Pobierz Sprawozdanie Muzeum Warszawy 2019 .Pdf

Sprawozdanie Muzeum Warszawy

2019

Sprawozdanie Muzeum Warszawy

2019

Warszawa 2021 Spis treści

7 Wstęp 9 Schemat organizacyjny Muzeum Warszawy 11 Osiągnięcia 13 Siedziba główna Muzeum Warszawy – Rynek Starego Miasta 23 Muzeum Warszawskiej Pragi 51 Muzeum Farmacji im. mgr farm. Antoniny Leśniewskiej 55 Muzeum Drukarstwa Warszawskiego 69 Muzeum Ordynariatu Polowego 75 Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry 81 Muzeum Woli 87 Zbiory 141 Dział Edukacji 157 Dział Badań nad Warszawą 188 Wydawnictwa 199 Biblioteka 205 Dział Organizacji Wystaw i Wydarzeń 209 Dział Promocji i Marketingu 219 Inwestycje 233 Finanse 237 Pozyskiwanie dotacji 241 Obszar administracyjno-techniczny 247 Zawarte umowy i zarządzenia 249 Pracownicy 255 Rada Muzeum 258 Frekwencja 261 Nagrody Wstęp

Szanowni Państwo, ukończenie dużych inwestycji prowadzonych w ostatnich kilku latach, takich jak Muzeum Warszawskiej Pragi otwarte w 2016 roku czy udostępnienie pu- bliczności w latach 2017–2018 zmodernizowanej siedziby głównej przy Rynku Starego Miasta, skłoniło nas do zmiany priorytetów. Wcześniej oddano zwie- dzającym wyremontowane i unowocześnione Muzeum w Palmirach i Muzeum Farmacji, nowo utworzone Muzeum Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego oraz Centrum Interpretacji Zabytku. W minionym roku zakończono moderniza- cję Muzeum Woli. Utworzenie tak dużej i rozległej nowoczesnej bazy muzealnej wymagało reor- Ewa Nekanda-Trepka, ganizacji pracy całej instytucji. Zaczęliśmy od wprowadzenia nowej struktury fot. MW organizacyjnej od początku 2019 roku. Dotychczas jednym z głównych zadań było stworzenie infrastruktury muzealnej, stąd nadrzędne znaczenie miał funk- cjonujący od wielu lat pion inwestycji. Także pion merytoryczny był nastawiony na tworzenie wystaw stałych w uruchamianych na nowo oddziałach i siedzibie głównej. Uznaliśmy, że od 2019 roku, wykorzystując już posiadany potencjał, powinniśmy skupić się na budowaniu relacji z naszą publicznością – poprzez wystawy czasowe wraz z programami towarzyszącymi, szeroką ofertę edu- kacyjną trafiającą do różnych grup społecznych oraz promocję z wykorzystaniem różnych kanałów informacyjnych. Stąd likwidacja pionu inwestycyjnego i utworzenie nowego obszaru komunikacji z publicznością – oraz przekształ- cenie dotychczasowego pionu merytorycznego w obszar programowy. Było to o tyle trudne, że rosnące, z przyczyn niezależnych od Muzeum, koszty stałe, spowodowały konieczność realizacji programu merytorycznego w całości z przychodów własnych. Bogaty i różnorodny program wystaw, towarzyszące im wydarzenia oraz wydawnictwa, a także promocja działalności Muzeum zwiększyły znacząco fre- kwencję, a także satysfakcję publiczności i umożliwiły osiągnięcie przychodów. Oprócz ciekawych wystaw w siedzibie głównej szczególną popularnością cie- szyła się ekspozycja w Muzeum Warszawskiej Pragi Praga sensorycznie, a udo- stępnienie publiczności po pracach modernizacyjnych siedziby Muzeum Woli w grudniu 2019 roku było zwieńczeniem działalności z obszaru dużych inwestycji. Szczególną satysfakcję przyniosła nam nagroda Lider Dostępności w kategorii „Obiekt zabytkowy” dla siedziby głównej Muzeum mieszczącej się w 11 kamienicach przy Rynku Starego Miasta. Nagroda ta, przyznana za naj- lepszą inwestycję związaną z modernizacją budynku z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami, potwierdziła naszą otwartość i dostępność za- równo budynków, jak i programu dla wszystkich chętnych do poznawania historii stolicy. Zapraszamy do siedziby głównej, oddziałów oraz na strony internetowe Mu- zeum Warszawy.

Ewa Nekanda-Trepka DYREKTOR MUZEUM WARSZAWY

GABINET SUWENIRÓW Talerz pamiątkowy z Syrenką Starowarszawską Włocławskie Zakłady Ceramiki Stołowej lata 70–80. XX w. 7 porcelana, malatura naszkliwna kobaltem MHW 29453 Schemat organizacyjny Muzeum Warszawy

Dyrektor

Zastępca Zastępca Zastępca Główny Pełnomocnicy Dyrektora Dyrektora Dyrektora Księgowy i Doradcy ds. Programowych ds. Komunikacji ds. Administracyjno- z Publicznością -Technicznych Kolegia Dział Opracowania Dział Promocji Dział Utrzymania Główny Dział Finansowo- Zbiorów i Marketingu i Serwisowania Inwentaryzator Zbiorów -Księgowy Technicznego Obiektów Dział Badań Zespół Marketingu Zespół ds. Inwentaryzacji Zespół Kontrolingu nad Warszawą Dział Inwestycji i Katalogowania Zbiorów Zespół Komunikacji Zespół Rachuby Pracownia Badań Dział Prawny Zespół ds. Przechowywania Płac Historycznych Zbiorów Dział Organizacji i Zamówień Publicznych Pracownia Badań Wystaw i Wydarzeń Archeologicznych Zespół ds. Udostępniania Zespół Centrum Dział Administracyjno- Zbiorów Zespół Obsługi -Logistyczny Interpretacji Muzeum Zabytku Pracownia Digitalizacji Pracownia Zespół Logistyki Zbiorów Korczakianum Dział Edukacji Muzealnej Zespół Administracyjny Główny Konserwator Zbiorów Biblioteka Dział Wydawnictw Biuro Muzeum Oddział Muzeum Pracownie Konserwatorskie Warszawskiej Zespół Zespół Bezpieczeństwa Pragi ds. Pozyskiwania Dział Kadr Środków Zewnętrznych Specjalista Ochrony Oddział Przeciwpożarowej Zespół ds. Gromadzenia Muzeum Woli i Wyceny Zbiorów Specjalista BHP Oddział Muzeum Drukarstwa Warszawskiego Inspektor Ochrony Danych Osobowych Oddział Muzeum Farmacji Zespół Informatyki

Oddział Muzeum – Archiwum Zakładowe Miejsce Pamięci Palmiry

Oddział Muzeum Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego

GABINET WIDOKÓW WARSZAWY Plac Zamkowy Maria Ewa Łunkiewicz-Rogoyska 1935 9 olej, płótno MHW 2995 Osiągnięcia

Szanowni Państwo, jest mi niezwykle miło podsumować rok 2019, który przyniósł nam, zespołowi Muzeum Warszawy, wiele satysfakcji. Uwieńczeniem pracy zespołu kuratorskiego i działów odpowiedzialnych za przeprowadzenie skomplikowanego remontu i konserwacji siedziby głównej przy Rynku Starego Miasta, jest nominacja w konkursie European Museum of the Year Award (EMYA). Wyniki konkursu poznamy w maju przyszłego roku, ale już sama nominacja jest niezwykłym wyróżnieniem, z którego bardzo się cieszymy. Zakończenie intensywnych prac inwestycyjnych pozwoliło nam w pełni skupić się na działaniach skierowanych do naszej publiczności, co przyniosło całkiem zadowalający efekt. W nasze ręce trafiło kilka cennych wyróżnień – otrzymaliśmy dwie Wierzby w ramach konkursu Mazowieckie Zdarzenia Muzealne, trafiły one do Anny Mizikow- Anna Zasadzińska, fot. MW skiej, kuratorki wystawy 90. urodziny warszawskiego ZOO i do Sylwii Kot, która od- powiadała za projekt edukacyjny Co jest zabytkiem. Karolina Jusińska, kuratorka wystawy Praga sensorycznie, odebrała natomiast wyróżnienie przyznane w plebiscycie Słoneczniki 2019, dla najbardziej rozwojowej inicjatywy dla dzieci. Jestem też niezwykle dumna z nagrody, która zwykle nie trafia do instytucji takich jak muzea – projekt kierowany przez Katarzynę Żak Warszawa dla średnio zaawansowanych otrzymał wyróżnienie w jubileuszowej edycji konkursu European Language Label, przyznawane przez Komisję Europejską za jakość i innowacyjność w nauce języków obcych. Był to także rok, w którym nastąpiło kilka ważnych zmian personalnych. Konkurs na stanowisko kierownika nowopowstałego Działu Badań nad Warszawą wygrała dr Magdalena Wróblewska, która będzie miała możliwość realizacji ambitnego programu naukowego wraz z nowym zespołem, w którego skład wejdą cztery pracownie: Badań Historycznych, Archeologii, Korczakianum oraz Centrum Inter- pretacji Zabytku. W tym roku dołączył do nas także Konrad Schiller, którego wizja i program dla Muzeum Woli ujęły nas na tyle, że zdecydowaliśmy się oddać w jego ręce kierowanie nim. Ponadto w dwóch z naszych oddziałów nastąpiło przekazanie kierowania kolejnemu pokoleniu muzealników. Magdalena Ciepłowska przejęła Mu- zeum Farmacji po pani profesor Iwonie Arabas, natomiast 2019 rok to czas wdraża- nia przez panią Barbarę Rogalską Radosława Adamskiego w obowiązki kierownika Muzeum Drukarstwa od początku 2020 roku. Chciałam w tym miejscu serdecznie podziękować pani profesor Iwonie Arabas i pani Barbarze Rogalskiej za współpracę, zaangażowanie i wiedzę, którą przez lata dzieliły się i ze swoimi zespołami, i z na- szą publicznością. Serdecznie także gratuluję Magdzie, drugiej Magdzie, Konradowi i Radkowi i trzymam za Was mocno kciuki! Na koniec chciałabym Państwu polecić kilka książek wydanych przez Muzeum w tym roku: Herse. Warszawski dom mody – monografię autorstwa Agnieszki Dąbrowskiej, Zręczni. Historie z warszawskich pracowni i warsztatów – zbiór wywiadów z rzemieśl- nikami autorstwa Katarzyny Chudyńskiej-Szuchnik oraz „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 – publikację towarzyszącą wystawie czasowej pod tym samym tytułem, pod redakcją Anny Wrońskiej. Przyjemnej lektury i do zobaczenia w Muzeum!

Anna Zasadzińska P.O. ZASTĘPCY DYREKTORA DS. PROGRAMOWYCH

GABINET FOTOGRAFII Fotografia z cyklu dokumentującego powroty warszawiaków do zrujnowanego miasta Zofia Chomętowska marzec – kwiecień 1945 11 odbitka srebrowo-żelatynowa AN 51363 Siedziba główna Muzeum Warszawy – Rynek Starego Miasta

Rok 2019 był pierwszym rokiem funkcjonowania siedziby głównej w pełni, po przeprowadzonej w latach 2012–2017 rewitalizacji muzealnych kamienic przy Rynku Starego Miasta. To również pierwszy rok działania całego organizmu Muzeum Warszawy w nowej, zmienionej strukturze organizacyjnej, której wprowadzenie wiązało się z istotnymi zmianami personalnymi i konstytuowaniem się nowych zespołów oraz działów nowo powołanego obszaru Komunikacji z Publicz- nością. Mimo związanych z tym komplikacji i trudności udało się wiele osiągnąć. Stworzyliśmy program wystaw czasowych w siedzibie głównej i oddziałach na lata 2019–2023 w oparciu o wcześniejsze propozycje kuratorskie i nowe pomysły. Kon- Mateusz Labuda, fot. MW centrując się na priorytetowym celu podniesienia frekwencji na tychże wystawach, poprawiliśmy widoczność siedziby głównej i całego Muzeum nie tylko na Starym Mieście, ale przede wszystkim w sieci. Nowe, barwne i różnorodne oblicze Mu- zeum Warszawy stało się lepiej oceniane. Oparta na trafnych pomysłach kampania wizerunkowa przyniosła w stosunku do poprzedniego roku wzrost frekwencji na wystawach czasowych, a wprowadzenie nowego cennika, przyjaznego dla miesz- kańców, turystów i rodzin zwiększyło przychody. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie atrakcyjny program wystaw czasowych w siedzibie głównej. Prowadziliśmy szereg działań i zorganizowaliśmy wiele wydarzeń skierowanych do różnorodnej publiczności i angażujących środowiska twórcze, by wymienić te najznaczniejsze: konkurs na plakat Warszawa – Polska – Europa. Przemiany po 1989 przy udziale Akademii Sztuk Pięknych i Stowarzyszenia Twórców Gra- fiki Użytkowej, konkurs dla studentów Wydziału Projektowania organizowany z Akademią Sztuk Pięknych, koncerty festiwalu Mała Warszawska Jesień czy 27. Konferencja Grupy Roboczej Polskich i Niemieckich Historyków Sztuki i Konserwatorów pt. Patronat artystyczny w Środkowej Europie między fundacjami prywatnymi. Nawiązano nowe partnerstwa z instytucjami akademickimi: Polsko-Japońską Akademią Technik Komputerowych, Szkołą Wyższą Psychologii Społecznej, Instytutem Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Siedziba główna zaopatrzona została w przewodnik dla zwiedzających. Po raz pierwszy od otwarcia Muzeum Warszawy w nowej odsłonie zaprosiliśmy rów- nież grono przewodników miejskich, by przezwyciężyć sygnalizowane przez nich i przez zwiedzających trudności w odbiorze wystawy głównej Rzeczy warszawskie, wysłuchać ich sugestii i zaprezentować program wystaw czasowych. Ożywiliśmy kontakty z ambasadami i instytutami kultury, a zaproszenia na wernisaże i wydarzenia Muzeum Warszawy przyjęły formę dwujęzycznych, na ulicach Warszawy i lotnisku Chopina pojawiły się wielojęzyczne plakaty zachę- cające do odwiedzania Muzeum Warszawy. Rozszerzając ofertę marketingową,

GABINET POCZTÓWEK Kamienice na Rynku Starego Miasta wyd. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości ok. 1912 13 papier, światłodruk AI 6226/2 Siedziba główna Muzeum Warszawy – Rynek Starego Miasta Wystawa główna Rzeczy warszawskie

Wystawa główna Rzeczy warszawskie

Nasza wystawa główna Rzeczy warszawskie została wymyślona tak, by mogła być punktem wyjścia do różnych działań. Od typowych i powszechnych – jak oprowadzania tematyczne, lekcje przy obiektach – przez inspirowane rzeczami działania artystyczne czy ścieżki audio, po takie aktywności, które przyniesie przyszłość z jej potrzebami i możliwościami. Wystawa główna jest zatem ro- dzajem mocnej i trwałej osnowny dla różnorodnych aktywności. W 2019 roku do stałych już działań, takich jak wymiany eksponatów i nagranych wcześniej ścieżek po wystawie, dołączyliśmy nowe. Są to poręczny przewodnik po Mu- zeum oraz kolejne ścieżki tematyczne. Dotąd zwiedzający poza ulotkami mogli zaopatrzyć się w książkę towarzyszącą wystawie – Rzeczy warszawskie, również dr Jarosław Trybuś, w wersji angielskiej The Things of Warsaw (wydane w 2017 roku) oraz tecz- fot. Dawid Żuchowicz kę Dane warszawskie/Warsaw Data (2018). Teraz dołączył do nich mały przewodnik Wystawa główna „Rzeczy warszawskie” pozwalający naszym gościom łatwiej zorientować się w położeniu własnym i gabinetów w skomplikowanej plątaninie muzealnych pomieszczeń. W 2019 roku powstawały też ścieżki tematyczne, które użyte zostaną nie tylko na wystawie, lecz także w powstającym e-Katalogu. Tematy ścieżek wybraliśmy wspólnie z długiej listy propozycji i jeszcze dłuższej listy możliwości. Postawiliśmy na Przyjemność, Odbudowę oraz Dzieje Warszawy – miasta sejmowego. Pierwszy temat pociągnął nas swoją abstrakcyjnością. W czasie pracy szybko okazało się, że większość gabinetów kryje rzeczy związane z różnymi rodzajami przyjemności: od niezdrowych – palenia i picia, przez umiarkowanie niezdrowe – jak jedzenie słodyczy, po całkiem dla zdrowia neutralne – jak korzystanie z pięknych przed- Neon autorstwa Maurycego Gomulickiego w holu przed kinem Syrena, fot. MW miotów i wzniosłe (które dla zdrowia mogą mieć różne konsekwencje) – jak ko- uruchomiliśmy zaplanowaną na lata cykliczną współpra- czasowych oraz programów edukacyjnych. W ramach stra- lekcjonerstwo czy miłość do ojczyzny. Drugie zagadnienie podjęliśmy w ramach cę z warszawskimi artystami i zaprosiliśmy ich do pro- tegii pozyskiwania funduszy wprowadziliśmy działania przygotowań do obchodów 75. rocznicy rozpoczęcia odbudowy Warszawy po jektowania nowych rzeczy warszawskich, dostępnych mające na celu zainteresowanie środowisk biznesowych II wojnie światowej. W 2020 roku poruszymy możliwie wiele zagadnień związanych w sklepie muzealnym. W 2019 roku artystą – projek- indywidualnych darczyńców. Wsparcie Muzeum Warszawy z różnymi aspektami podnoszenia miasta z ruin. Czas przypomnieć ten wielki zryw i trud. Czas też pokazać, jak wyjątkowa była odbudowa Warszawy na tle Eu- tantem został Maurycy Gomulicki, autor serii pamiątek okazały w pierwszej kolejności: Skarbnica Narodowa, Miej- ropy i świata. W naszych zbiorach przechowujemy wiele rzeczy związanych z wizerunkami charakterystycznych dla jego stylu syrenek. skie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, Zarząd z tym okresem – ścieżka ich tropem po wystawie głównej będzie służyła naszym W holu przed kinem Syrena pojawił się modernistyczny Transportu Miejskiego, spółka JCDecaux, Fundacja Lotto gościom przez cały nadchodzący rok. Trzecie zagadnienie, którym są dzieje mia- neon jego autorstwa, przedstawiający godło miasta i Mu- oraz kancelaria Rö Radwan-Röhrenschef Petruczenko Toka- sta jako stolicy, sprawiło nam najwięcej trudności. Dlatego zdecydowaliśmy się zeum. W działaniach wydawniczych skoncentrowaliśmy rzewska sp. k. Funkcjonowanie Muzeum Warszawy w no- skoncentrować uwagę na tych aspektach działania Warszawy, które wiążą się się na przygotowaniu publikacji niezbędnych do poprawie- wej strukturze przyniosło również oszczędności w kosztach z jej funkcją miasta sejmowego, a potem miasta – siedziby Sejmu jako najwyższej nia jakości zwiedzania i budowania wizerunku Muzeum przygotowania wystaw, dzięki czemu można było skierować władzy ustawodawczej. Warszawy jako instytucji otwartej i przyjaznej dla pu- większe środki na promocję instytucji, wydawnictwa i dzia- Rzeczy nie mówią same, same również nie tworzą kontekstów. Dlatego tak waż- bliczności, atrakcyjnej dla warszawiaków i przyjezdnych łania edukacyjne, co miało zasadnicze znaczenie dla jakości ne są działania, które dają naszym zbiorom głos i pozwalają poznawać w szcze- z Polski i zagranicy. oferty programowej w siedzibie głównej i w oddziałach. gółach fenomen Warszawy. W 2019 roku udało się także pozyskać pierwszych spon- Mateusz Labuda dr Jarosław Trybuś sorów Muzeum Warszawy, dzięki stworzeniu od podstaw ZASTĘPCA DYREKTORA DS. KOMUNIKACJI Z PUBLICZNOŚCIĄ GŁÓWNY KURATOR WYSTAWY ofert sponsorskich dotyczących wystawy głównej, wystaw

14 15 Siedziba główna Muzeum Warszawy – Rynek Starego Miasta Wystawy czasowe

Wystawy czasowe

Odzyskana stołeczność. Warszawa 1915–1918 25 WRZEŚNIA 2018 – 3 LUTEGO 2019

KURATORKI: Barbara Hensel-Moszczyńska, Wystawa została zorganizowana dla upamiętnienia stulecia odzyskania przez Polskę nie- Anna Topolska, WSPÓŁPRACA: Piotr Głogowski podległości i miała na celu pokazanie miasta w przełomowym okresie przemian społeczno- PROJEKT: Wojciech Cichecki -politycznych i administracyjnych, dzięki którym Warszawa odzyskała swoją stołeczność GRAFIKA: Norbert Strukow oraz uzyskała nową przestrzeń, niezbędną do dalszego rozwoju. Na wystawie zostały za- PRODUKCJA: Elżbieta Petruk, WSPÓŁPRACA: prezentowane eksponaty ze zbiorów Muzeum Warszawy, wzbogacone o obiekty wypoży- Katarzyna Białach, Ksenia Góreczna, Ewa Lenczewska, Monika Mazurek, Weronika Sołtysiak, Marek Lisik, czone z warszawskich muzeów. Zwiedzający mieli możliwość obejrzeć m.in. duży wybór Krzysztof Świerczewski, Michał Tański fotografii, plany zmieniającej się Warszawy, prace warszawskich artystów oraz galanterię OSOBY I INSTYTUCJE UŻYCZAJĄCE ZBIORÓW patriotyczną związaną z działalnością licznych stowarzyszeń i organizacji społecznych. NA WYSTAWĘ: Archiwum Państwowe w Warszawie, Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny, Fragment wystawy Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Teatralne, Muzeum Wojska Polskiego, Zygmunt Hartwig

Fragment wystawy – pamiątki warszawskiej Milicji Miejskiej Fragment wystawy – projekcje filmów archiwalnych

Odzyskana stołeczność. Warszawa 1915–1918 – widok ogólny wystawy Fragment wystawy – wizje urbanistyczne Warszawy z 1916 roku Fragment wystawy – fotografie z sierpnia 1915 roku

16 17 Siedziba główna Muzeum Warszawy – Rynek Starego Miasta Wystawy czasowe

Spółdzielnia ORNO. Biżuteria 15 MAJA – 18 WRZEŚNIA

KURATORKI: Agnieszka Dąbrowska, Jadwiga Mazurek, Joanna i Bogdan Mazurkowie, Monika Siwińska, dr Anna Wiszniewska (IS PAN) Matylda Prus, Bożena Pruszkowska, Jacek Rochacki, PROJEKT WYSTAWY: Marcin Kwietowicz, Katarzyna Rudkowska, Bożena Skawińska, rodzina Maria Buchner, Filip Pawłowski, WSPÓŁPRACA: Sosenko, Józef Teclaw, Andrzej Wierzbicki i inne osoby Magdalena Romanowska prywatne pragnące pozostać anonimowe; PROJEKT GRAFICZNY: Jerzy Gruchot, Wojciech Galeria Sztuki w Legnicy, Instytut Sztuki Polskiej Koss (Full Metal Jacket) Akademii Nauk, Muzeum Miedzi w Legnicy, Muzeum PRODUKCJA: Katarzyna Grinberg, Weronika Narodowe w Warszawie, Muzeum w Gliwicach, Sołtysiak, współpraca Matylda Dobrowolska Politechnika Wrocławska, Saska Antykwarnia, OSOBY I INSTYTUCJE UŻYCZAJĄCE ZBIORÓW Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Otwarcie wystawy NA WYSTAWĘ: Andrzej Bandkowski, Piotr Boimski, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Barbara Borkowska, Tomasz Dziewicki, Cezary Grad, Urząd Miasta Opola Marek Kosewski, Adam Leja, Andrzej Łęcki, INSTYTUCJA PARTNERSKA: Muzeum w Gliwicach

Wystawa monograficzna poświęcona warszawskiej spółdzielni metaloplastycznej, działającej w latach 1949–2003. Prezen- towane na wystawie biżuteria i galanteria dokumentowały ponad pół wieku działal- ności ORNO – od pionierskich początków w zniszczonym mieście, przez okres roz- kwitu i popularności w latach 60. i 70., czas kryzysu lat 80., aż do schyłku związanego z transformacją ustrojową. Zgromadzone przedmioty ilustrowały narodziny stylu ORNO i jego przemiany związane z modą i pojawianiem się nowych inspiracji. Ponad 1600 eksponatów (wyroby artystyczne, dokumenty, zdjęcia, pamiątki, opakowania i ulotki reklamowe) składało się na wielo- Widok ogólny wystawy wątkowy obraz historii wytwórni. Wystawa była pierwszą tak obszerną prezentacją dorobku spółdzielni, akcentującą jej znaczenie dla polskiej sztuki użytkowej II połowy XX wieku.

Fragment wystawy – prezentacja wyrobów ORNO Część wystawy dotycząca procesu projektowego i narzędzi Część wystawy dotycząca sprzedaży i reklamy

18 19 Siedziba główna Muzeum Warszawy – Rynek Starego Miasta Wystawy czasowe

„Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 13 WRZEŚNIA 2019 – 5 STYCZNIA 2020 Wystawa z okazji 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej

KURATORZY: Małgorzata Berezowska, Wystawa poświęcona ludziom, którzy byli świadkami oraz uczestnikami dramatycznych wy- Julian Borkowski, Izabella Maliszewska darzeń w czasie oblężenia stolicy we wrześniu 1939 roku. Opowieść o codzienności walczą- PROJEKT WYSTAWY: nowy motyw Adam Orlewicz cego miasta została zbudowana na kanwie „Pamiętników Warszawiaka”, nadesłanych na kon- PROJEKT GRAFICZNY: Joanna Bębenek kurs zorganizowany w latach 1947–1948 przez Instytut Badań Warszawy, a które od 1956 roku PRODUKCJA: Monika Mazurek, Klementyna Świeżewska są własnością Muzeum. Cytaty z tych relacji, a także fragmenty nagranych wspomnień pię- INSTYTUCJE UŻYCZAJĄCE ZBIORÓW ciorga autorów, uzupełnione zostały eksponatami, dokumentami, fotografiami związanymi NA WYSTAWĘ: Archiwum Akt Nowych w Warsza- z okresem poprzedzającym wybuch wojny, pierwszym tygodniem września 1939 roku, oblę- wie, Instytut Pamięci Narodowej, Muzeum Powstania żeniem miasta, kapitulacją. Osobną część wystawy poświęcono Stanisławowi Ostrowskiemu, Warszawskiego, Muzeum Tradycji Niepodległościo- kurierowi prezydenta Stefana Starzyńskiego. Na wystawie pokazano również film Juliena wych w Łodzi, Muzeum Narodowe w Warszawie, Bryana Siege oraz wybrane oryginalne „Pamiętniki Warszawiaka”. Marcin Adamowicz, syn autorki jednego Muzeum Niepodległości w Warszawie, Muzeum Wystawie towarzyszyła przygotowana przez zespół kuratorski antologia tekstów źródłowych z pamiętników, na tle biogramów i zdjęć Harcerstwa w Warszawie, Narodowe Archiwum pt. „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939, zawierająca fragmenty najcie- uczestników konkursu „Pamiętnik Warszawiaka” Cyfrowe, Polskie Radio SA, United States Holocaust kawszych prac zgłoszonych na konkurs „Pamiętnik Warszawiaka”. Memorial Museum, MEGA – Mariusz Komacki

Sala poświęcona Stanisławowi Ostrowskiemu, autorowi pamiętnika, który we wrześniu 1939 pracował jako goniec Zarządu Miasta

Jeden z kuratorów, Julian Borkowski, na wernisażu wystawy

Wernisaż wystawy

Zwiedzający wystawę mogli słuchać nagranych fragmentów pamiętników z września 1939 Fragment wystawy

Widok ogólny wystawy

20 21 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi ul. Targowa 50/52, 03-733 Warszawa

Rok 2019 to kolejny rok działalności prężnie rozwijającego się Muzeum Warszaw- skiej Pragi. Możemy pochwalić się sukcesem na polu wydawniczym i wystawienniczym: nominowana do Literackiej Nagrody m.st. Warszawy publikacja Zręczni. Historie z warszawskich pracowni i warsztatów to efekt pięcioletniej pracy badawczej dotyczącej warszawskich pracowni rzemieślniczych. Podczas XIII edycji konkursu „Mazowiec- kie Zdarzenia Muzealne – Wierzba” otrzymaliśmy trzecie miejsce za wystawę czaso- wą 90. urodziny warszawskiego ZOO w kategorii „najciekawsza wystawa zorganizowana w 2018 roku” przez większe muzea. Kolejnym ważnym punktem było otwarcie wystawy czasowej Praga sensorycznie – Katarzyna Kuzko-Zwierz, fot. MW pierwszy tego typu projekt w Muzeum Warszawy skierowany do rodzin z dziećmi, osób niepełnosprawnych i zwiedzających indywidualnych. Wystawa łączyła historię wybranych miejsc prawobrzeżnej Warszawy z możliwością odbioru wrażeń zmysłowych. Po raz drugi na dziedzińcu Muzeum uruchomiliśmy scenę letnią, co umożliwiło sze- roką prezentację swoich działań organizacjom społecznym i twórczym, pracującym na terenie prawobrzeżnej Warszawy i obszarach rewitalizowanych. Na scenie mia- ła miejsce również premiera spektaklu Córka Bazyliszka – koprodukcja Muzeum i Praskiego Teatru Lalek, która podejmowała aktualne wątki z życia dzielnicy. Nawiązaliśmy współpracę z Teatrem Żydowskim i przygotowaliśmy słuchowisko Ocaleni przez pamięć, oparte na zbiorach naszego Archiwum Historii Mówionej. Słuchowisko stało się częścią Festiwalu Warszawa Singera. W 2019 roku kontynuowaliśmy nasze sztandarowe projekty merytoryczne, tj. Wokół rewitalizacji, Wykonane na prawym brzegu. Rzemieślnicy, Prawobrzeżni i rozwijali- śmy Archiwum Historii Mówionej. Niesłabnącą popularnością cieszyły się nasze działania edukacyjne, takie jak Muzeum dla maluchów, warsztaty i pokazy filmowe prowadzone we współpracy ze Stowarzy- szeniem Nowe Horyzonty, spacery i lekcje muzealne prowadzone przez edukatorów zewnętrznych. Realizacja wielu działań była możliwa dzięki współpracy z naszymi partnerami, lo- kalnymi działaczami i organizacjami społecznymi, którym pragniemy w tym miejscu serdecznie podziękować.

Katarzyna Kuzko-Zwierz KIEROWNICZKA MUZEUM WARSZAWSKIEJ PRAGI

23 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

Wystawy czasowe

Praga na wzór. Projektowanie z rzemiosłem 25 PAŹDZIERNIKA 2018 – 14 KWIETNIA 2019 Tramwaj 7 LISTOPADA 2018 – 10 LUTEGO 2019 Praga sensorycznie 8 CZERWCA 2019 – 23 LUTEGO 2020 PRODUKCJA: Weronika Sołtysiak AUTOR FOTOGRAFII: Dominik Śmiałowski REALIZACJA: Ksenia Góreczna, Krzysztof Hernik, OPRACOWANIE GRAFICZNE: Karol Bagiński KIEROWNIK PROJEKTU: Karolina Jusińska Ewa Lenczewska, Marek Lisik, Krzysztof Świerczew- KURATOR/KIEROWNIK PROJEKTU/PRODUKCJA: Anna Mizikowska KURATOR WYSTAWY: Karolina Jusińska ski, Michał Tański, Piotr Wójtowicz KOORDYNACJA PRODUKCJI: Monika Mazurek, Karolina Jusińska Wystawa fotograficzna, zbiorowy portret warszawiaków z po- Wystawa była podsumowaniem trzech lat czątku XXI wieku. Przez dwie zimy (2014 i 2015 roku) Dominik Praga sensorycznie to wystawa, na której muzealną przestrzeń programu dydaktycznego Projektowanie Śmiałowski fotografował ludzi wracających tramwajem z pracy można eksplorować wszystkimi zmysłami. Umieszczone na eks- z rzemiosłem. Jest to program prowadzo- w lewobrzeżnej Warszawie przez most Gdański, do domu, na Pra- pozycji obiekty – najbardziej charakterystyczne budynki i miejsca ny przez Muzeum Warszawskiej Pragi we gę. Zdecydował się te tramwajowe okna graficznie połączyć i stwo- prawobrzeżnej Warszawy z XIX i XX wieku odnoszą się do współ- współpracy z Wydziałem Wzornictwa Aka- rzyć bardzo długie zdjęcie. Bardzo długi tramwaj. W ten sposób tak czesnego układu przestrzeni miejskiej. Dzięki temu doświadczenia demii Sztuk Pięknych w Warszawie. niezauważalna czynność jak powrót z pracy urosła. Jacy jesteśmy zdobyte w czasie zwiedzania wystawy można wykorzystać podczas Pokazanych zostało kilkadziesiąt pierwo- w warszawskim tramwaju? Jacy jesteśmy na co dzień? spacerów po mieście. wzorów produktów zaprojektowanych Wiele wrażeń rejestrujemy nieświadomie, choć wywołują w nas w ramach programu we współpracy z sze- przeróżne emocje. Niektóre doświadczenia budzą w nas spokój, Z Melliny Sztuki: Jerzy Lassota wcami, dmuchaczami szkła, neoniarza- 17 MAJA – 14 CZERWCA inne przytłaczają, a jeszcze inne wyzwalają radość i chęć życia. mi, sztukatorami, wytwórnią abażurów, Przy tworzeniu instalacji na wystawie skorzystaliśmy z zasad inte- kuśnierzem, introligatorem i stolarzami. AUTOR PRAC: Jerzy Lassota gracji sensorycznej, a materiały historyczne i wizualne bezpośred- W tle przedstawiono również obiekty ze KURATOR/KIEROWNIK PROJEKTU: Anna Mizikowska nio wiążą je z daną lokalizacją. Dzięki temu opisywane miejsca WSPÓŁPRACA: Fundacja Skarbnica Sztuki standardowej oferty danego warsztatu rze- można było zobaczyć w pierwotnym kształcie, porównać ze stanem mieślniczego, aby pokazać punkt wyjścia Prezentacja malarstwa Jerzego Lassoty, artysty z grupy Niezależ- obecnym, a także je powąchać, usłyszeć i ich dotknąć. Wystawa Praga na wzór. Projektowanie z rzemiosłem, widok ogólny i podkreślić różnorodność rzemieślniczego ni’69, współzałożyciela pracowni i galerii Mellina Sztuki, działają- wzornictwa. cej w latach dwutysięcznych przy ulicach Brzeskiej i Białostockiej. Odbiorcami wystawy byli: dorośli, mło- To m.in. ta galeria wpłynęła na postrzeganie Pragi jako dziel- dzież, dzieci z rodzicami, osoby zaintere- nicy artystów. Wystawa Praga sensorycznie – przestrzeń muzealna eksplorowana wszystkimi sowane rzemiosłem oraz wzornictwem, zmysłami, fot. Karolina Jusińska studenci i uczniowie uczelni artystycznych. Wystawie czasowej Praga na wzór. Projek- towanie z rzemiosłem towarzyszyły oprowadzania kuratorskie.

Wystawa Praga na wzór. Projektowanie z rzemio- Próby projektowe w trakcie procesu projektowania słem, na pierwszym planie „Palmetki” espadryle butów (proj. Jan Garstka) ze skóry palmowej (proj. Marek Głogowski), na drugim rysunki projektowane nowych modeli butów (proj. Jan Garstka) Z Melliny Sztuki: Jerzy Lassota

17–26 MAJA wystawa 17.05.–14.06. 2019 Muzeum Warszawskiej Pragi, oddział Muzeum Warszawy I ul. Targowa 50/52 Wystawa Praga na wzór. Projektowanie z rzemiosłem na Łódź Design Festiwal. Efekty współpracy studentów Wystawę zobaczyło 35 tysięcy osób. z pracownią sztukatorską Dekorum muzeumpragi.pl I facebook.com/muzeum.warszawskiej.pragi I instagram.com/muzeumwarszawy www.skarbnicasztuki.com I Znajdź nas na: facebook.com, youtube.com, linkedin.com

24 25 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

Oblicza nowego rzemiosła 5–30 WRZEŚNIA Pracownia Rzemieślnicza – praca nad wystawą stałą KURATORKA: Katarzyna Chudyńska-Szuchnik Pracownia stanowi reinterpretację tradycyjnych miejsc pracy rze- Wystawa fotograficzna organizowana we współpracy z Projek- mieślników. Aspekt wystawienniczy jest w niej równie ważny, tem Pracownie, prezentująca nowych rzemieślników działających co funkcjonalne urządzenie, pozwalające na prowadzenie kursów w Warszawie i poza nią. i warsztatów. Celem jest przekazywanie adeptom rzemiosła wiedzy i umiejętności przez doświadczonych mistrzów oraz popularyzacja pracy ręcznej i wytwórczej. Ocaleni przez pamięć – wystawa 24 SIERPNIA 2019 – Od stycznia do czerwca kontynuowano prace produkcyjno- dźwiękowa 31 MARCA 2020 -montażowe związane z uzupełnieniem wyposażenia pracowni rze- mieślniczej. Były to: produkcja mebli koniecznych do wyposażenia SCENARIUSZ I REŻYSERIA: Anna Mizikowska pracowni, jak szafa oraz stół pod prasy; montaż narzędzi i maszyn; KIEROWNIK PROJEKTU/PRODUKCJA: Anna Mizikowska nadzór projektantki Eweliny Czaplickiej-Ruduchy nad montażem. REALIZACJA DŹWIĘKU: Magdalena Wojtulanis UDZIAŁ WZIĘLI: Henryk Rajfer, Marek Węglarski, Rafał Rutowicz, Piotr Sierecki, Dzień otwarty w nowej Pracowni Rzemieślniczej Piotr Wiszniowski, Wojciech Wiliński, Ryszard Kluge WSPÓŁPRACA: Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie 15 CZERWCA i Żydowski Instytut Historyczny im. E. Ringelbluma w Warszawie FOTOGRAFIA NA PLAKACIE: Żyd na jednej z ulic Warszawy, Warszawa, kwiecień Twórczynie pracowni opowiedziały przybyłym o jej idei i progra- 1920 roku mie. Zaprezentowały ekspozycję i strefy rzemieślnicze – krawiec- KONCERT ILUSTROWANY KURIER CODZIENNY – Archiwum Ilustracji, ką, kaletniczą, szewską i modniarską. syg. 1-P-2392 ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego Strefa krawiecka: Wystawa dźwiękowa – słuchowisko dokumentalne złożone ze Odbył się pokaz krawiectwa miarowego w wykonaniu czeladnika wspomnień sąsiedzkich relacji mieszkańców Pragi różnego wy- Pawła Mianowskiego, który na żywo ręcznie szył marynarkę męską. znania i pochodzenia tworzących historię tej wielokulturowej Strefa kaletnicza: dzielnicy. Krótko przed II wojną światową, w 1939 roku, na war- Ewelina Czaplicka-Ruducha, projektantka, absolwentka Katedry szawskiej Pradze żyło 21 705 Żydów. Sklepikarzy, rzemieślników, Mody Wydziału Wzornictwa ASP w Warszawie, autorka nagra- lekarzy, kamieniczników. Jak wiele lat później Żydzi opisują życie dzanej kolekcji Polonauts, zaprosiła do samodzielnego wykonania na Pradze przed wojną? Jak inni mieszkańcy prawobrzeżnej War- torebek z resztek skór i innych surowców. szawy wspominają dawnych sąsiadów pochodzenia żydowskiego? Strefa szewska: Z nagrań biograficznych z Archiwum Historii Mówionej Muzeum Jacek Kamiński z Artystycznej Pracowni Obuwia oraz Ewelina Warszawskiej Pragi i ze wspomnień spisanych w księdze pamięci Czaplicka-Ruducha zaprezentowali warsztat pracy szewca miaro- Sefer Praga, a przetłumaczonych z jidysz w książce Odkrywanie wego, jego narzędzia i materiały. żydowskiej Pragi powstało słuchowisko – rozmowa. Dialog między Prezentacja pracowni: ludźmi różnego pochodzenia i wyznania, których łączy pamięć. Spotkanie w czasie którego kuratorka pracowni opowiedziała o jej W słuchowisku wykorzystano fragmenty Sefer Praga (Izrael idei i programie. 1974) w tłumaczeniu Anny Ciałowicz i Agaty Kondrat, opublikowane w Odkrywaniu żydowskiej Pragi. Studiach i materiałach w opracowaniu Zofii Borzymińskiej, Rafała Żebrowskiego, wyda- nym przez Żydowski Instytut Historyczny w 2014 roku.

Dzień otwarty w Pracowni Rzemieślniczej, warsztaty kaletnicze, fot. Grażyna Kułakowska

26 27 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

Szkoła fachów – konsultacje z rzemieślnikami Warsztat z konstrukcji kimona 17 PAŹDZIERNIKA 9 LISTOPADA PROWADZENIE: Leszek Hardej PROWADZENIE: Ewelina Czaplicka-Ruducha Zakres konsultacji obejmował odnawianie galanterii skórzanej Warsztaty dla osób, które z konstruowaniem ubrań nie miały dużo i innych wyrobów ze skóry – od butów, torebek i odzieży po skó- do czynienia, ale chciałyby uszyć oryginalną rzecz pod swój wy- rzane meble. miar. Obejmowały zdejmowanie własnej miary, modelowanie podstawowej konstrukcji kimona na papierze. Efektem zajęć był zindywidualizowany wykrój, z którego można uszyć kimono – jego klasyczną długą wersję – albo bluzkę z kimonowym rękawem.

Zielone rzemiosło – ekodom 21 LISTOPADA PROWADZENIE: Ewelina Czaplicka-Ruducha Na warsztacie wykonano zestawy wielorazowych akcesoriów do Dzień otwarty w Pracowni Rzemieślniczej, pokaz krawiectwa miarowego, DIY Bikini – warsztaty szycia kostiumów kąpielowych, na zdjęciu prowadzący sprzątania i pielęgnacji: myjki do naczyń, płatki kosmetyczne, czeladnik Paweł Mianowski, rzemieślnik Zdzisław Budzyński, Łukasz Budzyński, „Pan Gorseciarz”, oraz Aldona Jankowska prowadząca lniane ręczniki do twarzy, gumki do włosów, artykuły do higieny fot. Grażyna Kułakowska Pracownię Gorseciarską, fot. Grażyna Kułakowska intymnej. Wykorzystano naturalne materiały takie jak len, sznurek konopny. Program Pracowni Rzemieślniczej – warsztaty i wykłady Szkoła fachów – konsultacje z rzemieślnikami 19 WRZEŚNIA Osnowa od nowa. Jednodniowy kurs tkania chodników PROWADZENIE: Zdzisław Budzyński CZERWIEC – GRUDZIEŃ 26–30 LISTOPADA Konsultacje z krawiectwa i kuśnierstwa. Zakres konsultacji obej- PROWADZENIE: Magdalena Stopa z fundacji Okolica oraz Przemysław Szyjemy czapsy – warsztat mował krój i konstrukcję odzieży miarowej ciężkiej – od marynarki Wejman 10 i 11 LIPCA, 16 LISTOPADA po kurtki, płaszcze z tkanin, ze skóry oraz innych surowców, zdej- Podczas zajęć uczestnicy tkali chodniki na poziomych krosnach PROWADZENIE: projektantka Ewelina Czaplicka-Ruducha, szewc-cholewkarz mowanie miary, dobór tkanin do danej sztuki, przeróbki i poprawki płochowych. To odnowione, ręcznie wykonane na Podlasiu krosna Czapsy to skórzane ochraniacze, które zasłaniają wierzchnią część odzieży skórzanej. z początku XX wieku. Do pracy wykorzystane zostały recyklingo- buta. Mogą odmienić wygląd ulubionych botków albo stać się sty- we materiały, które należało przynieść ze sobą – np. nieużywane lowym przedłużeniem eleganckich pantofelków. Warsztaty skła- już ubrania pocięte w pasy oraz końcówki włóczek. Odbyło się dały się z dwóch części – najpierw wymodelowano wybraną formę 5 warsztatów, każdy trwał 7 godzin. pod własne wymiary, a następnie zszywano materiał i mocowano zapięcia. Kurs trwał 8 godzin. Patynacja skóry 30 LISTOPADA Letni fascynator – warsztaty modniarskie PROWADZENIE: Andrzej Olender znany szerzej jako The Shine 13 LIPCA Szkoła fachów – konsultacje z Leszkiem Hardejem, fot. Kamila Szuba Uczestnicy warsztatu mogli własnoręcznie pomalować i zakonser- PROWADZENIE: Katarzyna Nowakowska, Artystyczna Pracownia Modniarska wować skórzany wizytownik. Zuwika Zielone rzemiosło. Zaprojektuj i uszyj naturalną zabawkę Fascynator to w modniarskim żargonie „stroik” na głowę, minito- termofor Szkoła fachów – konsultacje z rzemieślnikami 24 PAŹDZIERNIKA czek. W trakcie warsztatów można było wykonać jego współczesną 12 GRUDNIA PROWADZENIE: Ewelina Czaplicka-Ruducha wersję. Do ozdoby posłużyły pióra i sztuczne kwiaty, tiul, woalki, PROWADZENIE: Walentyna Szydlik (bieliźniarstwo – męskie koszule) krynoliny, taśmy, słomki. Uczestnicy wykonali przytulankę z wkładem wypełnionym ekolo- Zakres konsultacji z Walentyną Szydlik to zdejmowanie miary, Szkoła fachów – konsultacje ze Zdzisławem Budzyńskim, obok kuratorka gicznymi pestkami wiśni, które w razie potrzeby mogą zamienić się proces powstawania koszul wedle starej szkoły krawiectwa wraz Pracowni rzemieślniczej Katarzyna Chudyńska-Szuchnik, fot. Kamila Szuba Zielone rzemiosło. Zaprojektuj i uszyj lniane torby na zakupy w ciepły termofor lub zimny okład. z detalami związanymi z krojeniem kołnierza – z przyszywaniem, 24, 25 i 26 LIPCA Cykl „Zielone rzemiosło” promuje zrównoważone projektowanie Otwarta Pracownia, zajęcia wprowadzające do kaletnictwa a nie wklejaniem wkładu, modelowaniem zaszewek, formy wy- PROWADZENIE: Ewelina Czaplicka-Ruducha, projektantka dla prototypowania i poszukiwanie nowych rozwiązań technolo- i rymarstwa korzystywane w trakcie szycia tej części garderoby do podcięcia Warsztat projektowania i szycia lnianych toreb/woreczków na pro- gicznych i materiałowych. 15, 22, 29 PAŹDZIERNIKA 5, 19, 26 LISTOPADA, 3, 10 GRUDNIA pachy, szyi i karczka. dukty spożywcze. PROWADZENIE: Ryszard Wojtulski, mistrz kaletnik, rymarz Szkoła fachów – konsultacje z rzemieślnikami Spotkanie w formule otwartej pracowni. Na miejscu dostępne Zielone rzemiosło – prototypowanie z tkanin alternatywnych DIY Bikini 7 LISTOPADA były podstawowe narzędzia kaletnicze pozyskane z tradycyjnych 14 GRUDNIA 27 LIPCA PROWADZENIE: Renata Dmowska (kaletnictwo) warsztatów; odsieki i resztki skóry oraz innych materiałów, rów- PROWADZENIE: Ewelina Czaplicka-Ruducha PROWADZENIE: Pan Gorseciarz, Łukasz Budzisz z pracowni Bouduar z Gdyni Zakres konsultacji z Renatą Dmowską obejmował szycie i modelo- nież odpadów tapicerskich, a także tradycyjne wzorniki i mode- W trakcie warsztatu uczestnicy zajmowali się projektowaniem ma- W czasie autorskich warsztatów Pan Gorseciarz udzielił wskazó- wanie skóry (również dla osób początkujących) – dzięki wskazów- le wyrobów kaletniczych. Uczestnicy realizowali także projekty łych torebek bądź etui z washpapy – alternatywnej wersji skóry wek potrzebnych do uszycia dwuczęściowego stroju kąpielowego. kom pani Renaty można było własnoręcznie uszyć mały piórnik lub z przyniesionych surowców. ekologicznej. Na miejscu mogli skorzystać z przygotowanych mo- Uczestniczki przyniosły własne maszyny do szycia i materiał, etui, pracując na leworamiennej maszynie cholewkarskiej Singer lub Otwarta pracownia skierowana była do osób dorosłych, osób deli lub poddać je adaptacji. a potrzebne dodatki były przygotowane na miejscu. nowoczesnej stebnówce Juki. Omawiano naprawę galanterii skórza- w trakcie kształcenia rzemieślniczego, pasjonatów i hobbystów. nej, zasady konstrukcji toreb, portfeli, plecaków czy kosmetyczek.

28 29 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

Prawobrzeżni Czuperscy i Mizerscy – sportowcy ze Skaryszewskiej W starym kinie na pradze i w Warszawie (1908–1939) Ajzyk Szmul Schönberg – obywatel miasta Pragi 21 MARCA 16 KWIETNIA 13 CZERWCA LUTY – LISTOPAD Prowadzenie: Jolanta Wiśniewska WYKŁAD: dr Karina Pryt (Uniwersytet J.W. Goethego we Frankfurcie nad Menem) WYKŁAD: Hubert Górski KURATORKA: Jolanta Wiśniewska Bohaterami wieczoru były związane z warszawskim Kamionkiem PROWADZENIE: Jolanta Wiśniewska PROWADZENIE: Jolanta Wiśniewska IDENTYFIKACJA WIZUALNA: Joanna Bębenek rodziny Czuperskich i Mizerskich oraz ich barwne – nie tylko Prezentacja efektów badań dr Kariny Pryt nad kulturą kinową O postaci Ajzyka Szmula Schönberga (Szenberga) opowiadał WYDARZENIA: 10 „sportowe” – losy. Gościliśmy: Andrzeja Mizerskiego (syna Piotra Warszawy w pierwszej połowy XX wieku, funkcjonowaniem Hubert Górski, archeolog, genealog i tłumacz, który przy okazji „Klimka” Mizerskiego) oraz Różę Karwecką (Wspólnota Skary- miejscowej kinematografii oraz jej twórcami – ze szczególnym badań genealogicznych śledzi losy rodziny Schönbergów i war- Kontynuacja cyklu poświęconego osobom i rodzinom związanym szewska 10). Wydarzeniu towarzyszył pokaz medali i pamiątek uwzględnieniem prawobrzeżnych dzielnic miasta. Realizowany szawskiej społeczności żydowskiej. Ajzyk Szmul Schönberg to z prawobrzeżnymi dzielnicami Warszawy. Prezentacja efektów udostępnionych przez obie rodziny. przez dr Pryt projekt naukowy afiliowany jest przy międzynaro- właściciel praskich posesji, usytuowanych przy dawnej ulicy Wo- realizowanego w Muzeum projektu badawczego w formie otwar- dowej sieci historyków kina HoMER (Cinema Culture in Warsaw, łowej oraz folwarku Bujnówek. Był handlarzem bydła i dostawcą tych wydarzeń dała możliwość zapoznania szerszej publiczności 1895/6–1939: A Transnational Perspective). wojskowym, osobą zamożną i liczącą się w praskiej społeczności. z unikatowymi materiałami biograficznymi. Była to także okazja do Jego losy niejednokrotnie splatały się z ważnymi wydarzeniami spotkania, dyskusji i refleksji nad tożsamością lokalną, funkcjonu- 3 × Białołęka w dziejach Warszawy i Pragi. jącym wizerunkiem Pragi, Grochowa czy Białołęki. 25 KWIETNIA Podczas edycji 2019 miało miejsce 10 wydarzeń. Przy ich okazji PROWADZENIE: Jolanta Wiśniewska, Bartłomiej Włodkowski Prawobrzeżni. Adresy znane i nieznane zaprezentowano 6 publikacji, zorganizowano 2 koncerty oraz pokaz WSPÓŁORGANIZATOR: Fundacja AVE 22 SIERPNIA medali i pamiątek rodzinnych.. Spotkanie autorskie połączone z prezentacją postaci zasłużonych Spacer po Pradze mieszkańców Białołęki bohaterów książek: Niezłomny major, Bia- PROWADZENIE: Jolanta Wiśniewska Konopacki i inni łołęka w wycinkach oraz Jakubowy tarchomiński kościół. Gośćmi Spacer ulicami miasta śladami praskich osobistości: przedsiębior- 21 LUTEGO wieczoru byli: Bartłomiej Włodkowski (Fundacja AVE), Aneta ców, filantropów, świętych – postaci o wielokulturowych korze- PROWADZENIE: Jolanta Wiśniewska Bojanowska oraz członkowie rodziny majora Mariana Kozłow- niach. Uczestnicy mogli zajrzeć na Bazar Różyckiego, do fabryki O postaci Ksawerego Konopackiego i innych właścicielach Nowej skiego. Wydarzeniu towarzyszyła prezentacja wydawnictw oraz Hartwiga, dowiedzieć się, gdzie mieszkał o. Grzegorz Peradze Pragi, o ich praskich nieruchomościach oraz o rozwoju dzielnicy koncert chóru Jubilus. i ks. Ignacy Kłopotowski, kto produkował kamienie młyńskie, opowiedzieli goście wieczoru: Monika Wesołowska i Jarosław a kto zabawki, i gdzie stoi dom budowniczego Gdyni. W trakcie Zieliński. spaceru zaprezentowano wydaną przez Muzeum Warszawy mapkę z propozycjami trzech spacerów tematycznych tropami znanych i nieznanych prażan.

Druga nowa Jerozolima na Pradze i jej założyciele 17 PAŹDZIERNIKA Józefa Czuperska-Buba, fotografia ze zbiorów rodzinnych WYKŁAD: dr Zofia Borzymińska PROWADZENIE: Jolanta Wiśniewska Podjęte przez dr Zofię Borzymińską badania nad dziejami i sytuacją prawną Żydów w Warszawie drugiej połowie XVIII i pierwszej połowie XIX wieku. zaowocowały dwutomową publikacją: Non tolerandis…? Meandry obecności Żydów w Warszawie u schyłku praskie czwartki I Rzeczypospolitej (Warszawa 2019, Instytut Pileckiego, PIW), któ- ra po raz pierwszy w tak szerokiej formie odsłania kulisy ich obec- ności w mieście. W czasie praskiego wieczoru autorka zaprezen- towała przede wszystkim wyniki swoich poszukiwań związanych 3 x BIAŁOŁĘKA z obecnością Żydów na prawym brzegu Wisły. Od czasów stanisła- prawobrzeżni wowskich aż do II wojny światowej w pejzażu miejsko-przedmiej- W programie: skim Pragi stanowili oni stały, ważny element, nadający tej części Spotkanie autorskie – prezentacja publikacji miasta specyficzny rys. Spotkaniu towarzyszyła prezentacja książ- KONOPACKI I INNI Koncert Chóru „JUBILUS” ki. Wydarzenie zostało zrealizowane dzięki wsparciu finansowemu 25 kwietnia (czwartek) miasta stołecznego Warszawy, w ramach Zintegrowanego Projektu Spotkanie z Moniką Wesołowską godz. 18.00 Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku. i Jarosławem Zielińskim wstęp wolny MUZEUM WARSZAWSKIEJ PRAGI 21 lutego 2019 (czwartek), ODDZIAŁ MUZEUM WARSZAWY godz. 18.00 UL. TARGOWA 50/52 MUZEUM WARSZAWSKIEJ PRAGI wstęp wolny ODDZIAŁ MUZEUM WARSZAWY UL. TARGOWA 50/52

muzeumpragi.muzeumwarszawy.pl facebook.com/muzeum.warszawy instagram.com/muzeumwarszawy Piotr Mizerski-Klimek, fotografia ze zbiorów rodzinnych

30 31 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

Wanda Szrajberówna i jej wiśniewska garnkownia Z Warszawy na Pragę. Dzieje rodziny Minterów Rzemiosło: nowa fala i end-upy – prezentacja badania Piknik sensoryczny Strefa zmysłów, fot. Karolina Jusińska 7 LISTOPADA 21 LISTOPADA 4 KWIETNIA SPOTKANIEZ UDZIAŁEM: Elżbiety Miecznikowskiej WYKŁAD: Małgorzata Dubrowska-Sołtan i Andrzej Sołtan PROWADZENIE: Katarzyna Chudyńska-Szuchnik (Muzeum Mazowieckie w Płocku) i Bartłomieja Włodkowskiego (Fundacja AVE) PROWADZENIE: Jolanta Wiśniewska W jakim stanie jest rzemieślnicze zaplecze prawobrzeżnej Warsza- WSPÓŁORGANIZATOR: Fundacja AVE Minterowie to zasłużona warszawska rodzina pochodzenia niemiec- wy? Jak się zmienia? W trakcie spotkania przedstawione zostały PROWADZENIE: Jolanta Wiśniewska kiego, właściciele znanego zakładu odlewniczego, produkującego wyniki badania ze 100 zakładów rzemieślniczych z Pragi Północ Przypomnieliśmy zapomnianą postać Wandy Szrajberówny (1886– metalową galanterię użytkową i artystyczną. W latach 1878–1885 oraz Pragi Południe. 1962) – artystki, ceramiczki, malarki i edukatorki, która w latach odlewnia Minterów działała na Pradze przy ulicy Brukowej (obec- Zestawienie obejmowało zagadnienia dotyczące drogi do zawodu, 20. i 30. XX wieku. stworzyła w Wiśniewie (obecnie Białołęka) nie Okrzei), gdzie Karol Minter miał też swoją kamienicę. Był rów- ciągłości funkcjonowania warsztatu, rzemieślniczych end-upów, wyjątkową pracownię i ośrodek doświadczalny. Odegrała pio- nież właścicielem wzniesionej w 1867 roku kamienicy przy ulicy lokalizacji i profili zakładów, podejścia do transferu umiejętności. nierską rolę w rozwoju nowoczesnej ceramiki polskiej, zwłaszcza Targowej 56 (obecnie Centrum Kreatywności Społecznej). Spotkanie odbyło się w ramach European Artistic Crafts Days. w zakresie współpracy artystów z twórcami ludowymi. Spotkaniu Wydarzenie zostało zrealizowane dzięki wsparciu finansowemu towarzyszył koncert kapeli oraz prezentacja publikacji W wiśniew- miasta stołecznego Warszawy, w ramach Zintegrowanego Projektu Warsztaty: Jak zaprojektować neon dla miejskiej witryny? skiej garnkowni pani Wandy (wydanej w ramach Projektu Funda- Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku. 11 KWIETNIA cji AVE dofinansowanego ze środków Programu Wieloletniego PROWADZĄCA: Aleksandra Witaszczyk, projektantka, studentka studiów „Niepodległa” na lata 2017–2022 oraz m.st. Warszawy – Dzielnicy podyplomowych Wydziału Wzornictwa ASP w Warszawie, autorka projektu Białołęka). neonu witrynowego dla Pracowni Abażurów przy ul. Grochowskiej Programy towarzyszące wystawom GRUPA ODBIORCÓW: dorośli, młodzież, młodzi projektanci Garnki lepimy! Na warsztacie można się było dowiedzieć, jak powstaje neon witry- 7 LISTOPADA nowy – od pomysłu do realizacji. Wszyscy chętni zaprojektowali Praga na wzór. Projektowanie z rzemiosłem Warsztaty ceramiczne dla dzieci w wieku 5–13 lat własne neony i wykonali ich szkice oraz trójwymiarowe modele. WSPÓŁORGANIZATOR: Fundacja AVE Program w 2019 roku skoncentrowany był wokół warsztatów pro- Uczestnicy warsztatów pod okiem instruktora lepili własne garnki Warsztaty rysunkowy video mapping wadzonych przez młodych projektantów. Odbyły się następujące i je ozdabiali. Własnoręcznie wykonane naczynia zostały już po za- 13 KWIETNIA wydarzenia: kończeniu zajęć wypalone w piecu garncarskim. Można je było za- PROWADZENIE: Bartosz Siorek, projektant, student Wydziału Wzornictwa ASP brać do domu jako pamiątki. Inspiracją do zorganizowania warsztatu w Warszawie IV najstarsze firmy prawobrzeżnej Warszawy były związane z Białołęką postacie wybitnych artystów-ceramików Podczas warsztatu dzieci wykonały rysunki w dowolnej technice, – panel dyskusyjny – Stanisława Jagmina i Wandy Szrajberówny. które następnie zostały zeskanowane i wyświetlone techniką video 14 LUTEGO Wydarzenie zostało zrealizowane dzięki wsparciu finansowemu mappingu. Tłem i inspiracją była geometryczna forma nowoczesnej GRUPA ODBIORCÓW: dorośli, młodzież, rzemieślnicy, mieszkańcy Warszawy miasta stołecznego Warszawy, w ramach Zintegrowanego Projektu sztukaterii – Rozety, prezentowana na wystawie Praga na wzór. Spotkanie z przedsiębiorcami, którzy kontynuują rodzinną tradycję Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku. Projektowanie z rzemiosłem. i prowadzą firmy sięgające swoją historią czasów międzywojnia, a nawet XIX wieku. Temat nawiązywał do raportu z badań opubli- Praga sensorycznie kowanych na wystawie Praga na wzór. Projektowanie z rzemiosłem. Piknik sensoryczny Strefa zmysłów Magiczne klocki – warsztat rodzinny 1 i 8 CZERWCA 23 LUTEGO KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas, Franciszek Płóciennik, Karolina Jusińska PROWADZENIE: Paweł Jasiewicz, projektant, kurator wystawy Podczas pikników dziedziniec muzealny stał się wielką Strefą GRUPA ODBIORCÓW: dorośli, młodzież, dzieci z rodzicami zmysłów. Swobodnemu i rodzinnemu spędzaniu czasu towarzyszył Uczestnicy wykonali drewniane klocki o kształtach fantastycznych rozwój percepcji zmysłowej. W strefach sensorycznych można było zwierząt na podstawie przygotowanych modułów. W czasie warsz- przejść przez skomplikowany labirynt, poćwiczyć widzenie pery- tatów dostępne były podstawowe narzędzia stolarskie. feryjne, namalować dłońmi rodzinne portrety, przygotować lalki z dostępnych w otoczeniu materiałów lub pobawić się w nieco za- Warsztaty projektowania butów pomniane już zabawy ruchowe. 14 MARCA PROWADZENIE: Ewelina Czaplicka-Ruducha, projektantka, absolwentka Katedry Mody Wydziału Wzornictwa ASP w Warszawie Warsztaty Garnki lepimy!, fot. Jolanta Wiśniewska GRUPA ODBIORCÓW: dorośli, młodzież, młodzi projektanci Celem warsztatu było uruchomienie twórczego podejścia do branży obuwniczej poprzez zastosowanie materiałów innych niż klasyczne. Do dyspozycji uczestników były m.in. dodatki znalezione w zde- montowanej włoskiej fabryce obuwia, a projektantka dzieliła się wiedzą na temat ergonomii stopy i zasad konstruowania obuwia.

