Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden

Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri

HACI BEKTAŞ VELİ Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden

· ~ *dipnot Bu Kitap 19-21Ekim2009 tarihinde, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde, TC Başbakan lık Tanıtma Fonu'nun desteği, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Hacı Bektaş Veli Anadolu Kül• tür Vakfı ve Alevi Kültür Dernekleri'nin işbirliği ve Alevilik Araşbrma Dokümantasyon ve Uygulama Enstitüsü'yle Siyasal Bilgiler Fakültesi'nin katkılanyla gerçekleştirilen, "Doğumu nun 800. Yılında Ulusla~rası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu" bildirilerinden derlenmiştir.

Basla Öncesi Hazırlık:••• Dipnot Bas. Yay. Ltd.Şti Basla: Mattek Matbaacılık Bas. Yay. Tan. Tic. San. Ldt Şti. GMK Bulvan No 83/32 Maltepe/ Ankara

dipnot••• Yayınlan Selanik Cad No: 82/32 Kızılay/ Ankara Tel: (O 312) 4192932 /Faks: (O 312) 4192532 Eposta: [email protected] OSMANLI KLASİK DÖNEMİNDE TRAKYA'DA·YER VE KİŞİ ADLARINDA BEKTAŞİ GELENE~İNİN İZLERİ

Ayşe Kayapınar2

Giri ş

Bu bildiri2 zaman, coğrafya; konu ve metot bakmundan XVI. yüzyılda Bulgaristan'ın Dobruca ve Deliorman bölgelerindeki yer ve kişi adla rına dair daha önce hazırlanuş olduğumuz çalışmaların bir benzerini teliğindedir.3 Kullandığııruz kaynakların tarihi göz önünde bulundu rulursa Trakya'ya dair yaphğınuz bu çalışma, XV. ve XVI. yüzyılları yani Osmanlı · klasik dönemi olarak adlandırdığınuz zaman dilimini kapsamaktadır. Coğrafya olarak ise Edirne, Hayrabolu, Mal.kara, Ke şan, İpsala, Vize, Dimetoka, Zağrayı Eskihisar, Kızılağaç Yenicesi, Ferecik, Hasköy, Filibe kaza ve nahiyelerinde geçen yerleşim birimle rini içermektedir.4 Aynca bu yerleşim birimlerinde geçen şalus veba ba isimlerini tahrir defterlerine dayalı olarak inceledik. Hemen belirt meliyim ki, burada hazırladığınuz yer ve şalus . adlan listesini eksiksiz olarak hazırlama amacında değiliz. Burada daha çok örneklemeler yaparak yer ve kişi adlarının Bektaşilikle bağlanhsı olup olmadığım ortaya koymak, diğer taraftan da Bektaşilikte yer ve Iqşi adlanru ver-

1 Doç. Dr. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü 2 Bu bildirinin hazırlanması sırasında çalışmalarını bana ileten Bulgar Bilimler A.kademisi'nde görevli akademisyen Katerina Venedikova'ya ve bana destek olan . ~im Doç. Dr. Levent Kayapınar'a t~ekkürü bir.borç bilirim. . 3 ''XVI. Yüzyılda Dobruca Yöresinde Gayr-i Sünni İslam'ın İzleri", Alevi/ik Bektaşilik Araştımıalan Dergisi, Sayı I (Almanya, Yaz 2009), s. 85-104; ''Balkan lar' da Mibaloğullanna Tabi Alancıların Bektaşikilikle Bağlantısına Dair Onomastik ve Toponomik Bir Araştırma", Doğumııııuıı 800.Yılmda Hacı Bektaş Veli Bilgi Şöleni, (17 Ağustos 2009), baslada. 4 Bkz. Ek'teki haritaya 144( HACI BEKTAŞ VELi: Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden

roede bir geleneğin oluşup oluşmadığım tespit etmektir. Metot olarak Öncellikle aşağıda listesi verilen tahrir defterleri taranarak yerleşim bi rimlerinin adlarında Bektaşilikle yalandan uzaktan al~alı olabilecek "abdal, ahi, baba, dede, derviş, halife ve şah" gibi sıfatlar arannuştır. Aynca "alana, bektaş ve ışık" gibi teriqtleri içeren yerleşim birimleri ile ünlü alana uç beylerini ve ünlü Bektaşi dervişlerinin adlarım alan yerleşim birimlerini de listemize ilave ettik. Son olarak da Bektaşi şa lus adlan listesini zaviyelerde kayıtlı olan dervişlerin isimlerinden oluşturduk. '

1- Kaynaklar

Çalışmamızın kaynaklarım 1474 ile 1613 yıllan arasındaki 139 yıllık döneme ait ve Başbakanlık Osmanlı Arşivinde muhafaza edilen 13 tahrir defteri oluşturmaktadır. Aslında bildirimizi hazırlarken yakla şık 10000 sayfalık bir defter grubunu taramak durumunda kaldık. Bununla birlikte bu makalemizi 13 defterdeki bilgilerle sınırladık. Kul landığınuz kaynakların listesi Tablo l'de verilmiştir. TABLO 1: Bildiride kullanılan Trakya'ya ait Osmanlı tahrir defterleri listesi ı:ıafter no Tarihi · rarü İdari Birim TT12 1474/1475(H.879) Mufassal-Evkaf Gelibolu TT20 1485/1486(H.890) Mufassal-Evkaf Edirne TT26 1489-1490 (H. 895) Mufa.ssal Fılibe TT50 1515/1516 (H. 921) Mufassal-Evkaf ' Çirmen TT75 1519 (H. 925) Mufassal-Evkaf Gelibolu TTn 1519 (H. 925) Mufassal-Evkaf Edirne TT138 1527/1528 (H. 934) icmal Di{Tletoka TT309 1557/1558(H.965) Mufassal-Evkaf Edirne TT370 1530(937) Mali Rumeli muhasebe TT385 KA!"JUN! (1520-1566). Muhteme- Mu~ssal Çirmen len 1541 yılına aittir.5 TT498 1570/1571(H.978) Evkaf Edime TT521 1572-1573 (H. 980) Mufassal Çirmen . TT541 1613-1614 (1022) Evkaf Vize

2- Yer Adları

Genelde yerleşim birimleri şahıs adlan ile adlandınlclıklannda kuru cularının isimlerini alclıklan söylenmektedir. Tek başına bir sıfabn yer

5 Sıttık Çalık, Çimıe11 Sancağı Önıeği11de Balkanlar'da Osmanlı Diizeni (15.-16. yiizyıllar}, Ankara: Bosna-Hersek Dostlan Vakfi Yayınlan, 2005, s. 9. Osmanlı Klasik Döneminde Trakya'da Yer ve Kişi Adlarında Bektaşi Geleneğinin izleri 1145 aldığı yer adları.İnda ise bu köyün kurucusunun veya kayıtlı ilk saki nin bu sıfatı taşıdığını söyleyebiliriz. Tahrir defterlerini tarayarak Trakya bölgesinde bulunduklanru tespit ettiğimiz yer adlaruu 12 altbaşlık6 altında toplamamız müm• kündür:

