Medeniyetler Beşi~i Orta Do~u ve Şanhurfa Uluslararası Sempozyum Bildirileri
Bu yaym, Sempozyum toplant1sm1 içerir. ücretsiz dagıtılır.
Editör: Dr. Metin Eriş Redaksiyon: Fulya Gökoğlu Tasarım: Fatih M . Durmuş
Birinci Baskı, Ekim 2017
ISBN: 978-605-149-921-5
Baskı: Seçil Ofset www .secilofset.com
Tüm Hakları T.C. Şanlıurfa Valiligine aittir. © Copyright T.C. Şanlıurfa Valiliği Prof. Dr. Caslm Avc:ı Urfa lı H ı r 1st 1ya n ll i h i yat ç Iii Theodoros Ebü l Urfali Htristiyan llahiyatçtsl Theodoros Ebu Kurreve lslam'a Bak1ş1 &yın Başkan, Degerli Bilim Adamlan, Kıymetli Misafirler, Ben tebligimde Urfalı meşhur Hıristiyan ililhiyatçısı Theodoros Ebü Kurre'nin hayatı hakkında kısaca bilgi verdikten sonra onun lsla.m'la ilgili bazı görüşlerini aktarmaya çalışacagım. Dogu Hıristiyanlıgı'nın Melkaiyye (Melkiyye)ı mezhebine mensup olan Theodoros Ebli Kurre, AbbAsiler döneminde Urfa'da (Edessa) yaşamıştır. 740- 750 yıllan arasında dogdugu tahmin edilmektedir. Ebü Kurre, Filistin'e giderek bir süre Kudüs yakınlanndaki Mar Saha Manastın'nda kaldı ve dinlegitimini burada tamamladı. 795 yılında Harran piskoposluğuna tayin edildi. 812 yılında Antakya Patrigi Theodaret tarafından Harran Piskoposlugu görevinden alınan Ebu Kurre, bundan sonra Kudüs Patrigi Thomas'a danışmanlık yapmaya başladı. Görüşlerini yaymak ve dini tartışmalara katılmak üzere Mısır, Ermenistan ve Bagdat'a seyahat etti. Bagdat'ta bazı Mu'tezile alimleriyle tanıştı. Theodoros Ebtl Kurre'nin 820-825 yıllan arasında öldü~ tahmin edilmektedir.2 Theodoros Ebü Kurre, Mar Saha Manastın'nda bulunduğu yıllarda burada kendisinden önce yaşayan Ortodoks Kilisesinin en önde gelen teolog, yazar ve 74 azizlerinden loannes Damaskenos'un (Yuhanna ed-Dımaşkl) ilahiyada ilgili görüşlerini öğrenme imkanı buldu. Eserleri ve görüşleriyle Dımaşkt'nin takipçisi oldu ve düşüncelerini sistemleştirdi. Bu sebeple Hıristiyan literatüründe onun talebesi olarak tanınmıştır. Ebu Kurre, Melkai ilahiyatçılan arasında felsefi görüşlere vukufu dolayısıyla filozof ve haklm, Hıristiyanlığın genel din! literatürüne vukufu sebebiyle de alim ve Kilise yazan diye anılmıştır. Kendisine "Ebtl Kurre" (teselli babası) lakabının verilmesi Müslümanlarm yönetimine geçen Bizans topraklannda yok olma tehlikesine maruz kalan Hıristiyan kültürünün kurtarıcısı gibi görülmesindendir. Bu çerçevede bir yandan lsillm'a karşı Hıristiyanlıgı, öte yandan diğer Hıristiyan mezheplerine karşı Bizans dini kültürünü temsil eden Melkaiyye mezhebinin görüşlerini savunmuştur. 3 1. Hz_ lsa'da imanlık vetlahlık unsurlannın birbirine denk oldugı.ına datr Ortodoks diyoftztt anlayışın teyit t;dildigi .KadtJUJy Konsili'nde (451) alınan kararlan benimseyrnlere Iskenderiye, Kudas ve Antakya patriklik bOlgelerinde yaşayan monofi.ıitler tarafından vm!en, "Kadı.kiıy konsilini destekleyen Bizans imparatorunun taraftarian"" anlamında bir terim. Geniş bilgi için bk. Mustafa Sin~u. "Melkai.Y.Ye"", D1A, XXIX, 84. 