32 33 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

Spacery sensoryczne (integracyjne, dla rodzin, anglojęzyczne) Niedziele dla rodzin z dziećmi ze spektrum autyzmu Oblicza nowego rzemiosła Praga na wzór CZERWIEC – WRZESIEŃ 7 LIPCA, 25 SIERPNIA, 22 WRZEŚNIA, 13 PAŹDZIERNIKA, 10 LISTOPADA, 3 MARCA KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas, Franciszek Płóciennik 8 GRUDNIA Spotkania warsztatowe z rzemieślnikami nowej fali pod hasłem PROWADZENIE: Natalia Morawska Cykl spacerów praskich poświęcony pięciu zmysłom. Multisenso- KOORDYNACJA: Karolina Jusińska Niedziela z rzemiosłem. OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska ryczne, unikalne dla wszystkich uczestników doświadczenie mia- PROWADZENIE: Fundacja Kultury Bez Barier Co może powstać z niecodziennego spotkania studenta Akademii sta stanowiło punkt wyjścia do uważnej antropologicznej podróży, Raz w miesiącu Muzeum Warszawskiej Pragi otwierano godzinę WRZESIEŃ Sztuk Pięknych z warszawskim rzemieślnikiem? Podczas zajęć na osadzonej w organicznej strukturze ulic, bazarów, kamienic, bram wcześniej, aby rodziny z dziećmi o specjalnych potrzebach mogły wystawie uczestnicy dowiedzieli się więcej o zanikających war- i parków. W wydarzeniach brały udział rodziny z dziećmi. Spacery zwiedzić wystawę Praga sensorycznie bez zgiełku i dodatkowych Niedziela z rzemiosłem – Mosko Ceramics szawskich zawodach, a na przykładzie zgromadzonych na ekspo- integrowały osoby zdrowe z osobami z dysfunkcjami. Prowadzone bodźców. Po wystawie oprowadzał edukator Muzeum i pracownik 8 WRZEŚNIA zycji prac stworzyli własne dzieła inspirowane projektowaniem były również w języku angielskim. Fundacji Kultury Bez Barier. PROWADZENIE: Monika Skorupska z Mosko Ceramics opartym na rzemiośle. Spotkanie z ceramiczką Moniką Skorupską z Mosko Ceramics oraz Relaksacje multisensoryczne. Integracja sensoryczna Lekcje muzealne dla trzech grup wiekowych warsztaty ze zdobienia ceramiki za pomocą farb naszkliwnych. Praga wielokulturowo dla dorosłych 10 CZERWCA – 20 GRUDNIA 15 WRZEŚNIA 23 CZERWCA, 7 i 14 LIPCA, 18 SIERPNIA, 25 WRZEŚNIA, 8, 15, 22 i 29 FREKWENCJA: 690 OSÓB Niedziela z rzemiosłem – Aanda PROWADZENIE: Alina Grabiec z pracowni Aanda PAŹDZIERNIKA, 5 LISTOPADA KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas, Anna Wigura, Karolina Jusińska 15 WRZEŚNIA Czym jest Wielkanoc i w jakich religiach dominujących na tere- KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas, Karolina Jusińska PROWADZENIE: Katarzyna Szumlas, Anna Wigura, Franciszek Płóciennik, Anna PROWADZENIE: Alina Grabiec z pracowni Aanda nie prawobrzeżnej Warszawy ją obchodzono? Które warszawskie PROWADZENIE: Katarzyna Szumlas, Justyna Wielgus Kraus, Karolina Jusińska, edukatorzy zewnętrzni W ramach pokazu prowadząca wyjaśniła budowę książki w twardej społeczności religijne nie uznawały Świąt Wielkanocnych? Wizyta Muzeum Warszawskiej Pragi na czas zajęć stało się bezpieczną Dzieci z klas 1–3 mogły wziąć udział w lekcji Bywam w mieście całym oprawie oraz wykonała okładkę notatnika. Zademonstrowała, jak w dawnej modlitewni w Muzeum Warszawskiej Pragi i zbliżająca przystanią rozluźnienia ciała i poznawania swoich zmysłów. Uczest- sobą. Dla klas 4–6 przygotowano zajęcia Miejskie (samo)poczucie, wygląda łączenie zszytego i przyciętego wieloskładowego bloku się Wielkanoc były okazją do opowiedzenia najmłodszym gościom nicy poznali ćwiczenia obniżające poziom kortyzolu, ułatwiające zaś uczniowie klas 7–8 i szkół ponadgimnazjalnych mogły skorzy- z przygotowaną okładką. Chętni mogli wykonać przeszycie składki o wielokulturowych korzeniach warszawskiej Pragi. świadome odczuwanie bycia oraz metody rozładowywania napięć. stać z lekcji Praskie synestezje. do bloku – na miejscu będzie dostępny papier do składek z otworami oraz niezbędne akcesoria. Zmysły w mieście Lekcje muzealne dla dzieci pracowników Muzeum Warszawy 23 CZERWCA, 28 LIPCA, 11 SIERPNIA, 15 WRZEŚNIA, 13 PAŹDZIERNIKA, 10 CZERWCA – 20 GRUDNIA Niedziela z rzemiosłem – Martoczki 17 LISTOPADA FREKWENCJA: 73 OSOBY 29 WRZEŚNIA KOORDYNACJA: Karolina Jusińska KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas, Anna Wigura, Karolina Jusińska PROWADZENIE: Marta Galińska, twórczyni marki Martoczki PROWADZENIE: Kinga Hamada – pedagog specjalny, specjalistka terapii inte- PROWADZENIE: Katarzyna Szumlas, Anna Wigura, Franciszek Płóciennik, Uczestnicy zapoznali się z materiałami modniarskimi, z których są gracji sensorycznej Anna Kraus, Karolina Jusińska, edukatorzy zewnętrzni wykonywane letnie i jesienne kapelusze (filc, welur, trawa morska, Cykl sześciu spotkań skierowano do dzieci z deficytami intelektu- sinamay, buntal czy papier). Obejrzeli formy służące do wykonania alnymi oraz całościowymi zaburzeniami rozwoju w wieku od 5 do Lato w mieście na wystawie Praga sensorycznie różnych fasonów kapeluszy oraz toczków – zarówno te stosowane 8 lat. Prowadząca opowiadała o tym, jak człowiek odbiera miasto 25 CZERWCA – 30 SIERPNIA dawniej, jak i wykonane współcześnie. Rzemieślniczka opowiedzia- swoimi zmysłami. Rozwijanie zmysłów oraz ich integracja pozwala FREKWENCJA: 1011 OSÓB ła, czym różnią się kapelusze ręcznie wykonane przez modystkę od dziecku selekcjonować i łączyć docierające do niego informacje. KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas, Anna Wigura, Franciszek Płóciennik tych produkowanych masowo. PROWADZENIE: Katarzyna Szumlas, Anna Wigura, Franciszek Płóciennik, Zabawy z kuratorką Karolina Jusińska 8 CZERWCA, 14 LIPCA, 8 WRZEŚNIA, 20 PAŹDZIERNIKA, 24 LISTOPADA Dzieci ze szkół podstawowych biorących udział w miejskiej akcji Warsztaty rodzinne Warsztaty Muzeum dla maluchów, fot. Karolina Jusińska KOORDYNACJA: Karolina Jusińska Lato w mieście spędziły czas na lekcjach muzealnych, które zorga- Street art PROWADZENIE: Karolina Jusińska nizowano na wystawie Praga sensorycznie. Muzeum dla maluchów w siedzibie Muzeum 5 MAJA Prowadząca zapraszała na wspólne zwiedzanie wystawy Praga sen- Warszawskiej Pragi PROWADZENIE: Natalia Morawska sorycznie wszystkie rodziny z dziećmi. Każdym zajęciom towarzy- Lekcje muzealne na wystawie Praga sensorycznie w ramach OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska szyły warsztaty plastyczne. Festiwalu Nauki LICZBA SPOTKAŃ: 15 Obecnie sztukę można zobaczyć nie tylko w muzeach i galeriach. 25 CZERWCA – 30 SIERPNIA FREKWENCJA: 508 OSÓB Czy ulica może być przestrzenią na artystyczne działania? Uczest- Doświadczenie sensoryczne twórczą inspiracją FREKWENCJA: 177 OSÓB KOORDYNATOR CYKLU: Karolina Jusińska nicy dowiedzieli się, jak powstają graffiti i murale oraz doświad- 24 PAŹDZIERNIKA, 21 LISTOPADA, 12 GRUDNIA KOORDYNACJA: Anna Wigura czyli sztuki, podziwiając współczesne instalacje artystów działają- KOORDYNACJA: Karolina Jusińska PROWADZENIE: Anna Wigura, Franciszek Płóciennik, Karolina Jusińska Poprzez zabawę uczestnicy i uczestniczki zajęć mogli dowiedzieć cych na Pradze. PROWADZENIE: Teresa Łempicka Dzieci ze szkół podstawowych wzięły udział w ramach Festiwalu się wiele o mieście, w którym żyją, a podczas części warsztatowej Na spotkaniach rozmawialiśmy o zmysłowym poznawaniu przez Nauki w specjalnie zorganizowanych dla nich zajęciach na wystawie tworzyć za pomocą kreatywnych materiałów oryginalne prace pla- Bazyliszek dzieci otaczającego świata. Zastanawiano się nad tym, jak wspierać Praga sensorycznie. styczne dostosowane do tematyki poszczególnych zajęć. 2 CZERWCA ich rozwój oraz jak w prosty i świadomy sposób budować wspólne PROWADZENIE: Natalia Morawska doświadczenie sensoryczne. Dawno temu na Pradze OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska 10 LUTEGO Poszukiwaliśmy odpowiedzi na pytanie: czy odnajdziemy Bazylisz- PROWADZENIE: Karolina Jusińska ka – mityczne stworzenie przypominające trochę dinozaura, trochę Poszukiwaliśmy odpowiedzi na pytania: czym się różni wieś od mia- smoka, a według niektórych węża pilnującego skarbu – w piwnicach sta? Czy rzeka dzieli, czy łączy? Co nam daje wieś, miasto lub rzeka? Muzeum Warszawskiej Pragi?

34 35 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

Warsztaty Muzeum dla maluchów, fot. Karolina Jusińska Praskie podwórko Fabryka czekolady Szyte i klejone 16 CZERWCA 29 WRZEŚNIA 30 MARCA PROWADZENIE: Natalia Morawska PROWADZENIE: Natalia Morawska KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska Praga była i jest dzielnicą warszawskich rzemieślników. Dawniej Zajęcia w ramach Muzeum dla maluchów pokazywały gry po- Wystawa Miasto sensorycznie była doskonałym pretekstem, by po- wiele przedmiotów codziennego użytku było tworzonych przez dwórkowe naszych rodziców i dziadków i zachęcały do udziału znać fragmenty książki Roalda Dahla Charlie i fabryka czekolady pojedyncze osoby, które od początku do końca wykonywały swój w nich oraz przybliżały miejsca, gdzie spędzano czas, takie jak i dowiedzieć się więcej na temat historii wytwórni Wedla. produkt. Na chwilę powróciliśmy do tych tradycji, projektując, plaża Kozłowskiego, park Praski, park Skaryszewski czy legen- szyjąc i klejąc buty, torebki, parasole, obwoluty i wiele innych darny Lunapark. Mieszkańcy zoo przedmiotów. 6 PAŹDZIERNIKA Cztery pory roku w parku Skaryszewskim PROWADZENIE: Natalia Morawska Kudłate czy skrzydlate 7 LIPCA OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska 13 KWIETNIA PROWADZENIE: Natalia Morawska Wykonaliśmy własnoręcznie portrety mieszkańców zoo z darów KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska natury, którymi obdarowuje nas jesień. Jedną z najpopularniejszych praskich atrakcji jest zoo – masywne Odkrywaliśmy oddziaływującą na zmysły moc czterech pór roku słonie i nosorożce, kudłate lamy i pierzaste strusie, kolorowe pa- w stworzonej na potrzeby wystawy Miasto sensorycznie instalacji W pracowni rzeźbiarza pugi i biało-czarne pingwiny! Bawiliśmy się kolorami, fakturami Park Skaryszewski. 3 LISTOPADA i formami, tworząc z papierów, sznurków, wstążek i wielu innych PROWADZENIE: Natalia Morawska materiałów wizerunki zwierząt i ptaków, mieszkańców warszaw- Syrenka Warszawska OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska skiego zoo. 21 LIPCA W pewnym bardzo starym parku, zwanym Skaryszewskim, któ- PROWADZENIE: Natalia Morawska ry zna niemal każdy mieszkaniec Warszawy stoi piękna tancerka Makieta miasta OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska i codziennie rozpoczyna swój taniec na nowo. Podczas zajęć na 27 KWIETNIA Z pomocą instalacji Stół Wisła na wystawie Miasto sensorycznie wystawie Miasto sensorycznie przyglądaliśmy się rzeźbie Tancerki, KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura opowiedzieliśmy historię legendarnej Syreny Warszawskiej. Każdy omawialiśmy pracę rzeźbiarza oraz dawne zabawy i potańcówki MIEJSCE: Muzeum Warszawskiej Pragi mieszkaniec Warszawy znać ją przecież powinien. w przestrzeni miasta. Czym jest miasto? Które budynki i miejsca są ważne? Jakie są nasze ulubione miejsca na Pradze i dlaczego właśnie te? Razem Gwara warszawska Rodzinne mikołajki tworzyliśmy makiety wybranych praskich zakątków. 4 SIERPNIA 7 GRUDNIA PROWADZENIE: Natalia Morawska PROWADZENIE: Natalia Morawska Maszyna OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska 11 MAJA Inspirowani Małą książką o gwarze warszawskiej Marii Bulikow- Zaproponowaliśmy zabawę z kreatywnymi materiałami, podczas KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura skiej poznaliśmy kilka interesujących zwrotów, które kiedyś można której dzieci samodzielnie lub z pomocą opiekunów tworzyły świą- Czym jest maszyna? Jak działa i jakie ma funkcje? Na wystawie było usłyszeć np. na bazarze Różyckiego oraz zdradziliśmy przepis teczne ozdoby bądź mikołajkowe prezenty. obejrzeliśmy tradycyjne sprzęty z Pragi – laskę do mierzenia konia na legendarną pańską skórkę. w kłębie czy maszynę do robienia kajzerek. A współcześnie – jakie Praskie atelier urządzenia dzieci uważają za potrzebne? Wspólnie opracowaliśmy Pocztówki z podróży różne prototypy maszyn. 18 SIERPNIA Cykl warsztatów varsavianistyczno-artystycznych dla rodzin PROWADZENIE: Natalia Morawska z dziećmi w wieku 7–12 lat. Spotkania były okazją do wymiany po- Praga przyszłości w kolażu OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska koleniowych doświadczeń i wspólnej twórczej zabawy. Inspiracja- 25 MAJA Przenieśliśmy się w czasie i zabraliśmy naszych gości w sensorycz- mi do projektów artystycznych były praskie opowieści. Partnerem KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura ną podróż wypełnioną chmurą fotografii. Wrócili z własnoręcznie warsztatów była Fundacja Atelier. Jak wyglądała Praga dawniej, jak wygląda dziś, a jaka będzie wykonanymi pocztówkami, które zabrali na pamiątkę. w przyszłości? Tworzyliśmy kolaże prezentujące historię wybra- Mapa muzeum nych praskich miejsc, używając wizerunków dawnych i współcze- Kolekcja 16 MARCA snych obiektów. Następnie uzupełnialiśmy je o to, co chcielibyśmy 1 WRZEŚNIA KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura widzieć tam w przyszłości. PROWADZENIE: Natalia Morawska Do czego służą mapy? Czy potrzebujemy mapy w muzeum? Jak OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska oglądamy wystawy i na co zwracamy uwagę? Które elementy wy- Mosty Zbierając małe samochodziki, lalki, dinozaury czy też znaczki lub staw są ważne? Jakie obiekty najbardziej zainteresowały dzieci, 8 CZERWCA papierki po ulubionych gumach – każdy może zostać kolekcjone- a jakie dorosłych? Podczas warsztatów szukaliśmy odpowiedzi na KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura rem! Przedstawiliśmy naszym małym gościom, czym jest kolek- wszystkie te pytania i wspólnie tworzyliśmy kolaże – autorskie Podwieszane – jak most Świętokrzyski – czy wspierające się na cja, a na przykładzie wystawy Miasto sensorycznie pokazaliśmy, mapy muzeum. filarach – jak most Poniatowskiego? Jakie mosty są w Warszawie? w jaki sposób można prezentować jej elementy, by była interesu- Czy ich wygląd i konstrukcja są związane z epoką, w której zostały jąca także dla dzieci. zbudowane? Z różnorodnych materiałów budowaliśmy mosty po- między prawo- i lewobrzeżną Warszawą, a na końcu testowaliśmy ich konstrukcję!

36 37 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

Ulica Ozdoby świąteczne Praski chillout 28 WRZEŚNIA 14 GRUDNIA 26 MARCA KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura PARTNER WARSZTATÓW: Fundacja Atelier PROWADZENIE: Karolina Jusińska Na zajęciach zastanawialiśmy się nad różnorodnością architektury, KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura Miejsce na wystawie Praga sensorycznie, które przygotowaliśmy dostępnych usług i klimatem praskich ulic. Każdy z uczestników Na warsztatach przygotowaliśmy zestaw ozdób świątecznych. szczególnie dla opiekunów małych dzieci, aby wśród śpiewu pta- wykonał przestrzenną makietę fragmentu ulicy. Na koniec zestawi- W pracy plastycznej nawiązaliśmy do praskich motywów archi- ków i rozradowanych głosów maluchów, eksplorujących wystawę liśmy prace, tworzące wspólnie różnorodne miasto. tektonicznych i lokalnych historii z Archiwum Historii Mówionej zmysłami, odpoczęli od codziennych obowiązków i trosk. w Muzeum Warszawskiej Pragi. Kamienica W ogródku na grządce 5 PAŹDZIERNIKA Muzeum nie gryzie 7 MAJA KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura PROWADZENIE: Anna Wigura, Karolina Jusińska W trakcie warsztatów omawialiśmy kompozycję elewacji typowej Cykl warsztatów skierowanych do opiekunów i opiekunek dzieci Tworzyliśmy ogródek pełen soczystych pomidorów, chrupiących praskiej kamienicy. Skupialiśmy się na detalach: balkonach, od- do 2. roku życia, współorganizowany z Muzeum Łazienki Królew- ogórków i dorodnych dyń. Można było ich doglądać na dziedzińcu bojach, bramach itp. Następnie wykonaliśmy przestrzenne kolaże, skie i Muzeum Azji i Pacyfiku Muzeum Pragi i kosztować, gdy stały się już w pełni dojrzałe. w których oprócz elementów architektonicznych uwzględniliśmy mieszkańców i ich zwierzęta. LICZBA SPOTKAŃ: 15 Warsztaty W ogródku na grządce z cyklu „Muzeum nie gryzie”, fot. Karolina Jusińska FREKWENCJA: 65 OSÓB Park KOORDYNATORKA: Karolina Jusińska 19 PAŹDZIERNIKA KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura Na lewo most, na prawo most Parki są niezbędne w mieście. Tam odpoczywamy, bawimy się, 12 LUTEGO relaksujemy. Jakie parki są na Pradze? Jakie tajemnice kryją? Na PROWADZENIE: Karolina Jusińska warsztatach poznawaliśmy znane parkowe rzeźby i pomniki. Na- A po środku Wisła. W atmosferze zabawy związanej z kolejnymi stępnie zaprojektowaliśmy praski park marzeń, przyjazny i dostęp- urodzinami Pragi, podczas naszego pierwszego spotkania, można ny dla każdego z mieszkańców. było wgryźć się w historię Pragi i zasmakować w szczegółach akcji „Muzeum nie gryzie”. Świątynia 2 LISTOPADA W słodko-kwaśnym klimacie KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura 26 MARCA Ważnym elementem wnętrz praskich świątyń jest ich ornamentyka. PROWADZENIE: Katarzyna Szumlas Omówiliśmy tematy malowideł pokrywających ściany żydowskich OPIEKA MERYTORYCZNA: Karolina Jusińska modlitewni w Muzeum Warszawskiej Pragi, a następnie tworzyli- Zanurzając dorosłe dłonie i dziecięce stopki w ryżu, wyobrażali- śmy projekt własnego ornamentu. śmy sobie tarasy ryżowych pól rodem z Wietnamu. Zainspirowa- ni orientalną kuchnią i sensorycznymi doznaniami poznawaliśmy Bazar wietnamską historię warszawskiej Pragi. 16 LISTOPADA KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura „Muzeum nie gryzie” – warsztaty W słodko-kwaśnym klimacie dla opiekunów Warzywa, owoce, ubrania, zegarki… to wszystko możemy znaleźć i opiekunek dzieci do 2. roku życia , fot. Karolina Jusińska na bazarze Różyckiego. Każdy z tych przedmiotów może stać się tematem martwej natury. Uczestnicy warsztatów wykonali kolaże nawiązujące kompozycją do tego popularnego gatunku malarskiego.

Rzeka 30 LISTOPADA KOORDYNACJA: Katarzyna Szumlas i Anna Wigura Kto pływa w Wiśle? Gdzie mieszkają kormorany? Uczestnicy stworzyli plastyczny opis praskiej strony Wisły. Prace połączone zostały w jedną kompozycję.

38 39 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

Jaka wielka jest Warszawa Prezentacja historyczna zrealizowana w ramach IX Festynu Ulicy tematem przewodnim była prezentacja dziejów ulicy w latach wojny 15 PAŹDZIERNIKA Skaryszewskiej, w który tradycyjnie angażują się okoliczni twórcy, i okupacji. Na wystawie i w działaniach towarzyszących wykorzy- PROWADZENIE: Karolina Jusińska organizacje oraz sami mieszkańcy. Program imprezy w 2019 roku stano materiały dokumentalne udostępnione przez mieszkańców Ka- „Ile ulic, szkół, ogrodów”, kin, teatrów i muzeów. Przedstawiliśmy nawiązywał do 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej mionka, zgromadzone w ramach społecznej akcji zbierania pamiątek mnogość atrakcji, które czekają na nas w stolicy, podczas gdy opie- i okupacyjnych losów mieszkańców ulicy Skaryszewskiej. Wykład kunowie najmłodszych na wystawie Praga sensorycznie mogli się był częścią bogatej oferty działań artystyczno-historycznych, adreso- Przez pamięć. Warszawa Singera na Pradze zrelaksować w miejscu, które zaprojektowaliśmy specjalnie dla nich. wanych do dzieci i dorosłych. 24 SIERPNIA Stoi na stacji lokomotywa KOORDYNACJA: Anna Mizikowska 26 LISTOPADA FREKWENCJA CAŁODZIENNEGO WYDARZENIA: 643 osoby PROWADZENIE: Karolina Jusińska WSPÓŁPRACA: Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie, „Nagle – gwizd! Nagle – świst! Para – buch! Koła – w ruch!” Cięż- Fundacja Shalom ka i ogromna lokomotywa zawiozła nas z Petersburga na warszaw- WYDARZENIE W RAMACH FESTIWALU WARSZAWA SINGERA ską Pragę. „Tak to to, tak to to”, przemierzając kolejne instalacje Po raz pierwszy Festiwal Kultury Żydowskiej Warszawa Singera na wystawie Praga sensorycznie poznawaliśmy historię tej części zagościł na Pradze Północ. Całodniowe wydarzenie, na które złoży- miasta z przełomu XIX i XX wieku. ły się takie przedsięwzięcia kulturalne jak: spacer Śladami praskich Żydów prowadzony przez Franciszka Płóciennika, przewodnika warszawsko-praskiego, specjalistę ds. edukacji, oraz oprowadzanie Pa- trycji Labus-Sidor, etnologa i kustosza, po dawnych modlitewniach Wydarzenia żydowskich Muzeum Warszawskiej Pragi. Praskie Loreto Noc Otwartych Pracowni

9 LUTEGO 28 WRZEŚNIA MIEJSCE: Kościół pw. Matki Bożej Loretańskiej przy ul. Ratuszowej 5a Zwiedzanie pracowni rzemieślniczej z udziałem kuratorki Katarzyny WYKŁAD: Anna Wigura i Jolanta Wiśniewska Chudyńskiej-Szuchnik; chętni poznali podstawowe narzędzia szew- WYDARZENIE W RAMACH IMPREZY: URODZINY PRAGI 2019 Warsztaty Zrób sobie prezent, fot. Karolina Jusińska skie i kaletnicze. Wydarzenie zrealizowane przy współpracy parafii rzymskokato- lickiej pw. Matki Bożej Loretańskiej w ramach dorocznych obcho- Koncert Pieśni Niepodległej WARSZTATY dów Urodzin Pragi 2019 – lokalnej akcji społecznej inspirowanej kolejnymi rocznicami nadania Pradze praw miejskich przez króla 20 LISTOPADA Rodzinne mikołajki Władysława IV. Wykład połączony ze zwiedzaniem świątyni. POMYSŁ I REŻYSERIA: Michał Dzieciątko Renowacja książki – warsztaty introligatorskie WYKONAWCA: Chór Kameralny Sirenes, Mateusz Stankiewicz (akordeon), Warsztaty BioLampy – Zielone Rzemiosło na Zrób sobie prezent Praga 1648 – lokacja Radosław Mysłek (instrumenty perkusyjne), Karol Wachnik (wiolonczela), Michał Współczesna kaletka – warsztat kaletniczy Żurawski (obój) – pod dyrekcją Magdaleny Gruziel Portfel z washpapy – warsztat kaletniczy 11 LUTEGO Koncert był okazją do wspólnego świętowania kolejnej rocznicy Praska księga sensoryczna WYKŁAD: Jolanta Wiśniewska odzyskania niepodległości i wysłuchania współczesnych aranżacji Odręcznie prosto z serca – warsztaty sztuki kaligrafii WYDARZENIE W RAMACH IMPREZY: URODZINY PRAGI 2019 pieśni patriotycznych. Sirenes zinterpretowały pieśni, które powsta- Posmakuj Świąt – warsztaty zdobienia pierników Prezentacja historyczna podczas uroczystej otwartej sesji Rady Dziel- wały w przełomowych dla Polski momentach: legionowych, po- Warsztaty ceramiczne nicy Praga-Północ, zorganizowanej z okazji obchodów 371. rocznicy Skaryszewska 1939–1945 – wystawa plenerowa wstańczych, wojennych. Świąteczny magnetyzm – warsztaty tworzenia świątecznych magnesów nadania Pradze praw miejskich przez króla Władysława IV. Moc życzeń na Święta 8 CZERWCA – 31 SIERPNIA Zrób sobie prezent SensoŚwięta – warsztaty z elementami sensoplastyki Skaryszewska i jej mieszkańcy – lata okupacji. Wykład MIEJSCE: ulica Skaryszewska (ogrodzenie posesji Skaryszewska 10) Zapachowe świece żelowe – warsztaty SCENARIUSZ: Jolanta Wiśniewska (Muzeum Warszawskiej Pragi) przy współ- 7 GRUDNIA Mikołajkowe warsztaty wokalne 8 CZERWCA pracy Róży Karweckiej (Wspólnota Skaryszewska 10) oraz Dariusza Kunowskiego KOORDYNACJA: Karolina Jusińska MIEJSCE: kościół księży pallotynów, ul. Skaryszewska 12 (sala parafialna) (Fundacja Scena Lubelska 30/32) Coroczne wydarzenie Zrób sobie prezent w Muzeum Warszawskiej PROWADZĄCA: Jolanta Wiśniewska, współpraca: Róża Karwecka ORGANIZATOR: Fundacja Scena Lubelska 30/32 Pragi to idealny pretekst, by spędzić czas z najbliższymi i własno- ORGANIZATORZY: Fundacja Scena Lubelska 30/32, Wspólnota Skaryszewska 10 PARTNER I WSPÓŁPRACA MERYTORYCZNA: Muzeum Warszawskiej Pragi ręcznie wykonać podarunki dla siebie i osób, na których nam zależy. PARTNER I WSPÓŁPRACA MERYTORYCZNA: Muzeum Warszawskiej Pragi WYDARZENIE W RAMACH IMPREZY SIEKIERA, MOTYKA I DWIE DE- W związku z trwającą w muzeum wystawą czasową Praga senso- WYDARZENIE W RAMACH IMPREZY SIEKIERA, MOTYKA I DWIE DE- SKI, JUŻ JESTEŚMY NA SKARYSZEWSKIEJ rycznie, każdy z tych prezentów było ucztą dla zmysłów. SKI, JUŻ JESTEŚMY NA SKARYSZEWSKIEJ Plenerowa wystawa została zrealizowana w ramach IX Festynu Uli- cy Skaryszewskiej 2019 pod hasłem Siekiera, motyka i dwie deski, już jesteśmy na Skaryszewskiej, w 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej. Festyn jest inicjatywą społeczną, dorocznym wydarzeniem, któremu Muzeum partneruje niemal od początku. W 2019 roku

40 41 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

KAROLINA CICHA – Koncert Tatarski | 28 CZERWCA Noc Muzeów RADOMIR RAKOWSKI – recital | 4 LIPCA PAWEŁ BRONNY – poezja śpiewana | 11 LIPCA 18 MAJA EMOTIVO/KAMENE BABE/JAM SASION | 13 LIPCA KOORDYNACJA: Franciszek Płóciennik KONCERT MIĘDZYNARODOWEJ ORKIESTRY | 14 LIPCA Zorganizowano spacer wokół bazaru Różyckiego, koncert Orkiestry CRYMINAL TANGO | 19 LIPCA Społecznej, pokaz kronik filmowych Centrum Kultury Filmowej. JUSTYNA JARY I POMPADUR | 21 LIPCA POKUSA | 28 LIPCA OCTOPUS RIDE | 8 SIERPNIA Scena letnia TRUPA TEATRALNA WARSZAWIAKI | 11 SIERPNIA BUM BUM ORKESTAR | 18 SIERPNIA CZERWIEC – WRZESIEŃ ŚMIECH I TEŚCIOWA ŚPIEWA | 22 SIERPNIA KOORDYNACJA: Patrycja Labus-Sidor PAWEŁ SZAMBURSKI – Vild Lid | 24 SIERPNIA KOORDYNACJA MUZYCZNEJ SCENY LOKALNEJ: Anna Mizikowska BO JESTEM DŹWIĘKIEM | 29 SIERPNIA PROJEKTY GRAFICZNE: Marta Caban NOWY STWÓR MAZOWIECKI | 30 SIERPNIA Warsztaty Rodzinne mikołajki, fot. Karolina Jusińska Projekt, w ramach którego Muzeum Warszawskiej Pragi organizuje ORKIESTRA SPOŁECZNA GRA W SŁUSZNYM CELU | 12 WRZEŚNIA spektakle teatralne, koncerty, warsztaty, potańcówki, kierowany jest do szerokiej grupy odbiorców – mieszkańców warszawskiej Pragi. Muzeum współpracowało z podmiotami działającymi na terenie dziel- Koncert Karoliny Cichej, fot. Patrycja Labus-Sidor nicy, takimi jak Dzika Strona Wisły, Fundacja Scena Lubelska 30/32, Praski Teatr Lalek. W ramach Sceny Letniej na Pradze organizowana była Muzyczna Scena Lokalna: muzyka folkowa Europy środkowo-wschodniej i Bałkanów w wykonaniu Międzypokoleniowego Klubu Piosenko- wego „STAYnia”, czyli pięćdziesięciorga mieszkańców Pragi.

Koncert Babadag, fot. Patrycja Labus-Sidor

Koncert Pawła Szamburskiego, fot. Patrycja Labus-Sidor

Spektakle teatralne

Na scenie letniej gościliśmy także grupy teatralne: Praski Teatr Lalek, fot. Patrycja Labus-Sidor STONOGA I SPÓŁKA – FUNDACJA SCENY LUBELSKA 30/32 | Koncerty 22 CZERWCA Warsztaty robienia zapachowych świec żelowych, fot. Karolina Jusińska FILMY Z EPOKI SMOGU – Teatr Powszechny | 6 i 7 LIPCA Koncerty odbywały się na scenie letniej od czerwca do sierpnia, gościliśmy takie CÓRKA BAZYLISZKA – Praski Teatr Lalek | 2 WRZEŚNIA (premiera); zespoły jak: 5, 6, 11–15 WRZEŚNIA (po dwa spektakle dziennie)

BABADAG | 7 CZERWCA Dzięki dotacji z budżetu rewitalizacyjnego Muzeum Warszawskiej Koncert inspirowany muzyką litewską Koncert Criminal Tango, fot. Patrycja Labus-Sidor Pragi wyprodukowano nowy spektakl dla dzieci – sequel ubiegło- BARDZO DUŻY DOM – koncert dla dzieci we współpracy z Teatrem BAJ | rocznego hitu sceny dziecięcej pt. Piraci z dna Wisły w reżyserii 12 CZERWCA Michała Walczaka. Muzeum przejęło tym samym potencjał twórczy SASHA STRUNIN – AUTOPORTRETY | 22 CZERWCA artystów Praskiego Teatru Lalek związanych z nieistniejącym już FOLKOWO. MIĘDZYPOKOLENIOWY KLUB PIOSENKOWY „STAYnia” klubem Dzika Strona Wisły, działającym prężnie do 2017 roku przy W RAMACH Muzycznej Sceny Lokalnej | 27 CZERWCA placu Hallera.

42 43 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

SCENARIUSZ I REŻYSERIA: Michał Walczak Prof. Andrzej Woźniak (1939–2018) – badacz kultury miasta Inne działania Ptaki Pragi. Spacer ze Stanisławem Łubieńskim SCENOGRAFIA: Ewa Woźniak 29 PAŹDZIERNIKA 9 MAJA MUZYKA: Wiktor Stokowski MIEJSCE: Uniwersytet Warszawski (Pałac Potockich) Z cyklu „Wokół rewitalizacji” PROWADZENIE: Stanisław Łubieński DŹWIEK: Tomasz Zin PREZENTACJA: Jolanta Wiśniewska Pierwszy ze spacerów poprowadził Stanisław Łubieński, przyrod- PROJEKT GRAFICZNY: Marcin Władyka Wspomnienie o prof. Andrzeju Woźniaku (1939–2018), etnolo- Na terenie prawobrzeżnej Warszawy realizowany jest Zintegro- nik, autor książki Dwanaście srok za ogon. Podczas spaceru po AKTORZY: Marta Kuczyńska, Krzysztof Kostera, Paweł Janyst gu, mieszkańcu Grochowa, przyjacielu Muzeum Warszawskiej wany Program Rewitalizacji, mający na celu wyprowadzenie okolicy Portu Praskiego uczestnicy mieli okazję nasłuchiwać i pod- LALKI: Konrad „Kony” Czarkowski Pragi. Przedmiotem wystąpienia były prace badawcze Profesora z kryzysu określonych obszarów. Muzeum Warszawskiej Pragi włą- glądać, jakie gatunki ptaków zamieszkują praskie i nadwiślańskie PRODUKCJA: Katarzyna Szumlas z zakresu etnologii miasta, a szczególnie badania i publikacje zwią- czyło się w te działania i od kilku lat realizuje dodatkowe zadania. plaże, chaszcze i drzewa. MIEJSCE: Muzeum Warszawskiej Pragi zane z warszawskimi przedmieściami: Grochowem, Gocławiem, Pozyskane dodatkowe środki finansowe pozwoliły na rozszerzenie FREKWENCJA: 3004 osoby Kamionkiem, Wawrem i Saską Kępą. Prezentacja miała miej- w 2019 roku oferty o program spacerów, warsztatów i spotkań. Wyprawa za tory TERMINY SPEKTAKLI sce na uroczystej sesji, zorganizowanej w 80. rocznicę urodzin 13 CZERWCA prof. Andrzeja Woźniaka przez Seminarium Kaukaskie Studium Konsultacje społeczne – badanie skutków rewitalizacji Spacer zdziczałym terenem na granicy Pragi i Targówka, w miej- Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytut na Pradze Północ scu którego planowana jest budowa obwodnicy. Uczestnicy mieli Spotkania i debaty Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk przy współpra- 11 KWIETNIA również okazję odwiedzić rzadko uczęszczane tereny Targówka cy Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu ORGANIZATOR: Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego Fabrycznego. Spotkanie autorskie Aleksandry Charęzińskiej Warszawskiego. FREKWENCJA: 30 osób i Joanny Szulc na wystawie Praga sensorycznie Spotkanie w formie warsztatowej poprowadzone przez studen- Wyprawa na kąpiel Wykłady w ramach Uniwersytetu Trzeciego Wieku tów Instytutu Socjologii UW poświęcone wynikom badań skut- 4 LIPCA ków rewitalizacji na Pradze Północ. W trakcie prezentacji zostały Popołudniowa wyprawa koleją z dworca Warszawa Wileńska na 14 LISTOPADA Żydzi na Pradze przedstawione analizy oparte o pogłębione wywiady biograficzne kąpiel w gliniankach w Zielonce (kąpiel pod okiem ratownika na KOORDYNACJA i PROWADZENIE: Karolina Jusińska 7 STYCZNIA z wieloletnimi mieszkańcami budynków komunalnych, które znaj- miejscu). Muzeum Warszawskiej Pragi wspólnie z wydawnictwem Mama- WYKŁAD: Patrycja Labus-Sidor dują się na obszarze objętym Zintegrowanym Programem Rewi- nia zorganizowało spotkanie autorskie z Aleksandrą Charęzińską talizacyjnym. Dzicz na Pradze. Spacer po Olszynce i Joanną Szulc z okazji premiery ich książki Sensoryczne niemowlę. Konserwator na Pradze – o najważniejszych zabytkach, 5 WRZEŚNIA Przed wydarzeniem goście zwiedzili wraz z autorkami i kuratorką systemie ochrony i polityce konserwatorskiej Lokalni gospodarze Nowej Pragi – inicjatywy lokalnych Mikrowyprawa do dwóch rezerwatów: Olszynka Grochowska wystawę Praga sensorycznie. 25 LUTEGO przedsiębiorców a rewitalizacja i Kawęczyn (na granicy Pragi Południe i Rembertowa). Premiera książki Zręczni. Historie z warszawskich WYKŁAD: Ewa Kalnoj-Ziajkowska 16 MAJA pracowni i warsztatów ORGANIZATOR: Muzeum Warszawskiej Pragi Wyprawa na cmentarz choleryczny Rzemiosło na Pradze i Kamionku. Rys historyczny FREKWENCJA: 100 osób 26 WRZEŚNIA 25 MARCA Debata poprowadzona przez dr. Artura Filipa poruszała dwa waż- Uczestnicy mieli okazję dotrzeć do najmniej znanej i najrzadziej 10 GRUDNIA WYKŁAD: Katarzyna Chudyńska-Szuchnik ne tematy: ożywienie gospodarcze oraz realizowana na terenie odwiedzanej nekropolii w Warszawie – owianego legendą praskie- PROWADZENIE: Cezary Polak Nowej Pragi rewitalizacja. Ze względu na pojawiające się na tym go cmentarza cholerycznego. Spotkanie miało charakter panelu dyskusyjnego na temat powro- Kapliczki praskie terenie nowe podmioty gospodarcze istotnym stało się poszuka- tu rzemiosła i mody na ręcznie wytwarzane produkty. Rozmowę 29 KWIETNIA nie odpowiedzi na pytania: jak współzarządzać Nową Pragą, jak Spacerem po Pradze: sztuka w przestrzeni publicznej prowadził dziennikarz Cezary Polak, a udział wzięli Katarzyna WYKŁAD: Patrycja Labus-Sidor wykorzystać potencjał współpracy między sektorami? Jak przy Chudyńska-Szuchnik – autorka książki i kuratorka Pracowni Rze- tym uniknąć gentryfikacji? W dyskusji wzięli udział Grzegorz Ka- PROWADZENIE: Paweł Możdżyński, IwonaTM mieślniczej w Muzeum Warszawskiej Pragi, Anna Fiszer – koordy- Tadeusz Wenda – ojciec Gdyni czorowski (dyrektor BRG Urzędu m.st. Warszawy), Marek Rykiel Spacery poświęcone zbadaniu fenomenu tzw. artystycznej Pragi. natorka projektu Mapa warszawskich rzemieślników, Damian Kot – 27 MAJA i Jan Rykiel (autorzy inicjatywy Praskie Cuda Wianki), dr Katarzy- Prowadzący – mieszkający od 14 lat na Pradze: socjolog kultury prezes stowarzyszenia But w Butonierce. WYKŁAD: Jolanta Wiśniewska na Sadowy (projekt Open Heritage) oraz Przemysław Chimczak. Paweł Możdżyński i artystka sztuk wizualnych IwonaTM – pró- Głos zabierała również publiczność. bowali odpowiedzieć na pytania: dlaczego artyści polubili Pragę Saski, Pole Mokotowskie, Skaryszewski, Bródnowski, Praski... i czy nadal ją lubią? Co pozostawiły po sobie wydarzenia takie jak Wykłady Parki Warszawy Praga – mikroodkrycia geograficzne festiwal Sąsiedzi dla sąsiadów, Street Art Doping czy Blok furii? 21 PAŹDZIERNIKA Co na Pradze robił wielki jamnik? Co pozostało po projekcie This Indiana Jones w szkole, czyli jak zbudować warsztat badacza WYKŁAD: Adam Lisiecki W trakcie spacerów, wycieczek i mikrowypraw po Pradze i okoli- Way i muralach projektowanych przez dzieci? Czym jest Siatka warszawy cach uczestnicy poznawali miejsca mało znane, egzotyczne, dzikie na polskie sny i o co chodzi z Festiwalem na Kamionku? Każdy 20 LUTEGO Polskie radio na Pradze i zaskakujące. Mieli okazję zbadać, co może się kryć w miejskich ze spacerów był poświęcony innym interwencjom artystycznym. MIEJSCE: Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka 26 LISTOPADA zaroślach i poznać nietypowych sąsiadów, którzy dzielą z mieszkań- W ramach cyklu odbyło się 5 spacerów: ORGANIZATORZY: Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, WYKŁAD: Anna Mizikowska cami przestrzeń miejską. Organizacja spacerów została powierzo- Interwencje artystyczne – Nowa Praga | 3 SIERPNIA Muzeum Warszawskiej Pragi na Towarzystwu Krajoznawczemu „Krajobraz”. W ramach cyklu Interwencje artystyczne – Ząbkowska, Brzeska i okolice | 8 WRZEŚNIA PROWADZENIE: Adam Lisiecki Cerkwie w Warszawie odbyło się 5 spacerów: Interwencje artystyczne – Lubelska i okolice | 29 WRZEŚNIA Wykład przybliżający bezpłatne, szeroko dostępne narzędzia inter- 9 GRUDNIA Interwencje artystyczne – Park Bródnowski | 5 PAŹDZIERNIKA netowe przydatne w prowadzeniu zajęć varsavianistycznych. WYKŁAD: Jolanta Wiśniewska Interwencje artystyczne – Soho Factory i okolice | 12 PAŹDZIERNIKA

44 45 Muzeum Warszawskiej Pragi Muzeum Warszawskiej Pragi

Praga do zamieszkania Projektowanie oparte na rzemiośle – program dydaktyczny Opracowanie oraz wydruk zaktualizowanej mapy teleadresowej Publikacje we współpracy z Wydziałem Wzornictwa ASP rzemieślników z terenu dzielnicy Praga Północ w formie mapy kie- Spacery po nowych inwestycjach mieszkaniowych w obrębie Pragi. w Warszawie szonkowej oraz plakatu do bezpłatnej dystrybucji dla mieszkańców. K. Chudyńska-Szuchnik, Zręczni. Historie z warszawskich pracowni PROWADZĄCA: Katarzyna Ratajczyk, Smart Guide to Warsaw, licencjonowana Celem jest kultywowanie rzemiosła i wspieranie rzemieślników i warsztatów przewodniczka po Warszawie MARZEC – GRUDZIEŃ jako elementu tożsamości Warszawy. Termin wydania: 25 listopada 2019 W ramach cyklu odbyło się 5 spacerów: PROWADZĄCY: Paweł Jasiewicz, wykładowca Wydziału Wzornictwa ASP Mapa powstała we współpracy z Radą Seniorów dzielnicy Praga Opracowanie materiału zebranego w ramach pracy badawczej w latach 2015–2019 w Warszawie, Katarzyna Chudyńska-Szuchnik (Muzeum Warszawskiej Pragi) Północ m.st. Warszawy oraz Stowarzyszenia Miasto jest Nasze. w formie publikacji książkowej o charakterze reportażu. Praca związane z pisaniem Soho | 7 WRZEŚNIA Program we współpracy z Wydziałem Wzornictwa Akademii Sztuk tekstu w 2019 roku trwała do czerwca, po czym nastąpiła współpraca z redaktorka- Koneser | 15 WRZEŚNIA Pięknych w Warszawie. Zakłada współpracę młodych projektantów Piraci z dna Wisły – premiera audiobooka mi, korektorką oraz fotografem. Port Praski | 19 PAŹDZIERNIKA z rzemieślnikami. Prowadzony jest w trybie semestralnym. Odbyły Bohema | 20 PAŹDZIERNIKA się 2 edycje. 31 MARCA A. Lisiecki, Zielona Targowa – rewolucyjny projekt sprzed 120 lat, Budynki komunalne i TBS-y | 3 LISTOPADA Rok akademicki 2018/2019, semestr letni (wiosenny) MIEJSCE: Centrum Kreatywności „Stolica” 2019, nr 3–4 s. 46–49 Zadanie: W oparciu o techniki drykierskie oraz kowalskie zaprojektuj przedmiot FREKWENCJA: 300 osób Trudne dziedzictwo użytkowy. PRODUCENT: Ewa Ziajkowska A. Lisiecki, K. Michalski, P. Stryczyński, Poradnik dobrych KOORDYNACJA PROJEKTU: Katarzyna Szumlas, Justyna Chorościelewska praktyk architektonicznych. Praga Północ Komunizm i działania aparatu bezpieczeństwa odcisnęły w prze- W tej edycji wzięły udział 2 pracownie rzemieślnicze oraz 9 studentów. REŻYSERIA I SCENARIUSZ: Michał Walczak Praska kamienica, Warszawa 2019, ISBN 978-83-956407-0-4, Wydawca: Stowa- strzeni Pragi ślad. W czasie spacerów uczestnicy mierzyli się Rzemieślnicy: Audiobook – słuchowisko przygotowane na podstawie spektaklu rzyszenie „Porozumienie dla Pragi”, 172 strony, druk kolorowy z zagadnieniem trudnego dziedzictwa dzielnicy. Idąc tropem byłych Janusz Gajewicz Usługowy Warsztat Drykierski oraz Piraci z dna Wisły więzień, siedziby NKWD, miejsc przesłuchań, poznawali mało zna- Kowalstwo Artystyczne Kowale Losu Wiesław Górski, Jerzy Kamiński K. Sadowy, A. Lisiecki, Post-industrial, post-socialist or new pro- ne lokalizacje związane z tematem. Zostały wykonane następujące prototypy: ductive city? Case study of the spatial and functional change of PROWADZĄCA: Anna Starzyńska, prezes Stowarzyszenia Kolekcjonerzy Czasu Zestaw Kawowy – proj. Stanisław Kamionka Konferencje the chosen Warsaw industrial sites after 1989, „City, Territory and i autorka książki Teoria wyzwolenia. Warszawska Praga Szczoteczka do mycia twarzy – proj. Karolina Kabała Architecture”, 2019, t. 6 W ramach cyku odbyły się 3 spacery: Kominek – proj. Monika Gościniak II Konferencja dla Nauczycieli – Edukacja Termofor do masażu – proj. Natalia Kozieł varsavianistyczna w szkole Szmulowizna i jej sąsiedztwo – niemi świadkowie narodzin komunizmu | Wieszak kowalski – proj. Katarzyna Brągiel 21 WRZEŚNIA Lusterko – proj. Klaudia Murgrabia Wizyty studyjne 20 LUTEGO Targowa i okolice na mapie komunistycznego terroru | 12 PAŹDZIERNIKA Patery aluminiowe – proj. Asia Kośko PARTNER WYDARZENIA: Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. KEN Nowa Praga – kolebka komunistycznych zbrodni w Warszawie | Podgrzewacz do rąk – proj. Łukasz Kościesza 16 MAJA – Gmina Żydowska (zwiedzanie ekspozycji) PATRONAT HONOROWY: Towarzystwo Przyjaciół Warszawy 26 PAŹDZIERNIKA Młotek stolarski – proj. Pierre Forniere 29 MAJA – dr Sarah Dietz (University of Bradford) MIEJSCE: PBW im. KEN w Warszawie, ul. Gocławska 4 25 LIPCA – Piotr Tyma (Związek Ukraińców w Polsce) KOORDYNACJA: Anna Wigura Warsztaty dla przedszkoli Rok akademicki 2019/2020, semestr zimowy (jesienny) 2–3 PAŹDZIERNIKA – wizyta na festiwalu Vienna Design Week na zaproszenie W programie: Zadanie: W oparciu o techniki kowalskie zaprojektuj przedmiot użytkowy. Zamku Cieszyn w celu poznania projektu Passionswege, będącego modelowym – Prezentacja scenariuszy lekcji varsavianistycznych dla szkół podstawowych PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ W tej edycji wzięły udział 2 pracownie rzemieślnicze oraz 6 studentek. przykładem współpracy wiedeńskich rzemieślników i projektantów i ponadpodstawowych, Piotr Stryczyński, Towarzystwo Przyjaciół Pragi MIEJSCA: Przedszkola nr 163, nr 164, nr 165, nr 167, nr 169, nr 171, nr 173, Rzemieślnicy: 10 PAŹDZIERNIKA – przedstawiciele Ambasady Hiszpanii – Indiana Jones w szkole, czyli jak zbudować warsztat badacza Warszawy, nr 174, nr 183, nr 184, nr 186 (ul. Wołomińska), nr 186 (ul. Siedlecka), nr 217. Kowalstwo Artystyczne Kowale Losu Wiesław Górski, Jerzy Kamiński i Carlos Marrodan Casas Adam Lisiecki, Muzeum Warszawy FREKWENCJA: 563 osoby oraz Kuźnia Barona Konrad Baron 28 LISTOPADA – studenci UKSW – Wyhaftować Warszawę, Katarzyna Żukowska, Miejsce Spotkań Warszawa Zajęcia przeznaczone dla przedszkolaków z placówek na terenie Zostały wykonane następujące prototypy: 4 GRUDNIA – muzealnicy z Ukrainy – Drugie życie miasta. Jak wykorzystać warszawski street art w pracy z uczniami?, Pragi Północ. W 13 przedszkolach od października do grudnia Obiekt rozwijający kreatywność – proj. Maria Kotkowska 12 GRUDNIA – byłe uczennice LO im. Marii Skłodowskiej-Curie Franciszek Płóciennik, Muzeum Warszawskiej Pragi, oddział Muzeum Warszawy odbyło się 26 warsztatów pt. Ja, kamienica oraz Mieszkać, marzyć, Nóż składany – proj. Anita Adamkiewicz przy ul. Naddnieprzańskiej 2/4 – Centrum Pieniądza NBP im. Sławomira S. Skrzypka. Nowa placówka edukacyjna rewitalizować. Pozwoliły one uczestnikom poznać wartość pra- Uchwyty do mebli – proj. Julia Jarzyna w Warszawie, Małgorzata Katarzyna Rokosz, Centrum Pieniądza NBP skiej architektury (szczególnie kamienicy). Warsztaty popro- Wieszak na ubrania – proj. Anita Sobotka – Wielokulturowość Warszawy wczoraj i dziś – dziedzictwo różnorodności, Piotr wadził Szymon Gotowski, edukator, trener i animator dziecięcy Lampa z tkaniną – proj. Adrianna Strzelczyk Czerwiński, przewodnik po Warszawie, bloger Szkolenia i młodzieżowy, na co dzień współpracujący z dużymi placówkami Kinkiety z blachy repusowanej – proj. Weronika Matysiak – Z Poloną przez Krakowskie Przedmieście, Iwo Hryniewicz, Biblioteka Narodowa muzealnymi w Warszawie. Warsztaty User-Centered Design Mapa rzemieślników Pragi Północ – aktualizacja – Edukacja w DSH, Małgorzata Fałkowska-Warska, Dom Spotkań z Historią – Aplikacja jako narzędzie do zaangażowania uczniów na wycieczce, Maria Organizator: Pracownia Otwierania Kultury, Centrum Cyfrowe Pawlak, Centrum Edukacji Obywatelskiej Termin: 14–15 MARCA Prace nad zbieraniem materiału: MARZEC – SIERPIEŃ – Prezentacja oferty edukacyjnej i zbiorów Biblioteki Muzeum Warszawy, Uczestnik: Anna Mizikowska Prace nad opracowaniem adresów i przygotowaniem wydruków oraz drukiem: Katarzyna Žák-Caplot, Muzeum Warszawy WRZESIEŃ – LISTOPAD Warsztaty Adobe Premiere Nakład: 2500 map kieszonkowych i 100 plakatów. Mapy oraz plakaty dostępne Organizator: Akademia Fotografii są bezpłatnie do wyczerpania nakładu w Muzeum Warszawskiej Pragi, u praskich Termin: 1–29 KWIETNIA rzemieślników oraz są dystrybuowane przez partnera Muzeum – Stowarzyszenie Uczestnik: Anna Mizikowska Miasto Jest Nasze.

46 47 Muzeum Warszawskiej Pragi

Warsztaty z historii mówionej PEDAGOGICZNA BIBLIOTEKA WOJEWÓDZKA IM. KEN Dla: Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej Termin: 18–19 WRZEŚNIA TEATR BAJ Prowadząca: Anna Mizikowska TEATR POWSZECHNY

Współpraca z instytucjami zewnętrznymi TEATR ŻYDOWSKI IM. ESTERY RACHEL I IDY KAMIŃSKICH W WARSZAWIE

AKADEMIA REALIZACJI DŹWIĘKU URZĄD DZIELNICY BIAŁOŁĘKA

BIENNALE WARSZAWA URZĄD DZIELNICY PRAGA-PÓŁNOC

BIURO KULTURY URZĘDU M.ST. WARSZAWY WSPÓLNOTA MIESZKANIOWA SKARYSZEWSKA 10

CENTRUM KULTURY FILMOWEJ WYDAWNICTWO MAMANIA

DOM KULTURY PRAGA WYDZIAŁ WZORNICTWA ASP W WARSZAWIE

ELEKTROCIEPŁOWNIA ŻERAŃ

EUROPEJSKI INSTYTUT KULTURY Nagrody i wyróżnienia

FUNDACJA SZKOŁA LIDERÓW Wystawa 90. urodziny warszawskiego ZOO – III nagroda w kategorii „Wystawy zorganizowane przez większe muzea”, XIII edy- FUNDACJA AVE cja konkursu „Mazowieckie Zdarzenia Muzealne – Wierzba”.

FUNDACJA AVALON Wyróżnienie Jury w kategorii specjalnej „Empatia” w plebiscycie Słoneczniki 2019 dla Muzeum Warszawskiej Pragi za organizację FUNDACJA EDU&MORE wystawy Praga sensorycznie jako najbardziej rozwojowej warszawskiej inicjatywy dla dzieci w wieku 0–14 lat. FUNDACJA KULTURY BEZ BARIER

FUNDACJA LOTTO

FUNDACJA SCENY LUBELSKA 30/32

FUNDACJA SHALOM

FUNDACJA SKARBNICA SZTUKI

FUNDACJA SYNAPSIS

GMINA WYZNANIOWA ŻYDOWSKA W WARSZAWIE

MUZEUM AZJI I PACYFIKU

MUZEUM ŁAZIENKI KRÓLEWSKIE

MUZEUM POWSTANIA WARSZAWSKIEGO

ORKIESTRA SPOŁECZNA

PARAFIA RZYMSKO-KATOLICKA PW. MATKI BOŻEJ LORETAŃSKIEJ W WARSZAWIE OPRACOWANIE: Patrycja Labus-Sidor, P.O. KIEROWNICZKI MUZEUM WARSZAWSKIEJ PRAGI od września 2019

GABINET SREBER I PLATERÓW WARSZAWSKICH Imbryk Warsztat Jana Macieja Schwartza 48 pocz. XIX w. srebro wybijane, złocone, drewno czernione MHW 17695 Muzeum Farmacji im. mgr farm. Antoniny Leśniewskiej

ul. Piwna 31/33, 00-265 Warszawa

Rok 2019 upłynął w Muzeum Farmacji pod znakiem zmian. Na początku tego roku zostały zmienione dni i godziny otwarcia Muzeum. W związku z tym, że ogromną część naszej frekwencji stanowią grupy młodzieży szkolnej, podjęto decyzję o otwarciu placówki we wszystkie dni robocze od godz. 9.00. Zmiany te spotkały się z dużą aprobatą szkół, których uczniowie nas odwiedzają. W odpowiedzi na potrzeby naszych zwiedzających została rów- nież stworzona nowa oferta edukacyjna obejmująca lekcje muzealne adresowane do różnych grup wiekowych i dostosowane do nowej podstawy programowej dla szkół podstawowych i liceów ogólnokształcących. Wiosną 2019 roku zakończyliśmy rozpoczęty kilka lat temu cykl konwersatoriów pt. „Oso- Magdalena Ciepłowska, bliwki czy fałszywki”. Ostatnie spotkanie w ramach tego cyklu odbyło się 4 czerwca. Na fot. Monika Rychta jesieni rozpoczęliśmy nowy cykl spotkań pod wspólnym tytułem „Prawda czy mit”. Są to spotkania poświęcone szeroko pojętemu zdrowemu trybowi życia. Pierwsze spotkania do- tyczyły bezpieczeństwa szczepień oraz kontrowersyjnych, popularnych w ostatnich czasach trendów żywieniowych. Spotkania odbywały się raz w miesiącu, w środowe popołudnia. W 2019 roku odbyły się pierwsze trzy spotkania z tego cyklu. Pod koniec maja udało nam się zorganizować niezwykle ciekawą konferencję z udziałem m.in. Chiary Vigo – jednej z niewielu osób na świecie, które zajmują się pozyskiwaniem i tkaniem bisioru. Bisior to tkanina wykonana z wydzieliny jednego z gatunków małży, ze względu na swoje właściwości nazywana niekiedy morskim jedwabiem. Podczas konferencji Chiara Vigo pokazała swoje prace, a także zademonstrowała sposób tkania bisioru. Dzięki jej uprzejmości nasze zbiory powiększyły się o nici bisioru i fragment tkaniny. W drugiej połowie roku odeszła z pracy wieloletnia kierowniczka naszego Muzeum, dr hab. Iwona Arabas, prof. PAN. Jednocześnie jako priorytet naszej pracy określono konieczność opracowania i skatalogowania zbiorów. Od tego czasu to główny obszar naszej działalności.

