Sahip Ata (Gök) Medrese İle İlgili Çalışmalar RAHİP ATA (GÖK) MEDRESE İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
121 Prof. Dr. Orhan Cezmi TUNCER Sahip Ata (Gök) Medrese İle İlgili Çalışmalar RAHİP ATA (GÖK) MEDRESE İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR nadoiu Selçuldulannın 13. y. ikinci başlayan mimar Perin Topoloğlu, Teknik Ressam yarısındaki çok ünlü ve başarılı vezir Selçuk Serpil ve Elektrik Teknisyeni Mustafa Erdim A lerinden biri de Sahip Ata Fahrettin ile bir grup oluşturarak 08.07.1978 Cumartesi Ali'dir.' 33 yıllık görev süresinde (1258-85)' günü Sivas'a geldik. Sivas Bölge Müdürlüğü saldırgan Moğollar, ezilen halk, saraya gönde hemen bir emanet komisyonu kuruyor. Ben de rilen tüm faturalar ve Selçuklulardan kopan üyesiyim. Şantiye araç ve gereçleri alınıyor. Türkmen Beyler ile (özellikle Karamanoğuiİarı) İşçilerin puantajlorı tutuluyor. Bizler Vakıf uğraşadursun, yirmiyi aşkın yapı yaptırmayı do binasında kalıyoruz. İşe gidip gelme, yemek için başarır. İşte adı ile anılan 1271 tarihli Sivas'taki çarşıya inme vakit alıyor. Bir fotoğrafçıyla yapı da bunlardan biridir. O tarihte bu kentte 2 anlaşılıyor. Günü gününe baskı ve renklileri bana medrese daha bitirilirken, adeta bir siyasal yetiştiriyorlar. Avluyu yaşanabilir şekle soktuktan yarışma (rekabet) yaşanmaktadır. Cüveynî sonra Vakıflar Bölge Müdür Tuncay Atalay'ın, Darülhadisi (Çifte Minareli Medrese) boyut ve kamp yapmak için İstanbul'da diktirtdiği 2 çadır görkemiyle Anadoluya egemenliğini vurgular. kuruluyor (14.07.1978 Cuma) (Res. 1). Vakıf Sahip Ata, "tüm yenikliğine karşın, Selçuklu hâlâ Talebe Yurdundan, yatak yorgan v.b. getiriliyor. ayaktadır" der. Sivas sanki bilerek seçilmiştir. Oranın aşçısı sabah kahvaltımızı hazırlıyor. Çünkü, o kentin halkını saldırganların yaptığı Erzağını aldığımız yemeklerimizi pişirip katliam için, çokça para vererek destek ve güve bulaşıklarımızı yıkıyor. Çevre halkının sosyo nine almıştır. Gök Medrese salt bir yapıdan öteye kültürel ve sosyo ekonomik düzeyi çok düşük. 2 Anadolu Selçuklu siyasal tarihi ile de bağıntılıdır. hanım arkadaş ile birlikte sürekli kalmayı bir türlü Sahip Ata Medresesi, günümüze kadar gelen anlayamıyorlar. Yapı yıllar yılı boş kaldığı için plânında açık avlulu, 4 eyvanlı, kuzey ve güney ayrıca berduş yatağı olmuş. Bu nedenle bir kanatlarda, eyvan yanlarında üçer odalı olarak gündüz bir de gece bekçimiz var. İlk haftalar, tanıtılıp. Bunun nedeni adı geçen yerlerde üçer kapımız sık sık taşlanıyor. Avluya güneşle ısınan kapı bulunmasıdır. Çalışmamız, bu konuya da bir su varili kondu. Yeni bir su borusu döşenip açıklık getirecektir. (13.07.1978) saati takıldı. Helâ ve banyo için 2. Bu yazımızda, 1978 ve bunu tamamlayan gün yapının kuzeybatı odasında yer hazırlandı. 1990 yılı kazılarında, vakfiye ile yapıyı Kuzey eyvanına sandalye ve plânşımızı kurduk. çakıştırmaya ve bulguların ışığında yoruma yer Burada oturuyor ve fazla eşyalarımızı koyu vereceğiz. Yazıya dökmede, çalışmalar konu yoruz. Gelen işçilerin durum ve sayılarına göre başlıklarına göre alındığı için tarih atlamaları işe yön veriyor ve hemen görüntülüyorum. Vakit olmuştur. Tuttuğumuz günlükteki tarihler de bilgi buldukça rölöve ölçüleri alıyoruz. için verilmiştir. ' M. Ferit ve