Arkusz SOKOŁÓW PODLASKI (493)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWION E PRZEZ MINISTRA ŚRO DOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SOKOŁÓW PODLASKI (493) Warszawa 2010 Autorzy: Katarzyna Strzemińska*, Michał Rolka*, Stanisław Marszałek**, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec* Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabryś-Godlewska* Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska* * – Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyńska, 03-908 Warszawa Spis treści I. Wstęp (K. Strzemińska).......................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (K. Strzemińska)........................... 4 III. Budowa geologiczna (K. Strzemińska)............................................................... 7 IV. Złoża kopalin (K. Strzemińska)................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (K. Strzemińska)........................................... 18 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (K. Strzemińska)..................... 20 VII. Warunki wodne (K. Strzemińska, M. Rolka)..................................................... 23 1. Wody powierzchniowe................................................................................... 23 2. Wody podziemne............................................................................................ 24 VIII. Geochemia środowiska................................................................................... 27 1. Gleby (P. Kwecko)........................................................................................ 27 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec)............................... 29 IX. Składowanie odpadów (S. Marszałek)................................................................ 32 X. Warunki podłoża budowlanego (K. Strzemińska)................................................ 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (K. Strzemińska, M. Rolka)............................... 40 XII. Zabytki kultury (K. Strzemińska, M. Rolka)...................................................... 45 XIII. Podsumowanie (K. Strzemińska, S.Marszałek)................................................ 48 XIV. Literatura.......................................................................................................... 49 I. Wstęp Arkusz Sokołów Podlaski Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGśP) zo- stał opracowany w Oddziale Górnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego Państwo- wego Instytutu Badawczego w Sosnowcu (plansza A) oraz w Państwowym Instytucie Geolo- gicznym - Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i w Przedsiębiorstwie Geolo- gicznym „POLGEOL” SA Oddział w Lublinie (plansza B) w latach 2009-2010. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Sokołów Podlaski Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wyko- nanym w 2003 roku w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego we Wrocławiu (Sroga, 2004). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcją opracowa- nia Mapy geośrodowiskowej Polski” (Instrukcja..., 2005) na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000, w układzie współrzędnych 1942. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoża są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych są użyteczne do wskazywania optymalnych kie- runków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adre- sowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji pań- stwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu prze- strzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzysty- wane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz pro- jektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy 3 wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały do niniejszego opracowania zebrano w Centralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, archiwum urzędu marszałkowskiego województwa mazowieckiego w Warszawie, w starostwie powiatowym w Sokołowie Podla- skim, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie, Instytucie Uprawy Nawoże- nia i Gleboznawstwa w Puławach oraz Dyrekcji Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego w Siedlcach. Wykorzystane zostały również informacje uzyskane w siedzibach nadleśnictw, urzędach miast i gmin oraz u użytkowników złóż. Zebrane dane zweryfikowano podczas zwiadu terenowego przeprowadzonego w lipcu 2009 r. Dane o złożach kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Sokołów Podlaski wyznaczają współrzędne 22o15’22o30’ długości geograficznej wschodniej i 52o20’52o30’ szerokości geograficznej północnej. Jest on poło- żony we wschodniej części województwa mazowieckiego i obejmuje południowo-wschodnią część powiatu sokołowskiego. W granicach arkusza znajdują się południowe części gmin: Sabnie i Jabłonna Lacka, wschodni fragment miasta i gminy Sokołów Podlaski, niemal cała gmina Repki oraz fragment gminy Bielany. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2001) obszar arkusza So- kołów Podlaski znajduje się w prowincji Niż Środkowoeuropejski, we wschodniej części podprowincji Niziny Środkowopolskie, w makroregionie Nizina Południowopodlaska. Prze- ważająca cześć omawianego obszaru należy do Wysoczyzny Siedleckiej, jedynie jego pół- nocno-wschodni fragment do Podlaskiego Przełomu Bugu (fig. 1). Wysoczyzna Siedlecka znajduje się w strefie moren czołowych zlodowacenia warty i jego faz recesyjnych. Elementem dominującym w krajobrazie jest lekko falista wysoczyzna morenowa wzniesiona na wysokość 130–194 m n.p.m. Lokalnie krajobraz jest urozmaicony obecnością wzgórz moreny czołowej, zdenudowanych wzgórz kemowych, a wzdłuż dolin rzecznych Cetyni i Myśli zaznaczają się krawędzie erozyjne o dosyć stromych stokach. Wzgórza morenowe i kemowe w większości porośnięte borami sosnowymi i lasami mie- szanymi osiągają wysokość do 170 m n.p.m. w rejonie Kupientyna i do 194 m n.p.m. w okolicach Sokołowa Podlaskiego. W centralnej i południowo-zachodniej części omawiane- 4 go obszaru występują równiny wodnolodowcowe, płaskie dna dolin wód roztopowych lo- dowca i równiny dawnych jezior. Północno-wschodni fragment obszaru arkusza w rejonie Tończy i Gródka-Dworu znajduje się w granicach Podlaskiego Przełomu Bugu. Teren jest tu wzniesiony na wysokość 120–130 m n.p.m. i oprócz erozyjnie wciętej doliny rzeki Tończa i stanowi wyrównaną wysoczyznę. Fig. 1. Położenie arkusza Sokołów Podlaski na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) Granice: 1 - prowincji, 2 - makroregionów, 3 – mezoregionów Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Środkowomazowiecka Mezoregion: 318.74 – Dolina Dolnego Bugu, 318.78 – Równina Wołomińska Makroregion: Nizina Południowopodlaska Mezoregion: 318.91 – Podlaski Przełom Bugu, 318.93 – Obniżenie Węgrowskie, 318.94 – Wysoczyzna Siedlecka Prowincja: Niż Wschodniobałtycko-Białoruski Podprowincja: Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie Makroregion: Nizina Północnopodlaska Mezoregion: 843.35 – Wysoczyzna Wysokomazowiecka, 843.38 – Wysoczyzna Drohiczyńska 5 Omawiany obszar pod względem klimatycznym należy do Regionu Podlasko- Poleskiego (Woś, 1999). Zaznaczają się tu wpływy klimatu oceanicznego i kontynentalnego, przy czym częstsze są napływy chłodnego powietrza z północy i wschodu. Średnia roczna temperatura wynosi +7,1oC, a średnia roczna wielkość opadów atmosferycznych 550 mm. Najmniej opadów przypada na styczeń i luty, najwięcej na lipiec. Okres bezprzymrozkowy trwa 165 dni, a średnia liczba dni z pokrywą śnieżną wynosi 50. Okres wegetacji roślin jest wyraźnie skrócony w stosunku do terenów centralnej Polski i trwa mniej niż 210 dni. Tereny leśne zajmują około 15% powierzchni arkusza. Zwarte kompleksy leśne znajdu- ją się pomiędzy Rogowem a Repkami oraz w okolicy Tchórznicy Włościańskiej. Na całym obszarze występują małe, rozdrobnione powierzchnie leśne, w otoczeniu krajobrazu rolnicze- go. W drzewostanach dominuje sosna, a z drzew liściastych