Medeniyetler Beşi~i Orta Do~u ve Şanhurfa Uluslararası Sempozyum Bildirileri Bu yaym, Sempozyum toplant1sm1 içerir. ücretsiz dagıtılır. Editör: Dr. Metin Eriş Redaksiyon: Fulya Gökoğlu Tasarım: Fatih M . Durmuş Birinci Baskı, Ekim 2017 ISBN: 978-605-149-921-5 Baskı: Seçil Ofset www .secilofset.com Tüm Hakları T.C. Şanlıurfa Valiligine aittir. © Copyright T.C. Şanlıurfa Valiliği Prof. Dr. Caslm Avc:ı Urfa lı H ı r 1st 1ya n ll i h i yat ç Iii Theodoros Ebü l<urre ve l slim'a Bakrıı Urfali Htristiyan llahiyatçtsl Theodoros Ebu Kurreve lslam'a Bak1ş1 &yın Başkan, Degerli Bilim Adamlan, Kıymetli Misafirler, Ben tebligimde Urfalı meşhur Hıristiyan ililhiyatçısı Theodoros Ebü Kurre'nin hayatı hakkında kısaca bilgi verdikten sonra onun lsla.m'la ilgili bazı görüşlerini aktarmaya çalışacagım. Dogu Hıristiyanlıgı'nın Melkaiyye (Melkiyye)ı mezhebine mensup olan Theodoros Ebli Kurre, AbbAsiler döneminde Urfa'da (Edessa) yaşamıştır. 740- 750 yıllan arasında dogdugu tahmin edilmektedir. Ebü Kurre, Filistin'e giderek bir süre Kudüs yakınlanndaki Mar Saha Manastın'nda kaldı ve dinlegitimini burada tamamladı. 795 yılında Harran piskoposluğuna tayin edildi. 812 yılında Antakya Patrigi Theodaret tarafından Harran Piskoposlugu görevinden alınan Ebu Kurre, bundan sonra Kudüs Patrigi Thomas'a danışmanlık yapmaya başladı. Görüşlerini yaymak ve dini tartışmalara katılmak üzere Mısır, Ermenistan ve Bagdat'a seyahat etti. Bagdat'ta bazı Mu'tezile alimleriyle tanıştı. Theodoros Ebtl Kurre'nin 820-825 yıllan arasında öldü~ tahmin edilmektedir.2 Theodoros Ebü Kurre, Mar Saha Manastın'nda bulunduğu yıllarda burada kendisinden önce yaşayan Ortodoks Kilisesinin en önde gelen teolog, yazar ve 74 azizlerinden loannes Damaskenos'un (Yuhanna ed-Dımaşkl) ilahiyada ilgili görüşlerini öğrenme imkanı buldu. Eserleri ve görüşleriyle Dımaşkt'nin takipçisi oldu ve düşüncelerini sistemleştirdi. Bu sebeple Hıristiyan literatüründe onun talebesi olarak tanınmıştır. Ebu Kurre, Melkai ilahiyatçılan arasında felsefi görüşlere vukufu dolayısıyla filozof ve haklm, Hıristiyanlığın genel din! literatürüne vukufu sebebiyle de alim ve Kilise yazan diye anılmıştır. Kendisine "Ebtl Kurre" (teselli babası) lakabının verilmesi Müslümanlarm yönetimine geçen Bizans topraklannda yok olma tehlikesine maruz kalan Hıristiyan kültürünün kurtarıcısı gibi görülmesindendir. Bu çerçevede bir yandan lsillm'a karşı Hıristiyanlıgı, öte yandan diğer Hıristiyan mezheplerine karşı Bizans dini kültürünü temsil eden Melkaiyye mezhebinin görüşlerini savunmuştur. 3 1. Hz_ lsa'da imanlık vetlahlık unsurlannın birbirine denk oldugı.ına datr Ortodoks diyoftztt anlayışın teyit t;dildigi .KadtJUJy Konsili'nde (451) alınan kararlan benimseyrnlere Iskenderiye, Kudas ve Antakya patriklik bOlgelerinde yaşayan monofi.ıitler tarafından vm!en, "Kadı.kiıy konsilini destekleyen Bizans imparatorunun taraftarian"" anlamında bir terim. Geniş bilgi için bk. Mustafa Sin~u. "Melkai.Y.Ye"", D1A, XXIX, 84. 