Magdalena Ciepłowska P.O. KIEROWNICZKI MUZEUM FARMACJI IM. MGR FARM. ANTONINY LEŚNIEWSKIEJ

GABINET OPAKOWAŃ FIRM WARSZAWSKICH Pudełko po tabletkach przeciwbólowych po 1935 tektura, metal, druk litograficzny kolorowy, klejenie, 51 zszywanie MHW 24780 Muzeum Farmacji im. mgr farm. Antoniny Leśniewskiej Muzeum Farmacji im. mgr farm. Antoniny Leśniewskiej

PROGRAM KONFERENCJI: Działalność pracowników w organizacjach, komitetach, Wykłady w siedzibie Muzeum Farmacji Otwarcie – Ewa Nekanda-Trepka, Iwona Arabas stowarzyszeniach Historia Museo del Bisso – Małgorzata Biniecka Pozyskiwanie i tkanie bisioru – Chiara Vigo Konwersatoria z cyklu „Osobliwki czy fałszywki” dr hab. Iwona Arabas, prof. PAN Morski jedwab - luksusowa tkanina z przeszłości – Sylwia Tulik The International Council of Museums (ICOM) Współczesne środki lecznicze pochodzenia morskiego – Wspomnienia o dawnych aptekarzach CZŁONKINI Lidia Maria Czyż (Łukasz Drewno, Feliks Filipowicz, Wacław Kaun i in.) Komitet Historii Nauki i Techniki PAN 26 LUTEGO WICEPRZEWODNICZĄCA Publikacje naukowe pracowników PROWADZENIE: Maria Głowniak, Jolanta Radecka Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne WICEPRZEWODNICZĄCA ZARZĄDU ODDZIAŁU WARSZAWSKIEGO Podczas wykładu przypomniano sylwetki aptekarzy, którzy wnieśli M. Dolecki, Oneiric Personalism – a Short Introduction to a Me- SKARBNIK ZARZĄDU GŁÓWNEGO istotny wkład w rozwój zawodu. taphysical Concept, „Divyadaan: Journal of Philosophy and Edu- Towarzystwo Historyków Medycyny, Farmacji i Nauk Pokrewnych cation” 2019, t. 30, nr 2, s. 223–234. CZŁONKINI-ZAŁOŻYCIELKA Spotkanie poetyckie – wiersze farmaceutów Zespół Sekcji Historii Farmacji 5 MARCA Udział (czynny) w konferencjach oraz wykłady CZŁONKINI ZARZĄDU PROWADZENIE: dr hab. Iwona Arabas, prof. PAN Spotkanie Ospa party w ramach cyklu „Prawda czy mit”, i referaty poza Muzeum fot. Magdalena Ciepłowska Rada Programowa Biomedyczne i Humanistyczne Podstawy Farmacji W marcu 2019 roku odbył się 20. Międzynarodowy Dzień Poezji CZŁONKINI Gluten – przyjaciel czy wróg? I. Arabas, Rola gabinetów historii naturalnej w poznaniu egzo- ustanowiony z inicjatywy UNESCO. Z tej okazji osoby wykonu- Rada Naukowa IHN PAN 16 PAŹDZIERNIKA tycznych roślin leczniczych, 58. Zjazd Polskiego Towarzystwa Bo- jące na co dzień zawód farmaceuty zaprezentowały nam swoją CZŁONKINI PROWADZENIE: mgr Magdalena Kopała tanicznego, Kraków, 4 lipca 2019. twórczość poetycką. Rada Naukowa Archiwum PAN Podczas spotkania zostało wyjaśnione, czym jest gluten. Przedsta- CZŁONKINI Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich wiono go jako jeden z bardziej kontrowersyjnych składników diety, I. Arabas, Surowce z Nowego Świata w kolekcji Anny Jabłonow- Akadémie International d’Histoire de la Pharmacie – pierwsze wydawnictwo medyczne dla jednych stanowiący wartościowe białko roślinne, a dla innych skiej i dziełach Krzysztofa Kluka o roślinach egzotycznych na Pod- CZŁONKINI 2 KWIETNIA zagrożenie dla zdrowia. lasiu, 44th International Congress for the History of Pharmacy, International Society for the History of Pharmacy PROWADZENIE: Zofia Żakowska, była redaktor naczelna i prezes PZWL Washington, 5–8 września 2019. CZŁONKINI Zdrowa woda Komitet redakcyjny „Farmacji Polskiej” Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich został założony 13 LISTOPADA CZŁONKINI w 1949 roku. Obecnie należy do grupy PWN jako Wydawnictwo PROWADZENIE: dr inż. Katarzyna Miszta-Kruk Rada Muzeum Azji i Pacyfiku Lekarskie PZWL i wydaje zarówno podręczniki i materiały dy- CZŁONKINI daktyczne dla studentów kierunków powiązanych z medycyną, jak Przedstawione zostały sposoby oceniania wody pod różnymi Rada Muzeum Częstochowskiego i poradniki, leksykony itp. względami. Poruszono m.in. tematy: czy woda z kranu nadaje się CZŁONKINI do picia, jak długo i w jakich warunkach można ją przechowywać. Rada Muzeum Historii Medycyny WUM Historia ziołolecznictwa a kosmetologia. Historia kosmetyków Omówiono również metody uzdatniania wody. CZŁONKINI ziołowych Stowarzyszenie Muzealników Polskich, Oddział Mazowiecki 4 CZERWCA CZŁONKINI PROWADZENIE: dr Bożenna Kwiatkowska Działalność naukowa Rada Naukowa Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Wykorzystywanie naturalnych składników do pielęgnacji ciała Laboratoryjnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Sesje naukowe ma długą historię. Już w starożytności stosowane były preparaty CZŁONKINI zawierające surowce roślinne i mineralne. Na przestrzeni wieków Leki z gabinetów historii naturalnej. Bisior dążenie do ideału piękna powodowało poszukiwanie nowych Magdalena Ciepłowska MIEJSCE: Muzeum Warszawy, Rynek Starego Miasta 28, Warszawa zastosowań roślin w kosmetologii. Stowarzyszenie Muzealników Polskich, Oddział Mazowiecki 28 MAJA CZŁONKINI ORGANIZATOR: Muzeum Farmacji Wykłady z cyklu „Prawda czy mit” Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne CZŁONKINI Bisior – inaczej jedwab morski – to materiał pozyskiwany z jed- Ospa party nego z gatunków skorupiaków żyjących m.in. w pobliżu Sardynii. 11 WRZEŚNIA dr Marcin Dolecki Był on najcenniejszą i najbardziej szlachetną tkaniną znaną w sta- PROWADZENIE: dr Anna Żuk-Wasek Polskie Towarzystwo Chemiczne rożytności. Ten przezroczysty materiał, choć cienki, jest bardzo wy- CZŁONEK Prowadząca poruszyła kwestie bezpieczeństwa szczepionek i nie- trzymały i może przetrwać nawet do 5 tys. lat. Podczas konferencji pożądanych odczynów poszczepiennych. Przedstawiła statystyki poruszano kwestie historii, zastosowania i metod pozyskiwania tej Anna Zabiegałowska-Sitek dotyczące tych odczynów i ich związku ze szczepionkami skoja- niezwykłej substancji. Chiara Vigo, artystka zajmująca się tworze- Stowarzyszenie Muzealników Polskich, Oddział Mazowiecki rzonymi. Omówiła również zagrożenia płynące ze świadomej re- niem tkanin z bisioru, przekazała Muzeum Farmacji w darze próbki CZŁONKINI zygnacji ze szczepień. swoich prac. Konferencja sfinansowana była dzięki prywatnej donacji mgr farm. Danuty Wojnickiej-Szuby. Ekspozycja stała w Muzeum Farmacji, for. Adrian Czechowski

52 53 Muzeum Drukarstwa Warszawskiego ul. Ząbkowska 23/25, 03-736 Warszawa

Rok 2019 był ostatnim rokiem sprawowania funkcji kierownika Muzeum Drukarstwa Warszawskiego przez starszego kustosza Barbarę Rogalską, od stycznia 2020 roku obowiązki kierownika obejmie kustosz Radosław Adamski – dotychczas kierownik Działu Edukacji Muzeum Warszawy. W minionym roku zrealizowaliśmy cztery wystawy. W czerwcu uczciliśmy 30. rocznicę pierwszych wolnych wyborów 4 czerwca 1989 roku przez zorganizowanie wydarzenia-wystawy Święto wolności, w ramach którego została przygotowana tematyczna ekspozycja, specjalne druki pamiątkowe oraz wykłady i spotkania. We wrześniu zaprosiliśmy zwiedzających na wystawę planszową Moda i druk. Rok 1918, prezentującą ulotki reklamowe i reklamy lansujące ówczesną modę. Barbara Rogalska, fot. MW W październiku otworzyliśmy wystawę Okno wystawowe księgarni warszawskiej 1939 roku przygotowaną z okazji 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej; wystawa będzie prezentowana również w 2020 roku. Towarzyszy jej wiele wydarzeń: warsztaty, wykłady, spotkania. Poza naszą siedzibą przygotowaliśmy wystawę Inwitacje. Zaproszenia z kolekcji Mu- zeum Drukarstwa – miała ona swoją 2. warszawską edycję w Warszawskiej Galerii Ekslibrisu przy Bibliotece Publicznej w Dzielnicy Ochota m.st. Warszawy. Ekspo- zycji towarzyszył folder z reprodukcjami zaproszeń. Podobnie jak w latach ubiegłych prowadziliśmy działalność edukacyjną – wykłady połączone z zajęciami praktycznymi dla wszystkich grup wiekowych. Z naszych propozycji edukacyjnych korzystają zarówno warszawskie i mazowieckie placówki oświatowe, jak i te spoza granic województwa. Muzeum organizowało wydarzenia w siedzibie oraz na miejskich imprezach kulturalnych, takich jak Europejskie Dni Dziedzictwa, Piknik Archiwalny PAN, Piknik Naukowy Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik na PGE Stadionie Narodo- wym, Dzień Drukarza, Festiwal Nauki, Warszawski Festiwal Kultury Bez Barier, Noc Muzeów, Noc Pragi i Święto Ulicy Ząbkowskiej, Otwarta Ząbkowska, Światowy Dzień Książki, Dzień Wolnej Sztuki, Warszawskie Dni Rodzinne. Za współpracę Muzeum Drukarstwa z Archiwum Polskiej Akademii Nauk przy realizacji Warszawskiego Pikniku Archiwalnego w latach 2010–2019 Barbara Rogalska otrzymała odznaczenie „Za zasługi dla Archiwistyki” przyznane przez Naczelną Dy- rekcję Archiwów Państwowych oraz medal okolicznościowy „200 lat Towarzystwa Przyjaciół Nauk” przyznany przez PAN za szczególne zasługi dla Warszawskiego Pik- niku Archiwalnego z okazji jubileuszowego X Warszawskiego Pikniku Archiwalnego. W minionym roku kontynuowaliśmy komputerową inwentaryzację zbiorów oraz przygotowywaliśmy artefakty do e-Katalogu Muzeum Warszawy – wykonywaliśmy konserwację, digitalizację i opisy. Ważną częścią działalności Muzeum jest udostępnianie specjalistycznego księgo- zbioru podręcznego, udzielanie konsultacji i przeprowadzanie kwerend. W 2019 roku zgłaszali się do nas pracownicy naukowi, osoby prywatne, ofiarodawcy. Z satysfakcją odnotowujemy prezentacje dokonań artystycznych naszej pracowniczki i koleżanki, artystki graficzki Joanny Makuch-Folwarskiej. Joanna wystawiała swoje

GABINET SYREN WARSZAWSKICH Wycinanka Syrena Wojciech Czerwosz lata 70. XX w. 55 papier, wycinanie MHW 24517 Muzeum Drukarstwa Warszawskiego Muzeum Drukarstwa Warszawskiego

ekslibrisy wykonane techniką suchej igły na wystawach: Muzeum Drukarstwa przygotowało pokaz ulotek reklamowych Kobieta w ekslibrisie – Biblioteka Kraków, filia nr 20; Zwie- i reklam z kilku czasopism z własnej kolekcji, prezentujących pięk- rzyniec – wystawa ekslibrisu – Biblioteka Kraków, filie nr 3 no ówczesnej mody kobiecej. Mody odreagowującej ubogie lata Wielkiej Wojny. i 35; Poeci w ekslibrisie – Biblioteka Kraków, filia nr 3; 70 lat PBP Książnicy Pedagogicznej im. Alfonsa Parczewskiego Okno wystawowe księgarni warszawskiej w 1939 roku w Kaliszu – wystawa monograficzna w Pedagogicznej Biblio- tece Publicznej. 10 PAŹDZIERNIKA 2019 – 30 KWIETNIA 2020 W XVII Międzynarodowym Konkursie Małej Formy Gra- KIEROWNICZKA PROJEKTU: Maria Ejchman ficznej i Ekslibrisu Ostrów Wielkopolski Joanna Makuch- SCENARIUSZ I ARANŻACJA: Maria Biegańska, Maria Ejchman -Folwarska otrzymała wyróżnienie i medal za zgłoszone Ekspozycja Okno wystawowe księgarni warszawskiej w 1939 ro- prace graficzne. Nagrodzone prace były prezentowane na wy- Druk pamiątkowy ku przygotowana została z wybranych pozycji Księgozbioru Mu- Ekspozycja Okno wystawowe księgarni warszawskiej w 1939 roku stawie pokonkursowej zorganizowanej w Ratuszu – Muzeum zealnego Muzeum Drukarstwa. Obejmowała wydawnictwa z lat Miasta Ostrowa Wielkopolskiego. Wystawom towarzyszyły 20. i 30. XX wieku. Prezentowała książki i akcydensy dostępne Inwitacje. Zaproszenia z kolekcji Muzeum Drukarstwa katalogi z reprodukowanymi grafikami autorstwa Joanny. wówczas dla warszawskiej społeczności, pogrupowane według działów tematycznych. Zgromadzono w nich: książki dla dzieci Barbara Rogalska 17 PAŹDZIERNIKA 2019 – 17 STYCZNIA 2020 KIEROWNICZKA MUZEUM DRUKARSTWA i młodzieży, wydawnictwa z dziedziny popularnonaukowej oraz WYSTAWA POZA SIEDZIBĄ publicystyki politycznej, literatury i poezji polskiej, a także ency- MIEJSCE: Warszawska Galeria Ekslibrisu przy Bibliotece Publicznej klopedie, słowniki i albumy oraz akcydensy z kręgu zainteresowań „Pod Skrzydłami” w Dzielnicy Ochota m.st. Warszawy Wystawy muzyką. Piękne ilustracje z książek autorstwa Władysława Sko- 2. warszawska edycja wystawy czylasa, Zofii Stryjeńskiej, Antoniego Gawińskiego, Apoloniusza SCENARIUSZ I ARANŻACJA: Michał Witak, Anna Buta-Kluska, Święto Wolności Kędzierskiego pokazano na planszach. Wystawę uzupełniają klisze Elżbieta Gburzyńska-Minor przy współpracy Marii Biegańskiej drukarskie sygnetów najpoważniejszych wydawców w dwudzie- (Muzeum Drukarstwa) 1–16 CZERWCA stoleciu międzywojennym, między innymi: Jakuba Mortkowicza, PROJEKT KATALOGU WYSTAWY: Anna Buta-Kluska SCENARIUSZ I ARANŻACJA: Joanna Makuch-Folwarska Michała Arcta, Księgarni Wojskowej, Trzaski, Everta i Michalskie- PROJEKT: Joanna Makuch-Folwarska Ulotki go. Są one szczególnie cenne, gdyż po 1945 roku w niewielkim wy- Prezentowane druki obejmowały różne typy zaproszeń, określanych OPRACOWANIE GRAFICZNE: Joanna Bębenek miarze – tylko przez kilka lat – wydawnictwa te mogły zachować przez ich przeznaczenie, rolę jaką mają spełniać i styl – od zapro- Moda i druk. 1918 rok wydawniczy charakter. szeń z lat 50. dotyczących wydarzeń politycznych, społecznych, 30. rocznica wolnych wyborów 4 czerwca 1989 – to data obcho- kulturalnych do współczesnych. Patrząc na zaproszenia, można dzonego Święta Wolności. Na to wydarzenie Muzeum Drukar- 7–29 WRZEŚNIA dostrzec ulotny zapis życia w określonym miejscu i czasie, poznać stwa przygotowało ekspozycję prezentującą powielacze, blachy KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska przeróżne style i mody, istniejące w owym czasie w projektowa- aluminiowe do drukowania, ulotki, broszury i różne wydawnic- SCENARIUSZ I ARANŻACJA: Maria Biegańska, Barbara Rogalska niu graficznym, zapoznać się z różnymi rodzajami druku: typo- twa drugoobiegowe. Zwiedzający mogli wydrukować specjalnie graficznym, wklęsłodrukowym, offsetowym, cyfrowym, drukami przygotowany druk pamiątkowy zaprojektowany przez Joannę Wystawę przygotowano do wydarzeń: Europejskie Dni Dziedzictwa z tłoczeniem na różnych rodzajach papierów zgodnych z typem, Makuch-Folwarską i Andrzeja Zaborowskiego z wykorzystaniem i Festiwal Nauki. przeznaczeniem i stylem zaproszenia. tzw. solidarycy. Radość z odzyskania niepodległości, z odbudowy polskiej państwo- Wybrana przez nas część zaproszeń umieszczona była nie tylko na Do wydarzenia przygotowano również ulotkę popularyzującą wyda- wości zaowocowały ożywieniem w wielu sferach – politycznych, planszach za szybą, lecz także w szklanych, otwartych kubikach. Ten rzenie, nawiązującą do stylistyki ulotek drukowanych w konspiracji. gospodarczych, społecznych, kulturowych; także, w konsekwencji sposób eksponowania dawał możliwość publiczności bezpośredniego ożywienia życia towarzyskiego, wzrostem zainteresowania modny- kontaktu z zaproszeniami. Umożliwiał zapoznanie się z treścią, ukła- mi ubiorami. Zmiany w ubiorach, szczególnie kobiecych, wiązały dem graficznym i typograficznym – jest to szczególnie ważne, gdy się z emancypacją, podjęciem przez kobiety aktywności zawodowej, zaproszenia są dwustronne lub typu karnet, składanka. społecznej i politycznej, a także sportowej. Stroje uległy ogromnej transformacji – stały się prostsze, wygodniejsze. Nauczycielki, ekspedientki, urzędniczki potrzebowały wygodnych Programy towarzyszące wystawom i jednocześnie eleganckich ubiorów do pracy. Upowszechniła się konfekcja, czyli standaryzowane gotowe ubrania. Dzięki temu stały Święto Wolności się dostępne dla osób o różnym poziomie zamożności. Salony, domy mody lub projektanci ubrań wydawali własne ilu- 8 CZERWCA: wspomnienia Wojciecha Kochlewskiego o pracy podziemnej strowane czasopisma lub publikowali reklamy w wydawanej prasie drukarni kobiecej (umieszczali ilustracje reklamujące ich dokonania) lub 15 CZERWCA: opowieść Andrzeja Newelskiego i Mirosława Chojeckiego fotografie z modelkami w strojach projektantów. Takimi czasopi- o działalności konspiracyjnej i zakładaniu NSZZ „Solidarność” w TVP smami były: „Tygodnik Ilustrowany”, „Kłosy”, „Bluszcz”, „Teatr

Ulotka promocyjna, projekt Joanna Makuch-Folwarska, opracowanie graficzne: i Życie Wytworne”, „Pani” i wiele innych. Joanna Bębenek Druk okolicznościowy

56 57 Muzeum Drukarstwa Warszawskiego Muzeum Drukarstwa Warszawskiego

Moda i druk. 1918 rok Wydarzenia Podczas pikniku uczestnicy wykonywali linoryt, dowolnie inter- Dzień Drukarza w Muzeum Drukarstwa pretując temat wydarzenia. Wykonane prace były odbijane na za- W RAMACH EUROPEJSKICH DNI DZIEDZICTWA: XIV Warszawskie Dni Rodzinne – edycja wiosenna bytkowej prasie, a każdy z uczestników otrzymał wykonaną przez 1 CZERWCA 7 WRZEŚNIA: warsztaty z wykonywania linorytów siebie płytkę oraz odbitkę. ORGANIZACJA: Muzeum Drukarstwa, Sekcja Poligrafów Stowarzyszenia PROWADZENIE: Barbara Rogalska 13 KWIETNIA Dla osób, które nie wykonywały własnego projektu, była przy- Inżynierów Mechaników Polskich 14 WRZEŚNIA: warsztaty z projektowania plakatów Warsztaty graficzne z projektowania wielkanocnych kart świątecznych gotowana odbitka linorytu przedstawiającego maszynę drukarską KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska PROWADZENIE: Maria Biegańska 14 KWIETNIA bostonkę wykonany przez Joannę Makuch-Folwarską. KOORDYNACJA: Łukasz Sobierajski, Andrzej Zaborowski 8 i 15 WRZEŚNIA: zwiedzanie Muzeum i wystawy Moda i druk. 1918 rok Zwiedzanie Muzeum – wystawa stała Oficyna drukarska i tłoczenie druku W RAMACH FESTIWALU NAUKI: pamiątkowego na prasie korektorskiej Mottem wydarzenia były słowa piosenki Słowem czołgi straszyć Jana 21 WRZEŚNIA: warsztaty z wykonywania linorytów Krzysztofa Kelusa z 1981 roku. PROWADZENIE: Joanna Makuch-Folwarska Dzień Wolnej Sztuki – 9. Edycja Ogólnopolska Obchody Dnia Drukarza w 2019 roku nawiązywały do 30. rocznicy 28 WRZEŚNIA: warsztaty z projektowania kaligraficznego zaproszeń pod hasłem „Miłość” 4 czerwca 1989 roku i inaugurowały wydarzenie-wystawę Święto PROWADZENIE: Barbara Galińska, Barbara Rogalska Wolności w Muzeum Drukarstwa. Zaprezentowano różne typy po- 21, 22, 28 i 29 WRZEŚNIA: zwiedzanie Muzeum i wystawy Moda i druk. 27 KWIETNIA wielaczy, ramkę sitodrukową z raklem wykorzystywane w drukar- 1918 rok Organizator: Moiseum niach podziemnych i kilkadziesiąt wydawnictw drugoobiegowych z kolekcji muzealnej. Okno wystawowe księgarni warszawskiej w 1939 roku Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich Wydarzenie wyrażało uznanie dla drukarzy i poligrafów zaproszo- nych do Muzeum, którzy mieli znaczący udział w tworzeniu konspi- Typografia – co to jest? 27 KWIETNIA racyjnych drukarń i drukowaniu druków konspiracyjnych w oficjal- 19 PAŹDZIERNIKA ORGANIZATOR: Polska Izba Książki nych drukarniach. WYKŁAD I WARSZTAT; PROWADZENIE: Andrzej Zaborowski – mistrz KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska zecerski (pod jego kierunkiem można było samodzielnie wykonać wykonania skład PROWADZENIE: dr Elżbieta Pokorzyńska, Maria Ejchman Święto Wolności w Muzeum Drukarstwa zecerski) W Dniu Wolnej Sztuki i z okazji Światowego Dnia Książki i Praw 1–16 CZERWCA Architektura książki Autorskich w Muzeum Drukarstwa można było dokładnie obejrzeć KIEROWNICZKA PROJEKTU: Joanna Makuch-Folwarska 26 PAŹDZIERNIKA najciekawsze oprawy książkowe z naszych zbiorów. O szczegółach SCENARIUSZ I ARANŻACJA EKSPOZYCJI: Joanna Makuch-Folwarska WYKŁAD I WARSZTAT; PROWADZENIE: Andrzej Tomaszewski – typograf i tajemnicach pracy introligatora w kontekście przedstawionych (patrz opis w Wystawach) i redaktor; projektant książek i czasopism; laureat książek i wyróżnień w konkur- obiektów opowiadała dr Elżbieta Pokorzyńska posiadająca tytuł sach edytorskich mistrza introligatorskiego. X Warszawski Piknik Archiwalny Ponadto, w nawiązaniu do tematu przewodniego tegorocznego Introligatorstwo warszawskie XX wieku Światowego Dnia Książki, pokazane zostały przykłady wydaw- Temat: Tajemnice Archiwów 16 LISTOPADA nictw popularnej w XX-leciu międzywojennym powieści Antoniego 8 CZERWCA WYKŁAD; AUTORKA: dr Elżbieta Pokorzyńska – mistrz introligatorski, adiunkt Malczewskiego Maria – opowiadającej o tragicznej historii miłosnej ORGANIZATOR: Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Katedrze Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Gertrudy Komorowskiej i Stanisława Szczęsnego Potockiego. MIEJSCE: Pałac Staszica, Krakowskie Przedmieście w Bydgoszczy Uczestnicy otrzymywali na pamiątkę wydrukowany w kolorze KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska czerwonym linoryt Róża autorstwa Marii Biegańskiej – symbol SCENARIUSZ I ARANŻACJA PREZENTACJI: Maria Ejchman Szycie książeczki Światowego Dnia Książki. 30 LISTOPADA Muzeum przedstawiło – na planszach z fotografiami uratowanych WARSZTATY; PROWADZENIE: Barbara Rogalska. Przygotowanie stronic mini 23. Piknik Naukowy artefaktów i zdeponowanych w Muzeum – nieznane do tej pory, książeczki i okładki do niej, ozdobienie jej i własnoręczne zszycie zupełnie nieproceduralne okoliczności pozyskiwania w latach Temat: My i maszyny 90. XX wieku artefaktów drukarskich z likwidowanych wówczas Linoryty inspirowane wystawą 11 MAJA warszawskich drukarni. Stąd tytuł planszy Muzeum Drukarstwa – 7 GRUDNIA ORGANIZATOR: Centrum Nauki Kopernik i Polskie Radio Zdążyć przed syndykiem, historia z dreszczykiem. WYKŁAD I WARSZTATY LINORYTNICZE. PROWADZENIE: MIEJSCE: PGE Stadion Narodowy Na dziedzińcu Pałacu Staszica na zabytkowej prasie korektorskiej Joanna Makuch-Folwarska SCENARIUSZ: Maria Biegańska można było odbić okolicznościowy druk w technice linorytu arty- Wydarzenie realizowane wspólnie z Pawłem E. Weszpińskim. stycznego. Nuty od „A do Z” 14 GRUDNIA Muzeum Drukarstwa zaprezentowało plansze z powiększeniami fo- WYKŁAD: Łukasz Sobierajski. Prezentacja nut – odlewów oraz przyrządów do tograficznymi maszyn drukarskich ze zbiorów Muzeum i z odbitkami wykonywania (sztychowania) nut z pracowni Stanisława Rynczaka – ul. Stalowa, linorytów przedstawiającymi maszyny drukarskie, m.in. bostonkę, a także akcydensów m.in. śpiewniki domowe, egzemplarz Halki Stanisława Linotyp N-14, maszynę typograficzną Frankenthal oraz drewnianą Stoisko Muzeum Drukarstwa na 23. Pikniku Naukowym Moniuszki prasę dociskową.

58 59 Muzeum Drukarstwa Warszawskiego Muzeum Drukarstwa Warszawskiego

Noc Pragi i Święto Ulicy Ząbkowskiej 23. Festiwal Nauki w Warszawie Nowoszewskiego dotychczasowy prezes Towarzystwa Edward To- wpik otrzymał tytuł Honorowego Członka Towarzystwa. Odbyła 7 WRZEŚNIA 21–28 WRZEŚNIA się również tradycyjna aukcja. ORGANIZATOR: Urząd Dzielnicy Praga-Północ m.st. Warszawy ORGANIZATOR: Festiwal Nauki KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska KOORDYNATOR PO STRONIE MUZEUM WARSZAWY: 13 grudnia – Warszawa stanu wojennego KOORDYNACJA: Łukasz Sobierajski, Andrzej Zaborowski Radosław Adamski KOORDYNATOR PO STRONIE MUZEUM DRUKARSTWA: 13 GRUDNIA Zwiedzanie Muzeum i wystawy Moda i druk. 1918 rok oraz tłocze- Barbara Rogalska ORGANIZATOR: Biuro Edukacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie druku pamiątkowego Muzeum Drukarstwa W ramach imprezy zaprezentowaliśmy wystawę Moda i druk. 1918 rok KOORDYNACJA: Barbara Rogalska, Mirosław Jabłoński (BEN IPN) (patrz opis w Wystawach) oraz przygotowaliśmy lekcje muzealne dla PROWADZENIE: Jan Olaszek (BEN IPN), Andrzej Zaborowski, uczniów szkół podstawowych Dłutkiem, piórkiem, rysikiem – arty- Łukasz Sobierajski styczne techniki graficzne (24–26 września). W ramach projektu edukacyjnego 13 grudnia – Warszawa stanu 7. Festiwal Kultury bez Barier „Możesz” wojennego Muzeum Drukarstwa przeprowadziło 3 lekcje muzealne z udziałem młodzieży szkół podstawowych i ponadpodstawowych oraz grupy rekonstrukcyjnej (złożonej zarówno z osób dorosłych, Stoisko Muzeum Drukarstwa na dziedzińcu Pałacu Staszica na X Warszawskim 5 PAŹDZIERNIKA Pikniku Archiwalnym KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska jak i dzieci i młodzieży). PROWADZENIE: dr Michał Czerenkiewicz z Wydziału Polonistyki Uczestnicy wysłuchali wykładu Andrzeja Zaborowskiego o dru- Uniwersytetu Jagiellońskiego, Marcin Mondzelewski z Muzeum Warszawy, karstwie tradycyjnym i Jana Olaszka o drukarstwie podziemnym. Łukasz Sobierajski z Muzeum Drukarstwa Muzeum przygotowało prezentację wydawnictw drugoobiegowych, prezentację multimedialną powielaczy ze zbiorów Oddziału. Druk pa- W ramach Festiwalu Muzeum przygotowało wykłady: Staropolskie miątkowy zaprojektowany tzw. solidarycą można było wykonać na drukarnie: Kraków, Wrocław, Warszawa (patrz opis w Wykładach). specjalnej drukarce używanej w okresie podziemia solidarnościowego. Spotkanie było wstępem do otwieranej 10 października wystawy czasowej Okno wystawowe księgarni warszawskiej w 1939 roku. Wydarzenie było dostępne dla osób z dysfunkcją słuchu.

6 PAŹDZIERNIKA KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska PROWADZENIE: Łukasz Sobierajski, Andrzej Zaborowski

Zwiedzanie Muzeum Drukarstwa z przewodnikiem – w nawiąza- Druk okolicznościowy niu do 30. rocznicy obchodów Święta Wolności zaprezentowano Prezentacja Muzeum Drukarstwa w Pałacu Staszica na X Warszawskim Pikniku urządzenia, które służyły do drukowania ulotek i druków zwartych Archiwalnym 27. Europejskie Dni Dziedzictwa – edycja pod hasłem w tzw. drugim obiegu: ramkę sitodrukową z raklem i powielacz Lekcja muzealna o stanie wojennym „Polski splot” The American Multigraph Co. Wyeksponowano również kilkadzie- Twoja klisza z powstania – 13. edycja fotograficznej gry siąt wydawnictw drukowanych w konspiracji do bezpośredniego miejskiej 7–8, 14–15 WRZEŚNIA oglądania przez publiczność. KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska Podczas wizyty zwiedzający tłoczyli druk pamiątkowy. 27 LIPCA SCENARIUSZ I ARANŻACJA PREZENTACJI: Maria Biegańska, Spotkanie było dostępne dla osób z wszystkimi rodzajami dysfunkcji. ORGANIZATOR: Muzeum Powstania Warszawskiego Barbara Rogalska PROWADZENIE: Barbara Rogalska W ramach imprezy zaprezentowaliśmy wystawę Moda i druk. Wieczór gwiazdkowy Towarzystwa Bibliofilów Polskich 1918 rok (patrz opis w Wystawach). w Warszawie W wydarzeniu zorganizowanym przez Muzeum Powstania War- szawskiego Muzeum Drukarstwa było punktem na trasie przebiegu 12 GRUDNIA gry miejskiej – miejscem drukowania specjalnej ulotki i wykony- ORGANIZATOR: Towarzystwo Bibliofilów Polskich w Warszawie, wania fotografii drukarza przy pracy. Muzeum Drukarstwa Druk pamiątkowy PROWADZENIE: Barbara Rogalska

Doroczne spotkanie członków Towarzystwa, które było również dniem wyborów Zarządu w związku z zakończeniem kadencji, poprowadził Roman Nowoszewski. Sprawozdania z działalności złożyli wiceprezesi Mieczysław Bieleń i Roman Nowoszewski oraz 27. Europejskie Dni Dziedzictwa – wystawa Moda i druk. 1918 rok sekretarz Jerzy Kozłowski. Po wygłoszeniu laudacji przez Romana

60 61 Muzeum Drukarstwa Warszawskiego Muzeum Drukarstwa Warszawskiego

Noc Muzeów Warsztaty graficzne – projekt strony kalendarza Uczestnicy projektowali wielkanocną kartkę świąteczną, wyko- nując ilustrację własnego pomysłu piórkiem. Następnie rysunek 18 MAJA 16 MARCA delikatnie kolorowali farbami akwarelowymi – czyli lawowali. KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska W dalszej kolejności praca uczestników polegała na skomponowa- PROWADZENIE: Maria Biegańska niu rysunku z odpowiednio dobranym liternictwem wymyślonym W nawiązaniu do 30. rocznicy obchodów Święta Wolności zapre- przez siebie, można było także skorzystać z tekstów wydrukowa- zentowano urządzenia, które służyły do drukowania ulotek i dru- W czasie spotkania zadaniem uczestników było zaprojektowanie nych różnymi krojami pisma drukowanego. ków zwartych w tzw. drugim obiegu: ramkę sitodrukową z raklem strony kalendarza ściennego na wybrany miesiąc. Opracowywali Warsztaty odbywały się w ramach Warszawskich Dni Rodzinnych i powielacz The American Multigraph Co. Wyeksponowano rów- kalendarium i łączyli je z rysunkiem, obrazkiem ilustrującym dany – edycji wiosennej. nież kilkadziesiąt wydawnictw drukowanych w konspiracji do bez- miesiąc, według własnego pomysłu łącząc ilustrację z typografią. pośredniego oglądania przez publiczność. Inspirację dla uczestników stanowiły wyłożone do obejrzenia ka- 27. Europejskie Dni Dziedzictwa Podczas wizyty zwiedzający tłoczyli druk pamiątkowy. lendarze drukowane w początkach XX wieku i w latach później- Projekt plakatu filmowego, autorka Aneta Kopczyńska szych ze zbiorów Muzeum Drukarstwa. 7–8, 14–15 WRZEŚNIA

Wielkanoc w Muzeum Drukarstwa – 1. zajęcia z cyklu Warsztaty towarzyszące wystawie Moda i druk. Rok 1918 (patrz opis w Wydarzeniach) Warsztaty kaligraficzne: Pisanki pisane, kaligrafowane 30 MARCA Festiwal Nauki KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska PROWADZENIE: Barbara Galińska, Barbara Rogalska 21–28 WRZEŚNIA

Uczestnicy zostali zapoznani z narzędziami kaligraficznymi Warsztaty towarzyszące wystawie Moda i druk. Rok 1918 i podstawami jednego z krojów pisma kaligraficznego oraz pisali (patrz opis w Wydarzeniach) stosowne teksty wielkanocne wybranymi narzędziami na drewnianych, bukowych jajeczkach. Kaligraficzne pisanki to ozdoby Warsztaty towarzyszące wystawie Okno wystawowe księ- koszyczków ze święconką, stołu świątecznego – a także prezent garni warszawskiej w 1939 roku Projekt plakatu filmowego, autorka Ela Kaszuba dla bliskich. Barbara Galińska, kaligraf, pisze nie tylko na papierze, ale też na 19 PAŹDZIERNIKA – 14 GRUDNIA meblach, szybach, ubraniach. Prowadzi warsztaty i pokazy kali- (patrz opis w Wystawach) Warsztaty typograficzne – z TYpografią na TY graficzne, współorganizuje wydarzenia promujące pismo odręczne. Wraz z Patrykiem Martusiem i Dorotą Letachowicz założyła War- 23 LUTEGO szawski Dom Kaligrafii. KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska Wykłady PROWADZENIE: Andrzej Zaborowski Wielkanoc w Muzeum Drukarstwa – 2. zajęcia z cyklu O typografii Prowadzący zapoznał uczestników z wyposażeniem Oficyny Warsztaty graficzne – projektowanie i wykonywanie 19 STYCZNIA Noc Muzeów w Muzeum Drukarstwa Drukarskiej – wierszownikami, regałami zecerskimi, czcionkami kartek świątecznych KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska i przyborami. Uczestnicy dowiedzieli się, na czym polegał wyna- 6 KWIETNIA PROWADZENIE: Andrzej Zaborowski Warsztaty lazek Jana Gutenberga, mieli do dyspozycji wierszownik i kasztę. KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska Własnoręcznie składali krótki tekst, który tłoczyli na zabytkowej PROWADZENIE: Joanna Makuch-Folwarska Warsztaty graficzne – projektowanie plakatu filmowego prasie drukarskiej. Wykład ilustrowany o historii druku i typografii, w czasie które- go uczestnicy dowiedzieli się, na czym polegał wynalazek Jana Uczestnicy spotkania mieli za zadanie zaprojektowanie i wykonanie Gutenberga, jak zbudowana była czcionka, czym są króbka czy 12 STYCZNIA Warsztaty graficzne – ilustracje do ulubionej książki kartek świątecznych. Po wykonaniu projektu wszyscy otrzymywali wierszownik. KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska płytkę linoleum, dłuto i własnoręcznie wykonywali formę drukową Uczestnicy mieli okazję własnoręcznie wytłoczyć na zabytkowej PROWADZENIE: Maria Biegańska 9 MARCA przedstawiającą motyw wielkanocny. Po skończeniu pracy, płyt- prasie drukarskiej złożony typograficznie (z metalowych, rucho- KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska ki linorytowe były odbijane na zabytkowej prasie. Tak wykonaną mych czcionek) druk okolicznościowy. Zajęcia rozpoczęły się ilustrowanym wykładem o historii plakatu, PROWADZENIE: Maria Biegańska odbitkę wraz z płytką uczestnicy zabierali na pamiątkę do domu. przesłaniu i roli, jaką powinien spełniać. Wykładowi towarzyszyła Drukarnie PRL-u – wykład i prezentacja zbiorów prezentacja plakatów ze zbiorów Muzeum Drukarstwa. Następ- Warsztat z techniki grafiki artystycznej z linorytu polegający na Wielkanoc w Muzeum Drukarstwa – 3. zajęcia z cyklu nie uczestnicy projektowali plakat w formacie A2 do wybranego wykonaniu własnej grafiki ilustrującej postać lub całą scenę z ulu- 26 STYCZNIA filmu. Otrzymali wydrukowane różnymi wielkościami i krojami bionej książki. Warsztaty graficzne – projektowanie kartki świątecznej teksty (tytuł, obsada, reżyser, scenografia, muzyka itp.) do znanych KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska Uczestnicy otrzymali płytkę linoleum, dłuto i własnoręcznie wy- 13 KWIETNIA filmów. Za zadanie mieli skomponowanie ilustracji oddającej prze- PROWADZENIE: Łukasz Sobierajski konywali formę drukową. Po skończeniu pracy płytki linorytowe KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska słanie filmu, jego rodzaj, nastrój, czas w którym się dzieje, z od- były odbijane na zabytkowej prasie. Tak wykonaną odbitkę wraz PROWADZENIE: Maria Biegańska powiednio dobraną typografią. Do projektu uczestnicy mogli użyć z płytką uczestnicy zabierali do domu. przygotowanych tekstów lub napisać je ręcznie.

62 63 Muzeum Drukarstwa Warszawskiego Muzeum Drukarstwa Warszawskiego

Uczestnicy spotkania zostali zaproszeni na podróż w przeszłość graficznym na przestrzeni lat i o roli, jaką spełniają w naszym ży- Dłutkiem, piórkiem, rysikiem – artystyczne techniki Frekwencja w Muzeum Drukarstwa – na pokaz zbiorów odnoszących się do drukarń okresu PRL-u. ciu. Przedstawiła zasady projektowania zaproszeń ilustrując swój graficzne Przedstawione zostały dokumenty (druki, akcydensy, archiwa- wywód oryginalnymi zaproszeniami specjalnie przygotowanymi na FREKWENCJA W SIEDZIBIE I POZA SIEDZIBĄ lia, fotografie) dotyczące m.in. Domu Słowa Polskiego, Drukar- to wydarzenie. PROWADZENIE: Maria Biegańska, Joanna Makuch-Folwarska, ni Spółdzielni „Czytelnik” (drukarnia „Życia Warszawy”) przy Andrzej Zaborowski Marszałkowskiej 3/5, Drukarni im. Rewolucji Październikowej przy Święto Wolności GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa (klasy 6–8), szkoły ponadpodstawowe Mińskiej 65. Spotkaniu towarzyszyła prezentacja multimedialna przedstawiająca wnętrza stołecznych drukarń, ich wyposażenie 1–16 CZERWCA Drewniane, ołowiane – literki zaczarowane i ludzi tam pracujących. Na zakończenie spotkania każdy uczestnik KIEROWNICZKA PROJEKTU: Joanna Makuch-Folwarska miał możliwość własnoręcznego wytłoczenia na zabytkowej prasie Wykłady towarzyszące wystawom (patrz opis w Programach towarzyszących PROWADZENIE: Barbara Rogalska, Andrzej Zaborowski druku okolicznościowego złożonego z historycznych czcionek. wystawom). GRUPA WIEKOWA: przedszkole (od lat 5), szkoła podstawowa (klasy 1–2)

Osobliwości ze świata opraw Staropolskie drukarnie: Kraków, Wrocław, Warszawa Jak powstaje książka

16 LUTEGO 5 PAŹDZIERNIKA PROWADZENIE: Barbara Rogalska, Andrzej Zaborowski 11 313 KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa (klasy 3–4) osób PROWADZENIE: dr Elżbieta Pokorzyńska, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Lekcja była prowadzona również w ramach akcji Lato w mieście. w Bydgoszczy Spotkanie poprowadzili dr Michał Czerenkiewicz z Wydziału LEKCJE MUZEALNE Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Marcin Mondzelewski Czar czcionki w Oficynie Drukarskiej Prowadząca przedstawiła dwa ważne zagadnienia wpisujące się z Muzeum Warszawy i Łukasz Sobierajski z Muzeum Drukarstwa. w historię opraw książkowych. Pierwsze to historia wprowadzania Wygłoszono 3 wykłady poświęcone staropolskim drukarniom. PROWADZENIE: Barbara Rogalska, Andrzej Zaborowski w XIX wieku do rzemiosła introligatorskiego nowych wynalazków, Przedstawiono dorobek wydawniczy i historię oficyn – krakowskiej GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa (klasy 5–8), szkoły ponadpodstawowe technologii i nowatorskich technik. Przedstawiając drugie zagad- Schedlów oraz Scharffenbergerów, krakowskich, jak i wrocław- nienie, zaznajomiła słuchaczy z okolicznościami awansu rzemiosła skich, a także dokonania warszawskiej tłoczni Jana Rossowskiego. Ksiąg zdobienie introligatorskiego do rangi sztuki i z nowym wyzwaniem, jakim Prelekcjom towarzyszyły prezentacje multimedialne. Publiczność zaczęła być kreacja artystyczna opraw książkowych wykształcona miała wyjątkową okazję obejrzenia tzw. Biblii Leopolity – wytło- PROWADZENIE: Barbara Rogalska, Joanna Makuch-Folwarska, w XX wieku. Wykładowi towarzyszyła prezentacja opraw znaj- czonej przez krakowskich Scharffenbergerów, a znajdującej się Maria Biegańska 253 5597 dujących się w zbiorach Muzeum Drukarstwa oraz prezentacja w zbiorach Muzeum Drukarstwa. GRUPA DOCELOWA: przedszkole (od 5 lat), szkoły: podstawowa i ponadpod- grupy osób multimedialna. Po zakończeniu spotkania chętni wytłoczyli na historycznej prasie stawowe druk okolicznościowy. Pantograf Spotkanie to było wstępem do otwieranej 10 października wystawy Dawniej skryba, dziś – kaligraf WYDARZENIA czasowej Okno wystawowe księgarni warszawskiej w 1939 roku. W SIEDZIBIE I POZA NIĄ 23 MARCA Wydarzenie zrealizowano w ramach warszawskiego Festiwalu PROWADZENIE: Barbara Galińska, Patryk Martuś, Dorota Letachowicz, KIEROWNICZKA PROJEKTU: Barbara Rogalska Kultury bez Barier – było dostępne dla osób z dysfunkcją słuchu, (Warszawski Dom Kaligrafii), Barbara Rogalska PROWADZENIE: Andrzej Zaborowski z udziałem tłumacza języka migowego. GRUPA WIEKOWA: szkoły podstawowa i ponadpodstawowe

W czasie spotkania prowadzący – specjalista ds. drukarskich, zecer, linotypista – zaprezentował wyjątkowe urządzenie poligraficzne Pantograf, pozyskane z Odlewni Czcionek przy ulicy Rejtana 16. Zajęcia edukacyjne Nabytki Muzeum Drukarstwa Urządzenie wymyślono w 1605 roku. Służyło do powiększania Legendy warszawskie dłutkiem opowiedziane W roku 2019 do naszego oddziału przyjęto cenne i rzadkie artefak- 44 lub pomniejszania rysunków, również krojów pism drukarskich, ty wzbogacające kolekcje działu Technika i Sztuka. w szczególności do wykonywania patryc, ważnych w procesie two- PROWADZENIE: Barbara Rogalska, Maria Biegańska, Zakupiono Zabytki sztuki drukarskiej w Polsce XVI i XVII w. wy- rzenia czcionki. Joanna Makuch-Folwarska, Andrzej Zaborowski dane w 1877 roku przez Daniela Edwarda Friedleina w rzadko sto- GRUPA WIEKOWA: przedszkole, szkoła podstawowa (klasy 1–2) sowanej technice fotolitografii. Wśród wydrukowanych zabytko- W SIEDZIBIE POZA NIĄ Historia zaproszeń wych nabytków są między innymi: Biblia Leopolity (1561); Statuta Artystyczne techniki graficzne. Ilustracja dla dzieci i metryki przywilejów koronnych Stanisława Sarnickiego (1594) 40 4 13 MAJA i O ziołach i o mocy ich Stefana Falimirza (1534). ORGANIZATOR: Praski Otwarty Samozwańczy Uniwersytet Latający PROWADZENIE: Maria Biegańska, Joanna Makuch-Folwarska, Dział introligatorski wzbogacił się o dwa tłoki pieczętne – jeden ne- MIEJSCE: To Się Wytnie, kawiarnia przy ul. Stalowej Andrzej Zaborowski gatywowy w formie rozety (lata 60. XX wieku), drugi z otworem (po- PROWADZENIE: Maria Biegańska GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa (klasy 3–4) łowa XIX wieku), kostkę introligatorską oraz szczypce do wycinania otworów na indeksy. Do zbiorów wpłynął także numerator – mecha- W ilustrowanym wykładzie przedstawiono krótko historię zapro- nizm służący kiedyś do drukowania druków ścisłego zarachowania szeń i ich rodzaje. Następnie prelegentka przedstawiła pomysł, oraz klisza fotopolimerowa wykonana według rysunku autorstwa 2886 1512 założenia i formę wystawy Inwitacje. Zaproszenia z kolekcji osób osób Edwarda Lutczyna, przedstawiająca zabawne postacie dwojga dzieci. Muzeum Drukarstwa. Opowiedziała o przemianach w projektowaniu

64 65 Muzeum Drukarstwa Warszawskiego

Działalność naukowa Współpraca z instytucjami zewnętrznymi

Działalność pracowników w organizacjach ARCHIWUM POLSKIEJ AKADEMII NAUK i towarzystwach naukowych, komitetach redakcyjnych i stowarzyszeniach BIURO EDUKACJI NARODOWEJ INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Maria Biegańska CENTRUM NAUKI KOPERNIK Związek Polskich Artystów Plastyków CZŁONKINI CENTRUM PROMOCJI KULTURY W DZIELNICY PRAGA-POŁUDNIE M.ST. WARSZAWY Barbara Rogalska Towarzystwo Bibliofilów Polskich w Warszawie FESTIWAL NAUKI CZŁONKINI ZARZĄDU (SKARBNICZKA) Stowarzyszenie Muzealników Polskich, Oddział Mazowiecki FUNDACJA HISTORIA I KULTURA CZŁONKINI Kapituła konkursu „Mazowieckie Zdarzenie Muzealne – Wierzba” FUNDACJA KULTURA BEZ BARIER CZŁONKINI Rada Muzeum Sportu i Turystyki FUNDACJA ZWALCZ NUDĘ CZŁONKINI INSTYTUT INFORMACJI NAUKOWEJ I STUDIÓW BIBLIOLOGICZNYCH Łukasz Sobierajski Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Oddział Warszawski MINISTERSTWO KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO CZŁONEK Stowarzyszenie Muzealników Polskich, Oddział Mazowiecki MOISEUM CZŁONEK MUZEUM POWSTANIA WARSZAWSKIEGO W 2019 roku Barbara Rogalska została uhonorowana: NARODOWY INSTYTUT DZIEDZICTWA – odznaczeniem „Za Zasługi dla Archiwistyki” przyznane przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych za współpracę z Ar- SEKCJA POLIGRAFÓW STOWARZYSZENIA TECHNIKÓW I INŻYNIERÓW chiwum Polskiej Akademii Nauk przy realizacji Warszawskiego MECHANIKÓW POLSKICH Pikniku Archiwalnego w latach 2010–2019 STOWARZYSZENIE MUZEALNIKÓW POLSKICH, ODDZIAŁ MAZOWIECKI – medalem okolicznościowym „200 lat Towarzystwa Przyjaciół Nauk” przyznany przez PAN za szczególne zasługi dla Warszaw- STOWARZYSZENIE PRASKA FERAJNA skiego Pikniku Archiwalnego z okazji jubileuszowego X War- szawskiego Pikniku Archiwalnego. TOWARZYSTWO BIBLIOFILÓW POLSKICH W WARSZAWIE

TOWARZYSTWO OPIEKI NAD ZABYTKAMI

URZĄD DZIELNICY PRAGA-PÓŁNOC M.ST. WARSZAWY

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO

WARSZAWSKI DOM KALIGRAFII

WARSZAWSKI FESTIWAL KULTURY BEZ BARIER

MAGAZYN „WYDAWCA”

WARSZAWSKA GALERIA EKSLIBRISU

WYDAWNICTWO „ELEW”

ZWIĄZEK ZAWODOWY PRACOWNIKÓW PRZEMYSŁU POLIGRAFICZNEGO

GABINET FOTOGRAFII Wybuch pocisku na budynku Prudentialu podczas powstania warszawskiego Sylwester Braun ps. Kris 66 28 sierpnia 1944, odbitka 1981 odbitka srebrowo-żelatynowa AN 49751/a Muzeum Ordynariatu Polowego ul. Długa 13/15, 00-238 Warszawa

Muzeum Ordynariatu Polowego w 2019 roku realizowało przedsięwzię- cia związane ze 100-leciem powołania biskupstwa wojskowego w Polsce i w nich uczestniczyło. W ramach tych obchodów 9 lutego Muzeum umożliwiło zwiedzanie ekspozycji stałej uczestnikom jubileuszowej mszy świętej, celebrowanej przez Salvatore Pennacchia, w trakcie której prezydent RP Andrzej Duda w towarzystwie nuncjusza papieskiego i biskupa polowego odsłonił tablicę upamiętniającą ks. Achillesa Rattiego (wizytatora apostolskiego w Polsce, który ogłosił utworzenie przez papieża Benedykta XV biskupstwa polowego w Polsce i nominowanie na pierwszego biskupa Wojsk Polskich Stanisława dr inż. Jacek Macyszyn, fot. MW Galla (1865–1942). W ramach obchodów jubileuszu dokonano przeniesienia z warszawskich Powązek szczątków biskupa polowego Stanisława Galla do krypty w Mu- zeum Ordynariatu. Zarówno obchodom 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości, jak i 100-lecia utworzenia Ordynariatu Polowego, podporząd- kowane były tematy wystąpień, odczytów i referatów. Z inicjatywy posła Andrzeja Melaka, prezesa Stowarzyszenia „Krąg Pa- mięci”, Ministerstwo Obrony Narodowej ufundowało replikę tablicy pa- miątkowej (zniszczonej w czasie II wojny światowej), którą umieszczono na ekspozycji stałej Muzeum Ordynariatu Polowego, poświęconej poległym żołnierzom węgierskim z Dywizjonów Artylerii Konnej, walczącym podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku. Z kolei celem zorganizowanej wystawy planszowej było przypomnienie ofiar zbrodni katyńskiej. Przedstawione informacje, dokumenty i ikonografia ob- razują ich posługę duszpasterską w garnizonach i parafiach cywilnych w latach 1919–1939. Wśród 21 857 oficerów zamordowanych wiosną 1940 roku, 33 ofiary to księża. Jednym z głównych zadań Muzeum Ordynariatu Polowego jest zapewnienie – w zakresie zachowania wskaźników rezultatu projektu Adapta- cja podziemi Katedry Polowej WP na Muzeum Ordynariatu Polowego – frekwencji na poziomie 12 tysięcy zwiedzających rocznie. Muzeum w 2019 roku odwiedziły ogółem 12 932 osoby. Priorytetowym zadaniem było uporządkowanie magazynu zbiorów, po uprzednim przeniesieniu z ulicy Długiej do Muzeum Warszawskiej Pragi. Obecnie Muzeum posiada po pierwszej weryfikacji 4915 obiektów, z czego na ekspozycji znajduje się 479 (421 to depozyty, a pozostałe – dary). W celu uzupełnienia ekspozycji stałej po zwrocie depozytu Muzeum Wojska Polskiego, przeprowadzona została kwerenda w Muzeum Warszawy i wytypowano obiekty do uzupełnienia wystawy stałej.

dr inż. Jacek Macyszyn KUSTOSZ DYPLOMOWANY KIEROWNIK MUZEUM ORDYNARIATU POLOWEGO

GABINET RELIKWII Płaszcz weterana powstania styczniowego Leopolda Belowa lata 20. XX w. 69 sukno, wyrób rzemieślniczy MHW 26547 Muzeum Ordynariatu Polowego Muzeum Ordynariatu Polowego

we współpracy z: Urzędem Miasta Krakowa, Uniwersytetem Papieskim Jana Wystawy Noc Muzeów Pawła II w Krakowie, Zakładem Biografistyki Polonijnej z Polskiego Uniwersy- Kapelani Wojska Polskiego – ofiary zbrodni katyńskiej tetu na Obczyźnie (Londyn), Fundacją Sedeka 18 MAJA Referat na sympozjum wygłosił dr Jacek Macyszyn Zwiedzanie wystawy stałej Muzeum Ordynariatu Polowego; kon- 18 MAJA cert pieśni religijno-patriotycznych w wykonaniu wirtuoza organo- MIEJSCE: Muzeum Ordynariatu Polowego Odczyty, referaty, wykłady wego prof. Emanuela Bączkowskiego ORGANIZATORZY: Stowarzyszenie Pamięć Kapelanów Katyńskich, Konfraternia św. Jakuba przy Katedrze Polowej WP, 19 STYCZNIA Muzeum Ordynariatu Polowego Działalność naukowa Kapelani Wojska Polskiego zamordowani na Wschodzie KONCEPCJA i SCENARIUSZ: dr Łukasz Stefaniak, dr Jacek Macyszyn, MIEJSCE: sala konferencyjno-wystawiennicza Ordynariatu Polowego WP Stanisław Maliszewski PROWADZENIE: dr Jacek Macyszyn W ramach tworzonej bazy biograficznej polskiego duszpasterstwa GRUPA DOCELOWA: członkowie Stowarzyszenia Pamięć Kapelanów wojskowego opracowano 102 biogramy kapelanów. Otwarcie czasowej wystawy planszowej pt. Kapelani Wojska Pol- Katyńskich i członkowie Konfraternii św. Jakuba przy Katedrze Polowej WP skiego – ofiary zbrodni katyńskiej z wykorzystaniem ikonografii Sesje, konferencje, zjazdy, sympozja 24 STYCZNIA i materiałów dotyczących kapelanów katyńskich z czasu ich posługi Koncert Kolęda legionowa, śpiewa tenor Piotr Rafałko, w garnizonach WP i parafiach cywilnych w latach 1919–1939. fot. Grażyna Kułakowska Duszpasterstwo Wojska Polskiego w 100-lecie powołania 23 LUTEGO biskupstwa polowego Konferencja popularno-naukowa związana z obchodami MIEJSCE: sala wystawienniczo-konferencyjna Ordynariatu Polowego Promocja książki Ostatni rycerz Polski 100-lecia odzyskania niepodległości – 100 lat niepodległej ORGANIZATORZY: Oddział Warszawski Towarzystwa Gimnastycznego (przedstawiającej postać gen. Józefa Hallera) ORGANIZATORZY: Fundacja Walczącym o Niepodległość, Wyklętych, „Sokół”, Muzeum Ordynariatu Polowego Pokrzywdzonych, Internowanych, Więzionych; Instytut Piłsudskiego PROWADZENIE: dr Jacek Macyszyn autorstwa ks. Józefa Romana Maja, której prezentacji dokonał senator w Warszawie; Muzeum Ordynariatu Polowego UCZESTNICY: członkowie Stowarzyszenia „Sokół” (ok. 250 osób) Piotr Łukasz Andrzejewski GRUPA DOCELOWA: członkowie fundacji i organizacji niepodległościowych, 10 MAJA Instytut Piłsudskiego, przedstawiciele środowisk kombatanckich, młodzież klas 7 LUTEGO ORGANIZATORZY: Wydawnictwo Bellona i Muzeum Ordynariatu Polowego mundurowych z Zespołu Szkół nr 7 im. Szczepana Bońkowskiego Rola duchowieństwa polskiego w budowaniu tożsamości GRUPA DOCELOWA: członkowie stowarzyszeń niepodległościowych, narodowej w oparciu o tradycje i kulturę regionalna klasy mundurowe z LO im. Waldemara Milewicza 6 WRZEŚNIA MIEJSCE: Zakopane – Kościelisko Sympozjum z okazji jubileuszu 100-lecia Polskiej Policji ORGANIZATAORZY: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Spektakl teatralny: Bajki dla dzieci i młodzieży 100 lat Polskiej Policji, historia i współczesność Oddział Twórców Ludowego Towarzystwa Naukowo-Kulturalnego Orlątko MIEJSCE: Centrum Konferencyjno-Wystawiennicze Katedry Polowej WP PROWADZENIE: dr Jacek Macyszyn ORGANIZATORZY: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego UCZESTNICY: artyści plastycy zrzeszeni w Oddziale Twórców Ludowego w reżyserii autora Wojciecha Banasia z okazji 100-lecia odzyskania niepodległości w Warszawie, Fundacja Polonia Semper Fidelis w Warszawie, Muzeum Fragment ekspozycji stałej Muzeum Ordynariatu Polowego, Towarzystwa Naukowo-Kulturalnego przy Muzeum Historii Polskiego Ruchu fot. Adrian Czechowski 11 WRZEŚNIA Niepodległości, Komenda Stołeczna Policji, Stowarzyszenie Muzeum Policji Ludowego MIEJSCE: Centrum Konferencyjno-Wystawiennicze Katedry Polowej WP w Kielcach oraz Muzeum Ordynariatu Polowego we współpracy ORGANIZATORZY: Muzeum Ordynariatu Polowego we współpracy z: Stowarzyszeniem Autorów, Dziennikarzy i Tłumaczy w Europie (Paryż), 7 MARCA z Ordynariatem Polowym WP, reżyserem spektaklu oraz grupą artystów Zakładem Biografistyki Polonijnej z Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie Wydarzenia Od biskupstwa polowego do Ordynariatu Polowego WP GRUPA DOCELOWA: dzieci z warszawskich szkół podstawowych, (Londyn), Fundacją Sedeka w Warszawie, Szkołą Policji w Słupsku MIEJSCE: Muzeum Ordynariatu Polowego a także przedstawiciele środowiska warszawskich seniorów Polskiego REFERAT na sympozjum: Historia i tradycja kształtowania się polskiego syste- Koncert kolęd Kolęda legionowa ORGANIZATORZY: Muzeum Ordynariatu Polowego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów mu bezpieczeństwa wewnętrznego wygłosił dr Jacek Macyszyn PROWADZENIE: dr Jacek Macyszyn GRUPA DOCELOWA: przedstawiciele kierownictwa Polskiej Policji 20 STYCZNIA UCZESTNICY: seniorzy Politechniki Warszawskiej Koncert pieśni patriotycznych z okazji 100. rocznicy (Komenda Główna, komendy wojewódzkie, uczelnie), Stowarzyszenie Autorów, MIEJSCE: Centrum Konferencyjno-Wystawiennicze Katedry Polowej WP ustanowienia biskupstwa polowego Dziennikarzy i Tłumaczy w Europie (Paryż), Zakład Biografistyki Polonijnej ORGANIZATORZY: Muzeum Ordynariatu Polowego we współpracy 26 MARCA z Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (Londyn), muzealnicy, młodzież z Ordynariatem Polowym WP, Polskim Związkiem Emerytów, Historia i tradycja polskiego duszpasterstwa wojskowego 30 PAŹDZIERNIKA szkolna z klas mundurowych z CXXV Liceum Ogólnokształcącego Rencistów i Inwalidów Warszawa-Śródmieście MIEJSCE: Muzeum Ordynariatu Polowego MIEJSCE: Centrum Konferencyjno-Wystawiennicze Katedry Polowej WP im. Waldemara Milewicza w Warszawie WYKONAWCY: Chór Reprezentacyjny Oddziału Warszawskiego Polskiego ORGANIZATORZY: Muzeum Ordynariatu Polowego ORGANIZATORZY: Muzeum Ordynariatu Polowego we współpracy Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów „Bella Donna” i solista PROWADZENIE: dr Jacek Macyszyn z Ordynariatem Polowym WP, Polskim Związkiem Emerytów, Rencistów 18 PAŹDZIERNIKA Reprezentacyjnego Zespołu Artystycznego WP – tenor Piotr Rafałko UCZESTNICY: członkowie Warszawskiego Oddziału Przewodników PTTK i Inwalidów Warszawa-Śródmieście XX Międzynarodowe Sympozjum Biografistyki Polonijnej GRUPA DOCELOWA: Seniorzy z Klubu Seniora nr 6 Warszawa-Śródmieście, i firma „Na trakcie” Usługi Turystyczne WYKONAWCY: Chór Reprezentacyjny Oddziału Warszawskiego Polskiego Z pastorałem przez kontynenty. Kardynałowie i biskupi polskiego młodzież klas mundurowych z CXXV Liceum Ogólnokształcącego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów „Bella Donna”, pochodzenia w świecie pod patronem honorowym kardynała im. Waldemara Milewicza 16 PAŹDZIERNIKA duet Małgorzata & Krzysztof, soliści oraz gość specjalny Krzysztof Janczar Zenona Grocholewskiego Służba duszpasterstwa wojskowego w Polsce w 100-lecie GRUPA DOCELOWA: seniorzy z klubu Seniora nr 6 Warszawa-Śródmieście, ORGANIZATORZY: Fundacja Polonia Semper Fidelis w Warszawie, powołania biskupstwa polowego pensjonariusze Domu Opieki Społecznej „Matysiaki”, młodzież klas mundurowych Biblioteka Kraków, Muzeum Niepodległości w Warszawie, Muzeum Historii MIEJSCE: Muzeum Ordynariatu Polowego z CXXV Liceum Ogólnokształcącego im. Waldemara Milewicza Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie oraz Muzeum Ordynariatu Polowego PROWADZENIE: dr Jacek Macyszyn GRUPA DOCELOWA: księża i pracownicy katedry wawelskiej

70 71 Muzeum Ordynariatu Polowego

7 GRUDNIA Trwałość etosu rycerskiego w polskiej tradycji Inne narodowo-żołnierskiej 9 LUTEGO MIEJSCE: Muzeum Ordynariatu Polowego Złożenie w krypcie Katedry Polowej szczątków Stanisława Galla – pierwszego PROWADZENIE: dr Jacek Macyszyn biskupa polowego Wojsk Polskich GRUPA DOCELOWA: harcerze Chorągwi Mazowieckiej ZHP im. Władysława ORGANIZATORZY: Archidiecezja warszawska, Ordynariat Polowy WP, Broniewskiego w Płocku Urząd m.st. Warszawy, Muzeum Ordynariatu Polowego MIEJSCE: Krypta Katedry Polowej WP 9 GRUDNIA UCZESTNICY: Prezydent RP, przedstawiciele Rządu, władz miasta i Kościoła Wkład duchowieństwa wojskowego w kształtowanie tożsamości narodowej Polaków 31 LIPCA MIEJSCE: Muzeum Ordynariatu Polowego Udział w grze miejskiej poprzez zorganizowanie punktu „Walka to nie tylko bój” PROWADZENIE: dr Jacek Macyszyn na potrzeby zlotu harcerskiego pod hasłem „Dziś jest pojutrze” w 75. rocznicę GRUPA DOCELOWA: kursanci warsztatów z retoryki, komunikacji powstania warszawskiego i wystąpień publicznych dla prowadzących uroczystości wojskowe MIEJSCE: Muzeum Ordynariatu Polowego i kulturalno-oświatowe z protokołem dyplomatycznym, zorganizowanych ORGANIZATORZY: Muzeum Ordynariatu Polowego przez Centrum Edukacji Obywatelskiej MON UCZESTNICY: Harcerze Publikacje 15 SIERPNIA Umieszczenie w części ekspozycyjnej Muzeum Ordynariatu Polowego tablicy J. Macyszyn, Muzeum Ordynariatu Polowego. Historia i tradycja pamiątkowej poświęconej udziałowi Węgrów – żołnierzy Dywizjonów Artylerii polskiego duszpasterstwa wojskowego, w: Muzea kościelne wobec Konnej – uczestników wojny polsko-bolszewickiej 1919–1920 nowych wyzwań, red. s. N.W. Błażejczyk, P. Majewski, Warszawa ORGANIZATORZY: archidiecezja warszawska, Ordynariat Polowy WP, 2019, s. 311–337. Urząd m.st. Warszawy, Muzeum Ordynariatu Polowego MIEJSCE: Muzeum Ordynariatu Polowego J. Macyszyn, Historia i tradycja kształtowania się polskiego sys- ORGANIZATORZY: Ministerstwo Obrony Narodowej, Muzeum Ordynariatu temu bezpieczeństwa wewnętrznego, w: 100-lecie Polskiej Policji. Polowego Historia i współczesność, red. J. Gmitruk, Z. Judycki, T. Skoczek, Warszawa 2019, s. 205–239. 21–25 PAŹDZIERNIKA Objęcie patronatem X Międzynarodowego Festiwalu Filmów Historycznych J. Macyszyn, Kardynał Marian Jaworski, w: Z pastorałem przez i Wojskowych kontynenty, red. J. Gmitruk, Z. Judycki, T. Skoczek, Warszawa MIEJSCE: Dom Kultury Warszawa-Śródmieście 2019, s. 165–171. ORGANIZATORZY: Komitet Organizacyjny Festiwalu, Dom Kultury Warszawa-Śródmieście S. Maliszewski, Biogram Stanisława Gromulskiego, w: Harcerski Słownik Biograficzny, t. V, Warszawa 2019, s. 73–75.

GABINET POMNIKÓW WARSZAWSKICH Pomnik Lotnika proj. Edward Wittig, wyk. Artystyczna Pracownia Brązowniczo-Grawerska Władysława Miecznika 72 ok. 1967 brąz, marmur, odlew MHW 2/JM Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry Palmiry, 05-152 Czosnów

W 2019 roku w Palmirach odbyło się kilkadziesiąt uroczystości, imprez i spotkań, których Muzeum było organizatorem lub współorganizatorem. W większości z nich znalazły się odniesienia do dwóch ważnych rocznic: 80. wybuchu II wojny światowej i pierwszych egzekucji w Puszczy Kampinoskiej oraz 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Na wyróżnienie zasługują: – uroczystości patriotyczno-religijne zorganizowane 14 września z udziałem przedstawicieli najwyższych władz państwowych, posłów, senatorów, samorzą- dowców, kombatantów, młodzieży szkolnej i mieszkańców okolicznych miejsco- wości. Ważnym akcentem wydarzenia były m.in. listy okolicznościowe od prezy- Joanna Maldis, fot. MW denta RP Andrzeja Dudy, premiera Mateusza Morawieckiego; – projekt edukacyjny Podróż pamięci skierowany do uczniów szkół warszawskich (wrzesień – grudzień). Podjęte przez pracowników Muzeum działania edukacyjne przybliżały uczniom: poznanie założeń i form realizacji polityki okupanta niemieckiego wobec społeczeństwa polskiego w latach II wojny światowej; życiorysy wybranych ofiar egzekucji oraz konsekwencje eksterminacji polskiej inteligencji. Cykl wizyt studyjnych uczniów dofinansowało Biuro Edukacji Urzędu m.st. War- szawy, pod względem merytorycznym projekt koordynowała samorządowa pla- cówka doskonalenia nauczycieli – Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno- -Społecznych. W działaniach edukacyjnych związanych z projektem wzięło udział 45 grup młodzieży, w sumie prawie 1500 osób. – dwa spotkania na których omawiano zagadnienia związane z kształtowaniem polityki historycznej i roli, jaką w tym procesie odgrywają muzea martyrologicz- ne. Pierwsze odbyło się 18 października. Wzięli w nim udział węgierscy history- cy z Komitetu Pamięci Narodowej i Muzeum Dom Terroru oraz towarzysząca im dyrektor Instytutu Polskiego w Budapeszcie, pani Joanna Urbańska. Drugie, zorganizowane przez Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Kultury i Dziedzic- twa Narodowego, miało miejsce 20 listopada. Uczestniczyli w nim wiceminister spraw zagranicznych pan Szymon Szynkowski vel Sęk, dziewięciu ambasadorów i sześciu przedstawicieli ambasad, kombatanci i inni; – wydarzenie plenerowe 59. Centralny Zlot Młodzieży PTTK – Palmiry 2019 pod patronatem Ministrów Obrony Narodowej, Edukacji Narodowej, Wojewody Mazowieckiego, Prezydenta Warszawy i innych. W Palmirach uczestnicy zlotu zapoznali się z ekspozycją i plenerową wystawą ukazującą historię wydarzenia, a następnie na cmentarzu wzięli udział w uroczystościach upamiętniających ofiary egzekucji. Na zakończenie kierowniczka muzeum Joanna Maldis, otrzymała z rąk przedstawiciela głównego organizatora – PTTK urnę z ziemią pobraną z miejsca pamięci narodowej, tym razem z miejsca kaźni w III Forcie w Pomie- chówku. W wydarzeniu wzięło udział ponad 1500 młodych ludzi.