2.1) Abdal sifatı taştyan yerleşim birimleri

Abdal Cüneyd=Abdal Fakih=Abdal Halil=Debbağlar (mahalle-i Dimetoka); IT 370, s. 30; s. 88 n. 202; IT 20, s. 141; IT 77, s. 142 Abdal Oğlu, (karye), tabi-i Zağra-yı Eskihisar; IT 370, s. 69; IT 77, s.505

2.2) Ahi sifatı taştyan yerleşim birimleri (köy, mezra ve mahalle) Ahi (karye), tabi-i nahiye-i Edime; IT 370, s. 11; TT 77, s. 89 Ahi Hasan (mahalle-i Edime); TT 370, s. 4; TT 77, s. 29 Ahi Gömü (nam-ı diğer Ahi köyü), (karye), tabi-i Vize; IT 370, s. 255; IT 541, s. 109 Ahi Hisar Beyi, (karye), tabi-i Hayrabolu; TT 370, s. 280 Misinlü Ahisi, (karye) tabi-i Vize; TT 370, s. 255 Mescid-i Ahi Ana (Ata), (mahalle-i Malkara); TT 12, s. 8 Ahi, (karye), tabi-i Kızılağaç; TT 20, s. 87 Ahi, tabi-i Eskihisar; TT 26, s. 26

2.3) Baba sifatı taştyan yerleşim birimleri Ahad Baba (karye), tabi-i Dimetoka; TT 370, s. 21; TT 77, s. 196 Baba Halil=Samed, (karye), tabi-i Keşan; TT 75, s. 336

2.4) Dede sifatı taştyan yerleşim birimleri Çakmak Dede =Hoca Beyli, (karye), tabi-i Dimetoka; TT 370, s. 21; 35, 36 Fındık Dede, (mahalle-i Edime); TT 370, s. 2

6 Bu altbaşlıklarda geçen yerleşim birimlerinin adlarının yanı sua yerleşim birimi nin köy (karye), mezra veya mahalle olduğu parantez içinde bel~, aynca yerle şim biriminin bağlı olduğu kaza veya nahiye merkezinin adı verilerek hangi tahrir def terinde geçtiği yazılmış ve kayıtlı olduğu sayfa verilmiŞtir. ''Eşit=" işaretinin yer aldığı yerleşim birimi adları ise aynı yerleşim birimi için kullanılan diğer adlara işaret etmek tedir. 1461 HACI BEKTAŞ VELİ: Güneşte Zerresinden, Deryada Katres/nden Hayran Dede, (mahalle Zağra-yı Eski Hisar); 1T 370, s. 67 Reis Dede, (mahalle-i Çorlu); 1T 370, s. 297

2.5) Derviş sifatı taşfYan yerleşim birimleri

Derviş Mehmed (karye), tabi-i Kızılağaç; 1T 370, s. 62; IT 20, s. 18; TT77,s. 327 Derviş Ehi (mahalle-i Edime); TI 370, s. 2

2.6) Halife sifatı taşfYan yerleşim birimleri

Aziz Halife=Hasan Halife, (karye) tabi-i Kızılağaç; 1T 370, s. 59; IT 77, s.312 Hasan Halife, (mahalle-i İpsala); TT 370, s. 59; 'IT 77, s. 334

2.7) Şah kelimesinin yer aldığı yer ad/afi ·

Emirşah, (mahalle-i Edime); 1T 370, s. 4 Erdemşah, (karye) tabi-i Ferecik; TT 370, 47; 'IT 77, 439 Sultanşah, (karye) tabi-i Dimetoka;.'IT 370, s. 37 Şah Melik, (karye) tabi-i Edime; 1T 370, ·s.8 Şah Melik, (karye) tabi-i Keşan; TI 370, s. 52 Şah-Melik, (karye) tabi-i Kızılağaç, 'IT 370; s. 59 Güvanşah, (mahalle-i Çorlu); TT 370; s. 297 Şah Melek, (karye) tabi-i Hayrabolu; 'IT 370, s. 280 Şah Turu=Şah Turuz, (karye) tabi-i Silivri; 'IT 370, s.307 Şah Viranı, (mezra), tabi-i Silivri; TT 370, s. 306 · Mübarek Şah, (ınahalle-i İpsala); 'IT 77, s. 346

2.8) Akınct admı taşf}lan yerleşim birimleri

Akınalu, (karye) tabi-i Hayrabolu; TT 370, s. 281 . Akınalu, (karye) tabi-i Babaeski; TT 370, s. 286 Akına, (karye) tabi-i Tatarpazan; TT 77, s. 665

2.9) Ünlü akınct beylerinin adlartm taşfYan yerleşim birimleri

Evrenos, (karye) tabi-i Zağra-yı Eskihisar; 1T 370, s. 70 Malkoç=Göçbeyi, (karye) tabi-i Diınetoka; TT 370, s. 28; IT 20, s. 300 Mezid bey, (karye) tabi-i Dimetoka; 'IT 370, s. 21 Osmanlı Klasik Döneminde Trakya'da Yer ve Kişi Adlarında Bektaşi Geleneğinin izleri 1147 Mezid Bey, (mahalle-i Eclirne); TI 370, s. 1 Mihal, (karye) tabi-i Edirne; TI 370, s. 8 Mihal, (karye) tabi-i Kızılağaç; TI 20 s. 23

2.10) Yerleşim birimi olarak Bektaş

Bektaş, (karye) tabi-i Çirmen; TI 50, s. 55; TI 370, s. 32; TI 498, s. 649. Bektaş, (karye) tabi-i Dimetoka; TI 20, s. 249; TI 370, s. 320- Bektaşlu, (karye) tabi-i Kırkkilise kazası; TI 370, s. 273

2.11} Işık kelimesinin yer ,a/dlğl yer ad/afi

Işık pınarı, (karye) tabi-i Kızılağaç; TI 370, s. 13 Işıklu, (karye) tabi-i Kızılağaç; TI 370, s. 58=Işıklar, TI 20, s. 116; TI 77, s. 305 Işıklu, (karye) tabi-i Ferecik kazası; TI 370, s. 47; TI 77, s. 440 Seğit Işık, (karye) tabi-i Zağra-yı Eskihisar; TI 370, s. 69 Işıklar, (mezra), tabi-i Kırkkilise; TI 370, s. 276 Işıklaı=Karlı Şeyh Paşa, (karye) tabi-i Ergene; TI 385, s. 426

2.12} Ünlü derviş isimleri taşl}'an köyler

Taptuk, (karye) tabi-i Kırkkilise kazası; TI 370, s. 274 Sallık, (karye) tabi-i Dimetoka, TI 77, s. 162 Baral,