2. Iheodoros Eb1l Kllm:'ntn hayatı v~ bazı gı1r!i$l~ri hakkında dtrli toplu bilgl4\n bh. ; A. Vastlltv, "Tht: Life of SL Ihrodore ofEdessa", Byzantion, 16 (1942~1943), 165~225; A~T. Khoury, Lt:s thtologiens byzarıtins et !'Islam, I.ouvain 1969, s. 83-105; S. H. Griffith. ·some Unpublished Arabic Sayings Attributed to Throdore Abu Qurrah"", u Museon, XCII, I.ouvain 1979, s. 29-35; a. mlf., '"The View ofIslam from the Monasteries of Palestine in the Early 'Abbasid Period: TModore Ahu. Qurrah and the Summa Theolngiae Arablca", Islam and Christian-Mwlım Relattons, VIYl, Oxfordshtre 1996, s. 9-28; a.mlf, '"Byzantıum and the Christıans in the World ofIslam: Constantinople and the Church af the Holy Landin the Ninth Century", Medieval Encounters, Til/3, l.eidoı 1997, s. 231-265; A. Guülau.me, •nıeodore Abu Qurra as Apolngtst•, Muslim World, XV/1 (1966), s. 42-51; Srnıtr Haltl Semtr el- YesO.'t, el-Cedrdft Sireti SeU.dtlrus Ebt Kıtrra ve Asdnıhu", el Meşrik, l.XXIII/2 (lleyrut 1999), s. 417- 449; FuatAydın, •Harran Ptskoporu Theodore Ebll Kurn: ve tslam Anlayışı", 1. Ulwlararası Katılımlı Bilim Dtn ve Felsefe Tarthinele Harran Okulu Sempo.zyumu: 28-30 Nısan 2006 (haz Ali Bakkal), Konya 2006, s. 215~226; Casim Avcı, Isldm~Btıans ntşkileri (61 0- 847), Ankara 2015, s. 132-140; !smail Taşpınar, "Theodore Ebıı Kurn:", DIA, XLI, 83-84. 3. !smail Taşpınar, '7heodore Eba Kurre"', DlA, XI.l, 83. Prof. Or. Cas im Av cı Urfalı Hıristiyan llihlyatçısı Theodoros Ebu Ku rre ve Isi im' a Bakııı Eb'Q Kurre'nin en önemli özelligi Hıristiyan ilahiyatma dair konulan ilk defa Arapça kaleme alıp tartışmış olmasıdır. Kendisine nisbet edilen yirmi sekizi Arapça, kırk üçü Yunanca yetmiş bir eseri mevcuttur. Ayrıca otuz risaleden meydana gelen, fakat günümüze ulaşmayan Süryantce bir eseri vardır. Bazı araştırmacılara göre Yunanca metinler dogrudan Ebft Kurre tarafından yazılmamışnr; bunlar onun Arapça eserlerinin tercümesidir. ~ Bu eserlerinde lkon karşıtı (İkonoklast) düşüneeye muhalefet etmiş; Tann'nm varlıgı, sıfatlan, irade hürriyeti ve kader gibi konularda görüşlerini açıklamıştır. Hem Kitab-ı Mukaddes'e hem Kilise babalarının metinlerine vakıf olan Ebll Kurre, Müslümanlarla yaptığı tartışmalarda Kur'an'dan ve Hadislerden kendi görüşlerini destekledigini düşündügü metinleri zikredebilecek kadar lslam kültürüne de aşinadır. Ebft Kurre'nin Arapça kaleme aldığı eserlerde lslAm'a karşı daha ölçülü ifadeler kullandığı görülmektedir. Kendisine atfedilen Yunanca eserlerde ise 1slam'a ve Hz. Muhammed'e yönelik aşağılayıcı ifadeler bulunmaktadır. Araştırmacılar, bunun sebebinin Arapça eserlerin Müslümanlar tarafından kolayca anlaşılabileceği endişesi olduğunu belirtmektedir. Ebü Kurre'nin İslam'a yönelik eleştirileri genellikle Hz. Muhammed'in milcize sahibi olmadıgtndan peygamber sayılmadıgı, tek evlilik, lsa'nın ulühiyyeti, Tann'nın oğul edinmesi, teslls, Isa'nın çarmıha gerilmesi, Meryem'in Tann'nın annesi oldugu gibi konularla ilgilidir. Hıristiyan inancını desteklemek amacıyla Kur'an ayetlerini bağlarnından kopararak delil göstermeye 75 çalışrmş, Hz. lsa'nın Allah'ın oğlu olduğunu ispatlamak için Kur'an'daki "Allah'ın kelimesi,. terkibini (en-Nis=t 4/1 71) bu yönde yorumlamıştır. 