GABINET RELIKWII Futerał na okulary z obrazkiem Matki Boskiej Częstochowskiej, należący do Andrzeja Wojno Fabryka Gustaw Gerlach lata 30. XX w. 75 metal, okleina papierowa, sukno, jedwab, wyrób fabryczny, papier, druk MHW 26638/1-2 Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry

(PTTK), Marszałek Województwa Mazowieckiego, Muzeum – Miejsce Pamięci Uroczystości upamiętniające bł. ks. Zygmunta Sajnę W 2019 roku pracownicy Muzeum kontynuowali prace Palmiry, Dyrekcja Kampinoskiego Parku Narodowego (KPN), Dowództwo 17 i 19 WRZEŚNIA nad rozpoczętym w 2011 roku wykazem ofiar egzekucji Garnizonu Warszawa i inni KOORDYNACJA: Bartłomiej Grudnik, Monika Kościk w Puszczy Kampinoskiej, tzw. listą pamięci. W ramach tych Wydarzenie plenerowe pod patronatem Ministrów Obrony Narodo- działań nawiązali kontakt z czterema nowymi rodzinami. wej, Edukacji Narodowej, Wojewody Mazowieckiego, Prezydenta Dzięki środkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Naro- Warszawy i innych. W Palmirach młodzież zapoznała się z ekspo- dowego oraz m.st. Warszawy w ramach projektu Poprawa zycją i fotograficzną wystawą ukazującą historię zlotu; następnie na cmentarzu wzięła udział w uroczystościach i apelu poległych. warunków udostępniania miejsca pamięci odwiedzającym W wydarzeniu uczestniczyło 1550 osób. Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry Oddział Muzeum War- szawy, zakupiono dla Muzeum w Palmirach – trzydzieści audioprzewodników. Projekt był realizowany w ramach ministerialnego programu Miejsca pamięci i trwałe upa- miętnienia w kraju 2019. Z tego samego programu Muzeum otrzymało dodatkowo dwa projektory na ekspozycję, został też zrealizowany w grudniu wieczór poetycki poświęcony Uroczystości rocznicowe upamiętniające Agnieszkę Dowbor-Muśnicką i pozostałe ofiary egzekucji 20–21 czerwca 1940 roku, fot. Bartłomiej Grudnik pamięci ofiar – Niech nie zgaśnie pamięć.

Joanna Maldis Uroczystości rocznicowe i VI Bieg Pamięci Janusza KIEROWNICZKA MUZEUM – MIEJSCA PAMIĘCI PALMIRY Kusocińskiego 26 CZERWCA KOORDYNACA: Joanna Maldis, Bartłomiej Grudnik, Monika Kościk Wydarzenia ORGANIZATORZY: Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry, Dowództwo Garnizonu Warszawa, Dyrekcja KPN Uroczystości

Upamiętnienie 79. rocznicy egzekucji mieszkańców Legionowa i okolicznych miejscowości 26 LUTEGO KOORDYNACJA: Joanna Maldis, Monika Kościk, Bartłomiej Grudnik

Uroczystości z okazji 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej, fot. Bartłomiej Grudnik Uczniowie i nauczyciele liceum im. bł. ks. Zygmunta Sajny z Góry Kalwarii uczcili na cmentarzu pamięć patrona szkoły, następnie zapoznali się z muzealną ekspozycją. W wydarzeniu wziął udział VI Bieg Pamięci Janusza Kusocińskiego, fot. Bartłomiej Grudnik burmistrz miasta, Arkadiusz Strzyżewski. 59. Centralny Zlot Młodzieży PTTK Palmiry 2019 Uroczystości patriotyczno-religijne 19 PAŹDZIERNIKA 14 WRZEŚNIA KOORDYNACJA: Joanna Maldis, Bartłomiej Grudnik, Monika Kościk KOORDYNACJA: Joanna Maldis, Bartłomiej Grudnik, Monika Kościk ORGANIZATORZY: Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze ORGANIZATORZY: Wojewoda Mazowiecki, Muzeum – Miejsce Pamięci Upamiętnienie 79. rocznicy egzekucji mieszkańców Legionowa i okolicznych Palmiry, Kampinoski Park Narodowy (KPN), Instytut Pamięci Narodowej (IPN), miejscowości, fot. Bartłomiej Grudnik Dowództwo Garnizonu Warszawa, Wojskowa Akademia Techniczna (WAT), powiat warszawski zachodni i inni Uroczystości rocznicowe upamiętniające Wydarzenie doroczne. Agnieszkę Dowbor-Muśnicką i pozostałe ofiary egzekucji W 2019 roku zostało zorganizowane z okazji 80. rocznicy wybuchu 20–21 czerwca 1940 roku II wojny światowej, dla uczczenia pamięci ofiar niemieckich egzeku- 18 CZERWCA cji, z udziałem przedstawicieli najwyższych władz państwowych, KOORDYNACJA: Joanna Maldis, Monika Kościk samorządowych, kombatantów, młodzieży szkolnej i mieszkańców okolicznych miejscowości. Mszy św. przewodniczył ks. kardynał Kazimierz Nycz. Wydarzenie zakończyła modlitwa ekumeniczna, apel poległych i złożenie kwiatów na grobach ofiar.

Uczniowie i nauczyciele liceum im. bł. ks. Zygmunta Sajny z Góry Kalwarii, 59. Centralny Zlot Młodzieży PTTK Palmiry 2019, fot. Bartłomiej Grudnik fot. Bartłomiej Grudnik

76 77 Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry

Spotkanie z grupą węgierskich historyków z Komitetu Noc Muzeów Pamięci Narodowej, Muzeum Dom Terroru oraz z dyrektor Instytutu Polskiego w Budapeszcie 18 MAJA 18 PAŹDZIERNIKA KOORDYNACJA: Joanna Maldis, Bartłomiej Grudnik, Monika Kościk KOORDYNACJA: Joanna Maldis, Bartłomiej Grudnik Zwiedzanie wystawy stałej wzbogaconej o nowe eksponaty. Spotkanie z grupą ambasadorów 20 LISTOPADA Spotkania KOORDYNACJA: Joanna Maldis, Bartłomiej Grudnik, Monika Kościk W wydarzeniu zorganizowanym przez MKiDN wspólnie z MSZ Spotkanie z międzynarodową grupą młodzieży i nauczycieli uczestniczyli: wiceminister spraw zagranicznych Szymon Szyn- z I Społecznego Liceum Ogólnokształcącego „Bednarska” kowski vel Sęk oraz dziewięciu ambasadorów i sześciu przedsta- 9 KWIETNIA Spotkanie z uczestnikami Międzynarodowego Rajdu Motocyklowego, wicieli ambasad, reprezentanci środowisk byłych więźniów z lat KOORDYNACJA: Bartłomiej Grudnik fot. Bartłomiej Grudnik II wojny światowej i inni. Uczestnicy spotkania, po zapoznaniu się z ekspozycją, oddali hołd ofiarom egzekucji na cmentarzu, Spotkanie ze studentami SGGW (Wydział Leśny) Spotkanie z Klubem Inteligencji Katolickiej (Olsztyn) a następnie zastanawiali się nad działaniami na rzecz godnego Wieczór poetycki Niech nie zgaśnie pamięć, fot. Bartłomiej Grudnik 24 KWIETNIA 22 CZERWCA upamiętnienia miejsca i ofiar niemieckiego nazistowskiego obozu KOORDYNACJA: Monika Kościk KOORDYNACJA: Bartłomiej Grudnik koncentracyjnego w Gusen (Austria). Współpraca z instytucjami zewnętrznymi Spotkanie z harcerzami z 18. Szczepu im. Orląt Lwowskich Spotkanie z dyrektorem dr Karolem Nawrockim Wieczór poetycki Niech nie zgaśnie pamięć z Radomia i pracownikami Muzeum II Wojny Światowej (Gdańsk) AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO IM. J. PIŁSUDSKIEGO 12 GRUDNIA 3 MAJA 31 LIPCA KOORDYNACJA: Joanna Maldis, Monika Kościk DOWÓDZTWO GARNIZONU WARSZAWA KOORDYNACJA: Monika Kościk KOORDYNACJA: Joanna Maldis ORGANIZATORZY: Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry, DYREKCJA KAMPINOSKIEGO PARKU NARODOWEGO Muzeum Więzienia Pawiak Dni Otwarte Funduszy Europejskich (DOFE) Spotkanie z uczestnikami Biegu Sztafetowego Straży Doroczne spotkanie poetycko-wspomnieniowe poświęcone pamięci INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ 10 MAJA Miejskiej (trasa: Łódź–Warszawa) 1 SIERPNIA ofiar pierwszych egzekucji w Palmirach w grudniu 1939 roku. KOORDYNACJA: Joanna Maldis, Bartłomiej Grudnik, Monika Kościk INSTYTUT POLSKI W BUDAPESZCIE KOORDYNACJA: Bartłomiej Grudnik Spotkanie z uczestnikami Bielańskiego XX Rajdu LOKALNE WŁADZE SAMORZĄDOWE/SZKOŁY/BIBLIOTEKI/ Rowerowego Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej Spotkanie z dziennikarzami czeskich mediów STOWARZYSZENIA – M.IN. LEGIONOWO, CZOSNÓW, NOWY DWÓR MAZOWIECKI 11 MAJA 1 SIERPNIA KOORDYNACJA: Bartłomiej Grudnik KOORDYNACJA: Monika Kościk MAZOWIECKA REGIONALNA ORGANIZACJA TURYSTYCZNA

Spotkanie ze studentami Akademii Wychowania Fizycznego Projekt edukacyjny Podróż pamięci MINISTERSTWO SPRAW ZAGRANICZNYCH/DEPARTAMENT DYPLOMACJI PUBLICZNEJ I KULTURALNEJ w Warszawie 1 WRZEŚNIA – 30 LISTOPADA KOORDYNACJA: Joanna Maldis, Bartłomiej Grudnik, Monika Kościk 14 MAJA MUZEUM POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH W LUSOWIE KOORDYNACJA: Monika Kościk Cykl wizyt studyjnych młodzieży, skierowany do uczniów szkół warszawskich, dofinansowało Biuro Edukacji Urzędu m.st. War- MUZEUM STUTTHOF W SZTUTOWIE szawy; pod względem merytorycznym projekt koordynowała samo- Spotkanie ze słuchaczami Warmińsko-Mazurskiego MUZEUM WIĘZIENIA PAWIAK Uniwersytetu Trzeciego Wieku (Olsztyn) rządowa placówka doskonalenia nauczycieli – Warszawskie Cen- 16 MAJA trum Innowacji Edukacyjno-Społecznych. W wydarzeniu wzięło MUZEUM II WOJNY ŚWIATOWEJ W GDAŃSKU KOORDYNACJA: Monika Kościk udział 1473 uczniów w 45 zorganizowanych grupach. PAŃSTWOWE MUZEUM AUSCHWITZ-BIRKENAU Wieczór poetycki Niech nie zgaśnie pamięć, fot. Bartłomiej Grudnik Spotkanie z uczestnikami Międzynarodowego Rajdu Spotkanie z uczestnikami seminarium IPN POLSKIE TOWARZYSTWO TURYSTYCZNO-KRAJOZNAWCZE Motocyklowego (Mundurowy Klub Motocyklowy Policjantów) (Biuro Edukacji Narodowej) dla nauczycieli historii STOWARZYSZENIE „MIĘDZY WISŁĄ A KAMPINOSEM” – LOKALNA GRUPA 8 CZERWCA 21 WRZEŚNIA DZIAŁANIA KOORDYNACJA: Bartłomiej Grudnik KOORDYNACJA: Monika Kościk URZĄD M.ST. WARSZAWY (BIURO EDUKACJI) Spotkanie ze studentami i pracownikami naukowymi Spotkanie ze studentami i wykładowcami Krajowej Szkoły z Wydziału Historycznego UAM (Poznań) i Historischer Administracji Publicznej UNITED STATES HOLOCAUST MEMORIAL MUSEUM W WASZYNGTONIE 27 WRZEŚNIA Seminar (Fryburg) WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA 9 CZERWCA KOORDYNACJA: Bartłomiej Grudnik KOORDYNACJA: Bartłomiej Grudnik

78 79 Muzeum Woli ul. Srebrna 12, 00-810 Warszawa

W grudniu 2019 roku Muzeum Woli zostało ponownie otwarte dla gości po czteroletniej modernizacji. Elewacja i wnętrze budynku zyskały nowy wygląd dzięki środkom Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W swojej nowej odsłonie Muzeum ma być miejscem, w którym historia dzielnicy łączy się ze współczesnością i jej wyzwaniami, a zagadnienia te są podejmowane w wystawach czasowych oraz różnorodnym programie działań towarzyszących. Muzeum przywraca pamięć o ludziach, miejscach i wydarzeniach kształtujących wygląd i tożsamość Woli, ale też bada i odpowiada na dynamiczne procesy zachodzące w dzielnicy. Najistotniejsi są tu mieszkańcy dzielnicy i miasta, dlatego instytucja chce wspierać budowanie wspólnot sąsiedzkich i dzielnicowych. To miejsce, Konrad Schiller, fot. Marcin Sieczka w którym lokalność określają seniorzy, dzieci i młodzież, obcokrajowcy i nowi mieszkańcy Warszawy. W przypadający na 7 i 8 grudnia weekend otwarcia Muzeum odwiedziło ponad pół tysiąca osób, które mogły zwiedzić poświęcony historii dzielnicy Gabinet Wolski, obejrzeć pokaz czasowy Wola w Muzeum oraz wziąć udział w licznych wydarzeniach edukacyjnych i artystycznych w ramach Gwiazdki sąsiedzkiej (warsztaty rękodzielnicze, wykłady o tradycjach świątecznych w różnych kultu- rach i wyznaniach; wspólne wielokulturowe kolędowanie; tworzenie ozdób o tematyce wolskiej). Jeszcze przed oficjalnym otwarciem placówki sale wystawowe Muzeum Woli gościły ekspozycję fotografii Mary McCartney.

Konrad Schiller KIEROWNIK MUZEUM WOLI

Wystawy

Monochrome & Colour

22 WRZEŚNIA – 5 PAŹDZIERNIKA

Pierwsza w naszej części Europy wystawa Mary McCartney, brytyj- skiej artystki, portrecistki i fotografki modowej, otwarta w Muzeum Woli przez Vogue Polska. Monochrome & Colour to projekt nazy- wany przez samą autorkę „osobistą antologią” – w warszawskiej od- słonie został rozszerzony o najnowsze prace, w tym zdjęcia powsta- łe podczas sesji zrealizowanej specjalnie do listopadowego numeru magazynu „Vogue”. Wystawa była wydarzeniem towarzyszącym Warsaw Gallery Weekend 2019. Obejrzało ją 556 osób.

Wystawa zorganizowana wspólnie z Vogue Polska oraz Fundacją Sztuk Wizualnych Wydarzenie towarzyszące Warsaw Gallery Weekend Wystawa Monochrome & Colour, fot. Marcin Kontraktewicz

KOORDYNACJA: Weronika Sołtysiak, Konrad Schiller, Tomasz Gutkowski (Vogue Polska)

GABINET LUDWIKA GOCLA Album z portretami bohaterów narodowych z okresu powstania listopadowego 1832–1837 81 papier, litografia MHW 517/LG Muzeum Woli Muzeum Woli

Wystawa Mary McCartney Monochrome & Colour, fot. Marcin Kontraktewicz Wystawa Wola w Muzeum, fot. Teodor Klincewicz Dyrektor Muzeum Warszawy Ewa Nekanda-Trepka i poseł Michał Szczerba na Otwarcie Muzeum Woli – mapa do zabaw kartograficznych i rozmów o dzielnicy, otwarciu Muzeum Woli, fot. Teodor Klincewicz fot. Teodor Klincewicz

Wola w Muzeum Weekend otwarcia 8 GRUDNIA 7–31 GRUDNIA 7–8 GRUDNIA Gwiazdka sąsiedzka KOORDYNATORKA DZIAŁAŃ EDUKACYJNYCH: Katarzyna Żukowska W wystawie czasowej – pokazie z okazji ponownego otwarcia Mu- PRZYGOTOWANIE/PROWADZENIE: Konrad Schiller, Oferta niedzielna w ramach wydarzenia zatytułowanego Gwiazdka zeum – kuratorzy skupili się na wybranych zagadnieniach, które Magdalena Staroszczyk, Katarzyna Żukowska sąsiedzka obejmowała następujące aktywności: ukształtowały tożsamość dzielnicy, takich jak wielokulturowość, GOŚCIE: Mirosława Keryk (Fundacja „Nasz Wybór”, Dom Ukraiński); Jakub – warsztaty symboli wolskich (inspiracją do tworzenia ozdób na dziedzictwo przemysłowe, kontrasty społeczne, traumy II wojny Kowalik (Jewish Community Center); zespół Hulaj Pole i Przyjaciele w składzie: światowej: utworzenie i zagłada getta dla ludności żydowskiej, walki Beata Blizińska, Artur Chrzanowski, Łukasz Filipow, Magdalena Gil, Joanna choinkę lub gadżetów były: tramwaj produkcji zakładów Lilpopa, powstańcze, rzeź ludności cywilnej w pierwszych dniach powstania Górska, Amelia Pietroczuk, Artur Tondera; rękodzielniczki i edukatorki: budynek gazowni, słoń leśny, syrenka Picassa, cukiernica z fabryki warszawskiego, a także dziedzictwo PRL-u oraz Solidarności. Urszula Smykowska, Marlena Krzysiak, Marta Pałdyna Norblina, sfinks z logotypu browaru Haberbusch i Schiele, kształt Kolekcja Muzeum Woli jest osobliwa i zróżnicowana. Obok uzna- dzielnicy i inne). Goście muzeum ubrali choinkę ozdobami przy- nych obiektów rzemiosła artystycznego znanych firm platerniczych 7 i 8 grudnia goście Muzeum Woli mogli wziąć udział w oprowa- gotowanymi podczas warsztatów; dzaniach po wystawie czasowej Wola w Muzeum i stałej ekspozycji znajduje się w niej wiele eksponatów związanych z pamięcią pry- – korzystanie z pracowni nowych pająków miejskich inspirowanych watną mieszkańców oraz potomków wolskich fabrykantów. Wie- w Gabinecie Wolskim, a także warsztatach rodzinnych, animacjach Weekend otwarcia w Muzeum Woli, fot. Teodor Klincewicz wiejskimi dekoracjami świątecznymi; le eksponatów stanowi ilustrację codzienności życia w dzielnicy. oraz Gwiazdce sąsiedzkiej. W ramach wydarzenia przygotowano Wszystkie łączy jedna wspólna idea – zachowania materialnego wieloosobowy długi stół warsztatowy, warsztaty, koncerty i opowie- – wizyta w Gabinecie Wolskim (spotkanie prowadził Konrad Schiller, kierownik Muzeum Woli); dziedzictwa Woli. ści, w sali edukacyjnej urządzono pracownię nowych „miejskich” 7 GRUDNIA Muzeum w tym okresie odwiedziły 804 osoby. pająków świątecznych. – wielokulturowe kolędowanie (występ zespołu Hulaj Pole i Przyja- Podczas weekendu otwarcia Muzeum Woli odwiedziło ponad W pracowni edukacyjnej odbyło się wprowadzenie zwiedzających ciele, wspólne śpiewanie); KURATORZY: Konrad Schiller, Magdalena Staroszczyk 600 osób. W wydarzeniach uczestniczyli dorośli i dzieci. Wstęp na w historię dzielnicy. Sobotnie aktywności obejmowały wspólne – krótka opowieść o świętowaniu: Boże Narodzenie w Warszawie wszystkie wydarzenia był bezpłatny. konstruowanie dużych wiatraków, architektoniczne doodle z wol- (prowadziła Katarzyna Żukowska, kuratorka programu edukacyj- skimi kamienicami. Zaprezentowano drewniane klocki planistów nego Muzeum Woli); i archiwalne zdjęcia dzielnicy, szczególnie z okresów świąt Bożego – krótka opowieść o świętowaniu, Boże Narodzenie w prawosławiu Narodzenia. (prowadziła Myroslawa Keryk, prezeska Fundacji „Nasz Wybór”); W pracowni udostępniono także nowoczesną mapę Woli zaprojek- towaną przez Patryka Mogilnickiego. Mapa służy do zabaw karto- – zwiedzanie wystawy Wola w Muzeum (prowadziła Magdalena Sta- graficznych i rozmów o dzielnicy. W przyszłości planowane są akcje roszczyk, kuratorka wystaw Muzeum Woli); z mapą w przestrzeni miejskiej. – krótka opowieść o zimowych świętach żydowskich (prowadził Jakub Kowalik, edukator z Jewish Community Center).

Wystawa Wola w Muzeum, fot. Teodor Klincewicz Przemówienie kierownika Muzeum Woli Konrada Schillera, fot. Teodor Klincewicz

82 83 Muzeum Woli

Gwiazdka sąsiedzka w Muzeum Woli – dekoracje świąteczne inspirowane symbolami wolskimi przygotowane przez uczestników spotkania, fot. Teodor Klincewicz

Iluminacja odnowionego budynku Muzeum Woli, fot. Teodor Klincewicz

GABINET UBIORÓW Fragment szaty książąt mazowieckich 84 przełom XV i XVI w. tkanina brokatowa MHW 16676 Zbiory

Pion inwentaryzatorski

Główny Inwentaryzator Zbiorów odpowiada za realizację strategicznych dla działalności podstawowej Muzeum zadań z zakresu: inwentaryzacji zbiorów, wytwarzania i udostępniania dokumentacji wizualnej zbiorów, magazynowania i użyczania zbiorów z Muzeum, użyczania zbiorów na wystawy czasowe organizowane w Muzeum, obsługi i prowadzenia kwerend, prezentacji zbiorów on-line oraz pozyskiwania do nich autorskich praw majątkowych. W ramach tej szerokiej formuły zarządzania zbiorami podstawowym zadaniem Głównego Inwentaryzatora Zbiorów jest synchronizacja ww. działań oraz ścisłe ich powiązanie z katalogowaniem i opracowaniem zbiorów. W roku 2019 Grzegorz Konsalik, fot. MW były kontynuowane prace międzydziałowego Zespołu ds. e-Katalogu Zbiorów pod kierunkiem Blanki Melani Ciężkiej, mające na celu zarówno rozbudowę narzędzi technicznych strony internetowej (nowe funkcjonalności), jak i przygotowanie ostatecznej koncepcji i formuły prezentacji zbiorów w Internecie. Na szczególną uwagę zasługuje również zakończenie skontrum dla zbiorów fotograficznych, którym od 2015 roku kierowała przewodnicząca Komisji – kustosz Aneta Matuszewska. W ubiegłym roku trwały również prace przy reorganizacji i porządkowaniu repozytorium wizerunków cyfrowych, a Pracownia Digitaliza- cji Zbiorów zyskała nowego koordynatora w osobie Mikołaja Kaliny. W 2019 roku odnotowano rekordowe użyczenia na wystawy organizowane w Muzeum (a w szczególności na wystawę monograficzną wytwórni ORNO), które realizowali Konrad Gutkowski, Aleksandra Rykiel oraz Grzegorz Konsalik. Na koniec należy również odnotować prace wykonywane przez inwentaryza- torów-magazynierów zbiorów, prowadzone w magazynach pod kierunkiem Zuzanny Sieroszewskiej-Rolewicz, oraz przygotowanie koncepcji i kosztorysu nowego wyposażenia dla magazynu zbiorów malarstwa oraz magazynu grafiki zbiorów kartograficznych.

Grzegorz Konsalik GŁÓWNY INWENTARYZATOR ZBIORÓW

GABINET POCZTÓWEK Album do kart pocztowych z białym orłem Wytwórnia nieznana dla firmy J. Wadowski ok. 1914 87 papier, płótno, tektura AF 29192 Zbiory Pion inwentaryzatorski

Inwentaryzacja zbiorów Inne prace inwentaryzacyjne 6. Zweryfikowano, poprawiono i naniesiono numery inwentarzowe Zadania realizuje Zespół ds. Inwentaryzacji i Katalogowania Zbiorów na muzealia podczas: przygotowania artefaktów na wystawę głów- 1. W ramach przygotowań do planowanej reinwentaryzacji zbiorów ną, digitalizacji zbiorów, kwerend i udostępniania zbiorów, zwrotów fotograficznych fizycznie uporządkowano w magazynie według nu- z konserwacji. W 2019 roku inwentaryzacja zbiorów objęła ewidencję nabytków bieżących oraz merów inwentarzowych zbiór Archiwum Fotograficznego oraz zało- 7. Zakończono prace porządkowe w magazynie archiwaliów, sporządzenie protokołu końcowego ze skontrum zbiorów fotograficznych. Kon- żono brakujące karty inwentarzowe w Musnecie (wprowadzono dane które miały na celu usunięcie elementów metalowych i plastiko- tynuowane było również pozyskiwanie autorskich praw majątkowych do części o sposobie i źródle nabycia) w liczbie 54 199 kart inwentarzowych. wych (spinaczy, zszywek, koszulek, obwolut). W miarę możliwości posiadanych zbiorów. Porządkowano istniejącą dokumentację akcesyjną zbiorów, 2. Założono w Musnecie karty ewidencyjne dla zbioru archiwa- przepakowano część archiwaliów do nowych opakowań. Wyselek- która od początku istnienia Muzeum była sporządzana przez różne działy, według liów (wraz z wprowadzeniem informacji o sposobie i źródle naby- cjonowano artefakty, które należy przekazać do Archiwum Zakłado- niejednolitych i zmieniających się zasad. Powyższe działania, ze względu na ich cia) w liczbie 1875 pozycji inwentarzowych. wego Muzeum Warszawy i Biblioteki Muzeum Warszawy. skalę, będą kontynuowane w następnych latach. 3. W Muzeum Ordynariatu Polowego przeprowadzono prace związane z uporządkowaniem magazynu zbiorów, mające na celu Pozyskiwanie autorskich praw majątkowych do zbiorów Aneta Matuszewska, fot. MW przygotowanie zbiorów do inwentaryzacji oraz systematyzację we- dług kategorii: darowizny, depozyty oraz typy kolekcji. 1. Dokonano weryfikacji statusu muzealiów pod kątem prawa autor- Inwentaryzacja nabytków bieżących: 4. Utworzono w Musnecie zdarzenia dla skontrum zbiorów Mu- skiego i prawa własności, a następnie wprowadzono stosowne infor- zeum – Miejsca Pamięci Palmiry z lat 2010 i 2015: macje do kart ewidencyjnych: 1987 pozycji, a także do e-Katalogu: W 2019 roku zewidencjonowano Zbiory Muzeum Farmacji: Księga Zbiorów Edwarda Hartwiga: – szczegółowe opisanie skontrum jako zdarzeń w bazie danych 1663 pozycji. 65 poz. inwentarzowych 3980 poz. inwentarzowych artefaktów – dodanie do zdarzeń artefaktów, które podlegały skontrum 2. Przeprowadzono czynności formalno-prawne w wyniku, któ- 819 (W TYM: 60 DARÓW i 5 ZAKUPÓW) W TYM: Księga Zbiorów Archiwum Fotograficznego: w ww. latach rych Muzeum pozyskało: Zbiory Muzeum Drukarstwa: 37 428 poz. inwentarzowych – rozpoczęcie i zakończenie zdarzenia dla każdego artefaktu, który – licencje dla 4 dzieł poz. inwentarzowych wziął udział w skontrum. – autorskie prawa majątkowe dla 31 dzieł. Zbiory artystyczno-historyczne: 8 (W TYM: 6 DARÓW i 2 ZAKUPY) Księga Zbiorów Archiwum Ikonograficznego: 5. Uporządkowano i zweryfikowano dokumentację akcesyjną z lat 322 poz. inwentarzowe 9097 poz. inwentarzowych 1988–1989 i 1997–2007 oraz dokumentację zbiorów wydzielonych Aneta Matuszewska (W TYM: 140 DARÓW i 182 ZAKUPY) Zbiory Wyrobów Artystycznej Pracowni (prace dotyczyły 13 216 pozycji inwentarzowych). KUSTOSZ malarstwo 4 poz. Brązowniczo-Grawerskiej Mieczników: Spis variów: grafika 8 poz. 6 poz. inwentarzowych 1594 poz. inwentarzowe rysunek 37 poz. (W TYM: 5 DARÓW i 1 ZAKUP) Wytwarzanie dokumentacji wizualnej zbiorów rzeźba 2 poz. Księga Inwentarzowa Depozytów: rzemiosło artystyczne 98 poz. Zadania realizuje Pracownia Digitalizacji Zbiorów Zbiory Plakatów: 621 poz. inwentarzowych zabytki kultury 75 poz. 1 poz. inwentarzowa materialnej W 2019 roku Pracownia Digitalizacji Zbiorów wykonywała dokumentację wizualną zbio- (W TYM: 1 ZAKUP) Księga Inwentarzowa Zbioru Fotografii medale i numizmat 81 poz. rów do wystaw: Spółdzielnia ORNO. Biżuteria, „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy Muzeum Warszawskiej Pragi: ubiory 17 poz. Pomocniczy spis niemuzealiów: o wrześniu 1939 oraz Rzemieślnicze historie. Pracownia Mieczników. Wykonano również 930 poz. inwentarzowych 22 artefakty dwie tematyczne sesje fotograficzne do e-wystaw prezentowanych w e-Katalogu Zbiorów. Na potrzeby prezentacji zbiorów on-line kontynuowano planową digitalizację zbiorów, jak (W TYM 22 DARY) Zbiory niezinwentaryzowane: Zbiory planów i rysunków architektonicznych: również wykonano osobną postprodukcję cyfrowych wizerunków zbiorów. W ramach współ- 24 poz. inwentarzowe 80 409 obiektów pracy z Muzeum Powstania Warszawskiego zdigitalizowany został zbiór negatywów autor- (W TYM: 20 DARÓW i 4 ZAKUPY) Skontrum zbiorów stwa Sylwestra Brauna „Krisa”. W trakcie skontrum potwierdzono kartografia 6 poz. Zakończono skontrum zbiorów fotograficz- Ponadto w ramach stałych obowiązków Pracowni w 2019 roku wykonywano dokumentację 103 braki dawne oraz stwierdzono Mikołaj Kalina, fot. MW rysunki architektoniczne 18 poz. nych, które objęło kontrolę zbiorów wpi- wizualną nabytków bieżących oraz realizowano zamówienia zewnętrzne. 254 nowe braki. sanych do ksiąg inwentarzowych, spisów pomocniczych oraz zbiorów niezinwenta- Głównym wnioskiem Komisji Skontrowej W 2019 roku wytworzono dokumentację wizualną dla następujących rodzajów zbiorów: Zbiory fotograficzne: ryzowanych: po zakończeniu skontrum jest podjęcie Zbiory Archiwaliów 1110 poz. Zbiory Muzeum Ordynariatu Polowego 1 poz. Zbiory Sztuki 182 poz. 289 poz. inwentarzowych prac reinwentaryzacyjnych dla całości Księga Zbiorów Archiwum Negatywów: Zbiory Działu Archeologii 21 poz. Zbiory Negatywów 1973 poz. Zbiory Wydzielone 151 poz. (W TYM: 117 DARÓW i 172 ZAKUPY) zbiorów fotograficznych. 101 072 poz. inwentarzowe Zbiory Fotografii 768 poz. Zbiory Planów i Rysunków 71 poz. Zbiory Wydzielone – Fotografia 1043 poz. Zbiory archiwaliów: Zbiory Medalierskie 71 poz. Architektonicznych Depozyty 1 poz. Księga Zbiorów Archiwum Negatywów 104 poz. inwentarzowe i Numizmatyczne Zbiory Pocztówek 198 poz. Niemuzealia 10 poz. Alfreda Funkiewicza: (W TYM 43 DARY i 61 ZAKUPÓW) Zbiory Muzeum Drukarstwa 150 poz. Zbiory Rzemiosła Artystycznego 728 poz. 10 484 poz. inwentarzowe Zbiory Muzeum Farmacji 8 poz. i Pamiątek Historycznych Mikołaj Kalina KOORDYNATOR PRACOWNI DIGITALIZACJI ZBIORÓW

88 89 Zbiory Pion inwentaryzatorski

Udostępnianie informacji o zbiorach Z wnioskami o udostepnienie informacji o zbiorach do Muzeum – Fundacja Laboratorium Reportażu Uniwersytetu Warszawskiego Zadania realizuje Zespół ds. Udostępniania Zbiorów Warszawy zwróciły się m.in. następujące instytucje: – Muzeum Historii Medycyny Warszawskiego Uniwersytetu – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Medycznego – Muzeum Narodowe w Warszawie – Muzeum Wojska Polskiego Priorytetem zespołu w 2019 roku było tworzenie e-Katalogu Zbiorów. W ramach – Zamek Królewski w Warszawie – POLIN – Muzeum Historii Żydów Polskich tego projektu pracowaliśmy nad strategią katalogu internetowego oraz scenariu- – Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk – Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego szami prezentacji wirtualnych artykułów, jednocześnie koordynując prace bazo- – Łazienki Królewskie – House of European History danowe, których ostatecznym etapem będzie udostępnienie informacji o zbiorach – UNESCO – Muzeum Krakowa on-line. W trakcie obserwacji kwerend zewnętrznych zauważyliśmy, że część – Urząd Miasta Stołecznego Warszawy – Biuro Kultury – Instytut Pileckiego osób/instytucji zgłaszających się do Muzeum wybierała formułę bezpośrednich – Muzeum Powstania Warszawskiego – Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK konsultacji z pracownikiem Muzeum, który pomagał doprecyzować kierunki eks- – Instytut Pamięci Narodowej – Muzeum Historyczne w Białymstoku ploracji naszych zbiorów w ramach udostępnianej wewnętrznej komputerowej – Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki – Instytut Adama Mickiewicza bazy zbiorów. Te obserwacje, jak również same kontakty z osobami zgłaszają- Blanka Melania Ciężka, – Muzeum Pałacu Króla Jana II Sobieskiego w Wilanowie – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu cymi się do Muzeum, okazały się dla nas cenne przy wyborze grupy muzealiów, fot. MW – Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa w Warszawie – Muzeum Historyczne w Legionowie. czy nawet konkretnych obiektów, przewidzianych do prezentacji w pierwszej – Muzeum Narodowe w Kielcach odsłonie e-Katalogu. Ta ostatnia forma udostępniania informacji o zbiorach wy- – Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku chodzi naprzeciw oczekiwaniom największej grupy naszych odbiorców, którzy – Olsztyńskie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne Blanka Melania Ciężka chcieliby właśnie w takiej, wygodnej dla nich formie (bez konieczności wizyty KOORDYNATORKA KWEREND I UDOSTĘPNIANIA INFORMACJI – Archiwum Fotografii Ośrodka KARTA O ZBIORACH w Muzeum) skorzystać z naszych zbiorów. Utwierdza nas to w przekonaniu, że tworzenie internetowego Katalogu Zbiorów jest jednym z najważniejszych kierunków rozwoju Muzeum. Specyfika i charakter realizowanych kwerend były zróżnicowane. Najbardziej Projekt rozbudowy e-Katalogu Zbiorów Udostępnianie informacji o zbiorach interesujące kwerendy to takie, w trakcie których możemy zaprezentować inte- w liczbach Muzeum Warszawy resantowi całe spektrum naszych zbiorów, zaproponować poszukiwania przekrojowe w wielu kolekcjach i wskazać powiązania pomiędzy obiektami. Taka Wpłynęło do Muzeum Każde nowoczesne muzeum powinno posiadać wirtualny katalog zbiorów. Może kwerenda, dotycząca warszawskich rodów Hersów, Kronenbergów i Wedlów, Zespół zarządzający on być prosty, opierający się na bazie obiektów, lub narracyjny, z rozmaitymi została przeprowadzona dla Wydawnictwa Muza. Podczas niej mogliśmy 285 funkcjami kierowanymi do różnych grup odbiorców. Od początku byliśmy pew- projektem wskazać zarówno liczne fotografie, albumy pamiątkowe, jak i zabytki kultury wniosków o udostępnienie informacji o zbiorach, ni, że nasz e-Katalog powinien być wielowątkowy i oprócz bazy zbiorów po- materialnej – pamiątki osobiste, firmowe opakowania i wreszcie – niezwykłe W TYM: Kierownik projektu siadać ciekawy scenariusz prezentacji wirtualnych artykułów. Intensywne prace ubiory. Kolejnym, niezwykle inspirującym dla nas doświadczeniem w kontak- Blanka Melania Ciężka koncepcyjne nad tym scenariuszem oraz dynamiczny rozwój funkcjonalności to tach z naszymi odbiorcami była kwerenda zrealizowana dla Muzeum Krakowa, dwa wyzwania, przed którymi stanął zespół projektowy na początku 2019 roku. Członkowie zespołu dotycząca szeroko pojętej tematyki wiślanej. Pracownicy instytucji poszukiwali 196 89 Były to zadania trudne, twórcze i inspirujące, wymagające zarówno wiedzy i mu- Jacek Bochiński nie tylko materiałów ikonograficznych, lecz także i akcesoriów związanych wniosków dotyczyło wniosków dotyczyło Piotr Głogowski kwerend udostępnienia zealniczego doświadczenia, jak i kreatywności oraz entuzjazmu w zaplanowaniu z rekreacją nad Wisłą. Kwerenda ta dała nam impuls to stworzenia kompleksowej Mikołaj Kalina dokumentacji programu merytoryczno-funkcjonalnego. prezentacji związanej z rzeką Wisłą w e-Katalogu. Jednocześnie coraz więcej wizualnej zbiorów Grzegorz Konsalik (z czego odrzucono Zauważyliśmy, że osoby, którym pokazywaliśmy e-Katalog, bardzo pozytywnie Milena Paszkowska interesantów, głównie z sektora prywatnego, zwracało się do nas z prośbą o wy- 36 wniosków) reagowały na istniejące ścieżki tematyczne, wprowadzające narrację w prezen- Karol Straburzyński typowanie podczas kwerendy, a następnie udostępnienie, wizerunków dawnej Magdalena Wicherkiewicz Z tego zrealizowano 188 wniosków, tację zbiorów. Idąc tym tropem, zaprojektowaliśmy w e-Katalogu dwie sekcje: Warszawy o określonej stylistyce. Pojawiły się zapytania dotyczące wizerunków a 97 wniosków odrzucono z przyczyn formalnych Tematów oraz Inspiracji. Tematy służą do prezentacji artykułów dotyczących miasta eleganckiego, nostalgicznego czy aktywnego. Te interesujące zapytania (Muzeum nie posiada praw autorskich zagadnień z zakresu historii, varsavianistyki i historii sztuki, umiejscawiających Budżet z kolei upewniły nas, że w e-prezentacji zbiorów naszego Muzeum nie można lub z powodów organizacyjnych). zbiory na osi czasu i przedstawiających je w kontekście historycznym. Każdemu zapomnieć o stronie formalnej dzieła, a dana stylistyka także opowiada określone W ramach udostępniania informacji o zbiorach Rozbudowa strony internetowej e-Katalogu zbio- udostępniono 464 cyfrowe wizerunki artykułowi towarzyszy pokaz slajdów złożony ze zdjęć poszczególnych obiek- rów o nowe funkcjonalności z dotacji celowej historie. W naszym przekonaniu – przygotowywany e-Katalog Zbiorów zmieni zbiorów Muzeum. tów oraz – opcjonalnie – plik dźwiękowy. Inspiracje służą do prezentacji tekstów Biura Kultury: oblicze kwerend i szerzej otworzy zbiory naszego Muzeum na wartościowe pro- 44 320 zł netto dotyczących zagadnień z pogranicza metodologii, antropologii, filozofii i este- jekty, dotyczące Warszawy. tyki, asocjujące nasze zbiory z czasami współczesnymi – ich projekt jest naszą Utrzymanie strony internetowej e-Katalogu odpowiedzią na takie potrzeby odbiorców jak chęć poznania naszych zbiorów zbiorów: w szerszym kontekście i odnoszenie się do współczesnych zjawisk w kulturze. 15 804 zł netto Postanowiliśmy stworzyć również dwie sekcje informacyjne, które będą pokazy- wać strukturę naszych zbiorów oraz opowiadać ich historię.

90 91 Zbiory Pion inwentaryzatorski

Świadomi potrzeby kształtowania postaw twórczych i poznaw- intrygujące dla odbiorców, poruszające kwestie dotyczące czych u najmłodszych odbiorców, zaprojektowaliśmy obszerną osobistego postrzegania miasta jako żywego tworu przez Wypożyczenia w liczbach Wypożyczenia zbiorów na wystawy organizowane w Muzeum: sekcję edukacyjną z dwoma panelami: Posłuchaj ze słuchowi- człowieka, zjawisk w sztuce i teorii estetyki. Małą e-wysta- 1350 skami pełnymi legend i opowieści warszawskich oraz Przeczy- wę zatytułowaną Przedmioty po japońsku, dotyczącą ana- Wypożyczenia zbiorów z Muzeum W TYM: taj ze ścieżkami edukacyjnymi. Zdecydowaliśmy się także na lizy obiektów warszawskich za pomocą wartości estetyki 1272 muzealiów Odzyskana stołeczność 9 poz. wprowadzenie do e-Katalogu funkcji logowania, która pozwoli japońskiej, będą obrazować fotografie zespołu obiektów W TYM: naszym użytkownikom tworzyć w jego obrębie własne kolekcje wyselekcjonowanych i zaaranżowanych przez Zespół e-Ka- Spółdzielnia ORNO. Biżuteria 1019 poz. i z nich korzystać, w celach zawodowych czy hobbystycznych. talogu, wykonane przez Pracownię Digitalizacji Zbiorów. „Nieba i ziemi nie widać”. 105 poz. Po zaprojektowaniu wszystkich funkcjonalności zgodnie z naj- Pod koniec roku odnieśliśmy sukces. Napisany przez nas Warszawiacy o wrześniu 1939 55 1217 lepszymi praktykami user experience (UX) stworzyliśmy ma- program Warszawa Edwarda Hartwiga – cyfrowe opowieści do innych muzeów do konserwacji Rzemieślnicze historie. 217 poz. kiety prototypowe nowych podstron, zachowując minimalizm zgłoszony do zadania „Kultura cyfrowa”, organizowanego (wystawy czasowe oraz w depozyt) Pracownia Mieczników i czystość formy charakterystyczną dla e-Katalogu. Ostatnim, przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, lecz jakże ważnym, etapem tych prac było rozpisanie zapyta- prezentujący cykl tekstów i materiałów wizualnych dotyczą- Konrad Gutkowski ADIUNKT nia ofertowego i wyłonienie wykonawcy nowych funkcjonal- cych fotografii Edwarda Hartwiga w przestrzeni Warszawy, ności w trybie przetargu nieograniczonego. Umowa z nowym uzyskał pozytywną ocenę i dotację w wysokości 143 616 zł wykonawcą została podpisana jesienią, a pierwszy etap prac, netto do wydatkowania w latach 2020 i 2021. rozpoczynający ponad roczną współpracę, odebrany 30 grud- Jako kierownik projektu wierzę, że obrana strategia zapew- nia 2019 roku. ni rozwój e-Katalogu i umożliwi użytkownikom z całego Zespół stworzył program prezentacji artykułów i e-wystaw świata nie tylko dostęp do naszych zbiorów, ale także ich Przechowywanie zbiorów do e-Katalogu na 2020 rok. Zastosowaliśmy grę pojęć sze- zainspiruje i pozwoli im spojrzeć na obiekty muzealne Zadania realizuje zespół ds. Przechowywania Zbiorów roko kojarzonych z miastem. Następnie dokonaliśmy ob- z różnych perspektyw. W 2020 roku planujemy powitać na- szernych kwerend w magazynach zbiorów, wyłoniliśmy szych odbiorców starannie przygotowaną prezentacją po- W 2019 roku Zespół ds. Przechowywania Zbiorów realizował zadania związane najciekawsze, często dotąd pomijane obiekty i rozpoczęli- nad 7000 obiektów z wystawy głównej oraz licznymi arty- z obsługą magazynową wielu projektów merytorycznych. Do najważniejszych śmy prace nad prezentacjami. Przygotowaliśmy materiały kułami i pokazami tematycznymi. Niech to będzie początek należały dwie wystawy czasowe: Spółdzielnia ORNO. Biżuteria oraz „Nieba do tematów zarówno tradycyjnie kojarzonych z muzeum ery kultury cyfrowej w Muzeum Warszawy. i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939. Po zakończeniu kwerend me- historycznym, jak i te o modzie Warszawianek, architek- rytorycznych obiekty wytypowane do ww. wystaw zostały udostępnione konser- turze miasta i władzach Warszawy, oraz te, mam nadzieję, Blanka Melania Ciężka KIEROWNICZKA PROJEKTU ROZBUDOWY E-KATALOGU watorom, a następnie trafiły z magazynu do digitalizacji. Równolegle pracownicy zespołu udostępniali kuratorom zbiory w ramach wewnętrznych kwerend do Wypożyczenia zbiorów kolejnych planowanych wystaw: Rzemieślnicze historie. Pracownia Mieczników, Zwierzęta w Warszawie, Służące warszawskie oraz Wola w Muzeum w Muzeum Zuzanna Sieroszewska- Zadania realizuje Zespół ds. Udostępniania Zbiorów Woli. Wszystkie wytypowane przez kuratorów obiekty przeglądali konserwatorzy, -Rolewicz, fot. MW a następnie były one udostępniane do konserwacji i digitalizacji. Realizowano W 2019 roku Zespół ds. Udostępniania Zbiorów zrealizował rekordową liczbę wypożyczeń artefak- także wewnętrzne kwerendy naukowe do sesji fotograficznych, organizowanych tów na wystawy czasowe organizowane w Muzeum Warszawy. Łącznie wypożyczono 1350 artefak- w ramach prezentacji zbiorów w e-Katalogu, jak również wydawano zbiory tów od osób prywatnych oraz muzeów, z czego największa liczba dotyczyła wystawy Spółdzielnia do wyceny. W miarę możliwości, tak jak w roku ubiegłym, cześć eksponatów ORNO. Biżuteria, na którą wypożyczono aż 1019 artefaktów. udostępniano naszym pracownikom bezpośrednio w magazynach i liczba ta Zbiory Muzeum Warszawy od wielu lat wzbogacają wystawy organizowane przez różne muzea w roku 2019 znacznie wzrosła. Systematycznie, zgodnie z harmonogramem, zbio- w całej Polsce. W 2019 roku publiczność mogła oglądać nasze eksponaty m.in. na następujących ry były wydawane do kolejnych zmian w gabinetach, prezentowanych na wysta- wystawach: wie głównej oraz na wystawie stałej w Muzeum Pragi. Zbiory w magazynach były również udostępniane w ramach kwerend zewnętrznych, zarówno instytucjom, jak – Zamek Królewski w Warszawie – Świat polskich Wazów. Przestrzeń – ludzie – sztuka Konrad Gutkowski, fot. MW i osobom prywatnym. – Łazienki Królewskie w Warszawie – Virtuti Militari – Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku – Utracone dziedzictwo – Muzeum Rzeźby w Orońsku – Maciej Szańkowski. Wieloprzestrzenie – Instytut Pileckiego – wystawa w Berlinie: Ochotnik. Witold Pilecki i jego misja w Auschwitz – Muzeum Teatralne w Warszawie – Ulotne i pachnące. Perfumowane programy bibułkowe z kolekcji Muzeum Teatralnego.

92 93 Zbiory Pion konserwatorski

Poza obsługą ruchu muzealiów zespół kontynuował za- Stan magazynów zbiorów Konserwacja planowane prace porządkowe we wszystkich magazynach zbiorów, mające na celu zapewnienie zbiorom jak najlep- W 2019 roku stan magazynów zbiorów powiększył się o: Po ukończeniu rewitalizacji Muzeum w 2019 roku pracownicy działów szych warunków przechowywania i lepszej dostępności. merytorycznych mogli przystąpić do realizacji zaplanowanych wystaw cza- Najszerszy zakres prac porządkowych wykonano w maga- pozycji inwentarzowych sowych. Wszystkie działania wystawiennicze, wiążące się z muzealiami, zynach zbiorów archiwaliów oraz zbiorów fotograficznych. 1861 wymagały pełnego zaangażowania zespołu konserwatorskiego Muzeum Prace te realizowano wspólnie z koleżankami z Zespołu (Uwaga: powyższa liczba nie jest tożsama z liczbą nabytków bie- Warszawy. Inwentaryzacji i Katalogowania Zbiorów Anetą Matuszew- żących przyjętych do zbiorów Muzeum w 2019 roku ze względu na W 2019 roku konserwatorzy pracowali przy czterech bardzo różnorodnych ską i Katarzyną Czajkowską-Gajcy. Prace w magazynie kilkuetapową procedurę ich przyjmowania do zbiorów). wystawach oraz rozpoczęli prace konserwatorskie przy muzealiach wyty- zbiorów fotograficznych wiązały się bezpośrednio z przy- powanych do wystaw w 2020 roku. Działania konserwatorów często wy- gotowaniem zbiorów do planowanej reinwentaryzacji. We kraczały poza ich podstawowy zakres specjalizacji. Dzięki regularnemu współpracy z Pracownią Konserwacji Papieru przygotowa- Ruch zbiorów Robert Kołodziejski, poszerzaniu wiedzy i umiejętności praktycznych na sesjach i warsztatach fot. MW no plan wymiany opakowań dla zbiorów fotograficznych konserwatorskich oraz kontaktom ze specjalistami z innych dziedzin kon- oraz kolekcji filokartystycznej, a następnie rozpoczęto Udostępniono z magazynów ogółem: serwatorskich mogli sprostać dodatkowym wyzwaniom. jego realizację. W ramach prac porządkowych w magazy- Równolegle z pracami konserwatorskimi prowadzane były działania w zanie głównym zrealizowano kolejny etap scalania kolekcji artefakty kresie profilaktyki konserwatorskiej, mającej na celu zabezpieczenie obiek- opakowań i zabytków kultury materialnej (ponad 500 pozy- 24 003 (pozycje inwentarzowe) tów i nadzorowanie właściwych warunków w trakcie ich eksponowania cji), mający na celu zlokalizowanie całości danej kolekcji do następujących celów: i magazynowania, co wypełnia podstawową misję ochrony muzealiów. w jednej lokalizacji magazynowej. Porządkowe zmiany Trzy specjalistyczne pracownie konserwatorskie poddały pełnej konserwa- scalające kolekcje prowadzono również we wszystkich ma- kwerendy wewnętrzne i zewnętrzne 12 868 cji 213 muzealiów, częściowej – 170, a zachowawczej – 1298. W ramach gazynach zlokalizowanych w praskim oddziale Muzeum. zleceń do pracowni zewnętrznych pełnej konserwacji poddano 16 muze- Pod koniec roku w ramach wymiany wyposażenia maga- wystawa główna 1994 aliów: częściowej – 1, zachowawczej – 13. Daje to sumę obiektów będących zynu grafiki – kartografii i rysunków architektonicznych wystawa stała w Muzeum Pragi 55 własnością Muzeum Warszawy: poddanych pełnej konserwacji – 228 sztuk, – zakupiono 22 szufladery. wystawy czasowe w Muzeum 401 częściowej – 171 sztuk, a zachowawczej – 1311 sztuk. Pracownicy Zespołu ds. Przechowywania Zbiorów, jak Warszawy (wraz z oddziałami) Jednym z ciekawszych i ważnych zadań konserwatorskich była konserwacja zawsze otwarci na inne projekty, wspierali zadania in- wypożyczenia na wystawy zewnętrzne 120 rzeźby Chłopiec z łabędziem autorstwa Theodora Kalidego. Rzeźba, będą- nych działów i zespołów – brali udział w zakładaniu kart ca fontanną, zdobiła od 1862 roku staw w warszawskim ogrodzie Saskim. inwentarzowych, konsultacjach dla komisji wyceny czy konserwacje wewnętrzne i zewnętrzne 349 Niestety w 1986 roku została poważnie uszkodzona przez wandali i zastą- w projekcie wydawniczym. Aby poszerzać wiedzę, uczest- digitalizacja 5108 piona kopią. Oryginał przez wiele lat przechowywany był w różnych maga- niczyli również w dwóch szkoleniach Narodowego Instytu- inne wewnętrzne użyczenia 1079 zynach. W 2015 roku Muzeum Warszawy otrzymało propozycję przejęcia tu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów z zakresu profilaktyki poza magazyny w depozyt tego cennego obiektu. W ramach wieloletniej umowy o współ- konserwatorskiej i analizy mikrobiologicznej. udostępnienia wewnętrzne 48 524 pracy pomiędzy Muzeum a warszawską Akademią Sztuk Pięknych zrodził Wykonanie tak wielu zadań nie byłoby możliwe bez zaan- w magazynach się pomysł wykonania pełnej konserwacji, będącej równocześnie tematem gażowania i sumiennej pracy całego zespołu. Specyfika za- pracy dyplomowej na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki. dań realizowanych równolegle w kilku projektach wymaga Muzeum Warszawy finansowało ten projekt, a konserwatorzy muzealni objęli dobrej organizacji i systematyczności. Pracując pod presją go bezpośrednim nadzorem. Prace zostały ukończone w grudniu 2019 roku. czasu, inwentaryzatorzy – magazynierzy zbiorów pozosta- Efekt tych prac, a przede wszystkim samą rzeźbę, będzie można podziwiać ją często w cieniu pracowników działalności podstawowej, od 2020 roku we wnętrzu siedziby głównej Muzeum. mających przywilej udostępniania zbiorów na wystawach oraz w publikacjach. Podobnie jak w latach ubiegłych licz- Robert Kołodziejski by udostępnionych zbiorów przechowywanych w magazy- GŁÓWNY KONSERWATOR ZBIORÓW nach nie oddają ogromu pracy, jaka została wykonana. Ruch muzealiów w praktyce muzealnej był bowiem większy, gdyż w wielu przypadkach te same obiekty były wielokrotnie udostępniane z magazynu.

Zuzanna Sieroszewska-Rolewicz KIEROWNIK ZESPOŁU DS. PRZECHOWYWANIA ZBIORÓW

94 95 Zbiory Pion konserwatorski

Pracownia Konserwacji Malarstwa i Metalu

Dla Pracowni Konserwacji Malarstwa i Metalu 2019 rok to czas inten- sywnej pracy przy obiektach wytypowanych do tegorocznych wystaw czasowych oraz kolejnych, na 2020 rok. Ze względu na tematykę planowanych ekspozycji i różnorodność technologiczną wystawianych muzealiów, zajmowaliśmy się nie tylko obrazami, ale również rama- mi, tkaninami, ubiorami, obiektami metalowymi, a także wykonanymi w technikach mieszanych. Wszystkie wytypowane eksponaty zostały przejrzane i ocenione pod względem stanu zachowania oraz konieczności dokonania zabiegów konserwatorskich. Następnie ustalono harmonogram Beata Galperyn- prac z uwzględnieniem kolejności wystaw i zakresu konserwacji oraz -Kołodziejska, fot. MW Wykonawca prac przedstawia program prac konserwatorskich złożoności zabiegów. W tym roku kuratorzy organizujący wystawy czasowe wybrali na swo- KONSERWACJE ZAKOŃCZONE PEŁNE: je potrzeby bardzo dużą liczbę obiektów metalowych. Dlatego właśnie przejrzano i zakonserwowano najwięcej eksponatów wykonanych z tego materiału. obrazy ramy tkaniny metal Równolegle do działań czysto konserwatorskich prowadziliśmy na bieżą- 5 3 1 99 co standardowe czynności konieczne do prawidłowego funkcjonowania Muzeum. Braliśmy aktywny udział we wszelkich ruchach muzealiów, RAZEM m.in. przy nadzorowaniu transportów, oraz często pakowaliśmy własno- ręcznie wymagające tego obiekty. Dużym wyzwaniem było zorganizowanie 108 właściwych opakowań i przewiezienie ogromnej liczby delikatnych modeli obiektów Obiekt w trakcie testowania i nakładania nowej Obiekt po konserwacji patyny gipsowych wypożyczonych z Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, przezna- KONSERWACJE ZAKOŃCZONE czonych na wystawę Rzemieślnicze historie. Pracownia Mieczników. CZĘŚCIOWE I ZACHOWAWCZE: W ciągu całego roku dbaliśmy o eksponaty na wystawie stałej – usuwa- obrazy 6 liśmy z nich kurz oraz cyklicznie dokonywaliśmy przeglądów i kontroli Komisja konserwatorska w trakcie wczesnego etapu ramy 5 prac warunków cieplno-wilgotnościowych. Współpracowaliśmy z działami tkaniny 83 zajmującymi się digitalizacją i tworzeniem e-Katalogu. Do naszych obo- metal 288 wiązków należało również ocenianie stanu zachowania obiektów pozy- mieszane 46 skiwanych przez Muzeum, czyli nabytków i darów oraz wszystkich wy- pożyczanych i zwracanych. Na bieżąco uzupełnialiśmy dane w kartach RAZEM systemu Musnet. Uczestniczyliśmy w komisjach konserwatorskich oraz 438 wielu konsultacjach, między innymi podczas dobierania odpowiednich obiektów

manekinów przeznaczonych do eksponowania niezwykle cennych obiek- KONSERWACJE W TOKU: Obiekt po konserwacji tów, jak na przykład XVI-wiecznego stroju dworzanina Adama Parzniew- skiego, XIX-wiecznej sukni czy bluzki firmy Herse. Współpracowali- Obiekt i modele gipsowe nowych rekonstrukcji Obiekt w trakcie testowania i nakładania nowej śmy z zaprzyjaźnionymi konserwatorkami tkanin, aby zdobyć wiedzę patyny obrazy metal i umiejętności, a następnie we własnym zakresie przygotować do wystaw 2 33 takie muzealia, jak ubiory, tkaniny czy galanterię damską. Stale podnosiliśmy swoje kwalifikacje – uczestniczyliśmy w szkoleniach, sympozjach i konferencjach, a na niektórych z nich wygłaszaliśmy referaty. RAZEM Nasza pracownia współpracuje z innymi działami Muzeum oraz partne- 35 rami zewnętrznymi przez przygotowanie programów konserwatorskich, obiektów umów oraz zapytań ofertowych do przetargów. Przeglądy na potrzeby współpracy z innymi instytucjami: Beata Galperyn-Kołodziejska KOORDYNATORKA PRACOWNI KONSERWACJI MALARSTWA I METALU 298 obiektów (wypożyczenia i zwroty) Ocena stanu zachowania nabytków: 326 obiektów

96 97 Zbiory Pion konserwatorski

Udział w sympozjach i konferencjach Wybrane prace konserwatorskie organizowanych w Polsce Ułan z koniem Konferencje: January Suchodolski IV edycja seminarium Konserwacja obiek- tów metalowych oraz łączonych, Narodowe MHW 521 Muzeum Morskie w Gdańsku, Muzeum Na- po 1844; olej na papierze naklejonym na płytę pilśniową; wym. 33 × 44,3 cm rodowe w Gdańsku Po oczyszczeniu lica z grubej warstwy pożółkłego werniksu oraz Sztuka konserwacji 2019, Dom Artysty zmienionych kolorystycznie retuszy, uzupełniono ubytki w zapra- Plastyka Pakowanie modeli gipsowych wypożyczonych wie. Kitom nadano odpowiednią fakturę, a następnie scalono je z Muzeum Zamojskich w Kozłówce kolorystycznie z oryginalną warstwą malarską. XVIII sesja naukowa z cyklu „Rzemiosło artystyczne, wzornictwo w Polsce”: Rzą- Stan obrazu dzić i olśniewać. Biżuteria w Polsce – no- wożytność i czasy najnowsze, Zamek Kró- lewski w Warszawie Obiekty do konserwacji przeznaczone na wystawę Dziedzictwo. Zabezpieczenie dziedzictwa „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu dla przyszłych pokoleń, targi dotyczące 1939 digitalizacji obiektów, Kraków

Konferencja naukowa Dziedzictwo rzemio- sła artystycznego – Tradycyjne techniki Codzienne zajęcia w pracowni i nowoczesna konserwacja, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

Analiza chemiczna w odnowie zabytków, Uniwersytet Warszawski

przed konserwacją w trakcie konserwacji, podczas oczyszczania Indywidualne prezentacje Kapelusz damski (MHW 25837) oczyszczono powierzchniowo, wyprostowano i podklejono i publikowane artykuły osłabione nitki

Janusz Mróz – artykuł Nagrobek Izy Sal- monowiczówny z Cmentarza na Starej Ros- Uzupełnianie ubytków pozłoty w ramie sie w Wilnie. Konserwacja i prowieniencja obiektu, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy

Piotr Kaczkiełło – wykład Odlane ze spiżu białego i galwanicznie powlekane brązem, czyli o procesie technologicznym Fabryki Wyrobów Metalowych i Lakierniczych Karo- la Mintera działającej w latach 1828–1881, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

Janusz Mróz – prezentacja Problemy kon- przed konserwacją; lico obrazu w luminescencji wzbudzonej promieniowaniem UV po konserwacji serwatorskie i technologiczne Syreny War- szawskiej (MHW 27549) autorstwa Kon- stantego Hegla

Po upraniu sukienki (MHW 27372) zdublowano Aby umożliwić digitalizację, odkurzono kołnierzyk, a następnie uzupełniono ubytki i wyprasowano tkaniny ładowskie bawełnianych koronek

98 99 Zbiory Pion konserwatorski

Konserwacji zachowawczej zostały pod- Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Warszawskie gołębie dane 33 opakowania na słodycze w formie Panny na Nowym Mieście Aleksander Kobzdej drewnianych, malowanych zabawek. Trafi- autor nieznany ły one do pracowni w złym stanie. Więk- MHW 19068 szość z nich miała spękaną i osypującą się × MHW 17879 1948; olej na płótnie; wym. 72 103 cm warstwę malarską. Po podklejeniu łusek, × ok. 1850; olej na płótnie; wym. 74,5 38,0 cm powierzchnię oczyszczono i zabezpieczono. W obrazie wymieniono krosno na nowe, ponieważ oryginalne było w bardzo złym sta- Lico obrazu było pokryte grubą warstwą nie, z licznymi otworami po żerowaniu owadów. Lico oczyszczono z brudu, podobrazie pożółkłego werniksu. Rozległe retusze zaimpregnowano, wyprostowano oraz wzmocniono miejscowo od odwrocia pasami oraz Zając w kolorze piaskowym były pociemniałe i zmienione kolorystycz- łatami. Uzupełniono ubytki warstwy zaprawy, które następnie scalono kolorystycznie Wytwórnia Zabawek i Wyrobów Zdobni- nie. Znacznie odróżniały się od oryginalnej z warstwą malarską. czych E. Manitius Emil Wedel – Fabryka warstwy malarskiej, zwłaszcza że leżały na Czekolady Stan obiektu kitach o nieodpowiedniej fakturze. Charak- ter zniszczeń wskazuje na to, iż obraz był w MHW 30805/A-B przeszłości zalany. Lico obrazu oczyszczo- lata 1923– 1939; drewno, lakier; wys.: 24,5 cm, no. Kitom nadano odpowiednią powierzch- szer.: 12 cm, głęb.: 9 cm nię, po czym wykonano retusz oraz rekon- strukcję warstwy malarskiej. Stan obiektu przed konserwacją; lico obrazu w luminescencji w trakcie konserwacji po oczyszczeniu Stan obiektu wzbudzonej promieniowaniem UV

w trakcie konserwacji, po zdjęciu z krosien, podczas oczyszczania

przed konserwacją w trakcie konserwacji podczas oczyszczania po konserwacji

przed konserwacją

fragment lica przed konserwacją fragment lica po konserwacji

po konserwacji

100 101 Zbiory Pion konserwatorski

Żyrafa Bocian Słoń Wytwórnia Zabawek i Wyrobów Zdobni- Wytwórnia Zabawek i Wyrobów Zdobni- Wytwórnia Zabawek i Wyrobów Zdobni- czych E. Manitius Emil Wedel – Fabryka czych E. Manitius Emil Wedel – Fabryka czych E. Manitius Emil Wedel – Fabryka Czekolady Czekolady Czekolady

MHW 30821/A-B MHW 30823/A-B MHW 30811/A-B lata 1923–1939; drewno, lakier; wys.: 30,5 cm, lata 1923–1939; drewno, lakier; wys.: 24,5 cm lata 1923–1939; drewno, lakier; wys.: 12 cm szer.: 15 cm, dł.: 27 cm szer.: 14 cm, głęb.: 9 cm;

Stan obiektu Stan obiektu Stan obiektu

w trakcie oczyszczania w trakcie oczyszczania

w trakcie oczyszczania

przed konserwacją po konserwacji

po konserwacji w trakcie oczyszczania

po konserwacji

102 103 Zbiory Pion konserwatorski

Kolorowy ptak z bursztynowymi Stan obiektu Świecznik wiszący 24-świecowy Fragment bomby lotniczej oczami Roman Szewczykowski Wytwórnia Zabawek i Wyrobów Zdobni- MHW 21957 czych E. Manitius Emil Wedel – Fabryka MHW 2057 lata 1939–1945; żelazo; wys.: ok. 88 cm, Czekolady koniec XIX w.; żelazo, mosiądz; wys.: 120 cm, dł.: ok. 106 cm, śr.: ok. 40 cm szer.: 100 cm MHW 30804/A-B Destrukt bomby oczyszczono z zabrudzeń lata 1923–1939; drewno, lakier; wys.: 19,5 cm Obiekt jest eksponowany w przestrzeni sie- oraz produktów aktywnej korozji żelaza. dziby głównej Muzeum Warszawy (świe- Powierzchnię metalu wraz z nawarstwie- tlik kamienicy nr 36). Świecznik cyklicz- niami chemicznie ustabilizowano i zabez- nie przechodzi przeglądy konserwatorskie pieczono antykorozyjnie. weryfikujące stan zachowania oraz jest Stan obiektu poddawany profilaktycznemu oczyszcza- niu powierzchni z ewentualnych zabrudzeń.