7 Baraklar ve Baraklı Ilıca köylerinin isimleri Barak Baba'yı çağnştıran isimlerdir. Bk. H. İnalcık; "Olman Baba ve Fatih Sultan Mehmed", Doğu-Batı Makaleler!, Anka ra: Doğu-Batı Yayınlan, 2009, s. 145. 8 TI 20, s. 298, 299. 9 Filiz Kılıç, Mustafa Arslan, Tuncay Bülbül, Otman Baba Velayet-namesi, Tenkit- li Metin, Ankara, 2007, s. 83. ı48 I HACI BEKTAŞ VELİ: Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden (Bektaşlu), Dimetoka nahiyesine bağlı Söğütlü Dere adıyla da bilinen Bektaşto ve Kırkkilise kazasına bağlı Bektaşlu köyleridir. Dimetoka nahiyesine bağlı olan Bektaş karyesinde 1485 yılında Doğan gulam-ı Yusuf ile oğlu Ramazan olmak üzere iki Müslüman vergi mükellefi kayıtlıdır. ıı 1530 yılında ise aynı köyde 5 Müslüman hane ile 5 Müs• lüınan mücerredin yaşadığı görülmektedir.u 1485 yılında Bektaş köyü Söğütlü Dere adındaki yerleşim biri.mine bağlı olarak zikredilmekte dir. 1530 yılında ise diğer adının .Söğütlü olduğu belirtilmektedir. Muhtemelen Bektaş köyü Söğütlü Dere ile birleşmiş ve bundan dolayı diğer adı Söğütlü olmuştur.13 1569-1570 olarak tarihlendirilen bir baş ka defterde İshak Bey'in vakfı olarak görülen diğer adı Söğütlü olan Bektaş köyünde yine 5 Müslüman hane reaya ile 5 kişilik vakıf gı1ınarun (kölelerin) kaydı geçmektedir. Kaydedilen hane isimleri, Ramazan Doğan, Oruç Doğan, Minnet Oruç, Balaban Abdullah, Hızır Balaban şeklindedir. "GıJman-ı vakf" altında da Yahya Abdullah, Davud Abdullah, İlyas Abdullah, Ahmed Abdullah, Alagöz Abdul lah. Görülüyor ki vakıf "gılman"ı diye kaydedilen şahısların baba isimleri Abdullah'br. BWldan dolayı bunların ihtida etmiş gayr-i Müs• limler olduğunu söyleyebiliriz.14

3- Vakıf ve Zaviyeler

Bektaşi geleneğiyle bağlantılı olabileceğini varsayarak zaviye ve vakıf kayıtlarına bakarken de zaviyenin veya vakfın ait olduğu şahsın ismi nin beraberinde-"abdal, baba, dede, derviş, halife" gibi sıfatları aradık. Bu doğrultuda şu zaviyeleri tespit ettik: · Dimetoka' da Abdal Cüneydı s, Zağra-yı Eskihisar' a bağlı Şapçı kö• yündeki İbrahim Dede, Çirmen nahiyesinde Hızır Baba veled-i Tiınurtaş Beyı6, Tanndağ eteğinde Perperek deresiyle Boğaal< köyü-

ıo M. T. Gökbilgin, XV. ve XVI. Asırl arda Edirne ve Paşa Livası, Valoflar Mülkler-Mukataalar, İstanbul: İşaret Yayınlan, 2007, s. 178, 429. 11 TI 20, s. 249. I' - rı 370, s. 32. 13 TI 370, s. 32. 14 TI 498, s. 649. ıs TT77, s. 242. 16 TT 50, s. 67; TI 521, s. 412. Osmanlı Klasik Döneminde Trakya'da Yer ve Kişi Adlarında Bektaşi Geleneğinin izleri 1149 nün yakınlarında bulunan Bağala (Bağdala=Akçe Alağı Kara Ahad) mezrasında Hasan Baba veled-i Yağmur zaviyesiı1, Hasköy'deki. Os man Baba zaviyesiıs, Hasköy'de Akyazı' da Olman Baba zaviyesiı9, Tekfurdağ nahiyesinde Musa Baba zaviyesi20, Malkara'da Yatağan Dede2ı, Dimetoka'da Karıad Abdalıı ve Ahi Dinek'..3, Ferecik' de Ahi Turaşah, Eski Zağra'da Mü'min Baba Zaviyesi24, Malkoçoğlu Bali Beyin Tatarpazan'nda inşa ettirdiği Pirzade zaviyesiıs, Tatarpazan'nda Ali Fakih (diğer adı veled-i Danişmend) ve Kürekçi Baba zaviyeleri 26, Vize'de Nasuh Dede27, Tann Dağda Veled-i Dağ Eri köyündeki. Karlı bin Timur Baba2s zaviyesi. XV. ve XVl yüzyıl tahrir defterlerinde Hasköy'e bağlı Osman Ba ba (ul.&.) ve Olman (Atman - t.JW_,I ,uWI) Baba zaviyeleri zikredilmek tedir. İkisi farklı zaviyelerdir. Hatta Osman Baba ile Olman Baba'run farklı kişiler olduğunu düşünüyoruz.29 Bugünkü Hasköy'ün3o Tekke3ı köyünde bulunan dergah Osman Baba'ya aittir. · Taradığınuz tahrir defterlerinde Osman Baba'nın tekkeşinin tasarrufunda olan bağ, bah çe ve değirmenlerin Koçaşlı (bugünkü Haskovo iline bağlı Kozlets

17 IT 50, s. 133; IT 521, s. 448. 18 IT 50, s 130; IT 521, s. 444-445; IT 385, s. 365. 19 IT 50, s. 134; IT 521, s. 449; IT 385, s. 370. 20 IT 50, s. 225; IT 521, s. 490. 21 IT 75, s. 536. 22 IT 77, s. 201. 23 Ya da Ahi Denek. Bunun için bkz. Gökbilgin, a.g.e., s. 190-191; IT 77, s. 242. 24 IT 77, s. 508-509; IT 470, s. 664-665. 25 IT 77, s. 635. 26 IT 77, s. 734. 27 IT 541, s. 121. 28 IT 77, s. 292. 29 Tekke köyündeki türbenin üzerindeki yazıtlar hakkında bkz. Katerina Veoedikova, "Stroiteleo nadpis nad vratata na türbeto v s. Teketo, Haskovsko", İzvestiya na regioııalniya istoriçe.ski mıızey Haskovo, c. 3 (2006), s. 96-93. 30 Bugünkü adı Haskovo. 31 . . . Bugün Teketo olarak bilinen köydür. Osmanlı döneminde Ilyas veya Ilyasça olarak bilinen ve bugün adı Trakiets olan köyün güneyinde yer alan bir köydür. 150( HACI BEKTAŞ VELİ: Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden

