės pagalbos kryžiuočių agresijos in case of the Teutonic aggression. względu na pogodę niepodobna było atveju. Be karinio spaudimo, ordi- Apart from the military pressure the już urządzać jakiejś większej wyprawy nas prieš Vytautą panaudojo dar kitą Order took an advantage of the Duke na Litwę. Jednocześnie nie omieszkał kozirį – kunigaikštį Švitrigailą. Šis Svitrigaila against Vytautas. The Duke Władysław posłać Witoldowi pomocy kunigaikštis, jauniausias karaliaus Svitrigaila – the youngest Jogaila‘s

87 wojskowej w razie agresji krzyżackiej. Jogailos brolis, jau seniai buvo Vy- brother – had been Vytautas’ enemy Oprócz nacisków militarnych, Zakon tauto priešas. Vladislovo teisiamas for years. He was not satisfied with his wykorzystał przeciw Witoldowi inną dėl Podolės, jis tikriausiai nebuvo settlement in Podole by Vladislovas, jeszcze kartę przetargową – księcia patenkintas, kad Lenkijos monarcho nor with the title of Vytautas, who had Świdrygiełłę. Książę ten, najmłodszy pusbrolis turėjo didžiojo kunigaikš- become a Grand Duke. Therefore he brat króla Jagiełły, od lat był wrogiem čio titulą. Todėl jis užmezgė slaptą established a secret contact with the Witolda. Osadzony przez Władysława kontaktą su kryžiuočiais. Aiški iš- Crusaders. An evident act of betrayal na Podolu, nie był z pewnością za- davystė įvyko 1402 m. Švitrigaila, was taken in 1402. Svitrigaila, similar- dowolony z wielkoksiążęcego tytułu kaip ir Vytautas, buvo kviečiamas ly to Vytautas, was invited to Cracow stryjecznego brata polskiego monar- į Krokuvą, kurioje vyko Jogailos ir to attend Jogaila’s and Anna Cylejska’s chy. Nawiązał zatem tajne kontakty z Onos iš Cilės tuoktuvės. Jis išsiuntė wedding ceremony. He sent his retinue Krzyżakami. Do jawnej zdrady doszło į vestuves svitą, o pats, perrengtas to the ceremony, but he himself went w styczniu 1402 roku. Świdrygiełło, pirkliu, nuvyko tiesiai į Marienbur- to Malbork, disguised as a merchant. podobnie jak i Witold, proszony był do gą. Čia didysis magistras priėmė jį The Grand Master gave him a warm Krakowa na ślub Jagiełły z Anną Cylej- išskėstomis rankomis, planuodamas welcome, since he had been planning ską. Posłał na wesele swój orszak, sam prieš Vytautą panaudoti Švitrigailą to use Svitrigaila against Vytautas in zaś, przebrany za kupca, udał się pro- panašiai kaip kadaise patį didįjį ku- an absolutely similar way as he had sto do Malborka, gdzie wielki mistrz nigaikštį prieš Jogailą. Kovo 2 dieną once used the Grand Duke against przyjął go z otwartymi ramionami, sudarytas susitarimas, pagal kurį Jogaila. On March 2 both parties en- planując wykorzystać przeciw Wi- ordinas turėjo padėti kunigaikščiui tered into treaty under which the Or- toldowi, zupełnie jak kiedyś samego užvaldyti Lietuvą, o šis mainais tu- der committed itself to help the Duke wielkiego księcia przeciw Jagielle. W rėjo pripažinti kryžiuočių protek- in seizing Lithuania, and the Duke dniu 2 marca zawarto porozumienie, toratą, ir kas svarbiausia, galutinai committed himself to accept Teutonic w myśl którego Zakon miał dopomóc kryžiuočiams „parūpinti“ žemai- protectorate, as well as help them fi- księciu w opanowaniu Litwy, w za- čių žemes. Sukilęs Švitrigaila buvo nally gain Samogitia. Teutonic Order mian za co ten uznawać miał nad sobą įkurdintas Prūsijoje Bezlavkų pilyje, settled rebellious Svitrigaila in the protektorat krzyżacki i, co ważniejsze, jam parūpinti visi būtini patogumai castle Bezlawki in Prussia, provided

88 Sprawa żmudzka i Zakon Krzyżacki Žemaitijos klausimas ir Vokiečių ordinas The matter of Samogitia and Teutonic Order ostatecznie „załatwić” Krzyżakom zie- ir tuo pat metu rengiamasi karui su him with indispensible luxuries, and mię żmudzką. Zbuntowany Świdry- Lietuva. 1402 m. didžiojo kunigaikš- started preparing for the war against giełło został osadzony w Prusach na čio žemėms kirto niokojantys ordi- Lithuania. In zamku w Bezławkach, zaopatrzono go no žygiai. Kryžiuočiai smogė Medi- 1402 the Grand Duke and country we wszelkie niezbędne luksusy i szy- ninkams ir Ašmenai. Susiruošė ir į suffered from devastating crusades. kowano się do wojny z Litwą. W 1402 Vilnių, kur Švitrigaila žadėjo pasikė- The Crusaders invaded Medininkai and roku na ziemie wielkiego księcia spa- sinti į valdžią padedant keliems pa- Asmhyany. They also reached Vilnius, dły niszczące zakonne rejzy. Krzyżacy pirktiems Vilniaus miestiečiams. Ta- as Svitrigaila had once promised to in- uderzyli na Miedniki i Oszmianę. Wy- čiau išdavystė laiku buvo atskleista, vade it with the help of several bribed prawili się również i na samo Wilno, o didysis kunigaikštis griežtai nuro- townsmen. The betrayal, however, was gdzie Świdrygiełło obiecał dokonać dė nukirsti sąmokslininkams galvas. uncovered, whereas the Grand Duke zamachu stanu przy pomocy kilku 1403 m. pradžioje kryžiuočiai ataka- ordered to behead the conspirators. przekupionych wileńskich mieszczan. vo Merkinę ir Trakus, imdami belais- In the beginning of the year 1403 Zdradę jednak w porę wykryto, a wiel- vius ir grobį. Netingėjo ir Vytautas, the Crusaders attacked Merkine and ki książę kazał przykładnie ściąć spi- kuris atsakydamas 1402 m. gegužės Trakai, and took the captives as well as skowców. W początkach 1403 roku mėnesį žemaičių jėgomis užkariavo the loot. Vytautas did not idle his time zaatakowali Krzyżacy Merecz i Troki, ir sudegino Klaipėdą, o kitais me- as well – in reply to the attack with the biorąc jeńców i łupy. Nie próżnował tais, padedant pusbroliui, užkariavo help of Samogitians he captured and też i Witold, który w odpowiedzi w Daugpilį ir Jurbarką. Atvirai kariau- burnt Klaipėda in 1402, while the next maju 1402 roku, siłami Żmudzinów, dami, priešai tuo pačiu metu aršiai year he conquered Daugavpils and zdobył i spalił Kłajpedę, w następnym ginčijosi tarptautinėje diplomatinėje Jurbarkas, reinforced by his cousin. zaś roku, posiłkowany przez swego arenoje. Čia neginčijamu nugalėtoju Simultaneously with the war the en- stryjecznego brata, zdobył Dyneburg i buvo didysis kunigaikštis. 1402 m. emies were drawn into dispute on the Jurbork. Równocześnie z otwartą woj- Vytautui pakursčius, atsirado taip international diplomatic arena. That ną wrogowie prowadzili ostry spór na vadinamas Žemaičių skundas, ku- is why the Grand Duke celebrated a międzynarodowej arenie dyplomatycz- ris plačiai pasklido Vakarų Europos victory in this situation. In 1402 the nej. Tutaj bezsprzecznie zwycięzcą był dvaruose, pasiekė net patį popiežių. so-called Samogitians’ Complaint was

89 wielki książę. W 1402 roku powstała, Šiame dokumente žemaičiai skundė- created from Vytautas’ inspiration. The z inspiracji Witolda, tzw. skarga Żmu- si, kad kryžiuočiai laužo priesaiką, document reached many countries of dzinów, która, szeroko kolportowana kaltino juos sąmoningu krikšto vė- the Western Europe and eventually ar- na zachodnioeuropejskich dworach, linimu tam, kad galėtų nebaudžiami rived to the Pope. The document aimed dotarła aż do samego papieża. W do- žudyti ir išnaudoti vietinius žmo- at showing the Samogitians’ dissatis- kumencie tym Żmudzini skarżyli się nes. Kaltino juos žmogžudystėmis faction with the Crusaders’ perfidy, the na wiarołomstwo Krzyżaków, oskar- ir prievartavimais. Skundas baigėsi deliberate delay of baptism, the reason żali ich o celowe opóźnianie chrztu, kreipimusi dėl krikšto, kuris turėjo of which was unpunished assassina- by móc bezkarnie mordować i eksplo- būti priimtas tarpininkaujant Lenki- tion and exploitation of the indige- atować rdzenną ludność. Zarzucali im jai. Žemaitijos žmonių laiškas Vaka- nous population. The document ended morderstwa i gwałty. Skarga kończyła ruose padarė didžiulį įspūdį. Dėl jo in appeal for Christianity adoption się apelem o chrzest, który miałby zo- įtakos popiežius Bonifacas IX 1403 from the Kingdom of Poland. The let- stać przyjęty za pośrednictwem Polski. m. rugsėjo 9 d. paskelbė bulę, drau- ter prepared by the Samogitians made Pismo ludności żmudzkiej wywarło na dusią kryžiuočiams kovoti su Žemai- a huge impression on the Western Eu- zachodzie ogromne wrażenie. Pod jego tija. Noromis nenoromis jie buvo rope. On 9 September 1403 the Pope wpływem papież Bonifacy IX wydał w priversti vėl tartis su didžiuoju kuni- Boniface IX under the influence of the dniu 9 września 1403 roku bullę zaka- gaikščiu. Iš pradžių jie bandė sąmo- complaint issued an edict prohibiting zującą Krzyżakom walk ze Żmudzią. ningai neįtraukti į šį reikalą Jogailos, the Crusaders any fights with Samogi- Był to ogromny cios dla całej polityki tačiau šis susitikimo metu Liubline tia. Though unwillingly, they were zakonnej wobec Żmudzinów. Chcąc nie išreikalavo iš Vytauto pažadą, kad forced to enter into peace treaty with chcąc, zostali oni zmuszeni do ponow- kunigaikštis su ordinu nesudarys the Grand Duke. At first they tried to nego wejścia w układy z wielkim księ- atskiros taikos sutarties be karaliaus disregard Jogaila in this matter, how- ciem. Próbowali początkowo pominąć sutikimo. Nepaisant tarpusavio įta- ever, the King met in Lublin Vytautas przy tym Jagiełłę, ten jednak podczas rimų ir kaltinimų, abi susipykusios and extracted form him a promise not spotkania w Lublinie wymógł na Wi- pusės susitiko bendrame suvažiavi- to enter a separate peace treaty with toldzie przyrzeczenie, że książę nie me, kuris įvyko Dubysos saloje 1403 the Order without the royal knowledge zawrze z Zakonem osobnego układu m. Iš kryžiuočių pusės atvyko pats and consent. Due to mutual suspicion

90 Sprawa żmudzka i Zakon Krzyżacki Žemaitijos klausimas ir Vokiečių ordinas The matter of Samogitia and Teutonic Order pokojowego bez wiedzy i zgody kró- didysis magistras, jį lydintis krašto and accusation both parties agreed to lewskiej. Wobec wzajemnych podej- Livonijos magistras ir kunigaikštis a convention, which took place on the rzeń i oskarżeń, obie zwaśnione strony renegatas Švitrigaila. Vytautas atvy- island Dubysa in September of 1403. zgodziły się na wspólny zjazd, który się ko gausios svitos apsuptyje kartu su The Grand Master himself and the odbył na wyspie Dubissie we wrześniu kariuomene. Jam asistavo Jogailos Livonian Master came to the meeting, 1403 roku. Ze strony krzyżackiej przy- pasiuntiniai. Suvažiavimas baigėsi as well as the Duke-renegade Svitri- był sam wielki mistrz, towarzyszący bendru triukšmu ir skandalu. Vytau- gaila. Vytautas arrived with a large mu krajowy mistrz inflancki oraz ksią- tui kryžiuočiai pateikė sunkiausius retinue and the army. He was also ac- żę-renegat Świdrygiełło. Witold przy- kaltinimus ir nesutiko iš Prūsijos companied by Jogaila’s envoys. The był w otoczeniu licznej świty, wraz z išvyti Švitrigailos, o kunigaikštis convention ended in a general scan- wojskiem. Asystowali mu także posło- atsisakė atiduoti Žemaitiją moty- dal. The Crusaders made serious accu- wie Jagiełły. Zjazd skończył się ogólną vuodamas tuo, kad nėra jo pusbrolio sations against Vytautas. They did not awanturą i skandalem. Przeciwko Wi- sutikimo. Pasitarimo metu Lietuvos agree to remove Svitrigaila from Prus- toldowi Krzyżacy wytoczyli najcięższe valdovą įžeidė komtūras Makvardas sia, whereas the Grand Duke refused oskarżenia, nie zgodzili się na usu- fon Zalcbachas. Tokiu kryžiuočio to give up Samogitia by explaining it nięcie z Prus Świdrygiełły, zaś książę poelgiu lietuvių bajorai pasipikti- with the lack of his cousin’s consent. odmówił oddania Żmudzi, tłumacząc no, tad iškvietė jį į dvikovą, tačiau During the meeting the komtur Mark- się brakiem zgody swego stryjeczne- komtūras nustatytu laiku paskirtoje ward von Salzbach offended the Duke. go brata. Podczas obrad litewskiemu vietoje nepasirodė. Vytautas neat- The Lithuanian boyars were outraged władcy ubliżył komtur Markward von leido Makvardui ir ateityje žiauriai at the Crusader’s behaviour and chal- Salzbach. Oburzeni tym zachowaniem jam atkeršijo ne visai pagal riterio lenged him to a duel, however, the Krzyżaka litewscy bojarzy wyzwali go tradicijas. komtur did not appear in the arranged na pojedynek, komtur jednak nie sta- Nepaisant nevykusių derybų Du- place and time. Vytautas should not wił się w oznaczonym miejscu i czasie. bysoje, abi šalys palengva linko su- have forgiven Markward his behav- Witold miał jednak nigdy nie wyba- daryti susitarimą. Kryžiuočiai tiesiog iour and have revenge on him in the czyć Markwardowi i w przyszłości wy- pareiškė, kad mainais už atiduotą future in a not very chivalrous way. wrzeć na nim srogą zemstę w niezbyt Žemaitiją visiškai nepalaikys Švitri- Despite the unsuccessful nego-

91 rycerskim stylu. gailos reikalų. Šiuo tikslu surengtas tiations in Dubysa both parties were Pomimo fiaska rozmów na Dubis- kitas suvažiavimas – šįkart Racionže slowly working towards agreement. sie, obie strony powoli skłaniały się 1404 m. gegužės mėnesį. Šio susiti- The Crusaders were implying outright do zawarcia porozumienia. Krzyżacy kimo metu galutinai sudarytas, kaip that in exchange of Samogitia they sugerowali wręcz, że w zamian za po- tuomet atrodė, susitarimas, pagal would ultimately stop supporting the nowne oddanie im Żmudzi ostatecznie kurį ordinas vėl įgavo teisę valdyti matter of Svitrigaila. Another conven- odstąpią od popierania sprawy Świ- Žemaitiją. Be to, Jogaila ir didysis tion was arranged – this time in Raciaz drygiełły. W tym celu zorganizowano kunigaikštis turėjo priversti žemai- in May of 1404. During this meeting kolejny zjazd – tym razem w Raciążu, čius pareikšti pagarbą kryžiuočiams the parties finally reached an ultimate gdzie spotkano się w maju 1404 roku. ir išduoti įkaitus. Mainais ordinas agreement, as it seemed, under which Podczas tego spotkania zawarto osta- sutiko Lenkijai už 40 tūkstančių flo- the Order regained Samogitia. Moreo- teczne, jak się wówczas wydawało, renų išpirkti Dobrynę, kurią netei- ver Jogaila and the Grand Duke were porozumienie, na mocy którego Zakon sėtai užstatė Vladislovas Opolietis. supposed to force the Samogitians ponownie otrzymywał w swe włada- Lenkija sudarė taiką gegužės 22 die- pay homage to the Crusaders and give nie Żmudź. Ponadto Jagiełło i wielki ną, o Lietuvos Didžioji Kunigaikštys- them captives. The Order agreed to książę mieli zmusić Żmudzinów do tė - vieną dieną vėliau. Kokios buvo give Poland Dobrin, which had been złożenia hołdu Krzyżakom i wydania šio staigaus frontų keitimo ir pasi- captured by Vladislovas of Opole, for zakładników. W zamian Zakon godził kartojusio Žemaitijos atsisakymo the ransom of 40 thousand florins. się na wykup przez Polskę, za sumę klausimo priežastys? Abiejų Gedi- Peace was established separately by 40 tysięcy florenów, Dobrzynia, bez- minaičių sudaryta Racionžo sutartis Poland on May 22, and the next day prawnie zastawionego przez Włady- buvo tik tariama didžiojo magistro – by the Grand Duchy of Lithuania. sława Opolczyka. Pokój został zawarty Konrado fon Jungingeno pergalė. What were the reasons for such a rapid osobno przez Polskę, w dniu 22 maja, i Nors taiką Janas Dlugošas vertino change of fronts and withdrawal from osobno przez Wielkie Księstwo Litew- kritiškai, kuris manė, kad Dobrynę the matter of Samogitia? The treaty skie dzień później. Jakie były powody reikėjo išplėšti iš kryžiuočių jėga, in Raciaz signed by the two Gedimi- tej nagłej zmiany frontów i ponow- nei Lenkijos valstybė, nei juo labiau nids was only a “false” victory of the nego odstąpienia sprawy żmudzkiej? Didžioji Kunigaikštystė nebuvo pa- Grand Master Konrad von Jungingen.

92 Wielki mistrz Konrad von Jungingen, ryc. Z XVI w Didysis magistras Konradas fon Jungingenas, XVI a. piešinys The Grand Master Konrad von Jungingen, the picture of the 16th century Otóż układ raciąski zawarty przez obu siruošusi dideliam karui su ordinu. Although Jan Długosz, considering Giedyminowiczów był tylko pozornym Patys lenkų ponai tuo metu nenorėjo that Dobrin should have been taken zwycięstwem wielkiego mistrza Kon- prasidėti su kryžiuočiais, kurių galia from the Crusaders by force, evaluated rada von Jungingena. Chociaż pokój pasiekė viršūnę. Todėl suvažiavimas the peace treaty critically, neither Po- został surowo oceniony przez Jana Naujajame Korčyne be būtino pasi- land, nor the Grand Duchy of Lithua- Długosza, który uważał, że Dobrzyń priešinimo Dobrynei išpirkti nustatė nia was ready for the big war against należało wydrzeć Krzyżakom siłą, ani šešis kartus renkamus mokesčius, t. the Crusaders. The Dukes of Poland państwo polskie, ani tym bardziej y. 12 grašių mokestis nuo lano. Pats themselves did not want to provoke Wielkie Księstwo nie było jeszcze Vytautas siekė taikos ir už tai buvo the Crusaders being at the height of gotowe na wielką wojnę z Zakonem. pasirengęs sumokėti Žemaitija. Jis power. The meeting in Nowy Korczyn Sami panowie polscy nie chcieli wów- buvo įsitraukęs į Rytų reikalus ir without a needless defiance approved czas zadzierać z Krzyżakami, którzy norėjo taikos Vakaruose. Racionže the six times higher ransom payment stali u szczytu swej potęgi. Toteż zjazd pasirodė pats karalius Vladislovas for Dobrin, which meant 12 pennies w Nowym Korczynie bez zbędnego ir didysis magistras Konradas, o Vy- for a field. Vytautas himself aimed at oporu ustalił na wykup Dobrzynia sze- tautas atsiuntė tik savo įgaliotinius, establishing peace and was ready to ściokrotny pobór, czyli podatek w wy- kurie kunigaikščio vardu pasirašė pay as much as Samogitia. He was en- sokości 12 groszy z łanu. Do pokoju za dokumentus. gaged in the eastern affairs and want- cenę Żmudzi dążył też i sam Witold, Kai Jogaila siekė susitarti su kry- ed peace in the West. Unlike the King zaangażowany w sprawy wschodnie i žiuočiais Racionže, o vėliau jų kvie- Vladislovas and the Grand Maaster chcący spokoju na zachodzie. Nie było timu svečiavosi Torunėje, kai turny- Konrad Vytautas did not attend the go z resztą w Raciążu, gdzie pojawił re nugalėjo Dobeslavas iš Olesnicos, meeting in Raciaz, but only sent his się osobiście i król Władysław, i wielki o patį karalių pamazgomis apipylė representatives, who signed the docu- mistrz Konrad, przysłał jedynie swo- kažkokia virėja, Vytautas su didele ments on behalf of the Duke. ich pełnomocników, którzy podpisali armija buvo prie Smolensko, kuris In the meantime when Jogaila led dokumenty w imieniu księcia. tuo metu atsiskyrė nuo Lietuvos. negotiations with the Crusaders in W trakcie gdy Jagiełło układał się Jį lydėjo kunigaikščiai: Lengvenis, Raciąż and met them in Thorn (where w Raciążu z Krzyżakami, a następnie Kaributas ir laikinai su šeima susi- Dobieslaw from Olesnica won the tour-

94 Sprawa żmudzka i Zakon Krzyżacki Žemaitijos klausimas ir Vokiečių ordinas The matter of Samogitia and Teutonic Order gościł na ich zaproszenie w Toruniu, taikęs Švitrigaila. Smolenske narsiai nament) the King was poured slops gdzie zwycięstwo w turnieju odniósł gynėsi kunigaikštis Jurijus, kuris over him by a cook, and Vytautas stood Dobiesław z Oleśnicy, sam zaś król neleido užkariauti miesto. Kai taria- with his large army near Smolensk, został przez pewną kucharkę oblany mai atgrasinti Vytauto būriai pasi- which was separated from Lithuania. pomyjami, Witold z wielką armią stał traukė, Jurijus, pilyje palikęs žmoną Dukes Lingwen, Koribut and Svitri- pod Smoleńskiem, który tymczasem su vaikais, kreipėsi pagalbos į Vasi- gaila (temporarily reconciled with the odpadł od Litwy. Towarzyszyli mu lijų Maskvoje. To tik ir laukė didy- family) accompanied Vytautas. Smo- książęta: Lingwen, Korybut oraz chwi- sis kunigaikštis, kuris nedelsdamas lensk then was being defended by the lowo pogodzony z rodziną Świdrygieł- pasirodė prie miesto mūrų. Jo talki- Duke George. When the discouraged ło. W Smoleńsku bronił się dzielnie ninkai Smolenske pranešė apie ku- troops of Vytautas withdrew the Duke książę Jerzy, który nie dopuścił do zdo- nigaikščio Jurijaus išvykimą. 1404 George left his wife and children in bycia miasta. Kiedy pozornie zniechę- m. birželio 26 d. talkininkai atidavė the castle, and went to Moscow to ask cone oddziały Witoldowe się wycofały, jam miestą. Vytautas jame įkurdi- for help Wasyl. The Duke’s absence Jerzy, pozostawiwszy w zamku żonę z no lenkų įgulą, vadovaujamą lenkų was exactly what the Grand Duke had dziećmi, udał się po pomoc do Wasyla, vietininko. Užvaldžius Smolenską, been waiting for. He immediately ap- do Moskwy. Na to tylko czekał wielki atėjo laikas ekspansijai galingo Di- proached to walls of the town as soon książę, który natychmiast ponownie džiojo Naugardo ir Pskovo kryptimi. as he found out from his supporters zjawił się pod murami miasta, uwiado- Didžiajame Naugarde Vytautui pa- in Smolensk about George’s absence. miony o nieobecności kniazia Jerzego vyko įkurdinti Jogailos brolį Len- On 26 June 1404 they captured the przez swoich popleczników w Smoleń- gvenį, o Pskovas rado pavojingą są- town. Vytautas settled there the Polish sku. Ci zaś, 26 czerwca 1404 roku, wy- jungininką – Vytauto žentą Maskvos garrison under the command of the dali mu miasto. Witold osadził w nim kunigaikštį Vasilijų, kuris Lietuvai Polish governor. After Smolensk had polską załogę dowodzoną przez pol- paskelbė karą ir pirmas pradėjo been captured Vytautas started expan- skiego namiestnika. Po opanowaniu agresyvius žingsnius. Tačiau dabar sion towards powerful towns of Veliky Smoleńska przyszedł czas na ekspan- Vytautui pagelbėti galėjo ne tik len- Novgorod and Pskov. He managed to sję w kierunku potężnych Nowogrodu kų būriai, bet ir kryžiuočiai, įsipar- settle Jogaila’s brother Lingwen in Ve- Wielkiego i Pskowa. W tej pierwszej eigoję padėti pagal Racionžo sutartį. liky Novgorod, whereas Pskov found a

95 republice udało się Witoldowi osa- 1406 ir 1407 m. didysis kunigaikštis strong ally – Vytautas son-in-law the dzić brata Jagiełły – Lingwena, jednak du kartus smogė Maskvai ir kariavo Duke of Moscow Wasyl, who declared Psków znalazł groźnego sojusznika w su Pskovu. Vieno iš šių žygių metu war and made the first provocative osobie zięcia Witolda – księcia mo- 1406 m. jis griebėsi didelių žiau- steps. However, Vytautas had not only skiewskiego Wasyla, który wypowie- rumų, aprašytų Pskovo metraštyje. Polish troops to help him, but also the dział Litwie wojnę i pierwszy rozpoczął Panašu, kad būdamas prie Voronežo, Crusaders, committed to providing as- kroki zaczepne. Miał teraz jednak Wi- išsiuntė gyventojams dvi valtis, pri- sistance following the treaty in Raciaz. told do pomocy nie tylko oddziały pol- krautas vaikų kūnų, kad šie greičiau In the years 1406 and 1407 the Grand skie, ale i Krzyżaków, zobowiązanych pasiduotų. Paskutinis didelis Vytau- Duke attacked Moscow twice and do pomocy w myśl postanowień racią- to žygis, įvykęs 1408 m., buvo susi- fought against Pskov. In 1406 during skich. W latach 1406 i 1407 dwukrot- jęs su eiline klastingo Švitrigailos one of these invasions he inflicted ex- nie uderzał wielki książę na Moskwę niekšybe, kuris dabar vietoj kryžiuo- treme cruelties, which were described i wojował z Pskowem. Podczas jednej čių rado kitą globėją – Maskvos Va- in the annals of Pskov. While stay- z tych wypraw, w 1406 roku dopuścił silijų. Į savo pusę Švitrigaila patrau- ing near Voronezh he had to send the się podobno ogromnych okrucieństw, kė daug jam palankių kunigaikščių. inhabitants of the town two boats of opisanych przez latopis pskowski. Sto- Į pagalbą didžiajam kunigaikščiui the children corpses, in order to make jąc mianowicie pod Woroneżem miał pajudėjo Vokiečių ordino būrys, kurį them comply. The last invasion was rzekomo wysłać mieszkańcom miasta sudarė 1800 raitelių. Pastiprinimui launched by Vytautas in 1408. It was dwie łodzie pełne dziecięcych zwłok, iš Lenkijos pusės vadovavo karalys- related to another treacherous Svit- by tym szybciej zmusić mieszkańców tės maršalka Zbignevas iš Bžezios. rigaila’s escape. This time instead of do uległości. Ostatnia wyprawa, pod- Priešiškos armijos susitiko prie the Crusaders he found another pro- jęta przez Witolda w wielkim stylu w Ugros upės. Nė viena iš šalių nesku- tector – Wasyl from Moscow. He also roku 1408, była związana z kolejnym bėjo pradėti kovos. Todėl nuspręsta dragged many knyazes along with odstępstwem wiarołomnego Świdry- sudaryti amžinąją taiką, dalinančią him. A large troop with 1800 horses giełły, który teraz, zamiast Krzyżaków, Vytauto ir jo žento Vasilijaus I įta- was sent by Teutonic Order to help znalazł sobie protektora w osobie Wa- kos zonas. Lietuviai iš šių kelerius the Grand Duke. The marshal of the syla moskiewskiego. Ze sobą pociągnął metus trunkančių kovų išėjo perga- Kingdom Zbigniew from Brzez led the

96 Sprawa żmudzka i Zakon Krzyżacki Žemaitijos klausimas ir Vokiečių ordinas The matter of Samogitia and Teutonic Order

Świdrygiełło wielu sprzyjających mu lingai. Jiems liko Smolenskas, Nau- Polish reinforcement troops. The ar- kniaziów. Na pomoc wielkiemu księ- gardas, be to, Pskovas turėjo priimti mies met by the Ugra River, however, ciu ruszył duży oddział Zakonu Krzy- Lietuvos vietininką. neither of the parties was eager to start żackiego, liczący 1800 koni. Posiłkami the fight. Therefore they decided to es- polskimi dowodził marszałek Króle- tablish perpetual peace under which stwa Zbigniew z Brzezia. Do spotkania the zone of Vytautas’ and his son-in- wrogich armii doszło nad rzeką Ugrą. law Wasyl’s influence were delimited. Żadna ze stron nie kwapiła się jednak During all the long-term struggles do boju. Postanowiono zawrzeć za- Lithuanians celebrated many victo- tem wieczysty pokój, rozgraniczający ries. They managed to keep Smolensk, strefy wpływów Witolda i jego zięcia Novgorod, while Pskov was forced to Wasyla I. Litwini z tych kilkuletnich admit the Lithuanian governor. zmagań wyszli zwycięsko. Pozostawał przy nich Smoleńsk, Nowogród, ponadto Psków musiał przyjąć litewskiego namiestnika.

Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411)

Po pokoju zawartym z zięciem Po taikos, sudarytos su žentu – After having established peace – kniaziem moskiewskim Wasylem, Maskvos kunigaikščiu Vasilijumi, with his son-in-law – knyaz of Moscow mając zabezpieczone wschodnie tere- turėdamas užtikrintas savo plačios Wasyl, and ensured possession of the ny swego rozległego państwa, mógł valstybės Rytų teritorijas, didysis ku- eastern territories of his vast land, the wielki książę ponownie skierować cały nigaikštis galėjo vėl nukreipti savo jė- Grand Duke could focus all his efforts swój wysiłek na zachód. A sytuacja gas į Vakarus. O čia situacija neatrodė on the West, while the situation did tutaj nie wyglądała najlepiej. W 1407 geriausia. 1407 m. Vokiečių ordino di- not look promising there. In 1407 the roku urząd wielkiego mistrza Zakonu džiojo magistro pareigas užėmė Ulri- position of the Grand Master of Teu- Krzyżackiego objął wojowniczy Ulrich chas fon Jungingenas (vok. Ulrich von tonic Order devolved upon belligerent von Jungingen. W rok później kolej- Jungingen). Metais vėliau eilinius ne- Ulrich von Jungingen. The following ne niepokoje wzniecili niesforni, jak ramumus kaip visada pakurstė maiš- year unruly Samogitians stirred up re- zawsze, Żmudzini, pod „błahym” pre- tingi žemaičiai „nesvarbiu“ pretekstu newed unrests, under the trifling pretekstem panującego w ich kraju głodu. – dėl jų krašte viešpataujančio bado. text of famine in their country. This Tym razem Witold wystąpił w charak- Šįkart Vytautas pasirodė kaip engiamų time Vytautas appeared as a defender terze obrońcy uciśnionych braci. Nowy brolių gynėjas. Naujasis didysis ma- of the oppressed brothers. The new wielki mistrz, człowiek realizujący gistras, žmogus, realizuojantis savo Grand Master – the person implement- swe plany z żelazną wolą, nie tylko planus geležine valia, ne tik nesušvel- ing his plans with an iron will – was nie złagodził kursu wobec swej nowej nino strategijos savo naujos provinci- not only ruthless to the people living prowincji, ale nakładał na Żmudź co- jos atžvilgiu, bet ir uždėjo Žemaitijai in his new province, but also placed raz to nowe ciężary i obowiązki. Jedno- naujų naštų ir įpareigojimų. Tuo pat new burdens and responsibilities over cześnie całkowicie zamknął granicę z metu visiškai uždarė sienas su Lietu- Samogitia. At the same time he com- Litwą, zakazując podróżowania, chyba va, drausdamas tarpusavyje prekiau- pletely sealed the border with Lithua- za specjalnym pozwoleniem, oraz wza- ti, taip pat keliauti, nebent tik turint nia and prohibited travelling, except jemnego handlu. Zarządzenia wielkie- specialų leidimą. Didžiojo magistro when having a special permission, as go mistrza wprowadzał wójt żmudzki potvarkius įvesdavo Žemaitijos vaitas well as mutual trading. The executive – Michał Küchmeister. Żmudzini nato- – Mykolas Küchmeisteris (vok. Micha- part of the Grand Master’s govern- miast domagali się od Zakonu dla sie- el Küchmeister). Žemaičiai iš ordino ment was led by the Samogitian pre-

99 bie prawa chełmińskiego i traktowa- reikalavo sau Kulmo teisės ir traktuoti fect Michael Küchmeister. However, nia ich na równi ze szlachtą i wolnymi juos su bajorija bei Kulmo žemės vals- Samogitians insisted on the Kulm law chłopami ziemi chełmińskiej. tiečiais kaip lygius su lygiais. and on treating them equally to noble- Wobec tej ostrej polityki Zakonu Dėl tokios radikalios ordino politi- men and free peasants of the land of Witold zwrócił się z oficjalnym zapy- kos ir jos priimtų sprendimų Vytautas, Kulm. taniem o powody tych decyzji, a jed- susitaręs su savo pusbroliu, rengėsi Due to the Order’s extreme poli- nocześnie, w porozumieniu ze swym karui. Dėl jo tikriausiai buvo nuspręs- tics Vytautas posed a question of the stryjecznym bratem, szykował się do ta jau 1408 m. rudenį Naugarduke, kur reasons for those decisions, while pre- wojny. Ta została prawdopodobnie abu valdovai susitiko slapta pasitarti. paring for the war together with his postanowiona już jesienią 1408 roku Išspręsti susidariusią padėtį siekė ir brother. The two rulers made a deci- w Nowogródku, gdzie obaj władcy karingasis Ulrichas fon Jungingenas. sion to start a war most probably in spotkali się na tajnej naradzie. Do roz- Kol kas visos konfliktuojančios pusės, the autumn of 1408 in Novogrudok strzygnięcia zbrojnego dążył również apsikeisdamos laiškais, apsimetinėjo, on a secret meeting. Armed settle- wojowniczy Ulrich von Jungingen. Na kad stebisi staigiu tarpusavio santykių ment was also the aim of the militant razie jednak wszystkie strony konflik- atšalimu. Tačiau kai 1409 m. gegužės leader Ulrich von Jungingen. As yet tu, wymieniając się listami, udawały mėnesį prasidėjo žemaičių sukilimas, all sides of the conflict were sending zdziwienie z powodu nagłego pogor- Vytautas neabejodamas parėmė jį ofi- letters to each other and pretended to szenia się wzajemnych relacji. Kiedy cialiai. Jis išsiuntė žemaičiams savo wonder why relations among them jednak w maju 1409 roku na Żmudzi seniūną Rumbaudą Valmantaitį, kurio deteriorate. However, when in 1403 wybuchło powstanie, Witold nie wa- užduotis buvo paruošti kraštą karui. an uprising broke out in Samogitia hał się poprzeć go w pełni oficjalnie. Labiausiai ordinui rūpėjo klausimas, Vytautas did not hesitate to support Wysłał Żmudzinom swego starostę, ar karo kaina karalius Vladislovas pa- it officially. He sent his prefect Rum- Rumbolda Wolimuntowicza, który laikys savo pusbrolį ir visą Lietuvą? bolt Wolimuntowicz to the Samogi- miał za zadanie przyszykowanie kraju Tuo tikslu pas Jogailą kelis kartus buvo tians with the task to prepare them do wojny. Dla Zakonu najpilniejszym atvykę kryžiuočių pasiuntiniai. Jogaila for the war. The most urgent question pytaniem było, czy za cenę wojny król kiekvieną kartą išsisukdavo nuo atsa- for the Order was if the King Vladis- Władysław wesprze sprawę swego kymo pranešdamas pasiuntiniams, lovas would support his cousin and

100 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) stryjecznego brata i całej Litwy? W kad dėl nuomonės šiuo klausimu turi the whole Lithuania for the cost of tym celu kilka razy do Jagiełły udawa- kreiptis į Karūnos tarybą, turėjusią war. Teutonic legations visited Jogaila ły się krzyżackie poselstwa. Jagiełło susirinkti liepos 17 dieną Lenčicoje. several times with the aim of finding dawał każdorazowo odpowiedź wy- Iš tiesų, šią dieną susirinkusių „daug out the answer for this question. Eve- mijającą, informując posłów, że musi lenkų vyskupų ir ponų“ nutarė paremti ry time Jogaila gave evasive answers zasięgnąć opinii rady koronnej, która Lietuvą visa Lenkijos karalystės jėga. and informed the envoys about the miała się zebrać w Łęczycy w dniu 17 Šią žinią pranešti kryžiuočiams buvo need to ask the royal council for their lipca. Istotnie, w tym dniu zebrani „w pasirinkti pasiuntiniai, kuriems vado- opinions. The council was supposed wielkiej liczbie prałaci i panowie pol- vavo Gniezno arkivyskupas Mikalojus to meet in Leczyca on July 17. Indeed scy” powzięli decyzję o wsparciu Li- Kurovskis (Mikołaj Kurowski). Šis dva- “a great number of Polish prelates and twy całą potęgą Królestwa Polskiego. sininkas į fon Jungingeno grasinimus noblemen” gathered that day in order Aby zakomunikować Krzyżakom tę de- užpulti Vytautą nerinkdamas žodžių to make a decision about support- cyzję, wybrano poselstwo, na którego tiesiai atsakė: „Nustok mus gąsdinti, ing Lithuania with all the forces of czele stanął arcybiskup gnieźnieński magistre, Lietuvos karu: jeigu tu išsi- the Kingdom of Poland. The legation Mikołaj Kurowski. Ten nie przebie- ruoši į Lietuvą, būk tikras, kad mūsų was established with the archbishop rający w słowach kapłan na groźby karalius ginkluotas aplankys Prūsiją. of Gniezno Mikolaj Kurowski at the von Jungingena, że zaatakuje Witol- Lietuvos priešus mes laikome savo head, which had to announce the da, odparł wprost: „Przestań straszyć priešais. Į tave nukreipsime ginklus, Crusaders their decision. The bishop nas, mistrzu, wojną litewską: jeśli ty jei paliesi Lietuvą“. Tikriausiai šie iš spoke bluntly and when threatened bowiem wybierzesz się na Litwę, bądź pirmo žvilgsnio spontaniškai išsaky- by von Jungingen, who said would at- pewnym, że król nasz Prusy zbrojno ti žodžiai iš anksto buvo suderinti su tack Vytautas, he answered straightly: nawiedzi. Nieprzyjaciół Litwy my za Jogaila, kad būtų galima išprovokuoti “Stop threatening us, Master, with the swoich uważamy wrogów. Na ciebie didįjį magistrą. Tai visiškai pavyko, Lithuanian war: if you attack Lithua- więc zwrócimy oręż, jeżeli Litwę za- nes Ulrichas atsakė: „Dėkoju tau, ma- nia – be sure to expect our King’s czepisz”. Prawdopodobnie te pochop- loningasis tėve, kad nenuslėpei nuo armed visit in Prussia. Lithuania’s en- ne z pozoru słowa zostały wcześniej manęs savo karaliaus ketinimų. Aš iš emies are out enemies too. If you at- uzgodnione z Jagiełłą, by sprowoko- tavo kalbos supratau ir esu tikras, kad tack Lithuania we will use our arms

101 wać wielkiego mistrza. Udało się to w geriau smūgį nukreipsiu į galvą nei against you”. Presumably he had ear- pełni, Ulrich bowiem odparł: „dziękuję į kūno narius; žemę sėslią labiau nei lier agreed with Jogaila to utter these ci, ojcze przenajwielebniejszy, że nie tuščią, miestus ir valsčius labiau nei precipitous words in order to provoke utaiłeś przede mną zamiarów twego miškus trokštu aplankyti; planuojamą the Grand Master. Eventually they króla. Ja, twoją mową objaśniony i karą prieš Lietuvą nukreipsiu į Lenki- managed to do it, as Ulrich replied: upewniony, raczej na głowę samą niż jos karalystę“. Didysis karas, pakibęs “Thank you, my most Reverend Fa- na członki cios swój wymierzę; ziemię virš Lietuvos ir Lenkijos, ir atidėliotas ther, for not concealing from me your osiadłą niż pustą, miasta i włości ra- daug metų, tapo faktu. King’s intentions. After you have in- czej niż lasy nawiedzić wolę; wojnę Pirmieji karo veiksmus pradė- formed and assured me I would rather zamierzoną przeciw Litwie na Króle- jo kryžiuočiai. Jau rugpjūčio 6 dieną blow to the heart, than to the limbs; stwo Polskie obrócę”. Wielka wojna, didysis magistras oficialiai paskelbė I would rather visit settled lands than która, odwlekana od wielu lat, wisiała karą Jogailai. Karalius pranešimą apie unsettled, rather towns than forests; I przecież nad Litwą i Polską, stała się karo pradžią gavo rugpjūčio 14 die- will turn the war on Lithuania into a faktem. ną Korčine. Po dviejų dienų ordinas war on the Kingdom of Poland”. The Jako pierwsi działania ofensywne smogė Kujavams, Krainai ir Dobrynės great war, which had been brewing podjęli Krzyżacy. Już 6 sierpnia wielki žemei. Tuo pačiu metu atakuodama above Lithuania and Poland for so mistrz formalnie wypowiedział wojnę ir vykdydama operaciją Naujoje Mar- many years, became a fact. Jagielle. Król otrzymał wypowiedzenie chijoje (vok. Neumark), ordino armi- The Crusaders were the first to wojny 14 sierpnia w Korczynie, zaś ja užpuolė Šiaurės-Vakarų didžiąją start with offensive acts. On August w dwa dni później Zakon uderzył na Lenkiją. Po šios kampanijos smarkiai 6 the Grand Master formally declared Kujawy, Krajnę i ziemię dobrzyńską. nukentėjo Dobrynės žemė, gan grei- a war. The King received the declara- Równolegle z tym atakiem wojska za- tai ir tiksliai užvaldyta kryžiuočių. tion on August 14 in Korczyn, and two konne, operując z Nowej Marchii, do- Dobrynės miestas ir pilis buvo užka- days later the Order stroke Kuyavia, konały najazdu na północno-zachodnią riauti, sudeginti, o gynėjai – riterija ir Krajna and the territories of Dobrin. Wielkopolskę. W wyniku tej akcji cięż- miestiečiai - išžudyti. Panašus likimas At the same time the armies of the ko ucierpiała ziemia dobrzyńska, dość ištiko Rypiną, Lipną ir Bobrovnikus. monks attacked the north-western szybko i sprawnie opanowana przez Pusbroliai turbūt iš pradžių nesitikėjo, Greater Poland, operating from the