Nadzór konserwatorski podczas opuszczania obiektu przed przystąpieniem do prac profilaktycznych

przed konserwacją, całość; widok na deformację metalu od strony tylnej

w trakcie oczyszczania po konserwacji

Zatrudnieni w Pracowni Konserwacji Ma- larstwa i Metalu specjaliści w zakresie konserwacji metalu zajmowali się działaniami o charakterze profilaktyki konserwatorskiej, dokumentacji oraz przeprowadzaniem prac Prace przygotowawcze do przeglądu konserwatorskiego konserwatorskich i restauratorskich nad Oczyszczanie metalu z nawarstwień obiektami rzemiosła artystycznego i użyt- powierzchniowych kowego, militariami czy numizmatami ze zbiorów muzealnych. Nierzadko zakres działań konserwatorskich warunkowały muzealia łączące różne materiały i techniki, w tym obiekty rzemiosła posiadające apli- Przygotowywanie obiektów do wystawy Konserwacja obiektów do wystaw czasowych kacje z tworzyw sztucznych, szkła, kości Spółdzielnia ORNO. Biżuteria oraz szylkretu. Na potrzeby ekspozycyjne przeprowadzano konserwacje eksponatów ze zbiorów MW oraz depozytów ze zbiorów państwowych i prywatnych. przed konserwacją Konserwatorzy muzealni podczas przeglądu stanu zachowania oraz profilaktycznego oczyszczania obiektu

104 105 Zbiory Pion konserwatorski

Lampa kolejowa Pracownia Konserwacji Papieru T. Pytlasiński i Syn W 2019 roku aktywność pracowni, zarówno stricte konserwatorska, jak MHW 25586 i profilaktyczna oraz zabezpieczająca zbiory Muzeum, uległa zdecydowanej lata 20.–30. XX w.; metal, szkło, drewno intensyfikacji. W marcu został uzupełniony wakat na stanowisku asystenta Przedwojenną lampę kolejową na palnik konserwatorskiego. Głównym zadaniem nowego pracownika, konserwatora dy- oczyszczono z zabrudzeń oraz nawarstwień plomowanego Piotra Popławskiego, jest opieka nad obiektami światłoczułymi produktów korozji stopu miedzi (mosią- (fotografie, negatywy) występującymi we wszelkich technikach historycznych. dzu). Powierzchnię obudowy oraz palnika Oprócz działalności kontrolnej (około 2600 obiektów), opiniotwórczej, formu- chemicznie ustabilizowano i zabezpieczono łującej zasady postępowania i ustalającej optymalne warunki przechowywania antykorozyjnie. Usunięto wtórne klejenie obiektów muzealnych na podłożu papierowym (około 3600 obiektów), wykona- oraz oczyszczono powierzchnię szkła. Igor Nowak, fot. MW Na powierzchni metalu pozostawiono stabil- no wiele prac konserwatorskich w zakresie pełnym (98 obiektów), częściowym ne nawarstwienia patyny. (99 obiektów) lub zachowawczym (915 obiektów) – w zależności od celów tych- że prac: ekspozycja stała, czasowa, ustabilizowanie obiektu i zabezpieczenie Stan obiektu oraz prawidłowe przechowywanie w przestrzeniach magazynowych. Rozpoczęliśmy próbny program monitorowania warunków klimatycznych na odległość poprzez sieć internetową. W wytypowanych gabinetach wystawy głównej Muzeum zostały umieszczone wielofunkcyjne czujniki sprawdzające poziom temperatury, wilgotności i pyłów w powietrzu. Dzięki temu konserwatorzy mogą na bieżąco śledzić zmiany i szybko reagować stosownymi decyzja- mi w regulacji systemami sterującymi wentylacją i klimatem. Kontynuowano cykliczną współpracę z Biblioteką Narodową w zakresie sys- po konserwacji, strona tylna tematycznego odkwaszania (w technologii bezwodnej Bookkeeper) zbiorów Biblioteki Muzeum Warszawy. W praktykach studenckich uczestniczyły cztery osoby, będące w trakcie stu- po konserwacji, całość diów w Katedrze Konserwacji i Restauracji Starych Druków i Grafiki Wy- działu Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Pracownia objęła opieką konserwatorską również obiekty wypożyczane od instytucji i właścicieli prywatnych na wystawy czasowe: Spółdzielnia ORNO. Biżuteria, „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939, Rzemieślni- cze historie. Pracownia Mieczników.

przed konserwacją, strona przednia Igor Nowak STARSZY KONSERWATOR

po konserwacji, całość

po konserwacji, ujęcie po otwarciu obiektu

Autorzy fotografii: Katarzyna Lesiakowska-Tofil Robert Kołodziejski Piotr Kaczkiełło przed konserwacją, wnętrze obiektu

106 107 Zbiory Pion konserwatorski

Działania konserwatorskie, zabezpieczające, kontrolne i inne wydawanie opinii dotyczących warunków eksponowania, prze- pomoc przy typowaniu obiektów do konserwacji zewnętrznej na za- pomoc w instalacji popiersia Franciszki Różyckiej na ekspozycji konserwacja zachowawcza dyplomu kolejarskiego prywatnego chowywania, digitalizacji lub stanu zachowania (negatywy jęcia kursowe na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Muzeum Warszawskiej Pragi; właściciela przed udostępnieniem do digitalizacji dla Muzeum szklane, negatywy celulozowe, odbitki fotograficzne, pocztówki, ASP w Warszawie; Warszawskiej Pragi; pudełka, grafiki, albumy, akwarele, pastele, rysunki na kalce konserwacja zachowawcza 17 roczników powojennych numerów oraz inne obiekty na podłożu papierowym); przygotowanie opinii dotyczącej warunków klimatycznych i oświe- „Życia Warszawy” z Biblioteki Muzeum Warszawy; tlenia w siedzibie Korczakianum; wstępne określenie stanu zachowania całej kolekcji obiektów identyfikacja technik graficznych odbitek graficznych z kolekcji z Gabinetu Ludwika Gocla oraz pełne określenie stanu zachowa- wykonanie opinii stanu zachowania darów dla Muzeum: teczki Schielów w magazynie grafiki Muzeum; nia wybranych obiektów do konserwacji zewnętrznej na 2020 rok; z projektami, rysunkami architektonicznymi na papierze pergami- nowym (kalce), projektami detali architektonicznych wykonanymi cykliczne asysty przy wymianach na ekspozycji Muzeum Warszaw- wydawanie opinii dotyczących stanu zachowania obiektów wytypo- kolorową farbą wodną, ołówkiem, atramentem, rzutami technicz- skiej Pragi: Tory w Modlitewni, Planu Deutza i faksymile aktu lo- wanych do zakupu, znajdujących się w antykwariatach; nymi (16 obiektów); kacyjnego Pragi na ekspozycji stałej; wydawanie opinii dotyczących warunków eksponowania, przecho- przegląd konserwatorski obiektów wypożyczonych od właścicieli udział w oprawianiu fotografii w passe-partout do czwartej zmiany wywania, transportowania obiektów; prywatnych na wystawę Spółdzielnia ORNO. Biżuteria; ekspozycji w Gabinecie Fotografii wystawy głównej; udział w transporcie obiektów z innych instytucji (Muzeum Naro- asysta przy transportach i dezynfekcja obiektów na wystawę Spół- transport pojedynczych obiektów do dezynfekcji w komorze fumi- dowe – ORNO); dzielnia ORNO. Biżuteria; gacyjnej Laboratorium Biblioteki Narodowej; Dyplom kolejarski (dar Muzeum Warszawskiej Pragi) przed konserwacją udział w transportach lub asysty konserwatorskie przy odbiorach przeglądy konserwatorskie obiektów na wystawy: „Nieba i ziemi konserwacja zachowawcza dwóch książek z Muzeum Woli na eks- obiektów wypożyczanych z lub do innych instytucji: Pałac Schoena nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939, Rzemieślnicze histo- pozycję stałą. – Muzeum w Sosnowcu, Muzeum Europy we Wrocławiu, Muzeum rie. Pracownia Mieczników, Zwierzęta w Warszawie (planowaną Historii Żydów Polskich POLIN, Zamek Królewski w Warszawie, na 2020 rok); Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie; Udział w konferencjach, wystąpieniach, szkoleniach, pobieranie próbek mikrobiologicznych w magazynie zbiorów oprowadzaniach kuratorskich pomoc przy montażu 30 fotografii na wystawę czasową; w Pruszkowie; posiewy i ekspertyzę wykonano w Laboratorium Biblioteki Narodowej; udział w cyklicznych corocznych spotkaniach „Sztuka konserwa- badanie warunków klimatycznych w siedzibie głównej Muzeum cji” w Dniach Ochrony Zabytków w Bibliotece Narodowej – Pałacu Warszawy, Muzeum Warszawskiej Pragi, Muzeum Farmacji, Mu- wybór obiektów, transport i nadzór nad procesem odkwaszania Krasińskich (18 kwietnia); zeum – Miejsca Pamięci Palmiry; obiektów z Biblioteki Muzeum w Instytucie Konserwacji Zbiorów Bibliotecznych Biblioteki Narodowej w Warszawie; udział w wykładzie o obróbce metali i wykonywaniu elemen- czynności z zakresu profilaktyki konserwatorskiej, takie jak monto- tów metalowych w oprawach książek na Wydziale Konserwacji wanie osłony zabezpieczającej z fizeliny na gobelin Warszawski świt przeglądy konserwatorskie nowych nabytków Muzeum; i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Warszawie (prowadziła Joanna (MHW 19644, MHW 20296/1-4) dla potrzeb magazynu i ochrony Pruszkowska); zbiorów, dezynfekcja zbiorów w Muzeum Warszawskiej Pragi czy przegląd i opinia o stanie zachowania pastelu Zofii Stankiewicz wykonanie specjalnych opakowań dla obiektów – np. tuby do prze- Przejście z zamku do katedry z 1914 r. w Domu Aukcyjnym Agra udział w cyklu spotkań Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk chowywania Tory (MP 151/1-2); Art; wyjęcie obiektu z ramy; pt.: Poznajemy zbiory. Skarby Biblioteki PTPN; wprowadzenie na darmowy, próbny okres 1 roku 23 czujek firmy przegląd książek i roczników czasopism farmaceutycznych prze- udział w konferencji Konserwacja zabytkowego zbioru Woje- Softwarely, badających zmiany wilgotności, temperatury oraz za- chowywanych w Muzeum Farmacji; przegląd obiektów w Muzeum wódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu w latach 2017–2019 pylenia, na pierwszym piętrze siedziby głównej Muzeum; dzięki Drukarstwa – 5 obiektów, w tym inkunabuł z XV wieku; (2 października); temu od listopada 2019 do listopada 2020 roku Pion Konserwacji może zdalnie monitorować zmiany klimatyczne oraz zmiany zanie- pośrednictwo w zakupie 4 obiektów od właściciela prywatnego udział i współorganizacja XIV Kongresu IADA: XIVth Congress czyszczenia powietrza zachodzące na pierwszym piętrze siedziby do Gabinetu Opakowań Firm Warszawskich wystawy głównej of the International Association of Book and Paper Conservators głównej; Muzeum; (IADA) – Warszawa 2019; przygotowanie do transportu obiektów światłoczułych; konserwacja obiektów Muzeum przed procesem digitalizacji (od- udział w XIX Konferencji Analiza chemiczna w ochronie zabyt- klejanie z podkładek, prostowanie itp.); ków w Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych Uniwersytetu prowadzenie praktyk studenckich dla studentów Wydziału Konser- Warszawskiego. Dyplom kolejarski (dar Muzeum Warszawskiej Pragi) po konserwacji wacji i Restauracji Dzieł Sztuki;

108 109 Zbiory Pion konserwatorski

Wybrane prace konserwatorskie

Mydło Barskie Fr.Puls S.A. Warszawa MHW 2480 – opakowanie przed konserwacją

Wykład na spotkaniach konserwatorskich „Sztuka konserwacji 2019” w Bibliotece Narodowej (pałac Krasińskich)

Mydło Barskie Fr.Puls S.A. Warszawa MHW 2480 – opakowanie Prowadzenie szkoleń, wystąpienia po konserwacji wystąpienie z dwoma referatami podczas cyklicznych corocznych spotkań w Dniach Ochrony Zabytków w Bibliotece Narodowej – pałacu Krasińskich (18 kwietnia); Walizka skórzana MHW 2821 przed konserwacją szkolenie dla nowo zatrudnionych pracowników Muzeum Warsza- wy z podstaw profilaktyki konserwatorskiej (4 lipca); Mydło Barskie Fr.Puls S.A. Warszawa MHW 2480 – opakowanie przed konserwacją szkolenie dla pracowników Muzeum Farmacji z warunków klimatycznych i oświetleniowych na wystawach (24 lipca); szkolenie dla opiekunów ekspozycji Muzeum Warszawskiej Pragi z podstaw profilaktyki konserwatorskiej (30 lipca); szkolenie dla opiekunów ekspozycji stałej w siedzibie głównej Dokument archiwalny – legitymacja A-I-1732 przed konserwacją Muzeum z podstaw profilaktyki konserwatorskiej (4 września); wystąpienie z referatem podczas konferencji Konserwacja zabytkowego zbioru Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu w latach 2017–2019 (2 października 2019); warsztaty z używania gumy gellan dla pracowników Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie (26 listopada). Mydło Barskie Fr.Puls S.A. Warszawa MHW 2480 – opakowanie w trakcie konserwacji

Walizka skórzana MHW 2821 po konserwacji

Dokument archiwalny – legitymacja A-I-1732

110 111 Zbiory Pion konserwatorski

Pracownia Konserwacji Mebli

W 2019 roku kontynuowaliśmy prace rozpoczęte w roku poprzednim oraz reali- zację wcześniejszych zamierzeń. Dotyczyło to głównie trzymiesięcznej praktyki konserwatorskiej włoskiej studentki V roku Wydziału Konserwacji Dzieł Sztu- ki Akademii Sztuk Pięknych w Weronie, odbytej w naszej pracowni w ramach programu Erasmus+. Organizacyjnie i merytorycznie praktyka ta została przygotowana przez koordynatora pracowni, począwszy od merytorycznych rozmów z władzami ASP w Weronie podczas wizyty służbowej w październiku 2017 roku. Dzięki zaś uprzejmości Dyrektor Muzeum Warszawy możliwe było zapewnienie praktykantce bezpłatnego zakwaterowania w muzealnym mieszkaniu gościnnym. Edward Pawlikowski, Umiejętności i zdobyte już pewne doświadczenie konserwatorskie studentki po- fot. MW zwoliły na powierzenie jej odpowiedzialnych, samodzielnych i niekiedy trudnych zadań, z których kluczowa okazała się restauracja małego stolika z kolekcji rodziny Schielów – z ośmiobocznym bogato intarsjowanym, zniszczonym blatem. Zaangażowanie praktykantki przy dalszych dwóch obiektach, głównie przy scalaniu kolorystycznym wcześniejszych wstawek czy rekonstruowanych detali, umożliwiło przeprowadzenie dalszych prac przy tych obiektach w pracowni. Szczególnie istotne okazało się to w przypadku empirowej komody MHW 17163 – przyspieszyło prace przy politurowaniu jej licznych podzespołów. Karta tytułowa Biblii Leopolity (Kraków 1575) MD 97-AR – przed konserwacją Dla sprawnego i bezpiecznego politurowania dużego, ciężkiego korpusu tego mebla wykonaliśmy samodzielnie specjalną, obrotową platformę jezdną na kółkach. Znaczną część działalności pracowni w 2019 roku stanowiły prace konserwa- W PRACOWNI KONSERWACJI MEBLI RENOWACJI PODDANO torskie interwencyjne, takie jak gruntowna naprawa wzmacniająca oparcie fote- Archiwum z ekshumacji MHW A-VI-263 a-c – archiwalia po konserwacji la MHW 4423 (użytkowanego w sali konferencyjnej Muzeum), po poważnym uszkodzeniu mechanicznym. Wykonana przez nas skomplikowana reperacja poskutkowała długotrwałym procesem przywracania warstw wykańczających w strefie całego oparcia i jego sąsiedztwa. Podobne, lecz o wiele mniej złożo- 23 obiekty ne prace, wykonano przy reperacji ramy do obrazu Potyczka (MOP 332) czy wreszcie przy obudowie radia DeTeWe z lat 30. XX wieku, wypożyczonego W TYM z Muzeum Powstania Warszawskiego na wystawę w naszym Muzeum, poświę- coną życiu w oblężonej Warszawie w 1939 roku. Dla nowo otwartego Muzeum Woli pracownia przygotowała na ekspozycję typo- wy wyrób radiotechniczny z lat 60. XX wieku – radio z adapterem w drewnianej obudowie na wiotkich, graniastych, czernionych nogach. Z kolei dla Muzeum całkowitej częściowej zachowawczej Archiwum z ekshumacji MHW A-VI-263 a-c – Archiwum z ekshumacji MHW A-VI-263 – rękopis dokument złożony, przed konserwacją rozłożony, przed konserwacją Farmacji przeprowadziliśmy konserwację dwóch zupełnie różnych w budowie 12 5 6 krzeseł, a prace restauratorskie dotyczące dwóch następnych będą kontynuowane w 2020 roku. Dla tegoż oddziału Muzeum wykonano również szereg drob- Karta tytułowa Biblii Leopolity (Kraków 1575) niejszych prac naprawczo-interwencyjnych usprawniających działanie lub po- MD 97-AR – po konserwacji prawiających stan obiektów tworzących wystrój ekspozycji stałej. Dla Muzeum Drukarstwa, w ramach prac konserwatorsko-zachowawczych przed digitalizacją, oczyszczono i wyreperowano kilka obiektów różnej wielkości. Przy zabiegach czyszczenia brała udział praktykantka z Wydziału Technologii Drewna Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w ramach trzytygodniowej praktyki. Główną zaś jej pracą były drobne reperacje licznych ubytków forniru w ściankach witryny biedermeierowskej. Archiwum z ekshumacji MHW A-VI-263 – druk ulotny przed konserwacją

112 113 Zbiory Pion konserwatorski

W Pracowni Konserwacji Mebli konserwacji poddano Wybrane prace konserwatorskie 23 obiekty, w tym: – całkowitej – 7 – częściowej – 7 Stolik ośmioboczny intarsjowany MHW 47/S – zachowawczej – 9 Oprócz prac konserwatorskich jako koordynator pracow- Ten mały angielski stolik z epoki śródwiktoriańskiej jest jednym ni dokonywałem przeglądów stanu zachowania obiek- z wielu darów Jana i Barbary Schielów z Londynu, które trafiły tów przeznaczonych do wypożyczeń, mebli używanych w 2002 roku do ówczesnego Muzeum Historycznego m.st. Warszawy. przez pracowników merytorycznych Muzeum, głównie Ośmiokątny blat, o przekątnych około 46 cm, wyłożony jest mi- w Muzeum Farmacji, oraz obiektów na wystawy: stałą sterną intarsją jaworową z centralnym, rozetowym motywem w Muzeum Woli i planowaną na 2020 rok czasową Zwie- roślinnym pośrodku oraz ośmioma powtarzającymi się wzorami liliowymi umieszczonymi nad wierzchołkami ośmioboku. Lilie po- rzęta w Warszawie. Osobnym zagadnieniem były przeglą- łączone są cienkimi żyłkami jaworowymi. Wzory z forniru jaworo- dy i dokumentacje fotograficzne obiektów wytypowanych wego wklejone są w tło z czeczoty z orzecha o bogatym rysunku. do ewentualnego zakupu przez Muzeum, w tym lodówki Płyta stolika za pomocą spodniej podstawki i mosiężnego trzpienia do napojów w drewnianej obudowie firmy Haberbusch ze stalową śrubą połączona jest z pionowym trzonem rzeźbionym i Schiele oraz duży, sprawny magiel konstrukcji drewnianej od góry do 2/3 wysokości, a u dołu walcowym. W tej części ko- Stolik przed konserwacją – widok z góry. Widok z boku – stan przed konserwacją. Obraz lumny wykonane są trzy gniazda na wklejenie czopów wolutowo Widoczny zarys wzorów intarsji na blacie, jej odspojeń i ubytków wzorów fornirów na płycie znajdujący się obecnie w piwnicy domu przy ulicy Daniło- ubytki i zabrudzony rzeźbiony trzon z nogami stolika. W górnej części trzonu odłamanie drewna wiczowskiej w Warszawie. rzeźbionych nóg, spoczywających na podłożu płasko ukształtowa- orzechowego nymi owalnymi stopkami. Połączenie nóg z trzonem walcowym zostało od dołu wzmocnione trójramienną, stalową cienką blaszką Edward Pawlikowski KOORDYNATOR PRACOWNI KONSERWACJI MEBLI na wkręty. Cały obiekt wykończony był politurą szelakową. Stolik wymagał wielu złożonych zabiegów o dużym stopniu trudności. Przede wszystkim zniszczenia intarsji z licznymi ubytkami mister- Praktyki, konsultacje nych, delikatnych motywów kwiatowych i tła, odspojenia i pęknię- cia zarówno forniru orzechowego, jak i jaworowego, wymuszały Trzymiesięczna praktyka konserwatorska włoskiej studentki V roku żmudne i precyzyjne prace rekonstrukcyjne i restauratorskie. Wydziału Konserwacji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych Przy powyższych mniej skomplikowane i bardziej przewidywal- w Weronie zrealizowana w ramach programu Erasmus+ – zor- ne – choć czasochłonne – okazywały się rutynowe operacje, jak ganizowanie i bieżący nadzór prac konserwatorskich przy trzech naprawy listewek profilowanych, wymiana zbyt cienkiej blaszki meblach ze zbiorów Muzeum Warszawy: stolik z ośmiobocznym trójramiennej na grubszą, stabilizacja trzpienia stalowego wewnątrz Szczegół dwóch wzorów liliowych z ubytkami Detal zniszczeń intarsji we wzorze liliowym Doklejanie licznych odspojeń forniru jednocześnie, blatem intarsjowanym z kolekcji Schielów MHW 47/S (obiekt kolumny nośnej, usuwanie starej politury z rzeźbionych powierzch- intarsji jaworowej oraz tła z czeczoty orzechowej. nr 6 i żyłce jaworowej z prawej strony. Widoczny z użyciem podgrzanych grubych blach aluminiowych główny), komoda empirowa MHW 17163 i ława-skrzynia z opar- ni nóżek i trzonu, scalanie kolorystyczne czy wreszcie samo politu- Odcinek listwy obramienia blatu silnie wytarty brak drobnych cząstek tła z czeczoty orzechowej na gorący klej glutynowy ciem typu cassapanca MHW 17817. z ubytkami przy dolnej krawędzi – stan przed oraz odspojenia forniru na granicach z ubytkami. rowanie zróżnicowanych powierzchni. konserwacją, od lewej – wzory nr 1 i 2 Poza tym silne zarysowania całej powierzchni Praktyka odbyła się w terminie od 1 marca do 30 maja. Po za- Należy w tym miejscu podkreślić istotny wkład pracy praktykantki fornirowanej kończeniu prac restauratorskich uwieńczonych sukcesem i przed- Violi Sabbadini, która szczególnie przy konserwacji tego obiektu stawieniu przez praktykantkę prezentacji w Centrum Interpretacji wykazała się tak potrzebnymi zdolnościami i umiejętnościami. Zabytku jako koordynator pracowni przygotowałem wszystkie wy- magane przez program Erasmus+ dokumenty w języku angielskim, w tym szczegółową ocenę merytoryczną i świadectwo ukończenia praktyki, wydane oficjalnie przez Dyrektor Muzeum Warszawy.

Trzytygodniowa praktyka wakacyjna studentki III roku Wydzia- łu Technologii Drewna SGGW w Warszawie – zorganizowanie i nadzór prac konserwatorskich, przede wszystkim przy witrynie biedermeier MHW 27648. Praktykantka pracowała też m.in. przy czyszczeniu drewnianej prasy dociskowej i drewnianego regału dru- Przenoszenie na kalkę linii konturów ubytku we Wycinanie brakującego fragmentu wzoru Wzory kwiatowe nr 1 i nr 2 z wyciętymi i dopasowany- fragmencie czeczoty orzechowej pod wzorem kwiatowego w fornirze jaworowym wg rysunku mi kawałkami forniru jaworowego i częściowo uzupeł- karskiego. Praktyka odbyła się w terminie 24 czerwca – 11 lipca. liliowym nr 6, na styku z listwą obramienia stolika wykonanego na przyklejonej kalce nionymi cząstkami tła z czeczoty orzechowej

Konsultacje udzielone kuratorce wystawy Zwierzęta w Warszawie na temat obiektów meblowych zawierających materiały pochodzenia zwierzęcego.

114 115 Zbiory Pion konserwatorski

Wycięte i dopasowane 4 kawałki brakującej intarsji Nakładanie gruntu klejowo-kredowego na przy- Płyta stolika – powierzchnia intarsjowana po w lilii nr 6 i w żyłce jaworowej z prawej strony oraz gotowanych uprzednio listewkach profilowanych wszystkich naprawach i nałożeniu dwóch warstw skrawek czeczoty orzechowej przygotowany tworzących obramienie ośmioboku płyty wierzch- farby akrylowej na zagruntowanych uprzednio do wklejenia w lukę przy listwie obrzeża niej stolika. Powierzchnię intarsjowaną oraz spód listwach profilowanych obramienia blatu. zabezpieczono taśmą papierową Podzespół gotowy do położenia politury szelakowej

Analiza odczynów (kwasowości) preparatów Elementy konstrukcji nośnej stolika po oczyszczeniu użytych do czyszczenia elementów konstrukcyjnych i położeniu nowej politury szelakowej. stolika (trzon, nogi). Trzy oczyszczone nóżki Dwa ubytki w najwyższej części trzonu zostały i okrągła, dolna zaślepka walcowego trzonu stolika odtworzone z drewna orzechowego i scalone kolo- – widoczne z lewej strony rystycznie z sąsiadującym oryginalnym drewnem

Intarsjowana płyta wierzchnia po wszystkich zabiegach konserwatorskich łącznie z wykończeniem w politurze szelakowej

Zrekonstruowana trójramienna blacha stalowa wzmacniająca połączenia nóżek z trzonem walcowym. Detal został poczerniony taniną i zabezpieczony woskiem mikrokrystalicznym. Z prawej strony widoczna stara, oryginalna blaszka – dwukrotnie cieńsza (1 mm grubości)

Wklejanie jednocześnie trzech nóg stolika w gniazda trzonu walcowego po zapoliturowaniu wszystkich elementów. Użyto podkładek gumo- Widok ogólny stolika ośmiobocznego wych, skórzanych oraz dopasowanych podkładek intarsjowanego po konserwacji drewnianych Politurowanie tamponem płyty wierzchniej stolika. Zabieg wykonuje włoska praktykantka pod kierunkiem koordynatora pracowni

116 117 Zbiory Pion konserwatorski

Komoda empirowa MHW 17163

Mebel skrzyniowy z końca epoki Napoleona I, o typowej francuskiej konstrukcji skrzy- niowej z drewna dębowego i topolowego, z czterema szufladami. Charakterystyczne są w nim bardzo cienkie ścianki boków i tyłów szuflad z dębu o grubości 6–12 mm Kolumny frontowe i cokoły boczne komody Widok ogólny komody po wszystkich pracach w końcowej fazie politurowania oraz boków samej skrzyni – z klejonych reperacyjnych i wzmacniających, lokalnych desek topolowych o grubości 12–14 mm. rekonstrukcjach i wklejeniu wszystkich wstawek Front komody ujęty jest po bokach walco- z forniru mahoniowego, a przed ich scaleniem kolorystycznym z całością wymi kolumnami z bazami i głowicami ze złoconych brązów. Ścianki boczne, fronty Górny, tylny fragment prawego boku komody szuflad, kostki nad kolumnami, powierzch- z odtworzonym rysunkiem mahoniu płomienistego Komplet czterech szuflad komody po wszystkich nie walcowe kolumn wyklejone są pięknym, w szerokiej pionowej wstawce – stan przed politu- pracach konserwatorskich. Lica ścianek frontowych wzorzystym fornirem z mahoniu płomie- rowaniem po zapoliturowaniu oddają piękno rysunku drewna mahoniu płomienistego nistego. Lekko spłaszczone kuliste nóżki przednie wytoczono z mahoniu litego. Gór- na szuflada, wyraźnie wysunięta ku przodo- wi, bez zamka, ale pośrodku na froncie ma symetryczną aplikację z brązów z centralną Radio z adapterem rozetą pomiędzy wydłużonymi w poziomie Prace przy dobarwianiu dolnej części frontu MHW 27378/1-3 kompozycjami roślinnymi. Pozostałe trzy komody. Zabieg wykonywany przez praktykantkę szuflady zaopatrzone są w oryginalne zamki z ASP w Weronie Zestaw składający się z radiodbiornika przykładane, zaś po bokach są zamocowane i gramofonu tworzy jeden mebel poprzez uchwyty z brązu w kształcie kołatek. połączenie na wkręty, śruby i nakrętki Obiekt ze względu na zły stan techniczny Prawy cokół komody przed scaleniem z filigranowymi, czernionymi, drewnianymi kolorystycznym wstawek wypełniających stare nóżkami o przekroju kwadratowym, zmniej- wymagał w poprzednich latach wielu inter- otwory po wtórnych wkrętach oraz dolnej doklejki wencji w naszej pracowni. Polegały one na szajacym się ku dołowi. Został wyproduko- reperacji zniszczonych przez owady boków, wany w Zakładach Radiowych im. M. Kas- Wnętrze skrzynki z adapterem przed renowacją, Szczegół rozluźnionego połączenia lewej nóżki ich dodatkowym wzmocnieniu mechanicz- przaka w Warszawie w 1964 roku pod nazwą Widoczne silne zabrudzenia, szczególnie na z listwą pośrednią i bokiem skrzynki adapteru. nym od wewnątrz licznymi wstawkami Arkona 3211. Obie skrzynki odbiorników powierzchni plastikowej, kremowej podstawy Na zewnętrznej krawędzi widoczny ubytek farby i doklejkami dębowymi, gruntownej re- wykończone są okleiną dębową. ramienia adapteru peracji wszystkich szuflad i ich dębowych Obiekt pozyskany dla Muzeum Warsza- prowadnic, spodu i tyłu mebla, nóżek, wy jako dar od Tadeusza Chojnackiego a wreszcie uzupełnienia najmniejszych w 2008 roku został wytypowany na wysta- nawet ubytków mahoniowej okleiny na wę stałą w Muzeum Woli, gdzie obecnie, wszystkich zewnętrznych powierzchniach. po pracach renowacyjnych, stanowi część Tak przygotowane bardzo liczne wstawki ekspozycji. można było poddać scalaniu kolorystycz- Oba cokoły komody po scaleniu kolorystycznym. Eksponat wymagał stabilizacji statycznej praktykantka z ASP z Werony demonstruje nemu, w czym wydatny udział miała prak- opracowany przez siebie prawy cokół komody poprzez wymianę niektórych wkrętów, śrub tykantka z Włoch. Scalone pod względem i nakrętek, reperacji ubytków i zarysowań Prace przy scalaniu centralnej, pionowej wstawki na wszystkich nóżkach, a przede wszystkim barwy i rysunku podzespoły komody były w lewym boku komody gruntownego oszyszczenia silnie zabrudzo- Widok oczyszczonej do połowy plastikowej kolejno politurowane. Do prac przy całym, podstawy ramienia adapteru ciężkim korpusie komody wykonaliśmy we nego wnętrza adapteru i ścianki frontowej własnym zakresie ruchomy stelaż na platfor- radia z ośmioma klawiszami funkcyjnymi. mach kołowych pozwalający na obracanie mebla, co znacznie ułatwia proces politurowania i czyni go mniej uciążliwym. Połączenie lewej tylnej nóżki z bokiem skrzynki adapteru – po reperacji Szczegół centralnej części pionowej wstawki podłużnej w lewym boku komody po dokonaniu Korpus komody w czasie politurowania z widokiem imitacji rysunku drewna na środkowym odcinku lewego boku na pierwszym planie. Mebel spoczywa tego wypełnienia fornirem mahoniowym na platformie jezdnej obrotowej

118 119 Zbiory Pion konserwatorski

Wnętrze skrzynki gramofonu i klawisze radia po oczyszczeniu

Detal wadliwie wykonanego i rozluźnionego Klejenie całej ramy obrazu na specjalnie Szczegół pokazujący sposób wklejania klina połączenia narożnikowego – widok od tyłu ramy. przygotowanym podeście z płyty laminowanej z drewna brzozowego w miejscu niedokładności Uszkodzony cienki trójkąt wzmacniający z jednoczesnym wklejaniem klinów w szczeliny połączenia boków ramy. Powierzchnie licowe między końcami boków zabezpieczone podkładkami filcowymi

Widok ogólny zespołu radioli po renowacji

Rama do obrazu Potyczka SYGN. MOP 332 Rama po sklejeniu wraz z wypełnieniem szczelin w złączach wstawkami z drewna brzozowego Sam obraz o wym. 50 × 70 cm został namalowany farbą olejną na płótnie przez Stanisła- wa Batowskiego (1866–1946) przed 1939 rokiem. Dzieło zostało podarowane Muzeum Warszawy przez Artura Zbiegieniego w 2018 roku, a następnie przekazane do Muzeum Ordynariatu Polowego. Rama od obrazu została wykonana z drewna świerkowego. Lica boków ramy pokryte są zaprawą klejowo-gipsową z odciśniętym wzorem wklęsło-wypukłym pomalowanym na sta- rozłoty kolor. Powierzchnie te były silnie zabrudzone, a w jednym z naroży stwierdzono spory odprysk tego wzoru – do 2 cm. Końce boków zukosowano pod kątem 45 stopni, a ich styk połączony jest gwoździami wbitymi od zewnątrz. Dodatkowo, od tyłu, tak powstałe złącza wzmocnione zostały przybitymi trójkątnymi cienkimi kawałkami drewna świerkowego. Dwie z tych nakładek są pęknięte. Wszystkie złącza są niedokładne, połączenia silnie rozluźnione, z odstępami 1–2 mm wzdłuż linii styku boków. Prace konserwatorskie polegały na odtworzeniu tych złącz po ich uprzednim demontażu i oczyszczeniu. Dokonano ponownego sklejenia z wykorzystaniem specjalnie do tego celu skonstruowanej płyty. Jednocześnie klejone złącza wzmocniono wstawkami drewnianymi na klej, ściśle dopasowanymi do powstałych szczelin. Na koniec wszystkie złącza ramy zabezpieczono dużymi, trójkątnymi kawałkami płótna lnianego na gorący klej.

Szczegół wadliwego połączenia jednego Detal wklejonej i obrobionej wstawki w jednym z narożników ramy Widok ogólny tyłu ramy po sklejeniu wszystkich boków i wzmocnieniu grubym z narożników ramy – widok lica płótnem lnianym przyklejonym do narożników na dużej powierzchni

120 121 Zbiory Pozyskiwanie i wycena zbiorów

Pozyskiwanie i wycena zbiorów Muzealia pozyskane w 2018 roku kolekcję 25 par srebrnych spinek do mankietów z różnymi wzorami z wytwórni ORNO, projektu Zdzisława Łęckiego, Zakupy finansowane z dotacji celowych – inwestycyjnych z lat 1963–1986. Zbiory grafiki zasilone zostały zbiorem W 2019 roku Zespół ds. Gromadzenia i Wyceny Zbiorów, zgodnie ze swoją rolą, Biura Kultury m.st. Warszawy twórczości graficznej Janiny Róży Giedroyć-Wawrzy- prowadził działania w celu pozyskania artefaktów mogących wzbogacić zbiory nowicz, który jest uzupełnieniem już wcześniej nabytych Muzeum, w tym zwłaszcza wystawę główną Rzeczy warszawskie oraz ekspozy- W 2019 roku ze wsparcia finansowego udzielonego ze prac tej artystki. Nowo pozyskane rysunki to pastel Zofii cje w oddziałach. Ponadto kontynuowane były intensywne czynności związane środków dotacji celowej – inwestycyjnej Biura Kultury pn. Stankiewicz przedstawiający przejście z zamku do katedry z wyceną zbiorów. Modernizacja i zakupy inwestycyjne – Muzeum Warszawy z 1914 roku oraz cykl czterech akwarel malowanych przez Pracownicy Zespołu ds. Gromadzenia i Wyceny Zbiorów oprócz przyjmowa- przy Rynku Starego Miasta zakupiono dwa warszawskie nieznanego niemieckiego żołnierza w sierpniu 1944 roku. nia i rozpatrywania kierowanych do Muzeum bardzo licznych ofert, prowadzili kieszonkowe zegarki: srebrny zegarek z kluczykiem Fran- Do zbiorów rzeźby nabyliśmy odlew pomnika Nike samodzielne poszukiwania na rynku antykwarycznym. Poszukiwania na rynku ciszka Adama Gugenmusa z 1795 roku oraz złoty z dewiz- z 1989 roku autorstwa Mariana Koniecznego (brąz paty- odbywały się poprzez odwiedzanie domów aukcyjnych, antykwariatów i gale- dr Tomasz A. Pruszak, ką Wacława Babczyńskiego z lat 1907–1914, ponadto bi- nowany na podstawie marmurowej), rzeźbę W okopach rii krajowych. Drugim sposobem prowadzenia poszukiwań było monitorowa- fot. MW zuterię z wytwórni ORNO (pierścionki, broszkę, naszyjnik Jana Małety z 1929 roku (odlew mosiężny na podstawie nie ofert aukcyjnych w internecie oraz w drukowanych katalogach aukcyjnych. i spinki do mankietów z lat 1963–1986) i bardzo interesu- marmurowej) oraz Powstańca – rzeźbę autorstwa Zygmun- Równie istotne było pozyskiwanie darów. W 2019 roku nastąpił skokowy wzrost jący, liczący 30 klatek barwny negatyw z ujęciami fotogra- ta Bieniulisa z lat 1950–1959 (brąz na podstawie marmu- liczby ofert darów w stosunku do roku poprzedniego (o około 70%). Wszystkie ficznymi z Festiwalu Młodzieży w Warszawie z 1955 roku, rowej). Zbiory fotografii powiększyły się między innymi oferty i propozycje zostały poddane obowiązującej w Muzeum Warszawy pro- autorstwa Wojciecha Jankowskiego. o współczesną pracę autorstwa Diany Lelonek pod tytułem cedurze pozyskiwania zbiorów. Dlatego na komisjach ds. gromadzenia zbiorów Ministerstwo środowiska porośnięte przez środkowoeuro- były omawiane wyłącznie te z nich, do których uprawnieni pracownicy meryto- pejski las mieszany z 2017 roku. Nabyliśmy też kolekcję ryczni Muzeum złożyli wnioski o przyjęcie do zbiorów wraz z uzasadnieniem. Zakupy finansowane ze środków własnych Muzeum 19 rzadkich kart pocztowych z widokami warszawskimi, W wyniku tych działań udało się, jak co roku, pozyskać liczne i cenne pozycje. różnych wydawców z przełomu XIX i XX wieku. Wśród Poza wypełnianiem czynności przypisanych tej komórce organizacyjnej, pracow- W 2019 roku Muzeum Warszawy dokonało przede wszyst- zakupionych archiwaliów warto zwrócić uwagę na Dyplom nicy zespołu angażowali się w inne istotne dla Muzeum Warszawy lub szerzej, kim licznych zakupów ze środków własnych. Wśród pozy- Urzędu Starszych Zgromadzenia Mydlarzy Miasta stołecz- dla muzealnictwa, zadania. Kustosz Małgorzata Heymer uczestniczyła w Zespole skanych w ten sposób wyrobów są między innymi obiek- nego Warszawy potwierdzający uzyskanie przez Wilhelma ds. Wystawy Głównej oraz kontynuowała intensywne prace nad przygotowaniem ty, które wzbogaciły zbiory sreber, platerów, biżuterii, Wardzkiego stopnia majstra w 1863 roku. Nowo nabyte katalogu zbioru rodziny Schielów. Maciej Rozbicki angażował się w problema- ubiorów, plakiet i medali, fotografii i kart pocztowych, obiekty kartograficzne to zwłaszcza Plan Warszawy autor- tykę ogólnie pojętej dostępności Muzeum Warszawy dla osób z różnego rodzaju kartografii, archiwaliów, malarstwa, rysunku, grafiki, pla- stwa Rizziego Zannoniego z 1772 roku (odbitka próbna, niepełnosprawnościami. Piszący te słowa uczestniczył w pracach Zespołu do katów, rzeźby, a także opakowań. Zbiory sreber powięk- miedzioryt), Atlas Królestwa Polskiego Juliusza Kolber- spraw Warszawskich Historycznych Pracowni Artystycznych jako reprezentant szyły się między innymi o następujące srebrne wyroby ga z 1827 roku (litografia) oraz Grundriss von Warschau Muzeum Warszawy w tym gremium. Jest też członkiem Rady Muzeum im. Jacka warszawskich warsztatów złotniczych: cukiernicę skrzyn- – miedziorytnicza plansza z około 1809 roku, z widokiem Malczewskiego w Radomiu. kową Józefa Skalskiego z przełomu XVIII i XIX wieku, i planem Warszawy a także portretem Fryderyka Augusta. świecznik Joanny Plewińskiej z około 1825 roku oraz Wycena zbiorów parę świeczników Hersza Szyldberga z 1860 roku. Ko- niecznie trzeba zwrócić uwagę na nowo nabyte platery Dary Poza bieżącą wyceną pozyskanych w 2019 roku darów kontynuowano wielo- w postaci dwóch projektów Julii Keilowej z lat 1933–1939: letni Projekt wyceny zbiorów mający docelowo objąć całość zbiorów Muzeum cukiernicy o nazwie Jabłko królewskie z fabryki Frageta Wśród darów przyjętych do Muzeum Warszawy, zwłasz- Warszawy wraz z jego oddziałami. Spośród działań komisji utworzonych w ra- i pojemnika do papierosów z wytwórni Braci Henneberg. cza od osób prywatnych, były liczne artefakty z dziedziny mach niniejszego projektu, należy wyróżnić zakończoną w połowie roku wycenę Zbiory medali i plakiet powiększyły się natomiast o bar- rzemiosła artystycznego i kostiumologii, w tym biżuteria muzealiów artystyczno-historycznych prowadzoną przez Komisję ds. wyceny dzo rzadką kolekcję 60 sztuk cynowych medalionów i zegarki, medale, medaliony, plakiety, odznaki i znaczki, tychże. Zakończono także wycenę zbioru kart pocztowych. W 2019 roku prace i plakiet, m.in. o charakterze sakralnym, wykonanych stemple firmowe, suweniry, fotografie i karty pocztowe, rozpoczęły nowe komisje: ds. wyceny archiwaliów i wyceny zbioru fotografii. w okresie międzywojennym w Pracowni Artystyczno- malarstwo, rysunki, grafika, plany i rysunki architekto- -Cyzelerskiej Andrzeja Tyblewskiego, oraz o plakietę z po- niczne, archiwalia, przedmioty użytku codziennego, jak piersiem Wojciecha Górskiego projektu Józefa Aumillera. na przykład opakowania. Najcenniejsze z nich to: rysunek Kolekcja ubiorów poszerzyła się o wyjątkowy przedmiot kredką Leona Wyczółkowskiego z 1915 roku przedstawia- kostiumologiczny – pantofle damskie z wężowej skóry z lat jący Rynek Starego Miasta w Warszawie – dar Deutsches 60.–70. XX wieku, sygnowane E. Witkowski Warszawa. Polen-Institut Darmstadt, platerowa cukiernica z wytwór- Bliska ubiorom biżuteria także znalazła odzwierciedlenie ni Braci Henneberg z lat 1920–1939, brązowa plakieta w nabytkach w 2019 roku. Zakupiliśmy między innymi z wizerunkiem Stanisława Grochowicza wykonana według

122 123 Zbiory Pozyskiwanie i wycena zbiorów

projektu Czesława Makowskiego przez warsztat Braci LICZBA POZYCJI OFERTOWYCH PRZEDSTAWIONYCH LICZBA POZYCJI INWENTARZOWYCH WYCENIONYCH KOMISJE DS. WYCENY POSZCZEGÓLNYCH NA KOMISJACH DS. GROMADZENIA ZBIORÓW W RAMACH PROJEKTU WYCENY ZBIORÓW RODZAJÓW ZBIORÓW Łopieńskich w 1921 roku; kolekcja 35 sztuk karykatur Z WYNIKIEM POZYTYWNYM budowniczych warszawskiej Trasy W-Z nieznanego autor- Komisja ds. wyceny zbioru planów i rysunków stwa z lat 1947–1949 (tusz, ołówek i akwarela na kartonie). 9484 architektonicznych Warto też zwrócić uwagę na przekaz z Ministerstwa Spraw 565 W TYM W TYM Zagranicznych, obejmujący malarstwo, grafikę i gobeliny Ewa Perlińska-Kobierzyńska o tematyce warszawskiej, w tym obraz olejny Włodzimierza PRZEWODNICZĄCA KOMISJI Zakrzewskiego pod tytułem Krakowskie Przedmieście z lat Komisja Komisja Komisja Komisja Komisja dr Paweł E. Weszpiński 1959–1969. Zbiór pracowni brązowniczo-grawerskiej Marty ds. wyceny ds. wyceny ds. wyceny ds. wyceny ds. wyceny 262 303 muzealiów zbioru kart zbioru planów zbiorów archiwaliów i Jerzego Mieczników powiększył się natomiast o dar pięciu artystyczno- pocztowych i rysunków Muzeum Komisja ds. wyceny zbiorów Muzeum Farmacji w zakresie zakupów w zakresie darów -historycznych, architektonicznych Farmacji narzędzi z około 1950 roku, pochodzących z tejże pracowni. zbiorów wydzielonych Anna Zabiegałowska-Sitek Tradycyjnie już przyjęto liczne dary do Muzeum Farmacji, oraz nie-muzealiów PRZEWODNICZĄCA KOMISJI w tym opakowania po lekach i butelki apteczne. Źródła pozyskiwania artefaktów poprzez zakup Magdalena Ciepłowska dr Tomasz A. Pruszak LICZBA POZYCJI OFERTOWYCH ZAAKCEPTOWANYCH KUSTOSZ DYPLOMOWANY DO ZAKUPU OD OSÓB PRYWATNYCH 3899 1116 1000 1800 1669 pozycji pozycji pozycji pozycji pozycji Komisja ds. wyceny archiwaliów ZESPÓŁ DS. GROMADZENIA I WYCENY ZBIORÓW Ponadto Komisja ds. wyceny zbioru fotografii dr Rafał Radziwonka 212 przygotowała do wyceny Statystyki prac wykonanych PRZEWODNICZĄCY KOMISJI Adam Michalak przez Zespół ds. Gromadzenia LICZBA POZYCJI OFERTOWYCH ZAAKCEPTOWANYCH DO ZAKUPU W ANTYKWARIATACH I GALERIACH 557 i Wyceny Zbiorów pozycji Komisja ds. wyceny zbioru fotografii

14 Małgorzata Heymer (do końca 11.2019) Komisje ds. Gromadzenia Zbiorów i pozyskiwanie zbiorów Struktura Projektu wyceny zbiorów PRZEWODNICZĄCA KOMISJI

(STAN Z GRUDNIA 2019 ROKU) LICZBA ODBYTYCH KOMISJI DS. GROMADZENIA ZBIORÓW LICZBA POZYCJI OFERTOWYCH SKUTECZNIE Ewa Nowak-Mitura ORGANIZOWANYCH PRZEZ SAMODZIELNE WIELOOSOBOWE POZYSKANYCH NA AUKCJACH Piotr Głogowski STANOWISKO DS. GROMADZENIA I WYCENY ZBIORÓW dr Tomasz A. Pruszak KIEROWNIK PROJEKTU Anna Topolska Elżbieta Kamińska 36 Maciej Rozbicki 52 SEKRETARZ PROJEKTU W TYM Wyceny zbiorów Rada konsultantów ds. wyceny zbiorów

dr Tomasz A. Pruszak LICZBA POZYCJI INWENTARZOWYCH WYCENIONYCH PRZEWODNICZĄCY RADY 29 23 PRZEZ KOMISJĘ DS. WYCENY ZBIORÓW* w zakresie zakupów w zakresie darów Kamila Baturo Zofia Morka LICZBA WSZYSTKICH POZYCJI OFERTOWYCH 438 Aleksandra Sołtan-Lipska PRZEDSTAWIONYCH NA KOMISJACH W TYM DS. GROMADZENIA ZBIORÓW

609 W TYM 435 3 dary z 2019 roku pozycje inwentarzowe uczestniczące w ruchu muzealiów w 2019 roku 295 314 w zakresie zakupów w zakresie darów * Różnica między liczbą pozycji ofertowych a liczbą pozycji inwentarzowych wynika z faktu, że pozycje ofertowe często zawierają w sobie liczne pozycje cząstkowe, które dopiero po nabyciu i zinwentaryzowaniu są liczone jako odrębne pozycje inwentarzowe.

124 125 Zbiory Najważniejsze dary i zakupy

Opracowanie zbiorów

Pracownicy Działu Opracowania Zbiorów byli w 2019 roku zaangażowani w różnorod- Osobnym projektem, w którym uczestniczył dr Paweł Nabyta praca to widok przejścia prowadzącego z Zamku Królew- ne działania. Po kilkuletnim projekcie tworzenia nowej wystawy głównej przyszła pora E. Weszpiński, było e-Muzeum Warszawskiej Kartografii. skiego do katedry św. Jana. Pod łukowato sklepioną galerią, na na wystawy czasowe. Opracowano wstępne koncepcje wystaw do 2024 roku. Do części To wieloletnie przedsięwzięcie – prowadzone przez Biuro tle perspektywy ulicy Dziekaniej widoczna jest ciemna kobieca sylwetka. Użycie wielobarwnych pasteli nadaje pracy charak- z nich podjęto intensywne kwerendy, a w przypadku wystawy Zwierzęta w Warszawie, któ- Geodezji i Katastru – ma na celu upublicznienie planów ter młodopolski, natomiast niebieskie cienie ujawniają wpływy rej wernisaż został zaplanowany na maj 2020 roku, powstał scenariusz, projekt plastyczny Warszawy z XVIII i XIX wieku. impresjonizmu. W obrazie zostały mocno skontrastowane partie oraz koncepcja publikacji. W maju otwarto monograficzną wystawę poświęconą ORNO Ponadto pracownicy działu przygotowali około 450 wnio- świateł i cieni. Zofia Stankiewicz powtarzała motyw przejścia – warszawskiej spółdzielni metaloplastycznej wytwarzającej srebrną biżuterię i galanterię sków o zakup lub włączenie do zbiorów nowych obiektów, z Zamku do katedry kilka razy w różnych technikach: w rysunku, w latach 1949–2003. Pierwsza tak obszerna prezentacja dorobku spółdzielni – owoc kil- dzięki czemu pozyskano znaczną liczbę warszawskich sre- akwaforcie (około 1914), akwareli (przed 1922) oraz w barwnej kuletniej pracy kuratorek, Agnieszki Dąbrowskiej, Moniki Siwińskiej i Anny Wiszniew- ber, opakowań, pamiątek historycznych, suwenirów, fotolitografii opublikowanej w albumie Warszawa (1922). Zmieniając Jacek Bochiński, fot. MW skiej (Instytut Sztuki PAN) – spotkała się z bardzo dużym zainteresowaniem publiczności. grafii, pocztówek i archiwaliów. ich kolorystykę, oświetlenie i porę dnia, nadawała im za każdym razem inny nastrój. Wszystkie te prace znajdują się w zbiorach Wystawie towarzyszył bogaty program edukacyjny (oprowadzania kuratorskie i wykłady) Na praktyki studenckie przyjęto trzy osoby z Uniwersytetu Muzeum Warszawy. Zofia Stankiewicz urodziła się w 1862 roku oraz konkurs dla studentów wyższych szkół artystycznych na projekt biżuterii inspirowanej Kardynała Stefana Wyszyńskiego. w Ryźnej na Ukrainie. Studiowała chemię w Charkowie, następnie stylem ornowskim, zakończony wystawą. zdobywała wiedzę artystyczną w Klasie Rysunkowej Wojciecha Jacek Bochiński Kuratorzy wystawy głównej przez cały rok sprawowali opiekę nad gabinetami tematyczny- KIEROWNIK DZIAŁU OPRACOWANIA ZBIORÓW Gersona w Warszawie i w Académie Julian w Paryżu. Po powrocie mi, polegającą na cyklicznej wymianie eksponatów, wprowadzaniu nowych eksponatów, do Warszawy w 1883 roku kształciła się jeszcze w pracowniach aktualizacji podpisów, a także oprowadzaniu gości specjalnych po gabinetach Muzeum. Miłosza Kotarbińskiego, Konrada Krzyżanowskiego i Kazimierza Pracownicy działu przygotowywali publikacje naukowe i popularnonaukowe. Najwięk- Stabrowskiego. Początkowo malowała pejzaże i martwe natury. Najważniejsze dary Od 1904 roku zajmowała się wyłącznie grafiką (głównie akwafortą szym wydarzeniem medialnym była monografia słynnego warszawskiego domu mody i akwatintą, ale także litografią). Należała do pierwszych kobiet działającego w latach 1868–1936 – Herse. Warszawski dom mody autorstwa Agnieszki i zakupy w Polsce zajmujących się tą dziedziną sztuki. W 1912 roku wraz Dąbrowskiej. Oprócz tego przygotowano: wydawnictwo towarzyszące wystawie Spółdziel- z Ignacym Łopieńskim i Franciszkiem Siedleckim organizowała nia ORNO. Biżuteria, cztery artykuły do „Almanachu Warszawy” (na temat warszawskich Przejście z Zamku do katedry Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Graficznych, przez wiele lat działała pocztówek, detali architektonicznych, srebrnej łyżeczki z kolekcji ORNO, prac nad zeszy- Zofia Stankiewicz i wchodziła w skład zarządu Związku Polskich Artystów Grafików. tem Warszawa w ramach „Atlasu Historycznego Miast Polskich”) oraz cykl 12 artykułów W jej twórczości dominowały widoki architektoniczne: malowni- MHW 30986 pod redakcją Jacka Bochińskiego o zbiorach Muzeum do „Skarpy Warszawskiej”. cze zakątki polskich miast, zabytkowe budowle, wiejskie dwory 1914, pastel na kartonie; 58 × 69 cm; i chaty. Prace te układała w tematyczne teki: Stara Warszawa, Wil- Pracownicy prowadzili także wykłady i prelekcje dotyczące zbiorów Muzeum i zagadnień sygn. z prawej, u dołu: Z Stankiewicz | 1914 r no, Kraków, Pomorze, Dwory, dworki i chaty. Szczególnie upodo- varsavianistycznych (m.in. kartografii, malarstwa, opakowań, ubiorów, biżuterii). Zorgani- zakup bała sobie zabytkową Warszawę. Wielokrotnie powracała do tych zowali w Muzeum Woli we współpracy z zewnętrznymi partnerami 5. Nazewniczą Kon- samych motywów ze Starego Miasta: wąskich uliczek, ciasnych ferencję Naukową Nazywanie miasta. Uczestniczyli w ośmiu konferencjach naukowych podwórzy, mrocznych zaułków. Inspirowała się sztuką graficzną organizowanych przez inne instytucje (m.in. Zamek Królewski w Warszawie, Uniwersytet Jamesa Whistlera, zwłaszcza jego nokturnami. Bliskie były jej Warszawski, Polskie Towarzystwo Kartograficzne, Akademię Górniczo-Hutniczą w Kra- tendencje symbolistyczne. W 1933 roku artystka została laureat- kowie, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), gdzie wygłaszali ką Nagrody Miasta Stołecznego Warszawy. Zmarła w Warszawie w 1955 roku. referaty. Wśród działań edukacyjnych należy wymienić współorganizację stoiska Muzeum Warszawy na 23. Pikniku Naukowym, na którym prezentowano dwie wystawy planszo- we dotyczące Stadionu Dziesięciolecia i deformacji kartograficznych na planie Warszawy z 1955 roku oraz rotundę z powiększoną panoramą Warszawy Adolfa Kozarskiego z 1875 roku. Kuratorzy uczestniczyli także w takich wydarzeniach jak: Noc Muzeów, Dzień Wolnej Sztuki, Warszawa rysuje. Pracownicy działu zajmowali się naukowym opracowaniem zbiorów, weryfikacją i uzu- pełnianiem danych na istniejących kartach ewidencyjnych oraz wyceną (archiwalia, plany i rysunki architektoniczne). Udzielali konsultacji naukowych dotyczących zbiorów instytucjom i osobom prywatnym. Wraz z pracownikami Działów Udostępniania i Digitalizacji Zbiorów byli zaangażowani w projekt tworzenia e-Katalogu Muzeum Warszawy dostęp- nego on-line. Uczestniczyli w kształtowaniu jego koncepcji, przygotowaniu dokumentacji przetargowej na wykonawcę, pozyskaniu dodatkowych środków od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także wyborze tematów, obiektów i w sesjach fotograficznych. Opracowali naukowo zespół eksponatów pod kątem ich publikacji w e-Katalogu. Opracował Jacek Bochiński

126 127 Zbiory Najważniejsze dary i zakupy

Pudło na kapelusze Pantofle damskie z wężowej skóry Pudełko z kołnierzykami do koszul męskich Dom Mody Bogusław Herse warsztat szewski „E. Witkowski” wytwórnia: Litografia M. Więckowski dla firmy GeZet autor: Kotłowicz MHW 31032/A-B MHW 31190/A-B 1885–1899, fornir, papier, metal, skóra; gięcie, klejenie; wys. 27 cm, śr. 45,7 cm lata 60.–70. XX w., skóra, szycie; wys. 12,5 cm, dł. 22 cm MHW 31043/A-F zakup zakup lata 30. XX w., karton, papier; druk litograficzny, klejenie; wys. 8 cm, dł. 16 cm, szer. 16,2 cm Pudło na kapelusze to jedyne zachowane w muzealnych zbiorach Damskie zielono-brązowe pantofle na obcasie to przykład wy- zakup opakowanie pochodzące ze słynnego Domu Mody Bogusław Herse. robu szewskiego o dość uniwersalnym fasonie, popularnym od Zostało wykonane z forniru, z drewna bejcowanego na złotobrązo- lat 20. XX wieku. O ich elegancji i oryginalności przesądza two- Pudełko oklejone litografowanym papierem, z integralnie połączo- wy odcień. To cylindryczne, zaopatrzone w osobne wieko pudło rzywo, czyli barwne lakierowane skórki z „wężową” fakturą, ładnie nym wieczkiem, przeznaczone na odpinane kołnierzyki do koszul niegdyś miało skórzane paski, lecz dzisiaj zachowały się tylko ich wyprofilowany obcas, staranne wykonanie. Interesująca jest tak- męskich. Na wieczku pudełka znajduje się ilustracja w stylu art fragmenty, przytrzymywane metalowymi nitami. Od wewnętrznej że lokalizacja warsztatu, w którym powstały, o której informuje déco z przedstawieniem twarzy młodego mężczyzny. Odpinany strony wieka, pośrodku, umieszczona jest kwadratowa naklejka stempel na wyściółce bucika: Marchlewskiego 45A, Pawilon 40. kołnierzyk trzyma także w pysku pies znajdujący się w tle, u góry. z lśniącego papieru z nadrukiem w kolorze złotym o treści: „Robes. Pawilony rzemieślnicze i handlowe przy ulicy Juliana Marchlew- Wewnątrz znajduje się pięć kołnierzyków, z charakterystycznym Modes. Confections | Bogusław Herse | Varsovie 10 Senatorska skiego (dzisiejszej alei Jana Pawła II) w Warszawie działały od przeszyciem czerwoną linią nici od wewnątrz. | Dentelles. Rubans, czyli Suknie | Kapelusze. Konfekcja | Bo- lat 60. XX wieku. Stanowiły enklawę prywatnego handlu – alter- W międzywojniu, kiedy koszule nie były prane tak często jak teraz, gusław Herse | Warszawa, ul. Senatorska 10”. Czcionka imituje natywę dla masowej produkcji fabrycznej. Ofertę tych pawilonów a mężczyźni nie posiadali ich tak dużo jak obecnie, odczepiane wytworną kaligrafię, a nazwa firmy ma formę facsimile podpisu w latach 60. i 70. XX wieku uznawano za ekskluzywną – była kołnierzyki stanowiły praktyczne i ekonomiczne rozwiązanie. Po- założyciela firmy. Pudło od spodu opatrzone jest zatartą, słabo czy- znacznie bogatsza, bliższa aktualnym trendom w modzie, ale też zwalały w prosty sposób zachować czystość – łatwiej i taniej było telną pieczęcią z zapisaną cyrylicą nazwą wytwórcy pudła. Tego droższa niż towary dostępne w państwowym handlu. wyprać i wykrochmalić kołnierzyki niż całą koszulę. W następstwie rodzaju pudła były w drugiej połowie XIX wieku w powszechnym udogodnień technicznych – dostępności pralek – oraz obniżenia cen użyciu. Bywały różnej wielkości, miewały kształt cylindryczny lub konfekcji, odpinane kołnierzyki wyszły z użycia. Teraz spotyka się zbliżony do prostopadłościanu. Cylindryczne najczęściej służyły do je jedynie okazjonalnie przy koszulach wieczorowych. Niewiele wiemy o producencie kołnierzyków, firmie GeZet. Jej transportowania kapeluszy podczas podróży albo przechowywania Pudełko przypomina nie tylko o przemianach obyczajowych, któ- powtarzająca się nazwa układa się w motyw graficzny na bokach ich w domu. Z wytwarzania takich opakowań słynął Rewel, czyli re są następstwem praktycznego wymiaru codzienności i wskazań pudełka. Nazwa pochodzi od inicjałów właściciela – G. Zysmana. dzisiejszy Tallin w Estonii. W Warszawie ich dystrybucją zajmo- mody, jest także pamiątką po warszawskich wytwórcach oraz świa- Firma miała siedzibę w okazałej kamienicy Naimskiego przy wała się m.in. firma Allina i Laurysiewicz. dectwem znaczenia reklamy w okresie międzywojennym. Zwraca ulicy Przejazd 9, w okolicy obecnego kina Muranów. Jak można uwagę stylistyka opakowania, nawiązująca do art déco, przejawia- się dowiedzieć z Warszawskiego Skorowidza Branżowego na lata jąca się w elegancji formy, zastosowaniu geometryzacji kształtów 1938–1939, firma Zysmana zajmowała się wytwarzaniem konfekcji i linii ukośnych. damskiej i męskiej. Autorem projektu ilustracji jest grafik o nazwisku Kotłowicz, który, Samo pudełko jest interesującym przykładem nowoczesnego my- co wcale nie jest częste w przypadku projektantów opakowań, ślenia o projektowaniu opakowania, zarówno o jego praktycznej umieścił sygnaturę na ilustracji. Nie mamy o nim bliższych infor- funkcji, jak i o nośniku reklamy. macji, nie znamy nawet imienia, lecz wiemy, że był popularny – To drugie opakowanie po kołnierzykach firmy GeZet w zbiorach jego nazwisko pojawia się na warszawskich drukach reklamowych Muzeum Warszawy, tym cenniejsze, że z zachowaną oryginalną z lat 30. XX wieku. zawartością.