köyü)32, Aydoğmuş (bugünkü Haskovo iline bağlı Zornitsa köyü)33 ve Beyköy' de (bugünkü Haskovo iline bağlı Golemantsi)34 zikredilmesi, tekkenin de buralara yalan olması fikrini doğurmaktadır. Harita üze• rinde bu köyler birbirine ve bugün Osman Baba'run türbesinin bu lunduğu Tekke köyüne (bugünkü Haskov.o iline bağlı ve Trakiets kö• yüne yakın olan Teketo adındaki köy) çok yalandır. Bundan '. dolayı Osman Baba'run Zaviyesi'rrin Tekke köyünde olduğını.u ve bu sebep ten köyün bu ad ile anıldığını düşünüyoruz.35 XV. yüzyıl kaynakla rında Otman Baba zaviyesi olarak geçen zaviyenin ise Doğancı Saru han Bey karyesi yakı.rtında Hasköy'ün Akyazı mevkiinde Hacı Hüse• yin Kışlasında zikredilmektedir. Velayetnamesi olan ve Varna'da Tekke köyünde (Obroçişte) zaviye kuran Otman Baba budur. Hatta Varna'daki tekke köyündeki zaviye Akyazılı diye anıldığını biliyo ruz.36 Bu ismin Hasköy'deki Akyazı mevkiinin isminden geldiği var sayımında bulunabiliriz. Otman Baba'run zaviyesini kurduğu Has köy'e bağlı Doğancı Saruhan Bey köyü XV. yüzyıldan sonraki tarih lerde görülmemektedir. Hacı Hüseyin I<ışlası'm aradığımızda ise bu günkü Hasköy iline bağlı Bulgarca adı Nadejden olan Hacı Hüseyin Mahalle adında bir köyün olduğını.u tespit edebiliriz. Otman Baba'run. tekkesinin bu köye yalan bir yerde olması ihtimali vardır.37 Vakıflar arasında ise başta Dimetoka yakınlarında Kızıldeli3s Sul tan Vakfı'nın dışında yine Dimetoka'da Çakmak Dede'nin kurduğu vakıf zikredilmelidir.39 Hem Çakmak Dede hem de Kızıldeli Vakfı Sultan Mehmed z~anında vakıf ve emlak bozulurken bozulup bma ra dönüştürülmüş ancak Sultan II. Bayezid döneminde yeniden vakfa

n . M. Türker Acaroğhı, Bulgaristan 'da Türkçe Yer Adlan Kılavuzu, Ankara: Türle Tarih Kurumu, 2006, s. 61 O. 33 Acaroğlu, ag.e., s. 73. 34 Acaroğlu,ag.e., s. 779. 35 Çalık, a.g.e, s. 121-122. 36 Semavi Eyice, "Varna ile Balçık Arasında Akyazılı Sultan Tekkesi", Belleten, c. XXXI/sayı 121-124 (1967), s. 551-600. 37 Acaroğlu, ag.e., s. 390; Çalık, ag.e, s.124-126. 38 Irene Beldiceanu-Steinherr, "Osmanlı Tahrir Defterlerinde Seyyid Ali Sultan: Heterodoks İslam'ın Trakya'ya Yerleşmesi", Sol Kol Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1389), ed. Elizabeth A Zachariadou. İstanbul: Tarih Vak:fi Yurt Yayın lan, 1999,s. 50-72; TT 77, s. 251-23, 285; TT 20, 264; TT 138: 21 39 TT 20, s. 263; TT 77, s. 265; TT 498, s. 11. Osmanlı Klasik Döneminde Trakya'da Yer ve Kişi Adlarında Bektaşi Geleneğinin İzleri 1151

çevrilmiştir. 1485/86 yılındla vakıf Çakmak Dede'nin oğlu Teslim De de'nin tasarrufundadır. Teslim Dede ayende ve revendeye hizmet eder. 1519 yılında ise Teslim Dede'nin oğullan vakfa mutasarrıf ol muşlardır.4o Cüneyd Abdal zaviyesi Murad Hüdavendigar zamanın dan beri vakfedilmiştir. 1485/1486'ya ge.lindiğinde vakıf Abdal Cüneyd'in neslinden olanlarca tasarruf edilir olmuşhır.41 Yatağan De de'nin Malkara'da kurmuş oldu vakıf oğlu Turcihan Dede'ye geçmiş tir. Ancak Turcihan Dede'nin ölmesiyle neslinden kimse kalmadığı için bu vakıf, vakf-ı ammeye dönüştürülmüştür.42 Dimetoka'da Kasa ban ya da Kuyumcu mahallesinde bulunan Ahi Dinek zaviyesi Yıldı rım Bayezid tarafından inşa edilmiş ve vakfa bağlanmıştır. 1519 yılın- . da vakıf Ahi Kasım'ın tasarrufundadır.43 Hasköy nahiyesindeki Mürsel Baba, Dimetoka'da Ahad Baba,44 ve Hüseyin Baba zaviye45 vakıfları da baba veya dede sıfah taşıyan kimseler tarafından kurulan vakıflara bir başka ömekfu.46 Ayrıca Trakya'da gayr-i Sünni İslam yorumuna mensup oldukları bilinen Evrenos Bey, Malkoç Bey47 ve Mihal Bey4s gibi ünlü akıncıların kendileri ve neslinden olanların . vakıflar kurdukları görülmektedir. Örneğin Malkoç oğlu Murad Bey'in evladının evkafı ise Hasköy'de bulunmaktadır .49

40 TI 20, s. 263; TI 77, s. 265. 41 TI 20, s. 301, TI 77, s. 262. 42 TI 75, s. 536. 43 TI 77, s. 242. 44 TI 498, s. 12. 45 TI 498, s. 649. 46 TI 385, s. 371. 47 Levent K.ayapınar, "Osmanlı Uç Beyi Evrenos Bey Ailesinin Menşei, Yunanis- tan Coğrafyasındaki Faaliyetleri ve Eserleri", Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsii Dergisi, c. 1/sayı 8 (2004), s. 133-142; aynı yazar, "Balkanlar'da Erken Dönem Osmanlı Akıncı Uçbeyleri Bektaşi miydiler?", Doğumwıwı 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Bilgi Şöleni, (17 Ağustos 2009); aynı yazar, "Malkoç Oğlu Bali Bey ve Bayezid Baba Asıtanesi", Alevilik-Bektaşilik Araşhımalan Dergisi, sayı 1 (Alınan ya, Yaz 2009), s. 105-116. 48 Ayşe K.ayapınar, "Kuzey Bulgaristan'da Gazi Mibaloğullan Vakıfları (XV.- :XVI. yüzyıl)", Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 2005-1/sayı 10 (2005), s. 169-181. 49 TI 521, 416. 1521 HACI B E KTAŞ VEL İ: Gün eş t e Zerresinden, Deryada Katresinden

Dimetoka'da.ki Debbağlar diğer adıyla Abdal Cüneyd Mahallesin de bulunan Abdal Cüneyd zaviyesi için 1519 tarihli (H 925) ilginç bir kayda rastladık. "Der zaviye-i Bektaşhane-i zaviye-i Abdal Cüneyd" şeklinde geçen bu kayıtta asıl dikkati çeken terim Bektaşhane' dir. Bu rada ''Bektaşhane" terimiyle Abdal Cüneyd Zaviyesi'nin bir kısmının Bektaşhane zaviyesi olarak kullanıldığı fikrini yaratmaktadır. '. Bektaş hanenin bir tür cemevi olması ihtimali de vardırso 1519 yılına ait bu defterde Abdal Cüneyd zaviyesi vakfı aynca kaydedilmiştir.sı Bu Bektaşhane Zaviyesin' de Sersam Baba, Derviş Sefer Ahi, Kara Abdal, Derviş Cüneyd, Haa H asan Cüneyd ve Hasan Abdal adlı alb derviş yaşamaktaydı. Bektaşhane kaydırun geçtiği defter 1519 yılına aittir yani Yavuz Sultan Selim döneminde tutulmuştur. Bu kayıtta aynca Bektaşhane Zaviyesin'de yaşayan dervişlerin avarız vergisinden muaf olduklarına dair Sultan Selim döneminde çıkartılmış bir hükm-i şerife sahip oldukları belirtilmektedir.