102 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411)

Krzyżaków. Miasto i zamek Dobrzyń kad kryžiuočiai bus taip gerai pasiren- Neumark (known as the New March). zostały zdobyte, spalone, zaś obroń- gę kariauti, kadangi Jogaila nedels- The lands of Dobrin suffered severely, cy – rycerstwo i mieszczanie, wycięci. damas išsiuntė Mikalojų Kurovskį su as a result of the action, and were de- Podobny los spotkał Rypin, Lipno i Bo- pasiūlymu sudaryti paliaubas. Tačiau feated by the Crusaders quickly and browniki. Stryjeczni bracia chyba zo- kryžiuočiai nesutiko sudėti ginklų operationally. The town and the castle stali początkowo zaskoczeni krzyżacką ir užpuolė Zlotoriją. Praėjus kelioms of Dobrin were captured and burnt, gotowością do wojny, Jagiełło bowiem apgulties dienoms didysis magistras whereas their defenders – the knights natychmiast wysłał Mikołaja Kurow- iš Torunės atgabeno „moteris ir mer- and townsmen – killed. The towns of skiego z propozycją zawarcia rozejmu. geles“, kurios skambant muzikai buvo Rypin, Lipno and Bobrowniki faced Krzyżacy nie zgodzili się jednak na za- priverstos žiūrėti į apsupties baigtį the same. The cousins must have been wieszenie broni i zaatakowali Złotorię. ir į tvirtovės gynėjų agoniją. Tuo pat startled by the Crusaders’ operational Po kilku dniach oblężenia wielki mistrz metu buvo smarkiai atakuojama Do- readiness at first, whereas Jogaila im- sprowadził z Torunia „niewiasty i dzie- brynės žemė ir smogiama Bydgoščiui, mediately sent Mikolaj Kurowski with wice”, które przy dźwiękach muzyki kuris buvo užkariautas klasta. Išdavi- his proposal of armistice. However, przyglądały się ostatniej fazie oblęże- kai – vokiečių kilmės miestiečiai, ku- the Crusaders refused to suspend their nia i agonii obrońców twierdzy. Silny rie atidarė miesto vartus Čluchovo ir arms and attacked Zlotoria next. After atak na ziemię dobrzyńską połączony Tucholio komtūrams. Tuomet greitai the several days’ siege the Grand Mas- został z uderzeniem na Bydgoszcz, pradėta burti visuotinį Didžiosios Len- ter fetched from Torun “the women wziętą podstępem w wyniku zdrady kijos karinį šaukimą. Ketinta atkovoti and the maids”, who were forced to ob- mieszczan niemieckiego pochodzenia, prarastą miestą. Netinginiavo ir pats serve by the sound of music the siege którzy otworzyli komturom człuchow- Lenkijos monarchas, kuris susijungė and the defenders of the fortress in ag- skiemu i tucholskiemu, bramy miasta. su Didžiosios Lenkijos lenkais prie ony in the final phase of the siege. Af- Dopiero wówczas zaczęło naprędce się Lenčicos, kad vėliau paskubomis priei- ter the attack of Dobrin the Order also zbierać pospolite ruszenie Wielkopo- tų prie Bydgoščiaus, kurį užkariavo po stroke Bydgoszcz, taken by deceit as a lan, które zamierzało odbić utracone aštuonių intensyvaus šturmo dienų. result of the treachery of the towns- miasto. Nie próżnował również i sam Tiksliai nežinoma, ką tuo metu vei- men, descended from Germany, hav- polski monarcha, który połączył się kė Vytautas. Galbūt rugsėjį Lenčicoje ing opened the gates of the town to

103 z Wielkopolanami pod Łęczycą, by susitiko su Jogaila, galbūt neatvyko į the komturs of Tuchola and Czluchow. następnie szybkim marszem podejść sutartą susitikimą. Po Bydgoščiaus už- Not before this event general levy of pod Bydgoszcz, którą zdobył po ośmiu kariavimo pas karalių atvyko Vytauto the Greater Poland was conscripted in dniach intensywnego szturmowania. pasiuntinys – Jokūbas iš Glinianų. Jis order to take back by force their town. Nie wiemy, co dokładnie robił w tym karaliui pranešė, kad Kęstutaitis šiais The monarch of Poland himself did not czasie Witold. Być może spotkał się metais negali jam padėti ir siūlo sudė- idle his time – he joined the Greater we wrześniu z Jagiełłą w Łęczycy, być ti ginklus. Tačiau per savo pasiuntinį Poland near Leczyca to march towards może jednak nie przybył na umówio- Vytautas žadėjo kitais, 1410 metais, Bydgoszcz, which was defeated by him ne spotkanie. Po zdobyciu Bydgoszczy visu pajėgumu išsiruošti kovoti kartu in eight days of intensive attack. No- bowiem miał przybyć do króla Witol- su broliu. body knows what Vytautas was doing dowy poseł – Jakub Gliniany, który Lenkų būriai, užkariavę Bydgoš- meanwhile. Possibly in August he met zawiadomił króla, że Kiejstutowicz nie čių, 1409 m. baigė karo atakas. Susi- with Jogaila in Leczyca, or maybe he jest w stanie przyjść mu z pomocą w tarimas sudėti ginklus turėjo galioti did not come to the arranged place. Af- tym roku i doradza zawieszenie broni. iki 1410 m. birželio 24 d. iki nusileis ter taking Bydgoszcz Vytautas’ envoy Obiecywał jednak Witold przez swego saulė. Remiantis paliaubomis, sutarta Jakub Gliniany had to visit the King. wysłannika, że w roku kolejnym, 1410, ginčytinus klausimus pavesti spręsti He informed the King of Kęstutis be- z całą potęgą ruszy wraz z bratem do Čekijos karaliui Vaclovui Liuksembur- ing unable to help him that year and boju. giečiui. Svarbu tai, kad pati Žemaitija recommending him to suspend the Zdobycie Bydgoszczy przez oddzia- iš paliaubų buvo išbraukta, o tai reiš- arms. Nevertheless Vytautas promised ły polskie zakończyło działania wojen- kė, kad kryžiuočiai ne karo metu gali to set off with his brother the follow- ne w 1409 roku. Zawarto zawiesze- vėl bandyti Žemaitiją atkovoti. Abi ing year 1410 and assist with his all nie broni mające obowiązywać do 24 šalys, nepaisant paliaubų sutarties, power. czerwca 1410 roku, do zachodu słońca. rengėsi sprendžiamajam mūšiui kitą In 1409 the Polish troops ended Zgodnie z rozejmem godzono się oddać vasarą. Tuo metu Lietuvoje eilinius their military operation in Bydgoszcz. sprawy sporne pod osąd króla czeskie- rūpesčius didžiajam kunigaikščiui They declared a temporary ceasefire up go Wacława Luksemburczyka. Zna- kaip visada kėlė Švitrigaila. Susitaręs to the sunset of 24 June 1410. Follow- mienne jednak, że sama Żmudź zosta- su kryžiuočiais, kunigaikštis sukir- ing the armistice the parties agreed

104 Władysław Jagiełło, król Polski, według Jana Matejki „Portret kró- lów Polskich Vladislovas Jogaila, Lenkijos karalius, “Lenkijos karalių portretas “ pagal Janą Mateiką Vladislovas Jogaila, the King of Poland, “Portrait of Polish Kings” based on Jan Matejko ła z rozejmu wyłączona, co oznaczało, šino keletą giminaičių prieš Vytautą. on passing the subject matter under że Krzyżacy mogą w trakcie przerwy Tačiau šis atskleidė sąmokslą, griežtai the judgment of the King of Bohemia w działaniach wojennych próbować liepė nukirsti galvas maištininkams, Wenceslaus of Luxembourg. Remark- odbić ziemię żmudzką. Obie strony, o patį vadeivą įkalino Kremenece, kur ably, however, Samogitia was not en- pomimo sądu rozjemczego, szykowa- kunigaikštis užtarnautai atsėdėjo net- gaged in the agreement, which meant ły się jednak do walnej rozprawy na- gi devynerius metus. Švitrigaila buvo that during the ceasefire the Crusaders stępnego lata. Tymczasem na Litwie nubaustas su Jogailos žinia ir visiškai could try to capture the land Samogi- kolejnych kłopotów wielkiemu księciu jam pritariant. Apskritai, per visą di- tia. Despite the ceasefire both parties przysparzał, jak zwykle, Świdrygiełło. džiojo karo laikotarpį Vytautas elgė- were preparing for the following year Działając w pełnym porozumieniu z si kaip tikras politikas, Jis glaudžiai war. In the meantime Svitrigaila, as Krzyżakami, pobuntował książę prze- bendradarbiavo ir veikė kartu su savo usually, added trouble to the Grand ciw Witoldowi kilkoro krewniaków. pusbroliu, siekiant galutinės pergalės. Duke of Lithuania. Acting on behalf Ten jednak wykrył spisek, kazał przy- 1409 m. lapkričio pabaigoje abu valdo- of the Crusaders he incited his several kładnie ściąć buntowników, zaś same- vai susitiko ypač slapta pasitarti Lie- relatives against Vytautas. Vytautas, go prowodyra uwięził w Krzemieńcu, tuvos Breste. Susitikimo tikslas - pa- however, uncovered the conspiracy gdzie książę zasłużenie odsiedział aż rengti karo kampanijos strategiją 1410 and ordered to behead the rebels, dziewięć lat. Ukaranie Świdrygiełły metams. Pirmasis suvažiavimo vietoje whereas the leader was imprisoned in odbyło się za wiedzą i pełnym popar- pasirodė Vytautas, Jogaila atvyko die- Kremenets for nine years, and deserv- ciem Jagiełły. W ogóle przez cały okres ną vėliau. Didysis kunigaikštis išvyko edly so. Svitrigaila was punished to Wielkiej Wojny zachowywał się Wi- pasitikti monarcho įveikęs net mylios the King Jogaila’s knowledge and total told jak prawdziwy mąż stanu, ściśle atstumą. Tai buvo pagarbos Jogailai support. In general Vytautas behaved współdziałając ze swym stryjecznym ženklas, priešingu atveju šio įvykio very bravely throughout the whole bratem w celu odniesienia ostatecz- specialiai nepabrėžtų Janas Dlugošas. war. He cooperated with his cousin nego zwycięstwa. W końcu listopada Pasitarime leista dalyvauti tik Myko- with the aim of gaining absolute vic- 1409 roku obaj władcy spotkali się na lui Trombai, karaliaus kancleriui. Gal- tory. In the end of November of 1409 ściśle tajnej naradzie w Brześciu Li- būt kai kuriuose pokalbiuose taip pat the rulers arranged a secret meeting tewskim. Celem spotkania miało być dalyvavo totorių vadas Dželal-ed-Di- in Brest. The aim of the meeting was

106 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) opracowanie strategii kampanii wo- nas, didžiojo kunigaikščio sąjunginin- to develop a strategy of the military jennej na rok 1410. Pierwszy na miej- kas ir kandidatas į chano sostą. Tačiau campaign in 1410. Vytautas was the scu zjazdu pojawił się Witold, Jagiełło nepanašu, kad jam buvo atskleisti visi first to arrive to the meeting, whereas przybył dzień później. Wielki książę pusbrolių planai. Pasitarimas, kaip Jogaila came a day later. The Grand wyjechał na spotkanie monarchy aż na jau minėta, buvo labai slaptas, tad jo Duke went to meet the monarch as far odległość całej mili. Było to podkre- sprendimai nežinomi. Vis dėlto, rem- as a mile. That was an act of respect for ślenie szacunku należnego Jagielle, damiesi vėlesniais įvykiais, galime Jogaila, otherwise Jan Długosz would inaczej bowiem faktu tego nie pod- bandyti atkurti jo svarbiausias išvadas. not emphasize it in such a way. Only kreśliłby specjalnie Jan Długosz. Do Visų pirma, nuspręsta perkelti karą į royal vice-chancellor Mikolaj Traba narady dopuszczono jedynie Mikołaja ordino valstybės teritoriją žygiuojant was admitted to the meeting. Perhaps Trąbę, podkanclerzego królewskiego. tiesiai į jos sostinę – Marienburgą. the leader of the Tatars Jalal ad-Din, Być może w części rozmów uczestni- Antra, nuspręsta neskirstyti karo į du the Grand Duke’s ally and the candi- czył także przywódca Tatarów Dżela- frontus – lietuvių ir lenkų, o sujungti date for the throne of the khanate, may l-ed-Din, sprzymierzeniec wielkiego jėgas, to kryžiuočiai tikriausiai nesiti- have attended a part of the meeting. księcia i kandydat do tronu chańskie- kėjo. Armijos būrimosi vieta pasirink- Nevertheless it is unlikely that he was go. Trudno jednak przypuszczać, żeby tas Červinskas prie Vyslos, į ją reikėjo let into cousins’ secrets. The meeting, był on wtajemniczony we wszystkie atvykti „puikios konstrukcijos“ specia- as has been already mentioned, was plany stryjecznych braci. Narada, jak liu pontoniniu tiltu. Jo statybos paves- highly secret, therefore the decisions wspomniano, była ściśle tajna, niepo- tos „meno specialistui meistrui Jaros- of that meeting are unknown. Despite dobna zatem ustalić jej postanowień. lavui“, kuris prie šios užduoties triūsė that it is possible to recreate the most Możemy jednakże, na podstawie póź- iki pat pavasario. Bresto pasitarimas important conclusions according to niejszych wydarzeń, próbować od- vyko aštuonias arba devynias dienas, later events. First, the actions of the tworzyć jej najważniejsze konkluzje. vėliau abu vadai, sutarę dėl bendro war were to take place on the territory Przede wszystkim zdecydowano się na veiksmų plano, išsiskirstė į namus. of the Order, towards its capital – Mal- przeniesienie wojny na teren państwa Tuo metu karalius Vaclovas priėmė bork. Second, the Polish and Lithua- zakonnego, poprzez marsz wprost na sprendimą, kuris turėjo sutaikyti susi- nian armies were to be united, which jego stolicę – Malbork. Po drugie, po- pykusias puses. Pasiuntiniai pasirodė the Crusaders must have expected.

107 stanowiono nie dzielić wojny na dwa Čekijos monarcho dvare. Sprendimą The chosen place for the concentra- teatry – litewski i polski, lecz połączyć buvo lengva numatyti. Vaclovas Liuk- tion of the army forces was Czerwinsk siły, czego Krzyżacy najprawdopodob- semburgietis, panašiai kaip ir Zigman- upon Vistula. The army was supposed niej się nie spodziewali. Na miejsce tas, aiškiai buvo palankus ordinui. Tad to cross it through the “wonderful koncentracji armii wybrano Czerwińsk sprendimo nuostatas, pripažįstančias construction” pontoon bridge. “The nad Wisłą, którą miano przebyć przy kryžiuočiams Žemaitiją ir draudžian- versed in art Jaroslaw” was commis- pomocy specjalnego mostu pontono- čias Jogailai naudotis Pamario kuni- sioned to build the bridge – he was wego „wspaniałej konstrukcji”. Jego gaikščio titulu, Lenkija ir Lietuva su toiling at this task till the very spring. budowę zlecono „biegłemu w sztuce pasipiktinimu atmetė. Didžiajam ku- The conference in Brest took eight to mistrzowi Jarosławowi”, który trudził nigaikščiui atstovavo žymus lietuvių nine days, and after it the two rulers się nad tym zadaniem aż do wiosny. riteris dvaro maršalas Butrimas ir Vy- left home, having decided upon their Narada brzeska trwała osiem-dziewięć tauto sekretorius Mikalojus Cebulka, plan. dni, po czym obydwaj wodzowie, usta- su jais buvo pasielgta blogiausiai. Di- Meanwhile the moment had liwszy wspólny plan działań, rozjecha- dysis kunigaikštis buvo eliminuotas iš come when the King Wenceslas had li się do domów. derybų ir apibūdintas kaip „netikinčių- to pronounce the verdict, by which Tymczasem zbliżał się moment jų“ vadas. Lenkijos ir Lietuvos delega- the arguing parties were supposed to wydania przez króla Wacława wyroku, tai labai įsižeidė, kai sprendimas buvo reconcile. The envoys arrived to the mającego pogodzić zwaśnione strony. skaitomas vokiečių kalba. Kai pasiun- monarch’s court in order to hear the Posłowie zjawili się na dworze cze- tiniai į tai atkreipė dėmesį, sprendimą verdict, however, it was easily pre- skiego monarchy. Wyrok był jednak nuspręsta perskaityti čekų kalba. Pasi- dictable. Wenceslas of Luxembourg, łatwy do przewidzenia. Wacław Luk- piktinusi delegacija paliko nesvetingą similarly to Sigismund, was known to semburczyk, podobnie jak i Zygmunt, Čekijos karaliaus dvarą. Pasiruošimas strongly favour the Order. Therefore wyraźnie sprzyjał Zakonowi. Toteż karui tęsėsi, įskaitant ir medžioklę vi- the decisions of the verdict, according postanowienia wyroku, przyznającego soje karalystėje. Vyko ir karštligiškos to which Samogitia had to come under m.in. Krzyżakom Żmudź i zabraniają- diplomatinės procedūros, šįkart susi- the Crusaders’ governance and Jogaila cego Jagielle używania tytułu księcia jusios su karaliaus Vaclovo broliu Zi- was prohibited from using the title of pomorskiego, zostały przez stronę pol- gmantu. Tarp Vengrijos ir Lenkijos tuo the Pomeranian Duke, were overruled

108 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) sko-litewską z oburzeniem odrzuco- metu viešpatavo taika, galiojusi iki by the Polish-Lithuanian party with ne. Najgorzej potraktowano wówczas 1413 m. Tačiau įvykiai rodė, kad prasi- indignation. The Grand Duke, who was wielkiego księcia, reprezentowanego dės atviras karas su kryžiuočiais, o ka- represented by a well-known Lithua- przez znanego litewskiego rycerza ralius Zigmantas, tuo metu turėdamas nian knight Butrym, the marshal of the Butryma, marszałka dworu Witolda tuščią iždą ir materialiai priklausomas Duke’s court, and his notary Mikolaj oraz notariusza książęcego Mikołaja nuo kryžiuočių, nesilaikys paliaubų Cebulka, was then treated at the worst. Cebulkę. Wielki książę został wyłączo- sąlygų. Apie tai bylojo slapti Zigman- The Grand Duke was excluded from ny z rokowań i określony jako wódz to Liuksemburgiečio ir magistro Ul- the negotiations and described as the „niewiernych”. Polskich i litewskich richo suvažiavimai, kurių nepraleido leader of “the disloyal”. The delegates delegatów nadto obrażono, odczytując lenkų „žvalgyba“. Norėdamas sužinoti of Poland and Lithuania were deeply wyrok po niemiecku. Kiedy posłowie galutinę Vengrijos monarcho poziciją, insulted by reading the verdict in Ger- zwrócili na to uwagę, postanowiono Jogaila nusiuntė pas jį Vytautą, o pats man. When the envoys took notice of odczytać im królewskie orzeczenie po laukė žinių Naujajame Sonče. Abu val- it the ruling was then read in Czech. czesku. Oburzona delegacja opuści- dovai susitiko pavasarį Kežmaroke. The delegation, being resentful about ła niegościnny dwór króla czeskiego. Vytautas Jogailos ir savo vardu atve- such behavior, left inhospitable King’s Przygotowania wojenne trwały zatem žė labai brangių dovanų, tarp kurių residence. Then the military prepara- nadal, obejmując m.in. ogromne, zarzą- keliasdešimt sakalų, arklių, brangių tions were still continuing, including dzone w całym Królestwie łowy. Wciąż kailinių bei stalo servizų ir pan. Gob- as well the nationwide hunting. Oth- jednak trwały gorączkowe zabiegi dy- šus Zigmantas noriai priėmė dovanas, er diplomatic procedures were also plomatyczne, związane tym razem z tačiau net negalvojo laikytis paliaubų enduring, i.e. the matter of the King bratem króla Wacława – Zygmuntem. su Lenkija. Tai jis visiškai nuoširdžiai Wenceslas’ brother – Sigismund. A Między Węgrami a Polską panował pripažino. Suvažiavimo metu Kežma- peace prevailed then between Hunga- wówczas pokój, obowiązujący do 1413 roke Vengrijos valdovas taip pat ban- ry and Poland, being in force till 1413. roku. Wiele jednak wskazywało, że gdy dė, tikriausiai patartas kryžiuočių, ži- Nonetheless there were many signs przyjdzie do otwartej wojny z Krzyża- nojusių apie Kęstutaičio savimeilę ir indicating that the King Sigismund, kami, król Zygmunt, posiadający w ambicijas, įkalbėti jį palikti Jogailą ir having a lot of space in his treasury swym skarbcu głównie dużo wolnego sudaryti antilenkišką sąjungą mainais and getting the soldier’s pay from the

109 miejsca i będący na krzyżackim żoł- už karaliaus karūną. Vytautas žadėjo Crusaders, would not observe the ar- dzie, nie dotrzyma warunków rozejmu. pamąstyti apie Zigmanto pasiūlymą, mistice conditions when an open war Przemawiały za tym także potajemne tačiau kai grįžo į savo būstinę, karš- erupted against the Crusaders. Sigis- zjazdy Zygmunta Luksemburskiego z tligiškai pradėjo ruoštis kelionei. Ir mund’s secret meetings with the Grand wielkim mistrzem Ulrichem, które nie tuomet įvyko keistas dalykas. „Atsi- Master Ulrich called attention as well. uszły uwadze polskiego „wywiadu”. W tiktinai“ netoli nakvynės namų, kur Jogaila sent Vytautas to Hungary in celu wybadania ostatecznego stanowi- nakvojo karaliaus Vladislovo išsiųsta order to find out the monarch’s final ska węgierskiego monarchy Jagiełło delegacija, kilo pavojingas gaisras. stance, while the king himself stayed wysłał doń Witolda, sam zaś oczekiwał Kažkas pakurstė vengrus prieš pasiun- in Nowy Sacz expecting any news. na wieści w Nowym Sączu. Obaj wład- tinius. Tikriausiai tai buvo kryžiuočių In spring the rulers met in Kesmark. cy spotkali się wiosną w Kieżmarku. sumanytas pasikėsinimas į didžiojo In behalf of Jogaila Vytautas brought Witold przywiózł w imieniu Jagiełły i kunigaikščio gyvybę, kuriam pritarė several dozens of falcons, horses, ex- swoim niezwykle bogate dary, w tym Zigmantas Liuksemburgietis. Lenkų pensive furs, valuable tableware etc. kilkadziesiąt sokołów, koni, drogich delegacija, vadovaujama Vytauto, pa- as a gift. Greedy Sigismund accepted futer, drogocennych zastaw stołowych skutiniu momentu paspruko į Naująjį all the gifts, however, he did not even itd. Pazerny Zygmunt chętnie przyjął Sončą, iš kurio didysis kunigaikštis think of agreeing to armistice with Po- dary, ani myślał jednak dochowywać išsamiai informavo apie Kežmaroko land, which he stated frankly. During rozejmu z Polską, co zresztą oświad- derybų eigą ir nesėkmes. the meeting in Kesmark the ruler of czył z rozbrajającą szczerością. Pod- Palikęs Naująjį Sončą, Vytautas Hungary, most probably exhorted by czas zjazdu w Kieżmarku węgierski skubiai vyko į Lietuvą. Ją pasiekė per the Crusaders knowing perfectly about władca próbował także, zapewne z na- keturias dienas ir nedelsdamas pradė- his vanity and ambitions, tried to en- mowy Krzyżaków, którzy dobrze zna- jo intensyviai ginkluotis, pusbroliui courage Vytautas to leave Jogaila and li próżność i ambicję Kiejstutowicza, siųsdamas pinigų verbuoti samdytus enter into anti-Polish alliance for the namówić go do opuszczenia Jagiełły riterius. Tuo pat metu netinginiavo cost of the crown. Vytautas promised to i zawarcia antypolskiego sojuszu za kryžiuočių šnipai, kurie raportavo consider Sigismund’s offer, but when cenę korony królewskiej. Witold obie- didžiajam maršalui apie tai, kad ku- he returned to his residence he started cał, że zastanowi się nad propozycją nigaikštis yra Breste. Tada maršalas frantically preparing for departure.

110 Zygmunt Luksemburczyk, „z łaski Bożej cesarz rzymski, po wieki August, król Węgier, Czech, Dalmacji, Chorwacji, Ramy, Serbii, Galicji, Lodomerii, Kumanii i Bułgarii”, obraz autorstwa Antonio Pisanello Zigmantas Liuksemburgietis, „Dėl Dievo malonės Romos imperatorius, per amžius Augustas, Vengrijos, Čekijos, Dalmatijos, Kroatijos, Ramos, Serbijos, Galicijos, Lodomerijos, Kumanijos ir Bulgarijos karalius”, Anto- nio Pisanello paveikslas Sigismund of Luxembourg, “by the grace of God, emperor of Rome, Au- gust for ever, the King of Hungary, Bohemia, Dalmatia, Croatia, Raam, Serbia, Galicia, Lodomeria, Cumania, Bulgaria”, the painting by Antonio Pisanello Zygmunta, lecz kiedy powrócił do swej surengė greitą žygį, kurio tikslas – Then something strange happened. At kwatery, zaczął gorączkowo szykować nužudyti arba pašalinti Vytautą. Ta- this very moment fire broke out “by się do wyjazdu. I wtedy nastąpiła rzecz čiau šis sugebėjo pasislėpti ir išnešti chance” near the inn, where the del- dziwna. Akurat „przypadkiem” w po- sveiką kailį. Išgąsdinti galimo keršto, egation, sent by the King Vladislovas, bliżu gospody, gdzie nocowała wysła- kryžiuočiai nusprendė su didžiuoju was staying for the night. Somebody na przez króla Władysława delegacja, kunigaikščiu sudaryti trumpas pa- had incited Hungarian communities wybuchł groźny pożar. Ponadto ktoś liaubas. Šios paliaubos Vytautui buvo against the envoys. It must have been podburzył gmin węgierski przeciwko labai naudingos, kadangi jis jau buvo an attempt on the Grand Duke’s life, posłom. Był to zapewne zamach na pasiruošęs išvykti į susitikimą su pus- arranged by the Crusaders to Sigis- życie wielkiego księcia, przygotowa- brolio armija. Kariuomenė greitai ju- mund’s from Luxembourg knowledge. ny przez Krzyżaków, za wiedzą Zyg- dėjo į sutartą susibūrimo vietą – link The Polish delegation under Vytautas munta Luksemburskiego. Delegacja Červinsko. Birželio 24 dieną į Volbožą command made a bolt for Nowy Sacz, polska na czele z Witoldem niemal w atvažiavo karalius Vladislovas. Ten jo where the Grand Duke gave a full ac- ostatniej chwili dała drapaka wprost laukė suburta nemaža liaudies gin- count of the negotiations and fiasco in do Nowego Sącza, gdzie wielki książę kluotųjų pajėgų dalis, samdoma čekų Kesmark. zdał pełną relację z przebiegu i fiaska armija, vadovaujama Jano Sokolo, gur- After leaving Nowy Sacz, Vytau- kieżmarskich rokowań. guolės, patrankos. Trūko tik Mažosios tas made his way to Lithuania. He Po opuszczeniu Nowego Sącza Wi- Lenkijos lenkų, turėjusių prisijungti reached it in four days and immedi- told spiesznie udał się na Litwę, do prie pagrindinės armijos prie Vyslos ately started preparing armaments, as której dotarł już czwartego dnia i na- upės. Kadangi tą dieną baigėsi ginklų well as sending his cousin money for tychmiast przystąpił do intensywnych sudėjimo terminas su kryžiuočiais, sti- recruitment of the mercenary knights. zbrojeń, przesyłając również stryjecz- prus lenkų būrys, vadovaujamas Inov- The Teutonic spies did not idle away nemu bratu pieniądze na werbunek roclavo seniūno Boroveco, pasislėpė their time. As soon as they found out rycerzy zaciężnych. Tymczasem nie Torunės miškuose ir, kai saulė nusi- about the Duke’s arrival to Brest, they próżnowali krzyżaccy szpiedzy, którzy leido, padegė netoli miesto esančius informed the marshal about it. There- donieśli wielkiemu marszałkowi, że kaimus. Šio incidento liudytojai buvo fore the marshal quickly arranged an książę przebywa w Brześciu. Marsza- pats didysis magistras ir Vengrijos expedition in order to slay or seize

112 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411)

łek zorganizował zatem szybką wy- karaliaus Zigmanto pasiuntiniai, tuo the Duke, however, he the latter man- prawę, by zgładzić bądź ująć Witolda, metu buvę Torunėje. Dėl šių įvykių aged to take shelter and get away. The który zdołał się jednak schronić i ujść vengrų pasiuntiniai, tarp kurių buvo Crusaders were then afraid of revenge cało. Przestraszeni możliwym odwe- ir lenkas, tarnavęs karaliui Zigman- and decided to enter into a short-term tem Krzyżacy zdecydowali się na za- tui, taip pat Transilvanijos vaivada armistice with the Grand Duke. This warcie z wielkim księciem krótkiego Štiboras iš Štibožicų, buvo išsiųsti su armistice was to Vytautas’ advantage, rozejmu. Rozejm ten był Witoldowi susitaikymo misija prašyti Jogailos since he had been already prepared for jak najbardziej na rękę, był on bowiem pratęsti paliaubų terminą dešimčiai the meeting with the cousin’s army, już gotów, by wyruszyć na spotkanie z dienų. Lenkijos karalius noriai sutiko which quickly approached the place armią stryjecznego brata. Ta zaś posu- sudėti ginklus, tai jam leido nebijant of concentration – Czerwinsk upon wała się szybko na miejsce umówionej netikėtų antpuolių judėti link Prūsijos Vistula. On June 24 King Vladislovas koncentracji – ku Czerwińskowi. Dnia sienos. O žygis buvo greitas. Iš Volbo- came to Wolborz. A great part of the 24 czerwca do Wolborza zjechał król žo išžygiuota birželio 26 dieną, ketvir- armed forces of general levy, the Czech Władysław. Czekała tam na niego zgro- tadienį, ir apsistota Liubochnioje. Kitą troops under Jan Sokol’s command, madzona znaczna część sił zbrojnych dieną karaliaus kariuomenė nakvojo as well as the army service columns pospolitego ruszenia, czeskie wojska Vysokinicuose, o dar kitą dieną apsis- and cannons were awaiting the King. zaciężne pod dowództwem Jana Sokoła, tota stovykloje netoli tvenkinio prie The Lesser Poland was only missing, tabory, armaty. Brakowało jedynie Ma- Sejmicų. Birželio 29 dieną nužygiuota as they had to join the army only by łopolan, którzy mieli dołączyć do głów- iki Kozlovo kaimo prie Bzuros. the Vistula. That day was the last day nego trzonu armii dopiero nad Wisłą. Kadangi Lenkijos kariuomenės žy- of ceasefire, therefore a strong Polish Ponieważ tego dnia upływał termin gis į susitikimo vietą Červinske mums troop under command of the prefect of zawieszenia broni z Krzyżakami, silny puikai žinomas iš Jano Dlugošo pasa- Inowroclaw Borowiec hid in the woods oddział polski pod dowództwem staro- kojimo, didžiojo kunigaikščio Vytau- of Thorn and after the sunset they set sty inowrocławskiego Borowca ukrył to armijos žygį galima atkurti tik iš the neighboring villages on fire. The się w toruńskich borach i gdy zaszło užuominų. Norėdamas užtikrinti savo Grand Master himself and the envoys słońce, podpalił leżące opodal grodu plačių valdų saugumą, kunigaikštis ti- of the Hungarian King Sigismund wsie. Świadkiem tego zajścia był sam kriausiai paliko dalį Rusios bajorų gin- were the witnesses of this incident,

113 wielki mistrz i posłowie króla węgier- ti sienos su totoriais, jei šie užpultų. as they were in Thorn at that time. skiego Zygmunta, przebywający wów- Taip pat jis apsaugojo sieną su Livo- Having been impressed by the fire the czas w Toruniu. Pod wrażeniem poża- nija. Kaune ir Vilniuje laikinai stovėjo Hungarian envoys, among them be- ru posłowie węgierscy, wśród których stiprios gynybinės įgulos. Siekdamas ing a Polish man doing service to the był i Polak w służbie króla Zygmunta, suklaidinti kryžiuočius, kaip visuomet King Sigismund and the governor of wojewoda siedmiogrodzki Ścibor ze gudrus Vytautas liepė kai kuriems Siedmiogrod Scibor from Sciborzyc, Ściborzyc, wysłani zostali z misją wy- būriams imtis agresyvių veiksmų. Ti- were sent to Jogaila with the mission jednania u Jagiełły przedłużenia rozej- kriausiai ši kariuomenė pavyzdingai of extending the period of ceasefire for mu na kolejne dziesięć dni. Król Polski atliko pavestą užduotį, kadangi kom- the next ten days. The King of Poland chętnie się zgodził na to zawieszenie tūro pavaduotojas Karaliaučiaus pilyje kindly agreed to their request, as he broni, pozwalało mu ono bowiem bez birželio 27 dieną pranešė apie lietuvių could easily move towards Prussia obaw o niespodziewany atak posuwać įsiveržimą „su didele kariuomene“. without any fears of being attacked, się ku granicy pruskiej. A pochód to Gegužės 26-28 dienomis didysis ku- and the march was really brisk. They był szybki. Z Wolborza wyruszono 26 nigaikštis leido laiką savo pilyje Tra- departed from Wolborz on June 26 on czerwca, we czwartek i zatrzymano się kuose, ir elgėsi taip tarsi neplanuotų Thursday and stayed in Lubochnia. A w Lubochni. Dzień później wojska kró- vykti toliau nei į medžioklę. Tomis day later the royal troops spent a night lewskie nocowały w Wysokinicach, zaś dienomis ne tik patvirtino anksčiau in the village Wysokinice. The next day kolejnego dnia zatrzymano się obozem minėtas paliaubas su ordinu, bet ir they set up a camp near the pond in w pobliżu stawu w Sejmicach. W dniu priėmė Kristupą Gersdorfą, Vengrijos Sejmice. On June 29 they reached the 29 czerwca osiągnięto wieś Kozłowo karaliaus Zigmanto pasiuntinį. Tuo village Kozlowo by the river Bzura. nad Bzurą. metu tiek gurguolė, tiek patrankos, As far as the march of the Polish O ile pochód wojsk polskich na paliko pilį ir išvyko „nežinoma kryp- army to the arranged place of the umówione miejsce spotkania w Czer- timi“. O visa Lietuvos kariuomenė meeting in Czerwinsk is known from wińsku jest nam doskonale znane išsiruošė į karą birželio 3 dieną, apie Jan Długosz’s accounts, the march of dzięki relacji Jana Długosza, o tyle po- tai šnipai pranešė kryžiuočiams. O šie the Grand Duke Vytautas’ army can chód armii wielkiego księcia Witolda nuolat įtardami, kad Jogailos ir Vytau- only be recreated by a certain prob- można odtworzyć jedynie z pewnym to kariuomenės veiks nepriklausomai ability. In order to ensure the borders

114 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) prawdopodobieństwem. W celu za- viena nuo kitos, buvo įsitikinę, kad di- of his vast dominion the Grand Duke bezpieczenia granic swego rozległego dysis kunigaikštis vyks prie Ragainės. charged some of the Russian boyars władztwa książę pozostawił z pewno- Vytautas judėjo Nemuno dešiniąja with the task of protecting the Tatar ścią część bojarów ruskich do obrony puse Gardino kryptimi, čia perėjo upę, borderland in case of attack. He also pogranicza tatarskiego na wypadek kad galėtų pasukti į Vakarus ir dingti ensured the border with Livonia. Large napaści. Ubezpieczył także granicę z miškuose, iš kurių išėjo tik prie Nare- defensive garrisons were deployed in Inflantami. Również w Kownie i Wilnie vo. Tikriausiai čia susijungė su savo Kaunas and Vilnius as well. As usually stacjonowały silne garnizony obronne. likusia kariuomene, t. y. su Rusios ir shrewd Vytautas ordered the most re- Przebiegły jak zawsze Witold naka- totorių būriais. Panašu, kad tai įvy- liable troops to carry out provocative zał nadto pewnym oddziałom prowa- ko iki birželio 14 dienos, sprendžiant actions in order to deceive the Crusad- dzenie działań zaczepnych, by zwieść iš sunerimusio Osterodės komtūro, ers following his plan. The armies were Krzyżaków co do swych planów. Woj- stebėjusio priešiškos kariuomenės supposed to perform perfectly their ska te musiały wzorowo wypełnić po- veiksmus, laiško. Prie Narevo, siekiant tasks seeing that the komtur’s deputy wierzone sobie zadanie, skoro zastęp- įvesti tvarką padidėjusioje armijoje, o in the castle of Kenigsberg on June 27 ca komtura zamku w Królewcu donosił taip pat, kad pernelyg greitai nebūtų informed about the Lithuanian’s inva- 27 czerwca o wtargnięciu Litwinów „z pasiekta sutarta vieta, turbūt ilsėtasi sion “with a mighty army”. On May wielkim wojskiem”. W dniach 26-28 keletą dienų. Mat judėti greičiau di- 26-28 the Grand Duke was still stay- maja wielki książę przebywał nadal, džiajam kunigaikščiui buvo pavojinga, ing in his castle in Trakai, as if he had jak gdyby nigdy nie planował udać się kadangi jam nebuvo taikomos Jogailos never planned to move farther than to dalej, niż na łowy, w swym zamku w sudarytos paliaubos su kryžiuočiais. the place of hunting, for those days he Trokach. W tych bowiem dniach nie Praėjus kelioms dienoms po sustoji- not only confirmed the ceasefire with tylko potwierdził wspomniane wyżej mo, toliau pajudėta kairiuoju Narevo the Crusaders, but also welcomed the zawieszenie broni z Zakonem, lecz krantu Vakarų kryptimi. Tarp birželio King of Hungary Sigismund’s envoy przyjął nadto Krzysztofa Gersdorffa, 24 ir 28 dienos kunigaikščio kariuome- Christopher Gersdorff. Meanwhile posła króla węgierskiego Zygmunta. nė turėjo persikelti per Bugą, kadangi the army service columns as well as Tymczasem zarówno tabor, jak i arma- birželio 29 dieną, kai Jogaila, kaip jau the cannons left the castle and moved ty opuściły już zamek i wyruszyły „w minėta, buvo Kozlove, užmegztas ope- “in unknown direction”. The Lithua-

115 nieznanym kierunku”. Cała zaś litew- ratyvinis kontaktas su Lenkijos armija. nian army, however, set out to the ska armia wyprawiła się na wojnę w Į Kozlovą atvyko Vytauto pasiuntinys, war on June 3, and the spies immedi- dniu 3 czerwca, o czym szpiedzy uwia- kuris pranešė, kad kunigaikštis, vado- ately informed the Crusaders about it. domili Krzyżaków. Ci z kolei, wciąż po- vaujantis savo ir totorių kariuomenei, The Crusaders in turn still suspected dejrzewając, że armie Jagiełły i Witol- yra prie Narevo ir prašo kelių lenkų ri- Jogaila’s and Vytautas’ armies would da będą działać niezależnie, trwali w terijos būrių priedangos, nes nori per- act independently, and were convinced przekonaniu, iż wielki książę udaje się sikelti per upę. Karalius nedelsdamas that the Grand Duke would go towards pod Ragnetę. Witold jednakże prawą su pastiprinimu išsiuntė net dvylika Ragneta. In the meantime Vytautas stroną Niemna posuwał się w kierun- būrių, o pats kitą dieną pasiekė Čer- moved towards Grodno by the left bank ku Grodna, gdzie przekroczył rzekę, by vinską prie Vyslos, kur žymus ponto- of Nemunas. In Grodno he crossed the skręcić na zachód i zniknąć w borach, ninis tiltas jau buvo sukonstruotas ir river, moved towards the west, hid in z których wyszedł dopiero nad Narwią. paruoštas persikelti. Jogaila persikėlė the woods and came out by the river Prawdopodobnie tutaj połączył się z per Vyslą ir tik kitame upės krante Narew. Most probably that was the resztą swoich wojsk, czyli z oddzia- įrengė stovyklą. Červinske karaliaus place where he joined the rest of the łami ruskimi i tatarskimi. Nastąpiło jau laukė Mazovijos kunigaikščiai army, that is, the Russian and Tatar to przypuszczalnie przed 14 czerwca, Jonušas ir Siemovitas bei tam tikra troops. Presumably it happened on jak wynika z listu zaniepokojonego samdomų riterių dalis. Tą pačią dieną June 14, as can be assumed from the komtura ostródzkiego obserwującego atvyko ir didysis kunigaikštis kartu su letter written by an uneasy komtur of ruchy wrogiej armii. Nad Narwią od- visa savo kariuomene. Jogaila pager- Ostroda, who had been observing the poczywano kilka dni, po to chyba, żeby bė pusbrolį, išeidamas jo pasitikti su actions taken by the hostile army. The zaprowadzić porządek w powiększonej savo svita vieno ketvirtadalio mylios warriors had a rest of a couple of days, armii, a także po to, by na umówione atstumu, ir palydėjo jį į savo stovyklą. perhaps to put a large army in order, miejsce nie dotrzeć zbyt szybko, mo- Per kitas tris dienas visa armija su pa- and not to reach the arranged place of głoby to bowiem być niebezpieczne dla trankomis ir gurguolėmis pavyzdingai the meeting too quickly, as an early wielkiego księcia, który nie był objęty persikėlė per Vyslą. Vėliau tiltas buvo arrival could pose danger to the Grand zawieszeniem broni zawartym przez išmontuotas ir išsiųstas į Plocką, kuris Duke, who had not taken part in the Krzyżaków z Jagiełłą. Po paru dniach iš anksto buvo pasirinktas kaip jungti- ceasefire agreement between the Cru-