Puszka po mydle w proszku do golenia firmy Puls założona w 1852 roku przez przybysza z Turyngii, Fryderyka Pulsa. wytwórnia: nieznana, dla firmy Fryderyk Puls Początkowo zajmowała się produkcją mydła. Z czasem asortyment rozszerzył się o inne kosmetyki. Jako jedna z niewielu wytwórni MHW 31034/A-B kosmetycznych specjalizowała się w środkach do makijażu sce- przed 1939, metal, lakier; tłoczenie, lakierowanie; wys. 9,2 cm, śr. 4 cm nicznego. Poza szerokim asortymentem produktów dla kobiet, dar wytwarzała też specjalne kosmetyki dla mężczyzn, w tym wody kolońskie i wyroby do golenia, kremy i mydła. Te ostatnie produ- Niewielka metalowa puszka w kształcie walca, z osobnym wiecz- kowane były zarówno w kostce, jak i w proszku (pudrze), jak to, kiem i sitkiem (do wysypywania sproszkowanego mydła), lakiero- które znajdowało się w pozyskanym opakowaniu. W 1892 roku wana na kolor czerwony, z polem w kolorze żółtym z informacjami Fryderyk Puls sprzedał firmę z prawem do używania marki Kle- o produkcie i producencie. mentynie Neprosowej, która prowadziła ją do 1939 roku. Poza To niewielkie opakowanie jest cennym nabytkiem do kolekcji opa- wyrobami kosmetycznymi wysokiej jakości firma słynęła z od- kowań i przedmiotów reklamowych. Związane jest z działalnością znaczających się walorami estetycznymi opakowań. Pozyskane jednej z najważniejszych firm kosmetycznych Warszawy drugiej do kolekcji opakowanie jest 11. związanym z działalnością firmy połowy XIX wieku i okresu międzywojennego. Firma została Fryderyk Puls.

Opracowała Agnieszka Dąbrowska

128 129 Zbiory Najważniejsze dary i zakupy

Kubki po lodach „Syrenka” Rysunki architekta Jana Heuricha młodszego (1873–1925) Lody Syrenka Sp. z o.o. (producent wyrobu); Medac, Salerno (producent opakowania) W 2019 roku Muzeum otrzymało w darze ze zbiorów rodzinnych Willa Oskara Saengera w Milanówku 17 rysunków architekta Jana Fryderyka Heuricha zwanego młod- Jan Heurich młd. MHW 31023/A-B, MHW 31024/A-C szym. Jan Heurich należał do pokolenia architektów tworzących 2018, karton, papier, wosk; druk, klejenie, wytłaczanie, woskowanie; w Warszawie przed I wojną światową, zawodu uczył się od ojca – MHW 8890/PL śr. podst. kubka 5,2 cm, wys. kubka 7 cm; śr. pokrywki 6,7 cm, wys. pokrywki 1,4 cm; również architekta – Jana Kacpra Heuricha. Heurich młodszy uwa- ok. 1910, kalka, tusz; 15,3 × 26,5 cm wys. całości 7,5 cm żany jest za jednego z najzdolniejszych przedstawicieli wczesnego dar dar modernizmu w warszawskiej architekturze, a jego realizacje takie Dwa kubeczki, składające się z pojemnika i oddzielnego wiecz- jak Dom pod Orłami, budynek Towarzystwa Higienicznego przy ka, po wegańskich lodach „Syrenka”, o smakach: czarny sezam Karowej czy kamienica Krasińskich przy placu Małachowskiego i matcha. Opakowania w intensywnie granatowo-fioletowym kolo- na trwałe weszły do historii architektury. rze, ze znakiem graficznym w postaci motywu stylizowanej syreny, Otrzymany dar jest wyborem prezentującym wieloaspektowy cha- której ogon skojarzony jest z kształtem lodowego rożka. Na kubecz- rakter twórczości architekta. Obejmuje on zarówno projekty archi- kach znajduje się informacja o masie („125 g”), składzie produktu tektoniczne, m.in. nieznany projekt ogródka przy hotelu Bristol, (woda, cukier trzcinowy, orzechy nerkowca), specyfice dietetycznej projekty konkursowe na budynki użyteczności publicznej, jak też („100% vegan”), kaloryczności oraz zawartości alergenów. projekty wyposażenia wnętrz: lamp, kominków. Wśród tych prac Siedziba firmy Lody Syrenka sp. z o.o. mieści się w Warszawie, wyróżniają się cztery – będące wariantami projektu willi dla fabry- przy ulicy Grzybowskiej 87, a wytwórnia lodów – w Kazimierowie kanta Oskara Saengera, od 1894 roku współprowadzącego rodzinną k. Warszawy. Opakowania zamawiane są u włoskiego producenta, papiernię w Pabianicach. Na co dzień mieszkający w Warszawie firmy Medac z Salerno. przedsiębiorca, około 1910 roku postanowił wybudować sobie willę Mimo nietrwałej natury tych opakowań są one dokumentem co- w podwarszawskim Milanówku (dziś zwana Matulinkiem, stoi przy dziennego życia współczesnej Warszawy. Informują o zmieniają- ulicy Mickiewicza 10). Projekty pokazują doskonale łączenie przez cych się tendencjach stylu życia, w tym wypadku manifestujących Heuricha elementów historyzujących, klasycystycznych, z secesją się wyborem określonej diety, a ponadto – są świadectwem żywej i wczesnym modernizmem. potrzeby identyfikacji z miastem, wyrażonej przez wybór motywu Zbiór rysunków Jana Heuricha młodszego jest niezwykle cenny syreny jako znaku produktu. pod względem artystycznym, dokumentacyjnym, jak też rynko- wym, tworzą go rysunki pochodzące z lat 90. XIX wieku oraz pierwszego dziesięciolecia XX wieku, dziś prawie nieosiągalne na rynku antykwarycznym. Willa Oskara Saengera w Milanówku Jan Heurich młd.

MHW 8892/PL ok. 1910, karton, tusz, akwarela; 21 × 48 cm dar

Opracowała Lena Wicherkiewicz Opracowała Ewa Perlińska-Kobierzyńska

130 131 Zbiory Najważniejsze dary i zakupy

Odbudowa Starego Miasta Zegar kieszonkowy z dewizką Zegar portalowy Władysław Bąk Wacław Babczyński Roch Draganowski

AF 38174 – AF 38192 MHW 30999 MHW 31091/A-C 1953, papier fotograficzny, odbitka srebrowo-żelatynowa; 6 × 9 cm Warszawa, Genewa, Wiedeń, 1907–1914, złoto, mosiądz, stal, emalia, szkło; Warszawa, ok. 1830, drewno, mosiądz, stal, emalia, szkło; wys. 44 cm dar wys. 7 cm, szer. 5,2 cm, głęb. 1 cm, dł. dewizki: 39 cm zakup zakup Ofiarowany Muzeum w 2019 roku zbiór 19 zdjęć dokumentują- cych odbudowę Starego Miasta to oryginalne świadectwo nie tylko ważnego momentu historii miasta, ale również, a może przede wszystkim, odradzania się nurtu fotografii amatorskiej w trudnych powojennych realiach. Na fotografiach wykonanych prawdopo- dobnie wiosną 1953 roku widzimy odbudowane już kamienice przy Rynku Starego Miasta, nieukończoną odbudowę Barbakanu, braki w zabudowie przy placu Zamkowym, a także wznoszony w Śródmieściu Pałac Kultury i Nauki. Kadry nie są aranżowane czy przygotowywane, ich kompozycje zdradzają dynamikę rejestracji. Amatorski punkt widzenia to najcenniejszy walor tego zbioru – jest on pozbawiony martyrologicznego patosu, kontekstu ideologiczne- go czy próby wartościowania i stanowi gorący zapis codzienności, zdradzający fascynację rozmachem odbudowy i procesem odradzania się miasta z ruin. Ich autorem był lekarz medycyny Władysław Bąk (1913–1989), wieloletni ordynator i dyrektor oddziału chirur- gicznego w szpitalu w Koźminie Wielkopolskim, z zamiłowania pasjonat fotografii. Zaopatrzony w niemiecki, małoobrazkowy apa- Budzik rat fotograficzny Praktiflex chętnie dokumentował powojenne życie Edmund Jakubiński, Jaz w Polsce podczas każdej podróży. W zbiorach Muzeum posiadamy liczne kolekcje zdjęć zawodowych fotografów – warto ten bogaty MHW 31094 zasób uzupełniać o prace amatorskie. Fotografia wernakularna staje Warszawa, Paryż, lata 20.–30. XX w., metal, mosiądz, nikiel, papier, szkło; wys. 12 cm, się w coraz szerszym stopniu elementem refleksji historyków sztuki szer. 9,5 cm, głęb. 6,5 cm jako dyskurs łączący kulturę wizualną i praktykę codzienności. zakup

Zegarek kieszonkowy Franciszek Adam Gugenmus

MHW 31000/A-B Warszawa, 1775–1795, srebro, mosiądz, stal, emalia, szkło; wys. 8 cm, szer. 6 cm, głęb. 2,5 cm zakup

Opracował Piotr Głogowski

132 133 Zbiory Najważniejsze dary i zakupy

W 2019 roku do zbiorów Muzeum trafiły cztery zegary sygnowane Cukiernica Jabłko królewskie Medal gen. Władysław Sikorski Rzeźba powstańca warszawskiego przez warszawskich zegarmistrzów. Ponieważ stołeczne czasomie- proj. Julia Keilowa, wyk. Fraget zakład grawerski Jana Knedlera proj. Zygmunt Bieniulis; wytwórnia: pracownia artystyczna brązowniczo-grawerska rze na rynku antykwarycznym pojawiają się niezbyt często – roz- Władysława Miecznika budowa kolekcji nie jest łatwym przedsięwzięciem. Tym bardziej MHW 31150/A-B MHW 30849 cieszy fakt, że w Muzeum znalazły się wyroby zegarmistrzów do Warszawa, proj. 1933, wyk. 1933–1939, biały metal, srebrzony, tłoczenie 1923, brąz, bicie stemplem; śr. 5 cm MHW 1359/JM tej pory niereprezentowanych w zbiorach. Zakupiono prace sygno- wys. 13,5 cm, szer. 14 cm, głęb. 14 cm sygn. na awersie, u dołu po lewej stronie: JK. 1947, brąz, marmur; odlewanie; wane przez: Wacława Babczyńskiego (złoty zegarek kieszonkowy zakup awers: popiersie Sikorskiego w lewym profilu 37 × 25,7 × 13 cm z dewizką, nr inw. MHW 30999), Rocha Draganowskiego (zegar na tle kolumnady pałacu Saskiego; sygn. na brązowej podstawie: Zygmunt Bieniulis 1947; na marmurowej podstawie tabliczka firmowa kominkowy, nr inw. MHW 31091/a-c) i Edmunda Jakubowskiego Projekty Julii Keilowej (1902–1943) są jednymi z najlepszych w otoku napis: GEN. DYW. WŁ. SIKORSKI zakup (budzik, nr inw. MHW 31094). Czwarty zakupiony w 2019 roku wzorów przedmiotów użytkowych stworzonych w okresie mię- |·1921·|·1922·| SZEF SZTABU GENERALNEGO; zegarek wykonał jeden z najbardziej znanych warszawskich zegar- dzywojennym dla warszawskich firm platerniczych. Współcześnie rewers: na gładkiej powierzchni otoczonej wieńcem mistrzów – Franciszek Gugenmus. uznaje się je za ikony polskiego designu. Cukiernica Jabłko królew- laurowym napis: HONOR | I | OJCZYZNA Wacław Babczyński, czynny od końca XIX wieku do lat 20. XX wie- skie to sztandarowy, jeden z najbardziej znanych i poszukiwanych, zakup ku, był synem Leopolda, znanego warszawskiego zegarmistrza. projekt Julii Keilowej. Syntetyczna, spokojna i zgeometryzowana Od 1896 roku był współwłaścicielem fabryki zegarków działającej forma oraz wyważone i harmonijne proporcje cukiernicy powodują, Medal upamiętnia pełnienie przez gen. Wła- w Genewie. To z niej pochodzi mechanizm męskiego zegarka, któ- że stała się ona jednym z symboli polskiego wzornictwa utrzyma- dysława Sikorskiego (1881–1943) obowiąz- ry trafił do Muzeum. Wykonano go między 1907 a 1914 rokiem. nego w duchu art déco. Cukiernica zakupiona do zbiorów Muzeum ków szefa sztabu Wojska Polskiego. Sikorski Jego koperta jest złota, ozdobiona giloszowaniem i grawerowaniem. oznakowana została znakami firmowymi Frageta, numerem modelu został powołany na to stanowisko 1 kwietnia Na tarczy umieszczono napis: „W. Babczyński, Genèwe”. Na do- – 3947 oraz liczbą 46 – która najprawdopodobniej odnosi się do 1921 roku i pozostawał na nim do 16 grudnia łączonej do zegara dewizce wygrawerowano dedykację: „12-XII_ egzemplarza limitowanej serii. 1922 roku, kiedy po zamordowaniu prezy- 41. / Dzieciaki”. denta Narutowicza został mianowany pre- Edmunt Jakubowski, zegarmistrz działający w latach 20. XX wieku. zesem Rady Ministrów i ministrem spraw pod adresem Wspólna 39, a w latach 30. pod adresem Wspólna 40, wewnętrznych. oznaczył swoim nazwiskiem kartonową tarczę skromnego bu- Ten bardzo rzadki medal został wybity dzika w metalowej, niklowanej obudowie. Zegarek ten jest ty- w niewielkim nakładzie, najprawdopo- powym wyrobem zawierającym fabryczny mechanizm ébauche dobniej na zmówienie sztabu generalnego, (w tym wypadku wykonany we francuskim Jazie) złożony w całość w znanym warszawskim zakładzie grawer- przez zegarmistrza – sprzedawcę wyrobu. skim Jana Knedlera (1867–1926), działa- Roch Draganowski (1791–1837) w 1818 roku uzyskał w Warsza- jącym przy Nowym Świecie 45. Portret wie tytuł mistrza i otworzył warsztat na Rynku Starego Miasta. Sikorskiego został przedstawiony na tle ko- Zegar kominkowy zakupiony przez Muzeum to drugi znany wyrób lumnady nieistniejącego pałacu Saskiego, tego zegarmistrza (pierwszy znajduje się w Muzeum Rzemiosł Ar- w którym mieściła się siedziba sztabu. tystycznych i Precyzyjnych w Warszawie). Obudowa zegara należy do tzw. typu portalowego – oznacza to, że cylindryczna obudowa mechanizmu umieszczona została miedzy kolumnami stojącymi na cokole. Konstrukcja ma charakter architektoniczny, jest lekka i ażurowa. Oprawa taka wywodzi się z klasycystycznego wzornictwa francuskiego z początków XIX wieku, a w okresie biedermeie- ru stała się bardzo popularna na terenie monarchii austriackiej. Franciszek Adam Gugenmus (1740–1820) od 1775 roku był ze- garmistrzem nadwornym Stanisława Augusta, a od 1815 roku cara Kolekcja wyrobów pracowni Mieczników wzbogaciła się o rzeźbę powstańca warszawskie- Aleksandra I. Czasomierz zakupiony w 2019 roku to wykonany go, zaprojektowaną przez rzeźbiarza Zygmunta Bieniulisa (1895–1963). Artysta rozpoczął między 1775 a 1795 rokiem męski zegarek kieszonkowy w srebrnej współpracę z pracownią tuż po wojnie i w ciągu kilku lat zaprojektował dla jej właściciela kopercie. W zbiorach Muzeum mamy obecnie 7 zegarków sygno- Władysława Miecznika kilkadziesiąt prac, głównie rzeźb figuralnych, a także plakiet. Jed- wanych przez tego wybitnego warszawskiego zegarmistrza. nym z tematów podejmowanych przez Bieniulisa było powstanie warszawskie, a pierwsze prace o tej tematyce zaprojektował zapewne jeszcze przed zakończeniem wojny. Zakupiona rzeźba przedstawia powstańca na chwilę przed rzutem trzymanym w prawej ręce grana- tem. Jest to jedna z trzech zaprojektowanych przez Bieniulisa rzeźb przedstawiających uczestników zrywu. W muzealnej kolekcji oprócz niej jest jeszcze rzeźba przedstawiają- ca powstańca Antka Rozpylacza z pistoletem maszynowym w rękach (MHW 1332/JM). Odlewy obydwu wykonała Odlewnia Metali Kolorowych Antoniego Beera (Polkowska 9). Figury powstańców warszawskich Bieniulisa były zamawiane zarówno przez środowiska kombatanckie, jak i kluby sportowe, z przeznaczeniem na nagrody w zawodach różnych dyscyplin. Firma wykonywała je przez dziesięciolecia. Opracowała Monika Siwińska

134 135 Zbiory Najważniejsze dary i zakupy

Kolekcja medalionów z pracowni Andrzeja Tyblewskiego Poznań – Zamek Ignacy Mościcki

Zbiory muzealne wzbogaciły się o kolek- Chrystus w koronie cierniowej Ostatnia wieczerza MHW 30948 MHW 30954 cję obiektów powstałych w pracowni ar- 1929, cyna ze śladami powlekania, odlewanie; śr. 8,5 cm 1927, cyna brązowiona, odlewanie; śr. 22 cm sygn.: A. Tyblewski sygn. u dołu: A. Tyblewski 1927 tystyczno-cyzelerskiej Andrzeja Tyblew- MHW 30942 MHW 30908 medalion przytwierdzony oryginalnie do deseczki na której napis: PAMIĄTKA | półkolem napis: IGNACY MOŚCICKI PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ skiego (1882–1945). Tyblewski, brązownik lata 20.–30. XX w., cyna brązowiona, odlewanie, lata 20.–30. XX w., cyna, odlewanie; 9,5 × 14 cm Z WYSTAWY | W POZNANIU 1929 POLSKIEJ i cyzeler, działał od 1909 roku, pracow- 21,5 × 20,5 cm sygn. na odwrociu: A. TYBLEWSKI nię uruchomił w 1927 roku początkowo sygn. na odwrociu: A. Tyblewski przy Chłodnej 40, następnie przy Młynar- skiej 34, gdzie istniała do wybuchu powstania warszawskiego. Specjalizował się w produkcji medalionów o tematyce religij- nej, z wizerunkami postaci historycznych i współczesnych mu osobistości ze świata polityki, gospodarki, nauki i kultury oraz przedstawieniami architektury polskiej, przede wszystkim sakralnej. Popularna tematyka i przystępna cena od- lewów w cynie znajdowała szerokie grono nabywców, którzy kupowali je nie tylko na własny użytek, lecz także jako upominki, np. pamiątki pierwszej komunii świętej. Święty Stanisław Kostka Oprócz produkowanych w dużych seriach medalionów o średnicy przede wszystkim MHW 30952 8,5 cm, a także 13 cm i 5 cm, pracownia Matka Boska Karmiąca 1926, cyna srebrzona, odlewanie; śr. 22 cm oferowała również – dla bardziej wyma- sygn.: A. Tyblewski 1926 gającej i zamożniejszej klienteli – te same MHW 30945 półkolem napis: ŚWIĘTY STANISŁAWIE KOSTKO – tematy w większym rozmiarze, o średnicy lata 20.–30. XX w., cyna srebrzona, odlewanie; BĄDŹ DROGOWSKAZEM MŁODZIEŻY POLSKIEJ 21–22 cm, rzadziej owalne i prostokątne, śr. 21 cm odlewane w cynie brązowionej lub srebrzo- sygn. po prawej, poniżej napisu: monogram wiązany AT nej oraz w brązie. półkolem napis: TY COŚ KARMIŁA ŚWIATA O popularności wyrobów Tyblewskiego ZBAWIENIE – TY NAM JAK MATKA DAJ świadczy kopiowanie ich na masową skalę, POŻYWIENIE Henryk Sienkiewicz już od czasów przedwojennych, po dzień dzisiejszy. Wzorowane na jego medalionach MHW 30953 wizerunki Matki Boskiej Częstochowskiej 1924, cyna srebrzona, odlewanie; śr. 13 cm i Matki Boskiej Ostrobramskiej można zna- sygn. u dołu: A.T. 26.X.1924 leźć w ofercie wielu współcześnie działają- po obu stronach półkolem napis: H. SIENKIEWICZ | 1846–1916 cych firm sprzedających dewocjonalia. Kolekcja zakupiona przez Muzeum liczy 61 obiektów, co w połączeniu z 12 już po- siadanymi tworzy największą w zbiorach państwowych kolekcję prac Tyblewskie- go. Co ważne – oryginalnych, w większo- ści sygnowanych, a nie późniejszych kopii. Zakupione obiekty są częścią spuścizny po Piotrze Pawłowskim (1956–2016), historyku- -mediewiście, bibliofilu, który wyroby Ty- blewskiego zbierał od 2005 roku.

Opracowała Aleksandra Sołtan-Lipska

136 137 Zbiory Publikacje pracowników Działu Opracowania Zbiorów

Publikacje pracowników P. Głogowski, Nie było takiego miasta. Obraz Warszawy na dawnych kartach pocz- L. Wicherkiewicz, J. Bochiński, E. Wieruch-Jankowska, Przedmioty i opakowania P.E. Weszpiński, Historia zgeneralizowanych ulic na przykładzie planów Warszawy, towych, „Almanach Warszawy” 2019, t. XIII, s. 117–146. związane z działalnością Domu Towarowego Bracia Jabłkowscy, „Skarpa Warszaw- referat wygłoszony na XLIII Ogólnopolskiej Konferencji Kartograficznej, Kraków, Działu Opracowania Zbiorów ska” 2019, nr 2, s. 68–70. 17–18 września 2019. E. Kamińska, Polscy zesłańcy w zakładach fotograficznych Irkucka w drugiej po- J. Bochiński, Alegoria rządów Zygmunta III, w: Świat polskich Wazów. Przestrzeń łowie XIX wieku (na podstawie zbioru fotografii Muzeum Warszawy), w: Polacy E. Wieruch-Jankowska, J. Bochiński, L. Wicherkiewicz, Przedmioty i opakowania P.E. Weszpiński, Koncepcja wędrówek ulic w kontekście ochrony dziedzictwa topo- – ludzie – sztuka, katalog wystawy, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, w Irkucku w XIX i XX wieku, red. E. Niebelski, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin związane z działalnością Domu Towarowego Bracia Jabłkowscy, „Skarpa Warszaw- nomastycznego na przykładzie Warszawy, referat wygłoszony na VI Ogólnopolskiej 6 listopada 2019 – 14 stycznia 2020, red. J. Żukowski, Warszawa 2019, kat. V. 74, 2019, s. 209–222. ska” 2019, nr 2, s. 68–70. Konferencji Geografii Historycznej Przestrzenny wymiar badań dziedzictwa kultu- s. 189–190. rowego, Warszawa, 14–15 listopada 2019. J. Niklewska, „Szorstka przyjaźń” Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego E. Wieruch-Jankowska, Kobieca bielizna reklamowana w pismach francuskich lat J. Bochiński, Prezentacja cara Wasyla Szujskiego i jego braci, w: Świat pol- 1909–1939, „Niepodległość i Pamięć” 2019, nr 1, s. 191–214. sześćdziesiątych XX wieku. Wybrane przykłady, w: Ciało, strój, biżuteria w kon- P.E. Weszpiński, Nazwy miejskie w Warszawie z perspektywy prac Zespołu Nazew- skich Wazów. Przestrzeń – ludzie – sztuka, katalog wystawy, Zamek Królewski tekście przemian kulturowych, społecznych, politycznych drugiej połowy XX wieku, nictwa Miejskiego, referat wygłoszony na 5. Nazewniczej Konferencji Naukowej w Warszawie – Muzeum, 6 listopada 2019 – 14 stycznia 2020, red. J. Żukowski, J. Niklewska, Maria z Branickich Lubomirska – komentatorka wydarzeń politycz- t. III, red. E. Letkiewicz, Lublin 2019. Nazywanie miasta, Muzeum Warszawy, 2–3 grudnia 2019. Warszawa 2019, kat. V. 85 na s. 198–200. nych, która chciała mieć własne zdanie, w: Niepodległość z kobiecą twarzą. Różne przejawy aktywności kobiet w drodze do niepodległości (od upadku powstania stycz- E. Wieruch-Jankowska, Symbolika biżuterii zoomorficznej okresu międzywojenne- P.E. Weszpiński, Co powinniśmy nazywać w przestrzeni miasta, referat wygłoszony J. Bochiński, L. Wicherkiewicz, E. Wieruch-Jankowska, Przedmioty i opakowania niowego do 1920 roku), Warszawa 2019, s. 159–177. go – wybrane polskie przykłady, w: Biżuteria w Polsce Konteksty, zbiory, ekspozycje. na 5. Nazewniczej Konferencji Naukowej Nazywanie miasta, Muzeum Warszawy, związane z działalnością Domu Towarowego Bracia Jabłkowscy, „Skarpa Warszaw- Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, t. XVII, red. naukowa K. Kluczwajd, 2–3 grudnia 2019. ska” 2019, nr 2, s. 68–70. E. Nowak-Mitura, Warszawa na fotografiach Edwarda Hartwiga, „Skarpa War- Toruński Oddział Historyków Sztuki, Toruń 2019, s. 53–56. szawska” 2019, nr 1, s. 70–73. P.E. Weszpiński, Rzeczy, informacje i ludzie. Mapa w zbiorach muzealnych i archi- J. Bochiński, Warszawa w rysunkach Włodzimierza Bartoszewicza, „Skarpa War- E. Wieruch-Jankowska, Kształtowanie się środowiska rzemieślniczego w Warsza- walnych, referat wygłoszony na VII Toruńskich Konfrontacjach Archiwalnych, Toruń, szawska” 2019, nr 6, s. 60–63. E. Nowak-Mitura, A. Topolska, Powstanie warszawskie na kolorowych zdję- wie w XIX wieku, w: Technika w dziejach cywilizacji, Z myślą o przyszłości, t. 15, 5–6 grudnia 2019. ciach niemieckiego żołnierza, „Skarpa Warszawska” 2019, nr 8, s. 32–35. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2019, s. 213–226. J. Bochiński, Franciszek Kostrzewski – kronikarz życia obyczajowego dawnej War- L. Wicherkiewicz, Co można odczytać z pudełka po czekoladkach? Warszawskie szawy, „Skarpa Warszawska” 2019, nr 11, s. 78–81. E. Perlińska-Kobierzyńska, Detal architektoniczny w muzeum, „Almanach War- firmy i ich wyroby, projektanci i producenci opakowań w kolekcji Muzeum War- szawy” 2019, t. XIII, s. 347–363. Wystawy szawy, wykład dla Otwartego Uniwersytetu Trzeciego Wieku przy Towarzystwie J. Bochiński, Wielki budowniczy stolicy – człowiek Stalina. Portret Bolesława Bieru- Demokratycznym Wschód, Muzeum Warszawy, 19 grudnia 2019. Spółdzielnia ORNO. Biżuteria, wystawa monograficzna poświęcona warszawskiej ta z Muzeum Warszawy, portal edukacyjny „Historia Poszukaj” [publikacja elektro- E. Perlińska-Kobierzyńska, Pawilon Cepelii na rysunkach Zygmunta Stępińskiego, spółdzielni metaloplastycznej, działającej w latach 1949–2003, 15 maja – 18 sierp- niczna], https://www.historiaposzukaj.pl/wiedza,obrazy,903,obraz_portret_bolesla- „Skarpa Warszawska” 2019, nr 4, s. 20–23. E. Wieruch-Jankowska, Biżuteria do włosów w XIX w. – deskrypcja grzebieni nia 2019; kuratorki: Agnieszka Dąbrowska, Monika Siwińska, Anna Wiszniewska wa_bieruta.html?u=os_czasu.html [dostęp: 12 lutego 2020]. i spinek, referat na XVIII konferencji naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne (IS PAN); projekt: Marcin Kwietowicz, Marta Buchner, Filip Pawłowski, współpra- R. Radziwonka, Warszawa i jej społeczeństwo w okresie Wielkiej Wojny Północnej i wzornictwo w Polsce. Rządzić i olśniewać. Biżuteria w Polsce – nowożytność i czasy ca: Magdalena Romanowska. J. Bochiński, Od socrealisty do abstrakcjonisty. „Kucie kos” Wojciecha Fangora (1700–1721), Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2019. nowsze, Zamek Królewski w Warszawie, 12–13 czerwca 2019 r., Zamek Królewski z Muzeum Warszawy, portal edukacyjny „Historia Poszukaj” [publikacja elektro- w Warszawie. Organizatorzy: Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Projekt ORNO, wystawa pokonkursowa, pokłosie konkursu dla studentów wyższych niczna], https://www.historiaposzukaj.pl/wiedza,obrazy,878,obraz_kucie_kos.ht- R. Radziwonka, Z Archiwum „Solidarności”, „Skarpa Warszawska” 2019, nr 12, szkół artystycznych na projekt biżuterii inspirowanej stylem ornowskim. Ogłoszenie ml?u=os_czasu.html [dostęp: 12 lutego 2020]. s. 74–77. wyników 11 czerwca 2019, pokaz nagrodzonych prac: 18 czerwca – 18 sierpnia 2019, Muzeum Warszawy; kuratorka: Lena Wicherkiewicz. Projekt towarzyszył A. Dąbrowska, Herse. Warszawski dom mody, Warszawa 2019. Z. Rojek, Henryk Stażewski i Wanda Melcer. Historia portretu, „Almanach Warszawy” wystawie Spółdzielnia ORNO. Biżuteria. 2019, t. XIII, s. 321–333. A. Dąbrowska, Kotylion w karneciku. Warszawskie bale na przełomie XIX i XX wieku, portal edukacyjny „Historia Poszukaj” [publikacja elektroniczna], https:// Z. Rojek, Warszawskie bulwary w malarstwie, „Skarpa Warszawska” 2019, nr 5, Wykłady i referaty www.historiaposzukaj.pl/wiedza,historiomat,1169,historiomat_bale_xix_xx_wiek. s. 24–27. html [dostęp: 18.02.2020]. J. Bochiński, Sztuka Warszawy w latach I wojny światowej, wykład towarzyszący M. Siwińska, A. Dąbrowska, A. Wiszniewska, Spółdzielnia ORNO. Biżuteria, wystawie Odzyskana stołeczność. Warszawa 1915–1918, Muzeum Warszawy, A. Dąbrowska, Krótko i demokratycznie, w: Podjąć wyzwanie. II Rzeczpospolita na Warszawa 2019. 24 stycznia 2019. drodze do nowoczesności, Warszawa 2019, s. 42–47. M. Siwińska, A. Dąbrowska, A. Wiszniewska, Srebrna łyżeczka. Na marginesie prac A. Dąbrowska, M. Siwińska, Kultura rękodzieła i styl ornowski, wykład towarzy- A. Dąbrowska, Projekty ubiorów Grażyny Hase, „Skarpa Warszawska” 2019, nad wystawą „Spółdzielnia ORNO. Biżuteria” w Muzeum Warszawy, „Almanach szący wystawie Spółdzielnia ORNO. Biżuteria, Muzeum Warszawy, 8 sierpnia 2019. nr 10, s. 72–75. Warszawy” 2019, t. XIII, s. 303–319. E. Perlińska-Kobierzyńska, Projekty dla okupowanej Warszawy. Warszawskie śro- A. Dąbrowska, M. Siwińska, A. Wiszniewska, Spółdzielnia ORNO. Biżuteria, War- A. Topolska, E. Nowak-Mitura, Powstanie warszawskie na kolorowych zdjęciach dowisko architektoniczne, referat wygłoszony na konferencji Planowanie Nowego szawa 2019. niemieckiego żołnierza, „Skarpa Warszawska” 2019, nr 8, s. 32–35. Wschodu. Architektura i urbanistyka pod okupacją niemiecką w Europie Środkowo- -Wschodniej, Berlin, 29 września – 1 października 2019. A. Dąbrowska, M. Siwińska, A. Wiszniewska, Srebrna łyżeczka. Na marginesie P.E. Weszpiński, Z prac nad zeszytem „Warszawa” tomu „Mazowsze” „Atlasu prac nad wystawą „Spółdzielnia ORNO. Biżuteria” w Muzeum Warszawy, „Alma- Historycznego Miast Polskich”, „Almanach Warszawy” 2019, t. XIII , s. 427–443. nach Warszawy” 2019, t. XIII, s. 303–319.

138 139 Popularyzacja wiedzy o Warszawie

FUNDACJA ANIMACJA STOWARZYSZENIE MIASTO JEST NASZE, ODDZIAŁ PRAGA Dział Edukacji

FUNDACJA DOM KULTURY STOWARZYSZENIE „MIERZ WYSOKO”

FUNDACJA FORM I KSZTAŁTÓW STOWARZYSZENIE MY

FUNDACJA LOTTO STOWARZYSZENIE NOWA SZTUKA

FUNDACJA NAPRAW SOBIE MIASTO STOWARZYSZENIE SERDUSZKO DLA DZIECI Głównym celem programu edukacyjnego Muzeum Warszawy jest skuteczne pro- pagowanie historii miasta wśród stałych mieszkańców oraz licznie odwiedzających FUNDACJA ROZWOJU WARSZAWSKIEGO OGRODU STREFA RYTMU ZOOLOGICZNEGO „PANDA” miasto gości. Działania edukacyjne Muzeum Warszawy zostały przygotowane SZKOŁA PODSTAWOWA NR 72 w taki sposób, aby pobudzać aktywność, twórcze myślenie, uczyć dzieci i młodzież FUNDACJA SCENA LUBELSKA 30/32 TOWARZYSTWO KRAJOBRAZ współpracy w zespole oraz ukierunkowywać na nowe drogi poszukiwań. Muzeum FUNDACJA TWOJA PASJA to coraz częściej miejsce spotkań, gdzie wystawa jest punktem wyjścia do opowia- TOWARZYSTWO OPIEKI NAD ZABYTKAMI, ODDZIAŁ WARSZAWA FUNDACJA ZAKOCHANA WARSZAWA dania o świecie i poznawania go, a nie jedynie przestrzenią służącą kontemplacji TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ PRAGI dzieł sztuki w ciszy. Kontakt z autentycznymi obiektami, podczas działań muzeal- STOWARZYSZENIE ZA WOLNĄ ROSJĘ / KLUB „ZAWARKA” nych, daje poczucie łączności z symbolami stolicy, tradycją i dawnymi pokoleniami. WARSZAWSKI CYRK MAGII I ŚCIEMY GRUPA ARTYSTYCZNA „TERAZ POLIŻ” Wprowadzenie zajęć warsztatowych do każdej lekcji muzealnej pozwala rozwinąć Radosław Adamski, fot. MW WSPÓLNOTA MIESZKANIOWA KAMIENICY KŁOPOTOWSKIEGO 38 umiejętności analizy, dyskusji, kreatywności oraz interpretacji źródeł historycznych. INSTYTUT ARCHEOLOGII UKSW WSPÓLNOTA MIESZKANIOWA SKARYSZEWSKA 10 Ważnym czynnikiem w realizowaniu oferty edukacyjnej Muzeum jest bezpośrednia INSTYTUT GEOGRAFII I GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ PAN współpraca z nauczycielami, którzy poprzez wizytę z dziećmi i młodzieżą w Muzeum WYDAWNICTWO CZARNE INSTYTUT HISTORII NAUKI PAN uzupełnią i urozmaicą prowadzony przez siebie program nauczania. Siedziba główna WYDZIAŁ ARCHITEKTURY POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ Muzeum Warszawy przy Rynku Starego Miasta wraz z oddziałami aktywnie włącza INSTYTUT KULTURY POLSKIEJ UW się w dyskusję o mieście stołecznym i jego historii, realizując działania edukacyjno- URZĄD DZIELNICY PRAGA-PÓŁNOC INSTYTUT STOSOWANYCH NAUK SPOŁECZNYCH UW -warsztatowe skierowane do szerokiej grupy odbiorców. URZĄD DZIELNICY BIAŁOŁĘKA MIEJSKI OGRÓD ZOOLOGICZNY W WARSZAWIE Radosław Adamski URZĄD MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY KIEROWNIK DZIAŁU EDUKACJI MUZEUM KULTURY ROMÓW W WARSZAWIE ZARZĄD DRÓG MIEJSKICH MUZEUM OKRĘGOWE IM. MARII KONOPNICKIEJ W SUWAŁKACH ZARZĄD GOSPODAROWANIA NIERUCHOMOŚCIAMI PRAGA-PÓŁNOC Wydarzenia MUZEUM POWSTANIA WARSZAWSKIEGO ZARZĄD PRASKICH TERENÓW PUBLICZNYCH Zima w mieście Jak czytać zabytki? NARODOWY INSTYTUT DZIEDZICTWA MIEJSCE: Centrum Interpretacji Zabytku ZESPÓŁ DS. ZACHOWANIA I ROZWOJU RZEMIOSŁA PRZY 14–27 STYCZNIA GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–6 ODDZIAŁ WARSZAWSKI SARP BURMISTRZU DZIELNICY PRAGA-POŁUDNIE

PAŃSTWOWA SZKOŁA SZTUKI CYRKOWEJ W JULINKU ZHP HUFIEC PRAGA-POŁUDNIE Muzealny detektyw Niepodległa Rzeczpospolita Kampinoska MIEJSCE: Muzeum Warszawy – siedziba główna MIEJSCE: Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry PARAFIA RZYMSKOKATOLICKA MATKI BOŻEJ LORETAŃSKIEJ ZIELEŃ WARSZAWSKA GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–4 GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–6 W WARSZAWIE

PRACOWNIA ARCHITEKTONICZNA WXCA Żywioł ognia w Warszawie Lato w mieście MIEJSCE: Muzeum Warszawy – siedziba główna PRACOWNIA STUDIÓW MIEJSKICH, INSTYTUT KULTURY GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 5–6 2 LIPCA – 30 SIERPNIA POLSKIEJ UW MIEJSCE: Muzeum Warszawy – siedziba główna PRACOWNIA WIELOPLASTYCZNA Ksiąg wiązanie, czyli książki powstawanie MIEJSCE: Muzeum Drukarstwa Bajki, baśnie, animacje (lekcja filmowa) PRASKIE STOWARZYSZENIE MIESZKAŃCÓW „MICHAŁÓW” GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–6 GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 0–3 PRASKI TEATR LALEK Zapomniane polskie warzywa Przygoda na Starym Mieście (lekcja spacerowa) RADA OSIEDLA ŚLIWICE MIEJSCE: Muzeum Farmacji GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 0–3, 4–6 GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–6 ROSYJSKOJĘZYCZNY TEATR APART Papier, nożyce, kamień (lekcja na wystawie czasowej STOWARZYSZENIE KONKLUZJA Praga na ucho Spółdzielnia ORNO. Biżuteria) MIEJSCE: Muzeum Warszawskiej Pragi GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–6 GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–6 Program realizowany w ramach współpracy z Teatrem Guliwer.

GABINET SYREN WARSZAWSKICH Klamka z ratusza warszawskiego Fabryka Ostrowski i Spółka (?) po 1866 141 mosiądz cyzelowany, odlew MHW 20959/a–c Dział Edukacji Dział Edukacji

Syrena o wielu twarzach (lekcja spacerowa) O Warszawskiej Szkole Rysunku | spotkanie Wernisaż rysunków plenerowych Warszawy Warsztaty filmowe Spotkanie w parku GRUPA WIEKOWA: przedszkolaki (3–6 lat) dr hab. inż. arch. Mirosław Orzechowski, prof. Politechniki Warszawskiej, Pra- Pokaz prac wykonanych przez pracowników i studentów Wydziału Architektury GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi, osoby ze spektrum autyzmu cownia Rysunku, Malarstwa i Rzeźby w Zakładzie Dziedzictwa Architektonicz- Politechniki Warszawskiej Syrena – warsztaty rodzinne nego i Sztuki Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej MUZEUM WARSZAWSKIEJ PRAGI GRUPA WIEKOWA: przedszkolaki (2,5–5 lat) Maudie | pokaz filmu Oprowadzanie kuratorskie po wystawie Praga sensorycznie Dostrzeganie i malowanie barw, warszawski smok czy syrenka | Historia kanadyjskiej malarki Maud Lewis, reż. Aisling Walsh, Kanada/Irlandia GRUPA DOCELOWA: dorośli, osoby z niepełnosprawnością wzroku Noc Muzeów warsztaty dla dzieci z rodzicami lub opiekunami 2016 dr sztuki art. malarz Radosław Jan Balcerzak, Pracownia Rysunku, Malarstwa MUZEUM DRUKARSTWA i Rzeźby w Zakładzie Dziedzictwa Architektonicznego i Sztuki Wydziału Piknik Europejski Wykład Staropolskie drukarnie: Kraków, Wrocław 18 MAJA Architektury Politechniki Warszawskiej i Warszawa 7 WRZEŚNIA GRUPA DOCELOWA: dorośli, osoby z niepełnosprawnością słuchu i ruchu SPACERY Indywidualne spojrzenie na Warszawę | warsztaty dla młodzieży MIEJSCE: Skwer I Dywizji Pancernej WP Warszawiacy pow. 15 lat Największe stołeczne wydarzenie promujące projekty dofinansowane ze środków UE. Oprowadzanie po Muzeum Drukarstwa Podczas spaceru po Starym Mieście udaliśmy się w podróż śladami słynnych mgr sztuki, mgr inż. arch. Tomasz Trzupek, Pracownia Rysunku, Malarstwa Wydarzenie edukacyjno-informacyjne, przeznaczone dla mieszkańców Warszawy GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi, dorośli, osoby z niepełnosprawnością warszawiaków. i Rzeźby w Zakładzie Dziedzictwa Architektonicznego i Sztuki Wydziału i okolic. intelektualną, wzroku, ruchu i ze spektrum autyzmu Szlakiem wszetecznic i przestępców dawnej Warszawy Architektury Politechniki Warszawskiej Warsztaty Zbuduj kamienice Warszawskie Dni Seniora i 60+kultura w kinie Syrena Spacer zakątkami Starego i Nowego Miasta, w czasie którego uczestnicy poznali Rysunek w archeologii, czyli jak udokumentować ślady Każda kamienica jest dziełem sztuki. Dzięki funduszom unijnym udało się odnowić mroczną historię warszawskiego półświatka na przestrzeni wieków. przeszłości? | warsztaty dla młodzieży i dorosłych te, w których znajduje się Muzeum Warszawy. W trakcie otwartych warsztatów WRZESIEŃ Grażyna Zborowska, Urszula Skwara-Nieckuła, Elżbieta Wilczak-Dąbrowska, uczestnicy poznali różne rodzaje zdobień kamienic. Z gotowych szablonów złożyli MIEJSCE: Muzeum Warszawy KINO SYRENA Uratowane z potopu Pracownia Badań Archeologicznych Muzeum Warszawy makiety muzealnych kamienic lub pokolorowali fragmenty ich zdobień. KOORDYNACJA: Jan Bliźniak W ramach bezpłatnych wydarzeń dla seniorów odbyły się pokazy filmów Film pokazuje historię rzeźb leżących na dnie Wisły przez 350 lat. W czasie trzy- Rodzinne zabawy | warsztaty dla dzieci z rodzicami Konkurs Warszawskie zgadywanki wraz z prelekcją lub oprowadzaniem tematycznym. letniej ekspedycji zorganizowanej przez Uniwersytet Warszawski grupa naukow- lub opiekunami Uczestnicy konkursu mogli sprawdzić swoją wiedzę o Warszawie! Na chętnych Projekcje filmowe: ców wydobyła prawie 100 elementów architektonicznych. Odnalezione skarby są dr hab. inż. arch. Mirosław Orzechowski czekały pytania dotyczące legend, dziejów Warszawy i czasów obecnych. Za każdą Gangsterzy i filantropi jedynymi zachowanymi pamiątkami architektury XVII-wiecznej Warszawy. Dziś poprawną odpowiedź uczestnik otrzymał nagrodę. Rejs tworzą one Gabinet Detali Architektonicznych Muzeum Warszawy. Film prowo- Szkicownik warszawski dla wszystkich! kuje do rozpoczęcia otwartej dyskusji na temat własności dzieł sztuki ze wspólnej Warsztat z możliwością konsultacji z pracownikiem Politechniki Warszawskiej 7. Warszawski Festiwal Kultury bez Barier Modowy weekend: Herse i współcześni projektanci historii Europejczyków. Po każdej projekcji odbyło się oprowadzanie po Gabinecie Detali Architektonicznych. Spotkania z kuratorami na wystawie głównej 27 WRZEŚNIA – 6 PAŹDZIERNIKA Termin: 13–15 GRUDNIA Warszawskie Dni Rodzinne – edycja wiosenna Rzeczy warszawskie MIEJSCE: Muzeum Warszawy – siedziba główna, Muzeum Warszawskiej Pragi, Muzeum Drukarstwa Premiera książki Herse. Warszawski dom mody Ze względów konserwatorskich co pewien czas wymieniamy na wystawie część KOORDYNACJA PO STRONIE MUZEUM: Katarzyna Szafrańska Była to okazja do przyjrzenia się modzie – tej z Gabinetu Ubiorów Muzeum Warszawy 12–14 KWIETNIA delikatnych rysunków na papierze. Podczas spotkań w Gabinecie Rysunków Archi- i tej współczesnej. Odbyły się spotkania z wybitnymi projektantami – Anią Kuczyń- tektonicznych i Gabinecie Widoków Warszawy można było zobaczyć nowo udo- MUZEUM WARSZAWY – SIEDZIBA GŁÓWNA ską, Vasiną i Tomaszem Ossolińskim – oraz warsztaty z dziennikarstwa i ilustracji Muzealny detektyw stępnione rysunki wykonane przez słynnych polskich rysowników: Marię Zachwa- Lekcja muzealna Zagadkowe dekoracje mody. MIEJSCE: Muzeum Warszawy – siedziba główna towicz, Brunona Zborowskiego, Tadeusza Nowakowskiego i Stanisława Żaryna. GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi, osoby z niepełnosprawnością TEMATY SPOTKAŃ: intelektualną Pokaz filmu Personal Shopper Projektowanie kart świątecznych wielkanocnych Piórkiem o Warszawie – satyryczne rysunki Włodzimierza Bartoszewicza Inauguracja wspólnego cyklu pokazów Muzeum Warszawy i FINA MIEJSCE: Muzeum Drukarstwa Architekci drugiej zmiany na wystawie głównej – biografie i twórczość Warsztaty filmowe Spotkanie w parku Architekt rysownikiem – techniki rysunkowe GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi, osoby ze spectrum autyzmu Warsztaty dziennikarstwa mody Miejskie stempelki Rysunek architektoniczny – co to znaczy? WSPÓŁORGANIZACJA: Fashion Project Academy MIEJSCE: Muzeum Warszawskiej Pragi Oprowadzanie Dotknij Warszawy PROWADZENIE: Gabriela Czerkiewicz Indywidualne korekty rysunków – dyżury ekspertów GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi, dorośli, osoby z niepełnosprawnością Praga na czterech łapach Pracownicy Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej dr inż. arch. Michał wzroku Oprowadzanie kuratorskie po Gabinecie Ubiorów MIEJSCE: Muzeum Warszawskiej Pragi Suffczyński i dr inż. arch. Adam Sufliński pełnili dyżur i udzielali indywidualnych PROWADZENIE: Agnieszka Dąbrowska Warszawa rysuje korekt prac. Uczestnicy mieli szansę porozmawiać o własnych pracach wykona- Pokaz filmu Warszawa nie zapomni nych tego dnia w Muzeum lub przynieść rysunki z domu. GRUPA DOCELOWA: dorośli, osoby z niepełnosprawnością słuchu, wzroku, ruchu Projektanci – kulisy warsztatu: Ania Kuczyńska PROWADZENIE SPOTKANIA: Ewa Krajewska 1 CZERWCA Rysunek w kolejnych etapach rozwoju człowieka od narodzin MUZEUM WARSZAWY – SIEDZIBA GŁÓWNA Program Warszawa rysuje obejmował wykłady, unikalne spotkania z kuratorami do dorosłości | wykład Lekcja muzealna Zagadkowe dekoracje Warsztaty ilustracji mody wokół nowo udostępnionych obiektów ze zbiorów Muzeum Warszawy, artystycz- dr hab. inż. arch. Mirosław Orzechowski GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi, osoby z niepełnosprawnością WSPÓŁORGANIZACJA: Fashion Project Academy ne warsztaty dla dzieci, młodzieży i dorosłych prowadzone przez pracowników intelektualną PROWADZENIE: Maja Wolna Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, pokaz prac, projekcja filmu poświęconego kanadyjskiej malarce Maud Lewis. Projektanci – kulisy warsztatu: Vasina i Tomasz Ossoliński PROWADZENIE SPOTKANIA: Ewa Krajewska

142 143 Dział Edukacji Dział Edukacji

Muzeum Woli REPERTUAR W czterech ścianach życia, Belgia/Francja 2017, reż. Philippe Van Leeuw Westwood: punkówa, ikona, aktywistka, Wielka Brytania 2018, reż. Lorna Tucker WEEKEND OTWARCIA … Gdziekolwiek jesteś, panie prezydencie…, Polska 1978, Wyjście przez sklep z pamiątkami, USA/Wielka Brytania 2010, reż. Banksy TERMIN: 7–8 GRUDNIA reż. Andrzej Trzos-Rastawiecki Wysoka dziewczyna, Rosja 2019, reż. Kantemir Bałagow KOORDYNACJA: Katarzyna Żukowska Akademia tajemniczych sztuk pięknych, USA 2006, reż. Terry Zwigoff Yuli, Hiszpania/Kuba 2018, reż. Icíar Bollaín Aktorka, Polska 2015, reż. Kinga Dębska, Maria Konwicka Yves Saint Laurent – szalona miłość, Francja/Belgia 2010, reż. Pierre Thoretton Gwiazdka sąsiedzka – niedziela Amatorzy, Szwecja 2018, reż. Gabriela Pichler Z perspektywy Paryża, Francja 2018, reż. Jean-Paul Civeyrac Warsztaty, koncerty i opowieści oraz zwiedzanie wystaw Muzeum Woli. Berlin, Barcelona, Hiszpania 2018, reż. Elena Trapé Złe wychowanie Cameron Post, USA 2018, reż. Desiree Akhavan Bloki, Polska 2017, reż. Konrad Królikowski Życie animowane, USA 2016, reż. Roger Ross Williams Szczegółowy program niedzielnych wydarzeń: Brasilia. Projekt utopia, Kanada/Brazylia 2017, reż. Bart Simpson Warsztaty symboli wolskich – inspiracją do tworzenia ozdób na choinkę lub Cena wszystkiego, USA 2018, reż. Nathaniel Kahn gadżetów, były: tramwaj produkcji zakładów Lilpopa, budynek gazowni, słoń Duży zeszyt, Węgry 2013, reż. János Szász leśny, syrenka Picassa, cukiernica z fabryki Norblina, sfinks z logotypu browaru Fangor… zostaną obrazy, Polska 2013, reż. Andrzej Sapija Program towarzyszący wystawie Haberbusch i Schiele, kształt dzielnicy i inne. Gentleman z rewolwerem, USA 2018, reż. David Lowery głównej Rzeczy warszawskie Goście Muzeum ubrali choinkę ozdobami przygotowanymi podczas warsztatów. Girl, Belgia/Holandia 2018, reż. Lukas Dhont Pracownia nowych pająków miejskich inspirowanych wiejskimi dekoracjami Granica, Szwecja/Dania 2018, reż. Ali Abbasi WRZESIEŃ – GRUDZIEŃ Rodzinne rysowanie, fot. MW świątecznymi. Green Book, USA 2018, reż. Peter Farrelly Wizyta w Gabinecie Wolskim – spotkanie prowadził Konrad Schiller, kierownik Grobowiec świetlików, Japonia 1988, reż. Isao Takahata Twórcza RZECZYwistość Zapomniane zawody Warszawy Muzeum Woli. Heavy Trip, Finlandia/Norwegia 2018, reż. Juuso Laatio, Jukka Vidgren Wschodnie kolędy – krótki występ zespołu Hulaj Pole i Przyjaciele i wspólne High-Rise, Wielka Brytania/Belgia 2015, reż. Ben Wheatley Na spotkania z tego cyklu zaprosiliśmy dzieci w wieku przedszkolnym wraz z opie- PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ śpiewanie. Jaśniejsza od gwiazd, Wielka Brytania/Australia 2009, reż. Jane Campion kunami. Zajęcia były nastawione na doświadczanie i tworzenie. Inspirowaliśmy Na warsztatach z cyklu „Zapomniane zawody” edukatorzy wraz z uczestnikami Krótka opowieść o świętowaniu, Boże Narodzenie w Warszawie – prowadziła Jutro albo pojutrze, USA 2018, reż. Bing Liu się wybranymi rzeczami z naszej kolekcji. Poznawaliśmy je i badaliśmy poprzez wcielili się w postacie warszawskich, dawnych mistrzów rzemiosła i wspólnie po- Katarzyna Żukowska, kuratorka programu edukacyjnego Muzeum Woli. Kedi – sekretne życie kotów, Turcja/USA 2016, reż. Ceyda Torun zabawy i ćwiczenia. Następnie eksperymentowaliśmy przy użyciu różnych narzę- znawali ich historię, narzędzia, tajniki pracy i szukali ich śladów w muzealnych Wschodnie kolędy – krótki występ zespołu Hulaj Pole i Przyjaciele i wspólne Kobieta idzie na wojnę, Islandia 2018, reż. Benedikt Erlingsson dzi oraz ciekawych technik plastycznych. Czasem dawaliśmy ponieść się fantazji! gabinetach. Przedmiotem warsztatów była praca: kaflarza, złotnika i świecarza. śpiewanie. Książę i dybuk, Polska 2017, reż. Elwira Niewiera, Piotr Rosołowski Tworzyliśmy w oparciu o zagadki, pytania, domysły. Patrzyliśmy na rzeczywistość Na kreatywnym warsztacie plastycznym każdy zaprojektował i wykonał własny Krótka opowieść o świętowaniu, Boże Narodzenie w prawosławiu – prowadziła Księgarnia z marzeniami, Wielka Brytania/Hiszpania 2017, reż. Isabel Coixet z przymrużeniem oka. Przede wszystkim dobrze się bawiliśmy! majstersztyk według dawnych zwyczajów cechowych. Myroslawa Keryk, prezeska Fundacji „Nasz Wybór”. Magiczne noce, Włochy 2018, reż. Paolo Virzi GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi w wieku 7–10 lat Zwiedzanie wystawy Wola w Muzeum – prowadziła Magdalena Staroszczyk, Maksymiuk. Koncert na dwoje, Polska 2018, reż. Tomasz Drozdowicz 9 LUTEGO, Ciepło zimno kuratorka wystaw Muzeum Woli. Mamy talent!, Norwegia/Szwecja 2018, reż. Christian Lo 9 MARCA, W co się ubierzesz? Filmowe opowieści Krótka opowieść o zimowych świętach żydowskich – prowadził Jakub Kowalik, Maudie, Irlandia/Kanada 2016, reż. Aisling Walsh 13 i 14 KWIETNIA, Tik-tak, bim-bam edukator z Jewish Community Center. McQueen, Wielka Brytania 2018, reż. Ian Bonhôte, Peter Ettedgui 11 i 12 MAJA, Dom kamienica wieżowiec Warsztaty odnoszące się do polskich seriali animowanych. Razem z kapitanem Kli- Mikrotopia, Szwecja 2013, reż. Jester Wachtmeiser 8 i 9 CZERWCA, Co to? Kto to? Suwenir perem poszukiwaliśmy skarbu, a z Bolkiem i Lolkiem sprawdziliśmy, czy na Sta- Oprowadzanie Dotknij Warszawy Milcząca rewolucja, Niemcy 2018, reż. Lars Kraume rym Mieście straszy. Każde warsztaty rozpoczynały się projekcją w kinie Syrena, GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi, dorośli, osoby z niepełnosprawnością Mirai, Japonia 2018, reż. Mamoru Hosoda Szkicownik warszawski a potem ruszaliśmy na wystawę w poszukiwaniu niezwykłych postaci, miejsc wzroku Na skrzyżowaniu wichrów, Estonia 2014, reż. Martti Helde Rysowanie odpręża, ćwiczy koncentrację, pozwala dostrzec to, co na pierwszy rzut i przedmiotów. Z ich pomocą dowiedzieliśmy się, co składa się na fabułę dobrej Najbrzydszy samochód świata, Polska 2017, reż. Grzegorz Szczepaniak oka może pozostawać niezauważone. Na spotkaniach uczyliśmy się uważnej ob- historii, i ćwiczyliśmy wyobraźnię, tworząc własne opowieści. Neonowy byk, Brazylia 2015, reż. Gabriel Mascaro serwacji przedmiotu, jego dekoracji oraz ćwiczyliśmy różne techniki rysunkowe. GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi w wieku 6–10 lat Niezbędna konieczność, Francja 2019, reż. Erwan Le Duc Zajęcia odbywały się w swobodnej atmosferze. Uczestnicy otrzymali do dyspozycji Kino Syrena Nowojorska ulica w obiektywie, USA 2013, reż. Cheryl Dunn podstawowe materiały plastyczne lub przynieśli własne. Tytuły warsztatów: Oddech, Australia 2017, reż. Simon Baker GRUPA DOCELOWA: młodzież i dorośli – Skarby nie tylko piratów MIEJSCE: Muzeum Warszawy Ostatnia góra, Polska 2019, reż. Dariusz Załuski – Nawiedzone kamienice KOORDYNACJA: Jan Bliźniak Pamiątki Claire Darling, Francja 2018, reż. Julie Bertuccelli Rodzinne rysowanie – Spotkanie w parku Personal Shopper, Francja/Niemcy 2016, reż. Olivier Assayas Twórcza zabawa dla całych rodzin! Nie trzeba być mistrzem rysunku, wystarczą SEANSE FILMOWE W KINIE SYRENA Ramen. Smak wspomnień, Singapur/Japonia 2018, reż. Eric Khoo chęci i gotowość podjęcia nowych wyzwań. Na zajęciach stworzyliśmy kameralną Poszukiwacze rzeczy W 2019 ROKU Rem Koolhaas – Starchitekt, USA 2016, reż. Tomas Koolhaas atmosferę, wspólnie ćwiczyliśmy uważną obserwację oraz poznawaliśmy różne Republika. Narodziny legendy, Polska 2017, reż. Ryszard Kruk techniki rysunkowe. Naszymi modelami były rzeczy warszawskie – rzeźby, obra- Cała rodzina może wziąć udział w zabawie! W labiryncie muzealnych gabinetów Rzymska aureola, Włochy 2013, reż. Gianfranco Rosi zy, medale i inne przedmioty. Zachęcaliśmy opiekunów do wspólnego działania czekały zadania przygotowane przez edukatorów. Poprzez zabawę można było od- 100 Score – muzyka filmowa, USA 2016, reż. Matt Schrader z dziećmi. krywać tajemnice rzeczy warszawskich w czasie niedzielnego, rodzinnego zwie- Shirley – wizje rzeczywistości, Austria 2013, reż. Gustav Deutsch GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi w wieku 6–12 lat dzania Muzeum Warszawy. Sofia, Francja/Katar 2018, reż. Meryem Benm’Barek-Aloïsi GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi w wieku 4–12 lat Ślimaki, Polska 2015, reż. Grzegorz Szczepaniak 734 Świadectwo urodzenia, Polska 1961, reż. Stanisław Różewicz widzów The War Show, Dania/Niemcy 2016, reż. Andreas Dalsgaard, Obaidah Zytoon Trafikant, Austria/Niemcy 2018, reż. Nikolaus Leytner Universam Grochów, Polska 2018, reż. Tomasz Knittel

144 145 Dział Edukacji Dział Edukacji

momencie zaprzestano wznoszenia kamienic? I dlaczego francuski architekt 25 MAJA (sobota) Le Corbusier przekonywał, że należy wyburzać stare dzielnice miasta? Na zaję- – Rem Koolhaas – Starchitekt (REM: Rem Koolhaas Documentary) ciach przyjrzeliśmy się, jak zmieniały się budynki mieszkalne na przestrzeni lat. – Mikrotopia (Microtopia) – Wyjście przez sklep z pamiątkami (Exit Through the Gift Shop) – Shirley – wizje rzeczywistości (Shirley – Visions of Reality) – McQueen (McQueen) Program towarzyszący wystawie – Westwood: punkówa, ikona, aktywistka (Westwood: Punk, Icon, Activist) Spółdzielnia ORNO. Biżuteria – Neonowy byk (Boi Neon) – High-Rise (High-Rise) MAJ – SIERPIEŃ

ORNO znaczy zdobię – warsztaty Program towarzyszący wystawie GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi w wieku 7–12 lat „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy Czy każdy może tworzyć biżuterię? Podczas zajęć uczestnicy dowiedzieli się, Zbliżamy do sztuki, historii i kultury, fot. MW Warszaty z cyklu Miasto: jak to działa?, fot. Dominik Witaszczyk jak dawniej wyglądała praca osób wykonujących przedmioty z metalu. o wrześniu 1939

13 WRZEŚNIA 2019 – 5 STYCZNIA 2020 Poszukiwacze rzeczy – Śladami bohaterów Warszawy 1944 Na zajęciach rodzinnych zastanawialiśmy się, gdzie balowano w Warszawie Spacery ze szkicownikiem (edycja specjalna) królewskiej i jak wyglądał karnawał w późniejszych czasach. Przyjrzeliśmy się Warszawa czasów wojny – warsztaty rodzinne kreacjom wieczorowym i dowiedzieliśmy się, w jakich sklepach zaopatrywali się Spółdzielnia ORNO powstała zaledwie kilka lat po wojnie. Jej członkowie od- warszawscy eleganci i elegantki. Na zajęciach uczestnicy zaprojektowali karnawa- bywali spacery po zrujnowanych staromiejskich ulicach, szkicując ocalałe detale Uczestnicy mogli poznać zaskakujące historie, podążając śladami powstańców GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi 9–12 lat łowy strój oraz wykonali maski wzorowane na rzeczach warszawskich. architektoniczne: bramy, kraty, szyldy. Rysunki służyły im jako inspiracja do pro- warszawskich i należących do nich rzeczy. W muzealnych gabinetach odkrywali Uczestnicy poznawali Warszawę i jej mieszkańców u progu II wojny światowej. jektowania biżuterii i innych przedmiotów z metalu. nieznane szerzej wątki i doświadczali codzienności roku 1944. Poprzez pamiętniki i wspomnienia warszawiaków z września 1939 roku dowiedzieli Warszawska elegancja się, jak zorganizowane było życie w mieście i jak przebiegały przygotowania do Kiedy dwór królewski przeniósł się z Krakowa do Warszawy, przeniosło się Warsztaty dla dorosłych Kartka świąteczna z Warszawy wojny. Warsztaty pozwoliły odkryć codzienność oblężonego miasta, działalność również lokalne centrum mody. Warszawa umiejętnie podążała za światowymi (rodziny z dziećmi w wieku 9–12 lat) instytucji oraz inicjatywy obywatelskie. trendami, ale czy zawsze? Podczas zajęć prześledziliśmy zmiany mody w różnych Warsztaty z wykonywania biżuterii z użyciem procesjonalnych narzędzi i materia- łów złotniczych, pod okiem eksperta – Pawła Podbielskiego-Kowalskiego, artysty Co można umieścić na świątecznej pocztówce z Warszawy? Czy wystar- epokach oraz zastanowiliśmy się, jakie informacje można przekazywać za pomo- Lekcje muzealne czy Kolumna Zygmunta? A może uda się znaleźć coś bardziej nietypo- cą krojów i dodatków. Zabawy i zagadki naprowadziły nas na trop pierwszego plastyka, projektanta biżuterii. wego? Pomysłów szukaliśmy na wystawie. Zaprojektowaliśmy własne warszawskiego domu mody, dla którego określenie „Francja elegancja” jest jak Nastolatek w walczącej Warszawie najbardziej właściwe! Lekcje muzealne pocztówki i wymyśliliśmy najbardziej oryginalne życzenia świąteczne. GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–6 Zastanawialiśmy się także, jak przekazywano sobie listy dawno temu. Dowie- Śledząc losy jednego z bohaterów wystawy, uczniowie przyjrzeli się codziennym Warszawski wodo-obieg W pracowni ORNO dzieliśmy się, kiedy powstała pierwsza świąteczna pocztówka i jak wyglądała. problemom ówczesnego gimnazjalisty. Zajęcia miały na celu ukazanie rzeczywi- Każde miasto musi mieć dostęp do wody, bez niej przecież nie można żyć! GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 0–3 GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi w wieku 9–12 lat stości wojny z perspektywy cywila, młodego chłopaka, z którym uczestnicy zajęć A jednak dawni mieszkańcy i mieszkanki Warszawy nie mogli cieszyć się bieżącą mogą się utożsamić. wodą, która dziś leje się z kranu. Co więcej, dawniej nikt nie miał w mieszka- Papier, nożyce, kamień GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–6 niach kranów, toalet, pralek czy innych współczesnych udogodnień! Jak zatem Kronikarze codzienności Miasto: jak to działa? wyglądało życie i higiena w dawnej Warszawie? Skąd brano czystą wodę? A co GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 6–8 robiono z brudną? Zróbmy coś razem! Po zapoznaniu się z pamiętnikami, które tworzą narrację na wystawie, uczniowie Czy miasto to maszyna do życia? Wielki organizm? Z czego się składa i jak funk- GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 7–8, gimnazjum, szkoła średnia zastanawiali się nad różnymi formami rejestracji rzeczywistości. Poznali różnice cjonuje? Cykl zajęć rodzinnych pozwolił odkryć te nie zawsze oczywiste per- Zakładamy miasto nad Wisłą i zawodowa spektywy. Na warsztatach przyjrzeliśmy się Warszawie od początku jej istnienia. między dziennikiem, pamiętnikiem a kroniką. Zdobytą wiedzę odnieśli do współ- Tym razem zajęliśmy się Starą Warszawą. Zaczeliśmy od początków jej istnienia Zaobserwowaliśmy, że charakter przestrzeni miasta jest wynikiem procesu ewo- czesnych sposobów dzielenia się własnymi doświadczeniami: streamingiem, in- – co to znaczy, że została założona „na surowym korzeniu”? I dlaczego akurat OPRACOWANIE MERYTORYCZNE I PRODUKCJA POMOCY lucyjnego. Dyskutowaliśmy więc o udogodnieniach, dziś uznawanych za oczywi- stastory, materiałami wideo, które dziś bardzo często zwracają uwagę światowej w tym, a nie innym miejscu? Czy Warszawa naprawdę była taka mała? EDUKACYJNEJ UKŁADANKA ORNO opinii publicznej na przeróżne konflikty w różnych częściach globu. ste. W eksplorowaniu miasta pomogły nam muzealne gabinety, które zamienią się Teresa Łempicka w krainy pełne zagadek i niespodzianek. Rzeczy warszawskie stanowiły źródło Metrem czy autobusem? Anna Kobyłecka inspiracji do własnej twórczości. Jaki środek lokomocji wybierasz, by przemieszczać się po mieście? A czy wiesz, Dominika Sielczak GRUPA DOCELOWA: rodziny z dziećmi w wieku 7–12 jaki wybierali dawni mieszkańcy i mieszkanki Warszawy? Marta Zdanowska

Warszawski karnawał Rewolucja mieszkaniowa – od kamienicy do wieżowca Weekend filmowy (8 filmów) Karnawał to czas nadzwyczajnej wesołości – tańców do białego rana, sutych bie- Pierwszą warszawską zabudowę tworzyły drewniane domy. Stopniową zmianę siad oraz kolorowych przebierańców. Podobnie było w przeszłości, kiedy przed w wyglądzie miasta przyniosło zarządzenie rady miejskiej. Z obawy przed po- W drugi weekend trwania wystawy zaprosiliśmy na pokazy filmów dotyczących nadejściem Wielkiego Postu w wielu krajach Europy ludzie żegnali się z okresem żarami zabroniono stawiać budynki z drewna. Odtąd przybywało w Warszawie projektantów i projektowania. Na ekranie pojawili się najwięksi kreatorzy mody, wielkich uczt, organizując… zabawy i swawole! A jak było w Warszawie? Czy domów murowanych. Kamienice, bo tak je nazwano, miały stanowić wygodne designerzy i architekci. Oprócz dokumentów można było obejrzeć filmy fabularne polski mięsopust był obchodzony równie szumnie? i bezpieczne mieszkania dla tysięcy ludzi. Jak to się zatem stało, że w pewnym o nowatorsko zaprojektowanej stronie wizualnej.