5 Ebu Kurre'nin lslam•a dair en derli toplu açıklamalan VücO.dü'l-halik ve'd dtna'l-kavtm adlı eserinde bir paragraf halinde yer alır. Bu eserinde, doğru dini tesbit etmek için dagda yaşayan ve hiçbir şeyden haberi bulunmayan bir kişi olarak bir gün şehre indiğini var sayar. Şehirde çeşitli diniere mensup insanlarla görüşür ve onlann inançlanyla ilgili değerlendirmelerde bulunur. Müslümaniann kendisine, diger din mensuplannın Allah'a şirk koştuklan için k~fir ve müşrik sayıldıklannı, Allah tarafından Hz. Muhammed vasıtasıyla insanlara gönderilen 4. Thecdoros Ebıl Kurre"rıin Arapça risdklerindtn on tanesi Constantin Bacha tarafından Lt:s outvres arabes dt Thtodore Abou.-Kurn, tvtque d'Harran (Mayamir Th?wud?rus Abi Qurrah Usquf?arr?n) adıyla yayımlanmışıır (Beyrut 1904). Bunlar "trade Hürriyeti", "Teslts ve Ttvhid", "Mesfh'in Dhtmtı•, "lndl'in Hakikati.", "Tann)'t Bilmenin YoUanna Dair", "Kurtu~n Gerek1fltgtnt Dair", "Ogullugun Ettlt Oluşuna Dair", "Ya'k?bt Davad'a Mektup•, "Şeriat, 1ncil ve KadıkiJy Konsilt'nin Dogntluguna Dair", •rann'nın Bedrnleşmesine Dair" ıisdlelaidir. Eba Kıırre'nin en Onemli eseri kabul edilen Va.cadtı'l-?dli? ve'd-d1'nl1'l-?avtm LuYfs Şeyho a.ouis Cheikho) tarafindan tl-Mqri? dergisinde yayımlanmıştır ("Mtmer li-Tadums Ebt Kurre ft vacadi'l-?dli? ve'd-dtni'l-havtm"', el-Mqrik, sy. 15 (1912], s. 757-774, 825-842). Bu eser a.terlndt G. Hmuıa Khoury doktora ten hazırkımıştır (Studfa Patrtsttaı, Leuven 1993, XXV, 271). Ebtl Kurrt)e atfedilen Yunanca risdle'lm ]acob Gretser 1606'da derlemiş, bunları]. P. Migneyeniden basmıştır (Patrologia Graua, c. 97, paragraj 1445-1610). Adtl-Thtodore I İslam'dan başka din olmadığını, bu dinin tek Allah'a ibadet etmeye ve O'na şirk koşmamaya çagırdıgını, hela.l işleri ve hayırlı arneli emrettigini, hararnı ve kötülük yapmayı yasakladığını, ölülerin dirileceğini bildirdiğini, iyilerin cennetle müjdelendiğini, insaniann arzuladığı iyi şeylerle nimetlendirileceğini, bütün bunların zümrütten, yakuttan, altından ve gümüşten saraylarda gerçekleşecegini, buna benzer diğer şeylerin ebedi olarak verileceğini, günahkarların ise ateşi sönmeyen cehennemle cezalandırılacagını söylediklerini belirtir.6 Theodoros Eb1l Kurre eserlerinde Müslümanlarm dini için "İslam", Müslümanlar için "müslimiln/mü'minün", diyalog şeklinde kaleme aldığı eserlerinde ise lslam'ı temsil eden kişiler için "sarazen, İsmail!, hacert, barbar" ifadelerine yer vermiştir. Bazan kullandıgı "ehl-i iman, men yeddel el-iman, men yeddel enne biyedihi kiraben münzelen minellah" ifadeleriyle dalaylı biçimde Müslümanlara atıfta bulunmuştur. Eserlerinde sadece bir yerde Hz. Peygamber'den bahsederken Muhammed ismini zikretmiştir. 7 Theodoros EhO. Kurre'nin gerek yazdığı eserler ve gerekse Müslümanlada yaptıgı tartışmalarla dogrtıdan veya dalaylı olarak İslam toplumunda bazı etkileri olduğu kabul edilmektedir.8 Theodoros Ebil Kurre'nın Bağdat'ta Abbasi halifesi Me'm1ln'un (813-833) huzurunda, muhtemelen 824 yılında, dönemin ileri gelen İslam alimleriyle yaptığı tartışma onun İslam ve Müslümanlar hakkındaki bazı görüşlerini yansıtması bakımından önemlidir. Theodoros Ebil Kurre tartışmayı 76 Arapça olarak yazıya aktarmış ve bu eser günümüze kadar gelmiştir.9 Tartışmayı Halife Me'm1ln'un düzenledigi belirtilmekle birlikte, Halifeyi buna sevkeden arnilin ne olduğu açık olarak bilinmemektedir. Daha önceki Emevi ve Abbast halifeleri döneminde görülen, kısmen geleneksel hale gelmiş tartışmaların bir devamı olabilecegi