2. Iheodoros Eb1l Kllm:'ntn hayatı v~ bazı gı1r!i$l~ri hakkında dtrli toplu bilgl4\n bh. ; A. Vastlltv, "Tht: Life of SL Ihrodore ofEdessa", Byzantion, 16 (1942~1943), 165~225; A~T. Khoury, Lt:s thtologiens byzarıtins et !'Islam, I.ouvain 1969, s. 83-105; S. H. Griffith. ·some Unpublished Arabic Sayings Attributed to Throdore Abu Qurrah"", u Museon, XCII, I.ouvain 1979, s. 29-35; a. mlf., '"The View ofIslam from the Monasteries of Palestine in the Early 'Abbasid Period: TModore Ahu. Qurrah and the Summa Theolngiae Arablca", Islam and Christian-Mwlım Relattons, VIYl, Oxfordshtre 1996, s. 9-28; a.mlf, '"Byzantıum and the Christıans in the World ofIslam: Constantinople and the Church af the Holy Landin the Ninth Century", Medieval Encounters, Til/3, l.eidoı 1997, s. 231-265; A. Guülau.me, •nıeodore Abu Qurra as Apolngtst•, Muslim World, XV/1 (1966), s. 42-51; Srnıtr Haltl Semtr el- YesO.'t, el-Cedrdft Sireti SeU.dtlrus Ebt Kıtrra ve Asdnıhu", el Meşrik, l.XXIII/2 (lleyrut 1999), s. 417- 449; FuatAydın, •Harran Ptskoporu Theodore Ebll Kurn: ve tslam Anlayışı", 1. Ulwlararası Katılımlı Bilim Dtn ve Felsefe Tarthinele Harran Okulu Sempo.zyumu: 28-30 Nısan 2006 (haz Ali Bakkal), Konya 2006, s. 215~226; Casim Avcı, Isldm~Btıans ntşkileri (61 0- 847), Ankara 2015, s. 132-140; !smail Taşpınar, "Theodore Ebıı Kurn:", DIA, XLI, 83-84. 3. !smail Taşpınar, '7heodore Eba Kurre"', DlA, XI.l, 83. Prof. Or. Cas im Av cı Urfalı Hıristiyan llihlyatçısı Theodoros Ebu Ku rre ve Isi im' a Bakııı Eb'Q Kurre'nin en önemli özelligi Hıristiyan ilahiyatma dair konulan ilk defa Arapça kaleme alıp tartışmış olmasıdır. Kendisine nisbet edilen yirmi sekizi Arapça, kırk üçü Yunanca yetmiş bir eseri mevcuttur. Ayrıca otuz risaleden meydana gelen, fakat günümüze ulaşmayan Süryantce bir eseri vardır. Bazı araştırmacılara göre Yunanca metinler dogrudan Ebft Kurre tarafından yazılmamışnr; bunlar onun Arapça eserlerinin tercümesidir. ~ Bu eserlerinde lkon karşıtı (İkonoklast) düşüneeye muhalefet etmiş; Tann'nm varlıgı, sıfatlan, irade hürriyeti ve kader gibi konularda görüşlerini açıklamıştır. Hem Kitab-ı Mukaddes'e hem Kilise babalarının metinlerine vakıf olan Ebll Kurre, Müslümanlarla yaptığı tartışmalarda Kur'an'dan ve Hadislerden kendi görüşlerini destekledigini düşündügü metinleri zikredebilecek kadar lslam kültürüne de aşinadır. Ebft Kurre'nin Arapça kaleme aldığı eserlerde lslAm'a karşı daha ölçülü ifadeler kullandığı görülmektedir. Kendisine atfedilen Yunanca eserlerde ise 1slam'a ve Hz. Muhammed'e yönelik aşağılayıcı ifadeler bulunmaktadır. Araştırmacılar, bunun sebebinin Arapça eserlerin Müslümanlar tarafından kolayca anlaşılabileceği endişesi olduğunu belirtmektedir. Ebü Kurre'nin İslam'a yönelik eleştirileri genellikle Hz. Muhammed'in milcize sahibi olmadıgtndan peygamber sayılmadıgı, tek evlilik, lsa'nın ulühiyyeti, Tann'nın oğul edinmesi, teslls, Isa'nın çarmıha gerilmesi, Meryem'in Tann'nın annesi oldugu gibi konularla ilgilidir. Hıristiyan inancını desteklemek amacıyla Kur'an ayetlerini bağlarnından kopararak delil göstermeye 75 çalışrmş, Hz. lsa'nın Allah'ın oğlu olduğunu ispatlamak için Kur'an'daki "Allah'ın kelimesi,. terkibini (en-Nis=t 4/1 71) bu yönde yorumlamıştır. 