M. Mesut, Selçuklu Veziri Sahip Ata ve Oğullannm Hayat ve Eserleri, İstanbul, 1934, s.24 - Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, istanbul, A-1978 YILI KAZISI 1971, s. 40. • Tuncer, Orhan Cezmi, Kayseri Sahip Ata Medresesi, 1-Hazırlık Aşaması Ankara, 1988, s. 40. • Köprülü, Fuat, Anadolu'da Türk Dili ve Edebiyatının 2490 sayılı Kanun ile, korunması gerekli Tekâmülüne Umumî Bir Bakış, Yeni Türk Meçmuası 1 933, s. 4, taşınmaz varlıkların, olması gereken nitelikte • Tuncer Orhan Cezmi, Anadolu Selçuklu Mimarisi ve Moğollar, Ankara 1986, s. 42 onarılamadığı, bir kez daha iyice anlaşılmış ' Nitekim, Bılget de buna göre bir plön verir. Bakınız: olmalı ki, üst görevliler hiç yoksa çok önemli bazı - Bilget, Burhan, Gök Medrese. Ankara 1989, s.29. vakıf yapılarının, emanet komisyonları kurularak - Tuncer, Orhan Cezmi, '^Birkoç Selçuklu Taçkapısında restorasyonuna karar verince, Vakıflar Genel Geometrik Araştırmalar, Vakıflar Dergisi 16, Ankara 1982, Müdürlüğü, Sivas Gök Medrese için beni - Aslonapa, Oktay, Türk Sanatı, istanbul, 1973, s, 112. (Eski koynaklann yapıyı 24 odalı olarak tonıttığı iletilir), görevlendirdi. Abideler Şubesinin deneyimli - Kuran, Aptullah, Anadolu Medreseleri. Ankaro, 1969, s, restoratörleri, yıllık yatırımları nedeniyle bu işe 92. vakit oyıramayacaklarmı (!) bildirince, - Sözen, Metin, Anadolu Medreseleri Cilt I. istanbul 1970, s, 40. A.D.M.M.A.'dan yeni mezun olan öğrencim 2 • Gabriel, Albert, Monument Turçs D'Anatolie. II, Cilt Pans mimar (Murat irem ve Nilgün Demir), o günler işe 1934, s, 155, PROF. DR. ORHAN CEZMİ TUNCFR 2- Avluda ve Damda Temizlik bir kuru duvar örülerek avlu dışa karşı Çalışması kapatılmaya çalışılmış. Yapı zaman zaman onarıldığı ve 1967 yılına kadar müze olarak kul 09.07.1978 Pazar: Gök Medresede ilk günü lanıldığı için', beğenilmeyen, yenilenen başlık v.b. müz. İç ve dıştan yapıya ±0.00 çizgisi geçirildi. taşlar, diğerleriyle bir depo görünümü alnrnş. Bu 10.07.1978 Pazartesi: Teslim aldığım arada bizi çok sevindiren avlu ortası havuz korku şekliyle yapıyı görüntüledim. Bakımsızlıktan avlu, luklarından parçalar bulunuyor^. Bunların kuzey vahşi bir orman görünümünde (Res. 2). Çam, eyvanı önüne, pergeline uydurmaya çalışarak elma, erik ve leylak ağaçları adamakıllı büyümüş sıralıyorum (Res.4 ). Daha sonra bir tanesi daha olup görüntülemeyi oldukça engelliyor. doğu kanadı araştırma kazısında bulunup buraya 11.07.1978 Avlu temizliği sürüyor. Moloz aldırılacaktır. taşları ve kırık kiremitler dışarı taşındı. Bir yandon 17.07.1978 Güney kanat odalarına rölöve ölçüleri sürdürülüyor. yöneldik. Eyvan yanlarındaki alanların muhdes 13.07.1978 Perşembe: Avlu şekle girmedi. ahşap tavan kirişlemeleri, bağdadî ora bölmeler Buradaki eklentiler, ağaçların tümü kökten kesti ara duvarlar kaldırılıp dışarıya atılıyor. Kuzey riliyor. Bulunan taşları tür ve bezemelerine göre eyvanda 2 yana birer seki yapılıp bunlar, yan kümeleştiriyorum. odaların önünde de devam ediyordu. Ayrıca 15.07.1978 Cumartesi: Avlu temizliği bitti kapılar da örtülüydü. Geldiğimiz, hafta bunla Buruciye'den getirildiği söylenen dendanlar rı temizletmiştim. odaya. Şahne Kümbeti'ne ait taşlar avluda ayrı bir yere konuyor. Çalılar arasında kaybolan, iri ' Yücel, Yaşar, Kadı Burhaneddin Ahmet ve