gibi, kendisi Mu'tezile mezhebine mensup olan Halifenin, Ehl-i Sünnet alimleriyle özellikle Kur'an merkezli çeşitli inanç esaslarının tartışıldığı bu dönemde farklı bir yaklaşımın görülmesini istediği veya samimi olarak bilgi ve düşüncelerini geliştirmek amacıyla böyle bir toplantı tertip ettigi düşünülebilir. Sebep ne olursa olsun bir lslam sarayında farklı din ve kanaatiere mensup, herbiri kendi sosyal çevresinde şöhret kazanmış alimierin bizzat halifenin inisiyatifiyle dint bir tartışmayı gerçekleştirmiş olmalan önemli olmalıdır. 10 Tartışma sırasında halifenin oldukça açık kalpli, geniş fikirli ve taraflar arasında ayırım yapmaksızın denge sağlayabilecek ölçüde objektif tavır takındığı EhO. Kurre'nin ifadelerinden ortaya çıkmaktadır. Ebü Kurre Halifenin şöyle dedigini 6. Bu ln1gller 4tn bk. Fı.ıatAydın, "Harran Plskoposu. I1ıeodort Ehtl Knrre ve IslamA~·. s. 224-225; lsmail Taşpınar, "Tiıeodore Eba Kıırre·, D!A, XU, 84. 7. Bu bilgilu için bk. Fuat Aydın, •Harran Piskoposu Theodore Eba Kurreve Islam Anlayışı•, s. 223; !smail Taşpınar, "Theodore Ebll Kurre•, D!A, XU, 84. 8. Bu 1wnuda bk. Haseyin Yaşar, "Kur'an Karşıtı ~ylmin Oluşmasında Ihtodor Ebu Quml Harranrntn Etkisi", I. Uluslararası Katılımlı Btltm Din ve hisefe Tarlhtndt Harnın Okulu Stmpo.zyumu: 28-30 Nisan 2006 (}ıaz. Ali Bakkal), Konya 2006, s. 227-239; lbrahim Coşkun, "Harran Piskoposu Ttodor Ebu Kurre'nın Mu'tezile Keldmına Etkisi•, I. Uluslararası Katılımlı Bilim Din vı:: Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempo.zyumu: 28-30 Nisan 2006 (}ıaz Ali Bakkat), Konya 2006, s. 343-354. 9. Paris Blbiiotheque Nattmuı.le nr. 70'de kayıtlı oldugu belirtilm bu tartışma mt:tnintn muhtevasından tltm dlemt A. GuiUaume'ıın makalesiyle haberdar olmuştur. A Guillaııme, "Thcodore Abu Qurra as Apowgist", The Moslm World, 15 0-925), 42-51. Bu diyalogun Iheodore Eba Kı.ırre)'ı:: aidiyetini ştıpheyle karşılayan araşttnnacılaT da bulunmaktadır. Bu goraşleri tenkid eden GuiUaume tSerin Ebtl Kurre)'e ait oldugu kanaatint savunmaktadır. Bk. GuiUaume, "Theodore Abu Qurra as Apolog!st", s. 42-45; Grtffith, "The Praphtt Muhammad His Scrtpture... ·, s. 103. 10. Ca.dmAvct, td&n-Bizan_( nqlrtilm (61Q..B47), s_ TJ.l. f)rof. Dr. Casim Av cı U rhlı Hıristiyan llahlyatçısı Theodoros Ebu Kurre ve lsllm'a Bakıtı nakleder: "Burası adalet ve eşitlik sarayıdır. Burada kimseye haksızlık yapılmaz. Binaenaleyh kendi delillerinizi ortaya koyun ve korkmadan bütün açık yüreklilikle cevap verin... Kendi dininin doğruluğunu gösteren hikmetli bir delile sahip olan herkes, bunu açıklasın. "11 tlerlemiş yaşında Müslüman alimlerle giriştigi bu tartışmada Theodoros Ebü Kurre'run, muhataplanna genellikle ikna edici cevaplar vermekle birlikte, zaman zaman da zor durumlara düştüg-ü anlaşılmaktadır. Aynca tartışma sırasında ciddi tenkitlere hedef oldugu ve özellikle Kur'an'dan yanlış alıntılar yaptıgı veya ayetleri yanlış yorumladığı gerekçesiyle maruz kaldığı sert tepkilerden, Halifenin müdahelesiyle kurtulabildigi de kaydedilmektedir. 