5 Ebu Kurre'nin lslam•a dair en derli toplu açıklamalan VücO.dü'l-halik ve'd­ dtna'l-kavtm adlı eserinde bir paragraf halinde yer alır. Bu eserinde, doğru dini tesbit etmek için dagda yaşayan ve hiçbir şeyden haberi bulunmayan bir kişi olarak bir gün şehre indiğini var sayar. Şehirde çeşitli diniere mensup insanlarla görüşür ve onlann inançlanyla ilgili değerlendirmelerde bulunur. Müslümaniann kendisine, diger din mensuplannın Allah'a şirk koştuklan için k~fir ve müşrik sayıldıklannı, Allah tarafından Hz. Muhammed vasıtasıyla insanlara gönderilen 4. Thecdoros Ebıl Kurre"rıin Arapça risdklerindtn on tanesi Constantin Bacha tarafından Lt:s outvres arabes dt Thtodore Abou.-Kurn, tvtque d'Harran (Mayamir Th?wud?rus Abi Qurrah Usquf?arr?n) adıyla yayımlanmışıır (Beyrut 1904). Bunlar "trade Hürriyeti", "Teslts ve Ttvhid", "Mesfh'in Dhtmtı•, "lndl'in Hakikati.", "Tann)'t Bilmenin YoUanna Dair", "Kurtu~n Gerek1fltgtnt Dair", "Ogullugun Ettlt Oluşuna Dair", "Ya'k?bt Davad'a Mektup•, "Şeriat, 1ncil ve KadıkiJy Konsilt'nin Dogntluguna Dair", •rann'nın Bedrnleşmesine Dair" ıisdlelaidir. Eba Kıırre'nin en Onemli eseri kabul edilen Va.cadtı'l-?dli? ve'd-d1'nl1'l-?avtm LuYfs Şeyho a.ouis Cheikho) tarafindan tl-Mqri? dergisinde yayımlanmıştır ("Mtmer li-Tadums Ebt Kurre ft vacadi'l-?dli? ve'd-dtni'l-havtm"', el-Mqrik, sy. 15 (1912], s. 757-774, 825-842). Bu eser a.terlndt G. Hmuıa Khoury doktora ten hazırkımıştır (Studfa Patrtsttaı, Leuven 1993, XXV, 271). Ebtl Kurrt)e atfedilen Yunanca risdle'lm ]acob Gretser 1606'da derlemiş, bunları]. P. Migneyeniden basmıştır (Patrologia Graua, c. 97, paragraj 1445-1610). Adtl-Thtodore I<Jwury. Eba Kurre'nin "Bir Sa.razen ile Bir Hıristiyan Arasındaki Tartışma.. adlı nsalesinden başka "Allah'ın Varlıgı ve Ttsltsin tspatma Dair Diyalog", "Tann'run Ogul Sahibi Oluşuna Dair", "Hırl.stiyanlıgtn GiictL Zayiflıgında Tezahar Etmektedir", "Tesltsin Eleştirisine Karşı Cevap", "Mesth'in Ulahtyyetintn Eleştirisine Karşı Cevap", "Mesth'tn D1tımtı ve Ukntımlann Bfrltgtne Dair", "Evharl.st!ya)a Dair", "Hakikt Dlnin Kriterleri", "Muhamrned'in Davetine Karşı", "Cine Tutulmuş Muhammed", "Tek Eşliligin Mllkemmellit(ne Dair" adlı risalelerini z.tkreder (Us thtologiens byzantins et l'Islam., s. 85-86). Bu bilgiler ~n bk. 1smai1 Taşpınar, "Theodore Ebtl Kıtrre", D!A, XU, 84. 5. lsmail Taşpınar, "'Theodort .Eba Kurre•, D1A, XI.J, 83-8-1. Throdore Eba Kurre•nın ttolojik gcrtışltrl hakkında bir doktora çalışması yapılmıştır. S. H. Griffith, 11u: Controversial Theology ofTheodore Ab!l Qurrah (c. 750~c. 820 A D.), a Methodological Comparative Study in ChristianArabic üterature, PhD, The catholic University of America, Washington, D. C., 1978. Bu bilgi için bk. S. H. Griffith, "Trn:odtm Abıı Qurrah's Arabic Tract ... ", 54. Prof. Dr. Cu im Av cı Urfalı Hıristiyan llahiyatçısı Theodoros Ebü l<urre ve lsllm'a Bakı1ı İslam'dan başka din olmadığını, bu dinin tek Allah'a ibadet etmeye ve O'na şirk koşmamaya çagırdıgını, hela.l işleri ve hayırlı arneli emrettigini, hararnı ve kötülük yapmayı yasakladığını, ölülerin dirileceğini bildirdiğini, iyilerin cennetle müjdelendiğini, insaniann arzuladığı iyi şeylerle nimetlendirileceğini, bütün bunların zümrütten, yakuttan, altından ve gümüşten saraylarda gerçekleşecegini, buna benzer diğer şeylerin ebedi olarak verileceğini, günahkarların ise ateşi sönmeyen cehennemle cezalandırılacagını söylediklerini belirtir.6 Theodoros Eb1l Kurre eserlerinde