4- Kişi adları

Bektaşi geleneği ile alakalı olabilec~ kişi adlarına dair örnekleri Trak ya bölgesinde bulunan zaviyelerin derviş listesinden hareketle ömek• ledik. Hasköy'deki Osman Baba zaviyesini ele alalım. 1515, 1540 civa n ve 1572 tarihlerinde burada yaşayan dervişlerin adlan ve baba adla n aşağıdaki tabloda verilmektedir. 1515 yılında 19, 1540 yılı civarında 69 ve 1572 yılında 45 derviş, Osman Baba Zaviyesin'de yaşamaktaydı.

TABLO 2: Osman Baba Zaviyesi'nin 1515-1572 yıllanndaki derviş listesi 1515 yılına ait TT 50, s. Kanuni Sultan Süleyman dö- 1572 yılına ait TT 521, s. 131H31'de Osman nemine (muhtemelen 1541) ait 444'de Osman Baba zavi- Baba zaviyesi dervişle- TT 385, s. 365-366'da Osman vesi dervişleri ri Baba zaviyesi der.ıişleri Kişi Ad- Baba Ad- Kişi Adlan Baba Adlan Kişi Adlan Baba Adla- lan lan n .. Veli Abdi (Dede- Mahmud Abdullah (Derviş) türbedar) (Dede) Bektaş Abdullah Mustafa Mustafa Abdullah (Derviş) (debbağ) Ahmed Abdullah Pervane (pa- Ahmed Abdullah (Dervi.ş) buçç uİ Adil Abdullah Şa h kulu Mahmud Abdullah

50 TT77,s. 143. sı TT77,s. 242. Osmanlı Klasik Döneminde Trakya'da Yer ve Kişi Adlarında Bektaşi Geleneğinin izleri 1153

(Derviş) Yunus Abdullah Ali{Dede) Tur (Hoca) Ahad {De- (Derviş) de) Nebi Abdullah İsmail {Dede) Abdullah Ramazan Ahad (De- {Derviş) (Dede) de) İbrah i m Abdullah Hacı Cafer Abdullah Halil (Dede) Ahad (De- (Derviş) de) Hasan Abdullah Ferhad (De- Abdullah Ali Dede Ahad (De- de) de) Davud Abdullah Gül (Dede) Abdullah Orhan (De- Ahmed de) (Dede) Kozlu Abdullah Hüseyin Abdullah Süleyman Ahmed (Dede) Yusuf Abdullah Ahmed Abdullah Nasuh Ali Şirmerd Abdullah Nasuh Abdullah Haydar Ali İsmail Abduİ l ah Mustafa Abdullah Veli Aydın Sinan Abdullah Pervane Abdullah KurdA!i Bali (Dede) Ali Hamza Cafer Abdullah İmir Behlül Durmuş İbrahim Sule Abdullah Şahkulu Bektaş Kasım Mahmud Hasan Abdullah Derviş Bektaş (Derviş) Ali Muham- Cafer Abdullah Mü'min Bektaş (Derviş) med Nev Musa Hasan Abdullah Yunus Bektaş Hüseyin Musa Abdullah Abdi Hasan Çıg rar Abdullah Hamza Hüseyin Barak Abdullah Şahkulu Hüseyin Murad Abdullah Kalender Hüseyin (Dede) Mustafa Abdullah Zülfikar Hüseyin (Dede) İnehan .Abdullah Derviş Hüseyin (Dede) Malkoç Abdullah Küçük Hüseyin (Dede) Ahmed Abdullah Mustafa İlyas Hasan Abdullah Mehmed İmir Yusuf Abdullah Mehmed Kabil Mertan? Abdullah İbrahim Kalaycı (Derviş) Haydar Ali Hüdaverdi Kanber Şah kulu Aydın Dede Pir Ali Kanber Şahkulu Bektaş Derviş Kanber Mehmed Bektaş Hasan (De- Kölemen de) Nasuh Bektaş Seydi Memi Yunus Bektaş Kabil Musa Şaban Divane KurdAli Mustafa Abdi Hasan Süleyman Oruçlu 1541 HACI BEKTAŞ VELİ: Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden

Kalender Hasan Nebi Şah kulu Gündoğmuş Hızır Şa h ve rdi Şahku lu Ali Himmet Muin Veli Şahku lu Hüseyin Kurd (De- Veysel de) (Dede) Ali İlyas Sefer Yakub Hacı Nasuh lsa Bali(Dede) Yevm (De- de) ' Bali(Dede) iskender Turalı Kabil Kurd Kabil Mehmed Kabil Bali Kabil Hüdaverdi Kamber Pir Ali Kamber Derviş Kamber Seker Kamber Hızır Kamber Zeynel Kamber Turdu Kılıci Mustafa Memi Kılıci Mustafa Üveys {Dede) Mehmed Salih Memi Bektaş (Dede) Musa Kanber Musa Hüseyin {De- Ramazan de) Kurd Veli Zullikar Veli inesi Veli Mani Veli{Dede) ' N3zar Yahşi Veli Yevm{Dede) Görülüyor ki 1515 yılında tekkenin hemen hemen bütün sakinleri Derviş sıfatını taşımakta ve birçoğunun da babası Abdullah'br. Baba adı Abdullah olarak geçen şahıslar genelde Osmanlı tarihçilerince ih tida etmiş gayr-i Müslimler olarak kabul edilmektedirler. Aynca Alr dullah adı, bir ehl-i beyt ismidir.52 İhtida eden dervişlerden biri, Bektaş ismini taşımaktadır. 1540'lı yıllara ait olan 1T 385'e göre 69 dervişin arasında baba adı Abdullah olan şahısların sayısı 25'tir. Ayn ca bir kişi Bektaş adını alırken 4 kişinin de. baba adları Bektaş'br. Bun lar kardeştir. 1540'lı yıllarda zaviyede yer alan dervişlerin yaklaşık

