REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PASTWOWYCH W TORUNIU

PROGRAM OCHRONY PRZYRODY

DLA NADLENICTWA

OBRBY: DOBRZEJEWICE, WKOLE

Sporzdzony na okres od 1 stycznia 2014 roku do 31 grudnia 2023 roku na podstawie stanu lasu na dzie 1 stycznia 2014 roku

WYKONAŁO: BIURO URZDZANIA LASU I GEODEZJI LENEJ ODDZIAŁ W GDYNI WYDZIAŁ PRODUKCYJNY W TORUNIU

SPIS TRECI Strona 1. Wstp ...... 1

2. Ogólna charakterystyka nadlenictwa ...... 4 2.1. Połoenie Nadlenictwa Dobrzejewice ...... 4 2.2. Połoenie nadlenictwa w przestrzeni przyrodniczo-lenej ...... 6 2.3. Historia lasów i Nadlenictwa Dobrzejewice ...... 9 2.4. Wybrane elementy taksacyjne nadlenictwa ...... 11 2.5. Ogólna charakterystyka kompleksów lenych ...... 12 2.6. Struktura uytkowania gruntów ...... 13

3. Formy ochrony przyrody ...... 15 3.1. Rezerwaty przyrody ...... 16 3.2. Parki krajobrazowe ...... 23 3.3. Obszary chronionego krajobrazu ...... 23 3.4. Obszary Natura 2000 ...... 27 3.5. Pomniki przyrody ...... 35 3.6. Uytki ekologiczne ...... 37 3.7. Zespoły przyrodniczo krajobrazowe ...... 40 3.8. Chronione gatunki rolin i zwierzt ...... 44 3.9. Siedliska przyrodnicze podlegajce ochronie ...... 68 3.9.1. Typy drzewostanów i składy gatunkowe upraw dla cennych . siedlisk przyrodniczych ...... 74 4. Walory przyrodniczo-lene ...... 76 4.1. Walory krajobrazowe, flora i fauna ...... 76 4.1.1. Formacje geologiczne, rzeba terenu, geomorfologia ...... 76 4.1.2. Charakterystyka dominujcych zbiorowisk lenych ...... 77 4.1.3. Szata rolinna ...... 78 4.1.4. Fauna ...... 79 4.1.5. Klimat ...... 81 4.1.6. Wody ...... 81 4.1.7. Drzewostany i zadrzewienia ...... 83 4.1.7.1. Bogactwo gatunkowe ...... 84 4.1.7.2. Struktura pitrowa ...... 86 4.1.7.3. Pochodzenie ...... 87 4.1.7.4. Zgodnoć składu gatunkowego drzewostanów z warunkami . siedliskowymi ...... 89 4.1.7.5. Formy degeneracji ekosystemu lenego ...... 91 4.1.7.6. Zadrzewienia ...... 96

5. Walory historyczno-kulturowe ...... 98

Strona

6. Zagro enia ...... 109 6.1. Zagroenia biotyczne ...... 109 6.2. Zagroenia abiotyczne ...... 112 6.3. Zagroenia antropogeniczne ...... 112 6.4. Zagroenia poarowe ...... 114

7. Wytyczne do organizacji gospodarstwa lenego, regulacji . u ytkowania zasobów oraz wykonywania prac lenych . . . . . 116 7.1. Organizacja gospodarstwa lenego ...... 116 7.2. Wykonywanie prac lenych ...... 117

8. Plan działa w zakresie prac objtych programem . ochrony przyrody ...... 119 8.1. Kształtowanie gospodarki wodnej ...... 119 8.1. Kształtowanie granicy polno-lenej ...... 120 8.2. Kształtowanie strefy ekotonowej ...... 120 8.4. Zabiegi ochronne w szczególnie cennych obiektach . przyrodniczych ...... 121 8.5. Sposoby postpowania na stanowiskach gatunków lub grup gatunków objtych ochron prawn, które mog powstać w czasie obowizywania PUL ...... 122 8.6. Ochrona rónorodnoci biologicznej ...... 124 8.7. Promocja i edukacja ekologiczna ...... 125

9. Mapa walorów przyrodniczo-kulturowych ...... 135

10. Kronika ...... 137

Tabele Strona

Tab 1. Porównanie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów nadlenictwa (wg wzoru nr 1a) ...... 12 Tab 2. Liczba i wielkoci kompleksów lenych (wg wzoru nr 2) ...... 12 Tab 3. Zestawienie powierzchni gruntów wg grup i rodzajów uytków z podziałem na gminy ...... 14 Tab 4. Formy ochrony przyrody Nadlenictwa Dobrzejewice ...... 15 Tab 5. Ogólna charakterystyka rezerwatów (wg wzoru nr 3) ...... 18 Tab 6. Moliwoci realizacji celów ochrony w rezerwatach (wg wzoru nr 4) . . . 19 Tab 7. Obszary Natura 2000 wystpujce w Nadlenictwie Dobrzejewice . . . . . 32 Tab 8. Wykaz pomników przyrody w Nadlenictwie Dobrzejewice ...... 36 Tab 9. Wykaz uytków ekologicznych w Nadlenictwie Dobrzejewice ...... 37 Tab 10. Wykaz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych w Nadlenictwie Dobrzejewice ...... 41 Tab 11. Wykaz chronionych i rzadkich gatunków rolin i zwierzt zainwentaryzowanych podczas prac urzdzeniowych, inwentaryzacji przyrodniczej Natura 2000 lub odnotowanych w opracowaniach dla obszarów chronionych na terenie nadlenictwa (wg wzoru 11 i 12 – zmodyfikowany) ...... 45 Tab 12. Wykaz zasigu stref ochronnych ptaków chronionych Nadlenictwa Dobrzejewice ...... 63 Tab 13. Oznaczenia uywane w Categorias & Criteria ...... 65 Tab 14. Zestawienia liczbowe fauny i flory ...... 68 Tab 15. Zestawienie cennych siedlisk przyrodniczych wystpujcych w Nadlenictwie Dobrzejewice ...... 69 Tab 16. Wykaz cennych siedlisk przyrodniczych obejmujcych całe wydzielenia . . 69 Tab 17. Wykaz cennych siedlisk przyrodniczych wystpujcych punktowo . . . . . 71 Tab 18. Typy drzewostanów i składy gatunkowe upraw dla cennych siedlisk przyrodniczych ...... 74 Tab 19. Wybrane dane charakteryzujce klimat ...... 81 Tab 20. Zestawienie powierzchni (ha) drzewostanów wg grup wiekowych i bogactwa gatunkowego (wg wzoru nr 13) ...... 84 Tab 21. Zestawienie powierzchni (ha) drzewostanów wg grup wiekowych i struktury (wg wzoru nr 14) ...... 87 Tab 22. Zestawienie powierzchni (ha) wg rodzajów i pochodzenia drzewostanów oraz grup wiekowych ...... 88 Tab 23. Zestawienie powierzchni drzewostanów (ha) wg zgodnoci składu gatunkowego z siedliskiem ...... 91

Strona Tab 24. Zestawienie powierzchni (ha) wg aktualnego stanu siedlisk ...... 92 Tab 25. Zestawienie powierzchni (ha) wg form degeneracji lasu – neofityzacja . . . 94 Tab 26. Zestawienie powierzchni (ha) wg form degeneracji lasu – borowacenie . . . 95 Tab 27. Zestawienie zadrzewie (zgodnie z ewidencj gruntów) ...... 97 Tab 28. Klasyfikacja strefy kujawsko-pomorskiej ze wzgldu na zanieczyszczenie powietrza ...... 114 Tab 29. Zestawienie przedmiotów ochrony, dla których wyznaczono obszary Natura 2000 w lasach nadlenictwa lub w ich bezporednim ssiedztwie (wg wzoru nr XXII) ...... 127 Tab 30. Zestawienie zada z zakresu ochrony przyrody (wg wzoru XXIII) . . . . . 130

Ryciny Strona

Ryc. 1. Mapa zasigu administracyjnego ...... 4 Ryc. 2. Połoenie Nadlenictwa Dobrzejewice w RDLP Toru ...... 5 Ryc. 3. Podział nadlenictwa na mezoregiony ...... 7 Ryc. 4. Mapa podziału na regiony geobotaniczne ...... 8 Ryc. 5. Rezerwat przyrody „Bór Wkole im. Klemensa Kpczyskiego” (fot. Bogusław Kashyna) ...... 20 Ryc. 6. Lokalizacja rezerwatu „Bór Wkole im. Klemensa Kpczyskiego” (Obr. Wkole) ...... 20 Ryc. 7. Obszary chronionego krajobrazu w zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice ...... 26 Ryc. 8. Zasigi obszarów Natura 2000 w zasigu terytorialnym nadlenictwa . . . 32 Ryc. 9. Obszar Natura 2000 „Cyprianka” (fot. Zbigniew Szulikowski) ...... 33 Ryc. 10. Pomniki przyrody – Dby szypułkowe oddz. 94c i 41a (fot. Zbigniew Szulikowski) ...... 35 Ryc. 11. Pomnik przyrody – Kem „Zielona Góra” oddz. 153Bh (fot. Jerzy Pieczewski) ...... 36 Ryc. 12. Uytek ekologiczny „Zielona Kpa” (fot. Bogusław Kashyna) ...... 39 Ryc. 13. Uytek ekologiczny „Opólnica” (fot. Kamila Czajka) ...... 40 Ryc. 14. Zespół przyrodniczo krajobrazowy „Jar przy Strudze Lubickiej” (fot. Jerzy Pieczewski) ...... 42 Ryc. 15. Lokalizacja zespołu przyrodniczo krajobrazowego „Jar przy Strudze Lubickiej” Obr. Dobrzejewice ...... 43 Ryc. 16. Bielik na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice (fot. Jerzy Pieczewski) . . . . 62 Ryc. 17. Rosiczka okrgłolistna (fot. Jerzy Pieczewski) ...... 62 Ryc. 18. Bogactwo gatunkowe drzewostanów – zmiany w 10-leciu ...... 85 Ryc. 19. Struktura pitrowa drzewostanów – zmiany w 10-leciu ...... 86 Ryc. 20. Pochodzenie drzewostanów – zmiany w 10-leciu ...... 88 Ryc. 21. Zgodnoci składu gatunkowego drzewostanów z warunkami siedliskowymi – zmiany w 10-leciu ...... 90 Ryc. 22. Aktualny stan siedlisk Nadlenictwa Dobrzejewice ...... 93 Ryc. 23. Borowacenie – zmiany w 10-leciu ...... 96 Ryc. 24. Ło w lasach Nadlenictwa Dobrzejewice (fot. Jacek Wołoszyk) ...... 111 Ryc. 25. Uszkodzenia spowodowane przez bobra (fot. Zbigniew Szulikowski) . . . 111 Ryc. 26. Obiekty edukacji przyrodniczo-lenej (fot. Bogusław Kashyna, Kamila Czajka) ...... 126

1

1. WSTP

Program ochrony przyrody w Nadlenictwie Dobrzejewice został sporzdzony zgodnie z „Instrukcj sporzdzania programu ochrony przyrody w nadlenictwie” (1996r.) – dla lasów stanowicych własnoć Skarbu Pastwa. Sporzdza si go w formie osobnego tomu do „Planu urzdzenia lasu Nadlenictwa Dobrzejewice” opracowanego według stanu na 01.01.2014 roku. Program ochrony przyrody został opracowany w celu: − zinwentaryzowania i przedstawienia walorów przyrodniczych terenu nadlenictwa oraz zagroe przyrody; − poprawy warunków ochrony i w miar moliwoci wzbogacania zasobów przyrodniczych ekosystemów lenych, a w szczególnoci zachowania rónorodnoci biologicznej; − doskonalenia gospodarki lenej i sprawowania ochrony przyrody z pełnym wykorzystaniem prac glebowo-siedliskowych; − ochrony obiektów kultury materialnej w lasach; − wskazania kolejnych obiektów do objcia szczególnymi formami ochrony; − przedstawienia planu działania, którego realizacja umoliwi zachowanie oraz wzrost walorów przyrodniczych terenu nadlenictwa; − umoliwienia wykonania w przyszłoci szeregu analiz porównawczych wybranych charakterystyk stanu lasu. Program Ochrony Przyrody powstał w oparciu o dostpne akty prawne (ustawy, rozporzdzenia, Dyrektywy UE, Konwencje midzynarodowe), dokumenty planistyczne i instrukcje. S to przede wszystkim: − Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (ze zmianami); − Ustawa o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale społeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaływania na rodowisko z dnia 3 padziernika 2008 r. (Dz.U. Nr 199, poz. 1227);

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac…

2

− Ustawa o lasach z dnia 28 wrzenia 1991 r. (ze zmianami); − Ustawa o ochronie gruntów rolnych i lenych z dnia 3 lutego 1995 r. (ze zmianami);

− Rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej rolin;

− Rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 12 padziernika 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierzt; − Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko wystpujcych grzybów objtych ochron (Dz. U. Nr 168, poz. 1765); − Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 12 stycznia 2011r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. Nr 25 poz. 133); − Rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków bdcych przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a take kryteriów wyboru obszarów kwalifikujcych si do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. 2010 nr 77 poz. 510); − Polityka ekologiczna pastwa na lata 2009-2012 z uwzgldnieniem perspektywy do roku 2016; − Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego uytkowania rónorodnoci biologicznej na lata 2007-2013, zatwierdzonej przez Rad Ministrów 26 padziernika 2007 r.; − Strategia ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działa na lata 2006-2013, zatwierdzonej przez Ministra rodowiska w 2006 r.; − Krajowy program zwikszania lesistoci. Aktualizacja w 2003 r.; − Konwencja o midzynarodowym handlu dzikimi zwierztami i rolinami gatunków zagroonych wyginiciem (Konwencja Waszyngtoska – CITES) ratyfikowana przez Polsk w 1989 r.; − Konwencja o rónorodnoci biologicznej (Konwencja z Rio de Janeiro) ratyfikowana przez Polsk w 1995 roku; − Konwencja o obszarach wodno-błotnych (Konwencja Ramsarska) ratyfikowana przez Polsk w 1977 r.; − Konwencja o ochronie gatunków europejskich dzikich zwierzt

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 1 – Wstp 3

i rolin oraz siedlisk naturalnych (Konwencja Berneska) ratyfikowana przez Polsk w 1995 roku; − Konwencja o ochronie wdrownych gatunków dzikich zwierzt (Konwencja Boska) ratyfikowana przez Polsk w 1995 r.; (na podstawie tej konwencji podjto m.in. porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie); − Konwencja o ochronie wiatowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (Konwencja Paryska); − Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków (Dyrektywa Ptasia);

− Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie

ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa

Siedliskowa);

− Instrukcja urzdzania lasu (2011 r.);

− Instrukcja sporzdzania programu ochrony przyrody

w nadlenictwie (1996r.). Przy opracowaniu Programu zostały wykorzystane dane i materiały udostpnione przez Nadlenictwo Dobrzejewice, Regionaln Dyrekcj Lasów Pastwowych w Toruniu, Regionaln Dyrekcj Ochrony rodowiska w Bydgoszczy, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, prace terenowe wykonane przez BULiGL Oddział w Gdyni (zarówno inwentaryzacja drzewostanów jak i siedlisk) oraz dostpn literatur.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 1 – Wstp 4

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLENICTWA

2.1. Poło enie Nadlenictwa Dobrzejewice

Nadlenictwo Dobrzejewice jest jednostk administracyjno– gospodarcz Regionalnej Dyrekcji Lasów Pastwowych w Toruniu, zarzdzajc gruntami Skarbu Pastwa o powierzchni 20900,78ha (wg stanu na 01.01.2014 r.). Grunty nadlenictwa połoone s w południowo-wschodniej czci województwa kujawsko-pomorskiego, w czciach powiatów: toruskiego, Miasta Toru, lipnowskiego oraz włocławskiego. Lokalizacj zasigu administracyjnego oraz usytuowanie w RDLP Toru wzgldem ssiednich nadlenictw przedstawiaj zamieszczone poniej mapki:

Ryc 1. Mapa zasigu administracyjnego

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 2 – Ogólna charakterystyka nadlenictwa 5

Ryc 2. Poło enie Nadlenictwa Dobrzejewice w RDLP Toru

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 2 – Ogólna charakterystyka nadlenictwa 6

2.2. Poło enie nadlenictwa w przestrzeni przyrodniczo-lenej

Obszar Nadlenictwa Dobrzejewice według regionalizacji przyrodniczo-lenej połoony jest w III Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej, w mezoregionach:

V Kotliny Torusko-Płockiej (19) – obejmujcy główne kompleksy obrbów Dobrzejewice i Wkole;

V Pojezierza Dobrzyskiego (14) – czć wschodnia obrbu Wkole (głownie wschodnia czć lenictw Jankowo, Komorowo i Łochocin) oraz niewielkie kompleksy lene połoone na północnym-wschodzie obrbu Dobrzejewice;

V Doliny Drwcy (13) - niewielka czć północno-wschodnia obrbu Dobrzejewice wzdłu rzeki Drwcy.

Według regionalizacji fizycznogeograficznej (Kondracki J. 2002) omawiany obszar został zaliczony do nastpujcych jednostek systematycznych: Obszar : Europa Zachodnia 1 Podobszar : Pozaalpejska Europa Zachodnia 3 Prowincja : Ni rodkowoeuropejski 31 Podprowincja : Pojezierza Południowobałtyckie 314-316 Makroregion : Pojezierze Chełmisko-Dobrzyskie 315.1 Mezoregion : Dolina Drwcy 315.13 Mezoregion : Pojezierze Dobrzyskie 315.14 Makroregion : Pradolina Torusko-Eberswaldzka 315.3 Mezoregion : Kotliny Toruskiej 315.35

Według regionalizacji geobotanicznej (Szafer W. 1972) obszar Nadlenictwa Dobrzejewice zalicza si do: Dział : Bałtycki A

Poddział : Pas Wielkich Dolin A2 Kraina : Wielkopolsko-Kujawska 7 Okrg : Kujawski d

Poddział : Pas Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich A1 Kraina : Pomorski Południowy Pas Przejciowy 6 Okrg : Wysoczyzny Dobrzyskiej d

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 2 – Ogólna charakterystyka nadlenictwa 7

Według podziału klimatycznego (Okołowicz W. 1968) obszar Nadlenictwa Dobrzejewice naley do 15-tej (czć północna) i 21-ej (czć południowa) krainy klimatycznej, nalecych do regionu Nadwilasko- uławskiego. Ryc 3. Podział nadlenictwa na mezoregiony

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 2 – Ogólna charakterystyka nadlenictwa 8

Ryc 4. Mapa podziału na regiony geobotaniczne

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 2 – Ogólna charakterystyka nadlenictwa 9

2.3. Historia lasów i Nadlenictwa Dobrzejewice Lasy połoone na terenach obecnego Nadlenictwa Dobrzejewice od zarania pastwa stanowiły własnoć Korony Polskiej. Po II-gim rozbiorze Polski (1793 r.) przeszły pod administracj prusk, a w latach 1807-1815 znalazły si na terenie Ksistwa Warszawskiego. Po Kongresie Wiedeskim (1815) zdecydowana wikszoć omawianego obszaru została włczona do Królestwa Polskiego (Kongresówka). Z tego okresu pochodz kopce graniczne i rów graniczny, których pozostałoci mona znaleć obecnie na terenie obrbu Dobrzejewice. Gospodarka lena w Królestwie Polskim została oparta o szereg aktów prawnych, z których zdecydowana wikszoć miała jednak tylko charakter deklaratywny. Systematycznie dokonywano wylesie – pocztkowo gubernia płocka, do której naleała czć ziemi dobrzyskiej, charakteryzowała si lesistoci na poziomie 21%, za w 1909 roku lesistoć powiatów Rypin, Lipno i Włocławek wynosiła zaledwie około 13,5%. Generalnie najwikszych wylesie na omawianym obszarze dokonano w XVIII i XIX wieku poprzez rabunkowe wyrby lub w celu zmiany przeznaczenia gruntu. Na przełomie XIX i XX wieku wikszoć powierzchni wylesionych została ponownie zalesiona. Po odzyskaniu niepodległoci podjto działania w celu ujednolicenia ustawodawstwa lenego i organizacji lasów. Na mocy rozporzdzenia Rady Ministrów z 23 listopada 1920 roku w przedmiocie organizacji i zakresu działania okrgowych zarzdów lasów pastwowych lasy lipnowskie (Nadlenictwo Lipno) zostały podporzdkowane Okrgowemu Zarzdowi w Warszawie, za kolejne reorganizacje nie przyniosły znaczcych zmian. Wan rol w kształtowaniu gospodarki lenej odegrał Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 30 wrzenia 1936 roku o pastwowym gospodarstwie lenym pod nazw „Lasy Pastwowe”, który był aktem obejmujcym zarówno sprawy organizacyjne, model gospodarowania w lasach, gospodark ziemi, a take stanowił powane zabezpieczenie lasów przez utworzenie lasów ochronnych. Ustawa z 16 marca 1937 roku znowelizowała jedynie „dekret wrzeniowy” ustalajc ponadto odszkodowania za wyłczanie gruntów lenych z produkcji. W 1938 roku na mocy Rozporzdzenia Rady Ministrów zmieniono granice okrgów lenych, przez co wszystkie lasy pastwowe wchodzce aktualnie w skład Nadlenictwa Dobrzejewice znalazły si w Okrgu Pomorskim z siedzib Dyrekcji LP w Toruniu.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 2 – Ogólna charakterystyka nadlenictwa 10

Po II wojnie wiatowej, z dniem 01.10.1945 r. na terenie DLP w Toruniu istniało 40 nadlenictw, wród których znalazły si Bobrowniki i Dbrówka. W skład Nadlenictwa Bobrowniki weszły lasy majtków ziemskich upastwowione dekretem PKWN o powierzchni 2988 ha (Brzeno, Chełmica Wielka-Okrgła, Wkole, Łochocin, Cyprianka, Maliszewo, Wichowo i inne) oraz drobnej własnoci poniemieckiej – 1862 ha (łcznie 4850 ha wg stanu 01.10.1949 r.). W skład Nadlenictwa Dbrówka weszły lasy pastwowe przedwojennego Nadlenictwa Lipno (ok. 2500 ha), lasy pomajtkowe i poniemieckie. Ogólna powierzchnia tego nadlenictwa wg stanu na 01.10.1949 wynosiła 4732 ha. Z dniem 01.01.1950 r. z północno zachodniej czci lasów Nadlenictwa Dbrówka (dawne lenictwa Silno, Brzozówka, Dobrzejewice) utworzono nowe Nadlenictwo Dobrzejewice. Z kolei w roku 1952 przeniesiono z Bobrownik do Wkola siedzib nadlenictwa, zmieniajc jednoczenie jego nazw na Wkole. Wszystkie trzy nadlenictwa w 1953 r. znalazły si w Rejonie Lasów Pastwowych Włocławek Bydgoskiego Okrgu Lasów Pastwowych w Toruniu. W 1960 roku do Nadlenictwa Dobrzejewice dołczono lenictwo Bielawy (ok. 333 ha) z Nadlenictwa Olek. Z dniem 01.10.1961 roku zostało zlikwidowane Nadlenictwo Dbrówka, a grunty przez nie zarzdzane przejły Nadlenictwa Dobrzejewice (ok. 2360 ha) i Wkole (pozostała czć). W latach 60-tych granica midzy tymi nadlenictwami przebiegała prost lini ostpow przecinajc jezioro Zacisze, za łczny zasig terytorialny był bardzo zbliony do obecnego. Ponadto powierzchnia ogólna obu nadlenictw ulegała cigłemu powikszaniu, głównie przez przejmowanie gruntów z Pastwowego Funduszu Ziemi. Lata 70-te przyniosły kolejne istotne zmiany organizacyjne. Z dniem 01.01.1973 r. połczono szereg nadlenictw – w tym Nadlenictwo Dobrzejewice i Wkole, które utworzyły dwuobrbowe Nadlenictwo Dobrzejewice. W 1976 roku zlikwidowano Nadlenictwo Ostromecko, a jeden z obrbów je tworzcych – obrb Olek – włczono do Nadlenictwa Dobrzejewice. Trzyobrbowe Nadlenictwo Dobrzejewice funkcjonowało do koca 1992 roku, kiedy to obrb Olek został odłczony do nowopowstajcego Nadlenictwa Toru. Ponadto w ramach II-giej rewizji u.l. (01.01.1982 r.) dokonano przesunicia granic pomidzy obrbami Dobrzejewice (-2653 ha) i Wkole (+2653 ha).

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 2 – Ogólna charakterystyka nadlenictwa 11

Nadlenictwo Dobrzejewice w obecnych granicach powstało z dniem 1 stycznia 1993 roku na mocy Zarzdzenia Nr 64 Ministra rodowiska, Zasobów Naturalnych i Lenictwa z dnia 31 grudnia 1992 roku. Utworzone zostało z obrbów Dobrzejewice i Wkole nalecych dotd do trzyobrbowego Nadlenictwa Dobrzejewice.

Powojenn histori gospodarki lenej w Nadlenictwie Dobrzejewice mona odtworzyć na podstawie kolejnych planów urzdzenia lasu. Po zakoczeniu działa wojennych w celu oszacowania wstpnego szkód i stworzenia podstaw planowej gospodarki sporzdzono przyblion tabel klas wieku, na podstawie której ustalono przybliony rozmiar uytkowania rbnego. W kocu lat czterdziestych dokonano prowizorycznego urzdzania lasu a nastpnie, w zasadzie w 10-cioletnich odstpach: urzdzanie definitywne, I, II, III i IV-t rewizj urzdzania lasu. Szczegóły dotyczce rozmiaru uytkowania rbnego i przedrbnego, działa z zakresu hodowli i ochrony lasu, oraz wydarze klskowych w okresie powojennym, zawieraj tomy I-sze operatów (planów) urzdzenia lasu odpowiednich jednostek administracyjnych. Dane te (w skrócie) zawiera I tom planu urzdzenia gospodarstwa lenego Nadlenictwa Dobrzejewice na lata 2014-2023 (rozdział 1.1.2.).

2.4. Wybrane elementy taksacyjne nadlenictwa

Wybrane cechy taksacyjne drzewostanów Nadlenictwa Dobrzejewice na tle rónych jednostek administracyjnych i przyrodniczych oraz porównanie tych cech w ramach poszczególnych grup funkcji lasu przedstawiaj zamieszczone dalej zestawienia.

Przecitny zapas w Nadlenictwie Dobrzejewice jest niszy od przecitnego w RDLP Toru, co wynika z wyszego udziału siedlisk borowych i niszego przecitnego wieku. Nadlenictwo charakteryzuje ponadto wyszy od redniej w RDLP udział gatunków iglastych oraz przyrost przecitny zbliony do redniej w Lasach Pastwowych.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 2 – Ogólna charakterystyka nadlenictwa 12

Tabela 1. Porównanie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów nadlenictwa (wg wzoru 1a) Przecitny Przecitny Przecitny Udział % Udział % Jednostka wiek zapas przyrost siedlisk gatunków (lat) (m3/ha) (m3/ha) borowych iglastych 1 2 3 4 5 6 Obrb 53 203 3,83 95,4 90,9 Dobrzejewice Obrb Wkole 53 203 3,83 92,7 89,7 Nadlenictwo 53 203 3,83 93,6 90,1 RDLP Toru 62 227 3,66 68,5 87,4 Lasy 60 254 4,23 52,1 70,8 Pastwowe

2.5. Ogólna charakterystyka kompleksów lenych

Lasy Nadlenictwa Dobrzejewice stanowi odrbny zespół duych kompleksów lenych odcitych od innych lasów duymi obszarami uytków rolnych, Wisł lub gruntami zurbanizowanymi. Kompleks główny nadlenictwa, o doć nieregularnym kształcie, podzielony formalnie na dwa kompleksy główne obydwu obrbów zajmuje 81,2% powierzchni ogólnej nadlenictwa. Doć due, odrbne kompleksy stanowi take lasy w okolicach Torunia (obrb Dobrzejewice), lasy na południu obrbu Wkole i prawie bezlena wyspa „Zielona Kpa”. Najbardziej rozdrobnione s lasy zajmujce wschodni czć nadlenictwa. Szczegółowo wielkoć i liczb kompleksów w Nadlenictwie Dobrzejewice przedstawia załczona dalej tabela.

Tabela 2. Liczba i wielkoć kompleksów lenych (wg wzoru 2)

Obrb Obrb Wkole Nadlenictwo ć Wielko kompleksu Dobrzejewice (ha) Iloć kompleksów w przedziale powierzchniowym (szt.) Łczna powierzchnia (ha)

1 2 3 4

do 1,00 57/28,67 27/14,17 84/42,84

1,01-5,00 41/102,27 52/124,86 93/227,13

5,01-20,00 25/299,30 22/200,05 47/499,35

20,01-100,00 5/136,00 6/277,39 11/413,39

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 2 – Ogólna charakterystyka nadlenictwa 13

Obrb Obrb Wkole Nadlenictwo ć Wielko kompleksu Dobrzejewice (ha) Iloć kompleksów w przedziale powierzchniowym (szt.) Łczna powierzchnia (ha)

1 2 3 4

100,01-500,00 2/617,99 3/607,16 5/1225,15

500,01-2000,00 - 1/1526,40 1/1526,40

powy ej 2000 0,5/5349,87 0,5/11616,65 1/16966,52

Razem 130,5/6534,10 111,5/14366,68 242/20900,78

2.6. Struktura u ytkowania gruntów

Grunty w stanie posiadania Nadlenictwa Dobrzejewice nale do jednego województwa, czterech powiatów oraz szeciu gmin i dwóch miast. Nadlenictwo połoone jest w województwie kujawsko-pomorskim, na terenie gmin: Czernikowo, Lubicz, Obrowo (powiat toruski), gminy Fabianki (powiat włocławski), gmin: Bobrowniki, Lipno i miasta Lipno (powiat lipnowski) i miasta Toru (powiat m. Toru). Zasadniczy udział w powierzchni całkowitej maj grunty gminy Czernikowo oraz gmin Obrowo, Lipno i Bobrowniki. W syntetycznym ujciu zestawienie powierzchni gruntów wg grup i rodzajów uytków, kategorii uytkowania i gmin, sporzdzone na podstawie tabeli nr II wg stanu na 01.01.2014 r. przedstawia si nastpujco:

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 2 – Ogólna charakterystyka nadlenictwa

Tabela 3. Zestawienie powierzchni gruntów wg grup i rodzajów u ytków z podziałem na gminy.