116 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) postoju ruszono dalej lewym brzegiem nės armijos operatyvinė ir aprūpinimo saders and Vladislovas Jogaila. After Narwi w kierunku zachodnim. Między bazė. the stopover the army moved further 24 a 28 czerwca armia książęca musia- Armijai būnant prie Červinsko į along the left bank of the river Narew ła przekroczyć Bug, skoro 29 czerwca, karaliaus stovyklą atvyko Dobieslavas towards the west. Between June 24 gdy Jagiełło przebywał, jak wspomnia- Skoračovskis, kitas lenkas, tarnaujantis and 28 the army must have crossed no, w Kozłowie, nawiązano kontakt Vengrijai, kurį atsiuntė karaliaus Zi- the Buh River, since on June 29, while operacyjny z wojskami polskimi. Do gmanto pasiuntiniai – Štiboras iš Šti- Jogaila was staying in Kozlow, an op- Kozłowa bowiem przybył goniec Wi- božicų ir Mikalojus iš Garos. Pasiun- erational contact was established with toldowy z informacją, że książę na cze- tiniai tik dėl akių bandė vesti taikos the Polish army. Vytautas’ courier ar- le swych wojsk i Tatarów znajduje się derybas tarp kryžiuočių ir Lietuvos bei rived to deliver the information about nad Narwią i prosi o osłonę w postaci Lenkijos. Šis riteris prašė Jogailos pa- the Duke, being in command of his kilku chorągwi polskiego rycerstwa, skirti vengrų pasiuntinių ir karaliaus army and the Tatar army, staying by w celu przeprawienia się przez rzekę. susitikimo terminą ir vietą, siekiant Narew and asking for several covering Król natychmiast wysłał ze wspar- toliau vesti taikos derybas. Jogaila nu- troops of the Polish knights in order to ciem aż dwanaście chorągwi, sam zaś rodė pasiuntiniams atvykti artimiau- cross the river. The King immediately w dzień później dotarł do Czerwińska sią šeštadienį arba sekmadienį, t. y. sent as many as twelve covering troops nad Wisłą, gdzie słynny most pontono- liepos 5 arba 6 dieną. Karalius nenorė- and a day later he himself reached Cz- wy był już rozłożony i przygotowany jo išduoti savo žygio krypties pasiun- erwinsk upon Vistula, where the fa- do przeprawy. Jagiełło przeprawił się tiniui, kuris turėjo grįžti pas kryžiuo- mous pontoon bridge was built and przez Wisłę z marszu i dopiero na dru- čius, todėl atsakė, jog negali nurodyti, prepared for crossing the river. Jogaila gim brzegu rzeki rozłożył się obozem. kur bus, kadangi „kariuomenė niekur crossed the river and set up a camp on W Czerwińsku oczekiwali już na króla nesustos nustatytose vietose, ir jis the right bank of the river. The Dukes książęta mazowieccy Janusz i Siemo- negali apibrėžti savo žygio maršruto of Masovia Janusz and Siemowit, as wit, nadto jakaś część rycerzy najem- numatytomis vietovėmis“. Jogailos at- well as a part of the mercenaries had nych. Tego samego dnia nadszedł też sakymas buvo padiktuotas įžvalgumo, already been expecting the King. The i wielki książę na czele całej swej po- kadangi grįžusį į kryžiuočių stovyklą same day the Grand Duke also arrived tęgi. Jagiełło wyróżnił stryjecznego Skoračovskį tučtuojau pradėjo kankin- with his army. The King favored his

117 brata, wychodząc mu naprzeciw wraz z ti magistras Ulrichas. Didysis magis- cousin by going forward with his reti- całą świtą na odległość ćwierci mili, i tras klausė ir apie Vytauto armiją, apie nue a quarter of the mile to meet him zaprowadził do swego obozu. W ciągu kurią nebuvo itin geros nuomonės. Jis and lead to his own camp. In the next trzech następnych dni cała armia wraz konstatavo, kad Lietuvos kariuomenė- three days the whole army, carrying z armatami i taborami, we wzorowym je „daugiau žmonių susirenka valgyti, its cannons and army service columns, porządku, przeprawiła się przez Wisłę. nei kariauti“. Šis arogantiškas pareiš- crossed the Vistula in the right order. Następnie most zwinięto i odesłano kimas turbūt nebuvo labai nuoširdus, Then they rolled up the bridge and do Płocka, który już wcześniej został o greičiau turėjo užmaskuoti nerimą, sent it to Plock, which had earlier been wybrany na bazę operacyjną i zaopa- nes Skoračovskis daug ir noriai kalbėjo chosen as an operational and support trzeniową połączonych armii. ne tik apie Jogailos, bet ir apie Vytau- base of the united armies. W czasie pobytu wojsk pod Czer- to armijos puikumą ir jėgą, o juk nuo During the army’s stay by Cz- wińskiem do obozu królewskiego šių karių kryžiuočiai ne kartą gavo į erwinsk Dobieslaw Skoraczowski, an- przybył Dobiesław Skoraczowski, kailį. Galų gale fon Jungingenas turėjo other Polish man from Hungary being kolejny Polak w węgierskiej służbie, jį nutraukti, pripažindamas, jog riteris on duty, who was sent by the envoys wysłany przez posłów króla Zygmun- Dobieslavas būdamas lenkas, sąmo- of the King Sigismund (Scibor from ta – Ścibora ze Ściborzyc i Mikołaja ningai perdėtai giria lenkų ir lietuvių Sciborzyce and Mikolaj de Gara), vis- de Gara, którzy próbowali, raczej tylko riterijos privalumus. ited the royal camp. The envoys were dla zachowania pozorów, prowadzić Liepos 3 dieną lenkų ir lietuvių trying, rather to keep up appearances, między Krzyżakami a Litwą i Polską armija paliko stovyklą prie Červinsko to conduct peace negotiations be- rokowania pokojowe. Rycerz ten prosił ir vyko į šiaurę link Prūsijos sienos, tween the Crusaders, and Lithuania Jagiełłę o wyznaczenie miejsca i ter- netoli Žukovo vietovės įsirengė stovy- and Poland. The knight Skoraczowski minu spotkania posłów węgierskich z klą. Čia pusbrolius pasiekė žinia, kuri asked Jogaila to appoint the place and królem celem dalszego prowadzenia visai armijai pakėlė nuotaiką. Garsus the date for the meeting of the Hun- rozmów pokojowych. Jagiełło nakazał riteris Janušas Beržagalvis (lenk. Janu- garian envoys with the King with posłom przybycie w najbliższą sobotę sz Brzozogłowy) užpuolė kryžiuočių the aim of resuming the peace nego- lub niedzielę, czyli 5 lub 6 lipca. Nie žemes netoli Švietės, įviliojo į pasalą tiations. Jogaila ordered the envoys chcąc zaś zdradzać kierunku swego gausų ordino būrį ir pasiekė pergalę, to come the next Saturday or Sunday,

118 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) marszu wysłannikowi, który miał po- kuri nors ir neturėjo didesnės karinės that is, on July 5 or 6. The King did wrócić prosto do Krzyżaków odparł, że reikšmės, pakėlė sąjungininkų nuotai- not want to reveal their route, so he nie jest w stanie podać, gdzie będzie ką. Kaip paaiškėjo vėliau, Janušas Ber- told the emissary, who was going to przebywał, bowiem „wojsko nigdzie žagalvis geriau būtų pasilikęs pilyje ir return straight to the Crusaders, he nie zatrzymuje się na ustalonych sta- žaidęs šachmatais, kadangi kryžiuo- could not indicate the exact place of nowiskach i nie może określić trasy čiai bijodami šio įžymaus riterio gin- his staying, as “the army does not stop swojego przemarszu jakimiś wyzna- ti Švietę paliko komtūrą Henriką fon over in the arranged posts, therefore czonymi miejscowościami”. Odpo- Plaueną (vok. Heinrich von Plauen), the route cannot be determined by wiedź Jagiełły istotnie podyktowana apie kurį netrukus išgirsime... some fixed places”. Jogaila’s answer była przezornością, bowiem po powro- Palikusi Žukovą, Jogailos unijos was prudent indeed, since as soon as cie do obozu krzyżackiego Skoraczow- kariuomenė naktį iš liepos 4 į 5 die- Skoczarowski returned to the Teutonic ski natychmiast został wzięty na spyt- ną nakvojo nežinomoje vietoje. Tą camp the Master Ulrich started his ki przez mistrza Ulricha. Przy okazji naktį iš karaliaus stovyklos matėsi inquiry. On that occasion the Master wielki mistrz wypytywał też o wojska gaisrų pašvaistės. Tai totoriai ir lietu- also enquired about the Grand Duke księcia Witolda, o których nie miał vių lengvoji kavalerija įsiveržė į kry- Vytautas’ army. He did not have a high chyba zbyt wysokiego mniemania, žiuočiams užstatytą Zavkšės žemę ir opinion about it, since he had claimed skoro stwierdził, że w armii litewskiej pradėjo ją negailestingai plėšti, imda- that the Lithuanian army “looks better „więcej ludzi do łyżki niż do zbroi”. To mi belaisvius ir žudydami „lopšiuose with a spoon than with armours”. This butne stwierdzenie nie było chyba jed- verkšlenančius vaikus“. Dlugošas, no- arrogant statement was rather not very nak zbyt szczere, lecz maskować miało rėdamas išteisinti abu valdovus, elgė- candid, yet it had to hide his anxiety, niepokój, gdyż Skoraczowski dużo i si iš esmės nenuosekliai. Jis nurodo, which was caused by Skoczarowski’s chętnie rozwodził się nad wspaniało- kad Zavkšės žemės užgrobimas įvyko glowing accounts about both Jogaila’s ścią i siłą wojsk nie tylko Jagiełły, lecz tyliai, prieš karaliaus ir kunigaikščio and Vytautas’ magnificent and mighty także i Witolda, od których wszak nie valią, o netrukus rašo, kad belaisviai armies, which had many times given raz Krzyżacy brali tęgie lanie. W koń- buvo laikomi stovykloje, ir išlaisvinti the Crusaders a good thrashing. Then cu przerwać mu musiał von Jungin- karaliaus ir didžiojo kunigaikščio tik von Jungingen had to interrupt him gen, który uznał, że rycerz Dobiesław, įsikišus lenkų riterijai. Apie tai, kad having considered that the knight Do-

119 jako Polak, celowo wyolbrzymia zalety Zavkšės žemės buvo nusiaubtos ne tik bieslaw, being a Polish man, deliber- polskiego i litewskiego rycerstwa. žinant karaliui, bet ir vykdant aiškų jo ately exaggerated the advantages of Dnia 3 lipca wojska polsko-litew- paliepimą, mus informuoja anoniminė the Polish and Lithuanian knights. skie opuściły obóz pod Czerwińskiem Konflikto kronika. On July 3 the Polish-Lithuanian i udały się na północ w kierunku gra- Šeštadienį, liepos 5 dieną, lenkų ir army left their camp in Czerwinsk and nicy pruskiej, rozbijając się obozem w lietuvių kariuomenė įsirengė stovyklą moved to the north towards the Prus- pobliżu miejscowości Żukowo. Tutaj prie Ježevo. Čia atvyko vengrų pasiun- sian border, pitching a camp near the dotarła do braci stryjecznych wiado- tiniai – Mikalojus iš Garos, Štiboras town Zukowo. The cousins received mość, która całe wojsko wprawiła w iš Štibožicų ir Kristupas (arba Jurgis) a message there, which put them in doskonały humor. Otóż znakomity ry- fon Gersdorfas, norėdami paklausti a jubilant mood, as an outstanding cerz Janusz Brzozogłowy zaatakował apie taikos sąlygas. Karalius, pasitaręs knight Janusz Brzozoglowy attacked ziemie krzyżackie w pobliżu Świecia, su Vytautu ir lenkų ponais, kitą dieną the Teutonic lands near Swiecie, set wciągnął w zasadzkę spory oddział atsakė pasiuntiniams, kad jis būtų pa- up a successful ambush for a consid- zakonny i odniósł zwycięstwo, mające siryžęs sudaryti taiką, jei kryžiuočiai erable troop and celebrated victory, niewielkie znaczenie militarne, lecz grąžintų Dobrynės žemę, atsisaky- which had minor military importance, ogromnie podnoszące morale. Jak się tų pretenzijų į Žemaitiją ir atlygintų but a considerable inner importance. jednak później okazało, Janusz Brzo- nuostolius, kurių dydį turėtų nusta- However, later it proved that Janusz zogłowy lepiej by wówczas zrobił, tyti karalius Zigmantas Liuksembur- Brzozoglowy would have rather stay gdyby został w zamku i grał w szachy, gietis. Po bendrų pusryčių karalius in the castle and play chess, since the bowiem w obawie przed tym znakomi- išformavo stovyklą ir neatsisveikinęs Crusaders, being in fear of this out- tym rycerzem do obrony Świecia Krzy- su pasiuntiniais, pasiekė Vkros upę, standing knight, posted a guard in żacy pozostawili komtura Henryka prie kurios įrengė kitą stovyklą. Čia defence of Swiece – the komtur Henry von Plauen, o którym jeszcze wkrótce didysis kunigaikštis apžiūrėjo savo von Plauen. Soon you will hear more usłyszymy… kariuomenę. Išrikiavęs visą armiją, about him… Po opuszczeniu Żukowa wojska jis ją padalino „pagal gimtą įprotį į Having left Zukow the army of the Unii Jogailańskiej nocowały z 4 na rikiuotes ir raitelių būrius“. Vėliau Jogailanian union spent the night of turbūt buvo trumpai supažindintas su

120 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411)

5 lipca w nieustalonym miejscu. Tej taisyklėmis, kaip išrikiuoti riteriją ko- July 4 to 5 in an unidentified place. nocy widziano z obozu królewskiego lonomis ir trikampiu. Dlugošas nuro- That night the royal camp was seen set łuny pożarów. To Tatarzy oraz lekka do, kad „kiekvienos rikiuotės viduryje on fire. These were the Tatars and the jazda litewska wpadli w zastawioną statomi kariai, jojantys žemesniais ar- Lithuanian cavalry that invaded the Krzyżakom ziemię zawkrzańską i po- kliais ir blogiau ginkluoti, juos dengia Teutonic land in Zawkrze and started częli ją niemiłosiernie łupić, biorąc kariai, jojantys aukštesniais arkliais ir relentlessly looting it, taking captives jeńców i mordując „dzieci kwilące w geriau ginkluoti. Tokios suspaustos and murdering “the children whim- kołyskach”. Długosz, chcąc wybielić rikiuotės vengė laisvo armijos išdės- pering in the cradles”. Długosz wanted obu władców naraził się tu na znaczą- tymo. Pavienės rikiuotės jojo atskirai to vindicate both rulers, therefore he cą niekonsekwencję. Podaje bowiem, gan dideliu atstumu viena nuo kitos“. allowed a serious inconsistency in his że złupienie polskiej wszak ziemi Galbūt šis rikiuotės parengimas buvo text. He writes that the Polish-Lithua- zawkrzańskiej odbyło się po cichu, susijęs su faktu, kad Lietuvos armija nian army looted the lands of Zawkrze wbrew królowi i książętom, by za iš viso nebuvo pripratinta prie išdės- on the quiet – against the King’s and chwilę napisać, że brańców trzymano tymo, kokiu į ataką jojo sunkiai gin- the Dukes’ orders – but later he writes w obozie i zostali oni uwolnieni przez kluoti riterių būriai. Po baigtų pratybų that the captives were imprisoned in króla i wielkiego księcia dopiero na Vytautas savo kariuomenei išdalino the camp and later released by the wyraźną interwencję polskiego rycer- keturiasdešimt vėliavų ir paskyrė va- King and the Grand Duke, not before stwa. O tym, że spustoszenie ziemi dus. Viską stebėjo vengrų pasiuntiniai, the intervention of the Polish knights. zawkrzańskiej odbyło się nie tylko za nuo kurių Jogaila nieko neslėpė. Prie- The Conflict Chronicle by an anony- wiedzą króla, ale wręcz na wyraźny šingai, parodė jiems visą savo kariuo- mous author, however, writes that the królewski rozkaz informuje nas z kolei menę, žinodamas, kad jos aprašymas land of Zawkrze was devastated not anonimowa Kronika Konfliktu. pasieks didžiojo magistro ausis. Tą just to the King’s knowledge, but by W sobotę, 5 lipca, armia polsko- dieną surengtas bandomasis aliarmas, his direct order. litewska rozbiła obóz pod Jeżewem. kad būtų galima patikrinti riterijos On Saturday, July 5 the Polish- Tutaj dotarli posłowie węgierscy – Mi- pasirengimą kovai. Testas pavyko, nes Lithuanian army pitched a camp near kołaj de Gara, Ścibor ze Ściborzyc oraz „visa kariuomenė griebėsi ginklų“. Jezew. The Hungarian envoys Mikolaj Krzysztof (lub Jerzy) von Gersdorff, by Liepos 7 dieną Vladislovas ir Vytautas de Gara, Scibor from Sciborze and

121 zapytać o warunki pokoju. Król, nara- pasiekė Bondzynį prie Vkros, Zavkšės Christopher von Gersdorff arrived dziwszy się z Witoldem oraz panami žemės. Čia dvi dienas stovyklavo prieš into this place in order to ask about polskimi, w następnym dniu odpowie- įžengdami į priešo teritoriją. Įveikus the peace conditions. The next day, dział posłom, że gotów byłby zawrzeć apie dvi mylias pasienio giriomis, ar- having discussed it with the Duke pokój, gdyby Krzyżacy zwrócili ziemię mija įžengė į „tam tikrą lygumą“, jau Vytautas and the noblemen, the King dobrzyńską, zrzekli się pretensji do ordino žemėse. Čia kariuomenė, išdės- gave his reply to the envoys by say- Żmudzi oraz zapłacili odszkodowanie, tyta maršo rikiuote, ištraukė ir išsklei- ing he would agree to enter into peace którego wysokość miałby ustalić król dė vėliavas. Kai buvo išskleidžiami agreement, if the Crusaders gave him Zygmunt Luksemburski. Po wspól- karaliaus, didžiojo kunigaikščio ir Ma- back the lands of Dobrin, gave up the nym śniadaniu król zwinął obóz i, nie zovijos kunigaikščių vėjarodžiai, žygio Samogitian lands and paid a compen- rozstając się jeszcze z posłami, dotarł dalyviai pradėjo melstis. Vėliau kai sation for all damages. The amount of nad rzekę Wkrę, gdzie rozbito kolejny. kurie riteriai su ašaromis akyse sugie- the compensation would be fixed by Tutaj wielki książę dokonał przeglądu dojo „Dievo Motiną“. Nuo šiol karalius the King Sigismund of Luxembourg. swoich wojsk. Rozwinąwszy wszystkie Vladislovas nusprendė rūpintis tik ka- After the general breakfast the King swe siły, podzielił armię „starym oj- rinio pobūdžio reikalais, o ne gurguo- broke the camp, (but did not take leave czystym zwyczajem na szyki i oddzia- lių ir stovyklos įrengimo klausimais. of the envoys yet) and moved towards ły jazdy”. Następnie odbył najprawdo- Vyresniuoju kariuomenės tarnautoju, the river Wkra to set up another camp. podobniej skrócony kurs ustawienia o gal ir žygio vadu paskyrė riterį Zin- In this place the Duke decided to in- kolumnowo-klinowego swojego ry- dramą iš Maškovicų, Saulės herbo. Tą spect his army. Using his all power cerstwa. Długosz bowiem podaje, że dieną armija pasiekė Lidzbarką Velskį, the King divided the army “according „w każdym szyku umieszcza w środku čia tarp ežerų Tčcino ir Chelsto buvo to the old native country into the for- żołnierzy na niższych koniach i licho įrengta stovykla. Patį miestą jau ankš- mations and cavalry troops”. Next he uzbrojonych, których osłaniali żołnie- čiau sudegino ir tikriausiai apiplėšė must have arranged the army into the rze na większych koniach i świetnie lietuviai ir totoriai, kurie judėjo kaip column-wedge formation. According to uzbrojeni. Takie zaś ściśnięte i stło- žvalgai. Jie taip pat nusiaubė bažny- Długosz “the warriors with the small- czone szyki unikały luźnego ustawie- čias ir išniekino Švenčiausiąjį Sakra- est horses and poorly armed warriors nia szeregów. Pojedynczy jednak szyk mentą, kurį pokštaudami išmetė iš are placed in the middle of every troop.

122 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) szedł oddzielnie w znacznej odległości tabernakulio. Tuo pasipiktinusi lenkų They are covered by other well armed od drugiego”. Być może ta musztra riterija pasiskundė karaliui ir didžia- soldiers on large horses. The troops so związana była z faktem, że wojska li- jam kunigaikščiui, ir taip pat pareiškė, much squeezed and crowded avoided tewskie na ogół nie były przyzwycza- kad nestos į armiją, jeigu kaltininkai arrangement in loose columns. Yet the jone do ustawienia, w jakim ruszały nebus nubausti, o plėšimai nesiliaus. single formations marched separately do ataku ciężkozbrojne hufce rycer- Pagal šį ultimatumą rasti du lietuviai, at a considerable distance from each skie. Po odbytych ćwiczeniach Witold kurie nuniokojo Dievo namus. Vytau- other”. This drill was possibly con- rozdał swej armii czterdzieści chorą- tui paliepus, jie turėjo pasistatyti kar- cerned with the fact that the Lithua- gwi i wyznaczył dowódców. Wszyst- tuves, o vėliau pasikarti. Pasmerkti nian armies generally were not used kiemu przypatrywali się posłowie pavaldiniai tai padarė ne tik „be jokios to the way the regiments of knights węgierscy, przed którymi Jagiełło się prievartos“, bet ir vienas iš jų skubino were arranged for the attack. After nie krył. Przeciwnie, pokazał im całą kitą, baimindamasis, kad kunigaikščio the training Vytautas distributed his swoją potęgę, wiedząc, że jej opis do- pyktis dar labiau neįsiliepsnotų. Iš to army forty standards and appointed trze do uszu wielkiego mistrza. Tego matyti, kaip Vytauto klausė jo bajorai, commanders. The Hungarian envoys dnia zarządzono jeszcze próbny alarm, jiems jis buvo ponas, lemiantis gyve- observed everything happening, any- by sprawdzić gotowość rycerstwa do nimą arba mirtį. way Vladislovas Jogaila did not intend boju. Test wypadł pomyślnie, bowiem Liepos 10 dieną, švintant, Jogailos to hide anything from them. On the „całe wojsko chwyciło za broń”. W unijos armija iš Lidzbarko nusigavo contrary the King showed them his dniu 7 lipca Władysław i Witold do- prie Rubkovo ežero netoli Kužentniko, power, since he knew its description tarli do Bądzynia nad Wkrą, w ziemi ketindama paspartinti brastų statybas would reach the Grand Master’s ear. zawkrzańskiej, gdzie obozowano dwa Drvencoje ir toliau žygiuoti Malborko The same day the King raised a test dni przed wkroczeniem na terytorium link. Pilyje buvę kryžiuočiai nepaste- alarm in order to check the knights’ nieprzyjaciela. Dwa dni później nad- bėjo atžygiavusios lenkų ir lietuvių operational readiness. The test was szedł w końcu moment wkroczenia na kariuomenės, kadangi upėje maudė ar- successful, as “the whole army took up terytorium nieprzyjaciela. Po przejściu klius. Lenkų žvalgai užgrobė penkias- their arms”. On July 7 Vladislovas and około dwóch mil nadgraniczną pusz- dešimt žirgų ir be jokių nuostolių grį- Vytautas reached Badzyn by the river czą, armie wkroczyły na „pewną rów- žo į stovyklą. Iki tol viskas vyko pagal Wkra in the territory of Zawkrze. They

123 ninę”, już na terenie państwa zakon- karaliaus planą, tačiau prie Kužentni- set up a camp and stayed there for nego. Tutaj wojsko ustawione w szyku ko atsirado netikėtų sunkumų. Didysis two days before entering the enemy’s marszowym wyciągnęło i rozwinęło magistras, jau kurį laiką nujausdamas territory. After two days a moment of chorągwie. Gdy rozwijano proporce Jogailos sumanymus, su savo kariuo- invading came. Having walked two królewskie, wielkiego księcia i książąt mene sustojo kitoje upės pusėje, už miles through the frontier woods the mazowieckich, uczestnicy wyprawy jo nugaros kaip ramstis stovėjo Ku- armies reached “a certain plain” be- jęli się modlić. Następnie rycerze, nie- žentniko tvirtovė. Kadangi kryžiuočių ing already on the Teutonic territory. którzy ze łzami w oczach, zaśpiewali pajėgos buvo silpnesnės nei Jogailos, That was the place where the armies Bogurodzicę. Ponieważ od tej pory Ulrichas jau liepos 2 dieną liepė su- formed an order of battle and hoisted król Władysław chciał się troszczyć tvirtinti brastas, norėdamas šioje jam their standards. When the pennants wyłącznie o sprawy natury militarnej, palankioje vietoje pradėti didelį mūšį, of the King, the Grand Duke and the nie zaś o sprawy taborów i ustawie- ir iš patrankų bei balistų išžudyti len- Dukes of Masovia were being unfurled nia obozu, wyznaczył oboźnym, a być kų ir lietuvių riteriją šiems keliantis the warriors started praying. Then the może i dowodzącym marszem, rycerza per upę. Kadangi taip susiklostė įvy- knights, some of them with tears in Zyndrama z Maszkowic, herbu Słoń- kiai, Jogaila nusprendė sušaukti spe- their eyes, sang Hodegetria. The King ce. Tego dnia orszak dotarł w pobliże cialią karinę tarybą, kuri turėjo padėti Vladislovas decided from that time on Lidzbarka Welskiego, gdzie rozbito się karaliui pasirinkti tinkamiausią spren- to take care only of the military mat- między jeziorami Trzcinno i Chełst. dimą, nustatyti maršrutą ir vietą sto- ters, and leave the matter of the army Samo miasto zostało już wcześniej vykloms. Tarybą sudarė: didysis kuni- service columns or the camp, therefore spalone i złupione, prawdopodobnie gaikštis Vytautas, Kristinas iš Ostrovo, he appointed a quartermaster, or even przez posuwających się w charakte- Krokuvos kaštelionas, Janas iš Tarno- a commander of the march, the knight rze zwiadu Litwinów i Tatarów. Miało vo, Krokuvos vaivada, Sendzivojus iš Zyndram from Maszkowice with the wówczas miejsce splądrowanie kościo- Ostrorogo, Poznanės vaivada, Mikalo- coat of arms Sun. The same day the łów i zbezczeszczenie Najświętszego jus iš Michalovo, Sandomiro vaivada, retinue reached Lidzbark Welski. The Sakramentu, który dla zabawy wyrzu- Mikalojus Tomba, karaliaus kanclerio whole army settled between the lakes cono z tabernakulum. Oburzone tym pavaduotojas, Petras Šafranecas, Kro- of Trzcino and Chelst. The town itself rycerstwo polskie udało się na skar- kuvos pakamaris ir karalystės maršalas had been burnt and plundered before,

124 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) gę do króla i wielkiego księcia oraz Zbignevas iš Bžezės. Pagrindinis klau- most probably by the Lithuanians and oświadczyło, że nie stanie w szeregi, simas, kurį iškėlė Lenkijos monarchas, Tatars who had been passing by with a jeśli winowajcy nie zostaną ukarani, a buvo toks - ar stiprinti Drvencą lenkų reconnaissance mission. The churches same grabieże ostatecznie ukrócone. ir lietuvių kariuomenei nepatogioje had been plundered then and the Holy Wobec takiego ultimatum odszukano vietoje, ar grįžti iš Kužentniko ir ban- Sacrament desecrated – thrown out dwóch Litwinów, bezpośrednio biorą- dyti apeiti upę jos žiotyse? Nuspręsta of the tabernacle. The Polish knights cych udział w plądrowaniu Domu Bo- į kryžiuočių stovyklą oficialiai išsiųs- complained indignantly to the King żego. Z rozkazu Witolda musieli oni ti riterį Petrą Kocborgą, kuris turėjo and the Grand Duke about that inci- zbudować sobie szubienicę, a następ- derėtis su vengrų pasiuntiniais apie dent and stated they would not line up, nie własnoręcznie się powiesić. Skaza- iliuzines taikos sąlygas, o iš tiesų no- unless the culprits were punished for ni poddani księcia uczynili to nie tylko rėta susigaudyti, koks ordino kariuo- their acts, while the pillages reduced. „bez żadnego przymuszania”, lecz nad- menės skaičius ir jos pasirengimas Therefore due to this ultimatum two to jeden z nich popędzał drugiego w kovai. Kocborgo atvežta informacija Lithuanian warriors, who personally obawie, by gniew księcia nie wybuchł iš priešų stovyklos nepaliko abejonių, attended the plunder, were sought out. gwałtowniej. Widać stąd, jakim posłu- kad sustiprintų Drvencos krantų puo- By Vytautas’ order they had to build chem cieszył się Witold u swych bo- limas būtų savižudybė. Taryba nutarė a gibbet, and hang themselves. The jarów, wobec których był najwyraźniej ilgiau nedelsti ir pasitraukti tamsiu subjects condemned to death not only panem życia i śmierci. paros metu. Iš tikrųjų, liepos 11 dieną did that “without any compulsion”, yet O świcie 10 lipca wojska Unii Joga- nustebę kryžiuočiai nebeužtiko lenkų one of them rushed the other into do- ilańskiej zwinęły obóz i spod Lidzbarka ir lietuvių kitoje upės pusėje. Jogailos ing it, for fear of the Duke’s more vio- dotarły nad jezioro Rubkowo, w pobli- ir Vytauto armija „su pirmąja aušra“ lent outburst of anger. Thus boyars’ że Kurzętnika, z zamiarem sforsowa- išformavo stovyklą ir, žygiuodama tuo obedience to their Duke Vytautas can nia brodów na Drwęcy i kontynuowa- pačiu keliu, kuriuo ir atėjo, grįžo prie be seen. He was the one who control- nia marszu na Malbork. Znajdujący się Lidzbarko. Tačiau nesustojo, o judėjo led their life and death. w zamku Krzyżacy nie zauważyli na- toliau ir sustojo nakvoti prie Vysokos At dawn on July 10 the armies of dejścia armii polsko-litewskiej, pławili kaimo netoli Dzialdovo. Tądien įdėta the Jogailanian army broke the camp bowiem konie w rzece, gdy nadszedł nepaprastai daug pastangų įveikiant and left Lidzbark, then moved to the

125 zwiad polski, który zagarnął pięćdzie- 42 km trasą. lake Rubkowo, near Kurzetnik, in- siąt wierzchowców i, bez żadnych strat Prie Dzialdovo buvo stovyklau- tending to ford the river Drweca, and powrócił do obozu. Do tej pory wszyst- jama dvi naktis, iki liepos 13 dienos continue their march to Malbork. The ko szło zgodnie z królewskim planem. ryto. Be abejonės, kryžiuočiai iš pra- Crusaders being in the castle did not Pod Kurzętnikiem jednak doszło do džių nustebo ir buvo dezorientuoti Jo- notice the Polish-Lithuanian army ap- niespodziewanych komplikacji. Wiel- gailos veiksmų. Tačiau greitai suprato proaching, as they were soaking their ki mistrz, który przeczuwał już od ja- karaliaus kariuomenės maršrutą, nes horses in the river. The Polish war- kiegoś czasu zamiary Jagiełły, stanął iki Vysokos kaimo nusigavo vengrų riors approached and captured fifty po drugiej stronie rzeki, mając jako pasiuntinys, riteris Fričas iš Reptkos. mounts, and returned to their camp oparcie potężną kurzętnicką twierdzę, Jis ne tik pranešė karaliui apie tai, kad without any losses. Till that moment na czele całej swej potęgi. Ponieważ magistras atmetė taikos sąlygas, bet ir the King’s plan succeeded, however, siły krzyżackie były słabsze od armii įteikė Vladislovui Zigmanto Liuksem- sudden complications arouse near Jagiełły, Ulrich już 2 lipca nakazał burgiečio skelbimą apie karą, anksčiau Kurzetnik. The Grand Master, having umocnienie i ufortyfikowanie brodów, surašytą Budoje. Apie šį faktą praneš- a premonition about Jogaila’s inten- chcąc w tym korzystnym dla siebie ta tik karaliaus tarybai. Eiliniai riteriai tions, arrived to the other side of the miejscu wydać walną bitwę i zmasa- nesužinojo, kad iš pietų jiems grasi- river. The Teutonic army was weaker krować polskie i litewskie rycerstwo z na vengrų armija. Jogaila ir Vytautas than Jogaila’s army, therefore as early dział i kusz podczas przeprawy przez nenorėjo silpninti savo kariuomenės. as on July 2 Ulrich ordered to reinforce rzekę. Wobec takiego obrotu sytuacji Kai prašvito liepos 13 diena, Lenkijos and fortify the fords, in order to give a Jagiełło zdecydował się na powołanie karalius išklausė šv. Mišias ir uždarė fierce battle in the useful place as well specjalnej wojennej rady, która mia- stovyklą. Judėta per užimtą Dzialdovą as slaughter the Polish and Lithuanian ła konsultować monarsze decyzje i Dombrovnos kryptimi. Didysis magis- knights using cannons and crossbows pomagać królowi w wyborze najwła- tras, lenkų ir lietuvių armijai palikus during the ford. Because of this situ- ściwszego rozwiązania, ustalać mar- vietą prie Kužentniko, ir įsitikinęs, kad ation Vladislovas Jogaila decided to szrutę i miejsca na obozy. Do rady tai nėra tariamas pasitraukimas, turin- form a special military council, whose weszli: wielki książę Witold, Krystyn tis įvilioti jo riteriją į pasalą, pajudėjo task was to provide counsel on the z Ostrowa, kasztelan krakowski, Jan z į Drvencos aukštupį. Per jį kirsdamas monarch’s decisions and assist the

126 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411)

Tarnowa, wojewoda krakowski, Sędzi- dvylika tiltų persikėlė liepos 12 dieną King in choosing the right solutions, wój z Ostroroga, wojewoda poznański, Bratijano vietovėje, o vėliau įrengė as well as the routes and places for the Mikołaj z Michałowa, wojewoda san- stovyklą Liubavoje. Kitą dieną, tikriau- camps. The council consisted of: the domierski, Mikołaj Trąba, podkancle- siai jau turėdamas tikslios informaci- Grand Duke Vytautas, Krystyn from rzy królewski, Piotr Szafraniec, pod- jos apie priešiškos armijos maršruto Ostrow, the castellan of Cracow, Jan komorzy krakowski oraz marszałek kryptį, iš Liubavos pasiekė Frignovą, from Tarnow, the governor of Cracow, Królestwa Zbigniew z Brzezia. Pod- į šiaurę nuo Dombrovnos. Jis ketino Sedziwoj from Ostrorog, the governor stawowym pytaniem, postawionym užstoti kelią Jogailai Lubenio ežero of Poznan, Mikolaj from Michalow, radzie przez polskiego monarchę było: apylinkėse, ir ten paskelbti karą, kuris the governor of Sandomierz, Mikolaj czy forsować Drwęcę w miejscu nieko- lemtų pergalę. Traba, the royal vice-chancellor, Piotr rzystnym dla polsko-litewskiej armii, Tuo metu Jogaila ir Vytautas, pa- Szafraniec, the chamberlain of Cracow, czy dokonać odwrotu spod Kurzętnika siekę Dombrovnos apylinkes, įrengė and the marshal of the Kingdom Zbig- i próbować obejść rzekę u jej źródeł? stovyklą prie Dombrovnos ežero. Pats niew from Brzezie. The main question By wyrobić sobie pogląd na sytuację, miestas atrodė sunkiai užkariaujamas, raised by the monarch was: if they zdecydowano się na wysłanie do obo- kadangi jo gynybai puikiai pasitarnavo should cross the river Drweca in the zu krzyżackiego rycerza Piotra Korc- natūralus sąsiauris tarp dviejų ežerų. place that is not useful for the Polish- borga, oficjalnie celem pertraktacji z Vakare, kai didžiulė kaitra sumažėjo, Lithuanian army, or if they should try posłami węgierskimi iluzorycznych lenkų riterija priartėjo prie miesto, o to walk round the river by its springs. warunków pokoju, nieoficjalnie, celem jo gynėjai užpuolė lenkus. Kilo sponta- Therefore the rulers decided to send zorientowania się w stanie liczebnym ninė, Dlugošo nuomone, kova. Tačiau to the Teutonic camp the knight Piotr wojsk zakonnych i ich gotowości do pagal anoniminę Konflikto kroniką,pats Korcborg, in order to develop a view bitwy. Informacje przywiezione przez karalius įsakė užkariauti Dombrovną. on the situation. The official aim of the Korcborga z nieprzyjacielskiego obozu Vienaip arba kitaip, gynėjai buvo pri- visit was to negotiate with the Hun- nie pozostawiały wątpliwości, że atak remti prie sienų, o riteriai įsiveržė į garian envoys on the “illusory” condi- na umocnione brzegi Drwęcy byłby miestą, jį padegė, apiplėšė ir užkaria- tions of the peace agreement, whereas samobójstwem. Rada postanowiła za- vo. Didžiojo gaisro pėdsakus archeolo- unofficial aim was to find out the man- tem dłużej nie zwlekać i, wycofać się gai atskleidė praėjusio amžiaus šeštojo power of their army and operational

127 pod osłoną nocy. Istotnie, rankiem 11 dešimtmečio pabaigoje. Neapsieita be readiness of their warriors. The infor- lipca zdumieni Krzyżacy nie zastali vietinių žmonių žudynių. Dalis gyven- mation delivered by Korcborg from Polaków i Litwinów po drugiej stro- tojų žuvo lenkų padegtoje bažnyčioje. the enemy camp left no doubts that nie rzeki. Armia Jagiełły i Witolda „o Prie Dombrovnos buvo stovyklaujama the attack of the fortified banks of Dr- pierwszym brzasku” zwinęła obóz i, dvi dienas, iki liepos 15 dienos saulės weca would be a suicide. Therefore the wracając tą samą drogą, którą przy- patekėjimo. Iš dalies tai lėmė noras iki council decided immediately break szła, powróciła pod Lidzbark. Nie za- galo apiplėšti sudegintą miestą. Lie- the camp and withdraw at night. In- trzymała się jednak, lecz ruszyła dalej pos 15 dienos rytą Jogaila pageidavo deed on July 11 the Crusaders did not i stanęła na nocleg aż pod wsią Wyso- išklausyti Mišias. Pakilo smarkus vė- find the Polish and the Lithuanians on ka koło Działdowa. Tego dnia dokona- jas, kuris neleido pastatyti palapinių. the other side of the river. At daybreak no ogromnego wysiłku, przemierzając Vytautui patarus, nuspręsta nedelsiant Jogaila’s and Vytautas’ armies broke trasę 42 kilometrów. judėti toliau. Įveikus apie 10 kilome- their camp and returned to Lidzbark Pod Działdowem obozowano przez trų, greičiausiai maršrutu per Jankovi- by the same road. However, they did dwie noce, do rana 13 lipca. Krzyżacy, cus, Gardinus, Turovą, Broviną, nueita not stop over Lidzbark, but kept on początkowo niewątpliwie zaskoczeni i iki Ulnovo, esančio netoli trikampio going and stayed for the night as far zdezorientowani działaniami Jagiełły, Stembarkas-Griunvaldas-Lodvigovas. as by the village Wysoka near Dzial- szybko ustalili marszrutę wojsk kró- Lubenio ežero pietinėje pusėje buvo dowo. That day the army expended a lewskich, skoro do wsi Wysoka dotarł įrengta stovykla. Čia pagaliau, kai ry- hard effort having walked the route of wysłannik poselstwa węgierskiego, tinį lietų pakeitė saulė, karalius liepė 42 kilometres. rycerz Frycz z Reptki, który nie tyl- pastatyti palapinę, kadangi norėjo da- They army spent two nights near ko poinformował króla o odrzuceniu lyvauti Mišiose. Prieš pat Mišias pas Dzialdowo, till the morning of July przez mistrza warunków pokojowych, karalių atvyko riteris Hanekas iš Kul- 13. The Crusaders were first startled lecz nadto wręczył Władysławowi wy- mo su žinia, kad netoliese pastebėta and bewildered by Jogaila’s actions, powiedzenie wojny przez Zygmunta priešo žvalgyba. Pas karalių atvyko ir but then they retraced the route of the Luksemburczyka, wystawione zawcza- kiti riteriai, pranešdami apie artėjan- royal army. The emissary of the Hun- su w Budzie. O fakcie tym została po- čią priešo armiją. Pranešimų neišgąs- garian legation the knight Frycz from informowana tylko rada królewska. dintas karalius nenutraukė maldos, o Reptka soon reached the village Wys-

128 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411)