52 • . Ü Giilgiin Uyar, Elıl-i Beyt, Is/anı Taıilıinde Ali-Fahma Evladı, Istanbaj: M. . İlahiyat Fakültesi Vakfi Yayınlan, 2008, s. 583-637. Osmanlı Klasik Döneminde Trakya'da Yer ve Kişi Adlarında Bektaşi Geleneğinin İzleri 1155 dörtte üçünün ihtida sonucu Müslümanlaştığını söyleyebiliriz. 1572 yılında Abdullah baba adı olan şahısların sayısı dörde inmiştir. Yine dört kişinin baba adı Bektaş olarak geçmektedir. Bunların da kardeş olduğunu söyleyebiliriz. Aslında tabloda ayru aileden başka dervişle rin de olduğu görülmektedir, ayru baba adım taşımaktadırlar ya da Osmanlı katibi onları "birader" tabiriyle beraber kaydetmiştir. Aynca Osman Baba Zaviyesin'de yaşayan derviş şahıs isimlerinin büyük bir kısnu Ali, Ahmed, Cafer, Davud, Hamza, Hasan, Hüseyin, İbrahim, İsa, İsmail, Mehmed (Muhammed), Musa, Kasım, Süleyman, Yusuf, Zeynel gibi ehl-i. beyt isimlerini taşıdıkları gör:ülmektedir.s3 Bunun dı şında Ahad, Aydın, Bali, Barak, Gül, Haydar, Kanber (Kamber), Ka lender, Nazar, Derviş, Şahkulu, Şahverdi, Zülfikar gibi Alevi-Bektaşi büyüklerine izafeten verilmiş olan veya Alevi-Bektaşi geleneğine54 işaret eden isimlerin de listede yer aldıkları dikkat çekmektedir. Ayn ca Gündoğmuş, İnehan, İnesi, Kozlu, Kurd, Tur, Turdu, Turalı gibi Türkçe veya Orta Asya Türk kültürü ile bağlantılı isimlere de rastla rulrnak~dır.ss Malkoç ismi ise Çirmen'de Osmanlı Devletinin ilk de virlerinde sancakbeylik yapnuş olan Malkoçoğlu ailesini çağnştırmak tadır.s6 Tanndağ eteğinde yer alan Hasan Baba veled-i Yağİnur'un Zavi yesin'de yaşayan dervişlerin isimleri daha farklıdır. Bunlar, Mehmed veled-i Haa Dede, Hızır veled-i İsmail, Hasankulu veled-i Umur, Alikulu veled-i Abdullah.s7 Hızır Baba Zaviyesin'de 1515 yılında 23, 1540'lı yıllarda 22 ve 1572 yılında 21 derviş bulunmaktaydı.

53 Uyar, gös. yer. 54 .. Omeğin "Zülfikar" ismi Hz. Ali'nin çatal lalıcının adından kaynaklanan bir isimdir. Bkz. Esat Korlanaz, Alevilik ve Bektaşilk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Anahtar Kitaf:lar Yayınevi , 2005, s. 722. 5 Turalı (Kan Turalı) adı Dede Korkud kitabında bir yiğidin adı olarak geçmekte• dir. Bkz. Muharrem Ergin, Dede Korlaıt Kitabı-!, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlan, 2008, s. 185-198. 56 Malkoç Bey hakkında bkz. Gök.bilgin, a.g.e., s. 22. 51 TT 50, s. 133. 1561 HACI BEKTAŞ VELİ: Güneşte Zerresinden, Deryada Katreslnden

TABLO 3: Hızır Baba Zaviyesin'de 1515-1572 yıllarında kayıtlı dervişler 1515 yılına ait TT 50, s. 67'de Kanuni Sultan Süleyman dö- 1572 yılına ait TT 521, s. Hızır Baba veled-i Timurtaş Bey nemine {muhtemelen 1541 412'de Hızır Baba veled·I zaviyesi dervişleri yılı) ait TT 385, s. 344'de Hızır Timurtaş Bey zaviyesi der- Baba veled·i Timurtaş Bey vişleri zaviyesi dervişleri Kişi Adlan Baba Adlan Kişi Adlan Baba Ad- Kişi Adlan Baba Ad- lan Jan Ali (diğer) Abdul- Yusuf (Hoca- Pervane lah imam) Ali Abdullah Pervane (atik-i Yusuf Şü ca Baba) (matuk- ı Şüca Baba) Hamza Abdullah Yusuf (atik-i Hüsrev Şüca Baba) (matuk-ı Mehmed) Mehmed Abdullah Bahadır (atik-i İsa (matuk-ı Şü ca Baba) Çıra k) Mehmed Abdullah lsa {matuk-ı) Çı- Saltık Abdullah rak Bahadır (De- Ahad Dem(Abdal) Abdullah Teslim Abdullah de) Bayram Ahmed Saltı!< Abdullah Pirkulu Abdullah Gülşen Ahmed Veli Alt Veli Ali inehan Ahmed Köse Dallı Köse Dallı Mustafa Ali Deniz Dem Deniz Dem (De- (Dede) de) Turgayb Ali Receb Durmuş Receb Dumiuş Yusuf Ali(Fakih) Yusuf (matuk- ı) Hızır Turbali Ferhad Genç (Abdal) Bahadır Mehmed (Çele- llyas (Çe- Musa Halil bi) lebi) Samed Bahar Diğer Mehmed İlyas (Çe- Yusuf Hızır - lebi) (matuk-ı) Kulfal Behlül Ahmed Kasım Mehmetl İlyas (Çe- (Çelebi) lebi) Nazar Hamza Samet Keleş Diğer ltyas (Çe- Mehmed lebi) 58 (Şeyh) Şüca Hızı r Baba Mustafa Koçi Ahmed Kasım Tatar (Dede) Hızır Musa Kulfal Samed Keleş Behlül Kurban Turbali Kurban Mustafa Koçi . Safer Muhammed Kurban Murad Kurban Murad Anadolu Mü'min Yakub Pervane Yakub Pervane Ali(Dede) Süleyman Yakub Pervane Kurban Yusuf

58 Hacı Bektaş'tan sorua kulbu'l-aktab mertebesine Şeyh Şüca yükselmiştir. 1515 yılında Hızır Baba zaviyesinin şeyhi de Bektaşi geleneği doğrultusunda Şeyh Şüca ola rak adlandınlmıştır. Bkz. İnalcık, a.g.m., s.. 143. Osmanlı Kla;ik Döneminde Trakya'da Yer ve Kişi Adlarında Bektaşi Gelene~inln İzleri 1157

1515 yılında Hızır Baba Zaviyesin' de_yaşayan dervişlerden 5'şi, 1540'lı yıllarda 2'si ve 1572'de de 3'ü Abdullah Baba adına sahip olduğu gö• rülmektedir. Muhtemelen bunlar da ihtida etmiş gayr-i Müslimlerdir. Burada da Ahmed, AJ.:i, İsa, Mehmed, Muhammed, Süleyman, Kasım, Yusuf gibi ehl-i beyt geleneğinden kaynaklanan isimlere rastlarulmak tadır.59 Bununla beraber Bahadır, Bayram, Dallı, Deniz, Durmuş, Genç, İnehan, Keleş,· Köse, ve Turbali gibi Türkçe ve Orta Asya Türk geleneği ile bağlantılı isimlere tesadüf edilmektedir. Salbk, Pirkulu, Şüca, Hızır, İlyas gibi Alevi-Bektaşi geleneği ile alakalı isimler de Hızır Baba Zaviyesi'nin dervişlerini isimleri arasında dikkat çekmektedir. Obnan Baba Zaviyesin'deki derviş adlan arasında sadece bir kişi hem 1515 hem de 1540'lı yıllarda Abdullah Baba adına sahip olduğu gözlemlenmektedir. Obnan Baba Zaviyesin'de 1515 yılında 11, 1540'lı yıllarda 15 ve 1572 yılında 19 derviş barınmaktaydı.