GMINY N-CTWO GRUPA I RODZAJ U YTKU DOBRZEJEWICE m. Lipno Bobrowniki Lipno Czernikowo Lubicz Obrowo Fabianki m. Toru

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

LASY 113,9293 3087,2630 3030,6259 7089,2592 838,3622 5111,2662 249,6289 381,5079 19926,8426

1. Grunty lene zalesione 112,5309 3009,36,77 2924,7563 6768,7639 846,1213 4958,0228 240,4182 353,2666 19213,2477

2. Grunty lene niezalesione - 18,0785 40,1277 134,3994 2,5391 43,3917 2,5885 - 241,1249

3. Grunty zwizane z gospodark len 1,3984 59,8168 65,7419 186,0959 14,7018 109,8517 6,6222 28,2413 472,4700

GRUNTY NIELENE 5,6403 98,6513 161,5935 519,4766 25,9986 147,1493 9,6061 3,8847 972,0004

1. Grunty zadrzewione i zakrzewione - 0,3800 4,2799 0,5870 1,1600 0,8500 - - 7,2569

2. Uytki rolne - 19,6092 49,2044 182,3935 9,3477 54,8942 - 0,6812 316,1302

3. Grunty pod wodami 0,0118 22,4500 2,6600 17,4503 0,2000 0,1555 0,0800 - 43,0076  

4. Uytki ekologiczne - - - 249,3564 - 48,3900 - - 297,7464

5. Tereny róne 2,3239 16,3308 14,8190 34,3419 4,5269 9,4510 0,4200 1,5935 83,8070

6. Grunty zabudowane i zurbanizowane 2,3556 4,8373 1,4830 3,9152 1,6155 21,0086 0,2561 0,7000 36,1713

7. Nieuytki 0,9490 35,0440 89,1472 31,4323 9,1485 12,4000 8,8500 0,9100 187,8810

OGÓŁEM 119,5696 3195,9143 3192,2194 7608,7358 864,3608 5258,4155 259,2350 385,3926 20898,8430 w tym: - grunty przeznaczone do zalesienia ------grunty sporne ------7,5000 7,5000 - grunty stanowice współwłasnoć - 0,8562 - - - 0,6639 - - 1,5201 Skarbu Pastwa i osób fizycznych

15

3. FORMY OCHRONY PRZYRODY

Ustawa o ochronie przyrody okrela obiekty i obszary podlegajce prawnej ochronie i zalicza je do tzw. form ochrony przyrody. W myl ustawy formami ochrony przyrody s: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, uytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa rolin, zwierzt i grzybów. Ogóln charakterystyk (ilociow i powierzchniow) wszystkich form ochrony przyrody (zatwierdzonych) wystpujcych na gruntach zarzdzanych przez nadlenictwo przedstawia ponisza tabela:

Tabela 4. Formy ochrony przyrody Nadlenictwa Dobrzejewice

Iloć Powierzchnia(ha) poza gruntami poza gruntami Rodzaj obiektu N-ctwa N-ctwa Uwagi N-ctwo N-ctwo (w zasigu (w zasigu terytorialnym) terytorialnym)

1 2 3 4 5 6

Rezerwaty przyrody 1 1 46,88 ~75,00 1. „Bór Wkole im. prof. 1 - 46,88 - Klemensa Kpczyskiego” pow. całkowita 2. „Rzeka Drwca” - 1 - ~75,00 1581,4755 ha

obszary czciowo Obszary Natura 2000 5 5 1051,69 ~3283,00 pokrywaj si

OSO 1. Dolna Dolina Wisły 1 1 537,36 ~2826,00 pow.całkowita (PLB040003) 33559,0 ha

OZW 2. Dolina Drwcy 1 1 0,23 ~234,00 pow.całkowita (PLH280001) 12561,6 ha

OZW 3. Nieszawska Dolina Wisły 1 1 495,39 ~1493,00 pow.całkowita (PLH040012) 3891,7 ha

OZW 4. Włocławska Dolina Wisły 1 1 511,18 ~1477,00 pow.całkowita (PLH040039) 4763,8 ha

OZW 5. Cyprianka 1 1 43,30 66,00 pow.całkowita (PLH040013) 109,3 ha

Obszary Chronionego 2 2 13378,08 ~12919,00 Krajobrazu

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody

16

Iloć Powierzchnia(ha) poza gruntami poza gruntami Rodzaj obiektu N-ctwa N-ctwa Uwagi N-ctwo N-ctwo (w zasigu (w zasigu terytorialnym) terytorialnym)

1 2 3 4 5 6

pow.całkowita 1. Dolina Drwcy 1 1 261,35 ~1304,00 56848 ha

pow.całkowita 2. Niziny Ciechociskiej 1 1 13116,73 ~11615,00 36814 ha

Pomniki przyrody 4 - 2,79 -

U ytki ekologiczne 4 - 297,75 -

Zespół 1 - 3,78 - przyrodniczo-krajobrazowy

Gatunki rolin - ochron 21 10 - - cisł

Gatunki rolin - ochron 16 3 - - czciow

Owady – gatunki chronione 1 - - -

Krgłoustne i ryby – gatunki 1 6 - - chronione

Płazy i Gady – gatunki 18 - - - chronione

Ptaki – gatunki chronione 160 - - -

Ssaki – gatunki chronione 20 - - -

3.1. Rezerwaty przyrody

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a take siedliska rolin, siedliska zwierzt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieoywionej, wyróniajce si szczególnymi wartociami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi (art. 13 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody).

W zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice znajduj si dwa zatwierdzone rezerwaty przyrody, a ich krótka charakterystyka przedstawia si nastpujco:

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody

17

„Bór Wkole im. prof. Klemensa Kpczyskiego” – to rezerwat przyrody o powierzchni ogólnej 46,88 ha. Obejmuje on wydzielenia 278h, ~d, 293b, c, ~a, ~d znajdujce si na terenie obrbu Wkole. Utworzony na podstawie Rozporzdzenia nr 276/01 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 2 padziernika 2001r., w celu zachowania ze wzgldów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych powierzchni lenej boru z jałowcami na wydmach ródldowych.

„Rzeka Drwca” – to rezerwat faunistyczny (ichtiologiczny) znajdujcy si w zasigu terytorialnym nadlenictwa, poza gruntami bdcymi w stanie posiadania. Został on powołany Zarzdzeniem Ministra Lenictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 27 lipca 1961r. Rezerwat ten jest najdłuszym rezerwatem ichtiologicznym w Polsce. Obejmuje cał rzek i wije si na długoci 249 km, jego całkowita powierzchnia wynosi 1581,48ha. W zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice znajduje si około 75,00ha. Rezerwat „Rzeka Drwca" został utworzony w celu ochrony rodowiska wodnego i bytujcych w nim ryb, a w szczególnoci pstrga, łososia, troci, certy. Osobliwoci rodowiska faunistycznego Drwcy jest minóg rzeczny.

Dane dotyczce szczegółowej lokalizacji i powierzchni rezerwatów, klasyfikacji według dominujcego przedmiotu ochrony i typu rodowiska, waniejszych zespołów rolinnych i zachodzcych tam procesów oraz metod ochrony wraz z istniejcymi zagroeniami zawieraj zamieszczone dalej zestawienia: o zestawienie ogólnej charakterystyki rezerwatów zatwierdzonych zamieszczono wg wzoru nr 3; o zestawienie moliwoci realizacji celów ochrony w rezerwatach zatwierdzonych zawiera zestawienie zamieszczone wg wzoru 4.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody

Tabela 5. Ogólna charakterystyka rezerwatów (wg wzoru nr 3)

Powierzchnia Typ i podtyp rezerwatu Powierzchnia Poło enie według Wa niejsze wg dominujcego (ha) Nr Dz.U.

(ha) Nazwa i g

Lp rej. Nr a

a w rezerwatu Powierzchnia a z n U

woj. poz. l oddz. Gmina przedmiotu typu planu zbiorowiska, grupy c objta o w Dz.U. r t poddz. Lenictwo ochrony rodowiska ochrony zespoły rolinne zwierzt a n ochron (ha) d a o b k

1 81 „Bór Wkole D.U 278h, Gm. Lipno Typ: Typ: Lasów 46,88 - 46,88 Subkontynentalny Brak - - - im. Klemensa woj. 278~d, L-ctwo: florystyczny i borów, bór wiey charaktery- Kpczyskiego” kuj- 293b Wkole, podtyp: borów (Peucedano- stycznych pom. 293c Komorowo krzewów i nizinnych Pinetum) grup

2001 293~a, drzew (Fl-kd) (L-bni) 1 8

Nr 80 293~d poz. 1574

Tabela 6. Mo liwoci realizacji celów ochrony w rezerwatach (wg wzoru nr 4) Główny Zachodzce Mo liwoć Metody ochrony Nazwa Lp przedmiot Cel ochrony procesy Zagro enia realizacji celu Uwagi rezerwatu dotychczasowe proponowane ochrony sukcesji ochrony 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 „Bór Wkole im. Bór jałowcowy Zachowanie ze Sukcesja Sukcesja czeremchy W pełnym zakresie Obserwacja gradacji Biecy Brak planu Klemensa na wydmach wzgldów rolinnoci amerykaskiej jako szkodników monitoring ochrony. Kpczyskiego” naukowych, krzewiastej gatunku obcego, pierwotnych sosny majcy na celu dydaktycznych i (czeremcha wysokie zagroenie w latach 2011-2012, ocen stanu krajobrazowych amerykaska) poarowe ze wzgldu zrzucenie drzew na zdrowotnego powierzchni lenej - na układ siedliskowy i płacht w 2012r. w i sanitarnego

boru z jałowcami na ssiedztwo z celu okrelenia drzewostanów, 1 9

wydmach młodnikami zagroenia ze strony głównie wyst. ródldowych sosnowymi, szkodników szkodników zagroenie ze strony pierwotnych. pierwotnych. szkodników Działania pierwotnych sosny. ochronne uzgodnione z RDO.

20

Ryc 5. Rezerwat przyrody „Bór Wkole im. Klemensa Kpczyskiego” [fot. Bogusław Kashyna]

Ryc 6. Lokalizacja rezerwatu Bór Wkole im. Klemensa Kpczyskiego” (Obr. Wkole)

Zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, w rezerwatach przyrody zabrania si: 1) budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urzdze technicznych, z wyjtkiem obiektów i urzdze słucych celom parku

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 21

narodowego albo rezerwatu przyrody; 2) uchylony; 3) chwytania lub zabijania dziko wystpujcych zwierzt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych zwierzt, umylnego płoszenia zwierzt krgowych, zbierania poroy, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronie zwierzt oraz ich miejsc rozrodu; 4) polowania, z wyjtkiem obszarów wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych ustanowionych dla rezerwatu przyrody; 5) pozyskiwania, niszczenia lub umylnego uszkadzania rolin oraz grzybów; 6) uytkowania, niszczenia, umylnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody; 7) zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeeli zmiany te nie słu ochronie przyrody; 8) pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniałoci, w tym kopalnych szcztków rolin i zwierzt, minerałów i bursztynu; 9) niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i uytkowania gruntów; 10) palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz uywania ródeł wiatła o otwartym płomieniu, z wyjtkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez organ uznajcy obszar za rezerwat przyrody; 11) prowadzenia działalnoci wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjtkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony; 12) stosowania chemicznych i biologicznych rodków ochrony rolin i nawozów; 13) zbioru dziko wystpujcych rolin i grzybów oraz ich czci, z wyjtkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez organ uznajcy obszar za rezerwat przyrody; 14) połowu ryb i innych organizmów wodnych, z wyjtkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych; 15) ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjtkiem szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez organ uznajcy

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 22

obszar za rezerwat przyrody; 16) wprowadzania psów na obszary objte ochron cisł i czynn, z wyjtkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych na obszary objte ochron czynn, na których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczaj wypas; 17) wspinaczki, eksploracji jaski lub zbiorników wodnych, z wyjtkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez organ uznajcy obszar za rezerwat przyrody; 18) ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami połoonymi na nieruchomociach bdcych w trwałym zarzdzie parku narodowego, wskazanymi przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez organ uznajcy obszar za rezerwat przyrody; 19) umieszczania tablic, napisów, ogłosze reklamowych i innych znaków niezwizanych z ochron przyrody, udostpnianiem parku albo rezerwatu przyrody, edukacj ekologiczn, z wyjtkiem znaków drogowych i innych znaków zwizanych z ochron bezpieczestwa i porzdku powszechnego; 20) zakłócania ciszy; 21) uywania łodzi motorowych i innego sprztu motorowego, uprawiania sportów wodnych i motorowych, pływania i eglowania, z wyjtkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez organ uznajcy obszar za rezerwat przyrody; 22) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcajcych rzeb terenu; 23) biwakowania, z wyjtkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez organ uznajcy obszar za rezerwat przyrody; 24) prowadzenia bada naukowych – w parku narodowym bez zgody dyrektora parku, a w rezerwacie przyrody – bez zgody organu uznajcego obszar za rezerwat przyrody; 25) wprowadzania gatunków rolin, zwierzt lub grzybów, bez zgody ministra właciwego do spraw rodowiska; 26) wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych; 27) organizacji imprez rekreacyjno-sportowych – w parku narodowym bez

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 23

zgody dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody bez zgody organu uznajcego obszar za rezerwat przyrody.

Powysze zakazy nie dotycz: 1) wykonywania zada wynikajcych z planu ochrony lub zada ochronnych; 2) uchylony; 3) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działa zwizanych z bezpieczestwem powszechnym; 4) wykonywania zada z zakresu obronnoci kraju w przypadku zagroenia bezpieczestwa pastwa; 5) obszarów objtych ochron krajobrazow w trakcie ich gospodarczego wykorzystywania przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz wykonywania prawa własnoci, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego.

3.2. Parki krajobrazowe

Na terenie i w zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice brak zarejestrowanych parków krajobrazowych.

3.3. Obszary Chronionego Krajobrazu Obszar chronionego krajobrazu jest terenem chronionym ze wzgldu na wyróniajce si krajobrazowo tereny o zrónicowanych ekosystemach, wartociowe w szczególnoci ze wzgldu na moliwoć zaspokajania potrzeb zwizanych z masow turystyk i wypoczynkiem lub te istniejce albo odtwarzane korytarze ekologiczne.

Obszary chronionego krajobrazu obejmujc cenne z przyrodniczego punktu widzenia tereny, pełni rol ekologicznego łcznika pomidzy wszystkimi formami przyrody, układajc si w rezultacie w system obszarów chronionych. Ograniczenia gospodarowania na tych obszarach dotycz głównie tych form, które s zagroeniem dla stałoci przyrody.

Utworzenie obszaru chronionego krajobrazu nastpuje w drodze uchwały Sejmiku Województwa.

W Nadlenictwie Dobrzejewice znajduj si dwa obszary chronionego krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Niziny Ciechociskiej i Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Drwcy.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 24

Obszar Chronionego Krajobrazu Niziny Ciechociskiej

Obszar Chronionego Krajobrazu Niziny Ciechociskiej utworzony został na mocy Uchwały Nr XX/92/83 Wojewódzkiej Rady Narodowej we Włocławku z dnia 15 czerwca 1983 roku. Ponowne odniesienie si do nazwy, połoenia, opisu granic a take ustale dotyczcych czynnej ochrony ekosystemów obszaru chronionego krajobrazu znalazło si w Uchwale nr VI/106/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 marca 2011roku (załcznik nr 29). Obszar ten połoony jest w obrbie Kotliny Toruskiej, stanowicej fragment Pradoliny Wisły. Rzeba powierzchni charakteryzuje si na ogół niewielkimi spadkami i w przewaajcej wikszoci jest płaska. Jedynie rejony przykrawdziowe Wysoczyzny Kujawskiej oraz fragmenty wydmowe w północno – zachodniej czci obszaru charakteryzuj si du malowniczoci, wynikajc z duych deniwelacji terenowych. Osi hydrologiczn opisywanego terenu jest rzeka Wisła. Uzupełnienie sieci hydrograficznej stanowi rzeka Tyna stanowica lewobrzeny dopływ Wisły oraz system drobnych cieków i rowów. Trwałym i bardzo wanym składnikiem szaty rolinnej s lasy. Zajmuj one łczn powierzchni około 1150 ha, co stanowi 3% ogólnej powierzchni. S to przede wszystkim bory sosnowe majce ogromne znaczenie dla mikroklimatu Ciechocinka. Bardzo interesujcym i decydujcym o funkcji terenu, jest mikroklimat ciechociski. Jest to zjawisko powstałe midzy innymi w wyniku połczenia naturalnych predyspozycji z działalnoci człowieka - budowa i eksploatacja tni solankowych. Podstaw utworzenia obszaru chronionego krajobrazu jest ochrona krajobrazu i naturalnych warunków rodowiska przyrodniczego jest: - ochrona unikalnych walorów mikroklimatycznych Uzdrowiska Ciechocinek i jego najbliszych okolic, - ochrona pikna nadwilaskiego krajobrazu, posiadajcego cechy bardzo zblione do naturalnych. Cały obszar zajmuje powierzchni 36814 ha w zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice wynosi około 24732,00ha, w tym w stanie posiadania nadlenictwa 13116,73ha i jest zlokalizowana tylko w obrbie Wkole.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 25

Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Drwcy

Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Drwcy utworzony został na mocy Rozporzdzenia Wojewody Toruskiego Nr 21/92 z dnia 10 grudnia 1992 roku. Ponowne odniesienie si do nazwy, połoenia, opisu granic a take ustale dotyczcych czynnej ochrony ekosystemów obszaru chronionego krajobrazu znalazło si w Uchwale nr VI/106/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 marca 2011roku (załcznik nr 22). Trzonem obszaru jest dolina rodkowej i dolnej Drwcy rozcigajca si na przestrzeni około 85 km, midzy granic z województwem warmisko - mazurskim na północ od Brodnicy, a po ujcie Drwcy do Wisły w rejonie wsi Złotoria. Dolina Drwcy majca charakter pradoliny oddziela Pojezierze Brodnickie od Garbu Lubawskiego a nastpnie Pojezierze Chełmiskie od Dobrzyskiego. Poza Dolin Drwcy obszar obejmuje tereny odgałziajce si od niej i bezporednio z dolin zwizane: rynn jezior Wysokie i Niskie Brodno, rynn jezior Wdzyskich, dolin Strugi Rychnowskiej, dolin rzeki Ruziec z rynnami jezior: Nowogrodzkie i Słupno oraz dolin Rypienicy. Jest to najwikszy obszar chronionego krajobrazu w województwie kujawsko-pomorskim. Obszar charakteryzuje si du rozcigłoci nie tylko ze wzgldu na sam dolin Drwcy, ale na liczne jej odgałzienia i doliny: Strugi Rychnowskiej, Ruca i Rypienicy oraz rynny jezior Wdzyskich, Niskiego i Wysokiego Brodna. Naley równie zwrócić uwag na liczne połczenia obszaru z obszarami parków krajobrazowych: Brodnickiego i Górzniesko-Lidzbarskiego. Obszar charakteryzuje si znacznym pokryciem lasami – około 36,7%. Cały obszar zajmuje powierzchni 56848 ha w zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice znajduje si około 1565,00 ha, w tym w stanie posiadania nadlenictwa 261,35 ha i jest zlokalizowana tylko w obrbie Dobrzejewice. Granice obszarów chronionego krajobrazu zostan naniesione na mapy walorów przyrodniczo-kulturowych i wprowadzone do bazy lenej mapy numerycznej oraz baz „Taksator”.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 26

Ryc 7. Obszary chronionego krajobrazu w zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice

Na obszarze chronionego krajobrazu mog być wprowadzone nastpujce zakazy:

1) zabijania dziko wystpujcych zwierzt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złoonej ikry, z wyjtkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynnoci zwizanych z racjonaln gospodark roln, len, ryback i łowieck; 2) realizacji przedsiwzić mogcych znaczco oddziaływać na rodowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony rodowiska; 3) likwidowania i niszczenia zadrzewie ródpolnych, przydronych i nadwodnych, jeeli nie wynikaj one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczestwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urzdze wodnych; 4) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałoci, w tym kopalnych szcztków rolin i zwierzt, a take minerałów i bursztynu;

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 27

5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcajcych rzeb terenu, z wyjtkiem prac zwizanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budow, odbudow, napraw lub remontem urzdze wodnych; 6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeeli słu innym celom ni ochrona przyrody lub zrównowaone wykorzystanie uytków rolnych i lenych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka; 7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych; 8) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokoci 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjtkiem urzdze wodnych oraz obiektów słucych prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, lenej lub rybackiej; 9) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokoci 200 m od linii brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego.

Powysze zakazy nie dotycz:

1) wykonywania zada na rzecz obronnoci kraju i bezpieczestwa pastwa; 2) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działa zwizanych z bezpieczestwem powszechnym; 3) realizacji inwestycji celu publicznego.

3.4. Obszary Natura 2000

Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 jest systemem ochrony zagroonych składników rónorodnoci biologicznej kontynentu europejskiego, wdraanym od 1992 roku, w sposób spójny pod wzgldem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich pastw członkowskich Unii Europejskiej. Według ustawy o ochronie przyrody (Art.25, ust.1) sieć obszarów Natura 2000 obejmuje: 1) obszary specjalnej ochrony ptaków – Obszary specjalnej ochrony (OSO) – (Special Protection Areas – SPA) zidentyfikowane na podstawie kryteriów okrelonych w Dyrektywie Rady 79/409/EWG tzw. „Ptasiej”,

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 28

2) specjalne obszary ochrony siedlisk – Specjalne obszary ochrony (SOO) – (Special Areas of Conservation – SAC) zidentyfikowane na podstawie kryteriów okrelonych w Dyrektywie Rady 92/43/EWG tzw. „Siedliskowej”.

W zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice znajduje si pić obszarów Natura 2000, a ich krótka charakterystyka przedstawia si nastpujco:

Obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Dolna Dolina Wisły (kod obszaru PLB040003) został zaliczony w listopadzie 2004 roku do wykazu OSO na podstawie Dyrektywy 79/409/EWG (tzw. Dyrektywy Ptasiej) obejmuje powierzchni 33559 ha znajduje si w województwach kujawsko-pomorskim oraz pomorskim. W zasigu terytorialnym nadlenictwa znajduje si około 3363,00 ha w tym w stanie posiadania nadlenictwa 537,36ha. Przedmiotem ochrony s tu gatunki ptaków wymienione w załczniku I Dyrektywy Ptasiej. Dolina stanowi teren lgowy dla około 180 gatunków ptaków, a take bardzo wana ostoj dla ptaków migrujcych i zimujcych

Dolina Drwcy (kod obszaru PLH280001) w listopadzie 2007 roku został zatwierdzony jako Obszar o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW). Obszar znajduje si w województwie warmisko-mazurskim i kujawsko pomorskim. Obejmuje rzek Drwc wraz z dopływami. Jego całkowita powierzchnia wynosi 12561,6 ha W zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice 234,00 ha w tym w stanie posiadania nadlenictwa 0,23 ha.

Bogactwo i rónorodnoć systemu przyrodniczego obszaru Dolina Drwcy, jak i otoczenia, decyduje o jego wysokim potencjale ekologicznym. Drwca wraz z dopływami jest wanym korytarzem ekologicznym o znaczeniu nie tylko lokalnym, ale i krajowym. Naley j traktować jako ekosystem przyrodniczy o znaczeniu ponadregionalnym. Obszar wany dla ochrony bogatej ichtiofauny i mozaiki siedlisk zwizanych z dolin rzeczn. Stwierdzono tu wystpowanie 22 rodzajów siedlisk z Załcznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Rzeka Drwca i jej dorzecze objte jest krajowym programem restytucji ryb wdrownych, za rzeka Wel jest wymieniana jako jeden

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 29 z głównych cieków dorzecza Drwcy o walorach kwalifikujcych j jako podstawowe tarlisko anadromicznych ryb wdrownych i siedlisko ryb prdolubnych, bdcych w sferze zainteresowania Unii Europejskiej. Obszar stanowi cenny zasób zrónicowanych siedlisk dla gatunków zwierzt rzadkich i poddanych ochronie zwizanych ze rodowiskiem wodnym - wystpuje tu 27 gatunków z Załcznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, w tym 8 gatunków ryb. Sporód podanych 27 gatunków zwierzt 11 to ptaki objte artykułem 4 of Dyrektywy 79/409/EWG oraz wymienione w Załczniku II Dyrektywy 92/43/EWG. Dodatkowym atutem obszaru jest jego kształt, sprzyjajcy zachowaniu tras migracji i rozprzestrzeniania si wielu gatunków fauny i flory. Jest to korytarz ekologiczny midzy Dolin Wisły a Pojezierzem Mazurskim. Ponadto dorzecze rzeki Drwcy powinno podlegać szczególnej ochronie, gdy w jej dolnej czci w Lubiczu znajduje si powierzchniowe ujcie wody zaopatrujce miasto Toru.

Nieszawska Dolina Wisły (kod obszaru PLH040012) w grudniu 2008 roku został zatwierdzony jako Obszar o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW). Obszar połoony jest w południowo-wschodniej czci mezoregionu Kotliny Toruskiej, bdcej czci Pradoliny Torusko-Eberswaldzkiej. Obejmuje 22,5km odcinek Wisły wraz z terenami zalewowymi midzy Nieszaw a ujciem Drwcy. Granice tego obszaru przebiegaj wzdłu krawdzi skarpy terasy zlewowej lub wałów przeciwpowodziowych. Teren ten jest zwizany z zasigiem ostatniego zlodowacenia. Jego całkowita powierzchnia wynosi 3891,70 ha W zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice znajduje si około 1988,00 ha w tym w stanie posiadania nadlenictwa 495,39 ha.

Obszar Nieszawskiej Doliny Wisły ma znaczenie przede wszystkim dla ochrony lasów łgowych i całej mozaiki siedlisk nadrzecznych, charakterystycznych dla doliny duej rzeki nizinnej, oraz zwizanej z ni fauny, w tym 6 gatunków ryb z Załcznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG (z minogiem rzecznym i reintrodukowanym łososiem atlantyckim). Łcznie na tym obszarze zanotowano obecnoć 10 rodzajów siedlisk z Załcznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG i 12 gatunków z Załcznika II tej Dyrektywy. Ponadto wystpuje tu szereg chronionych gatunków rolin. Utrzymane s tu reliktowe stanowiska psammofitów. Na

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 30 terenach zalewowych, poza wałem przeciwpowodziowym, znajduj si najbogatsze w Polsce stanowiska halofitów, ich koncentracja wystpuje w Ciechocinku wokół tni i zasolonych cieków. Stwierdzono tu równie 35 gatunków ptaków z Załcznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG. Obszar obejmuje czć ekologicznego korytarza Wisły, który jest identyfikowany jako teren priorytetowy dla ochrony w sieciach ECONET i IBA, wanego dla migracji wielu gatunków.

Włocławska Dolina Wisły (kod obszaru PLH040039) w styczniu 2011 roku został zatwierdzony jako Obszar o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW). Obszar połoony jest w południowo-wschodniej czci Kotliny Toruskiej, a czciowo w Pradolinie Torusko-Eberswaldzkiej. Obejmuje około 30 km odcinek doliny Wisły midzy tam we Włocławku a Nieszaw. Obszar obejmuje koryto rzeki oraz teras zalewow wraz z lokalnie wystpujcymi stromymi stokami doliny. Jego całkowita powierzchnia wynosi 4763,8 ha W zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice znajduje si około 1988,00 ha w tym w stanie posiadania nadlenictwa 511,18 ha.

Obszar ma znaczenie przede wszystkim dla ochrony lasów łgowych i siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla doliny duej rzeki nizinnej, oraz zwizanej z ni fauny, w tym gatunków ryb z Załcznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Łcznie na terenie ostoi stwierdzono wystpowanie 8 rodzajów siedlisk z I Załcznika Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz 5 gatunków zwierzt z tej dyrektywy, a ponadto 22 gatunki rolin i zwierzt wymienione na regionalnych i lokalnych czerwonych listach, 7 gatunków rolin i zwierzt chronionych w ramach midzynarodowych konwencji, 60 gatunków zwierzt i rolin rzadkich w Polsce. W granicach obszaru znajduj si reliktowe stanowiska cennych gatunków kserotermicznych rolin obejmujcych gatunki psammofilne. Inn grup o duym znaczeniu dla ochrony przyrody tego obszaru stanowi gatunki typowe dla nadrzecznych siedlisk. Obszar jest równie wany z punktu widzenia ochrony ptaków. Stwierdzono tu 52 gatunki ptaków z I Załcznika Dyrektywy Rady 79/409/EWG i 46 gatunków ptaków migrujcych nie wymienionych w tym załczniku. Obszar obejmuje czć ekologicznego korytarze Wisły, który został identyfikowany jako teren priorytetowy dla ochrony w sieciach ECONET i IBA.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 31

Cyprianka (kod obszaru PLH040013) w grudniu 2008 roku został zatwierdzony jako Obszar o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW). Obszar obejmuje zespół torfianek (wyrobisk potorfowych) i naturalnych dystroficznych zbiorników wodnych połoonych na połnocny-zachód od wsi Cyprianka. W jego skład wchodz dwa typy zbiorowisk wodnych. Pierwszy z nich to dystroficzny zbiornik o długoci około 150m, szerokoci około 100m i głbokoci 1m, usytuowany w bezporednim ssiedztwie drogi Cyprianka – Rachcin oraz zespół znacznie wikszych, dystroficznych jeziorek stanowicych północno-zachodni czć obszaru, połoonych w pobliu wsi Bednarka. Drugi typ stanowi rozległy kompleks dołów potorfowych połoonych na mierzcym około 1,5 km długoci torfowisku niskim, lecym pomidzy wsiami Cyprianka i Zapusty. Powstały one w wyniku maszynowej eksploatacji pokładów torfu. Jego cała powierzchnia znajduje si w zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice i wynosi 109,3 ha w tym w stanie posiadania nadlenictwa znajduje si 43,30 ha.