Szeregowi rycerze nie dowiedzieli się, nurodė maršalui Zbignevui iš Bžezios oka and informed the King about the że od południa zagraża im potęga wę- pradėti vadovauti „keturiems arba Master’s refusal to peace conditions. gierska. Jagiełło i Witold nie chcieli šešiems būriams“, ir atremti priešą. He also delivered a declaration of war osłabiać wysokiego morale swej armii. Greitai kryžiuočių atakai karalių mė- by Sigismund of Luxembourg, which Gdy nastał świt 13 lipca, król Polski gino palenkti Vytautas. Jis iš pradžių had earlier been drawn up in Buda. wysłuchał mszy świętej i zwinął obóz. nusiuntė pas Jogailą pasiuntinius, o The royal council was the only one Ruszono przez zajęte wcześniej Dział- vėliau pats prisistatė monarchui, ir to find out about this fact. Other sol- dowo, kierując się w stronę Dąbrówna. ragino kuo greičiau pradėti sprendžia- diers did not know about the danger Z kolei wielki mistrz, po opuszczeniu mąją kovą. Tačiau karalius nenutraukė threatening them from the Hungarian przez armię polsko-litewską stanowi- pamaldų, kol neišklausė dviejų Mišių. power. Jogaila and Vytautas did not ska pod Kurzętnikiem i po upewnieniu Tuo metu karaliaus kariuomenę kai- want to weaken their warriors’ cour- się, że nie jest to odwrót pozorowany, riajame sparne kovai rengė Zindramas age. At dawn of 13 July the King of Po- mający zwabić jego rycerstwo w za- iš Maškovicų, o lietuvių būrius deši- land heard a mass and broke his camp. sadzkę, ruszył w górę Drwęcy, przez niajame sparne asmeniškai rikiavo The army then moved again through którą przeprawił się 12 lipca w miej- didysis kunigaikštis. Jėgos šiame di- Dzialdowo towards Dabrowna. When scowości Bratian, na dwunastu mo- deliame mūšyje buvo pasiskirsčiusios the Polish-Lithuanian army left their stach, po czym rozłożył się obozem w netolygiai. Jogailos unijos pusėje išsi- post by Kurzetnik, the Master in turn Lubawie. Następnego dnia spod Lu- rikiavo iš viso 51 būrys. Tarp jų buvo made certain of their withdrawal not bawy dotarł do Frygnowa, na północ samdyti čekai, moravai, sileziečiai, being dummy, or laying ambush for od Dąbrówna, mając już zapewne do- moldavai, žemaičiai, naugardiečiai ir his knights, he moved up along the kładne informacje o kierunku marszu totoriai. Iš 40 lietuvių būrių, kuriems river Drweca. On July 12 he crossed wrogich wojsk i chcąc zabiec drogę Ja- vadovavo Vytautas, buvo ir pagalbinių the river in Bratian through 12 bridg- gielle w okolicach jeziora Łubień, tak Rusios būrių, tarp kurių - vėliau išgar- es and encamped in Lubawa. The next by tam wydać mu bitwę, przesądzającą sėję Smolensko būriai, vadovaujami day he reached Frygnow, towards the ostatecznie o zwycięstwie. kunigaikščio Lengvenio. Kryžiuočiai north from Dabrowna. Probably at Tymczasem Jagiełło i Witold, po buvo surikiuoti į 51 būrį, kuriuos su- that time he had precise information dotarciu w okolice Dąbrówna, rozło- darė ordino pavaldiniai, daug samdo- about the direction of the route of the

129 żyli się obozem nad jeziorem Dąbro- mų riterių iš daugelio Vakarų Europos Polish-Lithuania army, therefore he wieńskim. Samo miasto, obwarowa- šalių. Abiejų armijų skaičius iki šiol intended to block Jogaila’s army in the ne i doskonale bronione naturalnym diskutuotinas ir ginčytinas. Vertina- vicinity of the lake Lubien and give położeniem w wąskim przesmyku ma, kad Jogailos ir Vytauto pusėje da- the enemies a decisive battle. między dwoma jeziorami, wydawało lyvavo apie 20 tūkstančių lenkų ir 15 Meanwhile Jogaila and Vytautas się trudne do zdobycia. Kiedy jednak tūkstančių didžiojo kunigaikščio karių. reached Dabrowna and encamped by wieczorem, gdy zelżał srogi upał, ry- Ordinas savo žinioje galėjo turėti apie the lake of Dabrowna. The town itself cerstwo polskie podeszło pod gród, 21 tūkstantį raitelių ir keletą tūkstan- was fortified perfectly guarded by a obrońcy urządzili wypad i zaatakowali čių valstiečių pėstininkų. Lenkų armi- natural narrow pass between the two Polaków. Wywiązała się spontaniczna, joje valstiečių pėstininkų priešingai lakes, thus it seemed difficult to be zdaniem Długosza, walka. Wszakże nei mano Sienkiewiczius, Kuczyńskis conquered. In the evening, however, według jednak anonimowej Kroniki ir teigia propagandinis Fordo filmas, the heat abated and the Polish knights konfliktu, to sam król polecił zdobyć veikiau nebuvo, išskyrus stovyklos approached the castle, and were at- Dąbrówno. Tak czy inaczej, obrońcy tarnus, nesuformuotus į atskirus gin- tacked by the defenders. A spontane- zostali zepchnięci w obręb murów, zaś kluotuosius būrius. ous battle began, according to Długosz. rycerze wpadli do miasta, zdobyli je, Prieš pat kovą karalius Vladislovas Yet according to the Conflict Chronicle podpalili i doszczętnie złupili. Ślady į riterius nutaikė „tūkstantį arba dau- it was the King who ordered to cap- wielkiego pożaru zostały odkryte prze giau ginkluotųjų“, vėliau, pasipuošęs ture Dabrowno. In any case, the guard archeologów pod koniec lat 50. ubie- šarvais, sėdo ant žirgo. Jis jau buvo was pushed aside to the walls, and the głego wieku. Nie obeszło się przy tym pasiruošęs susiremti, kai Jogailą ir knights entered the town, captured it, bez rzezi miejscowej ludności. Część Vytautą pasiekė pasiuntiniai, nešini burnt and plundered it. The archae- mieszkańców zginęła w podpalonym dviem vėliau taip išgarsintais plikais ologists discovered the traces of the przez Polaków kościele. Pod Dąbrów- kalavijais. Vieną iš jų didysis magis- great fire in the end of the fifth dec- nem obozowano dwa dni, do świtu 15 tras atsiuntė Jogailai, o kitą – didysis ade of the previous century. Many lo- lipca. Częściowo było to spowodowane maršalas Vytautui. Taip abu valdovai cal inhabitants were murdered. Some chęcią dokładnego obrabowania zglisz- buvo raginami stoti į mūšį, į kurį ypač of them died in the church that was czy spalonego miasta. Rankiem 15 lip- veržėsi kryžiuočių pusėje kovojanti set on fire. Jogaila had stayed with his

130 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) ca Jagiełło pragnął wysłuchać mszy. Vakarų Europos riterija. Nusiuntus army in Dabrowno for two days, till Zerwał się jednak gwałtowny wiatr, pasiuntinius, jau niekas negalėjo su- the morning of July 15. Partially the który uniemożliwił rozstawienie na- trukdyti mūšiui. Karalius, tiesiogiai reason for their staying was their in- miotu. Za radą Witolda postanowiono kovoje nedalyvaujantis, užėmė vietą tention to rob the ruins of the town. In zatem bez zwłoki ruszyć w dalszą dro- ant kalvos, kad gerai matydamas mū- the morning of July 15 Jogaila wished gę i po przejściu około 10 kilometrów, šio eigą, galėtų duoti įsakymus atski- to attend the mass, however, a fierce prawdopodobnie trasą przez Jankowi- riems būriams. Vytautas, kovojęs pir- wind blew up and pitching the tents ce, Gardyny, Turowo, Browinę, dotarto moje eilėje, buvo visų lenkų ir lietuvių became impossible. Following Vytau- do Ulnowa, leżącego opodal trójkąta dešiniajame pajėgų sparne. tas’ advice the army kept going with- Stębark-Grunwald-Łodwigowo. Tutaj Prieš prasidedant kovai, riterija out delay and having made a distance rozłożono się obozem na południowym užgiedojo „Dievo Motiną“, o vėliau of 10 kilometres, most probably along krańcu jeziora Łubień. Tutaj wresz- palenkę ietis, pajudėjo link pagalbinių the route through Jankowice, Gardy- cie, gdy po porannym deszczu wyszło būrių. Pirmasis puolė lenkų ir lietu- ny, Turowo, Browina, reached Ulnow, słońce, król nakazał rozstawienie na- vių kariuomenės dešinysis sparnas, t. being nearby the triangle Stebark- miotu celem udziału w nabożeństwie. y. lietuviai, kuriems vadovavo didysis Grunwald-Lodwigowo. In Ulnow they Tuż przed wysłuchaniem mszy przybył kunigaikštis. Jie smogė kryžiuočių set up a camp by the southern shore do króla rycerz Hanek z Chełmu, który pėstininkams ir ordino surikiuotiems of the lake Lubien. After the morning przyniósł wieści o zauważeniu w po- būriams. Šie sugebėjo paleisti dvi sal- rain the King finally commanded that bliżu wrogich podjazdów. Po Hanku do ves, kurios nesudarė kliūčių didžiajam the tents should be pitched for the króla zaczęli przybywać i inni rycerze, kunigaikščiui. Vėliau abu kryžiuočių morning service. Just before the mass donosząc o pojawieniu się całej wro- sparnai smogė iš karto. Įsiplieskė įnir- the knight Hanek from Chelm arrived giej armii. Niezrażony doniesieniami tinga kova, o dešiniajame sparne su- to the King with a message about no- król nie przerwał modlitw, nakazał sidarė du kautynių centrai. Lengviau ticing the enemies nearby. Then other natomiast marszałkowi Zbigniewowi ginkluota lietuvių kariuomenė prie- knights started coming up to the King z Brzezia wzięcie pod swoją komendę šinosi sunkiai ginkluotiems ordino and informing about the whole army „czterech lub sześciu hufców” i od- raiteliams. Jogailos armijos kairysis approaching. The King, however, was rzuceniu nieprzyjaciela. Do szybkiego sparnas stabdė pagrindines kryžiuo- not discouraged by this piece of news

131 ataku na Krzyżaków usiłował skłonić čių pajėgas. Praėjus valandai, o mūšis and therefore continued praying. Yet króla Witold, który najpierw wysyłał prasidėjo 9 valandą ryto, kaip teigia he ordered the marshal Zbigniew do Jagiełły gońców, a w końcu sam Janas Dlugošas, lietuvių armija turė- from Brzez “to take control over four zjawił się przy monarsze, wzywając do jo pasitraukti, o vėliau ir bėgti. Veltui or six troops” and defeat the enemy. jak najszybszego rozpoczęcia walnej Vytautas esą rėkė ir botagu stengėsi The Grand Duke Vytautas tried to in- bitwy. Król jednak nie przerwał nabo- priversti savo būrius kovoti. Kartu su duce the King to immediately start a żeństwa, nim nie wysłuchał dwu mszy. lietuviais bėgti pradėjo ir dalis len- decisive battle, at first by sending to W tym czasie wojsko królewskie, na kų, tikriausiai kovojančių viso fronto Jogaila messengers, later coming to lewym skrzydle, szykował do boju centre. Vieninteliai, kurie nedalyvavo the monarch himself. However, the Zyndram z Maszkowic, zaś oddziały li- dešiniojo sparno kampanijoje, buvo King refused to stop the service until tewskie, na skrzydle prawym, ustawiał kunigaikščio Lengvenio Simono vado- two masses were celebrated. At that w porządku bitewnym osobiście wielki vaujami smolenskiečiai, kaip skelbia time Zyndram from Moszkowice was książę. Siły w tej wielkiej bitwie rozło- šaltiniai, išžudyti visi iki vieno. (Infor- preparing the royal army for the com- żone były nierównomiernie. Po stronie macija apie dešiniojo sparno bėgimą bat on the left wing, while the Grand Unii Jogailańskiej stanęło 51 chorągwi naujausioje istoriografijoje abejojama. Duke arranged the Lithuania army on polskich, wśród których znajdowali się Galbūt lietuviai sąmoningai imitavo the right wing. The forces, however, także zaciężni Czesi, Morawianie, Ślą- pasitraukimą, norėdami priešą įvilio- in this great battle were distributed zacy, Mołdawianie oraz 40 chorągwi ti į spąstus. Apie tai liudija prieš kurį unevenly. The Jogailanian Union con- litewskich, dowodzonych przez Wi- laiką surastas nežinomo vardo vado sisted of 51 standards, among them tolda, w skład których wchodziły tak- laiškas, adresuotas didžiajam magis- being mercenaries from Czech, Mora- że posiłkowe oddziały ruskie, w tym trui, kuriame šis vadas įspėja kryžiuo- via, Slask and Moldova, whereas the osławione chorągwie smoleńskie pod tį, kad lietuviai tik imituoja bėgimą.) Lithuanian part of the army under rozkazami księcia Lingwena, żmudz- Vytis bėgančių būrių puolė kryžiuočių Vytautas’ command consisted of 40 kie, nowogrodzkie, wreszcie Tatarzy. būriai, įsitikinę, kad jau beveik galu- standards, among them being Russian Krzyżacy uszykowani byli w 51 chorą- tinai nugalėjo „pagonis“. Tačiau kai reinforcement troops, also the praised gwi złożonych z poddanych zakonnych kryžiuočiai grįžo atgal į mūšio lauką, standards of Smolensk under the Duke i licznych zaciężnych oraz rycerskich pamatė, kad kairysis Jogailos armi- Lingwen command, the Samogitians,

132 Chorągiew wielkiego mistrza Ulryka von Jungingen Didžiojo magistro Ulricho fon Jungingeno vėliava The Grand Master Ulrich von Jungingen’s standard gości z wielu krajów zachodniej Euro- jos sparnas spaudžia ordino raitelius, the standards of Novgorod, as well as py. Liczebność obu armii do dziś pod- kurie palūžo ir pasitraukė stovyklos the Tatars. The Crusaders were formed lega dyskusjom i sporom. Szacuje się, link. Matydamas besiartinantį pralai- in 51 standards, consisting of monks że po stronie Jagiełły i Witolda w wal- mėjimą, didysis magistras iš 16 būrių and numerous mercenaries, as well as ce wzięło udział około 20 tysięcy Pola- suformavo rezervą ir pajudėjo, kad ga- the knights from various countries of ków i 15 tysięcy wojsk wielkiego księ- lėtų užpulti centrą ir besikaunančių the Western Europe. The greatness of cia. Z kolei Zakon mógł dysponować lenkų kairįjį sparną. Tuomet atsitiko both armies is still a debatable issue to siłą około 21 tyssięcy jazdy i kilku ty- įsimintinas dalykas: norėdamas pra- this day. It is estimated that Jogaila’s sięcy chłopskiej piechoty, której raczej, dėti dvikovą su riteriu nuostabiais šar- and Vytautas’ army consisted around wbrew Sienkiewiczowi, Kuczyńskiemu vais, stovinčiu ant netolimos kalvos, iš 20 thousand Polish warriors and 15 i propagandowemu filmowi Forda, nie didžiojo magistro rezervo atsitraukė thousand warriors of Lithuania having było w wojsku polskim, poza obozową riteris Dipoldas fon Kiokericas (vok. taken part in the battle, whereas the czeladzią, niezorganizowaną jednak w Diepold von Kökeritz); ant kalvos sto- Order had about 21 thousand warriors osobne oddziały zbrojnych. vėjo pats karalius. Jogaila susikirto su in the cavalry and infantry consist- Tuż przed bitwą król Władysław riteriu ir ietimi sužeidė jam veidą. Bal- ing of several thousand peasants. The pasował na rycerzy „tysiąc albo i wię- ne svyruojantį Dipoldą ieties nuolauža Polish army rather did not have infan- cej zbrojnych”, następnie przybrawszy iš šono nukovė Zbignevas Olesnickis. try, despite Sienkiewicz, Kuczynski zbroję, wsiadł na konia. Gotów był już Kryžiuočių rezervo ataka nepavyko ir and a propagandist film by Ford, apart do starcia, kiedy do Jagiełły i Witol- dėl to, kad grįžo dalis pabėgusių lietu- from the camp retinue, which was not da dotarli posłowie, niosąc osławione vių, kurie vėl stojo į kovą. Paskutinėje arranged into armed troops. dwa nagie miecze. Jeden z nich został mūšio fazėje žuvo pats didysis magis- Just before the battle the King przysłany przez wielkiego mistrza Ja- tras, taip pat užkariauta įnirtingai be- Vladislovas knighted “a thousand or gielle, drugi zaś przez wielkiego mar- siginanti stovykla. Kova baigėsi apie even more warriors”, then he put on szałka Witoldowi, by zachęcić obydwu 19 valandą. his armours and mounted his horse. władców do walki, do której rwało się Vokiečių ordino pralaimėjimas He seemed to be ready for the clash, zwłaszcza walczące po krzyżackiej buvo triuškinantis. Be didžiojo ma- when envoys came up to Jogaila and stronie rycerstwo zachodnioeuropej- gistro mūšio lauke žuvo beveik visi Vytautas with two swords. One of

134 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) skie. Po odprawieniu posłów nic już aukšti ordino pareigūnai. Gyvas išliko them was sent to Jogaila by the Grand nie mogło powstrzymać boju. Król, tik didysis špitolininkas Verneris fon Master, the other one – to Vytautas nie biorąc bezpośredniego udziału w Tetingenas (vok. Werner von Tettin- by the marshal. It was an act encour- bitwie, zajął stanowisko na wyniosłym gen), kuriam laikinai pasimaišė pro- aging both rulers to start a battle, in wzgórzu, by stąd, mając doskonały wi- tas, tačiau pavyko pabėgti į Elbingą. which the Western European part of dok, wydawać rozkazy poszczególnym Į nelaisvę pateko senas didžiojo ku- the Teutonic army was eager to take chorągwiom. Z kolei Witold, walcząc nigaikščio pažįstamas Makvardas fon part. When the envoys left nothing w pierwszym szeregu, znajdował się Zalcbachas ir žemaičių vaitas Šumber- could keep the parties from fight. The na prawym skrzydle całości sił polsko- gas (Schumberg), kuriuos pagavo ne King did not take part directly in the litewskich. kas kitas, o Jano Dlugošo tėvas. Juos, battle, instead he took a position on Przed walką rycerstwo odśpiewało nepaisant galimų Jogailos perspėjimų, a towering hill so that he could keep Bogurodzicę, po czym, pochylając ko- didysis kunigaikštis liepos 20 dieną everything in sight and give orders to pie, ruszyło do zapasów. Jako pierwsze liepė nužudyti. Oficiali kryžiuočių particular troops. Vytautas fought in natarło prawe skrzydło armii polsko- mirties priežastis – fon Zalcbachas ir the first lines of the right wing of all litewskiej, czyli dowodzeni przez wiel- bičiuliai įžeidinėjo Vytautą. Tačiau Polish-Lithuanian forces. kiego księcia Litwini. Uderzyli oni na atrodo, kad tai buvo politinis susido- Just before the battle the knights krzyżacką piechotę i ustawione przez rojimas, kuriam Jogaila davė leidimą. sang The Mother of God and set off Zakon działa, które zdołały oddać dwie Fon Zalcbachas pernelyg daug žinojo for the fight leaning their lances. The salwy, nie czyniąc jednak żadnych kunigaikščio paslapčių, todėl buvo la- right wing of the Polish-Lithuanian szkód, po czym zamilkły. W kolejnej bai nepageidautinas belaisvis. army was the first to attack the en- fazie bitwy oba skrzydła krzyżackie Jogaila kartu su savo pusbroliu iki emies, that is, the Lithuanian troops uderzyły na całym froncie. Rozgorza- ordino sostinės Marienburgo nusiga- being in command of the Grand Duke. ły zażarte zmagania, w których wyni- vo tik liepos 25 dieną, pergalingame They stroke the Teutonic infantry, ku wytworzyły się dwa ośrodki walki. žygyje užimdamas daug pasiduodan- who managed to fire two volleys, how- Walczące na prawym skrzydle, lżej čių prūsų miestų. Iki tol energingas ever, without making any damage, uzbrojone wojska litewskie stawiały Švietės komtūras, anksčiau minėtas after that falling silent. In the next opór ciężkiej zakonnej jeździe. Z kolei Henrikas fon Plauenas, spėjo pasiek- phase of the battle both wings of the

135 lewe skrzydło wojsk Jagiełły wiązało ti Marienburgą, numalšinti paniką army stroke at the whole front. A bit- główne siły Krzyżaków. Po godzinie ir paruošti tvirtovę gynybai. Marien- ter struggle intensified resulting in bitwy, która zaczęła się około 9 rano, burgas nesėkmingai buvo apgultas iki two centres of the fight. The Lithua- wojska litewskie, jak chce Jan Długosz, rugsėjo 19 dienos, kai stovykla buvo nian troops fighting on the right wing zostały zmuszone do odwrotu, który išformuota ir grįžtama namo. Didysis were lightly armed, however, they had przemienił się w ucieczkę. Na próżno kunigaikštis išvyko keletą dienų anks- to oppose a strong Teutonic cavalry, Witold krzyczał podobno i biczem usi- čiau, tvirtindamas, kad jo kariuomenę, whereas the left wing of the Jogailani- łował nakłonić swe oddziały do walki. neįpratusią prie tokio maisto gausu- an troops took the central forces of Wraz z Litwinami do rzekomej uciecz- mo, kankina viduriavimas, ir ji dėl šios the Teutonic army. After an hour of ki rzuciła się także część Polaków, za- priežasties netinkama kovai. Jogaila, fight, which started at 9 in the morn- pewne walczących w centrum całego jau pats norėdamas pasitraukti nuo ing, the Lithuanian army was forced to frontu. Jedynymi, którzy nie wzięli ordino sostinės sienų, davė pusbroliui withdraw and then escape, according udziału w ucieczce prawego skrzydła, šešis lenkų riterijos būrius, turėjusius to Jan Długosz. Vytautas shouted and byli dowodzeni przez księcia Semena saugoti lietuvių armiją, stipriai nu- tried to induce the Lithuanian troops Lingwena Smoleńszczanie, jak głoszą kraujavusią Žalgirio mūšio metu, nuo to come back to fight, however, in przekazy – wycięci praktycznie w pień. netikėtų Livonijos kryžiuočių, kurie vain. Supposedly a part of the Polish Te informacje, o ucieczce prawego nedalyvavo didžiojo magistro armijos army followed escaping Lithuanians, skrzydła bywają jednak w nowszej hi- pralaimėjime, užpuolimų. probably the troops fighting in the storiografii kwestionowane. Być może Didysis karas nesibaigė Žalgi- centre of the front. The only troops Litwini celowo upozorowali odwrót, rio mūšiu ir Marienburgo apgultimi. not having taken part in the action of chcąc wciągnąć wroga w pułapkę. Mūšiai vis dar vyko. Prūsų miestus, the right wing were the warriors from Świadczyć może o tym odnaleziony pasiduodančius karaliui ir didžiajam Smolensk, being under command of jakiś czas temu list nieznanego z imie- kunigaikščiui bei užimtus lenkų įgulų, the Duke Semen Lingwen. The records nia dowódcy zaciężnych krzyżackich reguliariai atkovodavo Henrikas fon suggest that these troops were totally adresowany do wielkiego mistrza, w Plauenas, kuris lapkričio 9 dieną buvo exterminated. The information about którym ów dowódca przestrzega Krzy- išrinktas naujuoju didžiuoju magistru. this escape, however, is questioned in żaka przed pochopnym rzucaniem się Šiame kare lenkai laimėjo dar vieną new historiography. Possibly Lithua-

136 Bitwa pod Grunwaldem wg obrazu z berneńskiej kroniki Schillinga (1484 – 1485) Žalgirio mūšis pagal Šilingo (vok. Schilling) Berno kroni- kos (1484 – 1485) paveikslą The Battle of Grunwald based on the painting from the chronicle of Bernensk by Schilling (1484 – 1485) w pogoń za pozornie uciekającymi Li- įspūdingą pergalę prieš kryžiuočius – nians simulated their retreat in order twinami. Do pościgu za pierzchający- spalio 10 dieną prie Koronovo. Galiau- to entrap the enemies. Recently found mi oddziałami rzuciły się chorągwie siai abi šalys, išvargintos karų, linko letter, written by an unknown com- krzyżackie, przekonane, że odniosły prie taikos, ji buvo sudaryta 1411 m. mander of the Teutonic mercenaries, już ostateczne niemal zwycięstwo vasario 1 d. Torunėje. Pagal jos nuos- suggest that it is true. The letter was nad „poganami”. Kiedy jednak Krzy- tatas, viso karo casus belli, t. y. Žemai- addressed to the Grand Master, who żacy powrócili z pościgu, okazało się, tija, buvo grąžinta Lietuvai, tačiau tik was warned of giving hasty pursuit of że lewe skrzydło armii Jagiełły bierze kol gyvi bus Jogaila ir Vytautas, o Do- the Lithuanians pretenting to escape. górę nad zakonną jazdą, która zała- brynės žemė grąžinta karalystei. Be to, The Crusaders set off in pursuit of es- mała się i cofnęła w kierunku obozu. kryžiuočiai buvo įpareigoti sumokėti caping troops and were absolutely sure Widząc zbliżającą się klęskę swoich šimtą tūkstančių Prahos grošų nuos- about their ultimate victory against oddziałów, wielki mistrz zebrał składa- toliams atlyginti. O užstatyta Zavkšės “the pagans”. However, when the Cru- jący się z 16 chorągwi odwód i ruszył, žemė turėjo būti grąžinta Mazovijos saders returned to the fight, it turned by uderzyć na centrum i lewe skrzydło kunigaikščiui Siemovitui be pareika- out that the left wing of the Jogailani- walczących polskich chorągwi. Mia- lavimo, kad šis sumokėtų užstatytą an army was getting the upper hand ło wówczas miejsce pamiętne wyda- sumą. Nors šiandien Pirmoji Torunės over the Teutonic cavalry, later having rzenie, gdy z odwodowych chorągwi taika vertinama negatyviai, tačiau bū- wavered and withdrawn towards their wielkiego mistrza oderwał się rycerz tina prisiminti, kad lenkų ir lietuvių camp. As soon as the Grand Master Diepold von Kökeritz, który chciał sto- pusė pasiekė visus tikslus, užsibrėžtus realized that failure of his troops was czyć pojedynek ze stojącym na pobli- prieš prasidedant karui. approaching, he gathered the reserves skim wzgórzu rycerzem we wspaniałej of 16 standards intending to strike the zbroi; okazał się nim być sam król. Ja- centre and the left wing of the Polish giełło starł się z rycerzem i zranił go army. A memorable event occurred kopią w twarz. Chwiejącego się w sio- then… A knight Diepold von Köker- dle Diepolda uderzył z boku ułamkiem itz came off the Teutonic troops and kopii Zbigniew Oleśnicki i dobił. Atak attempted to fight a duel against the odwodowych chorągwi krzyżackich knight in splendid armour standing on

138 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) nie powiódł się, zwłaszcza, że z uciecz- the nearby hill; the knight on the hill ki powróciła część Litwinów i ponow- turned out to be the King. Vladislo- nie przystąpiła do walki. W ostatniej vas Jogaila fought against the knight fazie boju poległ sam wielki mistrz, and injured his face with a lance. The zdobyto także rozpaczliwie broniący knight wavering in the saddle was hit się obóz nieprzyjaciół. Bitwa zakoń- by Zbigniew Olesnicki, who finished czyła się około godziny 19. him off with a lance. The attack of the Klęska Zakonu Krzyżackiego była Teutonic reserves did not succeed, all zupełna. Oprócz wielkiego mistrza the more since the Lithuanian warri- śmierć na placu boju ponieśli niemal ors, having escaped before, returned wszyscy wyżsi dostojnicy zakonni. and continued their fight. During the Ocalał jedynie wielki szpitalnik Wer- final phase of the battle The Grand ner von Tettingen, któremu udało się Master of the Teutonic Order died. zbiec do Elbląga, postradał jednak Moreover the camp of the enemies, chwilowo zmysły. Do niewoli nato- desperately trying to defend them- miast dostał się stary znajomy wiel- selves, was captures. The battle ended kiego księcia Markward von Salzbach at 7 in the evening. oraz wójt żmudzki Schumberg, których The Crusaders faced a complete pojmał nie kto inny, jak ojciec Jana failure. In addition to the Grand Mas- Długosza. Tych, pomimo rzekomych ter almost all the other notable figures napomnień Jagiełły, wielki książę 20 of the Order were killed on the battle- lipca kazał ściąć. Oficjalnym powo- field. The hospitaller Werner von Tet- dem śmierci Krzyżaków było ubliża- tingen was the only one who survived nie Witoldowi przez von Salzbacha i the battle and managed to escape to towarzyszy. Wydaje się jednak, że był Elblag. He only took leave of his sens- to mord polityczny, na który Jagiełło es temporarily. The Polish-Lithuanian dał przyzwolenie. Von Salzbach znał army captured an old acquaintance of

139 zbyt wiele tajemnic księcia, był zatem the Grand Duke – Markward von Salz- jeńcem bardzo niewygodnym. bach, as well as the Samogitian pre- Jagiełło wraz ze swym stryjecz- fect Schumberg, who were caught by nym bratem dotarli pod stolicę Za- father Jan Długosz himself. The Grand konu, Malbork, dopiero 25 lipca, w Duke ordered to behead them on July tryumfalnym pochodzie, biorąc pod 20, despite the alleged admonitions. swoje panowanie wiele poddających The official reason for the Crusaders’ się pruskich miast. Do tej pory ener- failure was the offence, given to Vy- giczny komtur Świecia, wspomniany tautas by von Salzbach and his com- wyżej Henryk von Plauen, zdołał już panions. Von Salzbach knew a lot of dotrzeć do Malborka, opanować pani- Vytautas’ secrets, therefore he was not kę i przygotować twierdzę do obrony. a convenient captive. Malbork oblegano bezskutecznie do Vladislovas Jogaila and his cousin 19 września, kiedy to zwinięto obóz i reached the capital of the Order Mal- powrócono do domów. Wielki książę bork not before July 25. They marched odszedł już kilka dni wcześniej, twier- in a triumphal procession and cap- dząc, że jego wojsko, nieprzywykłe tured many surrendering towns of do takiej obfitości pożywienia, cierpi Prussia on their way. Till then vigor- na biegunkę, jest przeto niezdolne do ous komtur of the town Swiecie Henry walki. Jagiełło, sam chcąc już odstą- von Plauen, who has already been pić od murów zakonnej stolicy, wydał mentioned before, managed to ad- zgodę, dał nadto bratu sześć chorą- vance to Malbork, bring panic under gwi rycerstwa polskiego, które miało his control and prepare the fortress for ubezpieczać litewską armię, mocno defence. Malbork was being besieged przetrzebioną pod Grunwaldem, od to no avail until September 19 – when niespodziewanego ataku Krzyżaków the army broke the camp and returned inflanckich, którzy nie wzięli udziału home. The Grand Duke had left a cou-

140 Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) Didysis karas su Vokiečių ordinu (1409-1411) The great war against Teutonic Order (1409-1411) w klęsce wojsk wielkiego mistrza. ple of days before, after stating that Bitwa pod Grunwaldem i oblęże- his army, unaccustomed to such a pro- nie Malborka nie zakończyły wielkiej fusion of food, suffered from diarrhoea wojny. Walki trwały nadal. Poddające and was not able to fight. Jogaila him- się królowi i wielkiemu księciu mia- self wanted to withdraw from near the sta pruskie, obsadzone polskimi zało- walls of the Teutonic town, therefore gami, były systematycznie odbijane he expressed his consent. Moreover przez Henryka von Plauen, wybrane- the King furnished his cousin with six go 9 listopada na nowego wielkiego standards from the Polish army to pro- mistrza. W tej wojnie Polacy odnieśli tect the Lithuanians, having suffered jeszcze jedno świetne zwycięstwo nad badly on the battlefield of Grunwald, Krzyżakami – 10 października pod from an unexpected attack of Livonian Koronowem. Ostatecznie jednak, oby- Crusaders, who did not take part in the dwie strony, zmęczone wojną, skła- failure of the Grand Master’s army. niały się ku pokojowi, który został za- In spite of everything the battle warty 1 lutego 1411 roku w Toruniu. of Grunwald and the siege of Mal- W myśl jego postanowień, casus belli bork were not the final points of the całej wojny, czyli Żmudź, wracała do great war. Henry von Plauen, who Litwy, lecz tylko na okres życia Jagieł- was appointed to the post of the new ły i Witolda, zaś ziemia dobrzyńska Grand Master on November 9, was wracała do Korony; ponadto Krzyżacy systematically retaking all the towns zobowiązani zostali do wypłaty stu of Prussia, having surrendered to the tysięcy kóp groszy praskich tytułem King and the Grand Duke, and occu- odszkodowania. Co do zastawionej zie- pied by Polish garrisons. In this war mi zawkrzańskiej, miała ona wrócić do the Polish army successfully defeated księcia Ziemowita mazowieckiego bez the Crusaders once more on Octo- konieczności zapłaty przez niego sum ber 10 near Koronowo. Nevertheless

141 zastawnych. Chociaż dzisiaj I pokój both parties were exhausted by the toruński bywa oceniany negatywnie, war and aimed at establishing peace, to należy jednak pamiętać, że strona which eventually happened on 1 Feb- polsko-litewska osiągnęła wszystkie ruary 1411 in Thorn. According to the zakładane u progu wojny cele. terms of the agreement the Crusaders were obliged to return to Lithuania casus belli of the war – Samogitia – for the lifetime of Jogaila and Vytautas, whereas the territories of Dobrin were returned to the Kingdom. Futhermore the Crusaders were obliged to pay a hundred thousand dozens of Prague cents as compensation. The land of Za- wkrze, which had been left as a pledge, was returned to the duke Ziemowit of Masovia without paying any sums of pledge. Despite negative evaluation of the First Peace of Thorn, it is worth re- membering that the Polish-Lithuanian party achieved all its goals set on the threshold of the war.

142

Tuż po grunwaldzkiej wiktorii sła- Iškart po laimėto Žalgirio mūšio, Just after the victory in the Battle wa Litwy i wielkiego księcia Witolda Lietuvos ir didžiojo kunigaikščio Vy- of Grunwald the fame of Lithuania and znacznie wzrosła. Wielki książę wraz tauto šlovė dar labiau padidėjo. Di- the Grand Duke grew rapidly. During a z królem Władysławem, w tryumfal- dysis kunigaikštis su karaliumi Vla- triumphal procession through the lands nym objeździe ziem litewskich i ru- dislovu, pergalingai apvažiuodami of Lithuania and Russia the Grand Duke skich, wszędzie zbierali dowody uzna- lietuvių ir Rusios žemes, visur buvo and the King Vladislovas were gaining nia i przyjmowali hołdy poddańcze. pripažįstami; jie priimdavo pavaldi- win recognition and homage of surren- Pod wrażeniem klęski Zakonu ziemie nių priesaiką. Po ordino pralaimėjimo, der. The lands, which earlier had been dotychczas niechętne Polsce i Litwie žemės, iki šiol nepalankiai nusiteiku- ill-disposed to Poland and Lithuania, na wyścigi zawierały ze stryjecznymi sios Lenkijos ir Lietuvos atžvilgiu, were now impressed by the Crusaders’ braćmi układy i sojusze. Ukorzyli się dabar viena už kitą greičiau stengėsi failure and were willing (trying to out- i Nowogrodzianie, i Pskowianie, uko- sudaryti sutartis ir sąjungas su nuga- do each other to enter) into treaties and rzył się Smoleńsk. lėtojais. Nusilenkė ir naugardiečiai, ir alliances with the winners. Other lands, Szybkie podpisanie pokoju w Toru- pskoviečiai, nusilenkė Smolenskas. such as Novgorod, Pskov, and Smolensk, niu, obok wspomnianego wyżej zmę- Taika Torunėje buvo greitai su- were forced to resign. czenia stron wzajemnym konfliktem, i daryta ne tik dėl šalių nuovargio, at- Both parties’ exhaustion from the inną jeszcze miało przyczynę. Otóż po siradusio dėl abipusio konflikto. Po conflict, mentioned before, was not the Grunwaldzie wielki książę przestał się Žalgirio mūšio didysis kunigaikštis only reason for a quick signing of the palić do wojaczki z Zakonem, któremu nebedegė noru kariauti su ordinu, ku- peace agreement in Thorn. After the przecież zawdzięczał sporo, łącznie z riam buvo už daug ką dėkingas, taip Battle of Grunwald the Grand Duke pierwszym ze swych trzech chrztów. pat ir dėl pirmojo iš savo trijų krikštų. was not eager anymore to fight with Powodem jednak nie były sentymenty. Tačiau ne dėl sentimentų nebenorėjo the Order, because there was a reason Otóż Witold ponownie się zwrócił w kariauti su ordinu. Vytautas vėl grįžo the Grand Duke should have thanked kierunku ulubionej polityki wschod- prie mėgstamiausios Rytų politikos the Teutonic Order, which is baptism. niej, chcąc osadzić na chańskim tro- krypties, norėdamas į chano sostą The reason, however, was not the sen- nie swego sojusznika spod pod Grun- pakelti Žalgirio mūšio sąjunginin- timents. Vytautas directed again his waldu – Dżelal-ed-Dina. W roku 1411 ką Dželalą-ed-Diną. 1411 m. Vytauto attention towards his favourite eastern

144 Ku samodzielności Savarankiškumo link Towards independence

Witoldowy sojusznik najechał Złotą sąjungininkas užpuolė Aukso ordą, politics and intended to put his ally Ordę, zaś w kolejnym, dzięki wydat- o kitais metais, stipriai padedant di- from the Battle of Grunwald Jalal adnej pomocy wielkiego księcia, zasiadł džiajam kunigaikščiui, sėdo į sostą. Din on the throne of khanate. In 1411 na chańskim tronie. Wdzięczny chan, Dėkingas chanas išsiuntė savo pa- Vytautas’ ally attacked the Golden obok innych, domniemanych jedynie, siuntinius į Budą, kur tuo metu buvo Horde, whereas the next year he came dowodów uległości wobec władców Lenkijos monarchas. Tai buvo chano to the throne of the khanate with a con- Polski i Litwy, wysłał Jagielle posel- dėkingumo ženklas Lenkijos ir Lietu- siderable help of the Grand Duke. Grate- stwo do Budy, gdzie akurat przebywał vos valdovams. Pasiuntiniai užtikrino ful khan sent his deputation for Jogaila polski monarcha. Poselstwo to zapew- paremsią Lenkiją visa jėga, ir be kitų to Buda, where at that very moment the niło o wsparciu Polski całą potęgą Zło- dovanų atvežė tris kupranugarius, Polish monarch was staying. That was tej Ordy i przywiozło, oprócz innych kaip apie tai rašė Janas Dlugošas. Ta- one of the khan’s signs of deference to darów, także trzy wielbłądy, co zostało čiau netrukus Dželalas-ed-Dinas buvo the rulers of Poland and Lithuania. The skwapliwie odnotowane przez Długo- nuverstas nuo sosto. Didysis kuni- deputies ensured the support of Poland sza. Wkrótce jednak Dżelal-ed-Din zo- gaikštis nepraleido progos įsikišti į with the whole power of the Golden stał zrzucony z tronu. Wielki książę nie Aukso ordos reikalus, taigi galų gale Horde, what is more, they brought three omieszkał skorzystać z okazji do inter- jam pavyko į sostą iškelti chaną Je- camels, among other gifts, which Jan wencji w Złotej Ordzie, gdzie w końcu remferdeną. Taika Rytų fronte galuti- Długosz readily emphasized. However, udało mu się osadzić na tronie chana nai įsiviešpatavo 1419 m., kai senas soon Jalal ad-Din was toppled from the Jeremferdena. Pokój na wschodnim te- Vytauto pažįstamas prie Vorkslos, throne. The Grand Duke failed to use atrze działań zapanował ostatecznie, w Edigėjus, iki tol kovojęs dėl ordos pa- his opportunity to intervene in the af- roku 1419, kiedy to stary znajomy Wi- valdumo lietuviams, su didžiuoju ku- fairs of the Golden Horde, however, he tolda znad Worskli, Edygej, do tej pory nigaikščiu sudarė atitinkamą sutartį. managed to put khan Jeremferden on zwalczający zwierzchność litewską Nepriklausomai nuo intervencijų the throne. In 1419 peace finally came nad Ordą, zawarł z wielkim księciem Rytuose, didysis kunigaikštis nenu- to the eastern area of activities. It hap- stosowny traktat. stojo rūpintis vidaus politika. O ši, po pened when an old acquaintance of Niezależnie od interwencji wschod- Žalgirio mūšio tarptautinių atgarsių, Vytautas, whose name was Edigey, con- nich, nie zaniedbywał wielki książę reikalavo greito ir stabilaus suregulia- cluded an appropriate treaty, till then

145 również polityki wewnętrznej. A ta, vimo. Energingas ir agresyvus Švietės fighting for Lithuanian supremacy on wobec międzynarodowych reperkusji komtūras Henrikas fon Plauenas, kuris the territories of Orda. po Grunwaldzie, wymagała szybkiego po 1410 m. katastrofos buvo išrinktas Apart from the interventions in the i trwałego uregulowania. Energiczny didžiuoju magistru, buvo ypatingai East the Grand Duke was also concerned i agresywny komtur Świecia Hen- karingas žmogus. Beveik nuo pat To- with internal politics of his country. In- ryk von Plauen, który po katastrofie runės taikos sudarymo pradžios, sie- ternal politics needed to be regulated roku 1410 został wybrany wielkim kė sugriauti jos nuostatas. Jo agresyvi quickly and stably, due to the inter- mistrzem, był człowiekiem niezwy- politika Jogailos unijos atžvilgiu lėmė national consequences that followed kle wojowniczym. Niemal od samego tai, kad patys kryžiuočiai pasipiktinę the Battle of Grunwald. Vigorous and zawarcia pokoju toruńskiego uparcie didžiojo magistro planais ir besiarti- aggressive komtur Henry von Plauen, dążył do podważenia jego ustaleń. nančiu eiliniu konfliktu su tuo metu after the catastrophe in 1410 appointed Jego agresywna polityka wobec Unii dar labiau sustiprėjusiu priešininku, to the post of the Grand Master, was Jogailańskiej doprowadziła do tego, 1413 m. nušalino fon Plaueną nuo an extremely warlike personality. Al- że sami Krzyżacy, przerażeni plana- pareigų, o į jo vietą išrinko Mykolą most from the moment of concluding mi wielkiego mistrza i zbliżającym Kuchmeisterį (vok. Küchmeister), ku- the Peace of Thorn he aimed to under- się kolejnym konfliktem ze znacznie ris atrodė į kompromisus linkęs žmo- mining his decisions. His aggressive silniejszym teraz przeciwnikiem, w gus. Nepaisant to, santykiai su ordinu politics in relation to the Jogailanian 1413 roku złożyli von Plauena z urzę- nebuvo normalūs. Būdama įtemptoje Union led to the decision, by which the du, w jego miejsce wybierając Micha- padėtyje tiek Lenkija, tiek Lietuva Crusaders, scared of the Grand Master’s ła Küchmeistera, który się zdawał być siekė tiksliai sureguliuoti tarpusavio plans and an impending conflict with człowiekiem bardziej ugodowym. Po- santykius. Šių veiksmų iniciatoriumi a much more powerful enemy now, mimo tego stosunki z Zakonem dale- visų pirma buvo Vytautas, siekiantis removed von Plauen from office, and kie były od normalizacji. W tej napiętej sustiprinti pozicijas ne tik Didžiojoje appointed Michael Küchmeister, who sytuacji tak Polska, jak i Litwa dążyły Kunigaikštystėje, bet ir Lenkijoje, ku- seemed to be a more conciliatory per- do precyzyjnego uregulowania wza- rioje sugebėjo susikurti labai stiprų son. Despite that the relationships with jemnych relacji. Inicjatorem działań palaikymą. Beje, Kęstutaičio šalinin- the Order were far from normalization. w tym był przede wszystkim Witold, kams priklausė pats karalystės mar- Both Poland and Lithuania aspired to