TABLO 4: Otman Baba Zaviyesin'de 1515.1572 yıllannda bulunan dervişlerin isim listesi 1515 yılına aitlT 50, s. Kanuni Sultan Süleyman 1572 yılına ait n 521, s. 134'de Otman (Atman) Baba dönemine (muhtemeln 449'da Otman (Atman) Ba· zaviyesi dervişleri 1541 yılı) aitlT 385, s. ba zaviyesi dervişleri 370'de Otman (Atman) Ba- ba zaviyesi dervişleri Kişi Adlan Baba Adlan Kişi Adlan Baba Adlan Kişi Adlan Baba Adla· n lskender Şeyh Kızıldeli Memi Abdullah (atlk-i Atman Baba) Hüseyin (atik· Veli(bira- Cafer Ali iYakubBey) der-i Hasan Dede) Cafer (atik-i Hüdaverdi Hüseyin Ali Ali Paşa) Ferhad Abdullah Memi(De- Abdullah Hamza Ayas de) lirbudak Atman Hamza(De- Ayas Turak Ayas de) (Dede) Bali Atman Ali Bahar Ali Bahar (Otman) Hüseyin Kulu Doğancı Has~n Cafer Nuri Bazarfı Gönder Hayreddin Nebi Cafer Hasan Cafer Muhib(Der- lskender M ehmed Cafer Ali cafer viş) Müstecab Kocalıca Muaddll Cafer Veli cafer (Abdal)

59 Uyar, ag.e., s. 583-637. 158 I HACI BEKTAŞ VELİ: Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden Nesimi Küpeli (De- Ali Hasan (De- Nebi Cafer de) de) Musa İlyas Bali (Dede) Hasan

Nesimi Kızıldeli Arslan Maden

Şaban Nazar Çırak Memi Savar Nesimi Muharrem Nazar Mamhud Nebi Mehmed Nebi

Bazartı Nesimi (Şeyh) Hüdavirdi Umur

1515 yılında Otman Baba Zaviyesin' de Öncellikle Tirbudak ve Bali Dede olmak üzere iki oğlunun ve bir de İskender adında bir atikinin (azatlı köle) kaydının geçtiği görülmektedir. Derviş isimleri arasında ise yine Ali, Cafer, Hamza, Hasan, Hüseyin, Mehmed (Muhammed) ve Musa gibi ehl-i beyt isimleri yaygın olarak kullamlmakta~.60 Otman Baba dervişleri Ayas, Bahar, Bazarlı, Kızıldeli, Kocalıca, Küpe• li, Savar, Tirbudak, Turak, Arslan Türkçe ve Türk geleneği ile alakalı isimlerin yanı sıra Alevi-Bektaşi büyüklerinin adlanru veya Alevi- . Bektaşi geleneği bağlanblı İlyas, Kızıldeli, Küpeli, Nazar, Nesimi, Muhib, Hüdavirdi, Veli gibi isimler de dikkat çekicidir. Özellikle Kı.zıldeli adına ve baba adına rastlanılması Otman Baba'run derga hında Dimetoka' daki Kızıldeli Sultan ailesinden gelerilerin olduğu fikrini doğurmaktadır.61 . 1519 yılında Yörüklerle meskfuı olduğu belirtilen Eski Zağra nahi yesine tabi Abdal Oğlu köyünü sakinleri ise Tablo 5'te görülmekte• dir.62

60 Uyar, ag.e., s. 583-637 . . 61 Beldiceanu-Steinherr, ag.m.,s. 50-72. 62 TT77,505. Osmanlı Klasik Döneminde Trakya'da Yer ve Kişi Adlarında Bektaşi Geleneğinin İzleri 1159

Tablo 5: Abdal Oğlu Köyünün Sakinlerinin İsim Listesi Kişi Adı Baba Adı Musa Davud Bali Davud Musa Davud Karagöz (atik-i Davud) Oruç(Gazi) Mustafa Durmuş Yusuf Kurt Abdullah Ali Musa (Halife) Hasan Musa {Halife)

Ramazan Durmuş Yine ayni tarihlerde Tatarpazan'na bağlı Pirzade Zaviyesin' de ya şayan dervişlerin de isimleri dikkat çekicidir. İnehan Bıçakçı, Haydar Kulu, Kaygtısuz Abdal.63 Tatarpazan'na bağlı Kürekçi Baba Zaviye sin'de yaşayanlar Şeyh Abdal, Mustafa Abdal, Mürsel Abdal, Aşir Abdal, Hüseyin Abdal, Cafer Abdal ve Mustada bin Abdal.64 Hasan Baba veled-i Ya,ğmur Zaviyesin'de 1515 yılında 6, 1540'lı yıllarda 29, 1572 yılında ise 17 derviş bulunmaktaydı. Tablo 6: Hasan Baba Zaviyesin'de 1515-1572 yıllannda bulunan dervişlerin isim listesi 1515 yılına ait TT 50, s. Kanuni Sultan Süleyman döne- 1572 yılına ait n 521, s. 133'de Hasan Baba zavi- mine (muhtemelen 1541 yılı) 448'de Hasan Baba zaviyesi yesi dervişleri aitTT 385, s. 369'da Hasan Ba- dervişleri ba veled-1 Yağmur zaviyesi der- vişleri KişiAdlan · Baba Ad- KişiAd !an Baba Adlan Kişi Adlan Baba Adlan lan

Alikulu Abdul!ah Sadullah Hasan Baba Nebi Muin (Baba-şeyh-i zaviye-i mezbure) Mehmed Hacı Dede Pirali Hasan Baba Mustafa Ramazan

Hızır Hamza Tımur Hasan Baba İbrahim Hasan

Hızır İsmail Bedir Hasan Baba Yadıgar Şahdade

Hasan Baba Yağmur Mehmed Hasan Baba Ali Şahdade Dede Hasankulu Yağmur? Abbas Abdullah Haydar Şahdade

Mustafa Derviş İnesi Şahdade

63 . Bu derviş ünlü abdallardan Kaygusuz Abdal'ın ismini taşımaktadır. Bkz. inal- cık, ag.m., s. 145; 1T 77, s. 635. 64 1T 77, s. 635. 1601 HACI BEKTAŞ VELi: Güneşte Zerresinden, Deryada Katres/nden Seydl İnehoca Sefer Kurd Kurd Ali Hasan Varaka Haydar

Yadıgar Şahdade Musa Haydar Ali Şahdade Bayeiid Halil

Halil Şah oğlu Hamza . Halil

Hasan Şahoğlu · Cafer Halil

İbrahim Cafer Balım Kulu Halil

Ali İnebeği Mehmed Musa (Dede) Bali Turhan Hasan Bedir Halil Turhan Abdurrahman Vacib?