Zbiorniki wodne połoone na opisywanym obszarze stanowi jedyne znane obecnie siedlisko ryby - strzebli błotnej na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Jest to najwiksza znana obecnie populacja tego gatunku w Polsce. Znaczna powierzchnia tutejszych torfianek i dystroficznych jeziorek stanowi gwarancj przetrwania lokalnej populacji strzebli błotnej przez wiele lat. Populacji strzebli błotnej towarzyszy równie liczna populacja skarłowaciałego karasia Carassius carassius m. humilis.

Aktualnie w zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice znajduje si pić obszarów sieci Natura 2000 ich krótk charakterystyk przedstawia ponisza tabela.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 32

Tabela 7. Obszary Natura 2000 wystpujce w Nadlenictwa Dobrzejewice

Plan zada Powierzchnia Powierzchnia ochronnych Kod Nazwa Typ ogólna w stanie posiadania dla obszaru [ha] nadlenictwa[ha] Natura 2000 Dolina Dolnej PLB040003 OSO 33559,00 537,36 brak Wisły w trakcie PLH280001 Dolina Drwcy OZW 12561,60 0,23 opracowywania Nieszawska OZW w trakcie PLH040012 3891,70 495,39 Dolina Wisły opracowywania Włocławska OZW w trakcie PLH040039 4763,80 511,18 Dolina Wisły opracowywania OZW w trakcie PLH040013 Cyprianka 109,30 43,30 opracowywania

Ryc 8. Zasigi obszarów Natura 2000 w zasigu terytorialnym nadlenictwa.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 33

Ryc 9. Obszar Natura 2000 „Cyprianka” [fot. Zbigniew Szulikowski]

W ostojach obszarów NATURA 2000 wymogiem jest utrzymanie tzw. właciwego stanu ochrony. Oznacza on zgodnie z Ustaw o ochronie przyrody: • właciwy stan ochrony gatunku – to stan, w którym dane o dynamice liczebnoci populacji tego gatunku wskazuj, e gatunek jest trwałym składnikiem właciwego dla niego siedliska, naturalny zasig gatunku nie zmniejsza si ani nie ulegnie zmniejszeniu w dajcej si przewidzieć przyszłoci oraz odpowiednio due siedlisko dla utrzymania si populacji tego gatunku istnieje i prawdopodobnie nadal bdzie istniało; • właciwy stan ochrony siedliska przyrodniczego – to stan, w którym naturalny zasig siedliska przyrodniczego i obszary zajte przez to siedlisko w obrbie jego zasigu nie zmieniaj si lub zwikszaj si, struktura i funkcje, które s konieczne do długotrwałego utrzymania si siedliska, istniej i prawdopodobnie nadal bd istniały oraz typowe dla tego siedliska gatunki znajduj si we właciwym stanie ochrony. Na podstawie skompletowanych danych o przedmiotach ochrony, naley dla kadego z nich okrelić, w formie konkretnych kryteriów, co naley rozumieć jako „właciwy stan ochrony” w konkretnym,

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 34 rozpatrywanym obszarze. Jest to okrelenie docelowej wizji właciwego stanu ochrony gatunków/siedlisk przyrodniczych. Konstruujc kryteria „właciwego stanu ochrony” naley w pierwszym rzdzie wykorzystać informacje podane w opracowaniach dotyczcych Ochrony Siedlisk i Gatunków – szczególnie w rozdziałach „Uprzywilejowany stan ochrony”. W tym celu naley dokonać porównania lokalnego stanu siedlisk (fizjonomii, składu i innych cech) ze „stanami uprzywilejowanymi”, przedstawionymi w tych opracowaniach. Stopie rozbienoci pozwala na ocen stanu ochrony stanowisk danego siedliska na obszarze: od dobrej – jeli rozbienoci nie ma lub jest niewielka, do złej – jeli rozbienoć jest powana. Porównania tego naley dokonać w porozumieniu z lokalnymi lub krajowymi konsultantami naukowymi. Nie powinno ono być automatyczne. Poradniki opisuj tylko najbardziej typowe sytuacje. Naley uwzgldnić lokaln specyfik, konkretne kryteria mog być róne w rónych obszarach. Kryteria „właciwego stanu ochrony siedliska przyrodniczego” powinny odnosić si do: • zasobów ilociowych siedliska przyrodniczego, tj. jego powierzchni; • struktury ekosystemu, np. właciwego składu gatunkowego; • jakoci siedliska przyrodniczego, np. rónorodnoci gatunkowej łki, lasu; • braku elementów ekologicznie obcych oraz braku wskaników degeneracji; • procesów gwarantujcych funkcjonowanie ekosystemu; ich cigłoci i nie zaburzonego przebiegu.

Kryteria „właciwego stanu ochrony gatunku” powinny odnosić si do: • zasobów ilociowych, tj. liczebnoci populacji gatunku • cech populacji gatunku, np. rozrodczoci, miertelnoci, struktury wieku i płci; • zasobów ilociowych i cech jakociowych siedliska gatunku. Ostoja ptasia ma zapewnić ochron i zachowanie populacji ptaków naturalnie wystpujcych w stanie dzikim. O wyodrbnieniu obszarów słucych ochronie ptaków w oddzieln kategori zadecydowały przede wszystkim cechy biologii ptaków, zwłaszcza ich niezwykle silnie rozwinita wdrownoć. O ile chronic inne organizmy koncentrujemy si zazwyczaj

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 35 na lokalnej populacji, to chronic ptaki nie mona si ograniczać tylko do populacji lgowych. Naley te pamitać o ptakach okresu pozalgowego, czyli przebywajcego na danym obszarze w czasie wdrówek i zim. Dlatego włanie OSO zajmuj tak due powierzchnie. Szczegółowy opis poszczególnych obszarów Natura 2000 znajduje si w tzw. „standardowych formularzach danych” dostpnych dla kadego obszaru na stronie internetowej Ministerstwa rodowiska– http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/pl. Zawieraj one m.in. informacje na temat chronionych w nich siedlisk, zwierzt itp.

3.5. Pomniki przyrody

Pomniki przyrody to jedna z form ochrony indywidualnej i s to „pojedyncze twory przyrody ywej i nieoywionej lub ich skupienia, o szczególnej wartoci przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczajce si indywidualnymi cechami, wyróniajcymi je wród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, ródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie”.

Na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice znajduj si obecnie 4 pomniki przyrody. Jeden z nich jest pomnikiem przyrody nieoywionej o charakterze powierzchniowym, kolejne trzy to drzewa pomnikowe. Wszystkie pomniki przyrody zlokalizowane s w obrbie Dobrzejewice.

Ryc 10. Pomniki przyrody – Dby szypułkowe oddz. 94c i 41a [fot. Zbigniew Szulikowski]

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 36

Tabela 8. Wykaz pomników przyrody w Nadlenictwie Dobrzejewice

Dz. Urz. Poło enie Opis obiektu Nr L.p. Woj. zarzdzenia oddz, gmina, gatunek obwód wysokoć stan pow. poz. wiek Uwagi poddz lenictwo rodzaj [cm] [m] zdrowotny [ha]

Obrb Dobrzejewice

D.U.1 *Obwieszczenie

46/80 Woj.Tor. Lubicz, Wojewody 1 94c Db.szyp 360 465 25 2 - 29.12.80 Nr 1 Osiek kuj-pom z dnia

poz.3 14 lipca 2009r.Lp.33

D.U.1 *Obwieszczenie

33/98 Woj.Tor. Lubicz, Wojewody 2 41a Db.szyp 360 480 21 3 - 09.11.98 Nr 34 Brzozówka kuj-pom z dnia

poz.288 14 lipca 2009r.Lp.52 Uchwała Nr III/22/06 D.U. Rady Gminy Woj.Kuj- Lubicz, 3 Lubicz z Pom 97a Db.szyp 310 455 28 2 - Brzozówka dnia 28 Nr 11 grudnia Poz.160 2006r.

*Obwieszczenie D.U.1 KEM 35/79 Obrowo, Wojewody 4 Woj.Tor. 153Bh „Zielona - - - - 2,79 19.12.79 Obrowo kuj-pom z dnia poz.6 Góra” 14 lipca 2009r.Lp.32

* W uwagach podano aktualny akt prawny podtrzymujcy moc aktów powołujcych pomniki przyrody

Ryc 11. Pomnik przyrody – Kem „Zielona Góra” oddz.153Bh [fot. Jerzy Pieczewski]

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 37

3.6. U ytki ekologiczne

Uytkami ekologicznymi s zasługujce na ochron pozostałoci ekosystemów majcych znaczenie dla zachowania rónorodnoci biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, ródpolne i ródlene oczka wodne, kpy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieuytkowanej rolinnoci, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamiece, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków rolin, zwierzt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnaania lub miejsca sezonowego przebywania (art. 42 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Ogólna powierzchnia aktualnie zatwierdzonych uytków ekologicznych w stanie posiadania Nadlenictwa Dobrzejewice wynosi 297,75 ha (obrb Dobrzejewice 48,39ha, obrb Wkole 249,36ha). Uytki ekologiczne powołano na podstawie trzech aktów prawnych: • Rozporzdzenia nr 22/2006 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 13lutego 2006r. • Rozporzdzenia Nr 1/2004 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 19 stycznia 2004. • Uchwały Rady Gminy w Obrowie Nr XXVIII/174/2005 z dnia 29 listopada 2005r.

Tabela 9. Wykaz u ytków ekologicznych w Nadlenictwie Dobrzejewice

Dz. Poło enie Nr zarzdzenia Opis Lp. Urz.Woj. Pow. [ha] Uwagi data oddz. gmina obiektu poz. poddz. lenictwo 1 2 3 4 5 6 7 8

OBRB DOBRZEJEWICE

D.U. nr XXVIII/174/2005 Obrowo 1. 149 47a 27,61 E-N „Opólnica” 29.11.2005 Brzozówka poz.2854

2. 1/2004 D.U. nr 8 Obrowo 153Af 0,66 E-N 19.01.2004 poz.76 Obrowo

D.U. nr 8 Obrowo 153Ah 1,90 E-N poz.76 Obrowo

3. 1/2004 D.U. nr 8 Obrowo 194Bj 9,02 E-N 19.01.2004 poz.76 Obrowo

D.U. nr 8 Obrowo 195a 9,20 E-N poz.76 Obrowo

RAZEM OBRB DOBRZEJEWICE 48,39

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 38

Dz. Poło enie Nr zarzdzenia Opis Lp. Urz.Woj. Pow. [ha] Uwagi data oddz. gmina obiektu poz. poddz. lenictwo 1 2 3 4 5 6 7 8

OBRB WKOLE 4. 22/2006 D.U. nr 33 Czernikowo 441a 35,04 E-LZ „Zielona Kpa” 13.02.2006 poz.522 Czernikowo Czern ikowo 441b 0,16 E-N „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 441c 5,47 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 441d 7,05 E-PS „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 442a 5,00 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 442b 38,18 E-PS „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 442c 0,11 E-N „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 442d 0,28 E-N „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 442f 0,40 E-N „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 443a 5,84 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 443b 7,46 E-PS „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 443c 21,74 E-PS „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 443d 3,63 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 443f 11,42 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 444a 34,19 E-PS „Zielona Kpa” Czernikowo Czernikowo 444b 3,78 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 444c 0,83 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 444d 3,82 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 445a 23,21 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 445b 13,46 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 445c 0,08 E-N „Zielona Kpa” Czernikowo

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 39

Dz. Poło enie Nr zarzdzenia Opis Lp. Urz.Woj. Pow. [ha] Uwagi data oddz. gmina obiektu poz. poddz. lenictwo 1 2 3 4 5 6 7 8

Czernikowo 445d 0,14 E-N „Zielona Kpa” Czernikowo Czernikowo 445f 0,13 E-N „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 445g 2,80 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 445h 1,72 E-PS „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 445j 0,07 E-Ls „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 446a 3,29 E-PS „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 446b 13,31 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 446c 3,68 E-PS „Zielona Kpa” Czernikowo

Czernikowo 446d 3,07 E-LZ „Zielona Kpa” Czernikowo

RAZEM OBRB WKOLE 249,36 OGÓŁEM NADLENICTWO DOBRZEJEWICE 297,75

Ryc 12. U ytek ekologiczny „Zielona Kpa” [fot. Bogusław Kashyna]

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 40

Ryc 13. U ytek ekologiczny „Opólnica” [fot. Kamila Czajka]

3.7. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

W myl ustawy o ochronie przyrody zespół przyrodniczo- krajobrazowy jest fragmentem krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujcym na ochron ze wzgldu na walory widokowe lub estetyczne.

W Nadlenictwie Dobrzejewice znajduje si jeden zespół przyrodniczo-kraojobrazowy: : „Jar przy Strudze Lubickiej”. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Jar przy Strudze Lubickiej” utworzony został na mocy Uchwały Nr XLV/537/06 Rady Gminy Lubicz z dnia 17 lutego 2006 roku. Obszar ten połoony jest w Lubiczu Dolnym, na gruntach bdcych własnoci Nadlenictwa Dobrzejewice, Obrb Dobrzejewice, Lenictwo Bielawy oddz. 4a, b, c, d, f, g, h, i, j, k, l, m, n, sx, tx jego łczna powierzchnia wynosi 3,78ha.

Zespół ten obejmuje teren ochronny rodowiska przyrodniczego o wyróniajcym si krajobrazie ze wzgldu na rzeb terenu oraz

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 41 zrónicowan szat rolinn, w skład której wchodz równie roliny chronione (kopytnik pospolity - Asareum europeum, Kruszyna pospolita – Frangula alnus, Porzeczka czarna – Ribes nigrum, Godzik kartuzek – Dianthus carthusianorum, Kocanka piaskowa – Helichrysum arenarium). „Jar przy Strudze Lubickiej” obejmuje grd subkontynentalny (Tilio- Carpinetum), las klonowo-lipowy (Aceri-Tilietum) oraz łg wizowo- jesionowy (Filario-Ulmetum campestris).

Nadzór na zespołem przyrodniczo-krajobrazowym sprawuje Nadleniczy Nadlenictwa Dobrzejewice. Tabela 10 Wykaz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych w Nadlenictwie Dobrzejewice

Oddz. Opis obiektu,

Poło enie kategoria gruntu, walory Lp. poddz. Uwagi przyrodnicze gmina pow. lenictwo (ha)

1 2 3 4 5 8

Lubicz 1. 4a Szkółka 0,05 RVI

Bielawy Lubicz 4b Szkółka 0,02 PsVI

Bielawy Lubicz 4c Szkółka 0,05 Lz

Bielawy Lubicz 4d Szkółka 0,31 PsVI

Bielawy Lubicz 4f Szkółka 0,07 Ls LMw So 48l.

Bielawy Lubicz 4g Szkółka 0,12 RVI

Bielawy Lubicz 4h Szkółka 0,34 PsVI

Bielawy Lubicz 4i Szkółka 0,08 Ls Lw So 48l.

Bielawy Lubicz 4j Szkółka 0,11 Ls Lw So 48l. Bielawy Lubicz 4k Szkółka 0,38 RVI

Bielawy

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 42

Oddz. Opis obiektu,

Poło enie kategoria gruntu, walory Lp. poddz. Uwagi przyrodnicze gmina pow. lenictwo (ha)

1 2 3 4 5 8 Lubicz 4l Szkółka 0,49 PsVI

Bielawy Ls Zbior.: Tilio-Carpinetum, Aceri Lubicz Tilietum, Ficario-Ulmetum 4m Lw 3Gb 70l. Szkółka 1,58 Rol. chr.: Asarum europaeum, 9170(B) Bielawy Frangula alnus, Ribes nigrum, Dianthus carthusianorum, Helihrysum arenarium Lubicz 4n Szkółka 0,10 RVI

Bielawy Lubicz 4sx Szkółka 0,07 droga Bielawy Lubicz 4tx 0,01 LE Szkółka

Bielawy Razem: 3,78

Ryc 14. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Jar przy Strudze Lubickiej [fot. Jerzy Pieczewski]

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 43

Ryc 15. Lokalizacja zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Jar przy Strudze Lubickiej” Obr. Dobrzejewice

W stosunku do pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, uytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego mog być wprowadzone nastpujce zakazy:

1) niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru; 2) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcajcych rzeb terenu, z wyjtkiem prac zwizanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budow, odbudow, utrzymywaniem, remontem lub napraw urzdze wodnych; 3) uszkadzania i zanieczyszczania gleby; 4) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeeli zmiany te nie słu ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, lenej, wodnej lub rybackiej; 5) likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych; 6) wylewania gnojowicy, z wyjtkiem nawoenia uytkowanych gruntów rolnych; 7) zmiany sposobu uytkowania ziemi;

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 44

8) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałoci, w tym kopalnych szcztków rolin i zwierzt, a take minerałów i bursztynu; 9) umylnego zabijania dziko wystpujcych zwierzt, niszczenia nor, legowisk zwierzcych oraz tarlisk i złoonej ikry, z wyjtkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynnoci zwizanych z racjonaln gospodark roln, len, ryback i łowieck; 10) zbioru, niszczenia, uszkadzania rolin i grzybów na obszarach uytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi rolin i grzybów chronionych; 11) umieszczania tablic reklamowych.

Powysze zakazy nie dotycz: 1) prac wykonywanych na potrzeby ochrony przyrody po uzgodnieniu z organem ustanawiajcym dan form ochrony przyrody; 2) realizacji inwestycji celu publicznego po uzgodnieniu z organem ustanawiajcym dan form ochrony przyrody; 3) zada z zakresu obronnoci kraju w przypadku zagroenia bezpieczestwa pastwa; 4) likwidowania nagłych zagroe bezpieczestwa powszechnego i prowadzenia akcji ratowniczych.

3.8. Chronione gatunki rolin i zwierzt

Na podstawie prac inwentaryzacyjnych oraz dokumentacji do planu ochrony rezerwatów, standardowych formularzach danych obszarów Natura 2000, danych z nadlenictwa, opracowa i publikacji naukowych została sporzdzona lista gatunków chronionych oraz zagroonych wystpujcych na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice.

Listy gatunków dziko wystpujcych rolin i zwierzt przyjto na podstawie Rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej rolin (Dz. U. nr 0, poz. 81 z 2012 r.) oraz Rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 12 padziernika 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierzt (Dz. U. nr 237, poz.1419 z 2011 r.) z podziałem na roliny i zwierzta objte ochron cisł i czciow.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody

Tabela 11. Wykaz chronionych i rzadkich gatunków rolin i zwierzt zainwentaryzowanych podczas prac urzdzeniowych, inwentaryzacji przyrodniczej Natura 2000 lub odnotowanych w opracowaniach dla obszarów chronionych na terenie nadlenictwa. (wg wzoru nr 11 i 12 – zmodyfikowany) Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , -

ROLINY NACZYNIOWE CHRONIONE I RZADKIE

 Lycopodium annotinum Widłak jałowcowaty h{ $#$ $

' Lycopodium complanatum Widłak spłaszczony h{ $#$ $ 45

* Lycopodium clavatum Widłak godzisty h{ $#$ $

 Equisetum telmateia Skrzyp olbrzymi h{ $#w $ + Galium odoratum Marzanka wonna h/ $#$ $

, Arctostaphylos uva-ursi Mcznica lekarska h{ $#$ $

- Cerlina acaulis Dziewićsił bezłodygowy h{ $#ë $ 8 Chimaphila umbellata Pomocnik baldaszkowaty h{ $#$ $ 4 Dephne mezereum Wawrzynek wilczełyko h{ $#$ $

( Hedera helix Bluszcz pospolity h/ $#$ $

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , -

 Stipa joannis Ostnica Jana h{ ë#ë $ ' Hierochloe australis Turówka lena h/ ë#w $ * Hierochloe odorata Turówka wonna h/ ë#w $  Carex arenaria Turzyca piaskowa h/ $#$ $ + Coeloglossum viride Ozorka zielona h{ ë#$ $ , Jovibarba sobolifera Rojownik pospolity h{ $#$ $ - Lathyrus palustris Groszek błotny $ ë#ë $ 8 Dianthus arenarius Godzik piaskowy h{ $#$ $

46 4 Pulsatilla patens Sasanka otwarta h{ 9#ë ó

'( Pulsatilla pratensis Sasanka łkowa h{ ë#$ $

' Asarum europaeum Kopytnik pospolity h/ $#$ $

'' Primula veris Pierwiosnka lekarska h/ $#$ $ '* Lilium martagon Lilia złotogłów h{ $#$ $ ' Hepatica nobilis Przylaszczka pospolita h{ $#$ $ '+ Anemone sylvestris Zawilec wielkokwiatowy h{ $#$ $ ', Trollius europaeus Pełnik europejski h{ $#ë $ '- Epipactis helleborine Kruszczyk szerokolistny h{ $#$ $ '8 Orchidaceae Storczyki h{ $#$ $

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , -

'4 Vinca minor Barwinek pospolity h{ $#w $

*( Thesium ebracteatum Leniec bezpodkwiatkowy h{ ë#L ó

* Hylocomium splendens Gajnik lnicy h/ $#$ $

*' Sphagnum spp. Torfowce h/ $#$ $

** Ledum palustre Bagno pospolite h{ $#$ $

* Nuphra lutea Grel ółty h/ $#$ $

*+ Nymphaea alba Grzybie biały h/ $#$ $ 47

*, Nymphaea candida Grzybienie północne h{ $#$ $

*- Platanthera bifolia Podkolan biały h{ $#$ $

*8 Polytrichum commune Płonnik pospolity h/ $#$ $

*4 Angelica palustris Starodub łkowy h{ $#ë ó

( Hilpertia velenovski limakobrzeek lessowy h{ $#$ $

 Drosera rotundifolia Rosiczka okrgłolistna h{ ë#ë $

' Polypodium vulgare Paprotka zwyczajna h{ $#$ $

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , -

* Helichrysum arenarium Kocanki piaskowe h/ $#$ $

 Onanis spinosa Wilyna ciernista h{ $#$ $

+ Convallaria majalis Konwalia majowa h/ $#$ $

, Taxus baccata Cis h{ $#ë $

- Ribes nigrum Porzeczka czarna h/ $#$ $

8 Frangula alnus Kruszyna pospolita h/ $#$ $ 48

4 Viburnum opulus Kalina koralowa h/ $#$ $

+( Cetraria islandica Płucnica islandzka h/ $#$ $

+ Cladina spp. Chrobotki h/ $#$ $

OWADY

 Lycaena dispar Czerwoczyk nieparek h{ b Ç#$ ó

KRGŁOUSTNE I RYBY

 Phoxinus percnurus Strzebla błotna h{ 9b #$ ó

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , -

' Aspius aspius Bole pospolity $ $#w ó

Rhodeus serieceus * Róanka h{ b Ç#$ ó amarus

 Misgurnus fossilis Piskorz $ b Ç#ë ó

+ Cobitis taenia Koza pospolita h{ $#w ó

, Cottus gobio Głowacz białopłetwy h{ b Ç#$ ó 49 - Pelecus cultratus Ciosa h{ b Ç#ë ó

8 Salmo salar Łoso szlachetny $ /w#9 ó

4 Gobio albipinnatus Kiełb białopłetwy h{ b Ç#$ ó

( Lampetra fluviatilis Minóg rzeczny h{ ëÜ #ë ó

PŁAZY I GADY  h{ b Ç#ë ó Triturus cristatus Traszka grzebieniasta ' h{ $#ë $ Triturus vulgaris Traszka zwyczajna * h{ $#9 ó Bombina bombina Kumak nizinny

 h{ $#ë $ Pelobates fuscus Grzebiuszka ziemna + h{ $#$ $ Bufo bufo Ropucha szara

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , - , h{ $#ë $ Bufo viridis Ropucha zielona - h{ $#ë $ Bufo calamita Ropucha paskówka 8 h{ $#ë $ Hyla arborea Rzekotka drzewna 4 h{ $#$ $ Rana lessonae aba jeziorkowa ( h{ $#$ $ Rana ridibunda aba mieszka  h{ $#$ $ Rana esculenta aba wodna ' h{ $#ë $ Rana tamporaria aba trawna * h{ $#ë $ Rana terrestris aba moczarowa  h{ $#ë $ Anquis fragilis Padalec zwyczajny 50 + h{ $#$ $ Lacerta agilis Jaszczurka zwinka , h{ $#ë $ Lacerta vivipara Jaszczurka yworodna - h{ $#ë $ Natrix natrix Zaskroniec zwyczajny 8 h{ $#ë $ Vipera berus mija zygzakowata PTAKI  h{ $#$ $ Podiceps cristatus Perkoz dwuczuby ' h{ $#$ $ Podiceps cristatus Perkoz rdzawoszyi * h{ $#$ $ Tachybaptus ruficollis Perkozek  Ciconia nigra Bocian czarny h{ $#w ó + Ciconia ciconia Bocian biały h{ $#$ ó , h{ $#$ $ Cygnus olor Łabd niemy

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , -

- h{ $#$ ó Cygnus cygnus Łabd krzykliwy

8 Cygnus columbianus h{ $#$ ó Łabd czarnodzioby bewickii 4 h{ $#ë $ Anas querquedula Cyranka ( h{ 9b #$ $ Anas acuta Roeniec  h{ $#$ $ Anas clypeata Płaskonos ' h{ /w#$ $ Anas penelope wistun * h{ $#w $ Anas stepera Krakwa  h{ $#$ $ 51 Burphala clangula Ggoł + h{ $#$ ó Branta leucopsis Bernikla białolica , h{ $#$ $ Mergus merganser Nurog - h{ $#$ ó Mergus albellus Tracz bielaczek

8 h{ $#ë ó Circus aeruginosus Błotniak stawowy 4 h{ ëÜ #w ó Circus cyaneus Błotniak zboowy '( h{ $#w ó Circus pygargus Błotniak łkowy

' h{ $#ë ó Pernis apivorus Trzmielojad '' h{ $#ë $ Accipiter gentilis Jastrzb gołbiarz '* h{ $#ë $ Accipiter nisus Krogulec

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , -

' h{ $#$ ó Accipiter brevipes Krogulec krótkonogi '+ h{ $#$ $ Buteo buteo Myszołów zwyczajny ', h{ b Ç#w ó Milvus milvus Kania ruda

'- h{ b Ç#ë ó Milvus migrans Kania czarna

'8 h{ $#ë $ Falco tinnunculus Pustułka '4 h{ $#w $ Falco subbuteo Kobuz

*( h{ /w#$ ó 52 Falco peregrinus Sokół wdrowny * h{ 9ót#$ ó Falco naumanni Pustułeczka *' h{ $#$ ó Falco columbarius Drzemlik

** h{ [/#w ó Haliaeetus albicilla Bielik

* h{ [/#ë ó Aquila pomarina Orlik krzykliwy

*+ h{ 9b #$ ó Aquila chrysaetus Orzeł przedni h{ *, ëÜ #$ ó Pandion haliaetus Rybołów

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , - *- h{ $#ë $ Tringa totanus Krwawodziób *8 h{ $#$ $ Tringa ochropus Samotnik *4 Grus grus uraw h{ $#ë ó

( h{ $#ë $ Vanellus vanellus Czajka  h{ $#ë $ Capella gallinago Kszyk ' h{ $ Tringa hypoleucos Brodziec piskliwy $#$ * h{ /w#$ ó Tringa glareola Łczak

 h{ 53 $#$ ó Sterna caspia Rybitwa wielkodzioba

+ h{ $#ë ó Sterna hirundo Rybitwa zwyczajna , Sterna albifrons Rybitwa białoczelna h{ b Ç#w ó - h{ Sterna sandvicensis Rybitwa czubata /w#$ ó 8 Sterna hirundo Rybitwa rzeczna h{ $#$ $ 4 h{ [/#$ ó Chlidonias hybridus Rybitwa białowsa +( h{ $#ë ó Chlidonias niger Rybitwa czarna

+ h{ $#w ó Larus melanocephalus Mewa czarnogłowa +' h{ $#$ $ Larus canus Mewa pospolita

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , -

+* h{ [/#$ ó Larus minutus Mewa mała

+ h{ $#w $ Calumba vanelellus Gołb siniak ++ h{ $#$ $ Streptopelia decaocto Sierpówka +, h{ $ Streptopelia turtur Turkawka $#$ +- h{ $ Cuculus canorus Kukułka $#$ +8 h{ $#9 $ Athene noctua Pójdka +4 h{ $#ë $ Strix aluco Puszczyk ,( h{ $#ë $ Asio otus Uszatka 54 , h{ $#ë $ Tyto alba Płomykówka ,' Alcedo atthis Zimorodek h{ $#$ ó ,* Upupa epops Dudek h{ $#$ $ , h{ $ Jynx torquilla Krtogłów $#$ ,+ h{ $ Picus viridis Dzicioł zielony $#$ ,, h{ $#ë ó Dryocopus martius Dzicioł czarny ,- h{ $#$ $ Dryobates major Dzicioł duy ,8 h{ $#w ó Dryobates medius Dzicioł redni ,4 h{ $#$ $ Dryobates minor Dziciołek -( h{ $#ë $ Galerida cristata Dzierlatka - h{ $ Alauda arvensis Skowronek polny $#$ -' h{ $ Lulula arborea Skowronek borowy $#$