146 147 Dział Edukacji Dział Edukacji

Design warszawski Temat rzeka LEKCJE W JĘZYKU ANGIELSKIM Warszawa mimo wszystko AKTYWNE ZWIEDZANIE LEKCJA WARSZTATOWA The King and the Mermaid GRUPA WIEKOWA: liceum GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 7–8; gimnazjum; GRUPA WIEKOWA: przedszkole (od 5. roku życia); szkoła podstawowa, AKTYWNE ZWIEDZANIE W trakcie zajęć uczestnicy dowiedzieli się, jak władze Warszawy zarządzały szkoła średnia i zawodowa klasy 0–3 GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–3 miastem we wrześniu 1939 roku. Samodzielnie szukali rozwiązań dla pojawia- jących się wówczas problemów. Zapoznali się z działalnością instytucji, które Aktywne zwiedzanie, spacer Warszawski szyk Warsaw for Beginners wówczas funkcjonowały, oraz tworzonych oddolnie organizacji obywatelskich. GRUPA WIEKOWA: przedszkole (od 5. roku życia); szkoła podstawowa, AKTYWNE ZWIEDZANIE AKTYWNE ZWIEDZANIE Na podstawie wspomnień gońca Stefana Starzyńskiego zastanawiali się również klasy 1–3 GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–8; gimnazjum; GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 5–8 nad rolą prezydenta w organizowaniu życia miasta i jego mieszkańców. DOSTĘPNOŚĆ: osoby z niepełnosprawnością intelektualną szkoła średnia i zawodowa DOSTĘPNOŚĆ: osoby z dysfunkcją ruchu, niepełnosprawnością intelektualną, OPRACOWANIE MERYTORYCZNE Kubek, szklanka, filiżanka spektrum autyzmu Centrum Interpretacji Zabytku Anna Kobyłecka LEKCJA WARSZTATOWA Jan Bliźniak GRUPA WIEKOWA: przedszkole (od 5. roku życia); Warszawa legendarna Co jest zabytkiem? Katarzyna Szafrańska szkoła podstawowa, klasy 0–6 LEKCJA WARSZTATOWA LEKCJA WARSZTATOWA GRUPA WIEKOWA: przedszkole (od 5. roku życia); szkoła podstawowa, GRUPA WIEKOWA: przedszkole; szkoła podstawowa, klasy 1–3, 4–6 Cykl filmowy „Wojna oczami cywilów” (8 filmów) Muzealne ABC klasy 0–3 AKTYWNE ZWIEDZANIE Skąd się biorą konflikty Dodatkowy kontekst dla wystawy tworzył cykl filmów, które pokazują wojnę GRUPA WIEKOWA: przedszkole; szkoła podstawowa, klasy 1–3 Spacer z legendą LEKCJA WARSZTATOWA z perspektywy cywilów. Osobiste tragedie i niezwykłe świadectwa poświęcenia LEKCJA SPACEROWA GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–6; szkoły ponadpodstawowe pokazują ludzi w kontekście codziennej walki o przetrwanie i uświadamiają bez- O zachowaniu się przy stole GRUPA WIEKOWA: przedszkole (od 5. roku życia); szkoła podstawowa, sens każdej wojny. W cyklu przeważały filmy współczesne, dobrane ze względu na AKTYWNE ZWIEDZANIE klasy 0–3 Śladami odbudowy Starego Miasta wysoką jakość artystyczną, niedystrybuowane szeroko w polskich kinach. GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–8; gimnazjum; SPACER szkoła średnia i zawodowa Zagadkowe dekoracje GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–3, 4–8; szkoły ponadpodstawowe OPRACOWANIE MERYTORYCZNE AKTYWNE ZWIEDZANIE, SPACER Jan Bliźniak Ozdabiać lub czcić GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–6 Na tropie historii AKTYWNE ZWIEDZANIE, SPACER GRA MIEJSKA GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–8; gimnazjum Bajki, baśnie, animacje GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–8; szkoły ponadpodstawowe Lekcje muzealne LEKCJA FILMOWA Promocja i propaganda GRUPA WIEKOWA: przedszkole (od 5. roku życia); szkoła podstawowa, Warszawskie Stare Miasto w XX wieku LEKCJE MUZEALNE AKTYWNE ZWIEDZANIE klasy 0–3 LEKCJA WARSZTATOWA GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 7–8; gimnazjum; GRUPA WIEKOWA: szkoły ponadpodstawowe 31 813 szkoła średnia i zawodowa Tik-tak, bim-bom 1539 uczestników AKTYWNE ZWIEDZANIE Różnorodność kulturowa – instrukcja obsługi Rzecz w muzeum GRUPA WIEKOWA: przedszkole (od 5. roku życia) LEKCJA WARSZTATOWA Muzeum Warszawy – siedziba główna AKTYWNE ZWIEDZANIE GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–6; szkoły ponadpodstawowe GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 7–8; gimnazjum; Przed czy za kamerą? Bajki, baśnie, animacje szkoła średnia i zawodowa LEKCJA FILMOWA LEKCJA WARSZTATOWA GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–3 GRUPA WIEKOWA: przedszkole, szkoła podstawowa, klasy 0–3 Siedem wieków w Warszawie AKTYWNE ZWIEDZANIE Symbole patriotyzmu Co w murach piszczy? GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, gimnazjum; LEKCJA WARSZTATOWA AKTYWNE ZWIEDZANIE szkoła średnia i zawodowa GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–6 GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, gimnazjum; szkoła średnia i zawodowa Start-up nie od dziś Zwyczajne życie postaci z legend AKTYWNE ZWIEDZANIE LEKCJA FILMOWA GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 7–8; gimnazjum; GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–3 szkoła średnia i zawodowa Potwory i upiory Szaleństwo kolekcjonowania LEKCJA SPACEROWA AKTYWNE ZWIEDZANIE GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–6 GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, gimnazjum Centrum Interpretacji Zabytku, fot. Kamila Szuba Warszawa wielokulturowa AKTYWNE ZWIEDZANIE GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 7–8; gimnazjum; szkoła średnia i zawodowa Co w murach piszczy?, fot MW

148 149 Dział Edukacji Dział Edukacji

Korczakianum Lekarstwo bez miary stanie za truciznę „Dawno, dawno temu…” Kulturowy tygiel LEKCJA + AKTYWNE ZWIEDZANIE LEKCJA MUZEALNA, WARSZTAT LEKCJA MUZEALNA, AKTYWNE ZWIEDZANIE Prawa dziecka GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 6–8; szkoły ponadpodstawowe GRUPA WIEKOWA: przedszkole; szkoły podstawowe, klasy 0–1 GRUPA WIEKOWA: gimnazjum; szkoła podstawowa, klasy 7–8; LEKCJA + WARSZTAT + DYSKUSJA szkoły ponadpodstawowe GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa i ponadpodstawowa Narkotyki w cywilizacji Do krokodyla! Tajemnice straganów Różyca LEKCJA + AKTYWNE ZWIEDZANIE LEKCJA MUZEALNA, WARSZTAT Rzemieślnik. Projektant. Prototyp. Muzeum Drukarstwa Warszawskiego GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 6–8; szkoły ponadpodstawowe GRUPA WIEKOWA: przedszkole; szkoły podstawowe, klasy 1–3, 4–6 LEKCJA MUZEALNA GRUPA WIEKOWA: gimnazjum; szkoła podstawowa, klasy 7–8; Drewniane, ołowiane – literki zaczarowane Z papierkiem lakmusowym w aptece Praskie zawody szkoły ponadpodstawowe LEKCJA MUZEALNA, ZAJĘCIA WARSZTATOWE LEKCJA + AKTYWNE ZWIEDZANIE LEKCJA MUZEALNA, WARSZTAT GRUPA WIEKOWA: przedszkole (od 5. roku życia); szkoła podstawowa, klasy 1‒2 GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 6–8; szkoły ponadpodstawowe GRUPA WIEKOWA: przedszkole; szkoły podstawowe, klasy 1–3 Spacery Jak powstaje książka Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry Miastochmura LEKCJA MUZEALNA, WARSZTAT LEKCJA MUZEALNA, ZAJĘCIA WARSZTATOWE MARZEC – PAŹDZIERNIK GRUPA WIEKOWA: przedszkole; szkoły podstawowe klasy 1–3 GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 3–4 Na pomoc walczącej stolicy – Palmiry we wrześniu 1939 r. GRUPA WIEKOWA: przedszkole; szkoła podstawowa GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4‒8; szkoła średnia PROWADZENIE: Pracownicy Działu Edukacji Muzeum Warszawy Praga z lotu ptaka Czar czcionki w oficynie drukarskiej Szlakiem legend warszawskich LEKCJA MUZEALNA LEKCJA MUZEALNA, ZAJĘCIA WARSZTATOWE Konspiracja i powstanie 1944 w Puszczy Kampinoskiej; Zagadkowe dekoracje GRUPA WIEKOWA: szkoły podstawowe, klasy 4–6 GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 5–6; szkoły ponadpodstawowe Niepodległa Rzeczpospolita Kampinoska Potwory i upiory dawnej Warszawy GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 7‒8; szkoła średnia Tajemnice staromiejskich zaułków Legendy warszawskie dłutkiem opowiedziane PRAGrA LEKCJA MUZEALNA, ZAJĘCIA WARSZTATOWE Wokół Palmir KWIECIEŃ – CZERWIEC GRUPA WIEKOWA: przedszkole; szkoła podstawowa, klasy 1–2 ŚCIEŻKA EDUKACYJNA SPACER EDUKACYJNY GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa GRUPA WIEKOWA: szkoły podstawowe, klasy 1–3, 4–6 Zajęcia Uniwersytetu Trzeciego Wieku Artystyczne techniki graficzne. Ilustracja dla dzieci LEKCJA MUZEALNA, ZAJĘCIA WARSZTATOWE Muzeum Warszawskiej Pragi Praga 1918 7 STYCZNIA – 19 GRUDNIA GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 3–4 WRZESIEŃ – LISTOPAD MIEJSCE: Siedziba Główna, Muzeum Warszawskiej Pragi, Jakie tajemnice skrywają praskie piwnice? LEKCJA MUZEALNA, AKTYWNE ZWIEDZANIE Centrum Interpretacji Zabytku Dłutkiem, piórkiem, rysikiem – artystyczne techniki graficzne LEKCJA MUZEALNA, WARSZTAT GRUPA WIEKOWA: szkoły podstawowe, klasy 4–6 KOORDYNACJA: Katarzyna Szafrańska LEKCJA MUZEALNA, ZAJĘCIA WARSZTATOWE GRUPA WIEKOWA: przedszkole ZAJĘCIA UNIWERSYTETU GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 6–8, szkoły ponadpodstawowe Praga na choinkę TRZECIEGO LISTOPAD – GRUDZIEŃ WIEKU Ksiąg zdobienie LEKCJA MUZEALNA, WARSZTAT LEKCJA MUZEALNA, ZAJĘCIA WARSZTATOWE GRUPA WIEKOWA: przedszkole; szkoła podstawowa, klasy 1–3, 4–6 GRUPA WIEKOWA: przedszkole (od 5. roku życia) szkoła podstawowa, klasy 4–6, szkoły ponadpodstawowe Praga opowiedziana, Praga narysowana LEKCJA MUZEALNA, WARSZTAT 56 spotkań Dawniej skryba, dziś – kaligraf GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–6 LEKCJA MUZEALNA, ZAJĘCIA WARSZTATOWE GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa; gimnazjum; liceum Rzemieślnicza Praga LEKCJA MUZEALNA Muzeum Farmacji im. mgr farm. Antoniny Leśniewskiej GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–6 2763 uczestników Przyprawy i zioła Od osady do miasteczka Żydzi na Pradze LEKCJA + AKTYWNE ZWIEDZANIE LEKCJA MUZEALNA, WARSZTAT 7 STYCZNIA GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1–3 Jakie tajemnice skrywają praskie piwnice? Lekcja w Muzeum Warszawskiej GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–6 Pragi, fot. Kamila Szuba PROWADZENIE: Patrycja Labus-Sidor Grochowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Alchemia i leki Praga w popkulturze LEKCJA + AKTYWNE ZWIEDZANIE W muzeum jak w bajce LEKCJA MUZEALNA, AKTYWNE ZWIEDZANIE GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 7–8; szkoły ponadpodstawowe Rys historyczny wybranych dzielnic – Ochota GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa 6–8; szkoły ponadpodstawowe LEKCJA MUZEALNA, WARSZTAT 14 i 21 STYCZNIA GRUPA WIEKOWA: przedszkole PROWADZENIE: Katarzyna Szafrańska Uniwersytet Trzeciego Wieku Politechniki Warszawskiej

150 151 Dział Edukacji Dział Edukacji

Belweder – jak prywatny pałacyk stał się siedzibą prezydenta RP Rys historyczny wybranych dzielnic – Bielany Stefan Starzyński – (nie)prezydent Warszawy Rodzinne pamiątki harcerzy Szarych Szeregów w gabinecie 15 STYCZNIA i 21 MAJA 11 i 18 MARCA 16 MAJA Relikwii Muzeum Warszawy PROWADZENIE: Anna Marks i Katarzyna Szafrańska PROWADZENIE: Katarzyna Szafrańska PROWADZENIE: Jan Bliźniak 21 LISTOPADA Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Uniwersytet Trzeciego Wieku Politechniki Warszawskiej Otwarty Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Towarzystwie Demokratycznym Wschód PROWADZENIE: Julian Borkowski Uniwersytet Trzeciego Wieku im. Haliny Szwarc Otwarty Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Towarzystwie Demokratycznym Wschód Dziedzictwo niematerialne i naturalne Dziedzictwo kulturowe na liście UNESCO Warszawskie biografie kobiet 20 MARCA 22 MAJA Książę Józef Poniatowski i hrabina de Vauban. Kto rządził 17 STYCZNIA PROWADZENIE: Sylwia Kot PROWADZENIE: Marta Galewska w pałacu Pod Blachą? PROWADZENIE: Ewa Grzywacz Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku 21 LISTOPADA Otwarty Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Towarzystwie Demokratycznym Wschód PROWADZENIE: Anna Kobyłecka Higiena dawnych warszawiaków Pałac króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie – rezydencja Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Stare Miasto na liście światowego dziedzictwa kulturowego 21 MARCA zwycięskiego wodza 23 STYCZNIA PROWADZENIE: Anna Kobyłecka 23 MAJA Architektura przedwojennej Pragi PROWADZENIE: Anna Zasadzińska Otwarty Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Towarzystwie Demokratycznym Wschód PROWADZENIE: Katarzyna Szafrańska 25 LISTOPADA Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku PROWADZENIE: Patrycja Labus-Sidor Rzemiosło na Pradze i Kamionku. Rys historyczny Grochowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Dlaczego Tytus Flamininus ogłasza wolność miast greckich 25 MARCA Prawobrzeżni: Tadeusz Wenda – ojciec Gdyni przy ulicy Miodowej? Ślady antyku i orientu w pałacu Paca PROWADZENIE: Katarzyna Chudyńska-Szuchnik 27 MAJA Formy ochrony zabytków w Polsce i na świecie 31 STYCZNIA i 19 LUTEGO Grochowski Uniwersytet Trzeciego Wieku PROWADZENIE: Jolanta Wiśniewska 27 LISTOPADA PROWADZENIE: Anna Marks Grochowski Uniwersytet Trzeciego Wieku PROWADZENIE: Joanna Proskień Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Prezydencki, Namiestnikowski czy Radziwiłłów? Wiele nazw, Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Uniwersytet Trzeciego Wieku im. Haliny Szwarc wiele znaczeń najsławniejszego pałacu przy Krakowskim Dzielnice Warszawy 2. Historia i obiekty kultury. Bemowo Przedmieściu 7 i 14 PAŹDZIERNIKA Dzielnice Warszawy 2. Historia i obiekty kultury. Rembertów Rys historyczny wybranych dzielnic – Żoliborz 28 MARCA i 16 KWIETNIA PROWADZENIE: Katarzyna Szafrańska 9 i 16 GRUDNIA 11 i 18 LUTEGO PROWADZENIE: Anna Kobyłecka i Anna Marks Uniwersytet Trzeciego Wieku Politechniki Warszawskiej PROWADZENIE: Katarzyna Szafrańska PROWADZENIE: Katarzyna Szafrańska Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Uniwersytet Trzeciego Wieku Politechniki Warszawskiej Uniwersytet Trzeciego Wieku Politechniki Warszawskiej Uniwersytet Trzeciego Wieku im. Haliny Szwarc Architektura handlowa Warszawy powojennej 17 PAŹDZIERNIKA Cerkwie Warszawy Rotterdam, Hawr i Drezno – inne odbudowane Zagrożone dziedzictwo PROWADZENIE: Ewa Perlińska-Kobierzyńska 9 GRUDNIA miasta europejskie 3 KWIETNIA Otwarty Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Towarzystwie Demokratycznym Wschód PROWADZENIE: Jolanta Wiśniewska 13 LUTEGO PROWADZENIE: Anna Zasadzińska Grochowski Uniwersytet Trzeciego Wieku PROWADZENIE: Marta Galewska Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Pałac na Wyspie. Letnia rezydencja króla Stanisława Augusta Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku 17 PAŹDZIERNIKA Odbudowane Stare Miasto w Warszawie jako zabytek Rys historyczny wybranych dzielnic – Mokotów PROWADZENIE: Anna Kobyłecka 11 GRUDNIA Miecznik i inni. O warszawskim brązownictwie 8 i 15 KWIETNIA Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku PROWADZENIE: Sylwia Kot 21 LUTEGO PROWADZENIE: Katarzyna Szafrańska Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku PROWADZENIE: Jan Bliźniak Uniwersytet Trzeciego Wieku Politechniki Warszawskiej Parki warszawskie Otwarty Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Towarzystwie Demokratycznym Wschód 21 PAŹDZIERNIKA Rys hisoryczny wybranych dzielnic – Praga Utracone dziedzictwo – historia i architektura pałaców PROWADZENIE: Adam Lisiecki 17 GRUDNIA Konserwator na Pradze – o najważniejszych zabytkach, Saskiego i Brühla Grochowski Uniwersytet Trzeciego Wieku PROWADZENIE: Katarzyna Szafrańska systemie ochrony i polityce konserwatorskiej 25 KWIETNIA i 21 MAJA Uniwersytet Trzeciego Wieku im. Haliny Szwarc 25 LUTEGO PROWADZENIE: Anna Marks i Katarzyna Szafrańska Zabytek – dawniej i dziś PROWADZENIE: Ewa Kalnoj-Ziajkowska Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku 30 PAŹDZIERNIKA Co można odczytać z pudełka po czekoladkach? Grochowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Uniwersytet Trzeciego Wieku im. Haliny Szwarc PROWADZENIE: Sylwia Kot Warszawskie firmy i ich wyroby, projektanci i producenci Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku opakowań w kolekcji Muzeum Warszawy Rezydencje Potockich. Miejski pałac przy Trakcie Praskie kapliczki 19 GRUDNIA Królewskim i romantyczny Natolin 29 KWIETNIA Dzielnice Warszawy 2. Historia i obiekty kultury. Białołęka PROWADZENIE: Lena Wicherkiewicz 28 LUTEGO i 19 MARCA PROWADZENIE: Patrycja Labus-Sidor 4 i 18 LISTOPADA Otwarty Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Towarzystwie Demokratycznym Wschód PROWADZENIE: Anna Marks Grochowski Uniwersytet Trzeciego Wieku PROWADZENIE: Katarzyna Szafrańska Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Uniwersytet Trzeciego Wieku Politechniki Warszawskiej Warszawska Villa Rotonda w Królikarni Uniwersytet Trzeciego Wieku im. Haliny Szwarc Rys historyczny wybranych dzielnic – Ursynów 19 GRUDNIA 13 i 20 MAJA Rys hisoryczny wybranych dzielnic – Śródmieście PROWADZENIE: Anna Kobyłecka PROWADZENIE: Katarzyna Szafrańska 19 LISTOPADA Ursynowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Uniwersytet Trzeciego Wieku Politechniki Warszawskiej PROWADZENIE: Katarzyna Szafrańska Uniwersytet Trzeciego Wieku im. Haliny Szwarc

152 153 Dział Edukacji

Udział pracowników w konferencjach Udział w szkoleniu Zamówienia publicznie poniżej 30 tyś euro oraz inne wyłączone z obowiązku stosowania ustawy PZP i warsztatach z uwzględnieniem zasad konkurencyjnego udzielania zamówień w projektach unijnych. Muzeum Warszawy, 29 października 2019 Udział w konferencji Chcę Cię tu widzieć. Seminarium poświęco- – Katarzyna Szafrańska ne działaniom partycypacyjnym w instytucjach kultury. Muzeum Pałac Herbsta, oddział Muzeum Sztuki w Łodzi, 22 lutego 2019 Udział i moderowanie jednego ze stolików tematycznych w V – Anna Marks Forum Kultury bez Barier – Access-orium. Kultura dostępna w politykach miejskich. Organizatorzy: Fundacja Kultury bez Barier Udział w warsztatach User-centered design w instytucjach kultury. i Biuro Kultury m. st. Warszawy, Teatr Ochoty, 8 listopada 2019 Jak projektować z myślą o użytkownikach? organizowanych przez – Katarzyna Szafrańska Pracownię Otwierania Kultury w Muzeum Warszawskiej Pragi, 14–15 marca 2019 – Katarzyna Szafrańska Udział w V Międzynarodowej Konferencji Trendy w edukacji. Or- ganizator: Gdańska Fundacja Przedsiębiorczości, w Europejskim Udział w konferencji Teatralna EduAkcja Warszawy. TR Warsza- Centrum Solidarności w Gdańsku, 15 listopada 2019 – Katarzyna wa, 16 marca 2019 – Anna Zdanowska Szafrańska Udział w warsztatach rozwojowych dla Działu Edukacji, Muzeum Udział w konferencji naukowej Muzeoterapia. Organizator: Warszawy, 5 kwietnia 2019 – cały dział Muzeum Narodowe w Kielcach, 26–27 listopada 2019 – Katarzyna Szafrańska Udział w szkoleniu Kreatywność w edukacji muzealnej. Działania wspólne. Muzeum Sztuki w Łodzi, 29–31 maja 2019 – Katarzyna Udział w szkoleniu Zarządzanie projektem dofinansowywanym ze Szafrańska środków zewnętrznych Warszawa. Organizator NIMOZ, 3 grudnia 2019 – Katarzyna Szafrańska i Jan Bliźniak Udział w konferencji Kulturalna EduAkcja Warszawy. Mazowiecki Instytut Kultury, 10 czerwca 2019 – Anna Kobyłecka Udział w szkoleniu Czytanie obrazów – szkolenie z tworzenia fil- mików w PJM i napisów Warszawa. Organizator Fundacja Kultury Udział w konferencji naukowej Włączamy w kulturę. Muzeum Na- Bez Barier, 11 grudnia 2019 – Katarzyna Szafrańska rodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, 20 września 2019 – Katarzyna Szafrańska Warsztaty Krytyczna analiza… Centrum Edukacji Obywatelskiej w Muzeum Warszawskiej Pragi, Warszawa, 6 grudnia 2019 – Udział w seminarium EPALE: Pokłady kultury – edukacja doro- Teresa Łempicka, Anna Kobyłecka, Dominika Sielczak, Anna słych na fali, Polska Filharmonia Bałtycka im. Fryderyka Chopina Zdanowska w Gdańsku, 25 września 2019 – Anna Kobyłecka

Udział w spotkaniu edukacyjnym Laboratorium dostępności. Udostępnianie sztuki osobom z dysfunkcją wzroku. Muzeum Pa- Współpraca z instytucjami zewnętrznymi łac Herbsta, oddział Muzeum Sztuki w Łodzi, 27 września 2019 – Katarzyna Szafrańska TEATR GULIWER

POLITECHNIKA WARSZAWSKA Przygotowanie i prowadzenie spotkania Accessibility managment w ramach spotkania Eurocities grupy roboczej barier-free cities, FUNDACJA KULTURY BEZ BARIER Muzeum Warszawy, 1 października 2019 – Katarzyna Szafrańska i Jan Bliźniak URZĄD KONSERWATORSKI M.ST. WARSZAWY CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ Udział w szkoleniu dla muzealników Design Thinking. Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 4 października 2019 – DZIECIĘCY UNIWERSYTET CIEKAWEJ HISTORII Anna Zdanowska MIEJSKIE PRZEDSIĘBIORSTWO WODOCIĄGÓW I KANALIZACJI W M.ST. WARSZAWIE SPÓŁKA AKCYJNA Udział w XVII konferencji Reha for the Blind in Poland organizowanej przez Fundację Szansa dla Niewidomych, Warszawa, 21–23 FUNDACJA ZWALCZ NUDĘ października 2019 – Katarzyna Szafrańska

Opracowała Katarzyna Liwak-Rybak

GABINET ZEGARÓW WARSZAWSKICH Zegar ścienny w kształcie kartusza Antoni Gugenmus 154 1815–1830 drewno, mosiądz, stal, gips, emaliowanie MHW 105 Dział Badań nad Warszawą

W 2019 roku Dział Badań nad Warszawą zaczął funkcjonować w nowym kształcie, w skutek połączenia czterech pracowni: Badań Historycznych, Badań Archeologicz- nych, Korczakianum oraz Centrum Interpretacji Zabytku. Choć reprezentują one odmienne profile, w ramach których w różnym stopniu działalność naukowa łączy się z popularyzacją wiedzy, kompetencje ich pracowników pozwalają odkrywać i przybliżać publiczności dzieje i fenomen Warszawy, od najdawniejszych czasów do współczesności. W ramach Pracowni Badań Historycznych najważniejszym zadaniem jest prowadzenie badań dotyczących miasta, w szerokiej perspektywie historycznej i problemo- wej. Pracownicy tej jednostki zajmują się różnymi okresami w dziejach Warszawy: dr Magdalena Wróblewska, fot. MW nowożytnością, XIX wiekiem oraz historią XX stulecia, ze szczególnym uwzględ- nieniem czasów II wojny światowej. Zainteresowani są życiem społecznym i kultu- ralnym, biografiami warszawiaków, a także badaniem bogatych zbiorów Muzeum w powiązaniu z szerszą problematyką historyczną. Pracownia Badań Archeologicznych zajmuje się prowadzeniem badań archeologicznych i opracowywaniem ich wyników, a także naukowym opracowywaniem zabytków archeologicznych w zbiorach Muzeum. Pracownicy tej jednostki realizują projekty w oparciu o bogate zbiory szkła i ceramiki, w powiązaniu z najdawniejszą historią miasta. Ważnym zadaniem pracowników tego zespołu jest także opracowywanie i udostępnianie dokumentacji historycznej, przechowywanej w pracowni. W Korczakianum, w którego zbiorach zgromadzone są spuścizny po Januszu Kor- czaku i archiwalia z nim związane, najważniejszym zadaniem jest opracowywanie tych materiałów i prowadzenie badań na temat Korczaka i jego dorobku. Jednym z najważniejszych projektów są prace edytorskie nad wydaniem kolejnych tomów „Dzieł Janusza Korczaka”. Pracowniczki tej jednostki biorą aktywny udział w przed- sięwzięciach popularyzujących wiedzę dydaktyczno-wychowawczą. Centrum Interpretacji Zabytku jest placówką poświęconą odbudowie Starego Mia- sta, które wpisane zostało w 1980 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Działania koncentrują się na edukacji i upowszechnianiu wiedzy o zniszczeniu i odbudowie Warszawy, a także o znaczeniu dziedzictwa kulturowego i roli UNESCO w jego definiowaniu i propagowaniu. Placówka utrzymuje kontakty ze środowiska- mi akademickimi, których przedstawiciele prezentują wyniki najnowszych badań podczas organizowanych wykładów. W CIZ realizowane są również działania skierowane do grup specjalistów, takie jak warsztaty dla przedstawicieli z Organizacji Światowych Miast Dziedzictwa czy międzynarodowe konferencje naukowe. Do zadań całego zespołu Działu Badań należy nie tylko opracowywanie wyników kwerend i prac badawczych, ale także ich upowszechnianie w formie publikacji, wystaw, wykładów i spotkań z publicznością. Pracownicy prowadzą konsultacje dla osób zainteresowanych historią Warszawy, uczestniczą w programach i działaniach edukacyjnych Muzeum i działaniach zmierzających do popularyzacji wiedzy o mieście.

dr Magdalena Wróblewska KIEROWNICZKA DZIAŁU BADAŃ NAD WARSZAWĄ

GABINET PORTRETÓW Portret Augusta Agboli O’Browna ps. Ali, uczestnika powstania warszawskiego Karol Radziszewski 2017 157 akryl, płótno MHW 29447 Dział Badań nad Warszawą Pracownia Badań Archeologicznych

Niestety, ze względu na dodatkowe prace modernizacyjne, nie uda- Pracownia Badań Archeologicznych ło się w 2019 roku dokończyć podobnych działań w pomieszczeniu przeznaczonym na magazyn zabytków wydzielonych w Muzeum Woli. Sprawdzony jednak został stan zachowania zabytków inwen- Z początkiem roku 2019 siedzibą Pracowni Badań Archeologicznych stał się bu- tarzowych spakowanych na czas transportu w 90 kartonów, zostały dynek Muzeum Woli przy ulicy Srebrnej 12. Przeprowadzka z dawnej lokalizacji one spisane i przepakowane. Uzupełniono i zweryfikowano treść Działu Archeologicznego przy ulicy Dzielnej była sporym wyzwaniem logistycz- kart zabytków inwentarzowych (800 pozycji) w elektronicznym nym. W przygotowywanie zabytków, dokumentacji i wyposażenia do transportu, katalogu Musnet bądź też założono karty dla zabytków do tego ich spakowanie, nadzorowanie przewozu, oraz rozdysponowanie na nowym miejscu inwentarza nowo wprowadzonych. zaangażowany był cały nasz zespół. W planach pracowni na najbliższe lata są dwa duże projekty badawcze – Północny blok przyrynkowy (strona Dekerta) w Warszawie w świetle badań archeologicznych, Archiwum historyczno-architektonicznych i historycznych i Prace archeologiczne prowadzone Przeprowadzka do nowych pomieszczeń wiązała się ze zmniejsze- przez Muzeum Warszawy w latach 2013–2014 w Ogrodzie Krasińskich, w których Zbigniew Polak, fot. MW niem zajmowanej przez pracownię przestrzeni. Stało się to dodat- realizację w przyszłym roku będzie musiał zaangażować się cały nasz zespół. Jednak kowym bodźcem dla intensyfikacji zainicjowanych już wcześniej w roku 2019 obydwa projekty znajdowały się jeszcze na wstępnym etapie przygoto- prac nad porządkowaniem i reorganizacją zasobów archiwalnych. wań. Dla opracowania wyników badań północnego bloku przyrynkowego Zuzanna W archiwum Pracowni Badań Archeologicznych znajduje się te- Różańska-Tuta stworzyła kartę projektu, skompletowała dokumentację i dokonała renowa dokumentacja z wykopalisk prowadzonych na terenie Warszawy od roku 1949. Chcielibyśmy, by w nieodległej przy- podziału zabytków na kategorie surowcowe i funkcjonalne, które będą opracowywa- szłości była ona w pełni dostępna w wersji cyfrowej, co umożliwi ne przez poszczególnych autorów. W ramach drugiego tematu rozpoczęto szczegó- wszystkim zainteresowanym archeologią Warszawy prowadzenie łowy przegląd wszystkich przedmiotów pozyskanych w trakcie prac prowadzonych kwerend bez konieczności sięgania do oryginałów. Ale proste udo- w Ogrodzie Krasińskich, bez którego nie można przystąpić do jakichkolwiek szer- stępnienie tego różnorodnego i często specyficznego materiału nie szych działań. Równolegle realizowano szereg projektów indywidualnych. wystarczy. Aby mogły z niego efektywnie korzystać także osoby nie będące archeologami czy archiwistami, musi on zostać w peł- Zbigniew Polak KIEROWNIK PRACOWNI BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH ni opracowany i zaopatrzony w dodatkowe zestawienia, które to umożliwią. Jest to zadanie ogromne, ale realne. Z myślą o przygotowaniu naszych archiwalnych zasobów do digitalizacji, jeszcze w 2018 roku rozpoczęliśmy ich szczegółowy przegląd. Zakończy- Magazyny liśmy porządkowanie teczek z terenową dokumentacją rysunkową i opisową ze stanowisk badanych w latach 1951–1968 przez Komi- Dużą część zabytków masowych przewieziono do magazynu sję Badań Dawnej Warszawy i rozpoczęliśmy porządkowanie ma- w Pruszkowie, zabytki wydzielone (około 2800 pozycji inwenta- teriałów z badań prowadzonych od 1971 roku w związku z odbudo- rzowych) i materiały, które będą w najbliższym czasie opracowy- wą Zamku Królewskiego. Siłą rzeczy prace te objęły też spuściznę wane, na Srebrną. Na Dzielnej zachowaliśmy dwa pomieszczenia, po dawnych pracownikach Muzeum, na przykład zbiór około 3000 które zostały przeorganizowane i będą pełniły funkcję „magazynu kart ewidencyjnych zabytków szklanych przygotowanych przez podręcznego”. W jednym pomieszczeniu znajduje się wydzielona Sławomirę Ciepielę. część robocza, przeznaczona do prac nad materiałem zabytkowym Grażyna Zborowska-Znajkowska kontynuowała rozpoczętą rok ze zbiorów własnych oraz do przyjmowania zabytków w depozyt. wcześniej inwentaryzację dokumentacji rysunkowej zabytków. W uporządkowanej części drugiej – stricte magazynowej – pozo- W oznakowanych teczkach uporządkowano 2235 rysunków znale- stawiono zabytki masowe ze szkła, skóry i tkanin. W 2019 roku zisk pochodzących z wykopalisk na stanowiskach badanych przez zakończono – rozpoczęte rok wcześniej – zliczanie znalezisk Komisję Badań Dawnej Warszawy oraz z badań prowadzonych przez Muzeum na terenie Zamku Królewskiego i placu Zamkowego. Komisja Badań Naukowych Starego i Nowego Miasta w Warszawie szklanych (3159 fragmentów) pochodzących z 45 stanowisk ba- (później Komisja Badań Dawnej Warszawy) danych przez Komisję Badań Dawnej Warszawy. Wiązało się to Karta Raportu dziennego głównego z 14 sierpnia 1952 roku z koniecznością ich przepakowania, sporządzenia spisów i umiesz- czenia ich w poszczególnych pudłach, przygotowania nowych me- tryk i oznakowania pudeł. Na ukończeniu jest podobne uporząd- kowanie zabytków szklanych z placu Zamkowego (około 20 460 Magazyn „podręczny” przy ulicy Dzielnej fragmentów), a rozpoczęto porządkowanie szklanego materiału zabytkowego z terenu Zamku Królewskiego.

158 159 Dział Badań nad Warszawą Pracownia Badań Archeologicznych

Opracowanie zbiorów Wystawa główna i inne działania

Ewelina Więcek opracowywała flizy z placu Zamkowego, tworzyła ogólnomuzealne katalog ceramicznych zabytków z Pałacu Saskiego – wydzielając Kamila Baturo reprezentuje pracownię na posiedzeniach zgroma- część z nich do muzealnego katalogu zabytków udostępnianych dzenia kuratorów wystawy głównej. W listopadzie uczestniczyła w Musnecie – oraz kompletowała katalog kamionkowych butli zna- w odbiorze 1200 monet ze „srebrnego skarbu” po pracach konser- lezionych w Warszawie. watorskich i ponownym ich umieszczeniu w gablocie na ekspozy- Kamila Baturo kontynuowała realizację przyjętego na lata 2018– cji stałej. 2021 projektu Flasze, butle i butelki. Szkło zasobowe z badań ar- W ramach prac związanych z przygotowywaniem katalogu inter- cheologicznych w zbiorach Muzeum Warszawy. Jego celem jest netowego Muzeum Warszawy uzupełniono dokumentację opisową pełna inwentaryzacja, opracowanie i publikacja znajdujących się 30 przeznaczonych do tego katalogu obiektów z badań prowadzo- w naszych zbiorach zabytków tej kategorii, a widocznym efek- nych na stanowisku X KBDW oraz z przy Rynku Starego Miasta tem kolejne publikacje powstające we współpracy z Aleksandrą (strona Dekerta), wybrano kolejnych 19 obiektów zabytkowych J. Kasprzak z Muzeum Narodowego w Warszawie. i przekazano do digitalizacji. Przygotowano też tekst do archeolo- Elżbieta Wilczak-Dąbrowska otworzyła w kwietniu 2019 roku gicznej ścieżki tematycznej. przewód doktorski, którego tematem są naczynia szklane używane w Warszawie od XV do XVIII wieku. Terytorialnie opracowanie obejmie Stare i Nowe Miasto, plac Zamkowy oraz Zamek Królew- ski, uwzględniając przede wszystkim zabytki znajdujące się w zaso- Popularyzacja bach Muzeum Warszawy. Jednocześnie postępują jej prace nad hi- Karta Raportu dziennego ze stanowiska II Komisja Badań Dawnej Warszawy, Karta katalogowa foto W Centrum Interpretacji Zabytku pracownicy Pracowni Badań Ar- storią metod produkcji szkła okiennego oraz wykonywania oszkleń. Rynek Starego Miasta z 23 sierpnia 1952 roku cheologicznych i zaproszony gość zaprezentowali wykłady skła- W zasobach Pracowni Badań Archeologicznych posiadamy wyjąt- dające się na cykl „Między miastem a dworem – zanim powstał kowe fragmenty szkła okiennego w dużym zwartym zespole, któ- warszawski plac Zamkowy”: re są stopniowo rozpoznawane, interpretowane i opracowywane. Z tymi zagadnieniami ściśle związane są badania składu chemicz- 1 KWIETNIA – Zbigniew Polak i dr Maciej Trzeciecki z Instytutu nego okrągłego szkła okiennego z placu Zamkowego, prowadzone Archeologii i Etnologii PAN: Co badania archeologiczne prowa- w ramach umowy zawartej w 2018 roku pomiędzy Muzeum War- dzone na placu Zamkowym mówią o początkach Warszawy. szawy a Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie, zakończonej w grudniu. Poszerzaniu wiedzy z tego zakresu służą kontakty na- 6 MAJA – Zbigniew Polak, Zuzanna Różańska-Tuta i Elżbieta Dą- ukowe, które udało się nawiązać z dr Vereną Kaufmann z Fränki- browska: Kto i jak mieszkał niegdyś w miejscu, gdzie dziś jest plac sches Freilandmuseum Bad Windsheim. Zamkowy. Wyniki prowadzonych w ramach pracowni badań zabytków szklanych były prezentowane na specjalistycznych konferencjach 3 CZERWCA – Ewelina Więcek, Kamila Baturo: Butelka butelce naukowych. nierówna.

W przyszłości, dzięki sprzyjającym warunkom w naszej nowej Bieżące prace dokumentacyjne siedzibie, będziemy prowadzić podobne akcje w Muzeum Woli. W 2019 roku przygotowano od strony organizacyjnej dwa cykle W związku z wymienionymi wyżej wykonywanymi lub planowany- wykładów, które zainicjowane zostaną już w styczniu przyszłego mi projektami badawczymi realizowane były prace dokumentacyjne. roku. Pierwszy z nich to „ Archeologia Dawnej Warszawy”, drugi Urszula Skwara-Nieckuła wykonała do planowanych opracowań – organizowany we współpracy ze Stowarzyszeniem Naukowym Karta Dziennej dokumentacji foto, stanowisko rysunki rekonstrukcyjne 51 zabytków szklanych i ceramicznych Archeologów Polskich, oddziałem w Warszawie – to „Fascynacje Brzozowa 19, nr 1A, z 23 października 1952 roku (rysunki katalogowe i ich wersje cyfrowe), a 59 już istniejących Polskich Archeologów”. cyfrowych rysunków zabytków szklanych przekształciła, celem do- Przedstawicielki pracowni – Urszula Skwara-Nieckuła, Elżbieta stosowania ich do potrzeb planowanego opracowania. Wykonała Wilczak-Dąbrowska i Grażyna Zborowska-Znajkowska – brały też 7 rysunków katalogowych gipsowych odlewów form kapeluszy też udział w wydarzeniu Warszawa rysuje organizowanym przez i toczków pochodzących z wykopalisk w Ogrodzie Krasińskich. Muzeum Warszawy i Politechnikę Warszawską. Opracowały kon- Grażyna Kułakowska, która w minionym roku zasiliła nasz zespół, cepcję, przygotowały i 1 czerwca prowadziły warsztaty z rysunku wykonała dokumentację fotograficzną 9 przedmiotów ceramicz- archeologicznego. nych (zabytki wydzielone z kamionki i fajansu) oraz 240 frag- Szczególną formą popularyzacji jest wywiad na temat użytkowania mentów przedmiotów szklanych. Jej dziełem były też fotografie szkła gospodarczego w XVIII–XIX wieku, jakiego Kamila Baturo 39 zabytków szklanych wykorzystanych w prezentacji na Sympo- udzieliła w czerwcu 2019 roku w Radiu dla Ciebie. Komisja Badań Dawnej zjum Ceramiki i Szkła Ostrakon we Wrocławiu i 26 przedmiotów Warszawy, stanowisko IV, prezentowanych na konferencji Hanušovcach nad Topľou. rysunek terenowy z 26 sierpnia 1952 roku

160 161 Dział Badań nad Warszawą Pracownia Badań Archeologicznych

Współpraca z uczelniami i instytucjami

W minionym roku dobiegł końca projekt, podczas którego studenci Wydziału Kon- serwacji Akademii Sztuk Pięknych w War- szawie w ramach prac dyplomowych wykonywali konserwację zabytkowych kafli piecowych. Ze strony pracowni pilotowała go Zuzanna Różańska-Tuta, która dokona- ła wyboru zabytków do konserwacji, spo- rządzała konieczne protokoły, udzielała konsultacji w sprawie konserwacji i opisu wybranych kafli. W dniach 13–24 maja wizytowali naszą pracownię stypendyści z Francji i Włoch, odbywający studia w Instytucie Histo- rycznym UW w ramach programu Histar- med – Europejski Tok Studiów „Historia średniowiecza i archeologia średniowie- cza”. Mieli okazję zapoznać się z częścią naszych zbiorów, poznać metody ich inwentaryzacji i sposoby przechowywania, posłuchać o metodach konserwacji i rekonstrukcji zabytków archeologicznych, a nawet poćwiczyć wykonywanie ich opiso- wej i rysunkowej dokumentacji. Zostali też oprowadzeni po Gabinecie Archeologicz- nym wystawy głównej Muzeum (Kamila Baturo przy współpracy Eweliny Więcek IV Międzynarodowe Sympozjum Ceramiki i Szkła Ostrakon – K. Baturo, A.J. Kasprzak, Wałowice – Huta Wałowska (1830– i Zuzanny Różańskiej-Tuta). Wrocław, 26–28 września 2019. Organizatorzy: Instytut Archeolo- 1839), woj. łódzkie, pow. rawski, „Szkło i Ceramika” 2019, nr 4, Instytucje, z którymi współpracowano gii i Etnologii PAN oraz Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu. s. 38–40. w minionym roku: W programie konferencji w Hanušovcach nad Pracownię Badań Archeologicznych MW reprezentowały autorki Topľou znalazło się też zwiedzanie skansenu referatów: K. Baturo, A.J. Kasprzak, Jeżewice – Huta Tartak (1835−1836) INSTYTUT ARCHEOLOGII UNIWERSYTETU archeologicznego Karpacka Troja w Trzcinicy, gdzie WARSZAWSKIEGO można było bezpośrednio poznać tradycyjne sposoby = Huta Jeżewska (1836−1840), woj. mazowieckie, pow. grójecki, produkcji szklanych przedmiotów K. Baturo, Zapomniane huty. Wstępne sprawozdanie z badań „Szkło i Ceramika” 2019, nr 5, s. 28−31. PAŃSTWOWE MUZEUM ARCHEOLOGICZNE nad mazowieckimi hutami leśnymi XVIII–XIX w. / Forgotten W WARSZAWIE Glasshouses. Preliminary Report on the Research of Forest K. Baturo, A.J. Kasprzak, Bedoń – Huta Bedońska (1808−1832), STOWARZYSZENIE NAUKOWE ARCHEOLOGÓW Konferencje naukowe Glass Industry in the 18/19th Century Region of Mazowsze. woj. łódzkie, pow. łódzki wschodni, „Szkło i Ceramika” 2019, POLSKICH, ODDZIAŁ W WARSZAWIE nr 6, s. 28−31. nd E. Wilczak-Dąbrowska, Szkło okienne z placu Zamkowego WYDZIAŁ KONSERWACJI AKADEMII SZTUK 2 Interdiscyplinary Conference and PIĘKNYCH W WARSZAWIE Roundtable – Słowacja, Hanušovce nad jako źródło do badań nad XVII-wiecznym rzemiosłem szklarskim Z. Polak, M. Rębkowski, Stratigraphic Structures, w: Wolin – the Topľou, 21–23 czerwca 2019. Organizato- w Warszawie. Old Town, red. M. Rębkowski, t. I: Settlement Structure, Strati- graphy & Chronology, Szczecin 2019, s. 15–93. Butelka kamionkowa po wodzie mineralnej rzy: Slovak Archeological Society’s Com- z Selters, wyprodukowana w latach 50. XVIII wieku mission for Support of Historical Glass In- w Hillscheid, znaleziona w północnym skrzydle terdisciplinary Research in Slovakia, Slovak Publikacje pracowników Z. Polak, M. Rębkowski, Building Structures and Spatial Organi- Pałacu Saskiego, gdzie w drugiej połowie zation, w: Wolin – the Old Town, red. M. Rębkowski, t. I: Settlement XVIII wieku znajdował się skład wód mineralnych Academy of Sciences, Slovak Glass Socie- ty, Regional Museum Prešov-Manor-house K. Baturo, A.J. Kasprzak, Łochów – Huta Łochowska (1804– Structure, Stratigraphy & Chronology, Szczecin 2019, s. 115–131. i Archeopark in Hanušovce nad Topľou. 1813?), woj. łódzkie, pow. tomaszowski, „Szkło i Ceramika” 2019, Elżbieta Wilczak-Dąbrowska przedstawiła nr 2, s. 40–43. referat i multimedialną prezentację o warszawskim szkle okiennym. K. Baturo, A.J. Kasprzak, Świnice – Huta Świnicka (1829– 1838), woj. mazowieckie, pow. żyrardowski, „Szkło i Ceramika” 2019, nr 3, s. 26–29.

162 163 Dział Badań nad Warszawą Pracownia Badań Historycznych

Pracownia Badań Historycznych Projekty badawcze „Solidarność” w Warszawie 1980–1981 Celem projektu jest przygotowanie wystawy (proponowany tytuł: Działania Pracowni Badań Historycznych koncentrowały się wokół przypadającej Przebudzenie obywatelskie. Solidarność w Warszawie 1980–1981), Rzeczy warszawskie. Obiekty z pracowni brązowniczo- w tym roku 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej. Przy wykorzystaniu zbio- która wpisywać się będzie w 40-lecie podpisania porozumień -grawerskiej Władysława Miecznika w zbiorach Muzeum sierpniowych i powstanie Niezależnego Samorządnego Związku rów Muzeum Warszawy, podjęto badania dotyczące życia codziennego mieszkań- Warszawy (kontynuacja) ców miasta w okresie II wojny światowej, ze szczególnym uwzględnieniem obrony Zawodowego „Solidarność”. Wystawa przypomni okoliczności, jakie spowodowały powstanie jednego z największych ruchów stolicy we wrześniu 1939 roku. Podstawą badań były przede wszystkim unikatowe Celem projektu jest opracowanie historii i dorobku działającej społecznych w historii Polski i pierwszego niezależnego związku w latach 1936–2010 firmy, oferującej szeroki asortyment wyro- i nigdy niepublikowane relacje warszawiaków nadesłane w 1948 roku na konkurs zawodowego w części Europy pod dominacją sowiecką i skupi się bów z brązu, które są wymownym świadectwem dziejów miasta „Pamiętnik Warszawiaka”. W efekcie badań zorganizowano wystawę czasową „Nie- na obecności tego ruchu w Warszawie. Jej głównym zamierzeniem i działalności jego mieszkańców. O warszawskości tych wyrobów ba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 oraz wydano pod tym samym będzie przedstawienie idei ruchu oraz zbadanie, na ile są one aktu- i różnorodności tematycznej świadczy stała obecność „rzeczy od tytułem antologię fragmentów 19 wspomnień. Celem wystawy i książki było uka- alne i obecne w dzisiejszej świadomości zwiedzających. Mieczników” w pięciu gabinetach wystawy głównej. Wystawa Aleksandra Sołtan-Lipska, W 2019 roku przeprowadzono kwerendy archiwalne i ikonogra- zanie wydarzeń września 1939 roku z wielu perspektyw, poprzez prywatne historie i publikacja będące efektem projektu mają pokazać popularność fot. MW ficzne w zbiorach Muzeum Warszawy oraz m.in. Ośrodka Karta ludzi różniących się wiekiem, wykształceniem, o różnych zawodach, pochodzących brązownictwa, utrzymującą się niemal do lat 80. XX wieku, a nie- oraz przygotowano wstępną koncepcję części historycznej wystawy z różnych części miasta. uświadamianą przez współczesnego (zwłaszcza młodego) odbiorcę i scenariusza. W badania rocznicowe wpisywała się także kontynuacja projektu Wpływ działań pod- ze względu na upadek tej dziedziny rzemiosła artystycznego. Mają ziemnej propagandy akcji „N” na świadomość niemieckich żołnierzy i administracji skłonić odbiorcę do nawiązania kontaktu z tą sztuką, przekonać KIEROWNIK PROJEKTU: Konrad Schiller na terenie III Rzeszy, w ramach którego pozyskano i opracowano szereg materia- go, że brązy są nie tylko piękne, ale jako uczestnicy minionych KURATORZY WYSTAWY: Izabella Maliszewska (opracowanie historyczne), zdarzeń i świadkowie historii, intrygujące i ciekawe. Wreszcie mają Konrad Schiller łów dokumentujących działalność konspiracyjną w okręgu warszawskim w okresie pokazać współczesne życie tych obiektów, które budzą nie tylko II wojny światowej. Na ich podstawie powstały m.in. zestawienia obrazujące zasięg zainteresowanie muzealników, ale również coraz liczniejszej grupy Architektura Muzeum Warszawy – przewodnik akcji „N”, obejmujące adresy lokali konspiracyjnych i baza osób – uczestników akcji. kolekcjonerów tego typu obiektów. W związku z przypadającą w przyszłym roku 40. rocznicą podpisania porozumień W 2019 roku kończono prace nad wystawą zatytułowaną Rzemieśl- Projekt zakładał zebranie materiału i przygotowanie tekstów do bo- nicze historie. Pracownia Mieczników, której otwarcie zaplanowa- sierpniowych i powstania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „So- gato ilustrowanego wydawnictwa ukazującego wyjątkowe walory no na 5 lutego 2020 roku oraz kontynuowano prace nad monografią lidarność” pracownia we współpracy z Muzeum Woli rozpoczęła realizację projektu, staromiejskich kamieniczek należących do Muzeum. Materiał opra- i katalogiem. którego celem było przypomnienie idei Solidarności i okoliczności jej powstania cowany w syntetycznej formie, obrazuje rozwarstwienie chronolo- w Warszawie. Przeprowadzono kwerendy archiwalne i ikonograficzne w zbiorach KIEROWNIK PROJEKTU: Aleksandra Sołtan-Lipska giczne kamienic od średniowiecza po XXI wiek. Omawia najcie- Muzeum Warszawy oraz m.in. Ośrodka Karta, będące podstawą przyszłego scena- kawsze elementy związane z architekturą kamienic i ich wystrojem. riusza wystawy i działań rocznicowych. Popularyzuje odkrycia zarówno z lat odbudowy, jak i z cza- Oprócz projektów rocznicowych pogłębiano badania dotyczące historii Muzeum i jego Fenomen Warszawy. Wpływ działań podziemnej propa- su modernizacji Muzeum w XXI wieku oraz nowe rozwiązania gandy akcji „N” na świadomość niemieckich żołnierzy architektoniczne. zbiorów. Poszerzono i opracowano w syntetyczny sposób wiedzę o historii muzeal- i administracji na terenie III Rzeszy (kontynuacja) nych kamienic, ich architekturze i zachowanym detalu architektonicznym oraz zwią- REALIZACJA: Barbara Hensel-Moszczyńska zanych z nimi osobach, od dawnych właścicieli kamienic, po osoby zaangażowane Celem projektu jest odnalezienie i prześledzenie na podstawie w ich adaptację na cele muzealne. Materiał obejmuje czasy od XV wieku, przez po- zasobów polskich muzeów, archiwów, bibliotek oraz wybranych Wywiady z byłymi pracownikami Muzeum Warszawy niemieckich archiwów dokumentów, druków ulotnych, czasopism wojenną odbudowę w latach 1947–1953, remont i udostępnienie piwnic muzealnych (kontynuacja) w latach 2010–2012, po modernizację przeprowadzoną w latach 2015–2016. wydanych w ramach akcji „N” w Warszawie, mających wpływ na świadomość żołnierzy niemieckich i funkcjonariuszy aparatu hi- Kontynuowano również badania z zakresu historii warszawskiego rzemiosła arty- Celem projektu jest utrwalenie relacji wieloletnich pracowników tlerowskiego. Problematyka ta, mimo powstania prac naukowych, stycznego, czego owocem był scenariusz wystawy czasowej poświęconej firmie brą- Muzeum Historycznego m.st. Warszawy. Relacje mówione zebrane wymaga dalszych badań. w ramach projektu są z jednej strony zapisem historii instytucji, zowniczo-grawerskiej Mieczników, działającej w Warszawie w latach 1936–2010. W 2019 roku przeprowadzono kwerendy w Centralnych Archiwum podzielonym na pojedyncze, osobiste ludzkie losy, z założenia Pracownia, obejmując zakresem swych działań całokształt historii miasta, od cza- Wojskowym, Archiwum Akt Nowych, Archiwum Państwowym subiektywnym, z drugiej strony – świadectwem dziejów miasta. sów najdawniejszych po współczesność, konsultowała realizowane przez Muzeum w Szczecinie. Nagrano i opracowano relacje uczestników akcji „N” Dodatkowym atutem relacji jest niezwykle emocjonalny stosu- Wandy Traczyk-Stawskiej i Jerzego Miecińskiego. i jego oddziały projekty badawcze, wystawiennicze, edukacyjne i promocyjne. Jej nek rozmówców zarówno do miasta, jak i instytucji oraz swoisty pracownicy ogłaszali wyniki prowadzonych badań, a także popularyzowali wiedzę KIEROWNIK PROJEKTU: Julian Borkowski etos pracy muzealnika, pojmowanej jako służba i posłannictwo. o Warszawie przez publikacje naukowe i popularnonaukowe oraz wykłady. Projekt przewiduje nagranie i transkrypcje około 20 relacji. W ramach przedsięwzięcia opracowane zostaną rozszerzone biogramy Aleksandra Sołtan-Lipska KIEROWNICZKA DZIAŁU BADAŃ NAD WARSZAWĄ nagrywanych osób oraz zdigitalizowane i udostępnione przez nich fotografie i dokumenty.

KIEROWNIK PROJEKTU: Izabella Maliszewska

164 165 Dział Badań nad Warszawą Pracownia Badań Historycznych

Popularyzacja wiedzy o Warszawie B. Hensel-Moszczyńska (opracowanie historyczne), „Nieba i ziemi Działalność pracowników nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939, Muzeum Warszawy, Warszawa 2019. w organizacjach i towarzystwach Warszawska Syrena w czasie I wojny światowej naukowych, komitetach redakcyjnych I. Maliszewska, Fotofelieton. Warszawskie ulice we wrześniu wykład towarzyszący wystawie Odzyskana stołeczność. Warszawa 1939 r., „Kronika Warszawy” 2019, z. 2, s. 123–131. i stowarzyszeniach 1915−1918 16 STYCZNIA 2019 I. Maliszewska, Rozmowa z Emilią Borecką, kustosz w Muzeum Julian Borkowski PROWADZENIE: dr Krzysztof Zwierz Historycznym m.st. Warszawy, cz. II, „Almanach Warszawy”, członek Stowarzyszenia Muzealników Polskich, Oddział Mazowiecki t. XIII, s. 401–426. Zajęcia Uniwersytetu Trzeciego Wieku Stowarzyszenie Szarych Szeregów, Kierownik Archiwum Muzeum Harcerstwa, I. Maliszewska [konsultacje], Dorota Suwalska, Czarna wołga. członek Komendy Okręgu Stowarzyszenia Szarych Szeregów Krąg „Zamek”, czło- Rodzinne pamiątki harcerzy Szarych Szeregów w Gabinecie Relikwii Tajemnica z przeszłości, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, War- nek Społecznego Komitetu Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionu 21 LISTOPADA 2019 szawa 2019. „Zośka” PROWADZENIE: Julian Borkowski A. Sołtan-Lipska, Hanna Szwankowska (1919–2012). W stulecie Małgorzata Berezowska urodzin, „Kronika Warszawy” 2019, nr. 1, s. 5–10. Publikacje pracowników członkini Stowarzyszenia Muzealników Polskich, Oddział Mazowiecki A. Sołtan-Lipska, Kalendarz warszawski, wrzesień 2018 – luty Barbara Hensel-Moszczyńska J. Borkowski, M. Berezowska, I. Maliszewska, (koncepcja, wy- 2019, „Kronika Warszawy” 2019, nr 1, s. 11–28. członkini Stowarzyszenia Muzealników Polskich, Oddział Mazowiecki, redaktorka bór tekstów źródłowych, opracowanie historyczne), „Nieba i ziemi „Almanachu Warszawy” (rocznika naukowego Muzeum Warszawy) nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939, Muzeum Warszawy, A. Sołtan-Lipska, Kalendarz warszawski, marzec–sierpień 2019, Warszawa 2019. „Kronika Warszawy” 2019, nr 2, s. 7–26. Izabella Maliszewska członkini Stowarzyszenia Muzealników Polskich, Oddział Mazowiecki J. Borkowski, M. Berezowska, I. Maliszewska, „Nieba i ziemi A. Sołtan-Lipska, Zbiory Muzeum Warszawy. Profile Czesława nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939, folder wystawy czaso- Makowskiego, „Skarpa Warszawska” 2019, nr 7, s. 78–79. Aleksandra Sołtan-Lipska wej w Muzeum Warszawy, 12 września 2019 – 5 stycznia 2020, członkini Stowarzyszenia Muzealników Polskich, Oddział Mazowiecki, Towarzy- Muzeum Warszawy, Warszawa 2019. A. Sołtan-Lipska, Dary i nabytki, w: Sprawozdanie Muzeum War- stwa Miłośników Historii – oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego, Polskie- szawy 2018, Warszawa 2020. go Towarzystwa Numizmatycznego, zastępczyni redaktora naczelnego czasopisma J. Borkowski, I. Maliszewska, Zbiory Muzeum Warszawy. Pa- „Kronika Warszawy” miątki z oblężonej Warszawy, „Skarpa Warszawska” 2019, nr 9, K. Zwierz, Powrót warszawskiej syreny na pieczęć miejską. Wokół s. 66–69. konkursu na nowy projekt herbu Warszawy w 1915 r., „Kronika dr Krzysztof Zwierz Warszawy” 2019, nr 2, s. 85–96. redaktor naczelny rocznika naukowego Muzeum Warszawy „Almanach Warszawy” J. Borkowski, Harcerska służba Jerzego Kacprzyńskiego „Wojt- ka”, „Kruka”, „Kacpra”, „Materiały Historyczne Stowarzyszenia K. Zwierz, Czy tylko syrena reprezentowała stolicę? O dawnych Szarych Szeregów” 2019, nr 107, s. 83–91. herbach Warszawy, portal edukacyjny NIMOZ: www.historiaposzukaj.pl [dostęp: 31.12.2019]. J. Borkowski, Tadeusz Sobol – jeden z bohaterów wystawy „Nie- ba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939, „Materia- K. Zwierz, O możliwościach papierowych Syren. Artystyczne ły Historyczne Stowarzyszenia Szarych Szeregów” 2019/2020, wycinanki Wojciecha Czerwosza ze zbiorow Muzeum Warszawy, nr 108/109, s. 59–62. portal edukacyjny NIMOZ www.historiaposzukaj.pl [dostęp: 31.12.2019]. J. Borkowski, Wizytatorzy Polski Centralnej Szarych Szeregów, „Harcerstwo. Rocznik Naukowy Muzeum Harcerstwa” 2018 [druk 2019], nr 1, s. 11–45.