12 Tartışma, çocuklann sünnet edilmesine dair bir soroyla bizzat Halife tarafından başlatılır. Ebü Kurre, Hz. Adem'in de yaratıldığında sünnetsiz olduğuna dikkat çektikten sonra, sünnetin inananlan putperestlerden ayıran bir alarnet oldugunu, ancak bunun Hz. lsa tarafından Yeni Ahid'in bir işareti olmak üzere vaftize çevrtldiğini ifade eder. 13 Hz. lsa'nın Tanrı ile eşdeger oldugunu belirten Ebü Kurre'nın bu görüşüne sert tepki gösterilir ve ilgili ayetlere işaret edilerek Hz. lsa'nın Allah'ın Meryem'e ulaştırdığı Kelime'si ve Ruh'u olduğu, Allah katında lsa'nın durumunun Hz. Adem'in durumu gibi oldugu14 belirtilir. Tartışmanın bundan sonraki akışı zikredilen ayetlerdeki ifadelerin açıklanması etrafında devam eder. Tartışmada 77 Hz. lsa'nın Allah'ın Kelime'si ve Ruh'u olduğu konusunda ittifak sağlamr. Ancak Ebü Kurre muhatabından Hz. Adem'in aksine Hz. İsa'nın, malılük degil, Yaratıcı 1 olduğunu kabul etmesini de ısrarla ister. ' Ertesi güne taştığı anlaşılan tartışmada Hz. lsa'nın Ademoğullarından biri ve insan oldugunu açıkça gösterdigi belirtilen Kitab-ı Mukaddes ayetleri hatırlatıldığında oldukça zor anlar yaşayan Ebü Kurre, enkamasyonla ilgili uzun açıklamalara dalmayı tercih eder ve sonunda kurtuluşu muhatabını karşı soruyla sıkıştırmakta bulur. Kur'an'daki bir ayete16 dikkat çekerek bu ayette Allah'ın 'cahil' yerine konduğu iddiasında bulunur. Kendisine bu sorunun insanlara öğretici olması ve doğru yolu bulmalan amacıyla sorulduğu 'makul bir şekilde' izah edilirY Ebü Kurre'ya göre Müslümanlar Hz. Muhammed'in Allah'ın elçisi,18 Hz. İbrahim'in Allah'ın dostu19 olduğunu ve Hz. Musa'nın da Allah'la konuştuğunu20 kabul etmektedirler. Şu halde Allah'ın Ruh'u ve Kelime'si olan Hz. lsa'yı da ll. Guillaume, ~odore Abu Qurra as Apologist•, 45, 46; Ava, s. 134. 12. Guillaume, ~odore Abu Qurra as Apologist•, 44, 45. 13. Guillawne, ~odore Abu Qıımı as Apologist•, 46. li. Al-i 1mrdn 3159; en-Nisil 41171. 15. Guillaume, ~odore Abu Qurra as Apologist•, s. 46, 47. 16. •Allah: Ey Meryem of)u lsallnsanlara, «Beni ve anamı, Allah'tan ~ka iki tann bilin• diye sen mi dedin, buyurdugu zaman o, «Hdşd! Seni tentih eıUrim; hakkım olmayan şeyt soylımtek bana yakışmtzZ. Htm ben s~leseydim sen onu şttphesiz bilirdin. Sen benim içimdelrini bilirsin, halbuki ben senin zatında olanı bilmon. Gizlilikleri eksiksiz bilen yalnızca sensin•. (el-Maide 51116). 17. Guillaume, ~odore Abu QurraasApologist•, s. 47, 48. 18. el-Feth 48129. 19. en-NistH/125. 20. en-Nisil 41164. Prof. Dr. Cu im Av cı Urfalı Hıristiyan l lahlyatçısı T heodoros Ebü Kurreve lslam'a Balcı1ı Allah'ın oğlu olarak vasıflandırmakta bir engel bulunmamahdır. Tartışmanın devamından bazen Müslümanlada HıristiyanlaTin "Allah'ın Ruh'u ve Kelime'si" gibi ortak terimler kullanınakla birlikte bu terimiere farklı anlamlar yükledikleri de anlaşılmaktadır. 21 Hz. İsa'nın ölümü hususunda EbO. Kurre, Kur'an a.yetlerinden örnekler vererek22 onun ölmedigini, ancak Allah katına kaldınldıgını söyleyince muhatabı ikna olur ve onu tasdik eder. Ebu Kurre'ye göre, Kur'an'da Hz. lsa'nın bir beşer olan Hz. Adem'e benzerliğinin vurgulandığı doğrudur. Ancak başkalanndan farklı olarak onun Allah'ın Ruh'u ve Kelime'si olarak vasıflandıgı da gözardı edilmemelidir. 