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , - -* h{ $ Riparia riparia Brzegówka $#$ - h{ $ Hirundo rustica Dymówka $#$ -+ h{ $ Delichon urbica Oknówka $#$ -, h{ $#ë ó Anthus campestris wiergotek polny -- h{ $#$ $ Anthus trivalis wiergotek drzewny -8 h{ $#ë $ Anthus pratensis wiergotek łkowy -4 h{ $ Motacilla alba Pliszka siwa $#$ 8( h{ $ Motacilla flava Pliszka ółta $#$ 8 h{ $ Troglodytes troglodytes Strzyyk $#$ 55 8' h{ $ Prunella modularis Pokrzywnica $#$ 8* h{ $ Erithacus rubecula Rudzik $#$ 8 h{ $ Luscinia luscinia Słowik szary $#$ 8+ h{ ó Luscinia svecica Podróniczek b Ç#w 8, h{ $ Phoenicurus ochruros Kopciuszek $#$ 8- h{ $ Phoenicurus phoenicurus Pleszka $#$ 88 h{ $ Saxicola ruberta Poklskwa $#$ 84 h{ $ Saxicola torquata Klskawka $# 4( h{ $ Turdus merula Kos $#$ 4 h{ $ Turdus pilaris Kwiczoł $#$ 4' h{ $ Trubadus philomelos Drozd piewak $#$ 4* h{ $#ë $ Locustella naevia wierszczak

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , - 4 h{ $ Lucustella fluviatilis Strumieniówka $#$ 4+ h{ $ Locustella luscinioides Brzczka $#$ 4, Acrocephalus h{ $ Rokitniczka $#$ schoenobaenos 4- h{ $ Acrolephalus palustris Łozówka $#$ 48 h{ $ Acreocephalus scirpaceus Trzcinniczek $#$ 44 h{ Acreocephalus $ Trzciniak $#$ arundinaceus (( h{ $ Hippolais icterina Zaganiacz $#$ ( h{ ó Sylvia nisoria Pokrzewka jarzbata $#ë 56 (' h{ $ Sylvia curruca Piega $#$ (* h{ $ Sylvia communis Pokrzewka cierniówka $#$ ( h{ $ Sylvia borin Pokrzewka ogrodowa $#$ (+ h{ $ Sylvia atricapilla Pokrzewka czarnołbista $#$ (, h{ $ Phylloscopus sibilatrix wistunka $#$ (- h{ $ Phylloscopus collybita Pierwiosnek $#$ (8 h{ $ Phylloscopus trochilus Piecuszek $#$ (4 h{ $ Musicicapa striata Muchołówka szara $#$ ( h{ $#ë $ Regithalos caudatus Raniuszek  h{ $ Parus palustris Sikora uboga $#$ ' h{ $ Parus montanus Sikora czarnogłówka $#$ * h{ $ Parus cristatus Sikora czubatka $#$

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , -  h{ $ Parus ater Sikora sosnówka $#$ + h{ $ Parus caeruleus Sikora modra $#$ , h{ $ Parus major Sikora bogatka $#$ - h{ $ Sitta europaea Kowalik $#$ 8 h{ $ Certhia familiaris Pełzacz leny $#$ 4 h{ $ Certhia brachydactyla Pełzacz ogrodowy $#$ '( h{ $#ë $ Remiz pendulinus Remiz ' h{ $ Oriolus oriolus Wilga $#$ '' h{ 3 ó 57 Lanius collurio Gsiorek $#$

'* h{ $ Garrulus glandarius Sójka $#$ ' h/ $ Pica pica Sroka $#$ '+ h/ $ Corvus frugilegus Gawron $#$ ', h/ $ Corvus coronae Wrona siwa $#$ '- h{ $ Corvus monedula Kawka $#$ '8 h/ $ Corvus corax Kruk $#$ '4 h{ $ Sturnus vulgaris Szpak $#$ *( h{ $ Passer domesticus Wróbel $#$ * h{ $ Paser montanus Mazurek $#$ *' h{ $ Fringilla coelebs Ziba $#$ ** h{ $ Serinus serinus Kulczyk $#$

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , - * h{ $ Carduelis chloris Dzwoniec $#$ *+ h{ $ Carduelis carduelis Szczygieł $#$ *, h{ $ Carduelis carduelis Makolgwa $#$ *- h{ $#$ $ Carpodacus erythrinus Dziwonia *8 h{ $#w $ Pyrrhula pyrrhula Gil *4 Coccothraustes h{ $ Grubodziub $#$ coccothraustes ( h{ $ Emberiza citrinella Trznadel $#$  h{ ó Emberiza hortulana Ortolan $#$ ' h{ $ 58 Emberiza schoeniclus Potrzos $#$ * h{ $#w $ Emberiza calandra Potrzeszcz  h{ 3 $#$ ó Gavia stellata Nur rdzawoszyi

+ h{ 3 9ót#$ ó Gavia arctica Nur czarnoszyi

, h{ 3 [/#ë ó Botaurus stellaris Bk

- h{ ëÜ #9 ó Ixobrychus minutus Bczek 8 h{ $#$ ó 3 Egretta garzetta Czapla nadobna 4 h{ 3 $#$ ó Egretta alba Czapla biała

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , -

+( h{ b Ç#w ó Porzana parva Zielonka + h{ $#ë ó Crex crex Derkacz +' h{ $#$ ó Recurvirostra avosetta Szablodziób +* h{ $#$ ó Pluvialis apricaria Siewka złota + h{ $#9 $ Charadrius dubius Sieweczka rzeczna ++ h{ $#$ ó Limosa lapponica Szlamnik +, h{ $#$ ó Xenus cincerus Terekia 59 +- h{ $#$ ó Coracias garrulus Kraska +8 h{ $#$ ó Pelecanus onocrotalus Pelikan baba +4 h{ $#$ ó Lullula arborea Lerka ,( h{ $#$ ó Phalacrocorax pygmeus Kormoran mały

SSAKI  h{ $ Erinaceus concolor Je wschodni $#$ ' h/ $ Talpa europaea Kret $#$ * h{ $ Sorex araneus Ryjówka aksamitna $#$  h{ $ Sorex minutus Ryjówka malutka $#$ + h{ $ Neomys fodines Rzsorek rzeczek $#$

Y  /   Y  b  [ b     b    D  ù!" # í "       /   [  $ %$& '(((  ' *  + , - , h{ $#$ ó Myotis myostis Nocek duy - h{ $#$ $ Myotis Nettereri Nocek Natterera 8 h{ $#$ $ Myotis daunebtoni Nocek rudy 4 h{ $#$ $ Eptesicus serotinus Mroczek póny ( h{ $#$ $ Pipistrellus pipistrellus Karlik malutki  h{ $#$ $ Pipistrellus nathusii Karlik wikszy ' h{ $#$ $ Nyctalus noctula Bobrowiec wielki * h{ $#$ $ Plecotus auritus Gacek brunatny  h{ $#$ ó Barbastella barbastellus Mopek 60 + Sciurus vulgaris Wiewiórka h{ $#$ $ , h{ $#wH $ Mustela erminea Gronostaj - h{ $#$ $ Mustela nivalis Łasica łaska 8 h{ b Ç#w $ Canis lupus Wilk 4

h/ $#$ ó Castor fiber Bóbr europejski

'( h/ $#ë ó Lutra lutra Wydra

6 1

62

Na szczególn uwag zasługuje bielik, którego gniazda zostały objte ochron strefow, na podstawie decyzji Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 1 sierpnia 2006, WiR.II.KLD.6631-1/24/06. Zasig stref przedstawia ponisza tabela. Ryc. 16. Bieliki na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice [fot. Jerzy Pieczewski]

Ryc. 17. Rosiczka okrgłolistna [fot. Jerzy Pieczewski]

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 63

Tabela 12. Wykaz zasigu stref ochronnych ptaków chronionych Nadlenictwa Dobrzejewice

Strefa ochrony całorocznej Strefa ochrony okresowej Obrb pow. pow. Gatunek Lenictwo Oddz, pow. całego wydzielenia Oddz, pow. całego wydzielenia poddz wydzielenia nale ca do poddz wydzielenia nale ca do strefy strefy 1 2 3 4 5 6 7 8

Wkole Bielik Czernikowo

Razem pow. ogólna 12,56 52,00 stref 64,56 ha

Dobrzejewice Bielik Osiek

Razem pow. ogólna 3,20 47,66 stref 50,86 ha

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 64

Według szacunków Nadlenictwa Dobrzejewice stan wilka jest stały i kształtuje si od 2003r. na poziomie 4-6 sztuk. Liczebnoć ta okrelana jest na podstawie bezporednich obserwacji pracowników SL, corocznych inwentaryzacji przeprowadzanych metod pdze próbnych, tropów i odchodów, znajdowanych zagryzionych zwierzt oraz zachowa innej zwierzyny (jele, ło). Migracja wilka odbywa si wzdłu głównych rzek: Wisły i Drwcy.

Wilk od kilkudziesiciu lat stanowi stały element fauny Nadlenictwa Dobrzejewice, któremu powicana jest szczególna uwaga i cigła obserwacja.

Na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice w wyniku inwentaryzacji w 2007 roku ustalono miejsca wystpowania chronionych owadów:

o czerwoczyk nieparek –

Czerwona Ksiga Gatunków Zagroonych – publikowana przez Midzynarodow Uni Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) to lista zagroonych wyginiciem gatunków organizmów. Ukazała si po raz pierwszy w 1963 roku. Edycja Czerwonej Ksigi (rok 2007) zawiera spis 41415 gatunków, z których 16306 jest zagroonych wyginiciem. Liczba gatunków uznanych za wymarłe wzrosła w porównaniu z edycj 2006 do 785, a wymarłych na wolnoci – do 65. Edycja 2006 zawierała spis 7 700 gatunków zwierzt, około 8 400 gatunków rolin oraz 3 gatunki grzybów, co łcznie daje ponad 16 tysicy gatunków zagroonych. Wikszoć z nich uzyskała status zagroonych w wyniku działalnoci człowieka. Informacje gromadzone w systemie IUCN s grupowane w kategoriach okrelajcych stopie zagroenia wyginiciem danego gatunku. Kryteria zaliczenia gatunku do danej kategorii w roku 2001 okrelono w dokumencie 2001 Categories & Criteria (version 3.1).

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 65

Tabela 13. Oznaczenia u ywane w Categories &Criteria. 9ó "&   DC  E9     & I "&     DC     2E J "&     2  & $ "6 %   % "&     9    9 9í ! %2"   "9 "    % & 7 !"K %  2   2   "  ""   ! D   " 22E J %02 % /w !     ! ! D22E J  " %   & "  " " 9b     "   & "&    2 %  "  ! DL0E J  9   & 7 "&  K ëÜ    2 9 K     "0 % ! 0   !  D 2E J  0   b Ç    2  2 %  9  %    2  %  

  6 %7  [/ %&  % %  D  E  2   55 D2 26 E J "   "&   ! 9    "& %7 "& 2 2 % "  2"        2  " LÜ /b b 9 D L2E

Polska Czerwona Ksiga zawiera dla zwierzt: EX – gatunki wymarłe (2 gatunki), EXP – gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce (14 gatunków), CR – gatunki skrajnie zagroone (22 gatunki), EN – gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagroone (24 gatunki), VU – gatunki wysokiego ryzyka, naraone na wyginicie (15 gatunków), NT – gatunki niszego ryzyka, ale bliskie zagroenia (30 gatunków), LC – gatunki na razie nie zagroone wymarciem, z rónych powodów wpisane do Czerwonej Ksigi (23 gatunki). Dla rolin przedstawia si wykaz nastpujco: EX (extinct) – w Polsce całkowicie wymarłe lub EW (extinct in wild) – wymarłe w naturze (38 gatunków), CR (critical) – krytycznie zagroone (74), EN (endangered) – zagroone (59), VU (vulnerable) – naraone (102), LR (low risk) – gatunki niskiego ryzyka (21), DD (data deficient) – stopie zagroenia trudny do okrelenia z braku danych (2). Czerwona lista rolin i grzybów Polski – lista taksonów (w ogromnej wikszoci w randze gatunków) zagroonych na terenie Polski wyginiciem, a take tych, które ju wyginły. Obejmuje takie grupy organizmów, jak: roliny naczyniowe, mchy, wtrobowce i glewiki, porosty, glony, grzyby (wielkoowocnikowe) i luzowce wystpujce w XIX i XX wieku na terenie Polski w jej obecnych granicach. Jest to pełny rejestr gatunków zagroonych, wraz z ich klasyfikacj do odpowiednich kategorii zagroenia

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 66

opracowany przez Instytut Botaniki im. prof. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. W trzecim wydaniu brak listy zagroonych mchów. Opracowanie napisane jest w jzyku polskim i angielskim.

W trzecim wydaniu z 2006 wprowadzono nastpujce kategorie zagroenia: − Ex – Wymarłe i zaginione – gatunki, które nie wystpuj ju w Polsce na znanych dawniej stanowiskach i nie znaleziono nowych ich stanowisk; − EW – Wymarłe i zaginione – gatunki wymarłe na stanowiskach naturalnych, istniejce w uprawie lub na stanowiskach zastpczych; − E – Wymierajce – krytycznie zagroone – gatunki mocno zagroone wymarciem, przetrwanie których jest mało prawdopodobne, jeli bd si utrzymywać istniejce czynniki zagroenia. Zaliczono tu gatunki okrelone jako CR, czyli krytycznie zagroone; − |E| – Wymierajce krytycznie zagroone – gatunki silnie zagroone wymarciem na izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem swojego wystpowania; − V – Naraone- zagroone wyginiciem – jeeli nie znikn czynniki ich zagroenia, to w najbliszej przyszłoci gatunki te przesunite zostan do kategorii wymierajcych; − |V| – Naraone – zagroone na izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem swojego wystpowania; − R – Rzadkie (potencjalnie zagroone) – wystpujce na małych obszarach oraz wystpujce w duym rozproszeniu. Zaliczono tu gatunki o małym zagroeniu, okrelane jako LR; − I – O nieokrelonym zagroeniu – gatunki, dla których brak jest pewnych ródeł informacji, by zaliczyć je do okrelonej kategorii, z rónych informacji jednak wiadomo, e s zagroone, wymierajce lub ju wymarłe. Liczby gatunków w poszczególnych grupach organizmów wg autorów opracowania: − roliny naczyniowe: Ex – 44, EW – 3, E – 144, V – 183, R – 107, |E| – 25. Razem 506 gatunków, co stanowi 21% rodzimej flory Polski; − wtrobowce i glewiki: Ex – 2, E – 21, V – 16, R – 38, I – 15. Razem 92 gatunki, co stanowi 38,7% wszystkich gatunków rodzimej flory Polski;

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 67

− grzyby (wielkoowocnikowe): Ex – 53, E – 425, V – 175, R – 270, I – 40. Razem 963 gatunki; − glony : 594 gatunki. Lista ma charakter tylko orientacyjny i prowizoryczny, w znacznym stopniu jest niepełna; − porosty: 886 taksonów. Zastosowano do ich podziału inne kryteria zagroenia; − luzowce: 82 gatunki. Lista oparta jest na niewielkiej iloci danych. Łcznie lista zawiera 3123 taksony. Liczby te oczywicie nie s ostateczne. W miar opracowywania danych na temat kolejnych gatunków zagroonych i upływu czasu powodujcego zmiany stopnia zagroenia i stanu wiedzy zasobach rolin w rodowisku – spodziewać si naley, e kolejne wydania ksigi bd coraz bardziej obszerne. Tworzenie i aktualizowanie ksigi ma due znaczenie nie tylko w zakresie zwizanym z porzdkowaniem wiedzy naukowej o florze Polski, ale jest przydatne w działaniach zwizanych z ochron przyrody oraz w szeroko pojtej edukacji przyrodniczej. Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce obejmuje 963 gatunków, tj. ok. ¼ wszystkich gatunków grzybów wielkoowocnikowych, jakie prawdopodobnie wystpuj w Polsce. W stosunku do wczeniejszej listy z roku 1992 zawierajcej 1013 gatunki, usunito gatunki pospolite, czste i niezagroone, a dodano liczne nowe, rzadkie lub zagroone gatunki, oraz wprowadzono zmiany kategorii zwykle ucilajce przyczyn zagroenia gatunku. Kategorie zagroenia s spójne z tymi stosowanymi w stosunku do rolin.

Na terenie Nadlenictwa wystpuje duo gatunków chronionych, rzadkich rolin oraz zwierzt. Liczebnoć wybranych grup organizmów w Nadlenictwie przedstawia ponisza tabela.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 68

Tabela 14. Zestawienie liczbowe fauny i flory

Gatunki zapisane Gatunki Natura Gatunki zapisane Grupa Gatunki objte w Czerwonej licie 2000 wg w Czerwonej licie systematyczna ochron rolin i grzybów dyrektyw EWG w regionie kuj-pom Polski (2006r)

Roliny naczyniowe 50 3 9 13

Gatunki Natura Gatunki zapisane Gatunki zapisane Grupa Gatunki objte 2000 wg w Polskiej w Czerwonej Licie w systematyczna ochron dyrektyw EWG Czerwonej Ksidze regionie kuj-pom

Owady 1 1 1 0

Krgłoustne i Ryby 7 10 8 6

Płazy i Gady 18 2 1 13

Ptaki 160 54 21 45

Ssaki 20 4 1 3

Na obecnym etapie nie przewiduje si nowych form ochrony przyrody jednak w trakcie obowizywania planu u.l. nadlenictwo moe aktualizować wykazy istniejcych i nowo tworzonych form przyrody.

3.9. Siedliska przyrodnicze podlegajce ochronie

Now form ochrony przyrody, nie ujt odrbnie w ustawie o ochronie przyrody, ale zwizan z obszarami Natura 2000 jest ochrona siedlisk przyrodniczych. Wykaz siedlisk podlegajcych ochronie zawiera Rozporzdzenie Ministra rodowiska 9 sierpnia 2012 zmieniajce rozporzdzenia z dnia 13 kwietnia 2010 roku w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków bdcych przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a take kryteriów wyboru obszarów kwalifikujcych si do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. 2010 nr 0 poz. 1041). Powierzchnia siedlisk przyrodniczych Natura 2000 (wg Inwentu 2007r) wynosiła pierwotnie 246,47, jednak po ponownej weryfikacji oraz po ponownym rozliczeniu powierzchni, powierzchnia ta obecnie osignła wartoć 247,08ha.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 69

Tabela 15. Zestawienie cennych siedlisk przyrodniczych wystpujcych w Nadlenictwie Dobrzejewice

Powierzchnia wg stanu Kod siedliska L.p. Nazwa siedliska przyrodniczego zachowania [ha] Razem przyrodniczego A B C Wydmy ródldowe z murawami 2330 - 3,53 - 3,53 1. napiaskowymi Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki 3150 - 49,08 - 49,08 2. wodne 3. Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne 3160 3,27 11,57 - 14,84 4. Suche wrzosowiska 4030 2,32 0,15 - 2,47 5. Ciepłolubne, ródldowe murawy napiaskowe 6120 - 28,79 - 28,79 6. Murawy kserotermiczne 6210 - 33,05 - 33,05 Niowe i górskie wiee łki uytkowane 6510 2,48 6,59 - 9,07 7. ekstensywnie 8. Torfowiska przejciowe i trzsawiska 7140 - 23,86 - 23,86 9. Łgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe 91E0b - 43,78 5,56 49,34 10. Bory i lasy bagienne 91D0 - 4,00 - 4,00 11. Brzeziny bagienne 91D0-1 - - 5,15 5,15 12. Sosnowy bór chrobotkowy 91T0 - 16,22 - 16,22 13. Grd rodkowoeuropejski i subkontynentalny 9170 0,5 7,18 - 7,68 Razem cenne siedliska przyrodnicze 8,57 227,8 10,71 247,08

Z uwagi na brak drzewostanów na siedliskach przyrodniczych w granicach obszarów Natura 2000, nie zaistniała potrzeba tworzenia na nich gospodarstwa specjalnego. Dla wszystkich lenych siedlisk przyrodniczych wpisano TD zgodny z okrelonym zbiorowiskiem rolinnym.

Tabela 16. Wykaz cennych siedlisk przyrodniczych obejmujcych całe wydzielenia.

Kod Stan Adres leny Pow.[ha] siedliska zachowania

Obrb Dobrzejewice

12-05-1-01-4 -m -00 1,58 9170 B 12-05-1-01-8B -k -00 1,74 9170 B 12-05-1-01-9A -l -00 0,29 2330 B 12-05-1-01-9A -p -00 0,04 2330 B 12-05-1-02-78 -k -00 2,33 91T0 B 12-05-1-02-78 -l -00 0,63 91T0 B 12-05-1-02-78 -m -00 0,86 91T0 B 12-05-1-03-119 -j -00 1,18 91T0 B 12-05-1-03-154B -n -00 3,83 91T0 B 12-05-1-03-154B -r -00 0,88 91T0 B 12-05-1-03-154B -z -00 0,27 91T0 B 12-05-1-03-154B -ax -00 0,24 91T0 B Razem Obrb Dobrzejewice 13,87

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 70

Kod Stan Adres leny Pow.[ha] siedliska zachowania

Obrb Wkole

12-05-2-05-56 -d -00 2,48 6510 A 12-05-2-05-56 -f -00 0,16 6510 B 12-05-2-05-56 -g -00 0,43 6510 B 12-05-2-05-56 -h -00 0,38 6510 B 12-05-2-05-56 -j -00 0,4 6510 B 12-05-2-06-67 -c -00 2,49 7140 B 12-05-2-06-75 -o -00 6,88 91E0b B 12-05-2-06-75 -p -00 0,82 91E0b B 12-05-2-06-75 -r -00 0,62 91E0b B 12-05-2-06-75 -s -00 1,31 91E0b B 12-05-2-06-75 -t -00 1,47 91E0b B 12-05-2-06-75 -w -00 0,63 91E0b B 12-05-2-06-77 -c -00 1,37 91E0b B 12-05-2-06-77 -i -00 1,72 91E0b B 12-05-2-06-77 -l -00 0,77 91E0b B 12-05-2-06-80 -h -00 13,26 3150 B 12-05-2-06-94 -i -00 1,58 91E0b B 12-05-2-06-94 -j -00 4,71 91E0b B 12-05-2-06-94 -o -00 1,67 91E0b B 12-05-2-06-113 -d -00 0,82 91E0b B 12-05-2-06-113 -f -00 1,39 91E0b B 12-05-2-06-113 -x -00 3,58 91E0b B 12-05-2-06-114 -a -00 1,92 6510 B 12-05-2-06-114 -c -00 1,05 6510 B 12-05-2-09-189 -a -00 2,47 91E0b B 12-05-2-09-191 -c -00 0,58 6510 B 12-05-2-09-191 -g -00 1,67 6510 B 12-05-2-08-269 -d -00 0,49 7140 B 12-05-2-08-269 -f -00 3,27 3160 A 12-05-2-08-269 -i -00 1,57 7140 B 12-05-2-11-300 -lx -00 0,78 3160 B 12-05-2-11-301 -d -00 0,4 3160 B 12-05-2-11-320A -a -00 22,13 3150 B 12-05-2-11-353 -z -00 1,4 7140 B 12-05-2-11-381 -c -00 2,16 3160 B 12-05-2-11-382 -a -00 3,15 91D0-1 C 12-05-2-11-382 -c -00 3 7140 B 12-05-2-12-398 -d -00 13,69 3150 B 12-05-2-12-402 -f -00 1,26 91E0b B 12-05-2-12-402 -g -00 0,21 91E0b B 12-05-2-12-402 -h -00 1,15 9170 B

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 71

Kod Stan Adres leny Pow.[ha] siedliska zachowania

12-05-2-12-403 -f -00 1,71 9170 B 12-05-2-12-410 -c -00 5,56 91E0b C 12-05-2-12-410 -d -00 4,28 91E0b B 12-05-2-12-410 -k -00 5,09 7140 B 12-05-2-12-410 -r -00 0,06 2330 B 12-05-2-12-411 -x -00 0,01 2330 B 12-05-2-12-414 -d -00 1,03 91E0b B 12-05-2-12-437 -n -00 1,5 3160 B 12-05-2-12-437 -s -00 0,93 3160 B 12-05-2-05-441 -d -00 7,05 6120 B 12-05-2-05-443 -c -00 21,74 6120 B

Razem Obrb Wkole 160,25

Razem Nadlenictwo: 174,12

Na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice wystpuj siedliska przyrodnicze obejmujce fragmenty wydziele o łcznej powierzchni 72,96 ha. Tabela zamieszczona poniej przedstawia ich szczegółow lokalizacj.

Tabela 17. Wykaz cennych siedlisk przyrodniczych wystpujcych punktowo.

Oddz, pow. typ Obrb skład gat. typ pow. siedliska stan poddz. poddz. siedl.

e 78g 9,55 Bw So (79l.) 91T0 5,00 B c i

w b e

 107i 2,34 LMw 7So (64l.) 9170 1,00 B j r e b z r O 

b 107h 4,71 LM w 8So (81l.) 91E0b 1,00 B o

D 197a 10,99 Bw So (56l.) 91T0 1,00 B

Razem Obrb 27,59 8,00 Dobrzejewice

67a 0,71 - linia energet. 4030 0,38 A 68a 1,37 - linia energet. 4030 0,15 B 69a 1,34 - linia energet. 4030 0,10 A

e 70a 1,34 - linia energet. 4030 0,06 A l o

k 71a 1,34 - linia energet. 4030 0,40 A  W

72a 0,64 - linia energet. 4030 0,30 A b  r 72b 0,81 - linia energet. 4030 0,30 A b O 73a 0,82 - linia energet. 4030 0,20 A 73b 0,63 - linia energet. 4030 0,20 A 74b 1,70 - linia energet. 4030 0,38 A 172c 8,77 Bw So (60l.) 91E0b 0,43 B

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 72

Oddz, pow. typ Obrb skład gat. typ pow. siedliska stan poddz. poddz. siedl.

189d 0,84 OLJ 8Ol (50l.) 9170 0,20 A 91E0b 0,60 B 9170 0,30 A 222b 2,26 Lł 7Ol (76l.) 91E0b 1,96 B 289s 0,94 Ol 5Ol (45l.) 91E0b 0,50 B 301b 2,32 Ol 8Ol (50l.) 91E0b 0,50 B 7140 0,86 B 348c 1,46 - bagno 3160 0,60 B 7140 0,80 B 348f 1,30 - bagno 3160 0,50 B 7140 0,32 B 349p 0,62 - bagno 3160 0,30 B 351n 1,31 - bagno 3160 0,50 B 7140 0,17 B 353s 0,37 - bagno 3160 0,20 B 353x 0,83 - bagno 3160 0,50 B 7140 1,34 B 354j 1,84 - bagno 3160 0,50 B 7140 0,41 B 354l 0,81 - bagno 3160 0,40 B

e 7140 1,00 B l

o 355f 2,39 - bagno

k 3160 1,00 B  W

7140 0,79 B b 377b 1,59 - bagno 

r 3160 0,80 B b O 7140 0,31 B 377g 0,61 - bagno 3160 0,30 B 7140 0,12 B 377j 0,32 - bagno 3160 0,20 B 381a 11,08 BMb 3Brz (80l.) 91D0 0,50 B 91D0 1,50 B 381d 5,20 - bagno 7140 3,70 B 91D0 2,00 B 382f 6,65 Bb 5Brz (75l.) 91D0-1 2,00 C 409h 29,5 Bw 9So (64l.) 2330 0,48 B 409w 3,41 Bw 9So (64l.) 2330 0,48 B 409x 0,55 - rurocig 2330 0,48 B 410j 10,86 Bw So (60l.) 2330 0,06 B 410m 0,78 Bw 7Brz (45l.) 2330 0,10 B 410n 1,50 Bw So (65l.) 2330 0,16 B 410p 0,19 - rurocig 2330 0,10 B 411t 2,63 BMw 6So (59l.) 2330 0,01 B 415a 4,54 BMw So (66l.) 91E0b 0,20 B 422Ab 0,90 BMw 7So (36l.) 2330 0,15 B 422Ac 4,07 LMw 5So (18l.) 2330 0,43 B

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 73

Oddz, pow. typ Obrb skład gat. typ pow. siedliska stan poddz. poddz. siedl.