146 Ku samodzielności Savarankiškumo link Towards independence który dążył do umocnienia pozycji nie šalas Zbignevas iš Bžezios. Lenkų ir a precise settlement of relationships tylko w Wielkim Księstwie, ale i w lietuvių derybos buvo vedamos jau in such an intense situation. Vytautas Polsce, gdzie zresztą zdołał stworzyć 1412 m., kai pusbroliai susitiko Hru- was the first above all who initiated the bardzo silne stronnictwo. Do stron- bešove, vėliau su pasiuntiniais pas actions intended to settle the relation- ników Kiejstutowicza należał między karalių atvyko didžiojo kunigaikščio ships and aimed at strengthening his innymi sam marszałek Królestwa Zbi- maršalas Rumbaudas Valmantaitis. position not only in the Grand Duchy, gniew z Brzezia. Negocjacje polsko-li- Susitikęs su pusbrolio pasiuntiniu, but also in Poland, where besides he tewskie toczyły się już w roku 1412, Vladislovas rengė suvažiavimus ir managed to form a strong party. One kiedy stryjeczni bracia spotkali się w pasitarimus su lenkų ponais, kuriuo- of his supporters among others was the Hrubieszowie, następnie z poselstwem se tikriausiai nutarta pateikti lenkų marshal of the Kingdom Zbigniew from do króla przybył marszałek wielkiego šalies postulatus. Greičiausiai Jogai- Brzez. The negotiations between Poland księcia Rumbold Wolimuntowicz. Po lai būnant Lietuvoje 1412-1413 metų and Lithuania started in 1412, when the spotkaniu z posłem stryjecznego brata žiemą, abu valdovai parengė bendrą cousins met in Hrubieszow, and after Władysław odbywał zjazdy i narady z poziciją. Tapo tradicija, kad Lenkijos that the Grand Duke’s marshal Rum- panami polskimi, gdzie zapewne do- karalius žiemos mėnesius praleisdavo bold Wolimuntowicz with his deputies szło do wysunięcia postulatów strony Didžiojoje Kunigaikštystėje. Galų gale arrived to the King. After the meeting polskiej. Obydwaj władcy wypracowali 1413 m. spalio 2 d. įvyko įsimintinas with the cousin’s envoy Vladislovas ar- wspólne stanowisko zapewne podczas suvažiavimas Horodlėje. Ten susitiko ranged many conventions and confer- pobytu Jagiełły na Litwie zimą roku Vytautas, Jogaila bei lenkų ir lietuvių ences with the Polish gentlemen, which 1412 na 1413. Było zresztą tradycją, ponų delegacijos. Suvažiavimo metu resulted in issuing the Polish party’s że król Polski miesiące zimowe spę- pasirašytas dokumentas įėjo į istoriją demands. The two rulers elaborated dzał w Wielkim Księstwie. Wreszcie 2 kaip Horodlės unija. Jame pakartota their mutual stance, probably during października 1413 roku doszło do pa- pastraipa apie Lietuvos prijungimą Jogaila’s visit in Lithuania in the win- miętnego zjazdu w Horodle. Spotkali prie Lenkijos karalystės. Tačiau tai ter of 1412 to 1413. On 2 October of się tam Witold, Jagiełło oraz delegacje buvo tik tušti žodžiai. Iš tikrųjų ir 1413 a memorable convention finally panów polskich i litewskich. Doku- toliau buvo pabrėžiamas Didžiosios took place in Horodlo, where Vytau- ment wystawiony na zjeździe prze- Kunigaikštystės atskirumas. Nuo tol tas, Jogaila and the delegations of the

147 szedł do historii jako unia horodelska. Lietuvą iki pat savo mirties turėjo Polish and Lithuanian Noblemen met. W jego treści ponowiono ustęp o in- valdyti Vytautas kaip didysis kuni- The document that was drafted in the korporacji Litwy do Korony. Były to gaikštis, tuo metu, kai Jogaila vis dar meeting went down in history as the jednak puste słowa. W rzeczywistości buvo tituluojamas „vyriausiuoju kuni- Pact of Horodlo. It contained a passage bowiem podkreślano dalej odrębność gaikščiu“. Po Kęstutaičio mirties Lie- telling about Lithuania’s incorporation Wielkiego Księstwa. Od tej pory Litwa tuvai bus paskirtas atskiras valdovas, into the Kingdom. These were, howev- miała być rządzona przez Witolda jako kurį išrinks Lenkijos karalius pasita- er, hot air. In reality the Grand Duchy’s wielkiego księcia – aż do jego śmierci, ręs su abiejų valstybių ponais. O po autonomy was emphasized. From that podczas gdy Jagiełło wciąż tytułował Jogailos mirties naujas Lenkijos kara- time on Vytautas was supposed to be się „księciem najwyższym”. Po śmierci lius negalės būti išrinktas nepaisant the Grand Duke of Lithuania for life, Kiejstutowicza miała Litwa otrzymać lietuvių ir didžiojo kunigaikščio nuo- whereas Jogaila still called himself by odrębnego władcę, wyznaczonego monės. Svarbus Horodlės sprendimas “the Grandest Duke’s” title. After Vytau- przez polskiego króla po zasięgnięciu buvo tas, kad unija tarp dviejų valsty- tas’ death Lithuania would be appoint- rady panów obydwu państw. Z kolei po bių turėjo galioti pasibaigus Algirdo ed a separate ruler by the King and the zgonie Jagiełły nowy król Polski nie ir Kęstučio dinastijai. Ši unija labiau- councils of both countries. Similarly mógł zostać wybrany wbrew zdaniu siai pasitarnavo lietuvių katalikų ba- after Jogaila’s death a new king would Litwinów i wielkiego księcia. Ważnym jorijai, kurios teisės buvo sulygintos not be elected without Lithuania’s and postanowieniem Horodła było stwier- su lenkų riterijos teisėmis. Šią lygybę the Grand Duke’s consent. An important dzenie, że unia pomiędzy oboma pań- patvirtina tai, kad lenkų šlėktos į savo statement of the pact was stating that stwami miała trwać także w wypadku herbus priėmė 47 bajorų gimines. Be the union between the two countries wygaśnięcia rodów Olgierda i Kiejstu- to, Lietuvoje iš dalies įvestos Lenki- would have to last even in case of end- ta. Na unii najbardziej zyskało katolic- joje galiojančios pareigos – vaivados, ing of Algirdas’ and Kęstutis’ dynasties. kie bojarstwo litewskie, które zostało seniūnai, kaštelionai. Numatyti ben- Lithuanian boyars made the best profit zrównane w prawach z polskim rycer- dri suvažiavimai Liubline ir Parčeve, on the union, as their rights were equal- stwem. Symbolem tej równości stało siekiant rengti pasitarimus, susiju- ized to the rights of the polish knights. się przyjęcie przez szlachtę polską do sius su abiejų šalių politika. Horodlės The sign of such equality was the fact swych herbów 47 rodów bojarskich. unija, nepaisant pabrėžiamo tarpusa- that Polish nobility admitted 47 dynas-

148 Ku samodzielności Savarankiškumo link Towards independence

Ponadto na Litwie częściowo wprowa- vio atskirumo, stipriai ir ilgam su- ties of boyars to the Polish coats of arms. dzono obowiązujące w Polsce urzędy jungė abi valstybes, labiau sustiprino What is more Lithuania was introduced – wojewodów, starostów, kasztelanów. didžiojo kunigaikščio padėtį. to some of the titles used in Poland – Miano odbywać także wspólne zjazdy Sureguliavus lenkų ir lietuvių vi- voivodes, prefects, castellans. General w Lublinie i Parczewie, celem obrado- daus reikalus, vėl imta kreipti dėmesį conventions were planned to take place wania nad polityką obydwu państw. į kryžiuočius. Nors didysis magistras in Lublin and Parczewo for the purpose Unia w Horodle, pomimo podkreślenia Kuchmeisteris aiškiai baiminosi nau- of debating the politics of the two coun- wzajemnej odrębności, silnie i trwale jo konflikto, vis dėlto negalėjo susi- tries. Despite the emphasized autonomy, spoiła obydwa organizmy państwowe, taikyti su Lenkijos ir Lietuvos iškelta the Pact of Horodlo closely and firmly wzmocniła też znacznie pozycję wiel- maksimalia turto ir nuosavybės grą- united the two national organisms, and kiego księcia. žinimo programa, kuri reikalavo ne significantly strengthened the position Po uregulowaniu spraw wewnętrz- tik galutinai atsisakyti Žemaitijos, bet of the Grand Duke. nych polsko-litewskich możliwe stało ir grąžinti Gdansko Pamario, Kulmo ir When Poland and Lithuania regulat- się ponowne zwrócenie uwagi na kwe- Michalovo žemes, tai pat Santoką ir ed their internal affairs they could focus stię krzyżacką. Chociaż wielki mistrz Drezdenką. Atsižvelgiant į derybų ne- on the issue of the Teutonic Order. Al- Küchmeister wyraźnie się obawiał no- sėkmę Grabiuose prie Racionžko, ka- though the Grand Master Küchmeister wego konfliktu, nie mógł się wszelako ralius 1414 m. paskelbė ordinui karą. was strongly concerned with a possible pogodzić z wysuniętym obecnie przez Vėl lenkai ir lietuviai įžengė į Prūsiją. new conflict, he could not leave the “re- Polskę i Litwę rewindykacyjnym pro- Tačiau šį kartą kryžiuočiai, atsimin- vindication program” issued by Poland gramem maksimum, obejmującym nie dami neseniai įvykusį Žalgirio mūšį, and Lithuania as it was, since by that tylko ostateczne zrzeczenie się Żmudzi, kuriame buvo išvanoti, neišdrįso pa- agreement the Order was forced to re- ale także zwrot Pomorza Gdańskiego, sipriešinti lenkams ir lietuviams atvi- linquish Samogitia, to return Pomere- ziemi chełmińskiej i michałowskiej, a rame lauke. Vietoj to užsirakino gerai lia, the lands of Chelm and Michalow, as ponadto Santoka i Drezdenka. Wobec sustiprintose pilyse, kurių Jogailos well as Santok and Drezdenek. In 1414 fiaska rokowań w Grabiach pod Ra- ir Vytauto kariuomenė negalėjo už- the King declared a war to the Order, ciążkiem, król wypowiedział w 1414 kariauti, išskyrus Olštinką, Olštiną ir due to the failure of the negotiations roku wojnę Zakonowi. Ponownie Po- Nidzicą. Už tai negailestingai nunio- in Grabie near Raciazek. The Polish

149 lacy i Litwini wkroczyli do Prus. Tym kojo priešo kraštą, todėl karui suteik- and Lithuanian armies again entered razem jednak Krzyżacy, mając świeżo tas „bado“ pavadinimas. Kai lenkų ir Prussia. This time, however, the Cru- w pamięci grunwaldzkie lanie, nie od- lietuvių armija apgulė Brodnicą, Jo- saders did not risk standing up to the ważyli się stawić Polakom i Litwinom gailos stovykloje pasirodė popiežiaus enemies on the open battlefield, since czoła w otwartym polu. Zamiast tego legatas Wilhelmas de Challant, kuris they still remembered having taken a pozamykali się w dobrze obwarowa- įkalbėjo valdovą sudaryti dvejų metų beating by Grunwald. Instead they hid nych zamkach, których z kolei wojska trunkančias paliaubas ir ginčą paves- in well fortified castles, which Jogaila Jagiełły i Witolda nie były w stanie ti spręsti Konstance besirenkančiam and Vytautas were not able to capture, zdobyć, poza Olsztynkiem, Olsztynem visuotiniam susirinkimui. Susirin- except of Olsztynek, Olsztyn and Nid- i Nidzicą. Spustoszyły za to niemi- kimas turėjo sureguliuoti bažnyčios zica. The army, however, relentlessly łosiernie nieprzyjacielski kraj, stąd klausimus, vienu metu valdomos tri- ravaged the enemy’s country, thus the wojna otrzymała nazwę „głodowej”. jų popiežių, iš kurių kiekvienas save name for the war – “Hunger War”. As Gdy wojska polsko-litewskie oblegały laikė teisėtu šventojo Petro įpėdiniu. the Polish-Lithuanian army was be- Brodnicę, w obozie Jagiełły pojawił się Tokiu būdu lenkų-lietuvių-kryžiuočių sieging Brodnica, the Pope’s legate Wil- legat papieski Wilhelm de Challant i ginčas tapo diplomatiniu. Susipyku- helm de Challant appeared in Jogaila’s skłonił władcę do zawarcia dwuletnie- sios šalys pasirengė susirinkimui ne camp and induced the ruler to establish go rozejmu oraz poddania sporu pod prasčiau, nei tikram karui. Lenkų pa- a two year armistice treaty, as well as obrady zbierającego się właśnie w siuntiniams vadovavo pats Gniezno to bring up the dispute for discussion Konstancji soboru powszechnego. So- arkivyskupas Mikalojus Tromba. Kar- in the general council, taking place in bór miał uregulować sprawy Kościo- tu su juo į Konstancą nuvyko Kujavų Konstanz. The council was supposed ła, rządzonego jednocześnie przez aż vyskupas Janas Kropidla, Plocko vys- to regulate the matters of the Church, trzech papieży, z których każdy uważał kupas Jokūbas Kurdvanovskis, Kro- which was governed at the same time się za prawowitego następcę Świętego kuvos universiteto rektorius Paulius by three popes, each of them consider- Piotra. W ten sposób konflikt polsko- Vlodkovicas. Delegacijos „žvaigždė“ ing being the rightful Saint Peter‘s suc- litewsko-krzyżacki stał się sporem buvo riteris Zaviša Juodasis, tai to- cessor. That was the way the conflict dyplomatycznym. Zwaśnione strony kia žinoma asmenybė Europoje, kurią between Poland, Lithuania and Teu- przygotowały się zresztą na obrady šiandien pavadintume „kultine“. Sino- tonic Order became a diplomatic dis-

150 Ku samodzielności Savarankiškumo link Towards independence soboru nie gorzej, niż na prawdziwą do pasitarimo metu tiek kryžiuočiai, pute. Besides, the arguing parties were bitwę. Poselstwu polskiemu przewod- tiek lenkai su lietuviais kaip įmany- prepared for the conference as if for a niczył sam arcybiskup gnieźnieński dami stengėsi dalyvius patraukti savo real battle. The Polish legation was rep- Mikołaj Trąba. Wraz z nim do Konstan- pusėn. Ordinas juodino tiek Jogailą, resented by the archbishop of Gniezno cji pojechali m.in. biskup kujawski Jan tiek Vytautą, pristatė abu valdovus Mikolaj Traba. The archbishop was ac- Kropidło, biskup płocki Jakub Kurdwa- kaip pagonis, kurie tik tariamai pri- companied in Konstanz by the bishop nowski, rektor Uniwersytetu Jogailań- ėmė krikščionybę. Garsiai nuskam- of Kuyavia Jan Kropidlo, the bishop of skiego Paweł Włodkowic. „Gwiazdą” bėjo du traktatai. Vienas, kurį parašė Plock Jakub Kurdwanowski, the rector delegacji był rycerz Zawisza Czarny, kažkoks Jonas Falkenbergas, buvo of the Jogailanian University Pawel postać tak sławna w Europie, że dzi- paskvilis apie karalystę ir didžiąją Wlodkowic. A very prominent figure in siaj nazwalibyśmy go „ikoną kultury”. kunigaikštystę. Falkenbergas jame Europe the knight Zawisza Czarny, who Podczas obrad soboru zarówno Krzy- liudijo, kad lenkai ir lietuviai – tai can be called “an icon of culture”, was a żacy, jak i Polacy z Litwinami, starali bažnyčios priešai, todėl turi praras- real “star” of the delegation. Both par- się jak mogli, by przeciągnąć uczestni- ti valdžią ir tapti belaisviais. Kitame ties – the Crusaders and the Polish with ków na swoją stronę. Zakon oczerniał traktate pavadintame Apie popiežiaus the Lithuanians – did their best to win zarówno Jagiełłę, jak i Witolda i przed- ir imperatoriaus valdžią netikinčiųjų at- the attendants over to their side during stawiał obu władców jako pogan, któ- žvilgiu, jo autorius Paulius Vlodkovi- the debates of the council. The Crusad- rzy pozornie jedynie przyjęli chrzest. cas įrodinėjo, kad pagonys turi lygias ers casted aspersions on both Jogaila Głośnym echem odbiły się dwa trak- teises su krikščionimis, o atvertimas į and Vytautas, and introduced the rul- taty. Jeden, napisany przez niejakiego tikėjimą jėga yra klaida. Kadangi kry- ers as pagans, who were baptized only Jana Falkenberga, stanowiący pasz- žiuočiai bet kokia kaina siekė atgauti to keep up appearances. Two treatises kwil na Królestwo i Wielkie Księstwo. Žemaitiją, jie skelbė, kad tai yra pa- had wide repercussions. The first, writ- Falkenberg dowodził w nim, że Polacy gonių žemė, kurią būtina pakrikštyti, ten by somebody by the name of John i Litwini to wrogowie Kościoła, i jako savaime suprantama, pagal žinomus Falkenberg, constituted of the libel tacy powinni być pozbawieni władzy ordino metodus. Argumentavo, reikia against the Kingdom of Poland and the oraz obróceni w niewolników. Z kolei pripažinti, įspūdingai. Didžiojo ku- Grand Duchy of Lithuania. The author drugi traktat, autorstwa Pawła Włod- nigaikščio atsakas buvo genialus, jis argued that Poles and Lithuanians are

151 kowica, pod tytułem O władzy papieża 1415 m. į Konstancą sukvietė savo de- the enemies of the Church therefore i cesarza wobec niewiernych udowad- legaciją iš keliasdešimt į naują tikėji- they have to be deprived of power and niał, że poganie mają równe prawa z mą perėjusių žemaičių. Jie vieningai turn them into slaves. The second trea- chrześcijanami, a nawracanie siłą jest susirinkimui pareiškė, kad visi žemai- tise, whose author was Pawel Wlodko- błędem. Ponieważ Krzyżacy dążyli za čiai tiesiog svajoja apie krikštą, bet tik wic, was titled On pope’s and emperor’s wszelką cenę do odzyskania Żmudzi, tuomet, jeigu juos pakrikštys lenkų ir power over the faithless. In his piece he głosili przeto, że jest to ziemia pogań- lietuvių vyskupai. Žemaičių delegaci- attempted to prove that pagans have ska, którą należy ochrzcić, oczywiście ja susirinkimo dalyviams padarė di- equal rights to Christians, whereas con- według znanych zakonnych metod. džiulį įspūdį. Nustota tikėti Vokiečių version by force is a mistake. The Cru- Argumentowali, trzeba przyznać, su- ordino reiškiamomis pretenzijomis, saders wanted to conquer Samogitia at gestywnie. Tu jednak w pełni zadzia- ypač dėl 1416 m. raštu suformuluoto all costs; thereupon they had been pro- łał geniusz wielkiego księcia, który w žemaičių skundo kryžiuočiams, kuris claiming that Samogitia was a pagan odpowiedzi sprowadził w 1415 roku tikriausiai buvo parašytas Vilniaus land that needs to be baptized, certainly do Konstancji własną delegację, zło- dvare. Dėl gerai suderintų lenkų ir using the well known methods of the żoną z kilkudziesięciu nawróconych lietuvių diplomatinių veiksmų po- Crusaders. Admittedly, the arguments Żmudzinów. Zgodnie opowiedzieli oni piežiumi išrinktas kardinolas Odo were rather imposing. In this situation, soborowi, że cały lud Żmudzi wprost Kolona (Odo Colonna), žinomas kaip however, the Grand Duke’s genius un- marzy o chrzcie, lecz tylko wówczas, Martynas V, nuo to laiko karaliui ir dertook an action in reply by which in kiedy dokonają tego biskupi polscy i didžiajam kunigaikščiui patikėjo Že- 1415 he brought to Konstanz his own litewscy. Delegacja żmudzka wywar- maitijos krikštą, taip pat įvykdyti delegation, consisting of several dozens ła na uczestnikach soboru ogrom- misiją „schizmatikų“ atžvilgiu, t. y. of converted Samogitians. They replied ne wrażenie. Przestano dawać wiarę išpažįstančiųjų stačiatikybę. Dėl šio the council that all Samogitians are ea- zarzutom wysuwanym przez Zakon šventojo Petro įpėdinio sprendimo te- ger to be baptized on condition that the Krzyżacki, zwłaszcza wobec sformuło- oriniai tolimesnio ordino egzistavimo ceremony would be performed by the wanej w 1416 roku na piśmie skargi pagrindai Prūsijoje neteko reikšmės. bishops of Poland and Lithuania. No- Żmudzinów na Krzyżaków, napisanej Tuomet pirmą kartą sugalvota arba body believed the Crusaders anymore, najprawdopodobniej na wileńskim visiškai likviduoti kryžiuočius, arba especially due to the complaint written

152 Ku samodzielności Savarankiškumo link Towards independence dworze. Wskutek skoordynowanej dy- perkelti juos į pietus, kad ten, kovo- by Samogitians in 1416 most presuma- plomatycznej akcji polsko-litewskiej dami su totoriais ir turkais, jie galė- bly in the Vilnius castle. In consequence kardynał Odo Colonna, wybrany pa- tų realizuoti savo „statuto užduotis“. of the diplomatic action, coordinated by pieżem i znany odtąd jako Marcin V, Suprantama, kad didysis magistras su Poland and Lithuania, the cardinal Odo powierzył królowi i wielkiemu księciu pasipiktinimu atmetė šiuos lenkų pa- Colonna, appointed to pope and known akcję chrystianizacji Żmudzi, a także siūlymus. Tiek Jogaila, tiek Vytautas as Martin V from that time on, confided prowadzenie działalności misyjnej wo- susirinkimo metu Konstance pasireiš- the King and the Grand Duke to Samog- bec „schizmatyków”, czyli wyznawców kė kaip bažnyčios unijos šalininkai, itia’s baptism, as well as to conducting prawosławia. W wyniku takiego posta- siekiantys suvienyti Vakarų ir Rytų the missionary activity aimed at “schis- nowienia następcy Świętego Piotra, krikščionybės atšakas. Abiejų valdo- matics”, that is, Orthodox. As a result teoretyczne podstawy dalszego ist- vų iniciatyva 1418 m. į susirinkimą of such a resolution proposed by Saint nienia Zakonu w Prusach traciły rację pakviestas netgi Kijevo metropolitas Peter’s successor, theoretical bases of bytu. Wtedy to po raz pierwszy wysu- Grigalius Cambalakas. Deja, lenkų ir further existence of the Order in Prus- nięto pomysł albo zupełnej likwidacji lietuvių ambicingi planai neišdegė, sia were losing its raison d’etre. At that Krzyżaków, albo przeniesienia ich na bet buvo puikus propagandos ele- time an idea of absolute liquidation of południe, by tam, walcząc z Tatarami mentas. the Crusaders, or and idea of moving i Turkami, mogli realizować swoje „za- Tiek ordinas, tiek lenkų ir lietuvių them into the south in order to let them dania statutowe”. Rzecz jasna wielki unija siekė patikrinti Pirmąją Toru- perform their “statutory tasks” by fight- mistrz odrzucił z oburzeniem te pol- nės taiką, tačiau Konstance ginčytini ing with the Tatars and Turks, emerged. skie propozycje. Zarówno Jagiełło, jak klausimai taip ir nebuvo galutinai Naturally the Grand Master rejected i Witold podczas soboru w Konstancji išsiaiškinti, o virš Jogailos unijos ir Poland’s suggestion. Both Jogaila and występowali także jako zwolennicy Vokiečių ordino pakibo naujojo karo Vytautas appeared on the council of unii kościelnej pomiędzy zachodnim šmėkla. Siekdama kovoti prieš vie- Konstanz as the supporters of ecclesi- i wschodnim odłamem chrześcijań- nuolius „iš dviejų pusių“, Lenkija astical union between the Western and stwa. Z inicjatywy obydwu władców ir Lietuva sudarė sutartį su Eriku, Eastern factions of Christianity. In 1418 w 1418 roku sprowadzili nawet na so- Kalmaro unijos karaliumi. Kai prie the two rulers brought to the council bór Grzegorza Camblaka, metropolitę Prūsijos sienos būrėsi kariuomenė, the metropolitan of Kiev Gregory Cam-

153 kijowskiego. Niestety, ambitne plany o riterija jau buvo pasiruošusi nau- blak. Unfortunately the plans of Poland polsko-litewskie spełzły na niczym, jam ginkluotam susirėmimui, į lenkų and Lithuania were not implemented; były jednak znakomitym elementem stovyklą atvyko Zigmanto Liuksem- nevertheless, they were a superb ele- propagandowym. burgiečio pasiuntinys – arkivysku- ment of propaganda. Ponieważ zarówno Zakon, jak i pas Antanas Kapra, kuris vėl įkalbėjo Jogailanian Union and Teutonic unia polsko-litewska dążyły do rewizji abi šalis ginčą pavesti spręsti Romos Order were again exposed to danger of I pokoju toruńskiego, zaś sprawy spor- karaliaus kaip tarpininko teismui. Šį- another war, since both the Order and ne nie zostały ostatecznie załatwione kart abu pusbroliai tikėjosi palankios the Union strived for the revision of the w Konstancji, nad Unią Jogailańską Zigmanto pozicijos, tarp kitko, parei- First Peace of Thorn, whereas debat- i Zakonem Krzyżackim zawisło wid- kalavo grąžinti Gdansko Pamarį ir, able matters had not been settled yet in mo kolejnej wojny. W celu wzięcia kad kryžiuočiai galutinai atsisakytų Konstanz. Poland and Lithuania entered zakonników „w dwa ognie” zawarto pretenzijų į Žemaitiją. Kokia gi buvo into agreement with the King of the Ka- porozumienie z Erykiem, królem Unii Jogailos ir Vytauto nuostaba, kai Zi- lmar Union Eric in order to fight against Kalmarskiej. Już na granicy pruskiej gmantas 1420 m. vasario mėnesį Vro- the Order from two sides. The armies zbierały się wojska, już rycerstwo go- clave priėmė sprendimą, palankų kry- gathered by the Prussian border and towe było do nowej zbrojnej rozpra- žiuočiams, sankcionuodamas ne tik the knights were ready for a new armed wy, gdy do polskiego obozu przybył Torunės taikos nuostatas, bet ir pripa- fight, when the envoy of Sigismund of wysłannik Zygmunta Luksemburczy- žindamas ordinui tam tikras pasienio Luxembourg – the archbishop Antony ka – arcybiskup Antoni Capra, który vietoves. Lenkų ir lietuvių pasipikti- Capra, arrived to the Polish camp and ponownie skłonił obie strony do od- nimas buvo didžiulis. Pas Zigmantą induced both parties to bring up the dania sporu pod sąd rozjemczy króla išsiųsti pasiuntiniai, kuriems vadova- dispute to the arbitration court of the rzymskiego. Tym razem obaj stryjecz- vo Zbignevas Olesnickis, atstovaujan- Roman Emperor. This time the cousins ni bracia liczyli na przychylne stano- tis Lenkijai, ir Mikalojus Cebulka iš hoped on Sigismund’s benevolent posi- wisko Zygmunta, zażądali zatem m.in. didžiojo kunigaikščio pusės. Pasiunti- tion and requested return of the lands zwrotu Pomorza Gdańskiego oraz niai griežtai paprieštaravo Zigmanto of Pomerelia and final resignation of ostatecznej rezygnacji Krzyżaków z sprendimui, o Vytautas papildomai Samogitia by the Crusaders. Jogaila and pretensji do ziemi żmudzkiej. Jakież nusprendė atkeršyti. Proga pasitaikė Vytautas were very much startled after

154 Ku samodzielności Savarankiškumo link Towards independence było zaskoczenie Jagiełły i Witolda, netrukus. Prahoje mirė Čekijos ka- Sigismund having announced a verdict gdy Zygmunt w lutym 1420 roku we ralius Vaclovas. Čekijos karalystės favorable to the Crusaders in February Wrocławiu wydał wyrok korzystny karūna atiteko jo broliui Zigmantui of 1420 in Wroclaw. Sigismund not dla strony krzyżackiej, sankcjonując Liuksemburgiečiui, kurio visi neken- only sanctioned the terms of the Peace nie tylko postanowienia pokoju toruń- tė, panašiai kaip ir jo mirusio brolio. of Thorn, but also awarded the Order skiego, ale przyznając Zakonowi pew- Tuo metu Jano Žižkos čekų husitų certain frontier territories. The Polish ne graniczne miejscowości. Oburzenie aplinkoje gimė idėja padovanoti karū- and Lithuanian nations were full of Polaków i Litwinów było ogromne. Do ną Vladislovui Jogailai. Šis mandagiai great indignation. They sent to Sigis- Zygmunta wysłano poselstwo, na któ- atsisakė, kadangi tai reikštų, jog jis mund a delegation under command of rego czele stanęli Zbigniew Oleśnic- yra Jano Huso erezijos pusėje. Norą Zbigniew Olesnicki, representing Po- ki, reprezentujący Polskę, i Mikołaj įžengti į Čekijos sostą išreiškė Didysis land, and Mikolaj Cebulka, representing Cebulka ze strony wielkiego księcia. kunigaikštis, mat labai jautėsi įžeis- the Grand Duke. The deputies strongly Posłowie ostro zaprotestowali przeciw tas Zigmanto už nepalankų Vroclavo protested against Sigismund’s decision, decyzji Zygmunta, zaś Witold dodatko- sprendimą. Buvo tik viena problema. whereas Vytautas decided to get his wo postanowił się zemścić. Okazja na- Husitai iš didžiojo kunigaikščio reika- revenge in addition. Soon an occasion deszła wkrótce. Akurat zmarł w Pradze lavo prisiekti dėl Prahos straipsnių, o arouse. At that very moment the King król czeski Wacław. Korona Królestwa Vytautas troško palenkti husitus pri- of Bohemia Wenceslaus died in Prague. Czech przypadła jego bratu, którym imti katalikų tikėjimą. Jeigu didysis The crown of the Kingdom was passed był Zygmunt Luksemburczyk, władca kunigaikštis būtų buvęs jaunesnis ir to his brother Sigismund of Luxem- w Czechach serdecznie znienawidzo- nebūtų turėjęs ko prarasti, neatmeta- bourg, whom everyone detested, simi- ny, podobnie jak zmarły brat. Wówczas ma, kad už karaliaus karūną jis visa larly to his deceased brother. Then an w kręgu czeskich husytów Jana Žižki širdimi būtų parėmęs čekų ereziją. idea of placing the crown on Vladislo- narodziła się myśl ofiarowania korony Prisimindami jo tris krikštus ir kal- vas Jogaila’s head occurred to the circle Władysławowi Jagielle. Ten uprzejmie bas, kuriose „paprastai šaipydamasis, of the Bohemian hussites of Jan Zizka. odmówił, oznaczałoby to bowiem opo- abejojo tikėjimo straipsniu apie prisi- The king, however, politely refused, as wiedzenie się po stronie herezji Jana kėlimą“, galime drąsiai teigti, kad jo it would mean getting on the right side Husa. Gotowość do objęcia czeskiego santykis su religija buvo veikiau ins- of heresy of John Huss (Jan Hus). Unlike

155 tronu wyraził za to wielki książę, moc- trumentinis. Dabar, būdamas įžymiu Jogaila, the Grand Duke Vytautas ex- no obrażony na Zygmunta za nieko- Europos valdovu, negalėjo sau šito pressed his willingness to assume the rzystne orzeczenie wrocławskie. Był leisti. Nepaisant to, į Prahą išsiuntė Bohemian throne and resented Sigis- tylko jeden problem. Husyci żądali od Žygimantą Kaributaitį, kuris jo vardu mund taking an unfavorable decision wielkiego księcia zaprzysiężenia ar- priėmė valdžią. Tačiau kunigaikštis in Wroclaw. Yet there was a problem. tykułów praskich, Witold zaś pragnął Žygimantas pasielgė priešingai idė- The hussites demanded from the Grand przywrócić husytów na łono kościoła jos autoriaus ketinimams ir prisiekė Duke that he should attest to the Articles katolickiego. Gdyby wielki książę był dėl Prahos straipsnių, todėl Lenkija ir of Prague, while Vytautas was willing młodszy i mniej miał do stracenia, nie- Lietuva užsitraukė popiežiaus pyktį. to bring them to the Catholic Church. If wykluczone, że za cenę korony królew- Žygimantas Čekijoje nepasiekė nei the King was younger and had less to be skiej całym sercem poparłby czeską diplomatinių, nei karinių laimėjimų, lost, perhaps he would support the Bo- herezję. Pamiętając bowiem jego trzy įsitraukdamas į husitų ginčus, vyku- hemian heresy at the cost of the royal chrzty oraz przemówienia, w których sius tarp utrakvistų ir taboritų. Ne- crown. Considering his three baptisms „zwykle kpiąc, podawał w wątpliwość trukus pasipiktinęs Vytauto elgesiu, and speeches that “usually sneeringly artykuł wiary o zmartwychwstaniu”, popiežius Martynas V paragino ku- called resurrection into doubt”, we can możemy śmiało stwierdzić, że jego nigaikštį atšaukti Kaributaitį iš Pra- rightfully claim that the Duke’s relation stosunek do religii był raczej instru- hos. Dėl Jogailos ir Vytauto sukelto to religion was rather ancillary. At that mentalny. Obecnie jednak, jako władca čekų skandalo, Europoje susilpnėjo time, however, he could not venture to europejskiego formatu, nie mógł sobie Jogailaičių unijos padėtis. Popiežius do that, as he was a well known ruler na to pozwolić. Pomimo tego jednak buvo įžeistas, o karalius Zigmantas in the whole Europe. Despite that he wysłał do Pragi Zygmunta Korybuto- Liuksemburgietis tuo metu įkalbinė- sent to Prague Sigismund Korybutow- wicza, który objął w jego imieniu wła- jo kryžiuočius pulti „eretikus“. Norė- icz, who acceded to the throne on behalf dzę. Książę Zygmunt postąpił jednak dami užkirsti kelią galimam ordino of the Grand Duke. However, the Duke wbrew intencjom autora pomysłu i za- užpuolimui, karalius ir didysis kuni- Sigismund acted against the intentions przysiągł artykuły praskie, czym ścią- gaikštis suprato, kad geriausia gyny- of the author of the idea, as he attested gnął na Polskę i Litwę papieski gniew. ba yra puolimas. Todėl didžiajam ma- to the Articles of Prague, thus incurring Zygmunt nie odniósł w Czechach suk- gistrui Pauliui Rusdorfui (vok. Paul the great wrath of the Pope at Poland

156 Ku samodzielności Savarankiškumo link Towards independence cesów, ani dyplomatycznych, ani mi- Russdorf) paskelbtas karas. Taip kaip and Lithuania. Sigismund was not suc- litarnych, angażując się w wewnątrz- 1410 m., taip ir 1422 m. liepos mėne- cessful in ruling the Kingdom of Bohe- husyckie spory między utrakwistami sį, lenkų ir lietuvių pajėgos susirinko mia, neither on diplomatic, nor on mili- a taborytami. Wkrótce też oburzony prie Červinsko, vėliau įžengė į ordino tary arena, as he engaged in the hussite postępowaniem Witolda papież Mar- žemes kariaudami ir plėšdami, kadan- disputes between utraquists and ta- cin V wezwał księcia do odwołania Ko- gi kryžiuočiai, tikriausiai kaip „bado“ borites. Indignant at Vytautas’ behavior rybutowicza z Pragi. Wobec czeskiej karo metu, pasislėpė gerai sutvirtin- soon the Pope Martin V summoned on awantury Jagiełły i Witolda osłabła tose pilyse, atsisakydami stoti į kovą the Grand Duke to dismiss Sigismund. pozycja Unii Jogailańskiej w Europie. mūšio lauke. Todėl jau rugsėjo 27 The position of the Jogailanian Union Papież był obrażony, a król Zygmunt dieną prie Melno ežero sudaryta tai- weakened in Europe due to the bohe- Luksemburski namawiał w tym cza- ka. Pagal jos nuostatas, Lenkijai buvo mian scandal, in which Jogaila and sie Krzyżaków do ofensywy na „here- grąžinta keletas pasienio gyvenvie- Vytautas were engaged. The Pope was tyków”. Chcąc uprzedzić ewentualne čių, tokių kaip Nešava, Mužinas ir Or- outraged, while the King Sigismund of uderzenie Zakonu, król i wielki książę lovas, kurios buvo Liuksemburgiečio Luxembourg instigated the Crusaders słusznie uznali, że najlepszą obroną atiduotos ordinui ir buvo ginčo objek- to launch an offensive against the “her- jest atak. Wypowiedziano zatem wojnę tas. Žymiai svarbesnis taikos punktas etics”. The King and the Grand Duke wielkiemu mistrzowi Pawłowi Russ- buvo tai, kad kryžiuočiai galutinai ir regarded attack being the best defence, dorfowi. Tak jak w 1410 roku, tak i w amžinai atsisakė pretenzijų į Žemai- as they wanted to precede the Crusad- lipcu 1422, siły polsko-litewskie ze- tiją. Tai buvo paskutinis karas su Vo- ers’ attack. Consequently a war against brały się pod Czerwińskiem, po czym kiečių ordinu esant gyvam didžiajam Pawel Russdorf was declared. Similarly wkroczyły w ziemie zakonne, wojując kunigaikščiui Vytautui. to the year 1410, the Polish-Lithuanian i grabiąc, głównie jednak grabiąc, gdyż Paskutiniais gyvenimo metais forces gathered near Czerwinsk in July Krzyżacy, podobnie jak w czasie woj- Vytautas įgavo didelės įtakos Len- of 1422, entered the Teutonic territory, ny głodowej, pochowali się w dobrze kijos karalystėje. Kai mirė karaliaus and started fighting and plundering ufortyfikowanych zamkach, odmawia- Vladislovo žmona Elžbieta, visuoti- – mainly plundering, since the Cru- jąc stoczenia bitwy w otwartym polu. nai neapkenčiama Lenkijoje, pats ka- saders hid in well fortified castles and W związku z tym, już 27 września nad ralius, iki tol neturėdamas vyriškos refused to give battle in an open field.