23 Tartışmada Hıristiyanlann Haça taptıklan konusu açılınca Ebü Kurre, Ioannes Damaskenos'un görüşlerine atıfta bulunarak Haçı kutsamanın, her ne kadar şeref bakımından aynı derecede değilse de Müslümanlarm Haceru'l-Esved'i selamiayıp 2 öpmeleriyle aynı olduğunu söyler. " Taruşma sonucunda taraflar arasında kesin bir sonuca ulaşılamadıgı ve fikir birliğine vanlamadığı görülmektedir. Konular genellikle daha önceki tartışmalarda görülen noktalarda yoğunlaşrmş, her iki taraf da hemen aynı sorulara aynı cevaplan vermiştir. Metindeki ifadelerden Theodoros Ebü Kurre'nin Hıristiyanlıktaki 'Teslis' doktrinini izah etmekte güçlük çektiği, Müslümaniann ise Hz. lsa'nın Allah'ın Kelime'si ve Ruh'u olduguna dair hususlara ikna edici cevaplar veremedikleri 2 ortaya çıkmaktadır. ' 78 Hocası Ioannes gibi tasvir taraftan olan Theodoros Ebu Kurre Arapça bir risale yazmış ve bu eserinde Yahudilerin, Müslümaniann ve lkonoklast Hıristiyanlann tasvir aleyhtan tutumlannı tenkit etmiştir. 26 Ebü Kurre bu eserini dindaşlanrun, karşı tenkitlerden etkilenmeksizin tasvir taraftarlıgına devam etmelerini sağlamak ve bu arada tasvirlere ibadetin/tazirnin putperesdilde aynı oldugtına dair muhaliflerden gelebilecek itirazlara, kolaylıkla cevap vermelerine yardımcı olmak amacıyla kaleme almışur. Eb11 Kurre, Ioannes Damaskenos'un görüşüne katılarak, muhaliflerden gelen putperestlik ithamından dolayı tasvirlere ibadeti terkeden bir Hıristiyanın, mantıkt olarak dinin diger bazı ibadetlerini de terketmesi gerektiğini belirtir.27 Tasvirlerin Tann'ya cismaniyet izafe etme anlamına gelecegi şeklindeki görüşe karşı çıkan Ebu Kurre, Eski Ahid, İncil ve Kur'an gibi bütün kutsal kitaplarda 21. Guillaume, "Theodtıre Abu Qurra as Apologist•, s. 48. 22. •Allah buyurmuştu ki: Ey lsa! Seni vefat ettirecegim. seni n,ezdime yükselteagim, seni inhdr edenlerden anndıracagım ve sana uyanlan kıy~te kadar kııfirlerden ttstfln ktlacagım. Sonra dDntişiln:llt: bana olacak. lşte o zaman aynlıga dılşt12gttntız şeyler hakkında aranızda ben hahmedecegim•. (Al-i Imran 3/55); "Ve «Allah elçisi Meryem oglu lsa'yı 6ldO.rdtlk» demeleri ytıza.nden (onları lctnetledik). Halbuki onu ne 6ldardaler, ne de astılar; fakat. (Dldtırdakleri) onlara lsa gibi gosterildi. Onun hakkında iht:ilıifa daşenler bundan dolayı tam bir ktırarnzhk lçfn.dtdı.rler; bu hususta zanna uymak dtşında hiçbir (S4f}am) bilgileri yoktur ve kesin olarak onu 6ldürmedikr. Bildkis Allah onu Tanrı hakkında cismaniyeti çağnştıran ifadelerin bulunduğunu, çünkü insan zihninin aniayabilmesi için soyuttan somuta doğru bir yaklaştırmanın gerekli ol duğunu vurgular. Ona göre tasvirler, kutsal kitaplarda yer alan bu tür ifadelerden daha fazla Tann'ya cismaniyet izafe etınemektedir . 28 Ebü Kurre'ye göre Kitab-ı Mukaddes'te tasvirlerin takdis edilmesine yönelik bir hüküm bulunmamakla birlikte, bütün Kiliselerde öteden beri resimlerin varlığı tasvirin köklerinin Havartler dönemine kadar uzandıgını göstermiş olmalıdır. Kitab -ı Mukaddes'te yer almadıgı gerekçesiyle bu tür şeylerin reddedilmesi, Hava.rtler dönemine dayandığından kimsenin şüphe etmediği diğer uygulama1ann da reddedilmesini gerektirmektedir.29 Müslümanlan "el-Berraniyyün" dediği Hıristiyan olmayan topluluklar arasında zikreden Ebü Kurre dindaşlarından, "ötekilerden,. gelen tenkitlerin etkisinde kalmamalannı, çünkü onlann kutsal kitaplannda da dünyevt gözle bakıldıgında