Ali Turhan Bayramlı Pervane Hasan Turhan Ferhad Turhan

Leşker Hacı Hasan Veli Hüseyi11 Veli

Durmuş Salih Ramazan Salih Pervane Abdullah Kulfal Hamza Şirmerd Abdullah ishak Halil

Derviş ihsan 1515 yılındaki kayıtlarda Hasan Baba Veled-i Yağmur Zaviyesi Hasan Baba'nın tasarrufundadır. İsimler arasında Mehmed, Hamza, İsmail, Ali, Has"? gibi isimler ehl-i beyt geleneğinden gelmektedir. Aynca Ali ve Hasan isimleri de "kulu" tabiri ile beraber' geçmektedir. Şahkulu ismi sık sık kaynaklarda geçmekte, ancak Hasankulu ile Alikulu'ya ilk defa rastlamaktayız.65 Hasan Baba Zaviyesi'nin derviş leri arasında 1540'lı yıllarına doğru Hasan Baba'nın beş oğlu yer al maktadır. Bunlar, Sadullah, Pirali, Mehmed, Bedir, Timur'dur. Tur han sülalesinden de Dede Bali, Ali, Halil Hasan, Ferhad olmak üzere 5 kişi bulunmaktaydı. Yadıgar ve Ali - Şahdade; Hasan ve Hüseyin - Veli; Halil ve Hasan - Şahoğlu sülalesinden gelmekteydiler. Hasan Baba Zaviyesin'deki derviş adlarının da yine çoğunlukla ehl-i beyt isimleri oldukları gözlemlerunektedir.66 Bunların yaru sıra oldukça en-

65 TI 50, s. 133. 66 Uyar, ag.e., s. 583-637. Osmanlı Klasik.Döneminde Trakya'da Yer ve Kişi Adlarında Bektaşi Gelene~inin İzleri 1161 teresan Türkçe şahıs ve baba isimlerine de rastlanılmaktadır. Bunlar arasında Yadıgar, İnehoca, Kurd, İnebeği, Durmuş, İnesi, Balımkulu, Turhan, Bali gibi isimleri sayabiliriz. Alevi-Bektaşi geleneği ile alakalı isimler arasında ise 'Qerviş, Haydar, Şahdade isimlerine işaret etmek gerekir.

. · Sonuç: İncelediğimiz tahrir defterleri ve oluşturduğumuz yer adlan, vakıf ve zaviyeler ve şahıs isimleri listesi Osmanlıların ilk fethettikleri toprak lardan olan Trakya bölgesinde Bektaşi geleneğinin i,zlerini bulmanu zın mümkün olduğunu göstermiştir. Yer adlanrun genellikle kurucu lanrun adlan ile aruldığıru düşünürsek Trakya'da Bektaşi eğilimli kişi lerce kurulan köylerin kurucusunun adım alma geleneğinin var oldu ğu saptanmışbr. Üç farklı döneme ait defterlerde kaydı geçen zaviye lerde yaşayan dervi.şler de şahıs isimlerinde buna benzer bir eğilimin olduğunu göstermektedir. Bektaş köyüne ve Bektaş ismine ve Alevi Bektaşi kültüründe yer alan kişi isimlerine, özellikle ehl-i beyt isimle rine rastlanması bu düşüncemizi daha da kuvvetlendirmektedir. Orta Asya Türk isim geleneği ve Türkçe kökenli şahıs ve baba adlannın varlığı da dikkat çekicidir. Diğer vurgulanması gereken bir sonuç ise, 1474 ila 1613 seneleri arasında 139 yıllık dönemde Trakya'da mevcut Bektaşi zaviye ve vakıflanrun varlıklarını koruduklan ve bir sürekliği sağladıklarıdır. Çalışmarruz Bektaşi kurumlan için Trakya'daki bu sü• rekliliği XVI. yüzyılın başında şiddetlenen Safavi-Osmanlı mücadele• sinin dahi kesintiye uğratamadığının devletin resmi belgelerine yan sıdığının tespiti olmuştur.

Kaynakça

/-Arşiv Malzemesi Tapu Tahrir Defteri TT 20 Tapu Tahrir Defteri TT 138 Tapu Tahrir Defteri TT 370 Tapu Tahrir Defteri TT 385 Tapu Tahrir Defteri TT 470 Tapu Tahrir Defteri TT 498 Tapu Tahrir Defteri TT 50 Tapu Tahrir Defteri TT 521 Tapu Tahrir Defteri TT 541 1621 HACI BEKTAŞ VELi: Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden

Osmanll Klasik Döneminde Trakya'da Yer ve Kisi Adlminda Bektalıl Geleneglnln illeri

Meric

MARMARA DENIZJ ..!., Tapu Tahrir Defteri TT 75 Tapu Tahrir Defteri TT 77 Tapu Tahrir Defteri TT 77 il-Tetkik Eserler

Acaroğlu, M. Türker, Bıılgaristan'da Tiirkçe Yer Adlan Kılmmzıı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006. Beldiceanu-steinherr, Irene "Osmanlı Tahrir Defterlerinde Seyyid Ali Sultan: Heterodoks İslam'm Trakya'ya Yerleşmesi", Sol Kol Osnıar_ılı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1389), ed. Elizabeth A. Zachariadou. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, 1999, s. 50-72. Çalık, Çalık, Çinner.! Sancağı Örneğinde Balkanlar'da Osmanlı Düzeni (15.-16. Yüzyıl lar), Ankara: Bosna-Hersek Dostlan Vakfı Yayınlan, 2005. Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı-!, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlan, 2008. Gökbilgirı, M T., XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Liuası, Valajlar-MiWder Mııka tanlar, İstanbul: İşaret Yayınları, 2007. · İnalak, H., "Otman Baba ve Fatih Sultan Mehmed", Doğıı-Batı Makaleler, L Ankara: Doğu-Batı Yayınlan, 2009, s.139-163. • Kayapınar, Ayşe, ''Kuzey Bulgaristan'da Gazi Mihaloğullan Vakıflan (XV.-XVI. yüzyıl)", Abaııt İzı:et Baı;sql Üniversitesi Sosı;al Bı1imler Etıstitiisü Dergisi, c. 2005- 1/sayı 10 (2005), s. 169-181. Kayapınar, Ayşe, ''BalkanlaI'da Mihaloğullanna Tabi Akınolann Bek1aşikilikle Bağlanbsına Dair Onomastik ve Toponomik Bir Araştırma", Doğıımunıın 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Bilgi Şöleııi, (17 Ağustos 2009 ), basla.da. Kayapınar, Ayşe, "XVI. Yüzyılda Dobruca Yöresinde Gayr-i Sünni İslam'm İzleri", Aleuilik-Bektaşilik Arnştımınlan Dergisi, sayı 1 (Almanya, Yaz 2009), s. 85-104. Osmanlı Klasik Döneminde Trakya'da Yer ve Kişi Adlarında Bektaşi Geleneğinin İzleri 1163

Kayapınar, Levent, "Osmanlı Uçbeyi Evrenos Bey Ailesinin Menşei Yunanistan Coğrafyasındaki Faaliyetleri ve Eserleri", Abant İzzet Baı1sal Üniversitesi Sosı1al Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 1/sayı 8 (2004), s. 133-142. Kayapınar, Levent, "Malkoç Oğlu Bali Bey ve Bayezid Baba Asıtanesi", Aleuilik Bektaşı1ik Araştınnalan Dergisi, sayı 1 (Almanya, Yaz 2009), s. 105-116. Kayapınar, Levent, "Balkanlar'da Erken Dönem Osmanlı Akına Uçbeyleri Bektaşi miydiler?", Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Bilgi Şöleni, (17 Ağustos 2009). Kılıç, Filiz-Mustafa ARSLAN, Tuncay BÜLBÜL, Otman Baba_ Velayet-namesi, Tenkitli Metin, Ankara, 2007. Semavi, Eyice, ''Yama ile Balçık Arasında Akyazılı Sultan Tekkesi", Belleten, c. XXXJ/sayı 121-124 (1967), s. 551-600. Uyar, Gülgfin, Ehl-i Beıjt, İslam Tarihinde Ali-Fatıma Evladı, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayın.lan, 2008, s. 583-637. Venedikova, !