Devleti, s, 1 60. palmiyeli, abartılı bir 13.y. ikinci yarısı mihrap "Biz Sivas'ta yaptığımız araştırmada bu parçalara rastlaya- kalıntısını (Res. 3), bulduğumuz kadarıyla bir madık. Zaten türbe harap olduğundan içindeki mezar taşlan köşeye yeniden kuru olarak kurduruyorum. bugün Gök Medrese'de saklanıyor." ' Yaptığımız ön çalışma. Yılmaz Önge'nin kinden (5.60 m) Yapıya ait olduğu, taş boyut ve diğer özellik küçük çıkıyor. Bakınız: Önge, Yılmaz, "Anadolu'da Bilinen lerinden (profil, işleme v.b.) anlaşılanları doğu En eski Selçuklu Havuzu", Önas/a, Ankara 1 967, Yıl 3, Cilt eyvanı önüne sıraladık. Zaten bunlardan buraya 3, sayı 25. kAfl Sı) OZCUM DûJEME İCAP LA MAS 22 HAVUZ ozaon eşite öeSTEksrr 'Jil ıflt DUVAC BULUKİANİ QAHiP ATA (GÖK) MEDRESE İLE İLGİLİ ÇAI IŞN^AI AP 3- Araştırma Kazısı batı) ıslak alan döşemesi dola dola, revaktan 18.07.1978 Salı: 10 gün kadar süren temiz 1,10 m yükselmiş. Bunları kaldırarak içeriye iler lik ve ayıklama işlerinden sonra güney kanatta liyoruz. 1.60 m ilerleyince sınıfın buraya bakan araştırma kazısını başlatıyorum. Güney eyvan duvarındaki söve olduğu sanılan yere ulaşıyor ve doğu bitişiğinde bir oda var. Burası güney yüzde eşik arıyoruz. Avlu kotunda bulununca, buranın daha taşkın (oda derinliği fazla). Eyvan duvarı ıslak alana giriş kapısı ve sol sövesi olduğu, kapı doğrultusunda enine bir temel araştırıyorum. lentosunun kırıldığı, diğer pencereler gibi üstünde Sonuç yok. Böylece bugünkü plânın, bu kesimde bir üst penceresi olduğu anlaşılıyor (Res. 5). Ölçü daha taşkın olduğunu özgün olarak saymak kot ve kesitler aynı. Bu ön sahanlıkta (1.60x1.23) gerekiyor. Bu odanın doğrultusunda (doğusunda) bu kez sağa (kuzey) dönüp kazıyı sürdürünce 2 kapılı şimdi tek alanlı bir bölüm var. kapısı arkaya (iç) açılan yeni bir eşik ve mil yuvası Kullanıcıların, beton döşemelerini, avluyu eşik ortaya çıkıyor (Res. 6). Hemen batısında örgüsü üstünden verdikleri pöhrenkleri kaldırıp ara bölme bozulmuş bir moloz taş duvar kalıntısı bulunuyor. temeli arıyoruz çıkmıyor. Ayrıca iç ve dış duvar Burası dama ulaşan merdiven yeri. Ancak larında da iz yok. Bu 2 odalı geniş alanda da, gü basamakları yok olmuş. Kuzeye ilerleyip bir ney kanat doğrultusunda bir temel çıkmıyor. Üst sahanlık yaptıktan sonra sağa (doğu) dönerek örtü zaten çok eskilerde yıkılmış. Burası tek alan yükseldiği, buna bitişik odanın tonoz koltuğundo- olsa, kubbesi (kare ölçü tonoza elverişli değil) ki kalan 6 basamaktan anlaşılıyor. İslak olana mescit ve sınıftan büyük olacak. Geleneklere ters. giriş eşiği üstünde, birbirine koşut ve yapışık iki pöhrenk, çeşmeden avluya doğru uzanıyor*. Bu 19.07.1978 Çarşamba: Güney kanat batı arada çeşme teknesi ve döşemelerin sonradan yakasında araştırmalar başlıyor. Bu yönde 4 kapı 1.10 m yükseltildiği kesinlik kazanıyor. Bunu var. Hepsinin eşiklerini bulduk. Eyvandan batıya dışarı yüzde çeşmeden de anlıyoruz. Eski doğru 3 kapı arasında, 3 oda olduğuna ait hiçbir fotoğraflar bunu kanıtlıyor. Sınıfın buraya bakan temel ve duvarlarında köklerini bulamıyoruz. duvarı yıkılırken üst kubbesini de zedelemiş, Mescidin köşe duvarı pohlanarak yer açılan 4. yenilenen duvar içinde damda 2 yeni baca deliği kapıdan girişte, hemen sağda (batı) bir eşik, içeri açılan tek kanatlı bir kanadın mil yuvası,