gülünç gelebilecek unsurlann var olduğunu belirtir ve örnekler verir.30 Kita.b-ı Mukaddes'ten Tann'mn cismaniyetini çağrıştırncak ifadelerden örnekler verdikten sonra Ebü Kurre, Kur'an'da da "Allah'ın Arş üzerinde oturdugu,"31 "O'nun yüzü ve ellerinin bulunduğu"32 gibi birçok ifadenin yer aldıgtnı, bununla birlikte Müslümanların bunlara inanmakta bir sakınca gömıediklerini kaydeder.33 Müslümaniann Hac, tasvir ve azizler önünde eğildikleri için Hıristiyanlan tenkid ettiklerine dikkat çeken Ebfi Kurre'ya göre, eğer Allah'tan başkasının 79 önünde eğilmek!secde etmek ona ibadet etmek anlamını taşısaydı , Allah meleklerden Hz. Adem'e secde etmelerini istemezdi.34 Bu emirle All ah'ın meleklerden Hz. Adem'e ibadet etmelerini istemiş olması düşünülemez . 35 Ayrıca Kur'an'a göre Hz. Yakub ve oğullan da Hz. Yusufun önünde eğilmişlerdir . 3 6 Şu halde eğilrnek mutlak olarak tapma anlamına gelmez, saygı ifade eder.3 7 "Canlı resimleri yapanlann kıyamet günü onlara can vermekle emredileceklerini" belirten Hadisi de eleştiren Ebü Kurre, Hz. Süleyman'ın emrindeki cinlerin ona heykeller yaptıklannı belirten ayete38 dikkat çeker. Ayrıca canlı resmi yapmaya karşı çıkaniann bitki resimleri yapmalannın çelişki oldu~nu , çünkü insanın dallan yeşermiş meyveli ağacı da yapamayacağını belirtir.3 9 Ebü Kurre'ye göre Müslümanlann, Hz. lsa'mn ve azizierin ikenalarına dokunup öpmelerinden dolayı Hıristiyanlan eleştirmeleri de doğru değildir . Çünkü orada tasvirlere değil , Hz. İsa'ya veya o tasvirlerin temsil ettiği aziziere duyulan saygı söz konusudur. Nasıl ki, Müslümanlar, secde esnasında dizlerini ve alınlanru 28. Griffith, ·~odo re Aba Qurrah's AraDie Tract. ..•, s. 56. 29. Grilfıth, ·~odore Aba Qurrah's Arabic Tract. ..", s. 56. 30. Grilfıth, · ~odo re Aba Qurrah's Arabic Tract. .. ", s. 66. 31. Y1lnus 1013; Ta.~Hfl2015. 32. Al-i lmrtbı 3/73; er-Ram 30138. 33. Grilfıth, ·nıeodore Aba Qurrah's Arabic Tract. .. •, s. 66. 34. el-Bakara 2134. 35. Grtfflth, ·~odore Aba Qurrah's Arabfc Tract... ", s. 66, 67. 36. Y1lsuf 12/100. 37. Griffith, ·~odore Aba Qurrah's Arabic Tract. .. •, s. 67. 38. Bk. Sebt: 34112, 13. 39. Grtfflth, ·~odore Aba Qurrah's Arab!c Tract... ", s. 67. Prof. Dr. Caslm Avcı Urfalı Hıristiyan llahlyatçısı Theodoros EbQ Kurreve lslam'a Baktil yere veya seecadeye koymakta ve ibadeti bunlara degil, Allah'a yaptıklarını söylemekte iseler, Hıristiyanlar için de durum bundan farklı degildir.~ Tasvir aleyhtarıarının görüşlerini çürütmek için gayret eden Ebü Kurre, taraftarlarından tasvirlerle ilgili tenkit ve kınamalar karşısında sabretmelerini istemekte ve buna karşılık sevap alacaklanm belirtmektedir:n Farklı yorumlarda bulunmakla birlikte Theodore EhO. Kurre'nın Kur'an ve Hadislerden yaptıgı alıntılarda metne sadık kaldığı anlaşılmaktadır. Bu durum onun İslamiyet hakkındaki bilgisini gösterdigi gibi, Müslümaniann Hıristiyanlan hangi noktalarda tenkit etiklerini bilmesi ve bunları cevaplamaya önem vermesi de İslam toplumunda Müslümanlarla Hııistiyanların çeşitli dint konularda hararetli tartışmalar gerçekleştirdikleri sonucuna götürmektedir... 