422Ah 2,38 LMw 6So (18l.) 2330 0,18 B 422Aw 0,56 - rurocig 2330 0,50 B 442b 38,18 - E-PS 6210 33,05 B

Razem Obrb 162,26 64,96 Wkole

Razem 189,85 72,96 Nadlenictwo

Na przedstawionych powyej siedliskach chronionych naley kierować si nastpujcymi przesłankami (W. Cyzman 2008): 1. Podstaw prac odnowieniowych, zalesieniowych, poprawek, uzupełnie pozostaje okrelony dla kadego typu siedliskowego lasu docelowy skład gatunkowy oraz wyjciowy skład gatunkowy upraw i odnowie przyjty przez NTG. 2. Kontynuacja pielgnacji upraw załoonych preferujca gatunki właciwe dla siedliska, 3. Pielgnacja upraw bez uycia herbicydów, 4. Ochrona i pielgnacja odnowie naturalnych, 5. Intensywnoć zabiegów pielgnacyjnych i ich charakter musz wynikać z potrzeby ochrony siedliska i zmierzać do ukształtowania struktury i składu drzewostanu zgodnego z siedliskiem i charakterystycznego dla zespołu (podzespołu) lenego, jako zadanie długoplanowe, 6. Powstajce luki i przerzedzenia naley wykorzystywać la odnowienia naturalnego lub sztucznego gatunków charakterystycznych i typowych dla danego zespołu (podzespołu lenego), 7. Preferować naturalne odnowienie gatunków domieszkowych, 8. Cenne domieszki chronić przy uyciu repelentów lub stosować grodzenia, 9. Unikać stosowania zrbów zupełnych, na korzyć Rb IVb (stopniowa gniazdowa udoskonalona) 10. Cicia odnowieniowe wykonywać tylko w przypadkach koniecznej przebudowy lub staroci drzewostanu, z licznymi wyjtkami,

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 74

11. Prace przy pozyskaniu i zrywce wykonywać stosujc sortymentowy system pracy unikajc zrywki wleczonej. Bez wzgldu na rodzaj zabiegu stosować szlaki technologiczne, 12. Posusz usuwać tylko w sytuacji zagroenia trwałoci lasu (np. zagroenie szkodnikami - podwyszone) 13. Stosowanie kruszarek do gałzi z uwagi na niszczenie runa powinno być ograniczone do minimum.

3.9.1. Typy drzewostanów i składy gatunkowe upraw dla cennych siedlisk przyrodniczy

Na cennych siedliskach przyrodniczych nie wykonuje si cić rbnych, jednake w przypadku nieprzewidzianych zdarze, zmuszajcych do odnowienia tych obszarów, naley si kierować gospodarczymi typami drzewostanów i składem gatunkowym upraw przewidzianymi w poniszej tabeli dla cennych siedlisk przyrodniczych.

Tabela 18. Typy drzewostanów i składy gatunkowe upraw dla cennych siedlisk przyrodniczych. Siedlisko Kod Typ Lp. TSL Orientacyjny skład gatunkowy przyrodnicze siedliska d-stanu Db 50%, So 20%, Gb, Lp, Jw LMw So-Db Grdy i inne 30% Db 50%, Gb 30%, Lp, Jw, Bk, rodkowoeuropejskie Gb-Db 1 9170 i inne 20% lub Lw Db 30%, Gb 30%, Lp 30%, Jw, Bk, Kl subkontynentalne Lp-Gb-Db i inne 20% Lw Db Db 70%, Gb, Lp, Jw, Js i inne 30% LMw So-Db Db 50%, So 30%, Bk, Brz i inne 20% ródldowe kwane LMw So-Db Db 60%, So 20%, Brz, Os i inne 20% 2 9190 dbrowy Lw Db Db 70%, Bk, Brz, Os i inne 30% Lw Db Db 70%, Brz, Os i inne 30% Lw Js-Db Db 50%, Js 30%, Wz i inne 20% Db 40%, Js 20%, Ol 20%, Wz, Jw Łgi olszowe, Lł Ol-Js-Db i inne 20% 3 olszowo-jesionowe i 91E0 Ol Ol Ol 80%, Js, w, Brz i inne 20% jesionowe Ol 40%, Js 30%, Jw, Db, Wz, Brz OlJ Js-Ol i inne 30% Łgi dbowo- Db 30%, Wz 20%, Js 20%, Jw, Db, 4 91F0 OlJ Js-Wz-Db wizowo-jesionowe Brz i inne 30% Js 30%, Wz 30%, Db 20%, Ol, Jw Lw Db-Wz-Js Łgi wizowo- inne 20% 5 91F0 jesionowe Js 30%, Ol 30%, Wz 20%, Jw, Db, Brz OlJ Wz-Ol-Js i inne 20%

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 75

Siedlisko Kod Typ Lp. TSL Orientacyjny skład gatunkowy przyrodnicze siedliska d-stanu 6 Ciepłolubne dbrowy 91I0-1 Lw Db Db 80%, Lp, So, Brz i inne 20% 7 Bory chrobotkowe 91T0 Bw So So 80-90%, Brz 10-20% 8 Bory i lasy bagienne 91D0 BMb So So 80%, w, Brzo 20% Brzo 60-80%, So 20-30%, w, Os, Brz 9 Brzeziny bagienne 91D0-1 BMb So-Brz do 10%

Kartograficzn czci programu ochrony przyrody s mapy: sytuacyjno-przegldowa walorów przyrodniczo-kulturowych wykonane na bazie mapy sytuacyjno-przegldowej funkcji lasu w skali 1:50 000, mapy przegldowe w skali 1:20 000 oraz mapy gospodarczo-przegldowe w skali 1:10 000. Treć tych map okrela §111 instrukcji urzdzania lasu. Wszystkie wymienione tam pozycje wystpujce na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice s umieszczone w formie numerycznej w ramach standardu LMN oraz zwizualizowane na wydruku tych map.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 3 – Formy ochrony przyrody 7 6

4. WALORY PRZYRODNICZO-LENE

4.1. Walory krajobrazowe, flora i fauna

Wystpujce na terenie nadlenictwa warunki przyrodnicze (geologia, rzeba terenu, gleby i klimat) determinuj obraz lasów Nadlenictwa Dobrzejewice. Z punktu widzenia gospodarki lenej (szczególnie w zakresie hodowli i ochrony lasu) najwiksze znaczenie maj nastpujce czynniki: ° pochodzenie geologiczne obszarów zajtych przez lasy oraz zrónicowanie obszaru nadlenictwa pod wzgldem geologicznym; ° dominacja gleb rdzawych i bielicowych determinujca struktur typów siedliskowych lasu wraz ze struktur gatunkow drzewostanów; ° zrónicowanie wilgotnociowe siedlisk – od suchych do bagiennych; ° stosunkowo niskie opady atmosferyczne.

4.1.1. Formacje geologiczne, rzeba terenu, geomorfologia

Zasadnicz czć Nadlenictwa Dobrzejewice zajmuje obszar nalecy do mezoregionu Kotliny Torusko-Płockiej. Rzeba terenu na omawianym terenie uformowała si w nastpstwie erozyjnej działalnoci wód roztopowych płyncych od moren czołowych fazy pomorskiej i wód rzecznych pochodzcych z południa. Du form erozyjn kotliny tworzy 11 poziomów terasowych zarówno erozyjnych, jak i erozyjno-akumulacyjnych. Wród powierzchniowych utworów geologicznych omawianego terenu zdecydowanie dominuj tu utwory akumulacji rzecznej - piaski starych tarasów rzecznych (Qfp), na czci których (głownie w obrbie Wkole) rozwinły si nieco młodsze utwory - wydmy i pola piasków przewiewanych (Qwp i Qep). Stosunkowo niewielk rol odgrywaj charakterystyczne dla Pojezierza Dobrzyskiego utwory lodowcowe – piaski i gliny zwałowe (Qp i Qg) zwizane głównie z niewielk, wschodni czci obrbu Wkole. Pozostałe utwory geologiczne zajmuj marginalne powierzchnie i zlokalizowane s głównie wzdłu rzeki Mie. Zdecydowanie dominujcym na terenie nadlenictwa typem gleb s gleby rdzawe (RD), zajmujce 81% powierzchni lenej nadlenictwa. Wystpuj one głównie w podtypie gleb rdzawych bielicowych (RDb - 68%) oraz, w znacznie mniejszym stopniu, rdzawych właciwych (RDw - 13%). Stosunkowo duy udział maj gleby bielicowe właciwe (Bw - 8%), oraz arenosole (AR - 6%), głównie w podtypie arenosole bielicowane (ARb - 4%). Pozostałe znaczce typy gleb to:

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 7 7

murszowate (MR- 2%) oraz murszowe(M), torfowe (T) i mady rzeczne (MD) zajmujce w granicach 1% powierzchni lenej nadlenictwa.

4.1.2. Charakterystyka dominujcych zbiorowisk lenych

Połoenie fizjograficzne i geobotaniczne Nadlenictwa Dobrzejewice oraz trofizm utworów glebowych ma decydujcy wpływ na stopie zrónicowania siedlisk i zbiorowisk rolinnych. Na obszarze nadlenictwa mona stwierdzić wystpowanie dziesiciu lenych zespołów rolinnych nalecych do piciu zwizków oraz czterech rzdów i klas. Wykaz tych jednostek syntaksonomicznych przedstawiono poniej, przy czym naley zaznaczyć, e oprócz wymienionych zespołów wystpuje szereg zespołów porednich. klasa: Vaccinio-Piceetea rzd: Vaccinio-Piceetalia zwizek: Dicrano-Pinion zespoły: - Cladonio-Pinetum – ródldowy bór suchy - Peucedano-Pinetum – subkontynentalny bór wiey - Querco roboris-Pinetum – kontynentalny bór mieszany - Betuletum pubescentis – brzezina bagienna klasa: Querco-Fagetea rzd: Fagetalia silvaticae zwizek: Carpinion betuli zespoły: - Tilio-Carpinetum – grd subkontynentalny - Aceri-Tilietum – grd zboczowy zwizek: Alno-Padion zespoły: - Circaeo-Alnetum – łg jesionowo-olszowy - Ficario-Ulmetum campestris – łg wizowo-jesionowy klasa: Salicetea purpureae rzd: Salicetalia purpureae zwizek: Salicion albae zespoły: - Salici-Populetum – łg wierzbowo-topolowy klasa: Alnetea glutinosae rzd: Alnetalia glutinosae zwizek: Alnion glutinosae zespoły: - Ribo nigri-Alnetum – ols porzeczkowy

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 7 8

Zespół Peucedano-Pinetum zwizany z siedliskiem boru wieego (Bw1) oraz ubosz odmian boru mieszanego wieego (BMw1z) dominuje zdecydowanie na terenie całego nadlenictwa. Wród borów wieych wystpuj zarówno niewielkie płaty ubogich fitocenoz boru suchego Cladonio-Pinetum, jak te płaty yniejszego kontynentalnego boru mieszanego Querco roboris-Pinetum (BMw). W kompleksie „Mcowizna” mona wyrónić zespół brzeziny bagiennej Betuletum pubescentis (BMb, LMb). Grdy Aceri-Tilietum i Tilio-Carpinetum wystpuj punktowo na skarpach w okolicach Lubicza oraz w dolinie rzeki Mie i zwizane s z siedliskami lasu mieszanego wieego (LMw) oraz lasu wieego (Lw). Z siedliskiem lasu łgowego (Lł) w dolinie rzeki Mie zwizane s take zbiorowiska łgu jesionowo-olszowego Circaeo-Alnetum i Ficario-Ulmetum campestris. Na fragmentach gruntów nielenych na wyspie „Zielona Kpa” wystpuje łg wierzbowo-topolowy Salici-Populetum. Fitocenozy Ribo nigri-Alnetum wystpuj we fragmentach siedlisk olsów typowych (Ol).

4.1.3. Szata rolinna Obecna szata rolinna Nadlenictwa Dobrzejewice powstała w wyniku zmian i przeobrae, którym ulegała wystpujca tu rolinnoć w cigu wieków. Decydujc rol w tym procesie odegrał bez wtpienia klimat i wystpujce tu utwory geologiczne, natomiast w czasach obecnych take działalnoć człowieka. Historia współczesnej szaty rolinnej regionu siga do okresów pónoglacjalnych, gdy po ustpieniu lodowca rozwinła si tu bezlena tundra, przechodzca w miar ocieplania si klimatu w formacje stepowo-lene i póniej – w inicjalne zbiorowiska lene z panujc sosn i brzoz (K. Kpczyski 1965). Kolejne okresy, po krótkotrwałym ochłodzeniu, przyniosły kolejno bezwzgldn dominacj sosny oraz pojawienie si na obszarach yniejszych nowych gatunków – głównie liciastych, co doprowadziło z kolei do powstania szerokiego spektrum borów i lasów mieszanych. Około 2,5 tysica lat temu na Ziemi Dobrzyskiej rozpoczł si okres wpływu człowieka na rodowisko przyrodnicze (antropopresja). Areał lasów zaczł zmniejszać si na korzyć pól uprawnych, uytków zielonych i osiedli ludzkich. Z czasem działalnoć człowieka nasilała si coraz bardziej, pozostawiajc naturalne ekosystemy w miejscach mało yznych lub trudno dostpnych. Generalnie najwikszych wylesie dokonano na yznych terenach morenowych zamienianych na grunty rolne, w mniejszym stopniu dotyczyły uboszych obszarów Pradoliny Wisły z utworami pochodzenia rzecznego i eolicznego. Rozwój osadnictwa, a potem rozwój przemysłu (XVI w.) spowodował

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 7 9

powstanie nowych typów osiedli lenych zajmujcych si przetapianiem elaza (tzw. huty), które przyczyniły si do znacznego obnienia lesistoci take na tych obszarach. Rabunkowe uytkowanie lasów było kontynuowane praktycznie do koca XIX w., a dopiero ubiegłe stulecie przyniosło powrót lasów na zajmowane przez nie obszary na terenie Pradoliny Wisły.

Monotoni panujcych tu zdecydowanie borów sosnowych urozmaicaj lasy na fragmentach utworów morenowych i torfowiskach oraz niewielkie fragmenty yznych lasów łgowych w dolinie rzeki Mie czy Jordan. Pospolicie wystpujc flor omawianego obszaru wzbogacaj osobliwoci, jakimi s roliny rzadkie, objte z reguły ochron gatunkow. Poza kompleksami lenymi wystpuje take szereg interesujcych zbiorowisk nielenych, zwizanych z reguły z dolin Wisły. Najlepiej rozpoznana szata rolinna wystpuje w obszarach Natura 2000.

4.1.4. Fauna Lasy Nadlenictwa Dobrzejewice połoone s w doć specyficzny sposób. Zdecydowana ich czć to duy kompleks leny, stanowicy doskonałe miejsce do rozwoju i migracji ssaków łownych, z drugiej jednak strony jest uboga sieć rzek i jezior ogranicza wystpowanie wielu gatunków ptaków wodno-błotnych. Ubogi pod wzgldem ornitologicznym obszar jest jednak połoony obok terenów bardzo istotnych dla ycia i rozwoju wielu gatunków ptaków. Wzdłu Wisły prowadzi bowiem wany szlak przelotu ptaków, gdzie pojawia si midzy innymi bielik.

Oprócz bezporedniego ssiedztwa Wisły i wyspy „Zielonej Kpy” najbardziej atrakcyjnymi zbiorowiskami lenymi dla wielu gatunków zwierzt s nielicznie wystpujce na terenie nadlenictwa lasy w ssiedztwie rzek, zbiorników wodnych lub bagien oraz na yznych siedliskach. Szczególn rol pełni dolina rzeki Mie z wystpujcym tu bobrem. W dolnych warstwach lasu yje przede wszystkim wikszoć gatunków łownych ssaków oraz zwierzta prowadzce stały lub okresowy podziemny tryb ycia. W dnie lasu gniedzi si równie słonka, bytuj gady i płazy. Warstwa krzewów zbiorowisk lenych to miejsce gniazdowania min. pokrzewki, dzierzby, makolgwy, rudzika i gila, a take wystpowania rzekotki drzewnej. Do fauny nadrzewnej zasiedlajcej dziuple nale ssaki: kuna lena, wiewiórka i nietoperze; ptaki: sowy, dzicioły, muchołówki, kowaliki i pełzacze.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 8 0

Do fauny brzenej lasów zalicza si m.in. ssaki: kreta, jea, zajca, królika, borsuka, lisa, tchórza, dzika, sarn; ptaki: gołbia grzywacza, krogulca, kobuza, pójdk, wilg, kruka, sikor bogatk, drozda i pokrzewki.

Doskonałym biotopem dla ssaków: nietoperzy, zajca, wiewiórki, lisa, tchórza, ryjówek, karczownika ziemno-wodnego; ptaków: turkawek, sikor, pokrzewek, paszkota, kwiczoła; gadów: jaszczurki yworodki, zaskroca oraz mij s zadrzewienia przy zbiornikach wodnych.

Z zadrzewieniami osiedlowymi zwizane s m.in. ssaki: nietoperze, wiewiórka, kuna domowa, łasica; ptaki: bocian biały, sierpówka, sójka, sroka, kawka, gawron, sikory, szpak, mazurek, dzwoniec; płazy: ropuchy i traszki. Fauna krgowców łk i pól obejmuje ssaki: kreta, darniówk, norniki i myszy; ptaki: kuropatw, skowronka, mazurka, trznadla, pliszki; płazy: ropuchy, grzebiuszk ziemn, rzekotk drzewn, ab jeziorkow i trawn oraz traszk zwyczajn. Sporód fauny bezkrgowców wystpuje kilka gatunków pijawek i szczeuja; sporód limaków: błotniarka, limak winniczek i inne. Najliczniejsz gromad wród bezkrgowców s owady, wród których na wyrónienie zasługuj biedronki i mrówki majce due znaczenie w ochronie lasu, pszczoły i trzmiele ze wzgldu na ich udział w zapylaniu rolin. Do gronych szkodników lasu nale niektóre motyle - głównie brudnica mniszka i barczatka sosnówka.

Gatunki zwierzt objte ochron czciow lub całkowit wystpujce w terytorialnym zasigu działania Nadlenictwa Dobrzejewice zostały omówione w dziale 3.8 niniejszego opracowania. Gatunkami łownymi uznanymi polskim prawem łowieckim wystpujcymi na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice s: jele szlachetny, ło, sarna, dzik, lis, borsuk, kuna lena i domowa, tchórz zwyczajny, pimak, zajc szarak, dziki królik, baant, kuropatwa, czapla siwa, krzyówka, cyraneczka, głowienka, czernica, gołb grzywacz, słonka i łyska. Wród wymienionych zwierzt łownych szczególn uwag naley powicić łosiowi (obecnie objty moratorium), którego populacja w ostatniej dekadzie znacznie wzrosła i powoduje widoczne szkody w drzewostanach młodszych klas wieku.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 8 1

4.1.5. Klimat Według podziału klimatycznego W. Okołowicza obszar Nadlenictwa Dobrzejewice naley do dwóch krain klimatycznych nalecych do regionu Nadwilasko- uławskiego. Zasadnicza czć omawianego obszaru połoona jest w 15-tej krainie klimatycznej, za południowe jego krace nale do 21-szej krainy. Kraina 15 Kraina 21

opady atmosferyczne 500 mm rocznie 500 mm rocznie

rednia temperatura stycznia - 2,4°C - 2,4°C

rednia temperatura lipca + 18,0°C, + 18,5°C,

czas trwania zimy 85 dni 85 dni

czas trwania lata 90 dni 94 dni

Tabela 19. Wybrane dane charakteryzujce klimat

Temperatury powietrza w Co Roczne rednia sumy prdkoć Usłonecznienie ROK rednie Maksimum Minimum opadów wiatru [h] [mm] [m/s]

1971-2007 8,1 37,9 -32,0 528 - - 2000 9,8 35,5 -17,2 627 2,4 1639 2006 8,9 35,0 -32,0 503 2,6 1854 2007 9,5 36,0 -17,6 666 2,8 1742 ródło: Stacja Meteorologiczna w Toruniu

4.1.6. Wody

Wody płynce

Według podziału hydrograficznego Polski (IMiGW, Warszawa 1983) lasy Nadlenictwa Dobrzejewice le na terenie Obszaru Dorzecza Wisły (200) i pól podstawowych Wisły midzy Zgłowiczk a Drwc (233E) oraz Drwcy (234). Niewielkie, wschodnie fragmenty zasigu terytorialnego nale do jeszcze jednego pola podstawowego (233C), niemniej nie maj one wikszego znaczenia. Sieć wód powierzchniowych na terenie omawianego nadlenictwa jest bardzo uboga, z niewielk iloci rzek i jezior na obszarach lenych.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 8 2

Rzeki

Zlewnia Wisły obejmuje swym zasigiem całe nadlenictwo. Najwaniejszymi ciekami na omawianym obszarze (oprócz Wisły wystpujcej na granicy zasigu terytorialnego) jest Mie przecinajcy obszary lene obrbu Wkole oraz Drwca uchodzca do Wisły w północnej czci zasigu terytorialnego. Ponadto naley wymienić niewielk, przecinajc obszary lene obrbu Dobrzejewice rzeczk Jordan, wystpujc w zachodniej czci tego obrbu Strug Młysk, w północnej – Strug Lubick oraz połoone w bezlenej, wschodniej czci zasigu obrbu Wkole rzeki: Lubianka, Biskupianka i Chełmiczanka. Zasadnicza czć obszarów lenych (południowa czć obrbu Dobrzejewice i obrb Wkole) połoona jest w polu 233E i naley do przyrzecza Wisły (1, 4, 7) oraz zlewni rzeki Mie (3). Pozostała czć lasów połoona jest w polu 234 i obejmuje przyrzecze Drwcy (39) i zlewni rzeki Jordan (39b).

Wody stojce

Wiksze zbiorniki wodne w zasigu terytorialnym Nadlenictwa Dobrzejewice połoone s w jego wschodniej czci. S to jeziora Ostrowite, Steklin (cz.), Mazowsze (Kijaszkowo) oraz bdce w stanie posiadania nadlenictwa: Brzeno (oddz. 320Aa) i Zacisze (oddz. 80h) połoone w obrbie Wkole. Na uwag zasługuj take niewielkie jeziora połoone przy kompleksach lenych obrbu Dobrzejewice – Osieckie i Dzikowskie.

Wody podziemne

Z czci zasigu terytorialnego Nadlenictwa Dobrzejewice pokrywa si południowo-wschodni fragment rozległego głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP-141). Zasig zbiornika nakłada si na południowo-zachodni czć obrbu Dobrzejewice i niewielk północno-zachodni czć obrbu Wkole obejmujc obszar od Złotorii do Skwirynowa.

Ekosystemy wodno-błotne

Ekosystemy wodno-błotne to bardzo swoiste układy ekologiczne reprezentujce szerokie spektrum biorónorodnoci. Ekosystemy te posiadaj wybitne właciwoci akumulacyjne oraz doskonale retencjonuj zasoby wody.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 8 3

Na obszarze Nadlenictwa Dobrzejewice wystpuje niewiele bagien o znacznej powierzchni oraz naturalnych małych oczek wodnych i stawów, które czsto s zaronite rolinnoci wodn lub uległy zabagnieniu. Przy czym znaczna czć ekosystemów wodno-błotnych znajduje si w obrbie Wkole.

W lasach Nadlenictwa Dobrzejewice zainwentaryzowano 204 pododdziałów bagien i mokradeł o łcznej powierzchni 186,07 ha w tym odpowiednio w: obrbie Dobrzejewice 27 szt. 20,65 ha obrbie Wkole 177 szt. 165,42 ha

Jako powierzchnie nie stanowice wydziele bagna zajmuj łcznie 22,89 ha, w tym odpowiednio w: obrbie Dobrzejewice 34 szt. 3,09 ha obrbie Wkole 224 szt. 19,80 ha

Na terenie Nadlenictwa wystpuj równie nieliczne grunty do naturalnej sukcesji. Ogólnie zainwentaryzowano 24 takich pododdziałów o łcznej powierzchni 8,75 ha, w tym odpowiednio w: obrbie Dobrzejewice 8 szt. 1,10 ha obrbie Wkole 16 szt. 7,65 ha

4.1.7. Drzewostany i zadrzewienia

Najwaniejszymi walorami przyrodniczymi nadlenictwa s drzewostany, jako zasadniczy element ekosystemu lenego. Dotyczy to zarówno drzewostanów chronionych na mocy ustawy o ochronie przyrody i innych przepisów prawnych, jak te wszystkich pozostałych drzewostanów wielofunkcyjnych. W zwizku z tym drzewostanom powicono w niniejszym opracowaniu stosunkowo duo uwagi.

Tradycyjne charakterystyki i opisy poszczególnych elementów taksacyjnych drzewostanów nadlenictwa znajduj si W elaboracie w rozdziale „Charakterystyka stanu lasu i zasobów drzewnych”. W programie ochrony przyrody wykorzystano te dane oraz podjto prób ich oceny i interpretacji pod ktem wymaga zrównowaonego rozwoju ekosystemów lenych.

Charakterystyka drzewostanów przedstawiona w niniejszym rozdziale (ilociowa i powierzchniowa) obejmować bdzie: bogactwo gatunkowe, struktur pitrow, pochodzenie, zgodnoć składu gatunkowego z warunkami

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 8 4

siedliskowymi oraz formy degeneracji ekosystemu lenego. Charakterystyki te zostały uproszczone, nacisk połoono natomiast na porównanie aktualnych danych z danymi z poprzedniego programu, (opartymi o stan wyjciowy 01.01.2004 r.) obrazujce zmiany zaistniałe w ostatnim 10-cioleciu.

4.1.7.1. Bogactwo gatunkowe

Bogactwo gatunkowe drzewostanów okrela iloć gatunków w składzie warstwy górnej drzew (zapisanych w składzie gatunkowym I pitra). Najwiksz powierzchni w Nadlenictwie Dobrzejewice zajmuj drzewostany jedno i dwugatunkowe, wród których dominuj wystpujce na siedliskach borów wieych, borów mieszanych wieych drzewostany z panujc sosn wystpujce w rónych składach gatunkowych z domieszk brzozy, dba i in. W porównaniu do danych poprzedniego programu ochrony przyrody zauwaa si wzrost udziału drzewostanów dwugatunkowych, trzygatunkowych oraz jednogatunkowych, natomiast spadek wielogatunkowych. Wzrost powierzchni drzewostanów jednogatunkowych moe z uwzgldnienia w poprzedniej rewizji tylko drzewostanów złoonych z jednego gatunku w tym samym wieku o udziale równym 10 w składzie gatunkowym. Obecnie uwzgldniono dodatkowo drzewostany złoone z tego samego gatunku jednak o rónych wiekach, których suma udziałów w składzie gatunkowym jest równa 10.

Tabela 20. Zestawienie powierzchni (ha) drzewostanów wg grup wiekowych i bogactwa gatunkowego (wg wzoru nr13).

Bogactwo Wiek drzewostanu Obrb Ogółem Ogółem gatunkowe, Nadlenictwo <= 40 lat 41 - 80 > 80 lat (ha) (%) drzewostany 1 2 3 4 5 6 7

Obrb jednogatunkowe 589,37 2795,21 917,94 4302,52 69,9 Dobrzejewice dwugatunkowe 802,43 321,30 99,05 1222,78 19,8

trzygatunkowe 350,97 101,62 20,77 473,36 7,7 cztero i wicej 111,65 35,73 11,42 158,80 2,6 gatunkowe

Razem 1854,42 3253,86 1049,18 6157,46 100,0

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 8 5

Bogactwo Wiek drzewostanu Obrb Ogółem Ogółem gatunkowe, Nadlenictwo <= 40 lat 41 - 80 > 80 lat (ha) (%) drzewostany 1 2 3 4 5 6 7

Obrb jednogatunkowe 1144,92 5249,31 2261,01 8655,24 66,3 Wkole dwugatunkowe 2289,73 820,12 90,14 3199,99 24,5

trzygatunkowe 572,66 220,34 63,78 856,78 6,6 cztero i wicej 236,10 63,08 44,83 344,01 2,6 gatunkowe

Razem 4243,41 6352,85 2459,76 13056,02 100,0

Nadlenictwo jednogatunkowe 1734,29 8044,52 3178,95 12957,76 67,5 Dobrzejewice dwugatunkowe 3092,16 1141,42 189,19 4422,77 23,0

trzygatunkowe 923,63 321,96 84,55 1330,14 6,9 cztero i wicej 347,75 98,81 56,25 502,81 2,6 gatunkowe

Ogółem 6097,83 9606,71 3508,94 19213,48 100,0

Ryc. 18. Bogactwo gatunkowe drzewostanów – zmiany w 10-leciu

14000

12000

10000

8000

6000

4000

2000

0 jednogatunkowe dwugatunkowe trzygatunkowe cztero- i wicej gatunkowe stan na 2004 stan na 2014

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 8 6

4.1.7.2. Struktura pitrowa

Pod wzgldem struktury drzewostany Nadlenictwa Dobrzejewice s mało zrónicowane. Drzewostany jednopitrowe wystpuj na 99,24% powierzchni lenej. Pozostałe 0,76% to drzewostany dwupitrowe oraz w klasie odnowienia i w klasie do odnowienia. Główn przyczyn takiego stanu jest sztuczne pochodzenie drzewostanów. Nie spotyka si drzewostanów wielopitrowych. W porównaniu do danych zamieszczonych w poprzednim programie udział drzewostanów jednopitrowych uległ zmniejszeniu natomiast zwikszył si udział drzewostanów dwupitrowych głównie na korzyć drzewostanów w klasie odnowienia.

Ryc. 19. Struktura pitrowa drzewostanów – zmiany w 10-leciu

100

90

99,44% 99,24% 80

70

60

50

40

30

20

10 0,33% 0,34% 0,23% 0,42%

0 jednopitrowe dwupitrowe w KO i KDO

stan na 2004 stan na 2014

Zestawienie powierzchni (ha) drzewostanów wg grup wiekowych i struktury przedstawiono w poniszym zestawieniu:

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 8 7

Tabela 21. Zestawienie powierzchni (ha) drzewostanów wg grup wiekowych i struktury (wg wzoru nr14).