157 Wielki mistrz Paweł Russdorf, ryc. Z XVI wieku Didysis magistras Paulius Rusdorfas (vok. Russdorf), XVI a. piešinys The Grand Master Paul Russdorf, the picture of the 16th century Ku samodzielności Savarankiškumo link Towards independence jeziorem Melno podpisano pokój. W lyties įpėdinio, vėl nusprendė ves- As a result on September 27 the par- myśl jego postanowień do Polski wra- ti, o didysis kunigaikštis pakišo jam ties entered into the peace agreement cało kilka przygranicznych osad, które idealią kandidatę į žmonas – jauną by the lake Melno. Following the terms były przedmiotem sporu i zostały przez ir gražią kunigaikštytę Zofiją, visuo- of the agreement some of the border Luksemburczyka przyznane Zakonowi, tinai žinomą kaip Sonka. Numačiusi settlements, which had been an object w tym Nieszawa, Murzynno i Orłowo. tapti karaliene, Sonka nedvejodama of dispute and had been given to the Daleko ważniejszym natomiast punk- perėjo iš stačiatikybės į katalikybę. Order by Sigismund of Luxembourg, tem pokoju było ostateczne i wieczyste Tikėtina, jog karalius Vladislovas pra- were returned to Poland, including zrzeczenie się roszczeń krzyżackich do šė Vytauto tarpininkauti pas Drucko Nieszawa, Murzynno and Orlowo. How- Żmudzi. Konflikt ten był ostatnią woj- kunigaikštį Simoną, Sonkos dėdę, kad ever, a much more important point of ną z Zakonem Krzyżackim toczoną za tas pritartų jųdviejų tuoktuvėms. Į the peace agreement was the final and życia wielkiego księcia Witolda. didįjį kunigaikštį jis kreipėsi tokiais perpetual renunciation of Samogitia by W ostatnich latach żywota zdołał žodžiais: „Turėjęs tris žmonas, dvi the Teutonic Order. That conflict was Witold uzyskać wielki wpływ na spra- lenkes ir vieną vokietę, dabar prašau the last war waging against the Order wy w Królestwie Polskim. Toteż kiedy tavęs, išrūpink man iš kunigaikščio in the Grand Duke Vytautas’ lifetime. zmarła żona króla Władysława – Elż- Simono jo jaunesniąją dukterėčią Zo- During the last years of his life Vy- bieta, powszechnie w Polsce znienawi- fiją, kad vesčiau ją iš slavų dinastijos, tautas managed to extend his influence dzona, zaś sam król ponownie, wobec kad Dievas man duotų palikuonių“. over the Kingdom of Poland. When ciągłego braku męskiego potomka, Jogailos ir Zofijos sutuoktuvės įvyko the King Vladislovas’s wife Elizabeth, postanowił wstąpić w związki mał- 1422 metais. Po dvejų metų išsipildė generally hated by the Polish people, żeńskie, wielki książę podsunął mu monarcho amžiaus svajonė. Jam gimė died and the King again decided to get idealną kandydatkę na żonę – młodą vyriškos lyties palikuonis, kuriam married due to the lack of male de- i piękną kniaziównę Zofię, zwaną po- suteiktas Vladislovo vardas, jis įėjo į scendant in his family, the Grand Duke wszechnie Sonką. Sonka, mając widoki istoriją kaip Varnietis. Po metų jam offered him a perfect candidate for a na zostanie królową, nie wahała się gimė sūnus Kazimieras, kuris netru- wife – young and beautiful Sofia, often przed zmianą wiary z prawosławia na kus mirė. Labai greitai jaunoji kara- named Sonka. A young woman having katolicyzm. Podobno król Władysław lienė pagimdė dar vieną sūnų, kurį prospects of becoming a queen did not

159 prosił nawet Witolda o pośrednictwo u taip pat pavadino Kazimiero vardu. hesitate to change religion Orthodox to księcia druckiego Semena, wuja Son- Santuoka su Zofija karaliui Jogailai Catholic. Supposedly the King Vladislo- ki, by ten wyraził zgodę na ich ślub. buvo tikras išsigelbėjimas, jis, ko gero vas even asked the Duke Semen, Son- Miał jakoby zwrócić się do wielkiego manė, kad amžių baigs, neturėdamas ka’s uncle, for assent to their marriage księcia takimi słowami: „Miałem trzy įpėdinio. Prieš keletą metų senyvas by hand of Vytautas. He addressed the żony, dwie Laszki i jedną Niemkę, a te- Vytautas tai pat vėl vedė, 1418 metais Grand Duke by these words: “I have had raz proszę cię, wyjednaj mi u kniazia mirus jo daugiametei laimės ir nelai- three wives already – two from Laszki, Semena jego młodszą siostrzenicę Zo- mės bičiulei, didžiajai kunigaikštienei the other one from Germany. Now I ask fię, żebym ją pojął za żonę z pokolenia Onai. Kunigaikštis, ilgai nemąstyda- you to obtain from the knyaz Semen his ruskiego, aby Bóg dał mi potomstwo”. mas, nusprendė vesti kunigaikštytę younger niece Sofia for me to marry her Zaślubiny Jagiełły i Zofii odbyły się w Julijoną, artimą būsimos karalienės and by God’s help produce a Russian- 1422 roku. W dwa lata później spełni- Sonkos giminaitę. blooded offspring”. Jogaila’s and Sofia’s ły się marzenia wiekowego monarchy. Sūnų gimimas visiškai pakeitė wedding took place in 1422. Two years Narodził mu się męski potomek, który Vladislovo Jogailos strategiją. Nuo tol later the monarch’s dream came true. A otrzymał imię Władysława, zaś do hi- pagrindinis jo politikos tikslas – siekti son was born to him, who was given a storii przeszedł jako Warneńczyk. Rok užtikrinti savo palikuonims karaliaus name of Vladislovas, however, in history później narodził się Kazimierz, który karūną. Tai nebuvo paprasta, kadangi known as Warnenczyk. After a year an- jednak szybko zmarł. Wkrótce jednak lenkų riterija nenorėjo taikytis su ati- other son was born – Casimir, who soon młoda królowa powiła kolejnego syna. mama privilegija rinkti valdovą. Opo- died. However, soon Sofia delivered the Jego także nazwano Kazimierzem. Ślub zicijai vadovavo Krokuvos vyskupas King another son, who was also given a z Zofią okazał się być wybawieniem Zbignevas Olesnickis, tas pats, kuris name of Casimir. The King’s, who per- dla króla Jagiełły, którego zapewne nie Žalgirio mūšyje pribaigė atakuojantį haps would not be satisfied with the vi- cieszyła wizja śmierci bez posiadania karalių Dipoldą fon Kiokericą. Didi- sion of his death without a descendant, męskiego potomka. Kilka lat wcześniej kai buvo linkę sutikti su Vladislovo marriage with Sofia was a real salvation i sam sędziwy Witold ożenił się zresz- karūnavimu, tačiau tikėjosi Jogailos for him. A year before aged Vytautas got tą po raz kolejny. W 1418 roku zmarła dėkingumo toliau plečiant luomo pri- married as well, since in 1418 his part- bowiem jego wieloletnia towarzyszka vilegijas. Atsirado net dokumentas ner through thick and thin, the Grand

160 Ku samodzielności Savarankiškumo link Towards independence doli i niedoli, wielka księżna Anna. su atitinkamais įrašais. Kai karalius Duchess Anna died. The Duke without Książę, nie zastanawiając się długo, nesutiko su jame esančiomis nuosta- any deliberations decided to marry Ju- postanowił pojąć za żonę kniaziównę tomis, suvažiavimo metu, Lenčicoje, lianna, who was a close relative of the Juliannę, skądinąd blisko spokrewnio- riterija sukapojo raštą kalavijais Jo- future Queen Sonka. ną z przyszłą królową Sonką. gailos akivaizdoje. Vladislovas Jogaila totally changed Narodziny synów całkowicie zmie- his strategy due to the birth of his sons. niły strategię Władysława Jagiełły. From that time on the main goal of his Odtąd naczelnym celem jego polityki politics was the pursuit of ensuring his stało się dążenie do zapewnienia swym descendants the royal crown. It was potomkom korony królewskiej. Nie not easy, as the Polish knights did not było to proste, gdyż polskie rycerstwo agree with deprivation of the privilege nie chciało się godzić na odebranie of electing the ruler. The leader of the sobie przywileju elekcji władcy. Opo- opposition was Zbigniew Olesnicki, the zycji przewodził Zbigniew Oleśnicki, bishop of Cracow, the one who murdered biskup krakowski, ten sam, który pod the knight Diepold von Kökeritz chargin Grunwaldem dobił szarżującego na at the King on the Battle of Grunwald. króla rycerza Diepolda von Kökeritz. The magnates perhaps would be will- Możnowładcy byli skłonni zgodzić się ing to accept the coronation of Vladis- na koronację Władysława, liczyli jed- lovas, though they counted on Jogaila’s nak na wdzięczność Jagiełły w posta- gratitude expressed by extending the ci dalszego rozszerzenia przywilejów state privileges. The document for this stanowych. Powstał nawet dokument matter was drafted. However, when z odpowiednimi zapisami. Gdy jednak King did not agree with the terms of król nie zgodził się na zawarte w nim the document during the convention in postanowienia, podczas zjazdu w Łę- Leczyca, the knights chopped the script czycy rycerstwo posiekało pismo mie- before Jogaila’s eyes. czami na oczach Jagiełły.

161

Po podpisaniu w roku 1422 poko- 1422 metais pasirašius taiką Mel- After signing the Treaty of Melno ju w Melnie na granicy krzyżacko-line kryžiuočių ir lietuvių pasienyje in 1422 a long expected peace pre- tewskiej zapanował długo oczekiwany įsiviešpatavo ilgai laukta ramybė, o vailed on the Teutonic-Lithuanian bor- spokój, a linia przebiegu owego kordo- šios sienos kirtimo linija – nežiūrint der, whereas the line of the cordon – nu – pomijając drobne korekty i więk- į smulkius pataisymus ir didesnius omitting minor corrections and bigger sze zawirowania dziejów – przetrwała istorijos posūkius – išliko iki 1945 maelstroms of the history – survived do roku 1945 jako granica niemiec- metų kaip Vokietijos ir Lenkijos siena till 1945 as a German-Lithuanian bor- ko-polska (i trwa nadal w postaci roz- (ir egzistuoja iki šiol kaip vaivadijų der (and further existed as a line of de- graniczeń wojewódzkich). Myliłby się ribos). Tačiau klystų tas, kuris many- marcation between the voivodeships jednak ten, kto mógłby sądzić, że oto tų, kad jau dabar didysis kunigaikštis, (counties)). However, one would be teraz wielki książę, będąc u szczytu būdamas sėkmės viršūnėje, galų gale wrong to think that the Grand Duke, powodzenia, w końcu odpocznie i bę- pailsės ir rinks audringo gyvenimo being at the height of his success, dzie zbierał owoce burzliwego życia. vaisius. Vos tik susitaręs su kryžiuo- would have a rest and pick the fruits of Ledwo osiągnąwszy porozumienie z čiais, Vytautas vėl pradėjo kištis į his eventful life. As soon as he reached Krzyżakami, począł Witold ponownie Rytų politiką, kuri visuomet buvo jo an agreement with the Crusaders, he mieszać się do polityki wschodniej, „mėgstamiausia“. 1425 metais mirė started intervening into the Eastern która zawsze była jego „oczkiem w Maskvos kunigaikštis Vasilijus, kurio politics, which had always been at głowie”. W 1425 roku zmarł książę žmona, kaip jau minėta, buvo Lietuvos the centre of his interest. In 1425 the moskiewski Wasyl, którego żona, Zofia valdovo dukra. Po Vasilijaus mirties Duke of Moscow Wasyl, whose wife była, jak wspomniano, córką litewskie- Zofija grįžo į Lietuvą su savo mažame- Sofia was the Lithuania ruler’s daugh- go władcy. Po śmierci Wasyla Zofia čiu sūnumi, Vasilijumi II, ir atsidavė ter, died. After the Duke’s death Sofia powróciła na Litwę wraz ze swym ma- Vytauto globon, tuo pačiu vykdydama returned to Lithuania with his little łoletnim synem, Wasylem II i oddała paskutinę mirusiojo sutuoktinio valią. son Wasyl II and let Vytautas take care się w opiekę Witoldowi, wykonując Tai leido didžiajam kunigaikščiui iš- of them, which was the last will of her tym samym ostatnią wolę zmarłego plėsti savo įtaką Maskvos kunigaikš- deceased spouse. This situation pro- małżonka. Umożliwiło to wielkiemu tystėje ir palenkti į savo pusę Pronską vided Vytautas with the opportunity księciu zdobycie sporych wpływów bei Riazanę. Tačiau to neužteko nenu- to extend his influence in the Grand

163 w Wielkim Księstwie Moskiewskim ilstančiam valdovui. 1426 metais su Duchy of Moscow, as well as acquire oraz podporządkowanie sobie Prońska ginklu rankoje jis išsirengė į Pskovo the lands of Pronsk and Ryazan. How- i Riazania. To jednak nie wystarczy- respubliką, šalia savęs be lietuvių tu- ever, the ruler was not satisfied with ło niestrudzonemu władcy. W 1426 rėdamas lenkus, čekus, totorius ir va- this achievement. In 1426 Lithuanian roku wyprawił się zbrojnie przeciw- lakus. Gerai ginamų Pskovo tvirtovių army, together with the Polish, Czech, ko republice Pskowa, mając u swego nepavyko užkariauti, todėl visiškai Tatar armies and the army of Wolochy, boku, oprócz Litwinów, także Polaków, nuniokotos ir apiplėštos buvo miestui entered into the Republic of Pskov. Czechów, Tatarów i Wołochów. Do- pavaldžios teritorijos. Tiek viena, tiek They failed to capture the well defend- brze bronionych pskowskich twierdz kita pusė elgėsi labai žiauriai. Pagau- ed fortresses, even so they ravaged and nie udało się zdobyć, za to dokładnie tiems priešams buvo gyviems nulu- robbed all the settlements belonging spustoszono i obrabowano podległe pama oda. Galų gale tarpininkavimo to the town. Both parties inflicted ex- miastu terytoria. Zarówno z jednej, jak vaidmens, sprendžiant konfliktą tarp treme cruelties. The captured enemies i z drugiej strony dopuszczano się nie- šalių, ėmėsi Maskvos ponai. Už tūks- were being skinned alive. Eventually słychanych okrucieństw. Pojmanych tantį rublių, kuriuos Pskovas sumo- Moscow decided to take on mediation. wrogów żywcem obdzierano ze skóry. kėjo kunigaikščiui, šalys sudarė taiką. The parties entered into peace agree- W końcu mediacji pomiędzy stronami Tačiau jau kitais metais Vytautas ėmė- ment for the cost of a thousand rou- konfliktu podjęli się panowie moskiew- si kito žygio, šįkart į Rusią, priklauso- bles that Pskov had to pay the Duke. scy. Za cenę tysiąca rubli, które Psków mą nuo Lietuvos, norėdamas ten su- The next year Vytautas again arranged zapłacił księciu, strony zawarły pokój. tramdyti nelojalius kunigaikščius. Šis an invasion into Russia, which had Już jednak w następnym roku Witold žygis tapo didelių laimėjimų grandine been dependent on Lithuania, with the przedsiębrał kolejną wyprawę, tym ra- ir peraugo beveik į triumfo eiseną. aim of curbing disloyal knyazes. The zem na uzależnioną od Litwy Ruś, w Slavų kunigaikščiai, lenktyniaudami invasion was a pure success and al- celu poskromienia nielojalnych knia- tarpusavyje, atvykdavo pas didįjį ku- most turned into a triumphal proces- ziów. Wyprawa była wielkim pasmem nigaikštį su brangiomis dovanomis ir sion. The Russian Dukes were arriving sukcesów i przerodziła się niemal w žadėdavo lojalumą ir ištikimybę ligi to Vytautas carrying expensive gifts pochód tryumfalny. Ruscy książęta na gyvos galvos. Pasveikinti Vytauto į and assuring the Grand Duke of loy- wyścigi przybywali do wielkiego księ- Smolenską iš Didžiojo Naugardo iš- alty and fealty. In Smolensk Vytautas

164 Łabędzi śpiew Gulbės giesmė The swan song cia z bogatymi darami i zapewnieniami siųsta delegacija, atvežusi nuostabių welcomed a delegation from Veliky o dozgonnej lojalności i wierności. W dovanų. Nedaug tai naugardiečiams Novgorod and received lavish gifts. Smoleńsku powitała Witolda delega- padėjo, kadangi po metų didysis kuni- This, however, did not help much the cja wysłana z Nowogrodu Wielkiego, gaikštis su ginklu rankoje aplankė ir inhabitants of Novgorod, for the next wioząca wspaniałe podarki. Niewiele juos. Žygis, smogęs Naugardo žemei, year the Grand Duke entered into the to jednak Nowogrodzianom pomo- buvo galingas. Vytauto kariuomenėje town with an armed army. Vytautas gło, gdyż w rok później wielki książę taip pat buvo Mazovijos kunigaikštis organised a full-scale military inva- zawitał zbrojnie i do nich. Wyprawa, Kazimieras ir daug žymių lenkų ri- sion. Among the warriors of the army która uderzyła na ziemie Nowogrodu, terių. Su savimi jie vežėsi gausią ar- was the Duke of Masovia Casimir, as była potężna. W składzie Witoldowych tileriją, įskaitant ypač didelį pabūklą well as other notable knights of Po- wojsk znajdował się i książę mazo- pavadinimu „Kavka“. Žygis planuotas land. The army had a lot of artillery, wiecki Kazimierz, i wielu znacznych labai gudriai. Vasarą per susidariu- including large cannon, called Kaw- polskich rycerzy. Wieziono również sias pelkes į Naugardą negalima buvo ka. The Duke organised the invasion ze sobą liczną artylerię, w tym jedno pereiti iš Lietuvos pusės. Tačiau ku- extremely craftily. In summer one szczególnie wielkie działo noszące na- nigaikštis nusprendė prasiveržti per could not reach Novgorod through the zwę Kawka. Wyprawa pomyślana była miškus, todėl į priekį išsiuntė tarnus Lithuanian side due to the swamps. niezwykle chytrze. Latem, ze względu su kirviais, kurie miške iškirto skyni- Thus the King decided to go through na bagna, nie można było przejść do mą, o vėliau kelią išklojo nukirstais the woods. He sent his retinue with Nowogrodu od strony Litwy. Książę medžiais. Naugardo žygis neatnešė hatchets in front of the army to form jednak postanowił przebić się lasami. planuotos sėkmės. Turinčiam apgul- a glade and lay a path with the fallen Wysłał więc przodem czeladź z siekie- ties priemones ir artileriją didžiajam trees. Unfortunately the invasion was rami, która wyrąbała w lesie przecinkę, kunigaikščiui nepavyko užkariauti nė not as successful as the Duke hoped a następnie wyłożyła drogę zrąbanymi vienos galingos respublikos pilies. for. He failed to capture any of the cas- drzewami. Wyprawa nowogrodzka nie Noromis nenoromis Vytautas sutiko tles of the huge Republic, despite the odniosła jednak zamierzonego efek- priimti didelę išpirką iš naugardiečių war machines and artillery. Though tu. Nie udało się wielkiemu księciu, už armijos pasitraukimą, vėliau grįžo į unwillingly, Vytautas agreed to accept mimo machin oblężniczych i artylerii, Lietuvą, ir tai buvo paskutinis didžiojo a ransom for the cost of withdrawal of

165 zdobyć żadnego z zamków potężnej re- kunigaikščio žygis. the Lithuanian army from Novgorod. publiki. Chcąc, nie chcąc, dla zachowa- Tuo metu Lenkijos karalystėje This invasion was the last one organ- nia twarzy Witold zgodził się przyjąć senstantis monarchas atkakliai kovo- ised by the Grand Duke of Lithuania. od Nowogrodzian wysoki okup za cenę jo su diduomene, reikalaujančia iš- In the meantime aging monarch wycofania swej armii, po czym powró- plėsti jų teises mainais už sutikimą was fighting in the Kingdom of Po- cił na Litwę. Była to ostatnia wielka valdovu išrinkti mažametį Vladislovą. land with the magnates, demanding wyprawa litewskiego księcia. Karalaitis po Vytauto mirties turėjo extension of their rights in exchange Tymczasem w Królestwie Polskim tapti Lietuvos valdovu, o regentu po for consent to electing juvenile Vladis- starzejący się monarcha coraz zacieklej monarcho mirties karalystėje turėjo lovas. After Vytautas’ death the royal walczył z magnaterią, domagającą się tapti didysis kunigaikštis su karaliene prince would rule Lithuania as well, rozszerzenia swych praw w zamian za Sonka. Pastangas dėl įpėdinystės sū- whereas in case of the King’s death the zgodę na elekcję małoletniego Włady- nui sudrumstė garsus skandalas. Ka- Grand Duke would become a regent of sława. Królewicz miał także, po śmier- ralienė buvo apkaltinta neištikimybe. the Kingdom with his wife Sonka. A ci Witolda, zostać władcą Litwy, zaś po Manoma, kad jos meilužiais buvo net big scandal disrupted the King’s en- zgonie monarchy regentem w Króle- keletas riterių: Hinča iš Rogovo, Petras deavor to enthrone his son, when the stwie miał stać się wielki książę wraz z Kurovskis, Laurynas Zaremba, Janas Queen was accused of marital infidel- królową Sonką. Starania o sukcesję dla Krasko, Janas iš Koniecpolio bei Petras ity. Several knights were considered to syna zakłócił jednak głośny skandal. ir Dobeslavas iš Ščekocino. Visame šia- be her lovers: Hincz from Rogow, Pi- Oto królowa została oskarżona o mał- me reikale neaiškus yra Vytauto vai- otr Kurowski, Wawrzyniec Zareba, Jan żeńskie zdrady. Jej kochankami miało dmuo. Janas Dlugošas nurodo, kad jis Krasko, Jan from Koniecpole, as well być aż kilku rycerzy: Hińcza z Rogowa, buvo vienas iš pagrindinių kampanijos as Piotr and Dobieslaw from Szcze- Piotr Kurowski, Wawrzyniec Zaręba, prieš Sonką autorių. Iš kitos pusės, ko- kociny. However, Vytautas’ role in this Jan Krasko, Jan z Koniecpola oraz Piotr respondencijoje su lenkų didikais, ku- grand affair is unknown. Jan Długosz i Dobiesław ze Szczekocin. W tej ca- nigaikštis ragino atmesti nepagrįstus claims he was one of the main au- łej sprawie niejasna jest rola Witolda. kaltinimus. Karalienė buvo priversta thors of the action against Sonka. On Jan Długosz podaje bowiem, że to on žeminančiai prisiekti savo nekaltu- the other hand the Grand Duke called był jednym z głównych autorów akcji mą, liudininkų, įskaitant Zbignevą the magnates for withdrawal of all

166 Pieczęć króla Polski Władysława Warneńczyka Lenkijos karaliaus Vladislovo Varniečio antspaudas Seal of the King of Poland Vladislovas of Varna przeciw Sonce. Z drugiej jednak stro- Olesnickį, akivaizdoje. Apkaltintieji the groundless charges. The Queen ny w korespondencji z polskimi moż- sangulavimu su Jogailos žmona rite- was forced humiliatingly to swear her nowładcami wielki książę wzywał do riai buvo pasodinti į kalėjimą, tačiau innocence in the presence of the wit- odrzucenia bezpodstawnych oskarżeń. netrukus buvo paleisti ir sugrąžinti į nesses, including Zbigniew Olesnicki. Królowa została zmuszona do upoka- ankstesnes pareigas. Tačiau į kalėjimą The knights accused of wantonness rzającego przysięgania o swej niewin- buvo pasodintas pagrindinis Sonkos with Jogaila’s wife were imprisoned ności, w obecności świadków, w tym kaltintojas Janas Strašas iš Bialačovo. at first, however, soon they were re- Zbigniewa Oleśnickiego. Oskarżani o Karalienės Zofijos neištikimybės leased and returned to their previous swawole z żoną Jagiełły rycerze zo- skandalas sukliudė Jogailos pastan- posts, while the main accuser Strasz stali wtrąceni do więzienia, niedługo goms tvarkyti vyriausiojo sūnaus įpė- from Bialaczow was imprisoned for ich jednak wypuszczono i przywróco- dinystę. Todėl 1428 metais atsirado his deeds. no do dawnych urzędów. Uwięziono za planas karaliaus karūna apdovanoti The scandal of accusing Jogaila’s to głównego oskarżyciela Sonki Jana Vytautą. Po jo mirties Lietuvos kara- wife of alleged infidelity strongly in- Strasza z Białaczowa. liumi turėtų tapti Jogailos sūnus, kurį, fluenced Jogaila’s efforts to enthrone Sprawa rzekomych zdrad królowej pagal lenkų didikų planus, siekiant ne- his elder son. Consequently in 1428 a Zofii mocno zaszkodziła staraniom Ja- likviduoti sąjungos su Lietuva, reikė- plan evolved as to how the crown can giełły o sukcesję dla swego starszego tų išrinkti ir Lenkijos karaliumi. Len- be put on the Grand Duke’s head. Ac- syna. Wobec tego w roku 1428 powstał kų ponai karštai užprotestavo tokius cording to the Polish magnates’ plans, plan obdarzenia koroną królewską Wi- pusbrolių planus. Tačiau šią mintį after Vytautas’ death the post of the tolda. Po jego zgonie królem Litwy netikėtai palaikė abiejų valdovų senas Grand Duke of Lithuania should be miałby zostać syn Jagiełły, którego, pažįstamas, karalius Zigmantas Liuk- devolved to Jogaila’s son, who was zgodnie z planami polskich możno- semburgietis. Zigmantas turėjo visai supposed to be the King of Poland as władców, by nie likwidować związku z kitą tikslą, nei Jogaila ir Vytautas. Šis well, so that not to break off the re- Litwą, miano by wybrać także na króla monarchas daug pastangų dėjo norė- lationships with Lithuania. The Polish Polski. Panowie polscy gorąco zapro- damas susilpninti ryšius, jungiančius noblemen strongly protested against testowali przeciw takim pomysłom abi šalis. Taip buvo ir šį kartą. Kara- such an idea of the cousins. This idea, stryjecznych braci. Idea ta znalazła jed- liaus karūna, turinti papuošti didžiojo however, reached an old acquaintance

168 Łabędzi śpiew Gulbės giesmė The swan song nak nieoczekiwane poparcie ze strony kunigaikščio smilkinius, tikriausiai of the two rulers the King Sigismud’s starego znajomego obydwu władców, būtų buvęs deramas jo ilgo gyvenimo ear, who supported it. Sigismund of króla Zygmunta Luksemburskiego. apvainikavimas. Vytauto karūnavimą Luxembourg, however, had a different Zygmunt miał jednak zgoła inny cel abu pusbroliai aptarė su Zigmantu plan from Jogaila and Vytautas. The niż Jagiełło i Witold. Monarcha ten 1429 m. suvažiavimo metu Lucke. Di- monarch had long been struggling to bowiem wiele swego wysiłku przez dysis kunigaikštis tikriausiai nenoriai weaken the bonds between the coun- lata wkładał w rozluźnienie więzów priėmė pasiūlymą karūnuoti ji kara- tries. The royal crown, which was łączących obydwa kraje. Tak było i tym liumi, baimindamasis lenkų riterijos supposed to adorn the Grand Duke’s razem. Korona królewska, która miała (kurios pagalba naudojosi savo žy- temples, would certainly be a proper ozdobić skronie wielkiego księcia by- giuose į Rytus), ir didikų reakcijos. Jis coronation of his long life. In 1429 łaby z pewnością godnym ukoronowa- nesuklydo, kadangi karaliaus planus during the convention in Luck the niem jego długiego życia. Sprawę ko- užprotestavo Zbignevas Olesnickis cousins discussed with Sigismund the ronacji Witolda obaj bracia omówili z kartu su kitais aukštais pareigūnais. matter of Vytautas’ coronation. The Zygmuntem podczas zjazdu w Łucku, Jų veikiamas Jogaila atsisakė savo pla- Grand Duke at first reacted reluctant- do którego doszło w roku 1429. Wiel- nų. Tačiau neatkreipė dėmesio į savo ly to this suggestion, since he wor- ki książę podobno początkowo odniósł pusbrolio reakciją, kuris, įsižeidęs dėl ried about the reaction of the Polish się niechętnie do propozycji wyniesie- užgautų ambicijų, vis dėlto nusprendė knights and magnates – he had always nia go do godności królewskiej, oba- karūnuotis, o karūną gausiąs iš „Ro- been using them in his invasions to wiając się reakcji polskiego rycerstwa mos karaliaus“ Zigmanto. Vytautui the East. Eventually it turned out that i możnowładców, z którego pomocy jokio poveikio neturėjo nei Zigmantui he was right, as Zbigniew Olesnicki ciągle korzystał w swych wyprawach rašyti laiškai iš karaliaus kanceliari- and other notable figures of Poland na wschód. Nie pomylił się, bowiem jos, kuriais buvo nepritariama šiems objected to the King’s plans. Strongly przeciwko planom królewskim zapro- Vytauto ketinimams, nei Krokuvos influenced by their protest Vladislovas testował Zbigniew Oleśnicki wraz z universiteto mokslininkų išvados, aiš- Jogaila gave up his plan. However, the innymi dostojnikami polskimi. Pod kinančios, kad Zigmantas, būdamas King did not consider his cousin’s reac- ich wpływem Jagiełło wycofał się ze Romos karaliumi, negali karūnuoti tion, who finally made a decision to be swych planów. Nie wziął jednak pod sau lygių karalių. Nepadėjo netgi po- crowned by “the Roman King” Sigis-

169 uwagę reakcji swego stryjecznego bra- piežiaus Martyno V laiškai, kuris liepė mund. Nothing made Vytautas change ta, który, urażony w swej ambicji, po- didžiajam kunigaikščiui nepriimti ka- his mind, neither the letters of protest stanowił się jednak koronować, otrzy- rūnos iš Liuksemburgiečio rankų. Kuo sent by the royal chancellery to Sigis- mując koronę z rąk „króla rzymskiego” labiau Lenkijoje buvo protestuojama, mund, nor the arguments of the law- Zygmunta. Na nic się zdały pisma pro- tuo atkakliau Vytautas spyrėsi. Atsi- yers from the Cracow University, who testacyjne kancelarii królewskiej do žvelgdamas į didžiojo kunigaikščio ka- attempted to prove that Sigismund, as Zygmunta, na nic zdały się wywody rūnavimo planus ir į lietuvių bei lenkų a Roman King, has no right to control uczonych prawników z Uniwersytetu santykių atšalimą, Jogaila, norėdamas the monarchs of equal rank. Even the Krakowskiego, którzy udowadniali, że savo sūnui Vladislovui garantuoti įpė- Pope Martin V’s letters, reminding the Zygmunt jako król rzymski nie może dinystę, buvo priverstas eiti į kompro- Grand Duke not to accept the crown kreować równych sobie monarchów. misą su šlėkta. Todėl 1430 metais Je- from Sigismund of Luxembourg, were Nie pomogły nawet listy papieża Mar- dlnėje išdavė privilegiją, tenkinančią sent for nothing. The more Poland cina V, który napominał wielkiego riterijos reikalavimus, tačiau mainais protested, the more Vytautas’ stub- księcia, by ten nie przyjmował koro- už sutikimą Vladislovui karūnuotis bornness increased. Jogaila was forced ny z rąk Luksemburczyka. Im bardziej po tėvo mirties. Tuo metu Vytautas to come to compromise, due to the w Polsce protestowano, tym bardziej ramiai ruošėsi karūnavimui. Tačiau Grand Duke’s coronation and deterio- Witold trwał w swym uporze. Wobec būta tam tikrų teisinio pobūdžio abe- rating relationships between Poland planów koronacyjnych wielkiego księ- jonių. Buvo svarstoma, ar karūnos and Lithuania. The King was forced cia i ochłodzenia stosunków polsko-li- priėmimas prieš popiežiaus valią iš to yield to the demands of nobility in tewskich Jagiełło został zmuszony do Romos karaliaus, netrukus tapsiančio order to ensure the throne to his son pójścia na kompromis wobec szlach- imperatoriumi, rankų, bus teisiškas. Vladislovas. With that aim in 1430 the ty, w celu zagwarantowania sukcesji Norėdamas išsklaidyti kunigaikščio King granted the knights a privilege in dla swego syna Władysława. W tym abejones, Liuksemburgietis išsiuntė Jedlnia and satisfied all the demands of celu wydał w 1430 roku przywilej w jam pasiuntinius: daktarą Baptistą Ci- the knights in exchange to the crown Jedlni, spełniając żądania rycerstwa w galą ir Zigmantą Rotą (Roth), turinčius for Vladislovas after Jogaila’s death; zamian za zgodę na koronę dla Wła- paliudyti Vytautui karūnavimo teisė- while dauntless Vytautas was prepar- dysława po śmierci ojca. W tym cza- tumą. Tačiau pasiuntiniai nenusigavo ing for his coronation. There were,

170 Łabędzi śpiew Gulbės giesmė The swan song sie niezrażony Witold szykował się do iki kunigaikščio, nes pakliuvo į Didžio- however, some doubts from the legal koronacji. Były jednak pewne wątpli- sios Lenkijos riterijos, vadovaujamos point of view. A question was raised wości natury prawnej. Zastanawiano pakamario Jano Čarnkovskio, rankas, concerning whether the coronation, się, czy przyjęcie korony wbrew papie- kuri kartu su pasiuntiniais perėmė ir performed against the Pope’s will, żowi, a z rąk króla rzymskiego, który laiškus su pasiūlymu sudaryti lietuvių though by the Roman King, who soon co prawda miał wkrótce zostać cesa- ir imperatoriaus sąjungą. Šiuose laiš- was supposed to become an emperor, rzem, będzie ważne. W celu rozwiania kuose taip pat buvo daug neigiamų would have legal power. Sigismund of wątpliwości księcia Luksemburczyk žodžių apie Vladislovą Jogailą. Lenkų Luxembourg sent the Duke two envoys wysłał mu posłów, doktora Baptystę pasipiktinimas buvo toks didelis, kad – the doctor Baptysta Cigal and Sigis- Cigala i Zygmunta Rotha, którzy mieli jie sumušė Zigmanto pasiuntinius, o mund Roth – whose task was to certify poświadczyć Witoldowi o legalności šie, gavę po vieną žirgą, buvo išvyti the legitimacy of the coronation in or- koronacji. Poselstwo jednak do księcia pas kryžiuočius, ir tik iš ten pasiekė der to dispel the Duke’s doubts. Unfor- nie dotarło, wpadło bowiem w ręce ry- Vilnių. Nepaisant Didžiosios Lenkijos tunately the emissaries did not reach cerstwa wielkopolskiego pod komen- lenkų suteiktos pamokos, didįjį kuni- the Duke, as they were captured by the dą podkomorzego poznańskiego Jana gaikštį pavyko įtikinti dėl karūnos pri- knights of Greater Poland under com- Czarnkowskiego, które przechwyciło ėmimo teisėtumo. Iškilmės paskirtos mand of the chamberlain of Poznan wraz z posłami także listy, zawierające 1430 m. rugsėjo 8 d. Kadangi iki tos Jan Czarnkowski. The knights inter- propozycję sojuszu litewsko-cesarskie- dienos monarcho regalijos, kuriamos cepted the letters containing a pro- go oraz wiele niepochlebnych słów Niurnbergo dirbtuvėse, į Vilnių nepri- posal for the Lithuanian-imperial ally o Władysławie Jagielle. Wzburzenie statytos, karūnavimą teko atidėti. Galų and a lot of unfavorable words about Polaków było tak wielkie, że wysłan- gale paskirta data – rugsėjo 29 diena. Vladislovas Jogaila. As a result of the nicy Zygmunta zostali pobici i, otrzy- Ir šio termino nepavyko laikytis. Pas agitation of the Polish noblemen Si- mawszy po jednym koniu, wygnani Vytautą atvyko karaliaus sekretorius, gismund’s messengers were beaten do Krzyżaków, skąd dopiero dotarli do kuris karaliaus vardu paprašė atidėti up, given each a horse, expelled to the Wilna. Pomimo lekcji udzielonej im karūnavimą ir surengti susitikimą bei Crusaders, from where they finally ar- przez Wielkopolan udało się przekonać aptarti ginčytinus klausimus. Ūmaus rived to Vilnius. Despite the lesson wielkiego księcia do legalności przyję- būdo Kęstutaitis jau nustojo pykti, to- that the knights of the Greater Po-

171 cia korony. Uroczystość wyznaczono dėl nedelsdamas pas pusbrolį nusiuntė land taught the envoys, the Duke was na 8 września 1430 roku. Ponieważ pasiuntinį su kvietimu į Vilnių. Kara- finally convinced of the coronation jednak w tym terminie nie dostarczo- lius priėmė kvietimą, tokiu būdu 1430 validity. The planned date of Vytau- no do Wilna insygniów monarszych, m. spalio 9 d. įvyko paskutinis abiejų tas’ coronation was in September 8 of które powstawały w warsztatach no- valdovų suvažiavimas. Senos draugys- 1430. The coronation, however, had to rymberskich, koronację należało prze- tės ryšiai nugalėjo neseniai įsipliesku- be postponed, because regal insignias, łożyć. Ostatecznie ustalono datę 29 sias audras. Vytautas ir Jogaila suge- being produced in Nuremberg Manu- września. I ten termin nie został jed- bėjo vėl rasti bendrą kalbą. Nežinome factory, did not arrive on time. The fi- nak dotrzymany. Do Witolda dotarł tikslios pokalbio eigos, tačiau kai ne- nal date for coronation was September bowiem sekretarz królewski, który trukus Zigmantas parašė kunigaikš- 29, however, it did not take place that w imieniu króla poprosił o zwłokę i čiui, kad išsiųs jam karaliaus regalijas day. The King’s secretary came to Vy- osobiste spotkanie celem omówienia su gerai saugoma palyda, Kęstutaitis tautas with a request for delay and for spornych kwestii. Zapalczywy Kiejstu- atrašė, kad šis to nedarytų, nes jau a personal meeting with the King in towicz zdążył już ochłonąć z gniewu, priėmęs tam tikrus sprendimus su ka- order to discuss certain controversial toteż natychmiast wysłał do stryjecz- issues. Impetuous Vytautas recovered nego brata posła z zaproszeniem do from his anger and immediately sent Wilna. Król zaproszenie przyjął i tak his envoy to the cousin with an invita- doszło do ostatniego zjazdu obu wład- tion to Vilnius. The King accepted the ców, 9 października 1430 roku. Dawne Grand Duke’s invitation and on 9 Oc- tober 1430 the rulers met on the last convention. The old bonds of friend- ship between Poland and Lithuania underwent recent tests. Vytautas and Jogaila again spoke the same language. Although the exact course of the debate is unknown, what is know is that when Sigismund sent the Duke

172 Łabędzi śpiew Gulbės giesmė The swan song więzy przyjaźni przetrwały niedawne raliumi Vladislovu. Regis, kad pats Jo- a letter informing about his sending burze. Witold i Jagiełło po raz kolej- gaila jau priprato prie minties apie Vy- the regal insignias under armed es- ny potrafili znaleźć wspólny język. Nie tauto karūnavimą, kadangi žadėjo jam cort, the son of Kęstutis replied to the znamy co prawda dokładnego prze- sušaukti riterijos suvažiavimą, kurio letter saying that Sigismund did not biegu rozmów, kiedy jednak wkrótce metu įtikintų lenkų ponus, kad šie pri- have to do that, because he had ne- Zygmunt napisał księciu, że wyśle mu tartų pusbrolio karūnavimui. Visi šie gotiated certain settlements with the insygnia królewskie pod silną eskortą, sprendimai neteko prasmės 1430 m. King Vladislovas. Apparently Jogaila Kiejstutowicz odpisał, żeby Luksem- spalio 16 d. Tądien pusbroliai, lydimi had already got accustomed to the burczyk tego nie czynił, powziął bo- savo svitų, išvažiavo iš Vilniaus. Jogai- idea of Vytautas’ coronation, since he wiem pewne ustalenia z królem Wła- la vyko į Trakus, o Vytautas jį lydėjo. promised the Grand Duke to arrange dysławem. Wydaje się, że sam Jagiełło Staiga didysis kunigaikštis susiūbavo a convention for the knights in order zdążył się już oswoić z myślą o koro- ir nukrito nuo žirgo. Jis buvo greitai to convince them to give consent to nie dla Witolda, obiecał mu bowiem, pakeltas ir žmonos vežimu nuvežtas į Vytautas’ enthronement. From 16 Oc- że zwoła zjazd rycerstwa, na którym Trakų pilį. Kunigaikščiui atsinaujino tober 1430 all the decisions, however, będzie przekonywał panów polskich sena žaizda tarp menčių. Buvo aišku, became meaningless. That day the do zgody na wyniesienie stryjecznego kad artėja jo mirtis. Šiomis paskutinė- cousins left Vilnius with their reti- brata. Wszystkie te ustalenia straciły mis dienomis prie Kęstutaičio patalo nues. Jogaila moved to Trakai, whereas jednak na znaczeniu 16 października budėjo jo pusbrolis, bičiulis ir draugas. Vytatutas accompanied him. Suddenly 1430 roku. Tego dnia stryjeczni bracia Per paskutines likusias gyvenimo die- the Grand Duke tottered and fell off the w otoczeniu swych orszaków wyje- nas Vytautas spėjo sutvarkyti nemažai horse. He was lifted and taken to the chali z Wilna. Jagiełło udawał się do valstybės reikalų. Savo mirties dieną castle of Trakai by his wife’s cart. The Trok, Witold zaś go odprowadzał. Na- sukvietė svarbiausius dvariškius ir jų Duke’s old wound between the shoul- gle wielki książę zachwiał się i spadł akivaizdoje vėl atidavė Lietuvą valdyti der blades reopened. It was obvious z konia. Podniesiono go szybko i za- Jogailai, tuo pat metu prašydamas jo that Vytautas was going to die. Dur- wieziono do trockiego zamku w wozie atleidimo už visus kivirčus, dėl kurių ing those last days his cousin, partner jego żony. Księciu odnowiła się dawna daug kartų jų keliai išsiskirdavo. Pa- and friend was sitting up by him sick. rana miedzy łopatkami. Wiedziano już, skutines Kęstutaičio gyvenimo aki- Within those several days of his life

173 że zbliża się jego koniec. W tych ostat- mirkas sutrikdė pranešimai apie Švi- Vytautas managed to handle many in- nich dniach przy łożu Kiejstutowicza trigailos elgesį, kuris su nekantrumu ternal affairs of his country. The final czuwał jego stryjeczny brat, towarzysz laukė žinių apie didžiojo kunigaikščio day of his life Vytautas called together i przyjaciel. W ciągu kilku dni życia, mirtį, turėdamas stiprų palaikymą ir his most notable courtiers and in their jakie zostały Witoldowi zdążył poza- didelį norą įžengti į Lietuvos sostą. presence he left again his country un- łatwiać wiele jeszcze spraw państwo- Mirštantis senolis, vis dar su nerimu der Jogaila’s reign. Vytautas also asked wych. Na koniec, w dniu swej śmierci, mąstantis apie valstybės reikalus, his cousin to forgive him all misun- zwołał najznaczniejszych dworzan i w įspėjo karalių apie Švitrigailą per savo derstandings and disagreements that ich obecności oddał Litwę ponownie dvariškius – Vilniaus vaivadą ir savo they had undergone through, and due pod panowanie Jagielle, prosząc go maršalą. Lietuvos didysis kunigaikš- to which their roads diverged many jednocześnie o wybaczenie wszystkich tis mirė 1430 m. spalio 27 d. Jo kūnas times. The last moments of Vytautas’ niesnasek, przez które wiele razy roz- buvo pašarvotas aštuonias dienas. life were disturbed by the messages chodziły się ich drogi. Ostatnie chwile Kiekvieną dieną po tris kartus buvo about Svitrigaila, who impatiently życia Kiejstutowicza zakłóciły donie- apraudojama taip ir nepatapusiojo awaited the Duke’s death, since he had sienia o postępowaniu Świdrygiełły, karaliumi mirtis. Praėjus šiam laikui, a lot of supporters and a strong will który z niecierpliwością oczekiwał Vytauto žemiškas kūnas atgulė amži- to become the ruler of Lithuania. A na wieści o zgonie wielkiego księcia, nojo poilsio šalia jo mylimos žmonos, dying old man, still concerned about mając za sobą silne stronnictwo i wy- didžiosios kunigaikštienės Onos Vil- the affairs of his country, cautioned raźną ochotę na tron litewski. Umiera- niaus katedroje. Didžiojo kunigaikščio the King against Svitrigaila through jący starzec, wciąż jeszcze myślący z mirtis plačiai nuaidėjo visoje Europo- his courtiers – the governor of Viln- niepokojem o sprawach państwowych, je. Kartu su Vytautu baigėsi tam tikra ius and his marshal. The Grand Duke przestrzegał króla przed Świdrygieł- epocha. Tai buvo ambicingas, dažnai Vytautas died on 27 October 1430. His łą przez swoich dworzan – wojewodę žiaurus valdovas, tačiau būtina prisi- corpse was laid out publicly for eight wileńskiego oraz swego marszałka. minti laikus, kuriais jam teko gyventi. days. People mourned three times a Wielki książę litewski Witold zmarł Jei ne jo užsispyrimas siekiant tikslo, day an unrealized King of Lithuania. 27 października 1430 roku. Jego zwło- Lietuva jo valdymo metu nebūtų tapu- After that Vytautas’ earthly remains ki przez osiem dni wystawione były si viena iš didžiausių ir galingiausių reposed in the Vilnius Cathedral by

174 Łabędzi śpiew Gulbės giesmė The swan song na widok publiczny. Każdego dnia, po Europos valstybių. Ji nebūtų tapusi his dear wife the Grand Duchess Anna. trzy razy, opłakiwano zgon niedoszłe- šiuolaikiška šalimi. „Vytautu praside- The Grand Duke’s death had wide rego króla Litwy. Po tym czasie docze- da ir baigiasi Lietuvos didybė“. Šis lie- percussions throughout the whole sne szczątki Witolda spoczęły u boku tuvių posakis geriausiai atspindi didįjį Europe. A certain epoch had gone to- jego ukochanej żony, wielkiej księżnej kunigaikštį Aleksandrą Vytautą ir jo gether with Vytautas. He was an ambi- Anny, w katedrze wileńskiej. Śmierć nuveiktus darbus. tious, often cruel ruler, but we should wielkiego księcia odbiła się szerokim not forget about the times that he echem w całej Europie. Wraz z Witol- lived in. Lithuania would not become dem skończyła się pewna epoka. Był to one of the biggest and powerful coun- władca ambitny, często okrutny, lecz tries of Europe during Vytautas reign pamiętać należy, w jakich przyszło mu without him. Lithuania would not be- działać czasach. Gdyby nie jego upór w come a modern country, governed by dążeniu do celu, Litwa nie stałaby się feudal principles of medieval social za jego panowania jednym z najwięk- justice. “The magnitude of Lithuania szych i najsilniejszych państw euro- starts and ends with Vytautas”. It is a pejskich. Nie stałaby się nowoczesnym Lithuanian saying that best character- krajem, rządzonym według feudalnych izes the Grand Duke Alexander-Vytau- zasad średniowiecznej sprawiedliwo- tas and his work. ści społecznej. „Na Witoldzie zaczyna się i kończy wielkość Litwy”. To litewskie powiedzenie najlepiej oddaje cha- rakterystykę i działalność wielkiego księcia Aleksandra-Witolda.