2 Bir Müslüman tarafından sorulan soruya Theodore Ebü Kurre'nın verdiği cevaplar Remle'li Stephanos (Stephen of Ramle) tarafından kayda geçirilmiş ve günümüze kadar gelmiştir. "Mesih benim sıgınagım ve yardımcımdır. Ona inanıyorum" ifadesiyle başlayan 284/897 tarihli bu yazmaya göre·o Harran piskoposu (uskuO Theodore EbU Kurre'ye Hz. İsa'nın kendi iradesiyle mi, yoksa iradesi dışında mı çarmıha gerildigi sorulmuş ve o da muhatabına şu cevabı vermiştir: "Ben 'iradesiyle öldürülmüştür' desem, 'Yahudilerin bunda bir suçu yok' diyeceksin. 'İradesi hilafına öldürülmüştür' dersem, karşı koyamadıgı için güçsüz oldugunu söyleyeceksin". Müslümanlarla yaptıgı tartışmalarda bir hayli 80 tecrübe kazandığını gösteren bu cevabından sonra EbO. Kurre devamla, Müslümalann, Allah'a iftira ettikleri gerekçesiyle Hıristiyanları suçladıklarını hatırlatarak "Eğer biz Allah'a kendi iradesine binaen iftira ediyorsak, bizim bir suçumuz olmamalı. Eger O'nun iradesi ragmına iftira ediyorsak bu O'nun güçsüz oldugunu gösterir"."" EbU Kurre devamla ..Yahudilerin amacı Hz. İsa'nın dileğini yerine getirmek değil, onu yok etmekti. Her ne kadar sonuçta Hz. lsa'nın iradesi söz konusu olmuşsa da Yahudiler, kötü niyetleri doğrultusunda bu en büyük günahı işlemiş olduklan için, en a~r cezayı haketmişlerdir." Theodoros Ebü Kurre konuyu daha da anlaşılır hale getirmek için şu örneği verir: "Çok sevdiğin öz kardeşinle birlikte, savaş amacıyla Bizans topraklanna gittiğınizi ve kardeşinizin bir Bizanslı tarafından öldürüldügünü düşünelim. Kardeşinin cennete gireceginden şüphe eder misin? Gücün yettiği takdirde o Bizansiıyı öldürmez misin? Müslümarun "Evet, öldürürüm" cevabına karşılık Ebti Kurre, niçin böyle düşündüğünü sorunca muhatabı: "Çünkü Bizansiının amacı kardeşimi cennete götürmek degil, onu ortadan kaldırmaktı" cevabını verir. Muhatabından istedigi cevabı aliillŞ olmanın rahatlığı içinde EbO. Kurre şöyle der: "İşte biz de Yahudiler hakkında aynen böyle düşünüyoruz. "45 40. Grijftth, "Throdore Abıı Qurrah's AraDie Tract. .. •, s. 68. 4 ı. Gri.ffıth, "Theodore Ab1l Qurrah's AraDie Tract. ..•, s. 68. 42. Avcı, Islam-Bizans Dişkileri, s. 138-139. 43. Yazmanın tavsift ve Arapça aslı ile birlikte lngtltza çevirisi için bk. Sidney H. Gri.fftth, ·same Unpublished Arab!c Sayings Attributed to Theodore Abu Qurrah", I.e Museon, 92/1-2 0979), 29-35. 44. Griffith, "Some Unpublished AraDie Sayings ... •, s. 29, 30. 45. Gri.ffıth, "Some UnpublishedArabic Sayings .. : , s. 30; Avcı, s. 139-140. Prof. Or. Cas im Av cı Urfalı Hıristiyan llahiyatçısı Theodoros Ebü Kurre ve lslam'a Bakııı Hıristiyanlann çeşitli din! görüşlerini tenkit etmek, İshim'a yönelik iddia ve eleştirilerine cevap vermek için Müslümanlar tarafından genellikle er-Redd 'ale'n Nasad adı altında birçok reddiyenin kaleme alındığı bilinmektedir.% lbnü'n• Ned1m'e göre Mu'tezilenin önde gelen alimlerinden lsa b. Sab1h el-Murdar da er Redd 'ale'n-Nasdrd adlı eserin yanısıra, bizzat Theodore Ebü Kurre'nın görüşlerini eleştirdiği Kitdbün 'ala Ebt Kurre en-Nasrant adlı eserini yazmıştır :H 81 46. Maslt.tmanlann hıristiyanlıga karşı yazdıgt reddiyeler Ye genel dtgerl.erıdtrme için bk. Mehmet Aydın, Mt.tslamanlcınn Hıristiyanlıga Karşı Yazdıgı Reddiyeler ve Tartışma Konulan, Konya 1989. 47. lbna'n-Nedım, el-Fihrist {Rıza-Teceddad), Tahran 1971, s. 206, 207.