Struktura Wiek drzewostanu Obrb Ogółem Ogółem drzewostanów Nadlenictwo <= 40 lat 41 - 80 > 80 lat (ha) (%) drzewostany 1 2 3 4 5 6 7

Obrb jednopitrowe 1854,42 3253,86 1015,00 6123,28 99,44 Dobrzejewice dwupitrowe 0,00 0,00 9,25 9,25 0,15

w KO i KDO 0,00 0,00 24,93 24,93 0,41

Razem 1854,42 3253,86 1049,18 6157,46 100,00 Obrb jednopitrowe 4243,41 6348,01 2353,26 12944,68 99,15 Wkole dwupitrowe 0,00 0,00 54,96 54,96 0,42

w KO i KDO 0,00 4,84 51,54 56,38 0,43

Razem 4243,41 6352,85 2459,76 13056,02 100,00

Nadlenictwo jednopitrowe 6097,83 9601,87 3368,26 19067,96 99,24 Dobrzejewice dwupitrowe 0,00 0,00 64,21 64,21 0,34

w KO i KDO 0,00 4,84 76,47 81,31 0,42

Ogółem 6097,83 9606,71 3508,94 19213,48 100,00

4.1.7.3. Pochodzenie Dane dotyczce pochodzenia poszczególnych drzewostanów s niepełne, dotyczy to zwłaszcza drzewostanów starszych. Z bardzo duym prawdopodobiestwem mona jednak stwierdzić, e drzewostany Nadlenictwa Dobrzejewice prawie wyłcznie pochodz z odnowie sztucznych. Zgodnie z przyjtymi ustaleniami informacji o pochodzeniu sztucznym drzewostanów nie zapisywano w opisach taksacyjnych. Drzewostany odrolowe zajmuj łcznie 39,65 ha, i wystpuj one na siedliskach bagiennych, niekiedy wilgotnych a gatunkiem, który je tworzy jest olsza czarna. Drzewostany pochodzce z samosiewu zajmuj powierzchnie 170,91 ha. Tworz je w wikszoci naturalne odnowienia olchowe, sosnowe i brzozowe oraz rzadziej dbowe, bukowe i wizowe. W porównaniu do danych zamieszczonych w poprzednim programie udział drzewostanów wg rodzaju pochodzenia pozostał na zblionym poziomie.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 8 8

Ryc. 20. Pochodzenie drzewostanów – zmiany w 10-leciu

20000

18000

16000

14000 98,90% 98,66% 12000

10000

8000

6000

4000

2000 0,22% 0,21% 1,12% 0,89%

0 odrolowe z samosiewu z sadzenia

stan na 2004 stan na 2014

Oddzieln grup lasów nadlenictwa stanowi drzewostany powstałe w wyniku zalesienia gruntów uytkowanych rolniczo (grunty porolne). Łcznie zajmuj one 10137,79 ha, co stanowi 52,1 % powierzchni lenej. Zestawienie powierzchni (ha) wg rodzajów i pochodzenia drzewostanów oraz grup wiekowych przedstawiono w zestawieniu poniej:

Tabela 22. Zestawienie powierzchni (ha) wg rodzajów i pochodzenia drzewostanów oraz grup wiekowych (wg wzoru nr 15).

Rodzaj Wiek drzewostanu Obrb Ogółem Ogółem i pochodzenie Nadlenictwo <= 40 lat 41 - 80 > 80 lat (ha) (%) drzewostanów 1 2 3 4 5 6 7

Obrb odrolowe 6,62 6,61 0,67 13,90 0,23 Dobrzejewice z samosiewu 2,32 3,44 0,00 5,76 0,09

z sadzenia 1845,48 3243,81 1048,51 6137,80 99,68

Razem 1854,42 3253,86 1049,18 6157,46 100,0

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 8 9

Rodzaj Wiek drzewostanu Obrb Ogółem Ogółem i pochodzenie Nadlenictwo <= 40 lat 41 - 80 > 80 lat (ha) (%) drzewostanów 1 2 3 4 5 6 7

Obrb odrolowe 2,78 15,07 7,90 25,75 0,20 Wkole z samosiewu 23,62 131,56 9,97 165,15 1,26

z sadzenia 4217,01 6206,22 2441,89 12865,12 98,54

Razem 4243,41 6352,85 2459,76 13056,02 100,0

Nadlenictwo odrolowe 9,40 21,68 8,57 39,65 0,21 Dobrzejewice z samosiewu 25,94 135,00 9,97 170,91 0,89

z sadzenia 6062,49 9450,03 3490,40 19002,92 98,90

Ogółem 6097,83 9606,71 3508,94 19213,48 100,0

4.1.7.4. Zgodnoć składu gatunkowego drzewostanów z warunkami siedliskowymi Oceny zgodnoci składu gatunkowego drzewostanów Nadlenictwa Dobrzejewice z warunkami siedliskowymi dokonano zgodnie z wytycznymi instrukcji urzdzania lasu z tym, e w grupie drzewostanów o składzie niezgodnym wyróniono dodatkowo: o niezgodnoć obojtn (za zalecany gatunek liciasty wystpuje inny gatunek liciasty), o niezgodnoć negatywn (za zalecany gatunek liciasty wystpuje sosna lub wierk). W Nadlenictwie Dobrzejewice zdecydowanie dominuj drzewostany o składzie gatunkowym zgodnym (95,47%) i czciowo zgodnym (2,93%) z podanym.

Drzewostany o składzie gatunkowym niezgodnym obojtnie z podanym (1,51%) wystpuj głównie na siedliskach lasu mieszanego wilgotnego, las wilgotny, lasu łgowego i olsu a take sporadycznie boru mieszanego wieego, lasu mieszanego wieego i boru mieszanego wielgotnego, gdzie zalecane gatunki liciaste (Db i Ol) s zastpione przez inne gatunki liciaste (Brz, Bk, Wz). Natomiast na siedliskach borów oraz borów i lasów mieszanych, sosn zastpuje głównie brzoza.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 9 0

Drzewostan o składzie gatunkowym niezgodnym negatywnie wystpuj na siedliskach lasu łgowego, lasu wieego i lasu mieszanego wieego gdzie db zastpiono głównie sosn sporadycznie modrzewiem i wierkiem.

W porównaniu do poprzedniego programu znacznie zwikszył si procentowy udział drzewostanów zgodnych z podanym składem gatunkowym (z 86,14% do 95,47%), zmniejszył si za udział czciowo zgodnych (z 11,38% do 2,93%). Drzewostany o składzie niezgodnym z podanym składem gatunkowym zmniejszyły swój udział nastpujco: niezgodne obojtnie z 2,28% do 1,51% natomiast niezgodne negatywnie z 0,20% do 0,09%.

Ryc. 21. Zgodnoć składu gatunkowego drzewostanów z warunkami siedliskowymi– zmiany w 10-leciu

20000

18000

16000 95,47% 86,14% 14000

12000

10000

8000

6000

4000

2000 11,38% 2,93% 2,28% 1,51% 0,20% 0,09% 0 zgodne czciowo zgodne niezgodne obojtnie niezgodne negatywnie

stan na 2004 stan na 2014

Naley jednak dodać, e oprócz prawidłowo prowadzonych odnowie na powysze wyniki maj take wpływ zmiany dokonane w typach drzewostanów.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 9 1

Tabela 23. Zestawienie powierzchni drzewostanów (ha) wg zgodnoci składu gatunkowego z siedliskiem

 Jedn- Obr by Ogółem Drzewostany Dobrzejewi Nadlenictwo ostka Wkole % ce 1 2 3 4 5 6

zgodne ha 5890,65 12452,93 18343,58 95,47

czciowo ha 183,28 379,13 562,41 2,93 zgodne

niezgodne ha 76,51 213,04 289,55 1,51 obojtnie

niezgodne ha 7,02 10,92 17,94 0,09 negatywnie

Razem ha 6157,46 13056,02 19213,48 100,0

4.1.7.5. Formy degeneracji ekosystemu lenego Dokonujc oceny form degeneracji ekosystemów lenych brano pod uwag cztery jej podstawowe elementy:

o aktualny stan siedliska, o ujednolicenie (monotypizacj), o borowacenie, o neofityzacj.

Aktualny stan siedliska

Ocen aktualnego stanu siedliska oparto na bazie danych zawartych w planie u.l. z uwzgldnieniem opracowania siedliskowego dla nadlenictwa.

W przedstawionej poniej tabeli oraz na wykresie zestawione s dane wygenerowane przez program Taksator. W pozycji stanu siedliska - naturalne zawarte s równie pozycje zblione do naturalnego, natomiast w zestawieniu - zniekształcone zawarte s pozycje silnie zniekształcone oraz przekształcone. Szczegółowe przyporzdkowanie stanu siedlisk znajduje si w bazie Taksator.

Dominujc form stanu siedlisk jest forma zniekształcona, której jest 62,5% a w formie naturalnej 37,5%. Zdecydowanie dominuj siedliska borów w stanie zniekształconym, borów w stanie naturalnym oraz borów mieszanych w stanie zniekształconym. Wysoki udział siedlisk w stanie zniekształconym wie si bezporednio z du iloci drzewostanów porolnych.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 9 2

Tabela 24. Zestawienie powierzchni (ha) wg aktualnego stanu siedlisk

Grupa Forma stanu Wiek Ogółem Obrb Ogółem siedlisk siedliska do 40 41-80 powy ej % lat lat 80 lat 1 2 3 4 5 6 7 8

naturalny 519,39 690,55 308,44 1518,38 24,7 Bory zniekształcony 533,38 1504,08 237,60 2275,06 36,9

e 270,68 122,72 231,64 625,04 10,2 c Bory naturalny i w

e mieszane 401,02 845,17 212,11 1458,30 23,7

j zniekształcony e z r Lasy naturalny 36,31 24,94 25,51 86,76 1,4 b o

D mieszane zniekształcony 59,99 32,35 29,10 121,44 2,0 naturalny 4,34 7,77 3,46 15,57 0,3 Lasy zniekształcony 3,99 0,34 0,00 4,33 0,1

Razem Obrb naturalny 841,40 855,26 570,37 2267,03 36,8 Dobrzejewice zniekształcony 1013,02 2398,60 478,81 3890,43 63,2

naturalny 1518,12 1446,73 963,80 3928,65 30,1 Bory zniekształcony 1323,97 2982,24 950,29 5256,50 40,3

Bory naturalny 286,97 213,90 123,94 624,81 4,8

e mieszane l zniekształcony 747,07 1231,79 318,37 2297,23 17,6 o k  44,89 118,28 35,70 198,87 1,5 W Lasy naturalny mieszane zniekształcony 173,43 178,14 35,00 386,57 3,0

naturalny 8,11 44,04 13,47 65,62 0,5 Lasy zniekształcony 13,88 0,94 1,09 15,91 0,1

Razem Obrb naturalny 1898,75 1891,35 1152,92 4943,02 37,9  W kole zniekształcony 2344,66 4461,50 1306,84 8113,00 62,1

naturalny 2037,51 2137,28 1272,24 5447,03 28,4 Bory zniekształcony 1857,35 4486,32 1187,89 7531,56 39,2

naturalny 557,65 336,62 355,58 1249,85 6,5 o Bory w

t mieszane c

i zniekształcony 1148,09 2076,96 530,48 3755,53 19,5 n  e l naturalny 81,20 143,22 61,21 285,63 1,5

d Lasy a

N mieszane zniekształcony 233,42 210,49 64,10 508,01 2,6

naturalny 12,45 51,81 16,93 81,19 0,4 Lasy zniekształcony 17,87 1,28 1,09 20,24 0,1

Razem naturalny 2740,15 2746,61 1723,29 7210,05 37,5 Nadlenictwo zniekształcony 3357,68 6860,10 1785,65 12003,43 62,5 Dobrzejewice

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 9 3

Ryc. 22. Aktualny stan siedlisk Nadlenictwa Dobrzejewice

14000

12000

10000

62,5% 8000

6000 37,5%

4000

2000

0 naturalny zniekształcony

Ujednolicenie gatunkowe lub wiekowe - monotypizacja

Jedn z form degeneracji ekosystemów lenych jest ujednolicenie gatunkowe lub wiekowe kompleksów lenych. Monotypizacj okrela si dla kompleksów powyej 200 ha z uwzgldnieniem podziału drzewostanów na sosnowe i wierkowe oraz pozostałe.

Na terenie nadlenictwa kryterium dotyczce powierzchni spełniaj kompleksy główne w obydwu obrbach. W adnym jednak jedna klasa wieku nie zajmuje 50% powierzchni. W zwizku z powyszym na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice nie stwierdza si monotypizacji i nie sporzdza si stosownego zestawienia.

Neofityzacja

Neofityzacja jest form degradacji lasu wynikajc ze sztucznej uprawy lub samoistnego wnikania gatunków drzew i krzewów obcego pochodzenia do składu gatunkowego drzewostanów na danym terenie. Zamieszczona dalej tabela ujmuje powierzchnie z gatunkiem obcym wystpujcym w składzie gatunkowym drzewostanu.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 9 4

Tabela 25. Zestawienie powierzchni (ha) wg form degeneracji lasu - neofityzacja

  Dobrzejewice W kole Nadle nictwo .

) w y j c o e b p t ( o s

pow. pow. pow. pow. pow. pow. i k % w całych rzeczywista całych rzeczywista całych rzeczywista e y n z wydz z zajmowana wydz z zajmowana wydz z zajmowana m u c e ł t e

gat. przez gat. gat. przez gat. gat. przez gat. ó a z g r G obcym obcy obcym obcy obcym obcy [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] O

1 3 4 5 6 7 8 9 Sosna 2,27 0,23 4,33 0,49 6,6 0,72 1,1 banksa Sosna 82,54 18,34 49,46 8,96 132,00 27,3 39,4 czarna Sosna smołowa 10,24 5,54 3,64 0,36 13,88 5,90 8,5 Sosna wejmutka - - 1,60 0,16 1,60 0,16 0,2 Db 33,54 3,82 140,74 21,14 174,28 24,96 36,0 czerwony Robinia 41,13 6,79 12,58 3,46 53,71 10,25 14,8 akacjowa Ogółem 169,72 34,74 212,35 34,57 382,07 69,29 100,0

W porównaniu do danych z poprzedniego programu ogólna powierzchnia całych wydziele z udziałem gatunków obcych, uległa zmniejszeniu z 438,16ha do 382,07ha.

W podszytach najliczniejszym neofitem jest czeremcha amerykaska, która w skali nadlenictwa stanowi główny składnik podszytów. Najczciej czeremcha wystpuje w lenictwach: Brzozówka, Osiek, Wylewy, Wkole, Czernikowo i Łochocin, w pozostałych wystpuje mozaikowo w mniejszym nasileniu. Obecnoć czeremchy amerykaskiej stwarza problemy przy odnowieniach zrbów, jednak jej obecnoć stanowi take baz erow dla powikszajcej si populacji łosia.

Ponadto w podszytach i wyszych partiach lasów nadlenictwa wystpuj jeszcze takie obce gatunki jak db czerwony i robinia akacjowa.

Borowacenie

Borowacenie (pinetyzacja) wyrónia si na siedliskach borów mieszanych, lasów mieszanych i lasów. W zalenoci od udziału sosny i wierka w górnej warstwie drzew naley wyrónić borowacenie: a) słabe, jeeli udział sosny i wierka w składzie gatunkowym drzewostanu wynosi: - ponad 80 % na siedliskach borów mieszanych

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 9 5

- 50–80 % na siedliskach lasów mieszanych - 10-30 % na siedliskach lasowych, b) rednie, jeeli udział sosny lub wierka wynosi: - ponad 80 % na siedliskach lasów mieszanych - 30–60 % na siedliskach lasowych, c) mocne, jeeli udział sosny i wierka w składzie gatunkowym drzewostanu wynosi: - ponad 60 % na siedliskach lasowych.

Tabela 26. Zestawienie powierzchni (ha) wg form degeneracji lasu - borowacenie

 Drzewostany Jedno Obr by Nadlenictwo Ogółem stka Dobrzejewice Wkole % 1 2 3 4 5 6

brak ha 4465,82 10501,07 14966,89 77,9

słabe ha 1589,75 2353,56 3946,31 20,5

rednie ha 101,36 191,36 292,72 1,5

mocne ha 0,53 10,03 10,56 0,1

Razem ha 6157,46 13056,02 19213,48 100,0

Udział poszczególnych drzewostanów w poszczególnych grupach borowacenia zaley w duej mierze od struktury siedlisk obiektu oraz zmian dokonywanych w gospodarczych typach drzewostanów na przestrzeni ostatnich 10-cioleci. Ze wzgldu na niedu yznoć siedlisk nadlenictwa oraz duy udział drzewostanów zgodnych z siedliskiem, głównie sosnowych problem borowacenia nie ma tu istotnego znaczenia. Borowacenie rednie obejmuje tylko 1,5% powierzchni a mocne zaledwie 0,1%. W porównaniu do danych z poprzedniego programu ochrony przyrody mona zauwayć wzrost udziału drzewostanów bez borowacenia natomiast pozostałe wartoci pozostały na bardzo zblionym poziomie.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 9 6

Ryc. 23. Borowacenie – zmiany w 10-leciu

16000

14000

12000

10000

8000

6000

4000

2000

0 brak słabe rednie mocne

stan na 2004 stan na 2014

4.1.7.6. Zadrzewienia

W stanie posiadania nadlenictwa zadrzewienia (zgodnie z ewidencj gruntów) zajmuj 5,25 ha. Ponadto na ewidencyjnych Lz/Ps oraz Lz/R wystpuj zadrzewienia o łcznej powierzchni 0,48ha. Poza tymi pozycjami naley wspomnieć o zadrzewieniach i zakrzewieniach zlokalizowanych na innych powierzchniach nielenych (bagnach, uytkach ekologicznych, gruntach rolnych i przy terenach zabudowanych), szczególnie dua ich iloć znajduje si na „Zielonej Kpie”. Na terenie nadlenictwa wystpuj ponadto park zlokalizowany w lenictwie Łochocin oddz. 415f, g, k o łcznej powierzchni 3,02ha.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 9 7

Tabela 27. Zestawienie zadrzewie (zgodnie z ewidencj gruntów)

Lenictwo Powierz- Ogólny opis, skład gatunkowy, stan Gatunek redni Lp. Oddział chnia zdrowotny, gatunki rzadkie, gatunki Uwagi panujcy wiek Pododdział (ha) cenne 1 2 3 4 5 6 7 Obrb Dobrzejewice 1. Szkółka Bielawy Lp 0,09 100 Zadrzewienie: Lp 90l; Ksz 110l. 3f 2. Szkółka Bielawy Ol 0,05 60 Zadrzewienie: Wb 60l; Ol 60l. 4c 3. Brzozówka Zadrzewienie: Ol, Brz 30l; Brz 45l; Ol 0,60 45 14Bj Ol, Db 60l. 4. Brzozówka Zadrzewienie: Brz 60l; Ol 50l; So 30l; Ol 0,25 40 19b Ol 20l. Razem Obrb Dobrzejewice 0,99 Obrb Wkole 5. Wylewy Zadrzewienie: Wb 90l; Ol.s 35l; Js 25l. Wb 0,53 50 94Bi Zakrzewienie: wb, czm, jkl, bez.c 6. Wkole Zadrzewienie: Md, So, Brz, Kl, Bk, Lp, Md 1,03 53 202i w 60l; Lp, Bk 30l 7. Zadrzewienie: Gb, Lp, So 90l; Db 110l; Wkole Gb 2,05 88 Brz, Ol, Ak, Jw. 80l. 202j Zakrzewienie: lsz 8. Wkole Ol 0,06 60 Zadrzewienie: Wb, Ol 60l. 202ax 9. Komorowo Lp 0,15 130 Zadrzewienie: Lp 130l. 300c 10. Komorowo Lp 0,06 130 Zadrzewienie: Lp 130l. 300d 11. Łochocin Zadrzewienie: Ol, Gb 80l; Ol 0,31 80 405h Zakrzewienie: l.t, bez.c, lsz 12. Bobrowniki Zadrzewienie: So 75l; So 0,07 75 430f Zakrzewienie: kru, czm, brz Razem Obrb Wkole 4,26 Ogółem Nadlenictwo 5,25

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 4 – Walory przyrodniczo-krajobrazowe 9 8

5. WALORY HISTORYCZNO-KULTUROWE

Tereny obecnego Nadlenictwa Dobrzejewice od zarania pastwa stanowiły własnoć Korony Polskiej. W okresie funkcjonowania Zakonu Krzyackiego ziemie te były przedmiotem sporów i czsto przechodziły z rk do rk w wyniku wojen czy te zawieranych porozumie. Pozostałociami po tych wydarzeniach s ruiny zamków w Złotorii (jedyny zamek polski w regionie) i Bobrownikach. Po II-gim rozbiorze Polski omawiane obszary przeszły pod administracj prusk, a w latach 1807-1815 znalazły si na terenie Ksistwa Warszawskiego. Po Kongresie Wiedeskim zdecydowana wikszoć omawianego obszaru została włczona do Królestwa Polskiego (Kongresówka). Z tego okresu pochodz kopce graniczne i rów graniczny, których pozostałoci mona znaleć obecnie na terenie obrbu Dobrzejewice.

Podstawowym elementem krajobrazu kulturowego na obszarze Nadlenictwa Dobrzejewice s osiedla wiejskie. Historia osadnictwa na obszarze zasigu terytorialnego nadlenictwa rozpoczyna si na przełomie XIV i XV w. głównie na yniejszych obszarach morenowych. Drugi wzrost ruchu kolonizacyjnego, w którym mona wyrónić dwie fazy, rónice si składem etnicznym i form osadnicz, ma miejsce na przełomie XVII i XVIII w. wie si z tzw. osadnictwem olderskim. W pierwszej fazie tego procesu osiedlaj si głównie Holendrzy, zajmujc nadrzeczne obszary nizinne, głównie nad Wisł i na kpach nadwilaskich. We wsiach holenderskich zabudowania stoj rzdami w postaci równoległych pasów prostopadłych do głównej drogi. Do tego typu wsi naley Bógpomó Stary i Nowy. W drugiej fazie ruchu kolonizacyjnego przypadajcej na XVIII w. powstaj osiedla na terenach lenych z ludnoci niemieck i polsk, składajce si z rozproszonych gospodarstw, usytuowanych z reguły porodku wykarczowanego obszaru. Tego typu osadnictwo nazwano potem „rumunkami”. Najwiksze zagszczenie holenderskich osiedli rozproszonych wystpuje w pobliu pradoliny Wisły od Obrowa po Lipno oraz w obrbie samej pradoliny (Stajczynki, Skwirynowo, ). W zwizku z rozwojem przemysłu w XVIII w. pojawiaj si nowe typy osiedli zwane „Hutami, Rudami lub elaniakami”. Niektóre z nich produkowały elazo do połowy XIX w. (Hamernia koło Brzena). Włanie rozwój osadnictwa na obszarach lenych, a w

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 5 – Walory historyczno-kulturowe 9 9

póniejszym czasie uwłaszczenie włocian i serwituty lene przyczyniły si do wylesienia duych obszarów lenych w obrbie mało yznej pradoliny Wisły.

Nieliczne zabytki architektoniczne s reprezentowane przez obiekty sakralne – głównie kocioły.

Lasy Nadlenictwa Dobrzejewice były te niemym wiadkiem walk oraz martyrologii narodu polskiego – głównie w czasie II wojny wiatowej, czego pamitk s liczne mogiły i miejsca pamici.

Wykaz obiektów lub miejsc o walorach kulturowo-krajobrazowych lub historycznych w poszczególnych gminach i wsiach przedstawia si nastpujco:

ZABYTKI ARCHITEKTURY I BUDOWNICTWA ZNAJDUJCE SI W ZASIGU TERYTORIALNYM NADLENICTWA DOBRZEJEWICE

Miasto Toru Kaszczorek • Kociół p.w. witego Krzya z XIV w. – nr rej.:A/376 z 28.01.1930 • Fort I im. J. Sobieskiego zbudowany w latach 1888-92 • Skansen z chałupami krytymi strzech (architektura wiejska z terenu ziemi Chełmiskiej)

Gmina Lubicz Grabowiec • Kociół p.w. Chrystusa Króla z pierwszej połowy XX w. • Chata drewniana z koca XIX w. • Młyn drewniany z koca XIX w. Kopanino • Chata drewniana z czci gospodarcz z połowy XIX w. • Chata drewniana kryta strzech z koca XIX w. Lubicz Dolny • Dworzec kolejowy z pierwszej połowy XX w. • Kociół p.w. w. Stanisława Kostki z pierwszej połowy XX w. • Młyn z pocztku XX w. – nr rej.:A/1405/1-4 z 29.01.2009 • Chata drewniana z drugiej połowy XIX w. • Poczta z koca XIX w. • Remiza murowana z cegły z koca XIX w. • Restauracja murowana z cegły z pocztku XX w.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 5 – Walory historyczno-kulturowe 10 0

• Rzenia murowana z cegły z pocztku XX w. • Szkoła murowana z cegły czciowo otynkowana z pocztku XX w. • Urzd celny murowany z cegły z koca XIX w. Lubicz Górny • Restauracja drewniana z koca XIX w. • Spichlerz murowany z cegły z pierwszej połowy XX w. Mierzynek • Zespół dworski (dwór, czworak) z koca XIX w. Złotoria • Kociół p.w. w. Wojciecha w stylu neogotyckim z ogrodzeniem cmentarza przykocielnego z pocztku XX w. • Most na Drwcy z koca XIX w. • Zamek (ruiny) z pocztku XV w. • Kapliczka przydrona murowana z cegły z koca XIX w. • Kapliczka przydrona murowana z cegły przy kociele z pocztku XX w. • Szkoła murowana z cegły z koca XIX w. • Chaty drewniane z połowy XIX w. • Domy drewniane i murowane z cegły z koca XIX i pocztku XX w.

Gmina Obrowo Bartoszewo • Chata drewniana z drugiej połowy XIX w. Brzozówka • Chaty drewniane z koca XIX w. Dobrzejewice • Chaty drewniane z koca XIX w. i pocztku XX w. • Czworak murowany z cegły z koca XIX w. • Dwór z szachulca otynkowany z pocztku XX w. • Kociół p.w. w. Wawrzyca 1891-93 nr rej.:A/1548/1-2 z 12.01.2010 • ogrodzenie z bram metalow nr rej.: j.w. • Szkoła murowana z cegły otynkowana z pocztku XX w. Dzikowo • Chaty drewniane (jedna kryta strzech) z koca XIX w. i pocztku XX w. Głogowo • Bunkier betonowy z pocztku XX w.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 5 – Walory historyczno-kulturowe 10 1

• Schron (I i II) betonowy z pocztku XX w. • Chaty drewniane z koca XIX w. Kawczyn • Kapliczka przydrona murowana z cegły otynkowana z pocztku XX w. • Chata drewniana z pocztku XX w. Łyn • Zespół dworski XVII-XIX: • - dwór drewniany XVII, XVIII, XX nr rej.:406 z 23.08.1982 • - park z alej lipow i grabow ok. poł XIX w. nr rej.: 408 z 6.09.1982 • Kociół p.w. . Piotra i Pawła z pocztku 1848,1938 nr rej.: A/1277/1-2 z 3.04.2007 • cmentarz kocielny nr rej.: j.w. • Szkoła murowana z cegły z pocztku XX w. Łynek • Szkoła murowana z cegły z pocztku XX w. Łg • Chaty drewniane (jedna kryta strzech) z koca XIX w. • Szkoła drewniana z koca XIX w. Obrowo • Dwór z połowy XIX w. • Park dworski, k XIXw. nr rej.: 465 z 14.12.1984 • Chaty drewniane (jedna kryta strzech) z koca XIX w. Osiek • Chaty drewniane z koca XIX w. i pocztku XX w. • Plebania drewniana z pocztku XX w. Osiek-Chrapy • Chaty drewniane z koca XIX w. i pocztku XX w. Osiek-Siciny • Chaty drewniane z koca XIX w. i pocztku XX w. Ssieczno • Chaty drewniane z pocztku XX w. Silno • Chaty drewniane z koca XIX w. i pocztku XX w. • Szkoła murowana z cegły z koca XIX w.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 5 – Walory historyczno-kulturowe 10 2

• komora celna obecnie budynek gosp. XIXw. nr rej.: A/903 z 30.12.2005 • Chata drewniana z pocztku XX w. • Stodoła drewniana kryta strzech z pocztku XX w. • Dom modlitwy z pocztku XX w. Stajczynki • Chata drewniana z koca XIX w. • Stodoła drewniana z pocztku XX w. Zawały • Chaty drewniane z koca XIX w. Zbowo • Zespół dworski (dwór, stajnia) z koca XIX w.

Gmina Bobrowniki Bobrowniki • Ruiny zamku XIV/XV, poł XVII na rej.: 47/382 z 16.10.1957 • Zespół Kocioła p.w. w. Anny (kociół, kostnica, cmentarz przykocielny, ogrodzenie z bram) z 1787r. nr rej.: A/725/1-4 z 4.09.1998 • cmentarz rzym-kat. par., XIX/XX nr rej.: 291/A z 1.06.1982 • Sd gminny z połowy XIX w. • Szkoła z 1920 r. Gnojno • Szkoła powszechna z około 1930 r. • Zagroda (dom-kaplica ewangelicka, stodoła z obor) z koca XIX w. • Dom z czci inwentarsk z pocztku XIX w.

Rachcin • Zagroda (dom drewniany z 1864r., obora z chlewem, stodoła, suszarnia owoców) z pocztku XX w. Stare Rybitwy • Kaplica Ewangelicka z koca XIX w. • Dom z czci inwentarsk z pocztku XIX w. Stary Bógpomó • Domy z czci inwentarsk z pocztku XIX w.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 5 – Walory historyczno-kulturowe 10 3

Gmina Czernikowo Czernikowo • Zespół Kocioła p.w. w. Bartłomieja (kociół, plebania) z XIII/XIV w. nr rej.: A/707 z 9.09.1964 Makowiska • Kociół ewangelicki (obecnie rzym.-kat.) P. W. Chrystusa Króla z 1930 r. • Domy z czci inwentarsk z ok. 1850 r. Mazowsze • Kociół Par. p.w. w. Marcina, ogrodzenie z bram z 1900 r nr rej.: 417/A z 26.10.1988 Osówka • Pastorówka z pocz. XIX w. Steklin • Zespół dworski (dwór, spichlerz, park) z połowy XIX w. nr rej.: 250/A z 11.01.1988 Steklinek • Zespół dworski (dwór, park, obora ze spichlerzem) z pocztku XIX, XX w.nr rej.: A-998/1-3 z 11.01.1988 • Zagrody i domy tzw. poniatówki z 1938 r Włcz • Zagroda (dom z czci inwentarsk, stodoła) z koca XIX w. • Domy z czci inwentarsk z pocztku XIX w.