175

Epilog Epilogas Epilogue

Po śmierci sędziwego Kiejstutowi- Po senyvo Kęstutaičio mirties at- After aged Vytautas’ death a prob- cza powstał problem obsady wakujące- sirado problema, susijusi su neužim- lem, concerning a vacant post of the go stanowiska wielkoksiążęcego. Król ta didžiojo kunigaikščio vieta. Kara- Grand Duke, arouse. The King Vladis- Władysław Jagiełło postanowił tron lius Vladislovas Jogaila nusprendė lovas Jogaila decided to entrust the Litwy powierzyć swemu najmłodsze- Lietuvą patikėti savo jauniausiajam Lithuanian throne to his youngest mu bratu, zajadłemu przeciwnikowi broliui, aršiam mirusio kunigaikščio brother Svitrigaila – the deceased zmarłego księcia – Świdrygielle. Miał priešininkui Švitrigailai. Čia Jogaila Duke’s fierce enemy. Jogaila had a w tym Jagiełło osobisty cel. Ponieważ turėjo asmeninių tikslų. Atsižvel- personal reason for such a decision. wciąż jeszcze nie było w Polsce zgody giant į tai, kad vis dar nebuvo suti- As the King had not yet gained con- na elekcję Jagiełłowego syna, chciał kimo karūnuoti Jogailos sūnų, kara- sent to the enthronement of his son, król w ten sposób zapewnić litewski lius tokiu būdu pageidavo užtikrinti in this way he planned to ensure the tron bezdzietnemu Świdrygielle, by Lietuvos sostą bevaikiam Švitrigai- crown of Lithuania to the childless ten po swej śmierci przekazał władzę lai, kad šis po savo mirties Lietuvos Svitrigaila, so that he entrusted his nad Litwą któremuś ze swych bratan- valdymą perduotų vienam iš savo post to one of his nephews after death. ków. Stało się to jednak wbrew radzie brolėnų. Tačiau tai įvyko prieš Karū- The King initiated the implementa- koronnej, która oburzona, zaczęła go- nos tarybos valią, kuri pasipiktinusi tion of his idea despite the royal coun- rąco protestować, bowiem wybór ten užprotestavo, nes šis pasirinkimas cil’s disagreement. The royal council stał w sprzeczności z postanowienia- prieštaravo Horodlės unijos nuos- started protesting, because the King’s mi unii w Horodle. Z polecenia panów tatoms. Karūnos tarybos ponų nu- decisions conflicted with the terms rady koronnej, a bez wiedzy króla, rodymu ir be karaliaus žinios lenkų of the Union of Horodlo. Following wojska polskie wkroczyły na Podole, armija įžengė į Podolę, prijungdama the royal council’s instructions the przyłączając tę prowincję, złączoną z su Lietuva sujungtą provinciją prie Polish army invaded Podole and at- Litwą, do Korony. Uważano bowiem, Lenkijos karalystės. Buvo manoma, tached this province to the Kingdom że ziemia ta przynależała do Litwy tyl- kad ši žemė priklausė Lietuvai tik without the King’s knowledge. Poland ko na czas życia Witolda. Wysunięto tol, kol Vytautas buvo gyvas. Taip considered this land belonging to także pretensje do ziemi łuckiej. Dziel- pat buvo pareikštos pretenzijos į Lithuania only for the period of Vytau- nice te miały być haraczem dla Polski Lucko žemę. Šios teritorijos turė- tas life. The Polish government made

177 w zamian za zgodę na uznanie desy- jo būti duoklė Lenkijai mainais už a claim for the land of Luck as well. gnowania Świdrygiełły. W odpowie- pripažinimą paskirti Švitrigailą di- These territories were supposed to be dzi nowy wielki książę zawarł sojusz džiuoju kunigaikščiu. Atsakydamas Poland’s tribute in exchange for con- z Krzyżakami i Mołdawią, skierowany naujasis didysis kunigaikštis sudarė sent to Svitrigaila‘s enthronement. In przeciwko Królestwu Polskiemu, po sąjungą su kryžiuočiais ir Moldova, response the new Grand Duke created czym w lutym 1431 roku zaatakował nukreiptą prieš Lenkijos karalystę, o an alliance with the Crusaders and pograniczne polskie zamki: Zbaraż vėliau, 1431 m. vasario mėnesį, už- Moldova against the Kingdom of Po- i Olesko. Jednocześnie najmłodszy puolė lenkų pasienio pilis: Zbaražą land, and in February of 1431 attacked Olgierdowicz podjął rozmowy z Zyg- ir Oleską. Tuo pat metu jauniausias frontier Polish castles: Zbaraz and muntem Luksemburczykiem celem Algirdaitis pradėjo derybas su Zi- Olesko. At the same time the youngest uzyskania dla siebie korony królew- gmantu Liuksemburgiečiu, siekda- son of Algirdas started negotiations skiej i zupełnego zerwania unii pol- mas sau karaliaus karūnos ir visiš- with Sigimung of Luxembourg with sko-litewskiej. Tego było już za wiele kai nutraukti Lenkijos ir Lietuvos the aim of gaining the throne and dis- dla sędziwego Jagiełły. Z bólem serca uniją. Senyvam Jogailai to jau buvo solving the union between Poland and zgodził się na podjęcie działań zbroj- per daug. Skaudama širdimi sutiko Lithuania. This was too much for aged nych przeciwko swemu najmłodszemu jis imtis karinių veiksmų prieš savo Vladislovas Jogaila. Though with a bratu. Wojna toczyła się jednak dosyć jauniausiąjį brolį. Karas vyko pakan- heavy heart, he decided to attack his niemrawo. Polacy nie mogli poradzić kamai vangiai. Lenkai negalėjo užka- youngest brother. The war, however, sobie ze zdobyciem Łucka. Jednocze- riauti Lucko. Tuo pat metu Kujavus was tardy, as the polish army did not śnie na pogranicze Kujaw i Wielkopol- ir Didžiosios Lenkijos pasienį neti- even manage to capture Luck. At the ski spadł najazd krzyżacki, który został kėtai užgriuvo kryžiuočių puolimas, same time the Crusaders attacked the rozbity przez Polaków pod Dąbkami kurį prie Dombkų sustabdė lenkai, frontier lands of Kuyavia and Greater siłami okolicznych chłopów i drobne- pasitelkdami aplinkinių valstiečių ir Poland, however, they were defeated go rycerstwa. Toczona ze zmiennym smulkios riterijos jėgas. Vykstantis by the Polish army near Dabki with szczęściem wojna została przerwana karas su permaininga sėkme baigėsi the help of local peasants and minor rozejmem we wrześniu 1431 roku. paliaubomis 1431 m. rugsėjo mėne- knights. A war with a variable suc- Świdrygiełło umacniał się na Litwie sį. Švitrigailos padėtis Lietuvoje sti- cess was interrupted by an armistice

178 Epilog Epilogas Epilogue w oparciu o faworyzowanych przezeń prėjo, nes ją palaikė jo proteguojami in September of 1431. Svitrigaila was prawosławnych bojarów. Wywołało stačiatikių bajorai. Tai sukėlė kai gaining advantage among the Ortho- to niezadowolenie katolickiej części kurių katalikų lietuvių ponų nepasi- dox boyars, and this led to the Catholic panów litewskich. W porozumieniu z tenkinimą. Susitarę su lenkais, tarp boyars’ dissatisfaction in Lithuania. Polakami, wśród których prym wiódł jų pirmuoju smuiku griežė nenuils- In September, 1432 they launched a niezmordowany Zbigniew Oleśnicki, tantis Zbignevas Olesnickis, jie 1432 coup with the help of Poland, where dokonali oni we wrześniu 1432 roku m. rugsėjo mėnesį įvykdė perversmą, indefatigable Zbigniew Olesnicki had przewrotu, obalając Olgierdowicza. nuversdami Algirdaitį. Nors jam pa- the lead, and overthrew the son of Ten, choć zdołał uciec, utracił pano- vyko pabėgti, tačiau jis prarado Lie- Algirdas. Although Svitrigaila man- wanie na Litwie, kontynuując jednak tuvos valdžią, ir tęsė kovą dėl Rusios aged to escape, he lost his dominance walkę w oparciu o dzielnice ruskie. teritorijų. Lietuvoje valdžią perėmė in Lithuania, and continued his fight Władzę na Litwie przejął Zygmunt Žygimantas Kęstutaitis, mirusio for the Russian lands. The reign was Kiejstutowicz, brat zmarłego Witolda. Vytauto brolis. Žygimantas greitai taken over by Sigismund the son of Zygmunt szybko zakończył działania baigė karinius veiksmus prieš Len- Kęstutis and Vytautas’ brother. Sigis- wojenne przeciw Polsce podpisując kiją, 1432 m. spalio mėnesį pasira- mund quickly ended military actions w październiku 1432 roku tak zwaną šydamas Gardino uniją, pagal kurią against Poland by signing the Union of unię grodzieńską, dzięki której otrzy- iki mirties turėjo valdyti Lietuvą Grodno in October of 1432, by means mywał w dożywotni zarząd Litwę – z įsipareigodamas duoti ištikimybės of which he received a lifelong right obowiązkiem złożenia hołdu Koronie. priesaiką Lenkijos karalystei. Kiek for ruling Lithuania – on condition Nieco wcześniej król Polski załatwił w anksčiau Lenkijos karalius galų gale that he pays homage to the Kingdom. końcu na zjeździe w Sieradzu sprawę suvažiavimo metu Seradze sutvarkė Somewhat earlier during the conven- sukcesji tronu dla swego syna Wła- savo sūnaus Vladislovo įpėdinystės tion in Sieradz the King of Poland re- dysława. Wraz z uspokojeniem się sosto klausimą. Lietuvoje aprimus solved the matter of ensuring his son sytuacji na Litwie Polska postanowiła įvykiams, Lenkija nutarė griežtai Vladislovas enthronement. Alongside wziąć srogi rewanż na Krzyżakach za atsirevanšuoti kryžiuočiams už su- with the improvement of the situation zawarcie sojuszu ze Świdrygiełłą. Do darytą sąjungą su Švitrigaila. Į šį in Lithuania Poland decided to take tego celu zaangażowano siejących po- tikslą įtraukė visoje Europoje sėjan- revenge on the Crusaders for enter-

179 strach w całej Europie husytów. Cze- čius baimę husitus. „Našlaičių“ čekų ing into agreement with Svitrigaila. ski oddział „Sierotek” pod wodzą Jana būrys su lenkų riterija, vadovaujama The King engaged in his plan the hus- Čapka wraz z polskim rycerstwem Sendzivojaus iš Ostrorogo ir Mikalo- sites, who stroke terror into the hearts dowodzonym przez Sędziwoja z Ostro- jaus iš Michalovo, atakuodamas Pa- of the whole Europe. The Czech troop roga i Mikołaja z Michałowa, atakując marį ir Naująją Marchiją, sėkmingai “Sierotek” controlled by Jan Čapek, to- Pomorze i Nową Marchię skutecznie išmušė iš didžiojo magistro galvos gether with the Polish knights under wybił wielkiemu mistrzowi Pawłowi norą kovoti toliau. command of Sedziwoj from Ostroga Russdorfowi z głowy chęć do dalszej 1434 m. birželio 1 d. mirė seny- and Mikolaj from Michalow attacked walki. vas Lenkijos karalius, Lietuvos vy- Pomerania and Neumark, and knocked 1 czerwca 1434 roku skonał sędzi- riausiasis kunigaikštis Vladislovas Pawel Russdorf;s desire to fight out of wy król Polski, najwyższy książę Litwy Jogaila. Jis tikriausiai peršalo, klau- his head. Władysław Jagiełło. Podobno prze- sydamasis lakštingalos giesmės. Se- On 1 June 1434 the aged King of ziębił się, słuchając śpiewu słowika. nolio organizmas nesugebėjo kovoti Poland and the Grandest Duke of the Organizm starca nie poradził sobie z su liga. 48 metus trukęs Jogailos Duchy of Lithuania Vladislovas Jogai- chorobą. Panowanie Jagiełły, trwające valdymas, panašiai kaip ir Vytauto, la died. Supposedly he caught a cold lat 48, podobnie jak i Witolda, stanowi yra nepaprastai svarbus Lenkijos ir while he was listening to the nightin- niezwykle ważki okres w dziejach Pol- Lietuvos istorijoje. Abiejų pusbrolių gale singing. The old man’s organism ski i Litwy. Bilans życia obydwu braci, gyvenimo pusiausvyra nepaisant lai- was not able to get over the illness. pomimo przejściowych niepowodzeń, kinų nesėkmių, atrodo labai teigia- The reigning period of Jogaila, last- wypada nader korzystnie. Zarówno w mai. Tiek Lenkijoje, tiek Lietuvoje ing 48 years, similarly to Vytautas, is Polsce, jak i na Litwie zaszły w tym tuo metu įvyko svarbių pasikeiti- a weighty period in the history of Po- czasie ogromne zmiany. Pod Grun- mų. Žalgirio mūšio metu, viename land and Lithuania. The balance of life waldem, w jednej z największych bi- iš didžiausių viduramžių Europos of the two cousins turns out to be very tew średniowiecznej Europy, złamano mūšių, palaužta Vokiečių ordino ga- advantageous, despite temporary fail- potęgę Zakonu Krzyżackiego. Ród Jo- lia. Jogailaičių dinastija, nesibaigusi ures. Both Poland and Lithuania faced gailański, nie kończąc się na Jagielle, Jogaila, netrukus tapo pirmaujančia decisive changes during the period of wyrósł wkrótce na czołową dynastię Europos dinastija. O dar ne taip se- their reign. In the Battle of Grunwald

180 Epilog Epilogas Epilogue europejską. A jeszcze ojcowie Witolda niai Vytauto ir Jogailos tėvai buvo the Polish-Lithuanian Union destroyed i Jagiełły byli – zaledwie i aż – litew- tik Lietuvos kunigaikščiai, kovojan- their enemy – the Teutonic Order. skimi kunigasami, walczącymi o byt tys dėl savo pagonių kunigaikštystės Jogaila was not the last descendant in swego pogańskiego księstwa. egzistavimo. his family, which extended to a leading dynasty of Europe. Moreover the fathers of Vytautas and Jogaila were – only and even – the kunigas (dukes) of Lithuania, who fought for the existence of their pagan duchy.

181 RÓD GIEDYMINA (WYBÓR)

Giedymin (ok. 1275 - 1341), Witenes (zm. 1315), wielki książę Butywid (Pukuwer) (zm. 1296), Butygejd wielki książę litewski od 1316 litewski od 1296 wielki książę litewski od 1292 ~ Jewna

Olgierd Kiejstut Koriat Michał Lubart Dymitr Jawnuta Narymunt Gleb (ok. 1296 - 1377), (1297 - 1382), książę Monwid (zm. 1342) (zm. 1362), książę (zm. 1384), książę (zm. 1366), wielki (1300 - 1348) wielki książę trocki, wielki książę książę kiernowski nowogródzki włodzimierski i książę litewski książę połocki litewski litewski od 1381 ~ Biruta 1341 - 1347 łucki) 1341 - 1345 od 1345 ~ NN (zm. 1382)

Władysław Jagiełło Dymitr Włodzimierz (ok. 1351 - 1434), król Zygmunt Korybut Andrzej Witold (1352 - 1430) Towtiwił (1327 - 1399), (zm. 1398), Polski od 1386, wielki (zm. 1440) wielki (1325 - 1399), Konstanty wielki książę litewski Konrad książę książę książę litewski książę litewski książę połocki od 1401 (zm. 1390) briański kijowski 1377 - 1381, od 1432 1382 - 1401

Korybut Skirgiełło Lingwen Danuta Anna Dymitr (1354 - 1397), Szymon Świdrygiełło (ok. 1370 (1362 - 1448) Ryngałła Anna (zm. 1404), Korygiełło Maria Milusza (zm. książę trocki, (zm. 1431), - 1452), wielki książę ~ Janusz I (zm. 1433) ~ Henryk książę Kazimierz 1404) połocki i książę litewski 1430 - 1432 Starszy, książę mazowiecki nowogrodzko- kijowski mścisławski mazowiecki siewierski

182 GEDIMINAIČIŲ DINASTIJA (IŠTRAUKA)

Gediminas (apie 1275 - 1341), Butvydas (Pukuveras) (mirė 1296), Vytenis (mirė 1315), Lietuvos Butigeidis Lietuvos didysis kunigaikštis Lietuvos didysis kunigaikštis didysis kunigaikštis nuo 1296 nuo 1316 ~ Jaunė nuo 1292

Algirdas Kęstutis (1297 - 1382), Karijotas Mykolas Liubartas Jaunutis Manvydas Narimantas Glebas (apie 1296 - 1377), Trakų kunigaikštis, (mirė 1362), Demetrijus (mirė 1366), (mirė 1342), (1300 - 1348), Lietuvos didysis Lietuvos didysis Naugardo (mirė 1384), Lietuvos didysis Kernavės Polocko kunigaikštis kunigaikštis nuo 1381 ~ kunigaikštis Vladimiro ir Lucko kunigaikštis kunigaikštis kunigaikštis nuo 1345 ~ NN Birutė (mirė 1382) 1341 - 1347 kunigaikštis 1341 - 1345

Vladislovas Jogaila (apie 1351 - 1434), Andrius Dmitrijus Vladimiras Žygimantas Kaributas Lenkijos karalius nuo Vytautas (1352 - 1430) Tautvilas (1325 - 1399), (1327 - 1399), (mirė 1398), (mirė 1440), Lietuvos Konstantinas 1386, Lietuvos didysis Lietuvos didysis Konradas (mirė Polocko Briansko Kijevo didysis kunigaikštis kunigaikštis kunigaikštis nuo 1401 1390) kunigaikštis kunigaikštis kunigaikštis nuo 1432 1377 - 1381, 1382 - 1401 Skirgaila Kaributas Lengvenis Ona Danutė (1354 - 1397), Dmitrijus Švitrigaila Simonas (1362 - 1448) ~ Ringailė Ona Trakų, (mirė 1404), Karigaila (apie 1370 - 1452), Marija Miluša (mirė 1431), Janas I Senasis, (mirė 1433) ~ Polocko Severėnų Kazimieras Lietuvos didysis (mirė 1404) Mstislavo Mazovijos Mazovijos Henrikas ir Kijevo Naugardo kunigaikštis 1430 - 1432 kunigaikštis kunigaikštis kunigaikštis kunigaikštis

183 GEDIMINAS DYNASTY (SELECTION)

Gediminas (~ 1275 - 1341), the Butvydas (Pukuveras) (died 1296), Vytenis (died 1315), the Grand Butegeidis Grand Duke of Lithuania from the Grand Duke of Lithuania Duke of Lithuania from 1296 1316 ~ Jewna from 1292

Algirdas Kęstutis Jaunutis Karijotas Michał Liubartas Dmitry Manvydas Narimantas Glebas (~1296 - 1377), (1297 - 1382), the Duke (died 1366), the (died 1362), the (died 1384), the (died 1342) the (1300 - 1348) the the Grand Duke of Trakai, the Grand Duke Grand Duke of Duke of Novgorod Duke of Vladimir Duke of Kernavė Duke of Polock of Lithuania of Lithuania from 1381 ~ Lithuania 1341 - 1347 and Luck) from 1345 ~ NN Biruta (died 1382) 1341 - 1345

Władysław Jagiełło (~1351 - 1434), the Andrew Dmitry Vytautas Sigismund Koribut Vladimir King of Poland from Towtiwił (1325 - 1399), (1327 - 1399), (1352 - 1430) the (died 1440) the Grand Konstantinas (died 1398), 1386, the Grand Duke Konrad the Duke of the Duke of Grand Duke of Duke of Lithuania the Duke of of Lithuania (died 1390) Polock Bryansk Lithuania from 1401 from 1432 Kiev 1377 -1381, 1382 -1401 Koribut Danuta Anna Skirgaila Lingwen Dmitry Švitrigaila (1362 - 1448) (1354 - 1397), Semen (died Rimgaila Anna (died 1404), Karigaila (~1370 - 1452), the Grand Maria Milusza ~ Janusz I the Duke of 1431), the (died 1433) ~ Henry of the Duke of Casimir Duke of Lithuania 1430 (died 1404) of Warsaw, Trakai, Polock Duke of Masovia Novgorod and -1432 the Duke of and Kiev Mscislaw Siewierz Masovia

184

186 Bibliografia Bibliografija Bibliography

Źródła / Šaltiniai / Main sources: Akta unii Polski z Litwą, wyd. S. Kutrzeba, W. Semkowicz, Kraków 1932. Długosz J., Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 5,6. Kronika konfliktu Władysława króla polskiego z Krzyżakami w rokupańskim 1410, Olsztyn 1988.

Opracowania / Monografijos / Studies: Baczkowski K., Dzieje Polski późnośredniowiecznej (1370-1506), Kraków 1999. Kosman M., Wielki książę Witold, Warszawa 1967. Kuczyński S., Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim, Warszawa 1987. Jučas M., The Battle of Grunwald, Wilno 2009. Jóźwiak S., Kwiatkowski K., Szweda A., Szybkowski S., Wojna Polski i Litwy z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411, Malbork 2010. Lewicki A., Powstanie Świdrygiełły. Ustęp z dziejów unii Litwy z Koroną, Kraków 1892. Łowmiański H., Prusy-Litwa-Krzyżacy, Warszawa 1989. Łowmiański H., Witold, wielki książę litewski, Wilno 1930. Nadolski A., Grunwald. Problemy wybrane, Olsztyn 1990. Prochaska A., Dzieje Witolda wielkiego księcia Litwy, Kraków 1914. Stolarczyk T., Świdrygiełło przeciwko Jagielle – tzw. wojna łucka w 1431 roku, http://warsztathistoryka.uni.lodz.pl/sredniowie- cze/swidrygiello_1.pdf. Wdowiszewski Z., Genealogia Jogailanów, Warszawa 1968. Wisner H., Litwa. Dzieje państwa i narodu, Warszawa 1999.

187 Bibliografia dodatkowa / PAPILDOMOS LITERATŪROS SĄRAŠAS / Additional references

1. Boockmann H., Vokiečių ordinas. Dvylika jo istorijos skyrių, Vilnius 2003. 2. Čapaitė R., Gotikinis kursyvas Lietuvos didžiojo kunigaikščio Vytauto raštinėje, Vilnius 2007. 3. Dundulis B., Lietuvos kova dėl valstybinio savarankiškumo XV amžiuje, Vilnius 1993. 4. Ekdahl S., Žalgiris: šiandienos žvilgsnis, Vilnius 1999. 5. Gudavičius E., Lietuvos europėjimo keliais: istorinės studijos, Vilnius 2002. 6. Jogaila, red. Šapoka A., Kaunas 1991. 7. Jučas M., Žalgirio mūšis, Vilnius 1999. 8. Krzyżaniakowa J., Ochmański Jerzy, Jogaila, Vilnius 2010. 9. Mickūnaitė G., Vytautas Didysis. Valdovo įvaizdis, Vilnius 2008. 10. Nikžentaitis A., Vytauto ir Jogailos įvaizdis Lietuvos ir Lenkijos visuomenėse, Vilnius 2002. 11. Petrauskas R., Lietuvos diduomenė XIV a. pabaigoje – XV a.: sudėtis-struktūra-valdžia, Vilnius 2003. 12. Pficneris J.,Didysis Lietuvos kunigaikštis Vytautas kaip politikas, Vilnius 1989 (2 leid.). 13. 1385 m. rugpjūčio 14 d. Krėvos, sudarė Jūratė Kiaupienė, Vilnius 2002. 14. Urban W., Žalgiris ir kas po jo. Lietuva, Lenkija ir Vokiečių ordinas – nemirtingumo beieškant, Vilnius 2004. 15. Vytautas Didysis, red. Šležas P., Vilnius 1988 (2 leid.). 16. Vytautas Didysis ir jo epocha, Trakai 2010. 17. Žalgirio laikų Lietuva ir jos kaimynai, Vilnius 1993.

188 Recenzje publikacji Leidinio recenzijos Publication reviews Wielki książę Witold Nauja ir reikšminga The Grand Duke Vy- – nowa, interesująca monografija apie didįjį tautas – a new and a no- monografia kunigaikštį Vytautą teworthy monograph

Zwięzła, bazująca na klasycznych Tai glausta, pagrįsta klasikiniais A concise monograph by Szymon źródłach i podstawowych opracowa- šaltiniais ir pagrindiniais veikalais Drej (not so long time ago having be- niach monografia pióra Szymona Dre- monografija. Ją parašė Szymonas come the manager of the Grunwald ja, od niedawna kierownika Muzeum Drejus, neseniai paskirtas vadovauti Museum in Stębark), which is based Grunwaldzkiego w Stębarku – filii Griunvaldo (Žalgirio) mūšio muzie- on the classical sources and elemen- olsztyńskiego Muzeum Warmii i Ma- jui Stembarke, Lenkijoje. Tai trečioji tary studies, is the author’s third book. zur, to trzecia pozycja książkowa w do- autoriaus knyga. Iki šiol geriausiai Before writing this book he had been robku autora, kojarzonego dotychczas žinomas jo veikalas - Šventoji Varmija, associated with a pretty decent work głównie z bardzo przyzwoitą Świętą kurioje prieinamai ir trumpai aprašyta Saint Warmia, in which he described a Warmią, gdzie w podobnie przystępny sudėtinga šios žemės istorija. complicated history of this land in an i skrótowy sposób opisał skompliko- Šįkart, atsižvelgdamas į iškilmin- intelligible and shortened way. wane dzieje tej ziemi. gai švenčiamą laimėto Žalgirio mūšio In connection with the sumptuous Tym razem, w związku z hucznie 600-metį, autorius prisiminė vienos iš celebration of the 600th anniversary of obchodzoną 600. rocznicą zwycię- trijų pagrindinių asmenybių, laimėju- the Grunwald victory, this time the au- stwa pod Grunwaldem, autor sięgnął sių mūšį, ir visos ankstyvosios Jogai- thor dated back to life and achievements po historię życia i dokonań postaci, laičių epochos gyvenimo ir laimėjimų, of the personality, who was one of the która była jednym z trzech głównych istoriją. Vytautas Kęstutaitis, Jogailos three basic figures having attended the rozgrywających Bitwy i całej wczesno- Algirdaičio pusbrolis, ne kartą buvo ta- Battle and the whole early Jogailanian Jogailańskiej epoki. Witold Kiejstuto- pęs istorikų, beletristų ir kino režisie- epoch. Vytautas the Great – Jogaila’s wicz, stryjeczny brat Jagiełły Olgier- rių susidomėjimo objektu. Rengdamas (the son of Algirdas) cousin – for a long dowicza, wielokrotnie stanowił obiekt jubiliejinę biografiją, Szymonas Drejus time has been the object of interest of

190 LEIDINIO RECENZIJOS LEIDINIO RECENZIJOS PUBLICATION REVIEWS zainteresowania historyków, beletry- neketino nei atlikti naujų plačių šalti- many historians, belletrists and film- stów czy filmowców. Przygotowując nių tyrimų, nei kurti didžiulio veikalo, makers. When Szymon Drej had been rocznicową biografię, Szymon Drej pagrįsto vėlesnių kartų darbų rezul- working on the anniversary biography nie zamierzał, rzecz jasna, prowadzić tatais. Autoriaus tikslas – populiariai he surely did not intend to carry out nowych, szeroko zakrojonych badań pristatyti žinomą istorinę asmenybę, any new and so much extended source źródłowych, ani tworzyć ogromnych taip pat objektyviai, koncentruotai pa- investigation, nor did he intend to con- rozmiarów opracowania, wykorzy- žvelgti į svarbius didžiojo kunigaikščio duct any detailed research using vari- stującego wszelkie znane i dostępne gyvenimo įvykius, ir – kas ypač svarbu ous well-known and available works wyniki prac kolejnych pokoleń. Celem ir nepaprastai kūrybinga – maksima- of the successive generations. The au- autora była popularna prezentacja liai objektyviai pateikti diskutuotinus thor’s aim was to prepare a substantial znanej postaci historycznej, rzeczowa, momentus, kurie ne visada teigiamai presentation of the well-known histori- skupiona na węzłowych wydarzeniach nušviečia žymiausią Lietuvos liaudies cal figure, concentrated on the main z życia wielkiego księcia i – co ważne sūnų. events from the life of the Grand Duke, i niezwykle budujące – maksymalnie Būtent objektyvumas, mano nuo- as well as the most possible objective obiektywna w przedstawianiu kontro- mone, yra svarbiausias knygos priva- presentation of the controversial mo- wersyjnych momentów, nie zawsze lumas. Tiek Vytauto, tiek Vladislovo ments, which were not positive for the służących chwale najwybitniejszego Jogailos asmenybės nėra vaizduojamos most prominent and outstanding son syna narodu litewskiego. pernelyg „saldžiai“ . Prie tokio „nusal- of the Lithuanian nation. Chciałbym z mocą podkreślić tę dinto“ šios temos vaizdavimo dalis I would like to strongly emphasize szczególną cechę i zarazem, w moim mūsų jau esame įpratę: taip ją patei- this notable feature, which is, in my przekonaniu, zaletę recenzowanej tu kia Senkevičius, Aleksandras Fordas, opinion, an advantage of the book I am książki. Zarówno osoby Witolda, jak o iš akademinių tribūnų girdime apie reviewing. The figures of Vytautas as i Władysława Jagiełły nie są w niej „šiuos nekenčiamus kryžiuočius“. well as of Vladislovas Jogaila are not ckliwe ani papierowe, choć do takiego Iš tiesų laikai buvo žiaurūs, nuolat presented in this book in a sentimen- odbioru część z nas może być przy- vyko karas, kraujas liejosi srovėmis, tal or “paper” manner, although many zwyczajona – już to przez Sienkiewi- o karaliaus pusbrolis, didysis Euro- of us may be used to this kind of per- cza, już przez Aleksandra Forda, już to pos politikas ir lietuvių galios kūrėjas, ception due to Sienkiewicz, Alexander

191 przez szkolne przesłodzenie tematu, ne tik buvo drąsus ar įžvalgus, bet ir Ford, or academic over-exaggeration of zwłaszcza w opozycji do „tych wstręt- kartais darydavo šiurpius nusikalti- the issue, especially in opposition to nych Krzyżaków”. Czasy były okrutne, mus. Nors mums jie atrodo siaubingi, “those repulsive Crusaders”. The times permanentnie wojenne, krew lała się taip neatrodė žmonėms, gyvenusiems were cruel, permanently facing war strumieniami, a prócz aktów odwagi keturioliktajame ar penkioliktajame and floods of blood. Besides the acts of czy roztropności stryjeczny brat króla, šimtmečiuose. Tam, kad užsitarnautų courage or prudence the king’s cousin, polityk europejski wielkiego formatu valdovo, sukūrusio Lietuvos didybę, the great European politician and the i kreator litewskiej potęgi, popełniał vardą, Vytautas turėjo nemažai padir- creator of the Lithuanian power, was czasem potworne zbrodnie. Potworne bėti... Viena vertus, tam prireikė žudy- infrequently characterised by a villain- z naszego punktu widzenia, ale nie- nių, žiaurumų, brutalaus „kliudančių“ ous conduct. It was villainous from our koniecznie dla ludzi czternastego czy žmonių šalinimo, ligotų ambicijų ir viewpoint, however not necessarily piętnastego stulecia. By zasłużyć na kerštingumo, neištikimybės ir sukčia- from the point of view of the people liv- miano władcy, który stworzył wiel- vimų. Kita vertus, tai buvo tarnavimas ing in the 14th or 15th centuries. In or- kość Litwy – wielkość, która zdaniem tėvynei, dėl kurios galios ir garbės der to deserve the title of the ruler, who niejednego Litwina odeszła z nim do jis galėjo paaukoti viską, įskaitant ir created the greatness of Lithuania – the grobu w chwili śmierci największego savo reputaciją. Botagu kirsdamas be- greatness which many Lithuanians z kunigasów – musiał na taką opinię sitraukiančiuosius iš mūšio vietos po could think had gone away with the nielicho zapracować… Rzezie, okru- pirmojo Žalgirio mūšio susirėmimo, greatest lifetime duke – he must have cieństwa, brutalna likwidacja osób degindamas arba plėšdamas Rusios worked hard for such an opinion… The stojących „na przeszkodzie”, chorobli- ir prūsų vietoves, įsitraukdamas į ne- slaughters, cruelties, brutal liquidation wa ambicja i mściwość, niegardzenie pavykusį čekų skandalą, laviruoda- of the persons who were considered as zdradą i krętactwem. Tak, z jednej stro- mas tarp kryžiuočių, lenkų, Maskvos obstacles, as well as the burning ambi- ny. Z drugiej – uparta, iście po litew- ir totorių, galiausiai bausdamas arba tion and vindictiveness, not despising sku, służba ojczyźnie, dla której potęgi apdovanodamas sukilusius ar padlai- betrayals and frauds… – this is of course i glorii gotów był poświęcić wszystko, žiaujančius lietuvių ir Rusios bajorus on the one hand. And on the other hand włącznie z własną reputacją. Czy to – Vytautas visuomet yra Didysis. Vy- – serving your homeland and devoting siekąc batem plecy rejterujących po tautas yra Didysis, nes toks ir turėjo everything for its power and glory, in-

192 LEIDINIO RECENZIJOS LEIDINIO RECENZIJOS PUBLICATION REVIEWS pierwszym grunwaldzkim starciu, czy būti, tokie buvo laiko reikalavimai ir cluding your reputation. Whether by paląc i grabiąc ruskie bądź pruskie osa- valstybės interesai. Daugelio lietuvių flicking the whip towards the backs dy, czy angażując się w nieudaną hecę nuomone, ši didybė kartu su Vytautu of the warriors after the first clash by czeską, czy lawirując między Krzyża- nuėjo į kapus mirus didžiausiam iš ku- the Grunwald, or by burning and rob- kami, Polakami, Moskwą i Tatarami, nigaikščių. bing the Prussian settlements, whether czy wreszcie karząc albo nagradzając Perspektyvaus naujojo Žalgirio by engaging into Czech farce, or by zbuntowanych lub wazeliniarskich bo- mūšio muziejaus vedėjo Szymono Dre- manoeuvring between the Crusaders, jarów litewsko-ruskich – Vytautas jest jaus solidus darbas puikiai vaizduoja Poles, Moscow and Tatars, whether zawsze Didysis. Witold jest Wielki, bo laikus, kai virš nuostabių Lodvigovo- by punishing or rewarding rebellious takim być musi, takie są wymogi cza- Ulnovo-Stembarko-Griunvaldo kva- and oily Lithuanian-Russian boyars – su i złożonej racji stanu. drato kalvų skraidė vieversiai, o pra- Vytautas has always been the Grand. Solidna, porządkująca istniejącą kaitą besišluostantys pjovėjai negalėjo Vytautas is Grand, because he must be wiedzę praca Szymona Dreja, nowego numatyti, koks išskirtinis likimas lau- Grand – these are the requirements of kierownika dobrze rokującego przy- kia šių kaitra svaiginančių laukų. the time and that is the right status. szłości Muzeum Grunwaldzkiego, The solid work, arranging the exist- znakomicie przybliża czasy, kiedy nad Mgr. Igor Strumiński ing knowledge, by Szymon Drej – the malowniczymi wzgórzami czworokąta new manager of the promising Grun- Łodwigowo-Ulnowo-Stębark-Grun- wald Museum – brings us closer to wald latem fruwały jedynie rozszalałe the times, when the larks were flying skowronki, a żaden z ocierających pot in summer above the spectacular hills pruskich żeńców nie był w stanie prze- of the places of Łodwigowo-Ulnowo- widzieć zawrotnej kariery towarzyszą- Stębark-Grunwald, and the Prussian cych jego znojowi pól. harvesters, mopping their sweat, could not predict the extraordinary destiny of Mgr Igor Strumiński their fields.

MA Igor Strumiński

193 Witold Wielki – Vytautas Didysis – Vytautas the Great – popularnie populiariai from the popular point of view Popularno-naukowa monografia, Griunvaldo (Žalgirio) muziejaus napisana przez historyka Muzeum Stembarke, Lenkijoje (Muzeum Bi- Szymon Drej, the manager of the Bitwy Grunwaldzkiej w Stębarku w twy Grunwaldzkiej w Stębarku), is- Grunwald Museum in Stębark (Muz- Polsce Szymona Dreja, ma na celu toriko Szymono Drejaus populiariai eum Bitwy Grunwaldzkiej w Stębarku) dokonanie krótkiego przeglądu roz- parašytoje nedidelės apimties mo- and historian, wrote a small volume woju politycznego nietypowej postaci nografijoje siekta trumpai apžvelgti monography in a popular manner, by i wyjątkowej dla historii Litwy epoki, išties neeilinės asmenybės ir išskir- which he aimed at surveying the po- nazywanej epoką Witolda. Prawdo- tinės Lietuvos istorijai epochos, va- litical development of an extraordi- podobnie autor postanowił napisać o dinamos Vytautine epocha, politinę nary figure indeed and of the so-called Witoldzie, jedynym litewskim wład- raidą. Autoriaus sprendimą rašyti Vytautas epoch, which is an exclusive cy, określanym najwyższym tytułem apie Vytautą, Lietuvoje vienintelį period in the history of Lithuania. The Wielkiego, przy okazji jubileuszu 600- Didžiojo titulą turintį valdovą, grei- author’s decision to write about Vy- lecia Bitwy Grunwaldzkiej, obchodzo- čiausiai nulėmė Lenkijoje ir Lietu- tautas, the only monarch of Lithuania nej w Polsce i na Litwie. Na Litwie voje minėtos Žalgirio mūšio 600-ųjų with the title of the Grand, was most zostały zorganizowane dwie znaczące metų jubiliejaus metinės. Lietuvoje likely determined by the celebration konferencje międzynarodowe, mające buvo suorganizuotos dvi reikšmin- of the 600th Anniversary of the Battle na celu uczczenie tej okrągłej daty1. W gesnės tarptautinės konferencijos,

1 Którą w dn. 21-23 października 2010 r. zorganizował Uniwersytet Wileński we współpracy z Instytutem Goethego oryz z Instytutem Polskim w Wilnie, drugą zaś w dn. 25-26 listopada 2010 r. zorganizował Litewski Instytut Literatury i Folkloru. 1 2010 spalio 21–23 d., kurią organizavo Vilniaus universitetas, bendradarbiaujant su Goethe‘s institutu ir Lenkijos institutu Vilniuje, o antroji – 2010 lapkričio 25–26 d., organizuota Lietuvos literatūros ir tautosakos instituto. 1 2010 October 21-23 organized by Vilnius University in cooperation with the Goethe Institute and Polish Institute in Vilnius, the second one – 2010 November 25-26 organized by the Institute of Lithuanian Literature and Folklore.