Gmina Fabianki Fabianki • Zespół dworski (dwór, park, oficyna, rzdcówka, spichlerz, obora) z przełomu XIX/XX w. nr rej.: 404/A z 24.04.1997 • Wzorcowe osiedle pracowników folwarcznych z 1914 r.

Miasto Lipno • Zespół Kocioła p.w. NMP (kociół, brama, ogrodzenie, plebania) z drugiej połowy XIV w.nr rej.: A/470 z 17.02.1981 • Kociół Ewangelicki z 1865-1868 r. • Cerkiew Prawosławna z połowy XIX w. • Obiekty cmentarza (kaplica, ogrodzenie z bram) • Ratusz z 1831 r.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 5 – Walory historyczno-kulturowe 10 4

• Zespół Sejmiku Powiatowego (bud. sejmiku, bud. administracyjny) z 1928r • Szkoła powszechna z pocztku XIX w. • Urzd Skarbowy z 1924 r. • Poczta z oficyn koca XIX w.nr rej.: 356/A z 20.01.1995 • Zajazd „Hotel Warszawski” z pierwszej połowy XIX w. • Budynek syndykatu rolniczego z pierwszej połowy XIX w.

Gmina Lipno Brzeno • Kociół p.w. Matki Boskiej Czstochowskiej z drugiej połowy XVIII w. nr rej.: 87/A z 15.11.1982 • Pozostałoci zespołu dworskiego (rzdcówka, pozostałoci parku) z drugiej połowy XIX w. Jankowo • Zagroda (dom, stodoła) z pierwszej połowy XIX w. • Obora z wozowni w zagrodzie z około 1920 r. Ostrowite • Kociół p.w. w. Mateusza z połowy XVIII w. Wichowo • Dwór z 1926 r.

WYKAZ ZABYTKOWYCH CMENTARZY (wpisanych do rejestru zabytków)

Gmina Lubicz Grabowiec • Cmentarz katolicki (brama wejciowa, krzy cmentarny, studnia) z drugiej połowy XX w. Kopanino • Cmentarz ewangelicki nieczynny z drugiej połowy XIX w. Krobia • Cmentarz katolicki nieczynny (brama wejciowa) z pocztku XX w. Lubicz Dolny • Cmentarz parafialny katolicki (krzy, brama wejciowa) z pocztku XX w. • Cmentarz przykocielny nieczynny z pocztku XIX w.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 5 – Walory historyczno-kulturowe 10 5

Lubicz Górny • Cmentarz katolicki nieczynny (figura, mur ogrodzeniowy) z pocztku XX w. • Cmentarz parafialny katolicki (pomnik pamici, brama wejciowa) z drugiej połowy XX w. • Cmentarz ydowski z XVIII w. Złotoria • Cmentarz ewangelicki nieczynny z drugiej połowy XIX w. • Cmentarz przykocielny katolicki (kapliczka, mur ogrodzeniowy, brama wejciowa) z pocztku XX w.

Gmina Obrowo

Brzozówka

• Cmentarz ewangelicki nieczynny z drugiej połowy XIX w.

Dobrzejewice

• Cmentarz parafialny (brama wejciowa) z drugiej połowy XIX w. • Cmentarz przykocielny nieczynny (brama wejciowa) z koca XIX w. Głogowo • Cmentarz ewangelicki z drugiej połowy XIX w. Łyn • Cmentarz parafialny katolicki (ołtarz polowy, brama wejciowa) z drugiej połowy XIX w. • Cmentarz przykocielny nieczynny (brama wejciowa) z koca XIX w. Łg • Cmentarz ewangelicki nieczynny (dzwonnica) z drugiej połowy XIX w.

Łg-Osiek

• Cmentarz ewangelicki nieczynny z drugiej połowy XIX w. Obory • Cmentarz dawny ewangelicki z drugiej połowy XIX w. Osiek • Cmentarz parafialny katolicki (brama wejciowa) z drugiej połowy XIX w. • Cmentarz przykocielny katolicki (kapliczka, brama wejciowa) z pierwszej połowy XX w.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 5 – Walory historyczno-kulturowe 10 6

Silno • Miejsce Pamici Narodowej - pomnik - grób nauczyciela z drugiej połowy XX w. • Cmentarz ewangelicki nieczynny z drugiej połowy XIX w. Skrzypkowo • Cmentarz ewangelicki nieczynny z pocztku XX w. • Cmentarz ewangelicki nieczynny z pocztku XX w. Zbowo • Cmentarz choleryczny nieczynny (kapliczka) z pocztku XVII w.

WYKAZ MIEJSC PAMICI NARODOWEJ, CMENTARZY , ATRAKCJI HISTORYCZNYCH itp. NA TERENIE NADLENICTWA DOBRZEJEWICE

OBIEKTY WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW: 1. Okrgła – Zespół parkowo-dworski (park, dwór, dawna rzdcówka, spichlerz) z przełomu XVII/XVIII w.- Gm. Bobrowniki, dz. 2415/6, 2415/9, 2415/10, 2415/11, data decyzji – 05.11.1993r., nr rejestru – A/721, obrb leny Wkole, L-ctwo Łochocin, oddz. 415-f, g, k, y; 2. Bógpomó Stary - Cmentarz ewangelicki z połowy XIXw. – Gm. Bobrowniki, dz. 2426/5, data decyzji – 17.11.1994r., nr rejestru – A/1292, obrb leny Wkole, L-ctwo Bobrowniki, oddz.426-d; 3. Brzeno – Cmentarz ewangelicki – Gm. Lipno, dz. 2299/3, data decyzji – 29.06.1994r., nr rejestru dawnego woj. włocławskiego 347/A, obrb leny Wkole, L-ctwo Jankowo,oddz. 299-k.

OBEIKTY WPISANE DO EWIDENCJI ZABYTKÓW:

OBR B DOBRZEJEWICE: 1. Bunkry z czasów II wojny wiatowej – Obr. ew. Obory, gm. Obrowo, dz. 2013/61, 2013/2, 2019/2, L-ctwo Brzozówka, oddz. 13-d, m, 19-g, i; 2. Mogiła oraz pomnik ku czci zmordowanego w czasie II wojny wiatowej nauczyciela Paula Heinza (pocztek listopada 1939r.) – Obr. ew. Silno, gm. Obrowo, dz. 2145/9, L-ctwo Osiek, oddz. 145-d; 3. Cmentarz ewangelicki – Obr. ew. Obory , gm. Obrowo, dz. 2092, L-ctwo Osiek, oddz. 92-a (pow. nie wyłczona);

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 5 – Walory historyczno-kulturowe 10 7

4. Cmentarz ewangelicki – Obr. ew. Silno, gm. Obrowo, dz. 2116/1, L-ctwo Osiek, oddz.116-l; 5. Cmentarz ewangelicki – Obr. ew. , gm. Obrowo, dz. 2172/5, L-ctwo Osiek, oddz. 172-d;

OBR B W KOLE: 1. Kapliczka Matki Boskiej Róacowej (1948r.) – Obr. ew. Skwirynowo (Nowogródek), gm. Czernikowo, dz. 2094/17, L-ctwo Wylewy, oddz.94B-j; 2. Krzy przydrony (1946r.) – Obr. ew. Skwirynowo (Nowogródek), gm. Czernikowo, dz.2114/12, L-ctwo Wylewy, oddz.114Ad; 3. Cmentarz ewangelicki - Obr. ew. Skwirynowo (Wilcze Kty), gm. Czernikowo, dz. 2076/11, L-ctwo Wylewy, oddz. 76-h (pow. nie wyłczona);

POZOSTAŁE OBIEKTY:

OBR B DOBRZEJEWICE: 1. Kopce i rów graniczny, granicy prusko-rosyjskiej z okresu zaborów Polski; 2. Podziemny bunkier po jednostce wojskowej – Obr ew. Kawczyn, gm. Obrowo, dz. 2149/19, L-ctwo Obrowo, oddz. 149B-f; 3. Mogiła zbiorowa z czasów II wojny wiatowej – Obr. ew. Obrowo, gm. Obrowo, dz. 2150/1, L-ctwo Obrowo, oddz. 150-f;

OBR B W KOLE: 1. Cmentarz ewangelicki – Obr. ew. Barany, dz. 2377/2, L-ctwo Komorowo, oddz. 377-n; 2. Cmentarz ewangelicki – Obr ew. Białe Błota, dz. 2282/1, L-ctwo Bobrowniki, oddz.282-o (powierzchnia nie wyłczona); 3. Mogiła zbiorowa z czasów II wojny wiatowej – Obr ew. Czernikowo, gm. Czernikowo, dz. 2001/1, L-ctwo Czernikowo, oddz. 1-c; 4. Pojedyncza mogiła – Obr. ew. Osówka, gm. Czernikowo, dz. 2079/1, L- ctwo Wylewy, oddz.79-a. 5. Pojedyncza mogiła – Obr. ew. Skwirynowo, gm. Czernikowo, dz. 2076/8, L-ctwo Wylewy, oddz.76-ax; 6. Pojedyncza mogiła – Obr. ew. Kiełpiny, gm. Czernikowo, dz. 2175, L-ctwo Dbrówka, oddz.175-d.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 5 – Walory historyczno-kulturowe 10 8

7. Bunkry z czasów II wojny wiatowej – L-ctwo Łochocin, oddz. 385-l, 421- a, 436-a, 438-x.

WYKAZ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH

Gmina Fabianki Zakrzewo - grodzisko wczesnoredniowieczne (nr rej. zab. - C/48)

Gmina Lipno Głodowo - grodzisko wczesnoredniowieczne (nr rej. zab. - C/108)

Miasto Lipno Lipno - grodzisko pónoredniowieczne (nr rej. zab. - C/144)

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 5 – Walory historyczno-kulturowe 10 9

6. ZAGRO ENIA

Wród zagroe rodowiska przyrodniczego, w zalenoci od rodzaju głównego czynnika szkodotwórczego, wyodrbniamy trzy grupy zagroe: zagroenia biotyczne, abiotyczne i antropogeniczne. Najwaniejsze zagroenia w ramach poszczególnych grup w Nadlenictwie Dobrzejewice przedstawiaj si nastpujco:

• Zagroenia biotyczne: o szkodniki owadzie, o grzyby pasoytnicze, o zwierzyna płowa (spałowanie, zgryzanie itp.), o gryzonie. • Zagroenia abiotyczne: o susze, o silne wiatry, o przymrozki wczesne i póne, o okić. • Zagroenia antropogeniczne: o poary, o intensywna penetracja terenów lenych przez turystów i zbieraczy, o zanieczyszczenie powietrza, o urbanizacja terenu.

6.1. Zagro enia biotyczne

Szkodniki owadzie

Lasy Nadlenictwa Dobrzejewice z racji uwarunkowa klimatycznych, przyrodniczych i składu gatunkowego drzewostanów naraone s na oddziaływanie czynników szkodotwórczych – zarówno biotycznych jak i abiotycznych. Stosunkowo ubogie siedliska, dominacja drzewostanów sosnowych, duy udział drzewostanów porolnych, niekorzystne oddziałowywanie emisji przemysłowych oraz due kompleksy lene sprzyjaj rozwojowi zarówno szkodników pierwotnych, których wystpowanie łatwo przybiera formy gradacyjne jak i szkodników wtórnych oraz patogenów grzybowych.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 6 – Zagroenia 11 0

Wród szkodników pierwotnych najwiksze znaczenie na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice ma brudnica mniszka i boreczniki oraz w mniejszym stopniu poproch cetyniak oraz strzygonia chojnówka. W minionym 10-leciu lasy w zasigu terytorialnym nadlenictwa były nkane przez silne gradacje szkodników z grupy foliofagów takich jak brudnica mniszka oraz boreczniki. Tak dua inwazja owadów była zwalczana na szerok skal poprzez chemiczne opryski lotnicze. Dua gradacja boreczników wystpiła w 2005 roku obejmujc 3253,45ha powierzchni lenej nadlenictwa. W 2011 roku wystpiła ponowna gradacja boreczników, oprysk chemiczny objł obszar 3447,78ha. W 2012 roku odnotowano due zagroenie ze strony brudnicy mniszki i wykonano oprysk lotniczy na powierzchni około 4680,87ha. Preparatami uytymi do oprysków chemicznych były: Dimilin 480SC oraz Decis 2,5EC. W grupie szkodników wtórnych najwiksze znaczenie maj cetyce i przypłaszczek granatek. Na terenie nadlenictwa istnieje stałe zagroenie upraw ze strony szeliniaka i innych ryjkowcowatych. W wyniku tego stosowana jest zasada przelegiwania zrbów. Natomiast bezporednio po odnowieniu na upraw wykłada si pułapki klasyczne.

Grzyby pasoytnicze

W skali nadlenictwa najwiksze zagroenie ze strony patogenów grzybowych powodowane jest przez hub korzeni i opiekow zgnilizn korzeni w mniejszym stopniu równie przez osutk sosny. Szkody ze strony huby korzeniowej zaznaczaj si głównie na gruntach porolnych, które stanowi 52,1% powierzchni nadlenictwa.

Zwierzyna płowa i gryzonie

Zagroenie ze strony zwierzyny polega przede wszystkim na uszkadzaniu młodych drzewek przez jeleniowate (uszkodzenie drzew przez łosia - zdjcie obok). Negatywne oddziaływanie zwierzyny (jeleni, łosi i saren) na las wynika nie tylko z liczebnoci, ale równie z migracji zwierzyny i grupowania si w okrelonych czciach nadlenictwa.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 6 – Zagroenia 11 1

Ryc. 24. Ło w lasach Nadlenictwa Dobrzejewice (fot. Jacek Wołoszyk)

Ponadto coraz wiksze zagroenie dla drzewostanów połoonych w ssiedztwie wód (głównie rzeki Mie) stwarza bóbr europejski, którego populacja wykazuje tendencje wzrostowe.

Ryc. 25. Uszkodzenia spowodowane przez bobra (fot. Zbigniew Szulikowski)

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 6 – Zagroenia 11 2

6.2. Zagro enia abiotyczne

Zagroenia abiotyczne wynikaj z ujemnego oddziaływania na las czynników natury nieoywionej. Nale do nich niekorzystne czynniki atmosferyczne, zakłócenia stosunków wodnych oraz niekorzystne właciwoci gleby. Wród wymienionych najistotniejsze znaczenie maj zagroenia wynikajce z czynników atmosferycznych.

Potencjalnym zagroeniem dla lasów Nadlenictwa Dobrzejewice s silne wiatry, mogce wyrzdzać znaczne szkody. Naraone na nie s szczególnie drzewostany znajdujce si na skraju lasu oraz otaczajce otwarte przestrzenie wewntrz lasu (zrby, luki, gniazda). W zwizku z prawidłowym prowadzeniem cić pielgnacyjnych na terenie nadlenictwa wikszoć silnych wiatrów nie powoduje bardzo istotnych uszkodze w drzewostanach.

Istotn rol stymulujc bd ograniczajc rozwój drzewostanów s opady atmosferyczne oraz ich wielkoć i rozkład w okresie wegetacyjnym. Doć niskie opady atmosferyczne charakterystyczne dla terenu nadlenictwa s czynnikiem ograniczajcym potencjaln produkcyjnoć drzewostanów

Poza tym osłabione niskimi opadami ekosystemy lene łatwiej poddaj si działaniu innych czynników szkodotwórczych, wzrasta te zagroenie poarowe lasu. W szczególnych przypadkach susze mog powodować przepadanie upraw.

Wród innych czynników atmosferycznych istotnym zagroeniem dla lasów Nadlenictwa Dobrzejewice s przymrozki póne, grone szczególnie dla dbu i buka, powodujce deformacje młodych drzewek, opónienia w ich rozwoju. Mniejsze znaczenie maj przymrozki wczesne lub wysoka temperatura powodujca na starszych drzewach powstawanie zgorzeliny kory, a u siewek – oparzeliny.

6.3. Zagro enia antropogeniczne

Zagroenia antropogeniczne s zwizane z działalnoci człowieka w rodowisku przyrodniczym. Uboczne skutki tej działalnoci stanowi obecnie jeden z najtrudniejszych problemów gospodarstwa lenego. Najwaniejsze z nich to: szkody powodowane przemysłowym zanieczyszczeniem rodowiska lenego, poary, powierzchniowe zanieczyszczenie wód i zmiany stosunków wodnych oraz

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 6 – Zagroenia 11 3

inne szkody zwizane z negatywnym, bezporednim oddziaływaniem człowieka na rodowisko lene. Oceny jakoci powietrza dokonuje si poprzez porównanie wyników pomiarów z wartociami odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu, które okrelono w rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. nr 52, poz. 310). Zgodnie z powyszym rozporzdzeniem przewiduje si dotrzymanie wartoci ste redniorocznych obliczonych jako stenia rednie w roku kalendarzowym.

Wynikiem oceny powietrza jest zaliczenie strefy do jednej z klas: - klasa A - jeeli stenia zanieczyszczenia na terenie strefy nie przekraczaj odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych i poziomów celów długoterminowych; - klasa B - jeeli stenia zanieczyszcze na terenie strefy przekraczaj poziomy dopuszczalne, lecz nieprzekraczajce poziomów dopuszczalnych powikszonych o margines tolerancji; - klasa C - jeeli stenia zanieczyszcze na terenie strefy przekraczaj poziomy dopuszczalne powikszone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest okrelony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych. - klasa D1 – jeeli poziom ste ozonu nie przekracza poziomu celu długoterminowego - klasa D2 – jeeli poziom ste ozonu jest wyszy od poziomu celu długoterminowego

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 6 – Zagroenia 11 4

Tabela 28. Klasyfikacja strefy kujawsko-pomorskiej ze wzgldu na zanieczyszczenia powietrza.

substancja chemiczna strefa kujawsko-pomorska (PL0404)

dwutlenek siarki A dwutlenek azotu A

tlenek wgla A

pył PM10 C ołów A

benzen A

arsen A

kadm\nikiel A

benzo( )piren C ozon C/D2

Wg „Rocznej oceny jakoci powietrza atmosferycznego w województwie kujawsko-pomorskim za rok 2012” Inspekcja Ochrony rodowiska WIO w Bydgoszczy - kwiecie 2013r

6.4. Zagro enie po arowe

Na podstawie instrukcji ochrony przeciwpoarowej obszarów lenych (DGLP, Warszawa 2011 r.) oraz Rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 9 lipca 2010 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpoarowego lasów Nadlenictwo Dobrzejewice zaliczono do I kategorii zagroenia.

Suma punktów wynosi 36, co odpowiada I kategorii zagro enia po arowego.

Zagroenie lasów nadlenictwa poarami w sposób wyczerpujcy zostało omówione w rozdziale „Okrelenie kierunkowych zada z zakresu ochrony lasu w tym ochrony przeciwpoarowej” (3.2.3.) elaboratu, w czci dotyczcej analizy stanu zagroenia poarowego.

Negatywne oddziaływanie człowieka na rodowisko lene mona podzielić na dwie grupy: bezporednie i porednie. Znaczna czć porednich oddziaływa negatywnych została omówiona powyej.

Porednie oddziaływanie człowieka na rodowisko polega na zmianie warunków ycia organizmów, na drastycznej ingerencji w ich biotopy. Moe ono fizycznie nie dotknć adnego z organizmów, ale przez zmiany w rodowisku moe prowadzić do całkowitego i bezpowrotnego wyniszczenia całych populacji.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 6 – Zagroenia 11 5

Bezporednie oddziaływania skierowane s wprost na organizm np. wykopywanie rolin, łamanie gałzi, wywoenie do lasu mieci, płoszenie zwierzyny czy kłusownictwo. S to zawsze oddziaływania jednostkowe i selektywne, a ich szkodliwoć zaley od natenia i zasigu wystpowania. Rzadko jednak prowadz do całkowitego wyniszczenia gatunku, lecz raczej do zuboenia lokalnych populacji. Lasy Nadlenictwa Dobrzejewice s naraone na silne, okresowe oddziaływanie bezporednie, polegajce głównie na płoszeniu zwierzyny, powodowaniu zagroenia poarowego czy mieceniu. Niektóre działania projektowane w niniejszym planie maj na celu ograniczenie skutków tych niekorzystnych zjawisk.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 6 – Zagroenia 11 6

7. WYTYCZNE DO ORGANIZACJI GOSPODARSTWA LENEGO, REGULACJI U YTKOWANIA ZASOBÓW ORAZ WYKONYWANIA PRAC LENYCH

7.1. Organizacja gospodarstwa lenego

Sposób organizacji gospodarstwa lenego Nadlenictwa Dobrzejewice okrela plan urzdzenia gospodarstwa lenego opracowany na lata 2014-2023 przez BULiGL. Plan ten został opracowany zgodnie z obowizujc instrukcj urzdzania lasu z uwzgldnieniem zasad zrównowaonej gospodarki lenej, majcych na celu: - zachowanie całej naturalnej zmiennoci przyrody lenej i funkcjonowania ekosystemów lenych w stanie zblionym do naturalnego z uwzgldnieniem kierunków ewolucji w przyrodzie; - odtworzenie zbiorowisk zdegradowanych i zniekształconych metodami hodowli i ochrony lasu przy wykorzystaniu w miar moliwoci sukcesji naturalnej; - utrzymanie i wzmocnienie produkcyjnych funkcji lasów (uytkowanie główne i uboczne); - ochron i zachowanie rónorodnoci biologicznej oraz bogactwa genetycznego zbiorowisk dziko yjcych rolin, zwierzt i mikroorganizmów; - utrzymanie i wzmoenie funkcji ochronnych w zagospodarowaniu lasów (zwłaszcza ochrony gleby i wody); - utrzymanie zdrowotnoci i witalnoci ekosystemów lenych. W celu realizowania poprzez plan urzdzenia lasu zasad zrównowaonej gospodarki lenej dokonano nastpujcych inwentaryzacji i ustale, lecych u podstaw powstałego planu urzdzenia lasu:

Operat siedliskowy

Zgodnie z zasad, e podstaw doskonalenia gospodarki lenej winno być wszechstronne rozpoznanie warunków glebowych i siedliskowych, na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice wykonano w latach 2001-2002 aktualizacj operatu glebowo-siedliskowego. Efektem tych prac jest rozpoznanie typów siedliskowych lasu i ich stanu w powizaniu z warunkami glebowymi, dajce obraz uwarunkowa przyrodniczych i moliwoci produkcyjnych lasów nadlenictwa.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 7 – Wytyczne do organizacji gosp.lenego… 11 7

Typy drzewostanów

W oparciu o prace siedliskowe powstała tabela składów gatunkowych upraw i typów drzewostanów przyjta decyzj KZP. Zestawienie to zamieszczone w planie u.l. okrela składy gatunkowe drzewostanów optymalne dla danego siedliska, stabilnoci tworzonego drzewostanu i optymalizacji celów produkcyjnych. Ponadto dla siedlisk przyrodniczych opracowano typy lasu oraz orientacyjne składy gatunkowe upraw.

Podział gospodarczy i stosowane rbnie

Siedliskowy typ lasu i typy drzewostanów oraz okrelenie obszarów lasów uznanych za ochronne stworzyły podstawy do podziału obiektu na gospodarstwa i ustalenie do zamierzonych celów optymalnych sposobów zagospodarowania lasu. W oparciu o przyjty podział na gospodarstwa, aktualny stan drzewostanów oraz zamierzone składy przyszłych odnowie zaprojektowano odpowiednie sposoby uytkowania rbnego.

Przyjte etaty i regulacja u ytkowania zasobów

Na podstawie dokonanej inwentaryzacji zasobów, zaprojektowanych sposobów uytkowania wynikajcych z potrzeb hodowlanych poszczególnych drzewostanów oraz wyliczonych etatów optymalnych dla poszczególnych gospodarstw przyjto odpowiednie etaty uytkowania rbnego. Etaty te w połczeniu z orientacyjnymi etatami miszociowymi w uytkowaniu przedrbnym stanowi etat miszociowy uytków głównych nadlenictwa. Konstrukcja etatu uytków głównych zapewnia realizacj podstawowej zasady gospodarki lenej-powikszania zasobów drzewnych.

7.2. Wykonywanie prac lenych

Dla zmniejszenia szkód w rodowisku przyrodniczym, w trakcie wykonywania prac lenych naley stosować technologie przyjazne dla pozostałych elementów ekosystemu lenego. W tym celu naley kierować si nastpujcymi wskazówkami:

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 7 – Wytyczne do organizacji gosp.lenego… 11 8

- stosować metod pozyskania drewna polegajc na wyróbce i sortymentacji przy pniu ze zrywk surowca cignikami nasibiernymi przy odpowiednio zaplanowanych i wykonanych szlakach zrywkowych; - dostosować okres pozyskania drewna do terminów najmniejszego zagroenia lasu od owadów i patogenów grzybowych, wiatru i niegu oraz moliwoci wykorzystania przez zwierzyn kopytn cienkiej kory na drzewach lecych; - stosować rodki techniczne chronice pozostajce na powierzchni drzewa przed uszkodzeniami powstajcymi w trakcie zrywki; - stosować właciw rotacj pozyskanego drewna; - nie wypalać pozostałoci zrbowych; - chronić stanowiska gatunków chronionych, rzadkich i cennych, podczas wykonywania zabiegów pielgnacyjnych zwracać szczególn uwag na kontrolowane obalanie drzew w pobliu tych miejsc. Istotnym elementem wpływajcym na stan rodowiska lenego w trakcie wykonywania prac lenych jest rodzaj i jakoć uytego sprztu. Naley stosować maszyny i urzdzenia napdzane przez silniki spalinowe z katalizatorami, a take bioolejów jako smarów silnikowych.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 7 – Wytyczne do organizacji gosp.lenego… 11 9

8. PLAN DZIAŁA W ZAKRESIE PRAC OBJTYCH PROGRAMEM OCHRONY PRZYRODY

Planowanie i realizacja zada ujtych w programie ochrony przyrody odbywa si w wikszoci w ramach planowania i realizacji innych, omawianych wczeniej działa gospodarczych i ochronnych, uwzgldniajcych wiele aspektów przyrodniczych i gospodarczych w ramach trwale zrównowaonej, wielofunkcyjnej gospodarki lenej.

8.1. Kształtowanie gospodarki wodnej

Istniejce na terenie nadlenictwa zbiorniki wodne, bagna czy torfowiska stanowi doskonały rezerwuar wody. Zachowanie tych obszarów w stanie niezmienionym wpływa korzystnie na bilans wodny oraz popraw mikroklimatu w najbliszym ich otoczeniu. To samo dotyczy podmokłych łk czy lasów na siedliskach wilgotnych i bagiennych. W zwizku z tym wszystkie oczka i bagienka ródlene, łki czy niektóre drzewostany naley chronić. Pewn ochron poprzez uznanie za lasy wodochronne objto wikszoć drzewostanów na siedliskach wilgotnych i bagiennych.

Obok ochrony istniejcych zbiorników wodnych i bagien niezmiernie wane jest wykorzystywanie naturalnych własnoci ekosystemów do stabilizacji zasobów wodnych. Utrzymywanie i zwikszanie moliwoci retencyjnych lasu jest biecym zadaniem nadlenictwa, natomiast realizowanie tych zada moe odbywać si na wielu płaszczyznach.

W niniejszym planie maksymalnie ograniczono uytkowanie rbne w najbliszym otoczeniu rzek oraz wikszych bagien. W pozostałych przypadkach istniejce strefy ekotonowe na granicy las-bagno naley zachowywać na etapie realizacji planowanych cić rbnych, za tam gdzie jest to uzasadnione tworzyć je w celu stabilizacji stosunków wodnych.

O retencji wodnej gleby naley pamitać przy wykonywaniu prac lenych, dc do jak najmniejszej ingerencji w struktur runa i gleby. W ramach prac hodowlanych i pielgnacyjnych naley dyć do tworzenia, jak te rozwoju wielowarstwowych, wielopitrowych i rónorodnych pod wzgldem gatunkowym drzewostanów, bdcych naturalnymi „magazynami” zasobów wodnych.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac… 12 0

8.2. Kształtowanie granicy polno-lenej

Celem kształtowania granicy polno-lenej jest racjonalne wykorzystanie gruntów (zalesianie gruntów nieprzydatnych do produkcji rolniczej), uporzdkowanie przestrzeni rolniczej i lenej, zagospodarowanie gruntów zgodnie z warunkami glebowo-przyrodniczymi, zwikszenie lesistoci kraju i poprawa warunków rodowiska przyrodniczego.

Kształtowanie granicy polno-lenej moe si odbywać w dwojaki sposób. Pierwszym jest kupno lub zamiana gruntów w celu poprawienia przebiegu granicy pomidzy gruntami lenymi i nielenymi oraz zoptymalizowania ich funkcji. Z wielu przyczyn działania takie s bardzo ograniczone, jednak powinny być w miar monoci realizowane. Drugim sposobem jest zalesianie gruntów bdcych w stanie posiadania nadlenictwa. Działania w tym zakresie powinny wynikać zarówno z przesłanek ekologicznych i ekonomicznych oraz w pełni uwzgldniać istniejce plany zagospodarowania przestrzennego.