194 LEIDINIO RECENZIJOS LEIDINIO RECENZIJOS PUBLICATION REVIEWS litewskiej historiografii Witold Wiel- skirtos šiai apvaliai datai pažymė- of Grunwald in Poland and Lithuania. ki nieodłącznie wiąże się z Bitwą pod ti1. Lietuvių istoriografijoje iki šiol Lithuania organized two meaningful Grunwaldem, ponieważ właśnie temu Vytautas Didysis yra neatskiriamas conferences on an international scale władcy przypisuje się laury zwycięzcy nuo Žalgirio mūšio, nes būtent šiam dedicated to commemoration of the bitwy, Jagiełłę pozostawiając gdzieś na valdovui yra uždedami mūšio lai- anniversary1. Vytautas the Great is a uboczu, gorąco modlącego się, trochę mėtojo laurai, Jogailą paliekant kaž- figure hitherto inextricable from the nieśmiałego i mniej zdecydowanego. kur užribyje, karštai besimeldžiantį, Battle of Grunwald in the Lithuanian Właśnie taki obraz gorąco modlącego truputį nedrąsų ir mažiau ryžtingą. historiography, as he is the one who się Jagiełły nam pozostawił polski kro- Būtent tokio besimeldžiančio Jogai- is awarded victor’s laurels, whereas nikarz XV-wieczny Jan Długosz, zresz- los paveikslą mums yra palikęs XV Jogaila is left behind, praying earnest- tą niezbyt lubiący prekursora dynastii a. lenkų kronikininkas Janas Długos- ly, slightly hesitant and less decisive. Jagiellonów... zas, šiaip nelabai mėgęs Jogailaičių It is precisely the image of praying th Całkiem logiczne jest, że autor dinastijos pradininko... Jogaila that the 15 century Polish swoje opowiadanie rozpoczął od wcze- Visiškai logiška, kad autorius chronicler Jan Długosz left for us, who śniejszych czasów, za pomocą drob- savo pasakojimą pradėjo nuo anks- otherwise was never in favor of the nych szkiców kreśląc sylwetkę boha- tesnių laikų, taip nedideliais po- initiator of the Jogailanian dynasty… tera. Po zaaplikowaniu czytelnikowi tėpiais nubrėždamas pagrindinio It is absolutely logical that the „na rozgrzewkę” krótkiej historii roz- herojaus gyvenimo kontūrus. Skai- author started his story with earlier woju politycznego państwa litewskie- tytoją „apšildęs“ trumpa Lietuvos ages, gradually drawing the shapes go poczynając od Mendoga i kończąc valstybės politinės raidos istorija of the main hero’s life. At first the na rozstrzygających dla Witolda cza- nuo Mindaugo iki lemtingų Vytautui author “warmed up” the readers by sach, gdy w lasach w Dawidyszkach, laikų, kuomet Dovydiškės miškuose, describing the history of the politi- w czasie polowania na dzikie zwierzę- medžiojant laukinius žvėris, Vytau- cal development of Lithuania dating ta, Witold otrzymał od Fortuny szan- tui buvo mestas pirmasis Fortūnos back to Mindaugas’ times and fate- sę wykazać się jako polityk. Autor w šansas pasireikšti kaip politikui, au- ful Vytautas’s times, when during porządku chronologicznym opisał torius chronologine tvarka aprašė wild animals hunting in the woods wszystkie ważniejsze wydarzenia po- visus svarbiausius su Vytauto gyve- of Dovydiskes Vytautas was provided

195 lityczne, związane z życiem Witolda. nimu susijusius politinius įvykius. with a first chance to assert himself W taki sposób z niedoświadczonego Taip iš neįgudusio politiko, kokį as a politician. The author described polityka, jakiego widzimy w okresie matome laikotarpiu nuo Dovydiškių all important political events, related poczynając od układu w Dawidyszkach sutarties iki pirmojo pabėgimo į Vo- to Vytautas’s life, in a chronological i kończąc pierwszą ucieczką na ziemie kiečių ordino žemes, Vytautas, su- order. He namely introduced us with Zakonu Krzyżackiego, Witold, spaliw- deginęs Marienburgo pilaitę, į Lie- the history of an inexperienced poli- szy zamek w Marienburgu, powrócił tuvą grįžo gerokai „pasikaustęs“ ir, tician Vytautas (as one can see in the na Litwę bardziej doświadczony i ko- pasinaudojęs Skirgailos bei Jogailos period from the Treaty of Dovydiskes rzystając z niepopularności Skirgieł- nepopuliarumu kai kuriose didikų to the first escape to the territories of ły i Jagiełły w pewnych grupach do- grupėse, lyg ir laimėjo pirmąją šach- the Teutonic Order), who returned to stojników, wygląda na to, że wygrał matų partiją. Tačiau, kaip atskleidžia Lithuania much more confident, hav- pierwszą partię w szachy. Jednak, jak savo monografijoje autorius, iki op- ing burnt the Marienburg castle. Vy- w swojej monografii ujawnia autor, do timistiškojo Vytauto, kokį mes ma- tautas took advantage of Jogaila’s and powstania postaci optymistycznego tome Salyno suvažiavime, dar turėjo Skirgaila’s unpopularity among some Witolda, jakiego widzimy na zjeździe nutekėti daug vandens. Visos šios groups of magnates, and seemed to salińskim, musi upłynąć sporo czasu. kovos neabejotinai grūdino Vytautą have won the first chess match. How- Wszystkie te walki niewątpliwie harto- kaip asmenybę. Nors autorius psi- ever, the author revealed in his histo- wały Witolda jako osobowość. Chociaż chologinio Vytauto paveikslo ir ne- riography that a lot of time had passed autor nie ujawnił psychologicznego atskleidė (buvo kiti tikslai), galime until Vytautas became an optimistic obrazu Witolda (gdyż miał inne cele), tik įsivaizduoti, kaip abiem bėgimo figure, whom we can see at the Saly- możemy się tylko domyślać, jak się pas Vokiečių ordino riterius atvejais nas congress. All the battles hardened musiał czuć przyszły władca podczas turėjo jaustis būsimas valdovas, arba Vytautas and shaped his personality. dwóch ucieczek do rycerzy Zakonu Vorsklos laukuose, kuomet, cituojant Although the author did not reveal the Krzyżackiego, albo w polach Worskli, autorių „Visą galią ir pagarbą, kurias psychological depiction of Vytautas kiedy to, cytując autora: „Cała władza turėjo, išbarstė per kelias valandas (because he had other intentions), we i poważanie, którymi cieszył się kniaź kertant totorių kardams“. Lygiai taip can only imagine how the future ruler rozsypała się w ciągu kilku godzin pod pat Vytauto savimeilę turėjo glostyti Vytautas must have felt during his two

196 LEIDINIO RECENZIJOS LEIDINIO RECENZIJOS PUBLICATION REVIEWS ciosami tatarskich szabel”. Podobnie ne tik Salyne bajorų išreikštas pa- escapes to the Teutonic Order, or in ambicje Witolda musiało podbudo- geidavimas jį matyti savo karaliumi, the field of Vorskla, when, according to wywać nie tylko w Salinie wypowie- bet ir Žalgirio mūšyje patirtas lai- the author, “all his power and respect dziane życzenie bojarów widzieć go mėjimas, Konstancos bažnytiniame was used while brandishing his sword na tronie, ale też zwycięstwo w Bitwie suvažiavime laimėta byla prieš Vo- against the Tatars”. Not only bayors’ pod Grunwaldem, wygrana sprawa kiečių ordiną, galiausiai karališkas wish, expressed in Salynas, to see Vy- przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu w vainikas, turėjęs praturtinti senatvę. tautas as their king, did a lot to boost Konstancji podczas soboru kościelne- Simptomiška, kad iki šiol tik vienas Vytautas’s ego, but also the victory in go, i w końcu mający ozdobić starość poetas J. Mačiulis–Maironis savo the Battle of Grunwald, the case that wieniec królewski. Symptomatyczne, dramose pabandė atskleisti Vytauto Vytautas won against the Order in the iż dotychczas jako jedyny podjął pró- psichologinį paveikslą. Šiuo atveju Council of Constance, as well as the by ujawnienia obrazu psychologicz- lietuviškoji istoriografija savojo Ste- royal crown, which was supposed to nego Witolda tylko poeta J. Mačiuli- fano Cveigo dar turėtų palaukti... enrich the ruler’s old age. Symptomat- s-Maironis w swoich dramatach. W Visus šiuos svarbiausius Vytauto ically, the only poet, who attempted tym wypadku litewska historiografia politinės karjeros įvykius autorius to describe Vytautas’s psychological na swego Stefana Zweiga jeszcze musi atskleidė trumpai, bet nepriekaiš- image, was J. Mačiulis – Maironis, poczekać... tingai, neveldamas skaitytojų į di- whereas Lithuanian historiography is Wszystkie te najważniejsze wyda- desnius istoriografinius ginčus. Vi- still waiting its Stefan Zweig... rzenia politycznej kariery Witolda au- siškai logiška, kad autorius didesnį All the events of Vytautas’s po- tor opisał krótko, lecz nieskazitelnie, dėmesį skyrė Vytauto Rytų politikai litical career were described briefly, nie wplątując czytelników w większe bei Žemaitijos klausimui. Išties, Lie- but accurately, without engaging the spory historyczne. Jednak całkiem tuva beveik du šimtus metų savo readers into bigger issues of histori- logiczne, że autor więcej uwagi po- vakariniuose regionuose gyveno ography, however, the author focused święcił polityce Witolda na Zachodzie karo salygomis. Vienas iš žymiau- more on Vytautas’s eastern politics i sprawie żmudzkiej. Rzeczywiście, Li- sių užsienio tyrinėtojų Sven Ekdahl and Samogitian issues, which was twa niemal przez dwa stulecia na swo- savo darbuose2 puikiai atskleidė, ką logical. Indeed the inhabitants of the ich zachodnich krańcach trwała w sta- reiškė lietuviams gyventi nuolatinių western part of Lithuania had been

197 nie wojny. Jeden z najwybitniejszych susirėmimų ir netekčių fone, kuomet living nearly 200 years in the war con- badaczy zagranicznych Sven Ekdahl w Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė tu- ditions. One of the most famous for- swoich pracach2 doskonale odtworzył, rėjo padėti daug pastangų, atlaikant eign investigators Sven Ekdahl depict- co znaczy dla Litwinów ciągle żyć na nesenkančius Litauenreisen – kari- ed in his works2 Lithuanians’ difficult tle utarczek i zatraceń, gdy Wielkie nius žygius į Lietuvą. Tokia Lietuvos life in the context of constant clashes Księstwo Litewskie musiało włożyć patirtis gal ir padėjo Vytauto Rytų and losses, when the Grand Duchy of wiele wysiłku w powstrzymanie nie- politikoje, tačiau visą visuomenę Lithuania was forced to make a hard zliczonych Litauenreisen – wypraw „militarizavo“. Kaip tik tokį „mili- effort to oppose timeless Litauenreisen wojskowych na Litwę. Takie doświad- tarizmą“ krikšto dėka Lietuva turė- – armed invasions into Lithuania. Pos- czenie Litwy być może pomogło Wi- jo nusimesti, tačiau, kaip parodė ir sibly this state of the country helped toldowi w polityce wschodniej, jednak autorius, taškas nebuvo padėtas Žal- Vytautas in implementing his eastern „zmilitaryzowało“ całe społeczeństwo. girio laukuose. Iš tiesų, Vytautui (o politics, however, it “militarized” the Właśnie tego „militaryzmu“ musiała kartu ir Jogailai) su Vokiečių ordinu society. Lithuania had to refuse its się pozbyć Litwa za pomocą chrztu, dėl Žemaitijos teko kovoti iki pat “militarism” as soon as it was baptised, jednak, jak pokazuje sam autor, krop- Melno taikos, taigi, net Konstancos however, as the author implied, the ka nie została postawiona na polach bažnytinis susirinkimas, net Pau- Battle of Grunwald was not the end- pod Grunwaldem. Rzeczywiście, Wi- liaus Vlodkovičiaus aštri plunksna, point. Actually Vytautas (and Jogaila) told a tym samym również Jagiełło z pagaląsta sodriuose teologiniuose had to fight for Samogitia against the Zakonem Krzyżackim byli zmuszeni traktatuose, nenumalšino Vokiečių Order up to the moment of signing the walczyć aż do pokoju w Melnie, więc, ordino siekių. Kaip visiškai teisingai Treaty of Melno, therefore, neither the nawet sobór w Konstancji, nawet ostre rašo autorius, iki pat Melno Vokie- Council of Constance, nor Pawel Wlod-

2 Litewskim czytelnikom polecałbym przeczytać – S. Ekdahl, Krikštijimas, apgyvendinimas, lietuvių reisai. Lietuvos krikštas kaip Vokiečių ordino dilema, Lietuvos krikščionėjimas Vidurio Europos kontekste, (oprac. V. Dolinskas, w języku litewkim i niemieckim), Vilnius, 2005, str. 174–188. 2 Lietuvos skaitytojams rekomenduočiau paskaityti – S. Ekdahl, Krikštijimas, apgyvendinimas, lietuvių reisai. Lietuvos krikštas kaip Vokiečių ordino dilema, Lietuvos krikščionėjimas Vidurio Europos kontekste, (sud. V. Dolinskas, liet. ir vok. k), Vilnius, 2005, p. 174–188. 2 I would strongly recommend the Lithuanian readers to read S. Ekdahl, Krikštijimas, apgyvendinimas, lietuvių reisai. Lietuvos krikštas kaip Vokiečių ordino dilema, Lietuvos krikščionėjimas Vidurio Europos kontekste. (Compiler V. Dolinskis, Lithuanian and German l-ages), Vilnius, 2005, p. 174-188.

198 LEIDINIO RECENZIJOS LEIDINIO RECENZIJOS PUBLICATION REVIEWS pióro Pawła Włodkowica, zaostrzone čių ordinas naudojosi tai husitų, tai kowicz’s sharp quill pen, used in deep w soczystych traktatach teologicz- Jogailos jaunėlio brolio Švitrigailos, theological treatises, suppressed the nych, nie zmniejszyło zakusów Zako- tai dar kokia kita korta. Žinoma, jei- Order’s burning ambitions. As the au- nu Krzyżackiego. Jak słusznie pisze gu leidinio apimtis būtų didesnė, thor writes, Teutonic Order had used autor, aż do samego Melna, Zakon galbūt Szymonas Drejus būtų atkrei- side support before the Melno Treaty: grał to kartą husytów, a to najmłod- pęs dėmesį ir į „Žemaitijos“ kortą Hussites, Jogaila’s younger brother szego brata Jagiełły - Świdrygiełły, a LDK – Vokiečių ordino santykiuose. Svitrigaila etc. Szymon Drej would to znowu jakąś inną kartą. Oczywiście, Čia pirmiausia turiu omenyje ne tiek definitely focus more on another gdyby objętość publikacji była więk- Žemaitijos dovanojimus, kiek pačios tramp card in the Lithuanian-German sza, Szymon Drej być może zwróciłby Žemaitijos nevienalytiškumą, kuriuo relationships – Samogitia – but for the uwagę na kartę „Żmudź“ w relacjach naudojosi Vokiečių ordinas iki Žalgi- size of the study. I mean not the fact of Wielkie Księstwo Litewskie – Zakon rio mūšio3 (ir po jo). giving Samogitia back and forth, but Krzyżacki. Tu przede wszystkim mam Nė kiek ne mažesnė intriga buvo its heterogeneity, of which the Order na myśli nie tyle darowanie Żmudzi, su Vytauto karūnavimu. Autorius vi- had many times taken advantage till 3 ile niejednolitość samej Żmudzi, którą siškai teisingai pastebėjo, kad Jogai- the Battle of Grunwald (and after it). wykorzystywał Zakon Krzyżacki do Bi- la, siekęs abiems savo vaikams už- Vytautas’s coronation was a big 3 twy pod Grunwaldem i po niej. tikrinti Lenkijos ir Lietuvos sostus, intrigue as well. The author noted Nie mniejsza była intryga z koro- karūnacijos ginče linko į Vytauto justly that although Jogaila wanted nacją Witolda. Autor słusznie zauwa- pusę (Vytautas vyriškos lyties pali- to ensure the Polish and Lithuanian żył, że Jagiełło zamierzając obydwojgu kuonių neturėjo). Tokia mintis nėra throne to his children, during the cor- swoim dzieciom zapewnić tron polski nauja ir lietuvių istoriografijoje. onation dispute he tended to support

3 Tym perypetiom przeznaczone łatwo czytające się studium V. Almonaitiasa – V. Almonaitis, Žemaitijos politinė padėtis 1380–1410 metais, Kaunas, 1998. 3 Šioms peripetijoms yra skirta lengvai skaitoma V. Almonaičio studija – V. Almonaitis, Žemaitijos politinė padėtis 1380–1410 metais, Kaunas, 1998. 3 For these peripetias read V. Almonaitis’ study – V. Almonaitis, Žemaitijos politinė padėtis 1380–1410 metais, Kaunas, 1998.

199 i litewski, w sporze o koronę skłaniał Smalsiems skaitytojams galime tik Vytautas (Vytautas did not have male się do strony Witolda (Witold potom- pridurti, kad Niurnberge (Vokietijo- descendants). That is not a new idea ków płci męskiej nie miał). Taka myśl je) kaldinta karūna nebuvo pagrobta in Lithuanian historiography. We can nie jest nowa również w litewskiej hi- lenkų, kaip kartais tenka išgirsti. Ji, only add specially for curious readers storiografii. Dla dociekliwych czytel- deja, Vytauto galvos taip ir nepasie- that the crown, which was being pro- ników możemy tylko dodać, iż w No- kė, ir buvo išlydyta Niurnbergo auk- duced in Nuremberg (Germany), was rynberdze (Niemcy) kuta korona nie sakalių4... Taip išlydytoje karūnoje not kidnapped by the Polish people, została skradziona przez Polaków, jak ilgainiui išsilydė Vytauto ręsta visa as one may hear. Unfortunately, the czasami można słyszeć. Jednak, nieste- tvarka. crown did not reach Vytautas’s head ty, nie ozdobiła ona skroni Witolda i Pabaigai norėtųsi pasidalinti and was smelted by the goldsmiths of 4 została przetopiona przez złotników z kai kuriomis pastabomis. Autorius, Nuremberg … That is how Vytautas’s 4 Norynbergi ... W taki sposób w prze- aprašęs Vytauto politinę veiklą, ne- long created order “smelted” in the topionej koronie z czasem roztopił się vengdavo herojų apibūdinti įvairiais gold crown. cały stworzony przez Witolda ład. būdvardžiais, tai biografijos žanrui Let me finally share some com- Na koniec chciałbym się podzielić yra leistina. Skaitytojams belieka ments. As the author depicted Vy- kilkoma uwagami. Autor, który opisał tik priminti, kad nevienareikšmiškai tautas’s political activities he did not działalność polityczną Witolda, nie Vytautas buvo vertinamas jau amži- avoid using descriptive adjectives, unikał określania bohatera różnymi ninkų ir vėlesnių kartų. Tai liudija which was permissible in general. The przymiotnikami, co właśnie dla gatun- Giedrės Mickūnaitės atliktas puikus readers simply have to be reminded ku biografii jest dopuszczalne. Czytel- tyrimas5. Taigi, iš daugybės šimtme- that Vytautas had many times been nikom zostaje tylko przypomnieć, że čių perspektyvos dabar yra sunku assessed differently by his contempo-

4 Kto się interesuje całą historią straconej korony, więcej o tym – R. Petrauskas, Vytauto vainikas. Neįvykusios karūnacijos ir „dingusios karūnos“ reikšmės, Naujasis Židinys–Aidai, 2009, Nr 10–11, str. 388–393. 4 Kam įdomi visa karūnos dingimo istorija, plačiau – R. Petrauskas, Vytauto vainikas. Neįvykusios karūnacijos ir „dingusios karūnos“ reikšmės, Naujasis Židinys–Aidai, 2009, nr. 10–11, p. 388–393. 4 For those interested in the history of disappearance of the crown read R. Petrauskas, Vytauto vainikas. Neįvykusios karūnacijos ir „dingusios karūnos“ reikšmės, Nau- jasis Židinys–Aidai, 2009, nr. 10-11, p. 388-393.

200 LEIDINIO RECENZIJOS LEIDINIO RECENZIJOS PUBLICATION REVIEWS niejednoznacznie Witold był oceniany atsekti, kur būta „tikrojo“ Vytauto, o raries and later generations. Giedrė już przez współczesnych oraz później- kur pats valdovas ir jo aplinka for- Mickūnaitė‘s brilliant research paper sze pokolenia. O tym świadczy wspa- mavo tam tikrus įvaizdžius. attests to it5. Therefore now it is diffi- niałe badanie, przeprowadzone przez Papildant autoriaus tekstą, norė- cult to distinguish the “real” Vytautas, 5 Giedrė Mickūnaitė . Więc, z perspek- tųsi pateikti ir kitų pastabų, kurios and different images created by the tywy wielu stuleci trudno jest teraz skaitytoją labiau paskatins domėtis ruler himself and by the environment odtworzyć, jaki był „prawdziwy“ Wi- mūsų praeitimi. Mūsų šalies (manau, from the perspective of so many cen- told i gdzie sam władca i jego otocze- taip pat ir Lenkijos) skaitytojams rei- turies. nie tworzyli pewne wizerunki. kėtų paaiškinti autoriaus Lietuvos The reader may want to add more Dopełniając tekst autora, czytel- istorijos iki Vytauto laikų aprašymą. comments to the author’s text, extend- nikowi chciałoby się przytoczyć i Pirmiausia dėl Žemaitijos pavadini- ing it and encouraging the reader to inne uwagi, które jedynie poszerzają mo. Žemaitijos pavadinimo aiškini- express more interest in our past. The tekst, czytelnika natomiast zmoty- mą, esą jis kilęs iš „žemos vietos“, author’s description of the Lithuanian wują do zainteresowania się naszą lenkų kronikininko Jano Długszo lū- history up to Vytautas’s times needs to przeszłością. Dokonany przez autora pomis buvo pateikęs pats Vytautas. be explained to the readers of Lithua- opis historii Litwy do czasów Witolda Tačiau tai niekaip nepaiškina, kaip nia (or perhaps even Polish). First – the wymaga pewnych wyjaśnień dla czy- aukštuma, užimanti nemažą dalį da- name of Samogitia (Žemaitija). Vytau- telników litewskich (a sądzę, że i dla bartinės Žemaitijos, lėmė „Žemaiti- tas himself explained the meaning of polskich również). Przede wszystkim, jos“ pavadinimą, jeigu manysime, this name and the Polish chronicler w sprawie nazwy Żmudzi. Wywodze- kad tai susiję su „žemumu“. Taigi, Jan Długosz introduced it by telling nie nazwy Żmudź od „niskiego miej- akivaizdu, kad ne geografinės sąvo- that it is originated from “low lands”

5 G. Mickūnaitė, Vytautas Didysis. Valdovo įvaizdis, Vilnius, 2008. 5 G. Mickūnaitė, Vytautas Didysis. Valdovo įvaizdis, Vilnius, 2008. 5 G. Mickūnaitė, Vytautas Didysis. Valdovo Įvaizdis, Vilnius, 2008.

201 sca“, ustami kronikarza Jana Długosza kos nulėmė Žemaitijos pavadinimą. (“žemos vietos”). However, it does not potwierdził sam Witold. Jednak to w XIX a.–XX a. pr. literatūroje ap- explain how the highland, occupying a żaden sposób nie wyjaśnia, jak wyży- tinkame nuomonę, kad Mindaugas large territory of the present Samogi- na, zajmująca niemałą część ówczesnej galėjo būti karūnuotas Lietuvos ka- tia, determined this name, if we con- Żmudzi, uwarunkowała nazwę „Żmu- raliumi Naugarduke. Šiuolaikinė sider that it relates to “low”. Thus it dzi“, jeżeli będziemy uważać, że jest to lietuvių istoriografija karūnacijos is absolutely clear that geographical związane z „niskością“. vietos paieškų arealą tapatina su concepts did not determine the name W literaturze XIX-XX w. znajduje- žymaus lenkų istoriko Henriko Łow- of “Žemaitija”. my zdanie, że Mendog mógł być koro- mianskio nubrėžta Mindaugo domė- In the literature of the 19th and of nowany na króla Litwy w Nowogródku. no vieta, neatmetant to, kad apskri- the beginning of the 20th centuries an Współczesna litewska historiografia tai karūnacija galėjo įvykti nebūtinai opinion appeared, according to which obszar poszukiwań miejsca koronacji kuriame nors svarbiame Mindaugo Mindaugas could have been crowned identyfikuje z miejscem domeny, na- domėno centre. Taip manyti leidžia the King of Lithuania in Navahrudak. kreślonym przez wybitnego historyka Haličo kunigaikščio Danieliaus ka- Modern Lithuanian historiography polskiego Henryka Łowmiańskiego, rūnacija, kuri beveik tuo pat metu associates the searching area of the nie odrzucając i tego, że ogólnie rzecz įvyko karo stovykloje, o ne vienoje coronation places with Mindaugas’ biorąc, koronacja mogła się odbyć nie iš kunigaikščio rezidencijų6. Taip pat territories, determined by the Polish koniecznie w którymś z ważnych cen- šiuolaikinė lietuvių istoriografija historian Henryk Lowmianski, howev- trów domeny Mendoga. Tak uważać nėra kategoriška Mindaugo aposta- er, the possibility that the coronation pozwala niemal w tym samym czasie zės (atsimetimo nuo krikščionybės) could have taken place not necessarily mająca miejsce koronacja księcia ha- klausimu. Pamario kunigaikščio in important centers within Mindau-

6 Więcej – E. Gudavičius, Mindaugas, Vilnius, str. 239. 6 Plačiau – E. Gudavičius, Mindaugas, Vilnius, p. 239. 6 More in E. Gudavičius, Mindaugas, Vilnius, p. 239.

202 LEIDINIO RECENZIJOS LEIDINIO RECENZIJOS PUBLICATION REVIEWS lickiego Daniela, która odbyła się w Sventopelko (Mindaugo amžininko) gas’ domains is not rejected. This ver- obozie wojskowym, a nie w jednej z pavyzdys rodo, kad Mindaugas apos- sion is acceptable as the coronation of rezydencji księcia6. Również współcze- tatu vokiečių kronikininkų galėjo the Duke Daniel of Galicia took place sna historiografia litewska jest kate- būti paverstas dėl karo su Livonijos in a military camp – not in one of the goryczna wobec apostazji (odstępstwa ordinu (dėl karo su Vokiečių ordinu Duke’s castles6. Lithuanian historiog- od chrześcijaństwa). Przykład księcia Sventopelkas taip pat buvo vaizduo- raphy is not categorical towards the Świętopełka (współczesnego Mendo- jamas kaip apostatas). Yra ir kitų issue of Mindaugas’ apostasy (laps- gowi) pokazuje, że Mendog mógł zo- argumentų, kurių dėl vietos stokos ing from Christianity). The example stać przedstawiony jako apostata przez nesiimsime perteikti7. of the Pomeranian Duke Swietopelk kronikarzy niemieckich w związku z Ko gero iš romantikų autorius (Mindaugas’ contemporary) shows wojną, prowadzoną z Zakonem Inf- perėmė ir Birutės, Vytauto motinos, that Mindaugas was possibly forced lanckim (z powodu wojny z Zakonem kaip pagonių vaidilutės, įvaizdį (nors to become an apostate due to the Krzyżackim Świętopełk również był autorius teisingai pastebi, kad Kęs- war against the Livonian Order (Swi- przedstawiany jako apostata). Są i inne tučio įvykdytas jos pagrobimas taip etopelk was being introduced as an argumenty, których z powodu braku pat yra romantikų sukurtas vaizde- apostate as well due to the war against 7 miejsca nie będziemy przytaczać . lis). Tyrinėtojai neturi jokių įrody- the Order). Prawdopodobnie autor od roman- mų, kad senovės baltai būtų turėję There are also other arguments tyków przejął obraz Biruty, matki Wi- vaidilučių instituciją. Greičiausiai iš not provided in this review due to the tolda, jako pogańskiej kapłanki (choć lotyniškos Europos raštijos, užsime- lack of place7. autor słusznie zauważa, że porwanie, nančios apie senovės baltų religiją, The author must have adapted dokonane przez Kiejstuta również jest jos „atklydo“ iš senovės Romos, kur

7 Litewskim czytelnikom polecałbym przeczytać studium, napisane jeszcze w I połowie XX – J. Stakauskas, Lietuva ir Vakarų Europa XIII amžiuje, Kaunas, 1934, str. 185–240. 7 Lietuvos skaitytojams rekomenduočiau paskaityti dar XX a. I-oje pusėje parašytą studiją – J. Stakauskas, Lietuva ir Vakarų Europa XIII amžiuje, Kaunas, 1934, p. 185–240. 7 I would strongly recommend the Lithuanian readers to read the study written in the beginning of the 20th century – J. Statkauskas, Lietuva ir Vakarų Europa XIII amžiuje, Kaunas, 1934, p. 185-240.

203 mitem, stworzonym przez romanty- būta vestalių. Autorius teisingai pa- from romanticists the image of Birutė, ków). Badacze nie dysponują żadnymi stebėjo, kad baltų pagoniškoji religija Vytautas’s mother, as a pagan priest- dowodami na to, że dawni Bałtowie vis tik praktikavo žmonių aukojimus. ess (although the author notes that the mieli instytucję kapłanek. Prawdopo- Tai mini XIII–XIV a. rašytiniai šalti- kidnap by Kęstutis shaped the image dobnie z łacińskiego piśmiennictwa niai, kuriais abejoti nereiktų8. Tačiau created by romanticists). Researchers europejskiego, wspominającego o sta- ar tai buvo „tradicinės apeigos“, kaip have no evidence suggesting that the rożytnej religii Bałtów, „przywędrowa- teigia autorius – klausimas. Ancient Balts had had an institution ły” one ze starożytnego Rzymu, gdzie Su istorija mažiau susipažinęs of priestesses. According to the Latin występowały westalki. Autor słusznie skaitytojas monografijoje susidurs scripts of Europe, mentioning the an- zauważył, że pogańska religia Bałtów su įdomiu terminu – reisai, kurį vi- cient religion of the Balts, priestesses jednak praktykowała ofiary ludzkie. siškai teisingai vartoja autorius. Pa- arrived from Ancient Rome, were a lot Wspominają o tym źródła pisane z vadinimas kilęs nuo vokiško žodžio of priestesses lived. The author as well XIII-XIV w., które nie należy poddawać „reisen“, kuris reiškė karo žygį. Is- noted reasonably that in pagan reli- 8 w wątpliwość . Jednak czy to były „tra- toriografijoje tokie žygiai į Lietuvą gion the Balts practised human sacri- dycyjne obrzędy”, jak twierdzi autor – vadinami tiesiog Litauerreisen arba fice. There is a mention about that in to jeszcze pytanie… Litauenreisen. Taip pat atskiro trum- the written sources dating back to the th Czytelnik, mniej zapoznany z hi- po komentaro reiktų Vokiečių ordi- 13-14 centuries, which cannot be put 8 storią, w monografii napotka ciekawy no (ir jo atšakos – Livonijos ordino) in question . However, the question is termin – rejzy, którego słusznie uży- dvylipumui atskleisti. Autorius savo whether this was “a traditional rite”. wa autor. Nazwa pochodzi od wyrazu tekste ordino riterius dažnai įvardi- The reader knowing less about niemieckiego „reisen”, co oznacza – ja kaip vienuolius. Tai nėra visiškai history will face an interesting term –

8 Litewskim czytelnikom polecałbym przeczytać jeszcze jeden ciekawy artykuł o praktyce ofiarowania jeńców w społeczeństwach bałtyckich – A. Damarackaitė, Karo belaisvių aukojimo paprotys baltų kraštuose XIII–XIV amžiuje, Acta et commentationes universitatis Vytauti Magni. Darbai ir dienos: karų Lietuva, 2000, Nr 21, str. 17–38. 8 Lietuvos skaitytojams rekomenduočiau paskaityti vieną įdomų straipsnį apie karo belaisvių aukojimo praktikas baltų visuomenėse – A. Damarackaitė, Karo belaisvių aukojimo paprotys baltų kraštuose XIII–XIV amžiuje, Acta et commentationes universitatis Vytauti Magni. Darbai ir dienos: karų Lietuva, 2000, nr. 21, p. 17–38. 8 I would strongly recommend the Lithuanian readers to read an interesting article about the military slaves sacrifice practices in the Baltic communities – A. Damarackaitė, Karo belaisvių aukojimo paprotys baltų kraštuose XIII–XIV amžiuje, Acta et commentationes universitatis Vytauti Magni. Darbai ir dienos: karų Lietuva, 2000, nr. 21, p. 17–38.

204 LEIDINIO RECENZIJOS LEIDINIO RECENZIJOS PUBLICATION REVIEWS wyprawę wojskową. W historiografii tikslu. Vokiečių ordiną sudarė dvie- rejzy (Polish) – which is used by the takie wyprawy na Litwę nazywano jų pagrindinių kategorijų žmonės author absolutely correctly. The word po prostu Litauerreisen albo Litauen- – riteriai (ir jų pagalbininkai – gin- originates from the German word “re- reisen. Również na krótki komentarz klanešiai), gyvenę pagal tam tikrus isen”, which meant military actions. zasługuje ujawnienie dwoistości Za- vienuoliško gyvenimo ypatumus, In historiographies they are simply konu Krzyżackiego (i jego odłamu – bei dvasininkai. Trečia kategorija – called Litauerreisen or Litauenreisen. A Zakonu Inflanckiego). Autor w swoim vadinamasis „techninis personalas“ separate comment is needed in order tekście często rycerzy nazywa zakon- – kiti ordino broliai. Žinoma, į karo to explain the Teutonic Order’s duality nikami. Nie jest to całkiem dokładne žygius prieš Lietuvą vykdavo ir vie- (and its branch – the Livonian Order). określenie. Zakon Krzyżacki składał ni, ir kiti. Tačiau būtent riteriai (bet The knights of the Order are often des- się z dwóch podstawowych kategorii ne dvasininkai) turėjo teisę nešioti ignated by the author of the text as ludzi – rycerzy (oraz ich pomocników ginklą ir atlikti visus karinius veiks- the monks. It is not quite clear. Teu- mieczników), którzy żyli według pew- mus. Tai reikia turėti omenyje, skai- tonic Order consisted of the two main nych zasad oraz duchownych. Trzecia tant ir šią studiją. categories of people – the knights (as kategoria – tzw. „personel techniczny” Vienos pastabos reikalauja ir Du- well as their assistants – arms carri- – inni bracia zakonni. Oczywiście, na bysos sutartis, kurią aprašo autorius. ers), who lived according to certain wyprawy wojenne przeciwko Litwie Jis teigia, kad 1383 m. liepos 19 d. peculiarities of the monastic life, and wyruszali zarówno jedni, jak i drudzy. ji nebuvo pasirašyta dėl kunigaikš- the cloth. The third category, the so- Jednak właśnie rycerze (a nie duchow- čių tarybos pasipriešinimo Jogailai. called “technical personnel”, included ni) mieli prawo nosić broń oraz pro- Mūsų manymu, kiek tai lėmė būtent the other brothers of the Order. Obvi- wadzić wszystkie działania wojenne. didžiojo kunigaikščio taryba (kurios ously, both the knights and the cloth Trzeba mieć to na uwadze czytając to kaip tokios dar net ir nebuvo) – klau- attended the crusades. However, these studium. simas. Greičiau tai parodo, kad pats were the knights (not the cloth), who Na pewną uwagę zasługuje rów- Jogaila nesiruošė rimtai vykdyti Du- were allowed to be armed with weap- nież opisywany przez autora układ, za- bysos sutarties, kad jos preliminarus ons and carry out all military actions. warty w Dubissie. Mianowicie twier- pasirašymas tebuvo taktinis manev- It should be considered while reading dzi on, że w dn. 19 lipca 1383 r. układu ras (priminsiu, kad 1382 m. spalio this study as well.

205 nie podpisano z powodu sprzeciwienia 31 d. Dubysos sutartis net nebuvo Another event that needs a com- się Jagielle rady książęcej. Naszym užantspauduota, dėl to Vokiečių or- ment is the Treaty of Dubysa, being zdaniem, to jeszcze pytanie, w jakim dinas stengėsi dar kartą, t. y. 1383 one of the issues that the author dis- stopniu, spowodowała to właśnie rada m. liepos 19 d. susitikti su Jogaila ir cussed. He claims that the treaty was wielkiego księcia (której jako takiej sutartį ratifikuoti). Kadangi Jogailos not signed on 19 July 1383, because nawet nie było). To raczej świadczy, planai buvo pasikeitę, nenuostabu, the council of the knights opposed że sam Jagiełło nie zamierzał rygory- kad jis niekaip „negalėjo“ pasitikti Jogaila. In our view, the question is to stycznie przestrzegać układu, zawar- Vokiečių ordino didžiojo magistro. what extent it was determined by the tego w Dubissie, i że jego wstępne Kuomet autorius kalba apie Krė- Duke’s council (which had not been podpisanie było jedynie manewrem vos aktą, skaitytojams tereikia pri- formed fully yet). It rather implies taktycznym (przypomnę, iż układ za- minti, kad šiuo aktu buvo sudaryta that Jogaila did not intend seriously warty w Dubissie dn. 31 października personalinė Lenkijos–Lietuvos unija, to keep to the Treaty of Dubysa, and 1382 r. nie został nawet opatrzony pie- tuomet Lietuvos didysis kunigaikš- his signature was just a tactical ma- częcią, dlatego Zakon Krzyżacki pró- tis tapo „pavaldus“ Jogailai – Len- noeuvre (let me remind you that on bował jeszcze raz, tj. dn. 19 lipca 1383 kijos karaliui9. Taip pat tepriminsiu, 31 October 1382 the Treaty of Dubysa r. spotkać się z Jagiełłą i ratyfikować kad Jogaila Lenkijoje tapo karaliumi was not sealed yet, therefore the Order układ). Ponieważ plany Jagiełły ule- Vladislovu II. attempted to arrange a meeting with gły zmianie, nic dziwnego, że w żaden Jogaila on 19 July 1383 and ratify the sposób „nie mógł” on spotkać wielkie- Dar vieną pastabėlę reiktų skir- agreement). Since Jogaila had changed go mistrza Zakonu Krzyżackiego. ti Salyno suvažiavimo metu bajorų his plans, it is clear why he “was not išreikštam norui Vytautą karūnuoti Gdy autor mówi o unii w Krewie, able” to meet the Grand Master of the karaliumi. Iš tiesų tokią Lietuvos Order. czytelnikom należy jedynie przypo- bajorų manifestaciją reikia vertinti mnieć, że na podstawie tego aktu kaip Vytauto tam tikrą siekiamybę, As the author discusses the Act of została podpisana unia personalna bet ne realiai įvykusį faktą (juk dėl Kreva, the readers should consider that polsko-litewska, gdy wielki książę li- karūnacijos diplomatinės batalijos Poland and Lithuania formed a union tewski Jagiełło stał się „podwładnym” vyko 1429–1430 m.!). Kita vertus, under this act, and Vytautas – the Jagiełły – króla Polski9. Przypomnę Grand Duke of the Duchy of Lithuania

206 LEIDINIO RECENZIJOS LEIDINIO RECENZIJOS PUBLICATION REVIEWS również, że Jagiełło w Polsce stał się atsižvelgtina į Lenkijos karalienės – became “subordinate” to the King of królem Władysławem II. Jadvygos reikalavimą, esą Vytautas Poland Jogaila9. I should also remind Jeszcze jedną uwagę należałoby turįs mokėti duoklę, apie tai rašo you that Jogaila became the King of poświęcić wyrażonemu przez bojarów ir autorius. Pridėkime Vytauto op- Poland Vladislovas II. życzeniu objęcia tronu przez Witol- timistišką nusistatymą Maskvos ir Finally I would like to make a re- da. Rzeczywiście, taką manifestację totorių atžvilgiu. Taigi, tokiame fone mark on the bayors’ wish to crown Vy- litewskich bojarów należy traktować ir kilo bajorijos sumanymas Vytautą tautas the king, which they expressed jako pewien zamiar, a nie rzeczywisty paskelbti karaliumi. during the Salynas congress. Actually fakt (gdyż w sprawie koronacji batalie Kaip minėta, šios pastabos vei- such a manifestation can only be con- dyplomatyczne trwały w latach 1429- kiau yra patikslinimai, linkint pa- sidered as a certain Vytautas’s aspira- 1430!). Z drugiej zaś strony należy tiems skaitytojams toliau domėtis tion rather than a fact (diplomatic bat- zwrócić uwagę na żądanie królowej Vytauto asmenybe ir jo palikimu. tles due to the coronation took place Jadwigi, żeby Witold płacił daninę, o Tad skaitytojams yra pateikiama in 1429-1430). On the other hand the czym pisze autor. Dodajmy optymi- nauja (kiti sakytų – dar viena) knyga Queen Jadwiga’s requirement to pay styczne nastawienie Witolda wobec apie Vytautą. Nuo XX a. 3-4 d., kuo- tribute (posed to Vytautas), which the Moskwy i Tatarów. A więc, na takim met lietuvių istorikai daug dėmesio author also mentioned, should be taken tle powstał pomysł bojarów ogłosze- skyrė šiai asmenybei, iki šių dienų into account, as well as Vytautas’s op- nia Witolda królem. praėjo daug laiko. Po 1990-ųjų Vy- timistic attitude towards Moscow and Jak już wspomniano, te uwagi tautas, išskyrus minėtą G. Mickūnai- the Tatars. That was the background mają charakter raczej uściślający, ży- tės monografiją, daugiau specialių on which the idea of Vytautas’s coro- sintetinių tyrimų nesusilaukė. Tad nation appeared in boyar’s minds.

9 Więcej – E. Gudavičius, Lietuvos istorija. Nuo seniausių laikų iki 1569 metų, Vilnius, 1999, p. 161–165. 9 Plačiau – E. Gudavičius, Lietuvos istorija. Nuo seniausių laikų iki 1569 metų, Vilnius, 1999, str. 161–165. 9 More in E. Gudavičius, Lietuvos istorija. Nuo seniausių laikų iki 1569 metų, 1999, p. 161-165.

207 cząc czytelnikom i dalej interesować ši knygelė užpildys tam tikrą spragą, As already mentioned, these com- się postacią Witolda i spuścizną po juolab kad populiariai ir nesudėtin- ments are rather specifications, which nim. A więc, prezentujemy czytelni- gai parašytų knygų apie Vytautą ir should encourage the readers to show kom nową (ktoś powiedziałby kolejną) jo epochą mes faktiškai neturėjome. more interest in Vytautas’s personal- książkę o Witoldzie. Od czasu, gdy li- Įdomaus skaitymo! ity and his heritage. Therefore the tewscy historycy w 3-4 dziesięcioleciu readers are introduced with a new (or XX w. sporo uwagi poświęcili tej po- Dr. Marius Ščavinskas one more) book about Vytautas. A lot staci, do dni obecnych upłynęło sporo of time had passed since in the 3rd-4- czasu. Po 1990 r. Witold, za wyjątkiem th decades of the 20th century Lithua- monografii G. Mickūnaitė, nie docze- nian historians paid special attention kał się kolejnych syntetycznych badań. to this figure. Since 1990 Vytautas’s A zatem ta książka wypełni lukę, tym personality has not been studied syn- bardziej, że popularnych i przystęp- thetically, with the exception of G. nym językiem napisanych książek o Mickūnaitė‘s monography. Therefore Witoldzie i jego epoce faktycznie nie this book should fill a certain gap, es- mieliśmy. Ciekawej lektury! pecially considering the fact that we have never had any literature about Dr Marius Ščavinskas Vytautas and his epoch written in a popular and simple manner. Have an interesting reading!

Dr Marius Ščavinskas

208

SZYMON DREJ

Bohater dwóch narodów Dviejų tautų didvyris The Hero of Two Nations

Recenzował / Recenzavo / Reviewed by Mgr Igor Strumiński Dr Jan Gancewski Dr. Marius Ščavinskas

Tłumaczyła / Vertė / Translated by

Na język litewski / Į lietuvių kalbą / Into Lithuanian language Božena Grebnickienė

Na język angielski / Į anglų kalbą / Into English language UAB „GURU Group“

Korektor języka litewskiego i angielskiego / Lietuvių ir anglų kalbos korektorė / Lithuanian and English proofreader Rasa Šimkutė

Zleceniodawca / Užsakovas / Customer Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie VšĮ „Konsultus mokymai“

Wydawca / Leidėjas / Publisher VšĮ „Marijampolės regiono plėtros agentūra“

Nakład 500 egzemplarzy / Tiražas 500 egzempliorių / Edition of 500 copies

ISBN 978-609-95271-0-9

EUROPEAN UNION EUROPEAN REGIONAL DEVELOPMENT FUND NEIGHBOURS IN ACTION

SMALL PROJECT FUND