8.3. Kształtowanie strefy ekotonowej

Na styku dwóch biocenoz naturalnych wystpuje szerszy lub wszy pas przejciowy, zwany inaczej ekotonem. Z reguły odznacza si on wikszym bogactwem flory i fauny ni ssiadujce ze sob ekosystemy. Szczególnie atrakcyjne s szerokie ekotony bdce miejscem bytowania gatunków charakterystycznych dla obu ssiadujcych biocenoz oraz tzw. gatunków stykowych. W przypadku istnienia w pełni zrónicowanych, naturalnych pasów ekotonowych naley dołoyć wszelkich stara w celu zachowania ich w niezmienionej formie. Sztucznego kształtowania stref ekotonowych naley dokonywać na styku ze rodowiskami ze strony, których moe płynć rónego rodzaju zagroenie (szlaki komunikacyjne, tereny przemysłowe itp.). Niezbdnym elementem kadej strefy ekotonowej jest drzewostan bdcy jednym z najbardziej stabilizujcych czynników rodowiska.

Istniejce aktualnie strefy ekotonowe naley chronić i przy realizacji zaplanowanych cić pozostawiać. W pozostałych przypadkach strefy ekotonowe naley pozostawiać na etapie wykonawstwa (w zalenoci od warunków przyrodniczych i potrzeb) lub tworzyć na etapie odnowie i zalesie poprzez luniejsz wib sadzenia oraz wprowadzanie moliwie duej iloci gatunków, w tym take gatunków o duych walorach estetycznych i krzewów. Wypełnienie

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac… 12 1

przez krzewy i drzewa oraz rolinnoć zieln w układzie pionowym i poziomym pasa o szerokoci kilkunastu czy kilkudziesiciu metrów ma na celu wytworzenie ciany lasu ograniczajcej wnikanie czynników negatywnych do wntrza lasu. W drzewostanach młodszych tworzenie ekotonów winno odbywać si poprzez odpowiednie prowadzenie cić pielgnacyjnych, a take popieranie naturalnie rozwijajcych si tu warstw podszytu czy te potencjalnego II pitra. W obecnym PUL zaprojektowano 328,18ha podsadzen produkcyjnych i wprowadzania podszytów, które m.in. wzbogac ekosytem leny.

8.4. Zabiegi ochronne w szczególnie cennych obiektach przyrodniczych

Na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice znajduj si obiekty objte rónymi formami ochrony, a plan urzdzenia lasu uwzgldnia działania ochronne, które winny być w nich realizowane.

Najwysza form ochrony przyrody na gruntach zarzdzanych przez Nadlenictwo Dobrzejewice jest rezerwat przyrody. Wykonywanie zada ochronnych w rezerwatach przyrody naley wykonywać w porozumieniu z Regionaln Dyrekcj Ochrony rodowiska w Bydgoszczy.

Pomniki przyrody jako bardzo cenne fragmenty przyrody naley otoczyć szczególn ochron. Właciwe oznakowanie w terenie ustrzee je przed przypadkowym zniszczeniem, a odpowiedni nadzór przed aktami wandalizmu. Bieca kontrola stanu zdrowotnego i sanitarnego umoliwi szybkie reagowanie na pojawiajce si zagroenia. Naley take dbać o pełn zgodnoć rejestru pomników istniejcych formalnoprawnych oznaczonych na gruncie z odpowiednimi zarzdzeniami powołujcymi.

Odrbn grup obiektów stanowi uytki ekologiczne. Postpowanie na tych powierzchniach reguluj odrbne przepisy. Ochrona uytków ekologicznych zwizana jest ze stabilizacj stosunków wodnych oraz utrzymywaniem istniejcych wokół naturalnych stref ekotonowych. Wana jest take dbałoć gospodarza obiektu o zgodnoć pomidzy stanem prawnym uytków ekologicznych wynikajcym z rozporzdze powołujcych, a stanem w ewidencji gruntów.

Stanowiska rolin podlegajcych ochronie prawnej naley objć ochron zabezpieczajc je przed zniszczeniem. Wane, aby leniczowie nadzorujcy prace

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac… 12 2

zwizane z uytkowaniem lasu wykorzystywali informacje o stanowiskach rolin chronionych tak kierujc pracami, aby uchronić je przed zniszczeniem. Wane jest take biece inwentaryzowanie i uzupełnianie listy gatunków chronionych na terenie nadlenictwa.

W przypadku zlokalizowania miejsca rozrodu wilków (nory) naley na przełomie kwietnia i maja odstpić od wykonywania zabiegów w promieniu 500m od nory. Zabiegi te mona wykonywać w innym terminie.

Ochrona zinwentaryzowanych siedlisk przyrodniczych odbywa si w niniejszym planie zgodnie z odpowiednimi zaleceniami dla takich obszarów. Nie zaplanowano uytkowania rbnego na siedliskach przyrodniczych bdcych w zasigu obszarów Natura 2000, wykonuje si jedynie zabiegi pielgnacyjne.

Na gruntach nielenych w obszarze Natura 2000 nadlenictwo powinno zamiecić zapis zapewniajcy skonstruowanie umowy dzierawy tak by uwzgldniała wymagania ekologiczne gatunków, dla których tereny wydzierawiane mog stanowić potencjalne miejsce ich bytowania lub wystpowania.

Specyficzne podejcie do gospodarowania w lasach ochronnych wynika z ich charakteru. Uytkowanie w lasach ochronnych zwizane jest z pełnion przez nie funkcj i nie powoduje z ni konfliktu.

Due znaczenie w ochronie przyrody ma znajomoć podstawowych zagadnie z tego zakresu, a zwłaszcza znajomoć rolin i zwierzt objtych ochron prawn wród pracowników nadlenictwa (zwłaszcza leniczych i podleniczych). W zwizku z powyszym wskazane jest przeprowadzanie okresowych szkole w tym zakresie.

8.5. Sposoby postpowania na stanowiskach gatunków lub grup gatunków objtych ochron prawn, które mog powstać w czasie obowizywania PUL.

W przypadku zweryfikowania stanowisk gatunków lub grup gatunków rolin i zwierzt objtych ochron prawn nieznanych na dzie zatwierdzania planu urzdzenia lasu w celu minimalizacji ewentualnego negatywnego oddziaływania planu na rodowisko w biecej realizacji zada gospodarczych naley uwzgldnić nastpujce wytyczne:

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac… 12 3

− w celu minimalizacji szkód w awifaunie (niszczenie gniazd, płoszenie itp.) przed przystpieniem do realizacji zada w zakresie uytkowania rbnego w okresie lgów ptaków, w miejscach planowanych cić zupełnych, naley odpowiednio wczenie przygotować powierzchni, a melioracje agrotechniczne (usunicie podszytów) naley wykonać wyłcznie w okresie jesienno-zimowym;

− na podstawie przeprowadzonej lustracji drzewostanu przeznaczonego do cicia rbnego naley zdecydować, które zrby mog być wykonywane w okresie lgowym, a które poza nim; wykonanie zabiegu cić rbnych na pozycjach ze stwierdzonymi czynnymi gniazdami przełoyć poza okres lgowy na rzecz pozycji, gdzie tych gniazd nie zinwentaryzowano,

− jeeli cicia rbne wykonywane s w okresie lgowym ptaków, bezporednio przed rozpoczciem prac, naley ponownie zlustrować drzewostan pod ktem obecnoci w nim zasiedlonych pojedynczych gniazd; cicia we fragmentach drzewostanu, w których wystpuj takie gniazda naley przesunć w czasie i wykonać je po zakoczonym okresie lgowym,

− we fragmentach, w których ssiedztwie po wykonanej rbni zupełnej brakować bdzie starodrzewu (np. ostatnie kulisy zrbowe) jako kompensacj naley wywieszać budki lgowe dla ptaków w drzewostanach przyległych do powierzchni zrbu,

− w trakcie wyznaczania drzew do wycinki w ramach trzebiey naley pozostawić drzewa dziuplaste oraz te, na których wystpuj gniazda ptaków,

− w drzewostanach, w których planowane s cicia trzebieowe w czasie lgów ptaków, w okresie jesienno-zimowym naley oczycić szlaki zrbowe poprzez usunicie podszytów,

− bezporednio przed rozpoczciem wykonywania trzebiey jak i w trakcie jej realizacji w danym drzewostanie, odbywajcej si w okresie lgowym ptaków, naley zlustrować drzewostan pod ktem obecnoci w nim zasiedlonych gniazd; cicia we fragmentach drzewostanu, w których wystpuj takie gniazda naley przesunć w czasie i wykonać je po zakoczonym okresie lgowym,

− czyszczenia póne (CP) na powierzchniach o bogatej rolinnoci runa lenego, jak i bogatych składach gatunkowych wykonywać zasadniczo poza

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac… 12 4

okresem lgowym, a wybór terminu wykonania przyjć w zalenoci od: fazy rozwojowej, warunków pogodowych oraz zagszczenia,

− pielgnowanie gleby w uprawach, CW i CP w okresie lgowym ptaków wykonywać z uwag po dokonanej lustracji; fragmenty ze zlokalizowanymi gniazdami pozostawić bez zabiegu.

Naley podkrelić, e monitoring gatunków ptaków objtych ochron prowadzony jest przez nadlenictwo na bieco (liczebnoć, areał wystpowania i in.), co jest zgodne z zasadami zrównowaonej gospodarki lenej i kryteriami certyfikacji FSC.

8.6. Ochrona ró norodnoci biologicznej

Ochrona rónorodnoci biologicznej w lasach realizowana jest na podstawie zarzdze i instrukcji obowizujcych w Lasach Pastwowych. W celu ochrony rónorodnoci biologicznej w lasach Nadlenictwa Dobrzejewice naley dyć do zachowania nastpujcych jej form:

- rónorodnoci genowej, - rónorodnoci gatunkowej, - rónorodnoci ekosystemowej, - rónorodnoci krajobrazowej.

Dla zachowania rónorodnoci genowej naley dyć do tego, by pozyskiwany materiał siewny (głównie drzew i krzewów lenych), pochodził z jak najwikszej liczby osobników oraz rónych miejsc nadlenictwa. Z problemem rónorodnoci genowej zwizane jest nasiennictwo, hodowla selekcyjna i gospodarka szkółkarska, majca na celu produkcj materiału sadzeniowego wiadomego pochodzenia i dobrej jakoci. Dla zachowania rónorodnoci gatunkowej naley zwracać uwag zarówno na skład gatunkowy warstw drzewiastych, jak i podszytów, oraz ochron wystpujcego runa. W tym celu naley dyć do stosowania zalecanych składów odnowieniowych upraw, właciwych dla ustalonych dla danego obszaru typów drzewostanów. Na odnawianych powierzchniach naley wykorzystywać mikrosiedliska do wzbogacania składu gatunkowego uprawy. Zachowanie rónorodnoci gatunkowej realizuje si take poprzez pozostawianie w trakcie cić pielgnacyjnych gatunków drzew nie majcych znaczenia gospodarczego, za przy ciciach rbnych – kp starego drzewostanu,

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac… 12 5

czy nawet pojedynczych egzemplarzy majcych szans na dalsz egzystencj w nowym drzewostanie.

W celu zachowania rónorodnoci ekosystemowej naley jak najszerzej wykorzystywać zmiennoć w ramach mikrosiedlisk, wprowadzajc na te niewielkie powierzchnie właciwe im gatunki. Bardzo wanym elementem zachowania omawianej zmiennoci jest denie do poprawy stosunków wodnych na terenie nadlenictwa. Z zachowaniem rónorodnoci ekosystemowej wie si omawiana wczeniej ochrona istniejcych bagien i oczek wodnych oraz istniejcych lub tworzonych stref ekotonowych. W celu zachowania bogactwa i rónorodnoci krajobrazowej naley unikać zalesiania ródlenych łk, bagien i nieuytków. Ponadto na zachowanie, a nawet zwikszenie bogactwa i rónorodnoci krajobrazowej maj wpływ wszystkie działania omówione wczeniej, w zwizku z ochron innych form rónorodnoci biologicznej.

8.7. Promocja i edukacja ekologiczna

W zwizku z coraz wikszym zagroeniem rodowiska przyrodniczego bardzo wanym elementem ochrony przyrody i gospodarowania jej zasobami jest edukacja ekologiczna. Edukacja taka ma na celu podwyszenie wiadomoci ekologicznej społeczestwa a przez to ograniczenie negatywnych, czsto dokonywanych niewiadomie, oddziaływa ludzi na rodowiska przyrodnicze, w tym take las. Pojawiajca si niekiedy krytyka gospodarowania w lasach jest czsto wynikiem braku wiedzy na temat lasu i zachodzcych w nim procesów, bd brakiem zrozumienia koniecznoci wykonywania okrelonych zabiegów gospodarczych czy ochronnych. Dlatego te promocja wielofunkcyjnej gospodarki lenej, traktujcej funkcj produkcyjn jako jedn z wielu, a nie podstawow funkcj lasu jest wanym zadaniem dla wszystkich leników. Edukacja ekologiczna oraz propagowanie idei ochrony przyrody powinno odbywać si zgodnie z aktualn wiedz a take z lokalnymi tradycjami regionu. W tym celu nadlenictwo winno współpracować w tym zakresie z władzami samorzdowymi, owiatowymi i organizacjami zajmujcymi si ochron przyrody.

W nadlenictwie funkcjonuje powierzchnia edukacyjna na terenie szkółki lenej Bielawy, punkt edukacyjny przy siedzibie nadlenictwa (obrb Dobrzejewice) oraz cieka rowerowa w lenictwie Komorowo (obrb Wkole).

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac… 12 6

W najbliszym dziesicioleciu planowane jest zagospodarowanie drzewostanów lenictwa Bielawy (w pobliu miasta Toru), w kierunku rekreacyjnym (z wyznaczeniem tras do joggingu i nordic walkingu).

Ryc. 26. Obiekty edukacji przyrodniczo-lenej (fot. Bogusław Kashyna, Kamila Czajka)

Nieco innym problemem jest ruch rekreacyjny i edukacja osób w nim uczestniczcych. Wobec intensywnej penetracji lasów nadlenictwa nacisk naley połoyć na informowanie o dozwolonych i niedozwolonych czynnociach na obszarach lenych, zagroeniach z nimi zwizanych, oraz ukierunkowywanie ruchu rekreacyjnego na okrelone miejsca – atrakcyjne i bezpieczne zarówno dla wypoczywajcych tam osób jak i otaczajcego ich rodowiska.

Jednym z wielu elementów edukacji lenej jest równie niniejszy program, którego udostpnianie moe si take przyczynić do podwyszenia wiadomoci ekologicznej społecznoci lokalnej. Naley te zadbać, aby prowadzone na terenie nadlenictwa badania, jak te spostrzeenia osób zwizanych z ochron przyrody były odnotowywane w kronice czy mapie programu. Taka ustawiczna aktualizacja zwikszy wartoć programu, który jest i moe być w przyszłoci baz do wykonania analiz i porówna dotyczcych stanu rodowiska naturalnego i zmian w nim zachodzcych.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac…

Tab 29. Zestwienie przedmiotów ochrony, dla których wyznaczono obszary Natura 2000 w lasach nadlenictwa lub w ich bezporednim ssiedztwie (wg wzoru nr XXII) Orientacyjna Potencjalne zagro enia Zalecenia dotyczce Podstawowe lokalizacja negatywnego (szczególnie mo liwoci unikania Nazwa i kod przedmiotu wymagania dotyczce przedmiotu ochrony znaczco negatywnego) zagro en oraz realizacji ochrony oraz symbol zachowania Lp. na mapie oddziaływania lenych zada gospodarczych znaczenia wg SDF (równie po danego stanu przegldowej obrbu zabiegów gospodarczych na zgodnie z podstawowymi stan ochrony, je eli znany) ochrony przedmiotu lenego (oddział, stan ochrony przedmiotu wymaganiami przedmiotu ochrony pododdział ochrony ochrony 1 2 3 4 5 6 1. SPECJALNE OBSZARY OCHRONY SIEDLISK - siedliska przyrodnicze według SDF obejmujce całe wydzielenia Dolina Drwcy PLH280001 Brak w stanie posiadania 1 - - - - Nadlenictwa Dobrzejewice Nieszawska Dolina Wisły PLH040012 1

Obr. Wkole 2 utrzymanie ekstensywnego 7 2 6510 - Niowe i górskie łki L-ctwo Wylewy nie zalesiać nie wykonuje si zabiegów gosp. uytkowania uytkowane ekstensywnie oddz. 114a, c Obr. Wkole 6120 – Ciepłolubne, ródldowe L-ctwo Czernikowo nie zalesiać nie wykonuje si zabiegów gosp. usuwanie samosiewów murawy napiaskowe oddz. 441d, 443c Włocławska Dolina Wisły PLH040039 Obr. Wkole 6510 - Niowe i górskie łki utrzymanie ekstensywnego 3 L-ctwo Wkole nie zalesiać nie wykonuje si zabiegów gosp. uytkowane ekstensywnie uytkowania oddz. 191c, g Cyprianka PLH040013 - 4 Brak - - -

2. SPECJALNE OBSZARY OCHRONY SIEDLISK - gatunki rolin i zwierzt (z wyjtkiem ptaków) oraz ich siedliska według SDF Dolina Drwcy PLH280001 Brak w stanie posiadania 1 - - - - Nadlenictwa Dobrzejewice

Orientacyjna Potencjalne zagro enia Zalecenia dotyczce Podstawowe lokalizacja negatywnego (szczególnie mo liwoci unikania Nazwa i kod przedmiotu wymagania dotyczce przedmiotu ochrony znaczco negatywnego) zagro en oraz realizacji ochrony oraz symbol zachowania Lp. na mapie oddziaływania lenych zada gospodarczych znaczenia wg SDF (równie po danego stanu przegldowej obrbu zabiegów gospodarczych na zgodnie z podstawowymi stan ochrony, je eli znany) ochrony przedmiotu lenego (oddział, stan ochrony przedmiotu wymaganiami przedmiotu ochrony pododdział ochrony ochrony 1 2 3 4 5 6 Nieszawska Dolina Wisły PLH040012 1188 - Kumak nizinny utrzymanie bagien 2 (Bombina bombina) i niewielkich nie wykonuje si zabiegów gosp. - ochrona cisła zbiorników wodnych utrzymanie siedliska w 1060 - Czerwoczyk nieparek stanie niezmienionym 3 (Lycaena dispar) nie wykonywać nie wykonuje si zabiegów gosp. -

ochrona cisła melioracji i osuszania 128 terenów podmokłych A127 - uraw utrzymanie bagien CP, TW – wykonywanie zaplanowane zabiegi 4 (Grus grus) i niewielkich zabiegów gospodarczych gospodarcze wykonywać w ochrona cisła zbiorników wodnych w okresie lgowym okresie pozalgowym 1337 - Bóbr europejski 5 (Castor fiber) - nie wykonuje si zabiegów gosp. - ochrona czsciowa 1355 - Wydra 6 (Lutra lutra) - nie wykonuje si zabiegów gosp. - ochrona czciowa Włocławska Dolina Wisły PLH040039 - 7 Brak - - -

Cyprianka PLH040013 4009 - Strzebla błotna ograniczenie bd 8 (Phoxinus percnrus) nie wykonuje si zabiegów gosp. - zaniechanie rybołóstwa ochrona cisła

Orientacyjna Potencjalne zagro enia Zalecenia dotyczce Podstawowe lokalizacja negatywnego (szczególnie mo liwoci unikania Nazwa i kod przedmiotu wymagania dotyczce przedmiotu ochrony znaczco negatywnego) zagro en oraz realizacji ochrony oraz symbol zachowania Lp. na mapie oddziaływania lenych zada gospodarczych znaczenia wg SDF (równie po danego stanu przegldowej obrbu zabiegów gospodarczych na zgodnie z podstawowymi stan ochrony, je eli znany) ochrony przedmiotu lenego (oddział, stan ochrony przedmiotu wymaganiami przedmiotu ochrony pododdział ochrony ochrony 1 2 3 4 5 6 3. OBSZARY SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW - gatunki ptaków oraz ich ostoje Dolina Dolnej Wisły PLB040003

uniemoliwienie nie wykonuje si zabiegów A075 - Bielik penetracji stref gosp.- strefa na powierzchni 1 (Haliaeetus albicilla) ochronnych gniazda - 129 nielenej ochrona cisła szczególnie w okresie (uytek ekologiczny) lgowym

130

Tab 30. Zestawienie zada z zakresu ochrony przyrody (wg wzoru nr XXIII) Ogólna Zadania z zakresu ochrony przyrody charakterystyka oraz przewidywane metody ich  Lokalizacja zbioru wymaga realizacji drzewostanów ochronnych w Lp. o jednakowych zadaniach zbiorze drzewostanów ochronnych (obrb leny, zadania zadania fakultatywne o jednakowych oddział, pododdział) obligatoryjne (wskazania ochronne) zadaniach z zakresu ochrony przyrody 1 2 3 4 5 1. Rezerwat przyrody

„Bór Wkole im. Klemensa Zachowanie Biecy Zgodne z Ustaw Kpczyskiego” powierzchni lenej - monitoring o ochronie przyrody Obr. Wkole boru z jałowcami na majcy na celu z dnia 16 kwietnia oddz. 278h, 293b, 293c. wydmach ocen stanu 2004r. ródldowych. zdrowotnego (ze zmianami) i sanitarnego Art. 15 pkt. 1. drzewostanów, W momencie głównie wyst. zatwierdzenia Planu szkodników Zada Ochronnych dla pierwotnych. rezerwatu przyrody postpować zgodnie z zaleceniami 2. Obszary Chronionego Krajobrazu:

„OChK Dolina Drwcy” Ochrona terenów Zgodnie z Zgodne z Ustaw „OChK Niziny Ciechociskiej” wyróniajcych si planem UL o ochronie przyrody krajobrazowo, z dnia 16 kwietnia lokalizacja zgodna o zrónicowanych 2004r. z wizualizacj na mapie ekosystemach, (ze zmianami) walorów przyrodniczo- wartociowych ze Art. 24 pkt. 1. kulturowych oraz na mapie wzgldu na obszarów chronionych moliwoć i funkcji lasu zaspokojenia potrzeb zwizanych z turystyk i wypoczynkiem lub pełniona funkcj korytarzy ekologicznych 3. Obszary Natura 2000:

„Dolina Dolnej Wisły” oraz „Nieszawska Dolina Wisły”

Siedliska przyrodnicze Nie zalesiać Nie wykonuje W momencie • 6510 - Niowe i górskie si zabiegów zatwierdzenia Planu łki uytkowane gospodarczych Zada Ochronnych dla ekstensywnie obszatu Natura 2000 Obr. Wkole postpować zgodnie oddz. 114a, c z zaleceniami

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac…

Ogólna Zadania z zakresu ochrony przyrody charakterystyka oraz przewidywane metody ich  Lokalizacja zbioru wymaga realizacji drzewostanów ochronnych w Lp. o jednakowych zadaniach zbiorze drzewostanów ochronnych (obrb leny, zadania zadania fakultatywne o jednakowych oddział, pododdział) obligatoryjne (wskazania ochronne) zadaniach z zakresu ochrony przyrody 1 2 3 4 5 • 6120 – Ciepłolubne, Nie zalesiać Nie wykonuje W momencie ródldowe murawy si zabiegów zatwierdzenia Planu napiaskowe gospodarczych Zada Ochronnych dla Obr. Wkole obszatu Natura 2000 oddz. 441d, 443c postpować zgodnie z zaleceniami „Włocławska Dolina Wisły”

Siedliska przyrodnicze

• 6510 - Niowe i górskie Nie zalesiać Nie wykonuje W momencie łki uytkowane si zabiegów zatwierdzenia Planu ekstensywnie gospodarczych Zada Ochronnych dla Obr. Wkole obszatu Natura 2000 oddz. 191c, g postpować zgodnie z zaleceniami „Cyprianka”

Siedliska przyrodnicze

• 3150 – Starorzecza Niedopuszczenie do Nie wykonuje W momencie i naturalne eutroficzne zaronicia, si zabiegów zatwierdzenia Planu zbiorniki wodne wypłycenia gospodarczych Zada Ochronnych dla i ldowacenia obszatu Natura 2000 zbiornika wodnego postpować zgodnie z zaleceniami 4. Pomniki przyrody:

Db szypułkowy Ochrona pomników TP –Podczas Zgodne z Ustaw Obr. Dobrzejewice przyrody w celu wykonywania o ochronie przyrody oddz. 41a zachowania ich zada z dnia 16 kwietnia wartoci gospodarczych 2004r. Db szypułkowy przyrodniczej, na powierzchni, (ze zmianami) Obr. Dobrzejewice naukowej, konieczne jest Art. 45 pkt. 1. oddz. 94c kulturowej, zapewnienie historycznej lub właciwej Db szypułkowy krajobrazowej ochrony drzew Obr. Dobrzejewice i estetycznej pomnikowych oddz. 97a

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac…

Ogólna Zadania z zakresu ochrony przyrody charakterystyka oraz przewidywane metody ich  Lokalizacja zbioru wymaga realizacji drzewostanów ochronnych w Lp. o jednakowych zadaniach zbiorze drzewostanów ochronnych (obrb leny, zadania zadania fakultatywne o jednakowych oddział, pododdział) obligatoryjne (wskazania ochronne) zadaniach z zakresu ochrony przyrody 1 2 3 4 5 Kem „Zielona Góra” Ochrona pomników TP – 2,79 ha; W celu ochrony Obr. Dobrzejewice przyrody w celu CP – 1,15 ha obiektu przestrzegać oddz. 153Bh zachowania ich (zabiegi zakazów: wartoci pielgnacyjne -rozkopywania przyrodniczej, o charakterze i dewastowania naukowej, przebudowy powierzchni; kulturowej, czciowej -niszczenia historycznej lub drzewostanu) drzewostanu krajobrazowej i rolinnoci; i estetycznej -wznoszenia budowli; -wypasu zwierzt na terenie zadrzewionym; -zanieczyszczania terenu i wzniecania ognia

5. U ytki ekologiczne:

• „Opólnica” Ochrona Nie wykonuje Zgodne z Ustaw Obr. Dobrzejewice ekosystemów si zabiegów o ochronie przyrody oddz. 47a; majcych znaczenie gospodarczych z dnia 16 kwietnia dla zachowania 2004r. • Obr. Dobrzejewice rónorodnoci (ze zmianami) oddz. 153Af, h; biologicznej. Art. 45 pkt. 1.

• Obr. Dobrzejewice oddz. 194Bj, 195a;

• „Zielona Kpa” Obr Wkole oddz. 441a, b, c, d, 442a, b, c, d, f, 443a, b, c, d, f, 444a, b, c, d, 445a, b, c, d, f, g, h, j, 446a, b, c, d.

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac…

Ogólna Zadania z zakresu ochrony przyrody charakterystyka oraz przewidywane metody ich  Lokalizacja zbioru wymaga realizacji drzewostanów ochronnych w Lp. o jednakowych zadaniach zbiorze drzewostanów ochronnych (obrb leny, zadania zadania fakultatywne o jednakowych oddział, pododdział) obligatoryjne (wskazania ochronne) zadaniach z zakresu ochrony przyrody 1 2 3 4 5 6. Zespół przyrodniczo- krajobrazowy:

„Jar przy Strudze Lubickiej” Ochrona fragmentu Zgodne z Ustaw Obr. Dobrzejewice krajobrazu Wydz. lene: o ochronie przyrody oddz. 4a, b, c, d, f, g, h, i, j, naturalnego 4f – brak wsk. z dnia 16 kwietnia k, l, m, n, sx, tx i kulturowego ze 4i – brak wsk. 2004r. wzgldu na walory 4j – brak wsk. (ze zmianami) widokowe lub 4m – brak wsk. Art. 45 pkt. 1. estetyczne Pozostałe wydz. nielene – bez wskaza gospodarczych

Siedliska przyrodnicze

• 9170 – Grd 4m – brak wsk. rodkowoeuropejski i subkontynentalny

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac…

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 8 – Plan działa w zakresie prac… 135

9. MAPA WALORÓW PRZYRODNICZO-KULTUROWYCH

Kartograficzn czci programu ochrony przyrody s mapy: sytuacyjno- przegldowa walorów przyrodniczo-kulturowych wykonane na bazie mapy sytuacyjno-przegldowej funkcji lasu w skali 1:50 000, mapy przegldowe w skali 1:20 000 oraz mapy gospodarczo-przegldowe w skali 1:10 000. Treć tych map okrela §111 instrukcji urzdzania lasu. Wszystkie wymienione tam pozycje wystpujce na terenie Nadlenictwa Dobrzejewice s umieszczone w formie numerycznej w ramach standardu LMN oraz zwizualizowane na wydruku tych map.

W Nadlenictwie Dobrzejewice mapy walorów przyrodniczo-kulturowych zawieraj lokalizacj nastpujcych szczegółów: o rezerwat przyrody; o obszary chronionego krajobrazu; o obszary Natura 2000; o pomniki przyrody; o uytki ekologiczne; o strefy ochronne ptaków; o stanowiska rolin chronionych; o siedliska przyrodnicze podlegajce ochronie; o lasy ochronne; o bagna i torfowiska; o miejsca pamici narodowej; o miejsca postoju; o waniejsze obiekty kultury materialnej; o szlaki turystyczne; o cieki przyrodniczo-lene.

Program Ochrony Przyrody wykonał zespół w składzie: in. Janusz Kiełczewski tech. Tomasz Ciesielski mgr in. Zbigniew Szulikowski

Kierownik pracowni urzdzania lasu

in. Janusz Kiełczewski

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 9 –Mapa walorów przyrodniczo-kulturowych

136

10. KRONIKA

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 10 – Kronika 137

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 10 – Kronika 138

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 10 – Kronika 139

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 10 – Kronika 140

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 10 – Kronika 141

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 10 – Kronika 142

Nadlenictwo Dobrzejewice – Program Ochrony Przyrody Czć 10 – Kronika