J. Borkowski, Deczkowski Juliusz Bogdan, [w:] Harcerski słow- nik biograficzny, t. V, pod red. J. Wojtyczy, [Warszawa 2019], s. 53–57.

J. Borkowski [współpraca], K. Drąg, Przewodnik po „Zbiorze akt personalnych członków Szarych Szeregów” z zasobu archiwum Muzeum Harcerstwa w Warszawie, t. 3, Warszawa 2019.

166 167 Dział Badań nad Warszawą Centrum Interpretacji Zabytku

Centrum Interpretacji Zabytku Projekty edukacyjne 21 STYCZNIA | Lęk wysokości: Prudential House jako pierwszy drapacz chmur w Warszawie ul. Brzozowa 11/13, 00-238 Warszawa 4 LUTEGO | Marzyciele i praktycy: Marcin Weinfeld, Stefan Bryła i inni twórcy Wykłady poniedziałkowe w siedzibie Centrum związani z budową gmachu Prudentialu Interpretacji Zabytku 18 MARCA | Luksus dla każdego – Prudential w PRL-u W 2019 roku Centrum Interpretacji Zabytku odbyło się przeszło 50 spotkań w ramach różnych cyklów edukacyjnych adresowanych dla dorosłej publiczności. Ich tematy- Wykłady prowadzone dla dorosłych odbiorców to stała część pro- 3. Wokół dawnych planów Warszawy ka wiąże się z dziejami Warszawy i jej dziedzictwa kulturowego, a także dziedzic- gramu edukacyjnego CIZ. W 2019 roku odbyły się 44 spotkania PROWADZĄCY: dr Paweł E. Weszpiński jest kartografem i geografem, kusto- twa światowego UNESCO. Podczas spotkań, które mają formę wykładów, warsz- w ramach 12 cyklów tematycznych. Oprócz tematów związanych szem w Dziale Opracowania Zbiorów Muzeum Warszawy, kuratorem Gabinetu tatów i dyskusji, pracownicy Muzeum Warszawy oraz zapraszani badacze z uczelni z Warszawą przybliżaliśmy publiczności obiekty światowego dzie- Planów i Map Warszawy wystawy głównej Muzeum Warszawy. Członek Zespołu i instytutów badawczych prezentują wybrane zagadnienia w oparciu o badania własne dzictwa, miejsca i tradycje, które tak jak warszawskie Stare Miasto, Historii Kartografii przy Instytucie Historii Nauki PAN oraz Zespołu Nazewnic- zostały wyróżnione na listach UNESCO. twa Miejskiego. Autor m.in. publikacji na temat dawnej kartografii Warszawy, lub aktualny stan wiedzy. Pracownicy CIZ zaangażowani byli również w Uniwersytet w tym książek z serii „Plany Warszawy. Ze zbiorów kartograficznych Muzeum Trzeciego Wieku, prowadząc spotkania dotyczące problematyki związanej z dzie- Warszawy”. dzictwem kulturowym. W Centrum Interpretacji Zabytku prowadzona jest również edukacja i popularyzacja dr Magdalena Wróblewska, 14 STYCZNIA | Plan dzielnic centralnych m.st. Warszawy z 1955 roku fot. MW wiedzy dla dzieci i młodzieży. Realizowana była poprzez program dla szkół, a także 11 MARCA | Plany Warszawy Korpusu Inżynierów Wojskowych z lat 1822–1859 miejskie projekty edukacyjne: Lato w mieście i Zima w mieście. Obok oferty lekcji szkolnych, która ma ułatwić rozumienie znaczenia zabytków i dziedzictwa kulturo- 4. Ukryte znaczenia ogrodów – arcydzieła z listy światowego wego we współczesnym świecie, prowadzone były liczne warsztaty i spotkania ad- dziedzictwa UNESCO PROWADZĄCA: dr Małgorzata Szafrańska była wieloletnią kustoszką w Zam- resowane do grup szczególnie zainteresowanych tą problematyką. Były to warsztaty ku Królewskim w Warszawie, gdzie zajmowała się historią zamkowego ogro- organizowane w porozumieniu z Kołem Varsavianistycznym jednej z warszawskich du oraz wspomagała wiedzą historyczną jego rewaloryzację. Książka Ogrody szkół stowarzyszonych UNESCO, a także warsztaty dla Collegium Civitas Młodych Zamku Królewskiego w Warszawie wydana w 2017 roku otrzymała wyróżnienia Talentów w ramach projektu dofinansowanego przez Unię Europejską ze środków w konkursach o nagrody Klio, Sybilli oraz Wierzb. Dr Szafrańska wykłada historię Europejskiego Funduszu Społecznego, na temat rozwoju miasta i historii starówki. Wykłady poświęcone dziełom architektury autorstwa Andrei Pal- ogrodów na Uniwersytecie Warszawskim, jest członkinią rady redakcyjnej „Studies W ramach działalności CIZ zostały zrealizowane także projekty adresowane do spe- ladia oraz innych architektów działających między XVI a XVIII in the History of Gardens and Designed Landscapes”. Zajmuje się teorią sztuki cjalistów i profesjonalistów. Jesienią 2019 roku przeprowadzono warsztaty dla spe- wiekiem w Vicenzie i okolicach. W latach 90. XX wieku miasto ogrodowej i ogrodem jako zjawiskiem kultury. Vicenza oraz 24 wille w stylu palladiańskim w regionie Veneto cjalistów z Organizacji Światowych Miast Dziedzictwa (Organization of World He- wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. 28 STYCZNIA | Ogród botaniczny w Padwie i szesnastowieczna „republika uczonych” ritage Cities), podczas których była prezentowana i ćwiczona metoda interpretacji 25 LUTEGO | Poszukiwacze miejsc i czasów: cesarz Hadrian i kardynał d’Este w Tivoli dziedzictwa. W tym czasie gościliśmy także ponad 50 uczestników konferencji Key 1. Willa Wenecka. Skarb architektury europejskiej 25 MARCA | Ogród Zamku Królewskiego w Warszawie i krajobraz władzy competences for adults in cultural institutions, organizowanej przez Fundację Roz- (5 spotkań) woju Systemu Edukacji w ramach programu Erasmus+, oraz stypendystów OWHC PROWADZĄCY: dr Olaf Kwapis jest historykiem sztuki, absolwentem Uniwer- 5. Między miastem a dworem – zanim powstał warszawski Young Travelling Scholarship w Warszawie. Obydwie grupy zyskały wiedzę o od- sytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, stypendystą La Fondazione Sbranti plac Zamkowy budowie Warszawy podczas spacerów miejskich i zwiedzania wystawy w CIZ oraz (Università di Pisa), adiunktem w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, bada- PROWADZĄCY: zespół Pracowni Badań Archeologicznych Muzeum Warszawy czem średniowiecznej i nowożytnej sztuki włoskiej oraz organizatorem europej- siedziby głównej Muzeum przy Rynku Starego Miasta w Warszawie. skich podróży edukacyjnych. Kierownik studiów podyplomowych „Historia sztuki. 1 KWIETNIA | Co o początkach Warszawy mówią badania archeologiczne pro- Projekty edukacyjne opracowywane i realizowane w Centrum Interpretacji Zabytku Interpretacje” w Collegium Civitas w Warszawie. wadzone na placu Zamkowym? pod kierownictwem Anny Zasadzińskiej spotkały się z uznaniem różnych organizacji. PROWADZĄCY: Zbigniew Polak, dr Maciej Trzeciecki W 2019 roku dotację w ramach programu Erasmus+. Edukacja dla dorosłych otrzymał 18 LUTEGO | Architekt między renesansem a barokiem – Andrea Palladio 6 MAJA | Kto i jak mieszkał niegdyś w miejscu, gdzie dziś jest plac Zamkowy? projekt High-equality Empowering Adults Learning (HEAL). Realizowany będzie 4 MARCA | Od traktatu architektonicznego do projektu i realizacji PROWADZĄCY: Zbigniew Polak, Zuzanna Różańska-Tuta, Elżbieta Wilczak- do końca 2021 roku, w jego efekcie zostanie stworzona w Muzeum oferta dla osób 8 KWIETNIA | Palazzo versus willa – część I -Dąbrowska zagrożonych wykluczeniem, ze względu na niepełnosprawność, bariery kulturowe 13 MAJA | Palazzo versus willa – część II 3 CZERWCA | Butelka butelce nierówna. O wodach mineralnych i innych napo- 10 CZERWCA | Palladianizm – przeniesienia jach na podstawie znalezisk butli kamionkowych i szklanych z placu Zamkowego lub społeczne. Natomiast zrealizowany w Centrum Interpretacji Zabytku w 2018 ro- w Warszawie ku projekt gry miejskiej Co jest zabytkiem? zdobył III miejsce w XIII edycji konkursu 2. Pamięć do wynajęcia – historia warszawskiego Prudentialu PROWADZĄCE: Ewelina Więcek, Kamila Baturo „Mazowieckie Zdarzenia Muzealne – Wierzba”, w kategorii „Najlepszy muzealny PROWADZĄCA: dr Ewa Toniak jest historyczką sztuki, adiunktką na Wydzia- projekt edukacyjny” (koordynowała go Sylwia Kot). le Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie. Interesuje się relacjami sztuki, przestrzeni i autobiografizmu, pamięcią kulturo- dr Magdalena Wróblewska wą i współczesnymi narracjami o PRL-u. Autorka książek Olbrzymki. Kobiety KIEROWNICZKA DZIAŁU BADAŃ NAD WARSZAWĄ i socrealizm (2008, 2009), Śmierć bohatera (2015) i Prace rentowne. Polscy ar- tyści między ekonomią a sztuką w okresie odwilży (2015). Aktualnie pracuje nad pierwszą monografią budynku Prudentialu.

168 169 Dział Badań nad Warszawą Centrum Interpretacji Zabytku

6. Najsłynniejsze regiony winiarskie świata 15 LIPCA | Salomea Kruszelnicka – śpiewaczka, która nigdy nie stawała pod 28 PAŹDZIERNIKA | Najpiękniejsze meczety świata Spotkania z autorami książek Z listy światowego dziedzictwa UNESCO sztandary silniejszych 25 LISTOPADA | Ogrody świata islamu O ukraińskiej śpiewaczce, najlepiej opłacanej primadonnie występującej na scenie 16 GRUDNIA | Czym właściwie jest Tadż Mahal, czyli o mauzoleach w świecie 22 CZERWCA | Wszystkie kroniki wina | Spotkanie autorskie PROWADZĄCY: dr Michał Bardel jest dziennikarzem i nauczycielem akademic- Teatru Wielkiego w Warszawie, utalentowanej wykonawczyni oper Stanisława islamu z Markiem Bieńczykiem kim, redaktorem naczelnym dwumiesięcznika „Czas Wina”, jurorem międzynaro- Moniuszki. PROWADZĄCY: dr Michał Bardel dowych konkursów winiarskich, kierownikiem studiów podyplomowych z wiedzy 5 SIERPNIA | Warszawski „Czołg” literatury ukraińskiej Nowości na listach UNESCO Marek Bieńczyk – pisarz, eseista, enolog, laureat Nagrody Literackiej Nike 2012. o winie w Collegium Civitas. O działającej w międzywojennej Warszawie grupie literackiej „Tank” („Czołg”), Książka Wszystkie kroniki wina wydana w 2018 roku to kolejny tom winiarskich PROWADZĄCY: Zbigniew Polak, dr Maciej Trzeciecki której celem była europeizacja literatury ukraińskiej i środowisku, do którego na- W 2019 roku w Baku w Azerbejdżanie odbyła się 43. sesja kronik, wcześniejsze ukazały się w latach 2001 i 2011. leżeli twórcy uważani dziś za klasyków literatury ukraińskiej. UNESCO, na której zdecydowano o rozszerzeniu listy światowego 15 KWIETNIA | Tajemnice win reńskich 16 WRZEŚNIA | Niespokojni artyści z ukraińskiego „Spokoju” w Warszawie dziedzictwa. W cyklu wykładów przedstawiliśmy niektóre z nich. 20 MAJA | Na Węgrzech zrodzone, w Polsce odchowane O ukraińskim środowisku artystycznym w Warszawie lat 30. i Ukraińskiej Grupie 17 CZERWCA | Skarby włoskiego Piemontu Artystycznej „Spokij” (pol. „Spokój”) i malarzach takich jak Petro Andrusiw, Petro KOORDYNACJA: Sylwia Kot Chołodnyj (młodszy) czy Nił Chasewicz. WRZESIEŃ – GRUDZIEŃ 7. Dieta śródziemnomorska. Kulinarne drogi i bezdroża PROWADZĄCY: Bartek Kieżun, dziennikarz kulinarny, z wykształcenia jest an- 10. Różne oblicza Grecji i Cypru 24 WRZEŚNIA | Conegliano i Valdobbiadene – wzgórza Prosecco tropologiem kultury i absolwentem Szkoły Sommelierów. Współpracuje z Radiem PROWADZĄCY: dr Przemysław Kordos jest etnografem i literaturoznawcą zaj- PROWADZĄCY: dr Michał Bardel Kraków, serwisem Wirtualna Polska, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. mującym się szeroko pojętą tematyką nowej Grecji oraz Cypru. Jego doktorat doty- Autor kulinarnego przewodnika po Włoszech Italia do zjedzenia. czył polskiego podróżnictwa do Grecji. Zajmował się również kwestią tożsamości 29 PAŹDZIERNIKA | Architektura Franka Lloyda Wrighta nowogreckiej, kulturą ludową w Grecji i na Cyprze oraz współczesną literaturą PROWADZĄCA: Aleksandra Kędziorek to historyczka sztuki i architektury, ku- 29 KWIETNIA | Oliwa – kulturowe dzieje niezwykłego soku nowogrecką. Pracuje na Wydziale Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. ratorka. Pracowała w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Fundacji Bęc 27 MAJA | Dary obu Ameryk i Afryki – czyli jak wyglądałaby dieta śródziemno- Zmiana i Muzeum Architektury we Wrocławiu. Prowadzi badania na temat polskiej morska, gdyby nie wyprawy Kolumba 22 LIPCA | Stanowiska archeologiczne w Grecji. Niedopuszczalnie krótkie wpro- architektury modernistycznej, którą promuje poprzez wystawy i publikacje w Pol- 24 CZERWCA | Ocet – czyli co tak naprawdę podano Chrystusowi na krzyżu wadzenie do tematu sce i na świecie. Była współkuratorką podróżującej wystawy Oskar Hansen. Forma 29 LIPCA | Wino – nieodłączny element kultury śródziemnomorskiej 19 SIERPNIA | Grecja – zakątki mniej znane, lecz ze wszech miar godne polecenia otwarta; kuratorką domu Oskara i Zofii Hansenów w Szuminie; współredaktorką 26 SIERPNIA | Ryż i jego sekrety 23 WRZEŚNIA | Z duszą na ramieniu? Zabytki cypryjskich ziem okupowanych książek i artykułów. 30 WRZEŚNIA | Łączy nas talerz – arabskie wpływy w europejskich kulinariach Wśród nich jest Famagusta, klejnot Morza Śródziemnego. 21 PAŹDZIERNIKA | Komboloi, begleri, fi lachto. W nowogreckim świecie ma- 19 LISTOPADA | Babilon – miasto wieczności 8. Warszawskie wakacje gii, złego oka i „świeckiego różańca” Wydarzenie pod patronatem Ambasady Republiki Iraku. O miejscach, które – podobnie jak warszawska Starówka – wpisane są na listę PROWADZĄCY: Ali Abbas Hassan Al-ibadi – archeolog, ukończył studia dok- światowego dziedzictwa UNESCO. 11. Sigalin toranckie na kierunku Archeologia starożytnego Bliskiego Wschodu. Prowadzi PROWADZĄCY: dr Olaf Kwapis jest historykiem sztuki, absolwentem Uniwer- PROWADZĄCY: dr Andrzej Skalimowski jest historykiem, absolwentem In- badania wykopaliskowe, uczestniczy w konferencjach ogólnopolskich i między- sytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, stypendystą La Fondazione Sbranti stytutu Historycznego UW. Specjalizuje się w historii społecznej PRL-u, historii narodowych, jest autorem artykułów naukowych. (Universita di Pisa), adiunktem w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Bada architektury oraz dziejach odbudowy Warszawy. Pracuje w Dziale Naukowym średniowieczną i nowożytną sztukę włoską, jest organizatorem europejskich po- Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki. Członek redakcji miesięcznika 3 GRUDNIA | Kopalnie krzemienia pasiastego nad Kamienną Spotkanie autorskie z pisarzem Markiem Bieńczykiem dróży edukacyjnych. Kierownik studiów podyplomowych „Historia sztuki. Inter- „Nowe Książki”. Stypendysta Fundacji Kerstenów, laureat nagrody Prezesa Rady PROWADZĄCY: Artur Jedynak – archeolog, kustosz Muzeum Archeologiczne- pretacje” w Collegium Civitas w Warszawie. Ministrów za najlepszą pracę doktorską (2017). Jego książka Sigalin. Towarzysz go i Rezerwatu Krzemionki (Oddziału Muzeum Historyczno-Archeologicznego 27 LISTOPADA | Portugalia do zjedzenia | Spotkanie autorskie odbudowy otrzymała Nagrodę im. Karola Małcużyńskiego przyznawaną przez w Ostrowcu Świętokrzyskim). Prowadził badania na kilkudziesięciu stanowiskach z Bartkiem Kieżunem 8 LIPCA | Berlin ZAiKS za twórczość w dziedzinie varsavianów, zdobyła wyróżnienie przyznane archeologicznych w Polsce, w tym dwóch pradziejowych kopalniach krzemienia – PROWADZĄCA: Agnieszka Kozak, dziennikarka Gazety Wyborczej 12 SIERPNIA | Lizbona przez Kapitułę Nagrody im. prof. Jerzego Skowronka oraz została nominowana „Krzemionki” i „Borownia” wpisanych na listę światowego dziedzictwa w ramach Bartek Kieżun, dziennikarz kulinarny związany z magazynem „Kukbuk”, 9 WRZEŚNIA | Madryt do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy. Krzemionkowskiego Regionu Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego. z wykształcenia jest antropologiem kultury i absolwentem Szkoły Sommelierów. 7 PAŹDZIERNIKA | Florencja Interesuje się badaniem dawnego górnictwa i związanego z nim osadnictwa, a także Prowadzi warsztaty, organizuje wyjątkowe kolacje degustacyjne oraz sędziuje 4 LISTOPADA | Palermo 14 PAŹDZIERNIKA | Małe, przedwojenne szczęście ochroną dziedzictwa archeologicznego i popularyzacją archeologii. Jest autorem w konkursach kulinarnych. 2 GRUDNIA | Wenecja 18 LISTOPADA | Naczelny architekt Warszawy kilkunastu artykułów naukowych i popularnonaukowych. 9 GRUDNIA | Władca warszawskich tras mostowych Portugalia do zjedzenia to połączenie książki kulinarnej i przewod- 9. Dziedzictwo kultury ukraińskiej w Warszawie Podróże z Muzeum nika dla turystów i amatorów lokalnej kuchni. PROWADZĄCY: dr Rostysław Kramar pracuje na Uniwersytecie Warszawskim, 12. Nie tylko arabeski – czyli o skarbach architektury islamu obecnie w Katedrze Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej. Dzieła architektury islamu, które znalazły się na liście światowego dziedzictwa Program edukacyjny dla dorosłych, realizowany przez Annę Za- Interesuje się historią kultury ukraińskiej (szczególnie okresu międzywojennego) UNESCO. sadzińską i dr. Olafa Kwapisa, polegający na organizacji podróży oraz antysowieckim folklorem politycznym w ZSRR. Jest autorem wielu artykułów PROWADZĄCA: dr Magdalena Pinker jest kuratorką Zbiorów Sztuki Orientalnej edukacyjnych, podczas których uczestnicy mają możliwość bezpo- naukowych o tematyce kulturoznawczej, redaktorem naczelnym rocznika Związku w Muzeum Narodowym w Warszawie i adiunktką w Katedrze Arabistyki i Isla- średniego obcowania z dziedzictwem UNESCO. Każda podróż po- Ukraińców w Polsce „Ukraiński Almanach”. Współpracuje z ukraińską redakcją mistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się architekturą i sztuką arabską, przedzona jest wprowadzeniem historycznym i podsumowana wykła- Radia Wolna Europa, działa w organizacjach pozarządowych, m.in. w Towarzy- w szczególności zagadnieniami związanymi z muzułmańskimi kolekcjami w zbio- dem, podczas którego uczestnicy mają okazję utrwalić swoją wiedzę. stwie Demokratycznym Wschód. rach polskich muzeów oraz tematem miasta w kulturze islamu. Autorka publikacji na temat sztuki orientalnej, kuratorka wystaw poświęconych sztuce Wschodu. KOORDYNACJA: Anna Zasadzińska Amsterdam

170 171 Dział Badań nad Warszawą Centrum Interpretacji Zabytku

Warsztaty o tematyce UNESCO dla uczniów Projekt: miasto pomocami wyruszyli na poszukiwania przygody i wiedzy. Zwy- KOORDYNACJA: Sylwia Kot LEKCJA WARSZTATOWA cięża grupa, która jako pierwsza rozwiąże zadania i zapamięta naj- MARZEC – CZERWIEC GRUPA WIEKOWA: przedszkole, szkoła podstawowa, szkoły ponadpodstawowe więcej ciekawostek dotyczących Starego Miasta. Dla każdej grupy Warsztaty zorganizowane wraz z Kołem Varsavianistycznym DOSTĘPNOŚĆ: osoby z dysfunkcją ruchu, z niepełnosprawnością intelektualną, wiekowej przewidziano trasę o innym poziomie trudności. jednej z warszawskich szkół stowarzyszonych UNESCO. Podczas ze spektrum autyzmu 5 spotkań prześledziliśmy proces wpisania przykładu dziedzictwa Jakie warunki powinny zostać spełnione, żeby wszystkim w mie- Warszawskie Stare Miasto w XX wieku na listę UNESCO – od zgłoszenia do listy krajowej do międzyna- ście żyło się jak najlepiej? Dlaczego tak ważna jest obecność ziele- LEKCJA WARSZTATOWA rodowej akceptacji. ni? Podczas zajęć omawialiśmy różne sposoby planowania miast na GRUPA WIEKOWA: szkoły ponadpodstawowe przestrzeni wieków i różne koncepcje organizacji tej przestrzeni po DOSTĘPNOŚĆ: osoby z dysfunkcją ruchu, z niepełnosprawnością intelektualną, Zima w mieście zakończeniu II wojny światowej. Na zakończenie wcieliliśmy się ze spektrum autyzmu KOORDYNACJA: Sylwia Kot w role architektów i urbanistów, projektując własne, idealne miasto. W trakcie lekcji przybliżaliśmy historię zniszczenia i odbudowy Zorganizowano 10 zajęć pod hasłem „Zima z dziedzictwem”, Starego Miasta oraz wyjaśnialiśmy znaczenie jego wpisu na listę w czasie których w formie zabawy uczestnicy zapoznawali się Architektura do mieszkania światowego dziedzictwa UNESCO. Razem oglądaliśmy wystawę z pojęciem dziedzictwa kulturowego i ideą tworzenia listy UNESCO. LEKCJA WARSZTATOWA i omawialiśmy problemy poruszane na ekspozycji. Mierzyliśmy GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, szkoły ponadpodstawowe się z wyzwaniami, jakie mieli przed sobą pracownicy Biura Odbu- Lato w mieście DOSTĘPNOŚĆ: osoby z dysfunkcją ruchu, z niepełnosprawnością intelektualną, dowy Stolicy, na własną rękę opracowując koncepcję odbudowy KOORDYNACJA: Sylwia Kot ze spektrum autyzmu warszawskiego Starego Miasta. Zajęcia były wstępem do zgłębienia Spotkanie autorskie z dziennikarzem Bartkiem Kieżunem Zajęcia dotyczyły tematu światowego dziedzictwa. Oferta pozwa- Podczas powojennej odbudowy Starego Miasta w Warszawie zde- problemu ochrony światowego dziedzictwa kulturowego. lała na realizację zajęć w siedzibie Centrum Interpretacji Zabytku cydowano, że powstanie tu dzielnica mieszkaniowa. Większość Zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży przy ulicy Brzozowej 11/13 lub spaceru po Starym Mieście. budynków otrzymała formę bloków z lat 50. XX wieku o history- Wykłady dla Uniwersytetu Trzeciego Wieku zujących fasadach. Jednak budynki mieszkaniowe są bardzo różno- Warsztaty dla Collegium Civitas Młodych Talentów Moje, twoje, nasze dziedzictwo rodne. W czasie zajęć przedstawialiśmy różnice między m.in. willą PAŹDZIERNIK 2019 – MAJ 2020 KOORDYNACJA: Sylwia Kot Czym jest dziedzictwo? Czy dla każdego będzie ono tym samym? palladiańską, XVIII-wieczną staromiejską kamienicą i współcze- Cykl wykładów na temat dziedzictwa kulturowego, znaczenia za- STYCZEŃ – CZERWIEC Podczas spotkania w Centrum Interpretacji Zabytku wyjaśniali- snym blokiem. Omawialiśmy historię mieszkań i ich wystroju na bytków i sposobów ich ochrony, a także architektury Warszawy od W ramach projektu dofinansowanego przez Unię Europejską ze śmy znaczenie odbudowy Starego Miasta w Warszawie, dlaczego przestrzeni wieków. początku XX wieku do 1989 roku, ze szczególnym uwzględnie- środków Europejskiego Funduszu Społecznego przeprowadziliśmy wpisano je na listę światowego dziedzictwa UNESCO i jakie inne niem odbudowy warszawskiego Starego Miasta i sylwetek ludzi 3 warsztaty tematyczne na temat rozwoju miasta i historii Starówki. skarby się na niej znajdują. O interpretacji dziedzictwa w nią zaangażowanych. W każdym wzięło udział 7 grup uczniów spoza Warszawy. LEKCJA WARSZTATOWA Dziedzictwo Starego Miasta GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 7–8, szkoły ponadpodstawowe STYCZEŃ 2019 Całe Stare Miasto w Warszawie, w którym najstarszy budynek ma DOSTĘPNOŚĆ: osoby z dysfunkcją ruchu, z niepełnosprawnością intelektualną Stare Miasto na liście światowego dziedzictwa kulturowego 71 lat, jest zabytkiem. Jak wyglądał proces odbudowy i jakie de- Czym jest dziedzictwo? Opowiadanie o nim może być fascynującą i przyrodniczego UNESCO cyzje podjęto w tym czasie? Co znajdziemy, wędrując uliczkami podróżą po świecie wyobraźni. W czasie zajęć pokazaliśmy, jak PROWADZĄCA: Anna Zasadzińska historycznego centrum Warszawy? Podczas spotkania uczestnicy wiele można się dowiedzieć, oglądając zabytki. Staraliśmy się zna- Historia UNESCO i idea wspólnej odpowiedzialności za obiekty dzie- szukali odpowiedzi w przestrzeni staromiejskiej. leźć najatrakcyjniejsze środki interpretacji dziedzictwa. dzictwa kulturowego i naturalnego na świecie. Dlaczego warszawska Starówka trafiła na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Oferta dla szkół 2019/2020 Śladami odbudowy Starego Miasta KOORDYNACJA: Sylwia Kot SPACER LUTY Zajęcia wspomagające zrozumienie znaczenia zabytków i dziedzic- GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, szkoły ponadpodstawowe Dziedzictwo niematerialne twa kulturowego we współczesnym świecie. DOSTĘPNOŚĆ: osoby z niepełnosprawnością intelektualną, ze spektrum autyzmu Zachowanie dziedzictwa często wiąże się z przetrwaniem danej Jak stare jest Stare Miasto? Dlaczego zostało wpisane na listę świato- kultury. Prezentacja przykładów dziedzictwa niematerialnego, do Co jest zabytkiem? wego dziedzictwa UNESCO? W jakim stopniu uległo zniszczeniom którego należą m.in. przestrzeń kulturowa gongów w Wietnamie, LEKCJA WARSZTATOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH podczas II wojny światowej? Czy powojenna odbudowa jest wierną zwyczaje związane z przyrządzaniem kawy po arabsku jako sym- GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa kopią przedwojennej zabudowy? Podczas spaceru poznaliśmy kon- bolu gościnności czy argentyńskie tango. DOSTĘPNOŚĆ: osoby z dysfunkcją ruchu, z niepełnosprawnością intelektualną, cepcje odbudowy Starego Miasta oraz instytucję, która była za nią ze spektrum autyzmu odpowiedzialna. Dowiedzieliśmy się, w jaki sposób ratowano staro- MARZEC Czy zabytki to tylko budynki i przedmioty? Co z przyrodą i trady- miejskie zabytki w czasie wojny i po niej oraz gdzie można znaleźć Zagrożone dziedzictwo cją? Według jakich kategorii możemy podzielić zabytki? Co mo- oryginalne elementy i oznaczenia zabytkowych budynków. PROWADZĄCA: Anna Zasadzińska żemy zrobić, żeby pozostały z nami jak najdłużej? Na przykładach Jakie konsekwencje ma wpis zabytku na listę UNESCO? Co się sta- pochodzących ze wszystkich stron świata zastanawialiśmy się, czy Na tropie historii nie, gdy jego stan się pogorszy lub gdy obiekt zostanie zniszczony istnieją wspólne zasady ich ochrony, w jaki sposób się je oznacza GRA MIEJSKA w trakcie działań wojennych, katastrof naturalnych lub w wyniku oraz kto jest za to odpowiedzialny. GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 4–8, szkoła ponadpodstawowa nieodpowiedniego użytkowania? Dlaczego Wenecji i jej lagunie DOSTĘPNOŚĆ: osoby ze spektrum autyzmu grozi skreślenie z listy? Uczestnicy gry poznawali Stare Miasto przez zabawę. Wyposażeni w mapy i plecaki wypełnione zadaniami z wszelkimi niezbędnymi Zajęcia edukacyjne dla najmłodszych

172 173 Dział Badań nad Warszawą Centrum Interpretacji Zabytku

KWIECIEŃ Do wdrożonych działań merytorycznych należało przygotowanie Projekty i współpraca międzynarodowa Wydarzenia Dziedzictwo kulturowe na liście UNESCO nowych treści do darmowej ulotki dla zwiedzających oraz do pięciu PROWADZĄCA: Marta Galewska prezentacji multimedialnych znajdujących się w przestrzeni wysta- Lista ustanowiona na mocy konwencji UNESCO w 1972 roku wy, w których umieściliśmy odpowiedzi na najczęściej zadawane Warsztaty Organizacji Miast Światowego Dziedzictwa Święto Starego Miasta w Paryżu obejmuje 1056 obiektów w 165 państwach, wśród któ- przez zwiedzających pytania i wątpliwości. Następnie nowe treści rych znajdują się zarówno zabytki architektury i założenia urbani- ulotki zostały przetłumaczone i wydrukowane w 6 wersjach języ- W dniach 5–7 listopada odbyły się międzynarodowe warsztaty 21 LIPCA styczne, jak i pomniki przyrody, formacje geologiczne i ekosyste- kowych: polskim, francuskim, angielskim, rosyjskim, ukraińskim dla przedstawicieli miast członkowskich Organizacji Miast Świa- KOORDYNACJA: Sylwia Kot my. Wykład przybliża słuchaczom mniej znane obiekty, takie jak i hiszpańskim. Wprowadzone zostały również zmiany techniczne, towego Dziedzictwa. W warsztatach wzięło udział 9 uczestników WSPÓŁPRACA: Aleksandra Śmiarowska (edukatorka), Mateusz Wyrzykowski m.in. brazylijskie Ouro Preto czy erytrejska Asmara. takie jak stworzenie toalet koedukacyjnych, zamontowanie przewi- z miast członkowskich Sekretariatu Regionu Centralnej i Wschod- (wolontariusz) jaka dla niemowląt i montaż systemu alarmującego w toalecie dla niej Europy: Luksemburga, Wilna, Brukseli, Petersburga, Baku, 21 lipca wspólnie obchodziliśmy Święto Starego Miasta, czyli wy- MAJ niepełnosprawnych. Ratyzbony, Kutnej Hory. We współpracy z trenerami Małopol- darzenie towarzyszące 66. rocznicy oddania do użytku pierwszych Dziedzictwo naturalne W ramach projektu sklep muzealny został wzbogacony o nowe skiego Instytutu Kultury zorganizowaliśmy warsztaty w języku odbudowanych kamienic na Starym Mieście. Chętni stanęli przy Wykład poświęcony przyrodzie jako dziedzictwu ludzkości. gadżety naszego oddziału: przypinki, magnesy, zeszyty dla dzieci angielskim na temat metody interpretacji dziedzictwa. sztalugach na Rynku Starego Miasta i malowali fasady kamienic, O afrykańskiej pustyni Namib, równikowych lasach deszczowych, oraz limitowaną edycję zeszytów ze znakiem zabytku. We współpracy z Biurem Stołecznego Konserwatora Zabytków. za którymi mieści się Muzeum Warszawy. W Centrum Interpretacji ogrodach japońskich, australijskiej rafie koralowej, amerykańskich Zabytku przybliżaliśmy historię zniszczeń i odbudowy, wyjaśnia- kanionach jako przykładach wspaniałych tworów natury, które Nowe zeszyty dostępne w sklepie muzealnym OWHC Recipe book jąc też, jak i dlaczego proces odbudowy Starego Miasta wpisano uwzględniono na listach UNESCO. na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Tego dnia wstęp do W 2019 roku mieliśmy okazję wziąć udział we wspólnym projekcie Centrum był bezpłatny, a goście mogli korzystać nie tylko z nagro- PAŹDZIERNIK Organizacji Miast Światowego Dziedzictwa na stworzenie książki dzonej gry miejskiej Co jest zabytkiem?, ale także z trasy i zadań Zabytek – dawniej i dziś kucharskiej z miejsc i miast światowego dziedzictwa. Stare Miasto w przygotowanych specjalnie na Święto Starego Miasta. Czy to jest zabytek i jak kształtowała się jego definicja? Z czego Warszawie najbardziej kojarzy się z ciastkiem W-Z, więc właśnie ten wnikają różnice w rozumieniu tego pojęcia na różnych szeroko- przepis przetłumaczyliśmy i zamieściliśmy w książce. Z nieoficjal- Święto Starego Miasta ściach geograficznych oraz jak wpływa na to interpretacja auten- nych źródeł wiemy, że przepis uznano za bardzo atrakcyjny! tyczności obiektu? Historia zabytków oraz instytucje opieki nad zabytkami. Erasmus+. Edukacja dorosłych

LISTOPAD Dzięki przyznanemu dofinansowaniu w ramach programu Era- Formy ochrony zabytków w Polsce i na świecie smus+ Edukacja dorosłych realizujemy projekt zatytułowany Prezentacja form ochrony zabytków w Polsce. Jakie warunki muszą High-quality Empowering Adult Learning (HEAL). Nazwa oddaje spełnić obiekty, by zostały wpisane do rejestru lub zostały uznane cel inicjatywy, która polega na wprowadzeniu atrakcyjnej oferty za pomnik historii? Czym polskie formy ochrony zabytków różnią edukacyjnej dla osób dorosłych z grup zagrożonych wykluczeniem. się od stosowanych w innych państwa świata? ŚWIĘTO Wybrane grupy to seniorzy, osoby z niepełnosprawnościami, osoby z innych kręgów kulturowych i osoby zagrożone zaburzeniami GRUDZIEŃ psychicznymi. Główne tematy projektu to muzeum otwarte i do- Odbudowane Stare Miasto w Warszawie jako zabytek stosowanie programu do potrzeb wybranych grup pozbawionego Po powstaniu warszawskim Starówka uległa zniszczeniu w ponad STAREGO barier kulturowych i społecznych. 85% procentach, mimo to podjęto decyzję o jej odbudowie. Jakie W ramach projektu 10 pracowników Muzeum Warszawy weźmie stanowiska wobec tej decyzji przyjmowały rożne środowiska i jak udział w kursie merytorycznym za granicą, a następnie odbędzie na tym tle rysowały się opinie Jana Zachwatowicza czy Ksawerego praktyczne szkolenia (job shadowing), aby obserwować pracę Piwockiego? MIASTA w zagranicznej instytucji zajmującej się podobnym obszarem nie- zawodowej edukacji dorosłych. Projekt: poprawa jakości doświadczenia zwiedzających 21 lipca 2019 Projekt potrwa do lutego 2021 roku. wystawę Centrum Interpretacji Zabytku 11.00–16.00

Wizyty studyjne Maluj, graj, zwiedzaj! KOORDYNACJA: Joanna James Aby jak najlepiej zadbać o potrzeby zwiedzających, zrealizowali- Rynek Starego Miasta 42 W październiku gościliśmy 50 uczestników konferencji Key compe- śmy wewnętrzny projekt mający na celu zbadanie oczekiwań pu- przed wejściem tences for adults in cultural institutions organizowanej przez Fun- do Muzeum Warszawy bliczności. Przy wsparciu wolontariusza – studenta socjologii zo- dację Rozwoju Systemu Edukacji w ramach programu Erasmus+. stał przeprowadzony shadowing, zaprosiliśmy także pracowników Jako członek Organizacji Miast Światowego Dziedzictwa (OWHC) odpowiedzialnych za obsługę zwiedzających do przedstawienia uczestniczymy we wszystkich prowadzonych przez nią działaniach. swoich spostrzeżeń i sugestii. Przeanalizowaliśmy także opinie pu- W tym roku gościliśmy stypendystów OWHC Young Travelling bliczności na portalach internetowych: Tripadvisor, Google Maps, Scholarship w Warszawie. Facebook.

174 175 Dział Badań nad Warszawą Centrum Interpretacji Zabytku

27. Europejskie Dni Dziedzictwa

WSPÓŁORGANIZATOR: Narodowy Instytut Dziedzictwa 15–16 WRZEŚNIA Hasło przewodnie: Polski splot LOKALIZACJA: Centrum Interpretacji Zabytku, Rynek Starego Miasta KOORDYNACJA: Marta Galewska Jak co roku obchodziliśmy w Centrum Interpretacji Zabytku Eu- ropejskie Dni Dziedzictwa, czyli najważniejsze święto zabytków europejskich koordynowane w Polsce przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Goście mogli bezpłatnie wypożyczyć grę miejską Co jest zabytkiem?.

Kultura: Inicjatywy Mazowiecki Instytut Kultury zaprosił nas do współpracy Mgr Magda Tenbaum (laureatka, wyróżnienie w kategorii prac magisterskich), dr inż. arch. Ewa Taras-Żebrowska (promotorka wyróżnionej pracy), w programie Kultura: Inicjatywy, który zajmuje się rolą kultury Ewa Nekanda-Trepka (Dyrektor Muzeum Warszawy), w praktyce pomocy społecznej i współdziałaniem sektorów w walce prof. Anna Giza-Poleszczuk (UW, członkini Kapituły Nagrody) z problemami społecznymi. Celem projektu było zainicjowanie lub wzmocnienie współpracy instytucji kultury z podmiotami pomocy społecznej. Sylwia Kot brała udział w spotkaniach oraz zorganizo- wała spotkanie w Muzeum Warszawy, w czasie którego dr Paweł E. Weszpiński oprowadził gości po wystawie głównej.

Konkurs o Nagrodę Prezydenta

Centrum Interpretacji Zabytku jest współtwórcą i organizatorem dorocznego konkursu na pracę naukową o tematyce warszawskiej. W kapitule konkursu zasiada dr Magdalena Wróblewska. Koordy- nacją zajmowały się Sylwia Kot i Marta Galewska. W 4. edycji konkursu Prezydenta m.st. Warszawy na najlepsze prace dyplomowe z zakresu rozwoju Warszawy wzięło udział 41 badaczy, spośród których kapituła wybrała laureatów nagrody głównej i przyznała 3 wyróżnienia w każdej kategorii. Marcin Wojdat (Sekretarz m.st. Warszawy), mgr Magda Tenbaum Nagrody przyznano za wartość naukową, w tym ogólną metodolo- (laureatka, wyróżnienie w kategorii prac magisterskich), gię, sposób ujęcia problemu, a także jego umieszczenie w kontek- dr inż. arch. Ewa Taras-Żebrowska (promotorka pracy pani mgr Magdy Tenbaum), prof. Anna Giza-Poleszczuk (UW, członkini Kapituły Nagrody), ście rozwoju Warszawy. Ewa Nekanda-Trepka (Dyrektor Muzeum Warszawy) Uroczysta gala Nagrody Prezydenta odbyła się 22 października 2019 roku w Muzeum Woli przy ulicy Srebrnej 12.

Dr Karolina Wlazło-Malinowska (SGGW, laureatka, wyróżnienie w kategorii rozpraw doktorskich), dr hab. Jeremi T. Królikowski (promotor wyróżnionej pracy), Ewa Nekanda-Trepka (Dyrektor Muzeum Warszawy), prof. Marek Bryx (SGH, członek Kapituły Nagrody)

176 177 Dział Badań nad Warszawą Centrum Interpretacji Zabytku

Noc Muzeów w Centrum Interpretacji Zabytku Udział w konferencjach i szkoleniach

OWHC Young Professional Forum w Krakowie – Sylwia Kot Konferencja Historia Publiczna w Olsztynie – Sylwia Kot Konferencja We are museums w Katowicach – Marta Galewska V4 Heritage Academy w Czeskim Krumlovie – Marta Galewska Skarby pogranicza – ochrona – promocja polsko-niemieckiego dziedzictwa natury i kultury – Joanna James IV Ogólnopolska Konferencja Wolontariat w kulturze w Warszawie – Sylwia Kot Premiera tłumaczenia książki Jak interpretować nasze dziedzictwo Freemana Tildena w Poznaniu – Joanna James

Staż studencki i wolontariat Podobnie jak w ubiegłych latach chcieliśmy wymieniać się wiedzą Dr Magdalena Wróblewska (Muzeum Warszawy, członkini Kapituły Nagrody), o dziedzictwie ze studentami w czasie staży studenckich oraz wo- Ewa Nekanda-Trepka (Dyrektor Muzeum Warszawy) lontariatu. W 2019 roku pracowali z nami: Marcin Wojdat (Sekretarz m.st. Warszawy), mgr Agnieszka Przeciszewska Aleksandra Śmiarowska – studentka Uniwersytetu Kardynała Ste- (laureatka, wyróżnienie w kategorii prac magisterskich), Ewa Nekanda-Trepka fana Wyszyńskiego na kierunku zarządzanie dziedzictwem, która (Dyrektor Muzeum Warszawy) po odbytych praktykach została z nami jako edukatorka, Mateusz Wyrzykowski – student socjologii Szkoły Głównej Go- spodarstwa Wiejskiego, który pomógł nam w prowadzeniu badań publiczności do projektu Poprawa doświadczenia jakości zwiedzania Centrum Interpretacji Zabytku.

Nagroda Projekt Centrum Interpretacji Zabytku został nagrodzony w XIII edycji konkursu „Mazowieckie Zdarzenia Muzealne – Wierzba”. III miejsce w kategorii „Najlepszy muzealny projekt edukacyjny zrealizowany w 2018” roku zajął projekt Centrum Interpretacji Za- bytku – gra miejska Co jest zabytkiem? wprowadzająca w wyjąt- Andrzej Trzeciakowski (członek Kapituły Nagrody, Warszawska Rada Pożytku Publicznego) kową historię Starego Miasta. Koordynatorką projektu jest Sylwia Kot, historyczka sztuki i edukatorka Centrum. Noc Muzeów

Występ artystyczny Agaty Kurzyk – wiolonczelistki, stypendystki Urzędu Miasta 18 MAJA Stołecznego Warszawy KOORDYNACJA: Sylwia Kot WSPÓŁPRACA: Liceum Ogólnokształcące im. A. Mickiewicza w Warszawie, Szkoła Stowarzyszona UNESCO LOKALIZACJA: Centrum Interpretacji Zabytku TEMAT: Rok 1989 w dziedzictwie krajów z listy światowego dziedzictwa UNESCO Materiały w języku polskim, angielskim i ukraińskim.

Uczestnicy Gali Nagrody Prezydenta m.st. Warszawy – laureaci i członkowie Nagroda dla projektu gry miejskiej Co jest zabytkiem? w konkursie kapituły konkursu „Mazowieckie Zdarzenia Muzealne – Wierzba” – III miejsce w kategorii „Najlepszy muzealny projekt edukacyjny 2018”

178 179 Dział Badań nad Warszawą Korczakianum

Korczakianum Działalność edukacyjna i popularyzatorska W Korczakianum odbyło się 12 lekcji muzealnych oraz 38 spotkań Pracownia naukowa studyjnych i edukacyjnych (20 obcojęzycznych) o działalności ul. Jaktorowska 6, 01-202 Warszawa Korczakianum, życiu i aktywności Janusza Korczaka oraz jego spuściźnie, w tym: 21 wykładów dla grup studyjnych (studenci, pracownicy akade- Korczakianum, kontynuując prace własne – głównie związane z porządko- miccy, pedagodzy, edukatorzy i osoby zainteresowane tematami

Opracowanie merytoryczne: waniem zasobów (w tym stanu prawnego najstarszych zbiorów) – uczest- Teresa Skudniewska Marta Ciesielska Korczakowskimi); Zuzanna Sękowska

Opracowanie graficzne, niczyło aktywnie w różnych działaniach związanych ze 100-leciem Nasze- skład, łamanie: 17 prelekcji dla grup edukacyjnych (uczniowie, nauczyciele i in.). Zuzanna Sękowska go Domu, placówki współzakładanej w niepodległej Polsce przez Janusza

Archiwalia ze zbiorów: Archiwum Naszego Domu im. Maryny Falskiej Korczaka i kierowanej przez ponad 20 lat przez Marię (Marynę) Falską, oraz Korczakianum, pracowni Muzeum Warszawy Wykłady w Korczakianum a działającej do dziś. 31 STYCZNIA Z konsultacji merytorycznych i źródłowych, częściowo także autorskie- Renowacja Izby Pamięci Dom Dziecka nr 1 „Nasz Dom” PROWADZENIE: Marta Ciesielska go udziału pracownic Korczakianum, korzystano m.in. przy przygotowa- im. Maryny Falskiej Wykład dla słuchaczy Krajowej Szkoły Administracji Publicznej niu bielańskiej wystawy plenerowej Nasz Dom. 100 lat. 1919–2019, reno- – konsultacja merytoryczna tekstów biograficznych; im. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego wacji Izby Pamięci Domu Dziecka nr 1 „Nasz Dom” im. Maryny Falskiej, Marta Ciesielska, fot. MW Panel Nasz Dom 2019 – inne spojrzenie a przede wszystkim przy realizacji przez Fundację Nowej Kultury Bęc 24 KWIETNIA – w ramach otwartych obchodów jubileuszu 100-lecia Nasze- Zmiana projektu Nasz Dom 1919–2019 (w ramach grantu m.st. Warszawy PROWADZENIE: Marta Ciesielska go Domu, Dom Dziecka nr 1 „Nasz Dom” im. Maryny Falskiej, Wykład dla studentów pedagogiki UW z programu Dziedzictwo kulturalne i współczesna tożsamość Warszawy 2019). 16.11.2019 – prowadzenie.

Marta Ciesielska 16 MAJA KOORDYNATORKA KORCZAKIANUM PROWADZENIE: Marta Ciesielska Konsultacje naukowe Wykład dla studentów profilaktyki i resocjalizacji UW W 2019 ROKU KORCZAKIANUM Programy związane ze 100-leciem prócz udzielania konsultacji i informacji Korczakianum nieustannie służy wsparciem źródłowym i mery- 6 CZERWCA oraz udostępniania materiałów Naszego Domu PROWADZENIE: Marta Ciesielska (e-mailowo, telefonicznie) torycznym projektów zewnętrznych. W minionym roku konsul- towano 3 prace doktorskie, 3 publikacje, 5 tematów badawczych Wykład dla studentów Wydziału Nauk o Wychowaniu Uniwersy- przyjęło łącznie Projekt Nasz Dom 1919–2019 – współpraca merytoryczna i źródłowych oraz jeden projekt artystyczny. tetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu Współpraca merytoryczna z Fundacją Nowej Kultury Bęc Zmia- 14 CZERWCA na – operatorem projektu Nasz Dom 1919–2019 realizowanego Korczakowskie Repozytorium Cyfrowe, zainicjowane przez PROWADZENIE: Marta Ciesielska w ramach grantu m.st. Warszawy z programu Dziedzictwo kultural- międzynarodową grupę: Janusz Korczak Association of Canada, 6906 Centrum Kompetencji Cyfrowych UW, Centrum Humanistyki Wykład dla studentów pedagogiki i pracy socjalnej z uczelni Duale osób ne i współczesna tożsamość Warszawy 2019. Cyfrowej IBL PAN, Fundacja Korczakowska, do której dołączyło Hochschule Baden-Württemberg w Stuttgarcie W TYM: 28 października w Muzeum Warszawy odbyła się debata o pro- blemach współczesności w nawiązaniu do doświadczeń Korcza- Muzeum Warszawy. 8 SIERPNIA kowskich i historii Naszego Domu. Udział w debacie prowadzonej PROWADZENIE: Marta Ciesielska i Anna Czernow przez Maxa Cegielskiego, obok dr hab. Marty Rakoczy i Jaśmi- Projekt filmowy dokumentu kreacyjnego, na bazie adapta- Wykład dla członków rodzin Eliasbergów i Heymanów (potom- ny Wójcik, wzięła Marta Ciesielska. Pracownice Korczakianum cji powieści Król Maciuś Pierwszy, autorstwa Jaśminy Wójcik kowie działaczy Towarzystwa „Pomoc dla Sierot” prowadzącego miały też merytoryczny i autorski udział w publikacji Nasz Dom (współautor scenariusza: Igor Stokfiszewski) – wstępna konsulta- Dom Sierot) z Kanady, USA, Izraela i Holandii 1919–2019. Pedagogiki społeczne, miasto i dzieciństwo w praktyce cja merytoryczna. Naszego Domu, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2019. VI edycja Warszawskiej Nagrody Wychowawczej im. Janusza 3 WRZEŚNIA Wystawa plenerowa Nasz Dom. 100 lat. 1919–2019 Korczaka (główny organizator: Biuro Edukacji Urzędu m.st. War- PROWADZENIA: Marta Ciesielska szawy) – udział w realizacji. Wykład dla parlamentarzystów szwedzkich (realizujących pro- 6237 257 368 gram związany z tematyką Zagłady) osób osób osób 19 plansz, eksponozycja od końca sierpnia obok Ratusza Bielań- skiego przy ul. Żeromskiego 22/28 (parkan Zespołu Szkół im. Zofii Wystawa czasowa w Muzeum Treblinka – konsultacje źródłowe na zwiedzających podczas w pracowni temat historii dawnego ośrodka kolonijnego Michałówka (1902–1939). 2 PAŹDZIERNIKA stałą ekspozycję archiwalno- Jaroszewicz „Kasi”) – udział w opracowaniu merytorycznym; 12 PROWADZENIE: Marta Ciesielska i Anna Czernow oraz uczestników lekcji -dokumenta- Wykład dla pracowników instytucji opiekuńczo-wychowawczych spotkań muzealnych cyjnej Wznowienie publikacji (poprawionej) Nasz Dom na Bielanach Książka Agnieszki Witkowskiej-Krych Mniej strachu. Ostatnie studyjno- z Japonii (w ramach podróży studyjnej Child Welfare Study Mission 1928–2018. Historia miejsca chwile z Januszem Korczakiem. Wydawnictwo Akademickie Dialog, -edukacyjnych to Europe) – udział w opracowaniu tekstów oraz redakcji publikacji; Warszawa 2019 – konsultacja merytoryczna korekty wydawniczej.

180 181 Dział Badań nad Warszawą Korczakianum

8 PAŹDZIERNIKA Lekcje muzealne „Różyczka” – filia Domu Sierot w Wawrze – lekcje biblioteczne Prace naukowe i zbiory PROWADZENIE: Marta Ciesielska dla uczniów szkoły podstawowej Wykład dla studentów pracy socjalnej z Evangelische Hochschule Korczak – warszawiak Magdalena Pęzińska Zakończone zostały działania na rzecz prawnej regulacji statusu fuer Sozial Arbeit & Diakonie z Hamburga 13 MAJA, 7 i 13 CZERWCA Biblioteka Publiczna w Marysinie Wawerskim, filia (ul. Króla Maciusia 10) dawnych zasobów przynależnych do Kolekcji Korczakowskiej. GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 3 i 5 15 KWIETNIA Z dawnego Archiwum Korczakowskiego wyodrębniono ostatecznie 23 i 31 PAŹDZIERNIKA PROWADZENIE: Anna Czernow, Magdalena Pęzińska 7 MAJA archiwalia i materiały ikonograficzne stanowiące podstawowy zbiór PROWADZENIE: Marta Ciesielska 11 PAŹDZIERNIKA Kolekcji oraz przygotowano je, wraz z wykazem, do inwentaryzacji Wykład dla pedagogów z Wielkiej Brytanii Korczakowskie prawa dziecka Muzeum Warszawy. 11 CZERWCA Dom Sierot i Nasz Dom – laboratoria samorządności – wykład Systematycznie prowadzone kwerendy własne – przede wszystkim 26 LISTOPADA GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasa 8 w ramach szkoleń dla nauczycieli towarzyszących wystawie W Polsce w pismach żydowskich w języku polskim – rozszerzyły znacząco wie- PROWADZENIE: Marta Ciesielska PROWADZENIE: Magdalena Pęzińska króla Maciusia. 100-lecie odzyskania niepodległości dzę o aktywnościach Janusza Korczaka w latach międzywojennych. Wykład dla warszawskich przewodników miejskich (obcojęzycznych) Marta Ciesielska Prowadzono także kwerendy „wywołane” przez kontakty z rodzinami Prawa dziecka Muzeum POLIN osób powiązanych z Korczakiem czy Domem Sierot (8 kwerend). 27 GRUDNIA 7 PAŹDZIERNIKA, 14 LISTOPADA, 2 GRUDNIA 14 CZERWCA Do księgozbioru Korczakianum podarowanych zostało 26 pozycji, PROWADZENIE: Marta Ciesielska i Anna Czernow GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasa 8 polskich i obcojęzycznych, m.in. wydania utworów Janusza Kor- Wykład dla edukatorów z Japonii zainteresowanych tematyką Zagłady PROWADZENIE: Anna Czernow, Magdalena Pęzińska Nasz Dom. Historia placówki – w stulecie działalności – prelekcja czaka w przekładach i publikacji o nim w językach angielskim, Marta Ciesielska chińskim, francuskim, hiszpańskim, niemieckim, ukraińskim, Dziecko – obywatel ORGANIZATOR: Oddział Warszawa Polskiego Związku Esperantystów węgierskim. Wybrane prelekcje 27 LISTOPADA, 11 GRUDNIA Międzypokoleniowa Klubokawiarnia Domu Kultury Śródmieście GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 2 i 6 18 CZERWCA Dzieła zebrane Janusza Korczaka – kontynuacja 25 STYCZNIA PROWADZENIE: Anna Czernow, Magdalena Pęzińska PROWADZENIE: Magdalena Pęzińska Udział w panelowym seminarium i otwarciu archiwum ośrodka KIEROWNIK PROJEKTU: Marta Ciesielska Prelekcja dla uczniów Szkoły Podstawowej nr 227 im. kpt. Lucyny Janusz Korczak – życie i dzieło Janusz-Korczak-Geschwisterbücherei OPIEKUN MERYTORYCZNY: dr hab. Hanna Kirchner (IBL PAN) Hertz 6, 21 i 29 LISTOPADA Marta Ciesielska Ze względu na zaangażowanie w duży projekt związany ze 100-leciem GRUPA WIEKOWA: szkoła podstawowa, klasy 1, 2 i 4 Janusz-Korczak-Geschwisterbücherei, Lilienthal, Niemcy Naszego Domu oraz zmianę składu osobowego pracowni prace nad 10 MARCA PROWADZENIE: Anna Czernow, Magdalena Pęzińska 21–22 WRZEŚNIA tomem XV kontynuowano w niewielkim zakresie. Trwało uzupeł- PROWADZENIE: Marta Ciesielska nianie materiałów źródłowych do przypisów. Prelekcja dla uczniów Niepublicznej Szkoły Podstawowej RAZEM: Janusz Korczak o prawach dziecka – wykład w ramach konferencji W ramach prac nad dopełniającym edycję tomem XVI: Suplement. im. J. Korczaka w Kołodziążu Rodzic, opiekun, nauczyciel Rzecznikiem Praw Dziecka Indeksy, prowadzone były prace indeksowe na tomami XIII i XIV, Marta Ciesielska wol. 1+2, oraz uzupełniono Suplement. 12 MARCA ORGANIZATOR: Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2 im. Janusza PROWADZENIE: Marta Ciesielska i Anna Czernow 257 Korczaka Rozprawa doktorska Anny Czernow Prelekcja dla uczniów Janusz-Korczak-Gesamtschule w Neuss uczestników Ratusz Staromiejski, Elbląg (Niemcy) oraz IV LO im. Adama Mickiewicza (28 opiekunów + 229 uczniów) 24 PAŹDZIERNIKA Anna Czernow przygotowała pracę doktorską Strategie karnawa- lizacji w prozie fantastycznej lat 1865–1950 kierowanej do mło- 2 i 25 KWIETNIA „Korczakowskie inspiracje. Czytając Korczaka” – cykl zrealizowany dych odbiorców (w korpusie głównym analizowanych tekstów PROWADZENIE: Marta Ciesielska i Anna Czernow Wykłady i lekcje dla podmiotów z portalem EduNews.pl, promującym nowoczesną edukację. Wybór m.in. powieści Janusza Korczaka dla dzieci: Król Maciuś Pierwszy Prelekcja dla uczniów szwedzkich zewnętrznych cytatów z tekstów pedagogicznych Korczaka z aktualizującym je oraz Król Maciuś na wyspie bezludnej); promotor: dr hab. Grzegorz komentarzem. Leszczyński, prof. Uniwersytetu Warszawskiego. 10 CZERWCA Pracownice Korczakianum uczestniczyły również w konferencjach PROWADZENIE: Marta Ciesielska i inicjatywach czy wydarzeniach (także zagranicą) organizowanych Prelekcja dla uczniów Szkoły Podstawowej im. ppor. Emilii przez zewnętrzne podmioty. Były to wystąpienia, wykłady, prelek- Wystąpienia w mediach Publikacje pracowników Gierczak z Łącka cje, lekcje biblioteczne (łącznie 15 przedsięwzięć). 11 WRZEŚNIA – nagranie wypowiedzi o J. Korczaku dla Polskiego Radia (Re- „Zaufać dopiero wkraczającemu w świat”. Rozmowa [Bogny 12 CZERWCA Obywatelskość – jak ją rozwijać? Z doświadczeń wychowawczych dakcja dla Zagranicy, red. Halina Ostas); Marta Ciesielska. Świątkowskiej] z Martą Ciesielską o aktualności myśli Marii PROWADZENIE: Marta Ciesielska Janusza Korczaka – wykład w ramach wydarzeń/wykładów towa- Falskiej i Janusza Korczaka, w: Nasz Dom 1919–2019. Pedago- Prelekcja dla uczniów II LO im. księżnej Anny z Sapiehów rzyszących wystawie W Polsce króla Maciusia. 100-lecie odzyska- 1 PAŹDZIERNIKA – nagranie dla programu Flesz historii, TVP Historia (emisja giki społeczne, miasto i dzieciństwo w praktyce Naszego Domu Jabłonowskiej w Białymstoku i uczniów z Niemiec nia niepodległości w rocznicę otwarcia Domu Sierot, 7 października); Marta Ciesielska, Anna Czernow. [publikacja zbiorowa], Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2019, s. 144–159. Marta Ciesielska 26 CZERWCA Muzeum POLIN PROWADZENIE: Marta Ciesielska M. Ciesielska [udział w opracowaniu obok Zuzanny Sękowskiej 17 STYCZNIA Prelekcja dla uczniów Freie Waldorfschule Gütersloh z Niemiec i Teresy Skudniewskiej], Nasz Dom na Bielanach 1928–2018. Historia miejsca, Zespół do obsługi Placówek Opiekuńczo-Wycho- wawczych nr 2, Warszawa 2019, wyd. 2 poprawione, s. 86.

182 183 Dział Badań nad Warszawą

Korczak i Wilczyńska tworzyli zgrany zespół, z Martą Ciesielską Projekt „Janusz Korczak Tage” w ramach programu „Straubinger rozmawia Sławomir Iwasiów, „Refleksje. Zachodniopomorski Partnerschaft fuer Demokratie (Erziehungsarbeit, Demokratieerzie- Dwumiesięcznik Oświatowy” 2019, nr 1, s. 4–7. hung)“ w Straubing, Niemcy Janusz Korczak und die Kinderrechte – wykład dla studentek pracy [M. Ciesielska, wybór i opracowanie tekstów], Janusz Korczak, socjalnej „Zamiast egzaminów damy dzieciom wiosnę”. Publicystyka pe- Fachakademie fuer Sozialpaedagogik dagogiczna z okresu dwudziestolecia międzywojennego; Stefania Marta Ciesielska Wilczyńska, „Gdyby nie szkoła, nie byłoby tak źle”. Fragmenty 20 LISTOPADA diarystyki z lat 1927–1928 publikowane w piśmie „Dos Kind”, tamże, s. 8–21. Demokratieerziehung und Janusz Korczak – prelekcja dla uczniów Johannes-Turmair-Gymnasium „Jak każdy inny dom rodzinny prowadzony według dobrych zasad”. 21 LISTOPADA Rozmowa [Bogny Świątkowskiej] z Magdaleną Pęzińską o prusz- kowskich początkach Naszego Domu, w: Nasz Dom 1919–2019. Janusz Korczak – „Vater” der Kinderrechte, Mensch, Paedagoge; Pedagogiki społeczne, miasto i dzieciństwo w praktyce Naszego Mythos – otwarty odczyt Stadtbibliothek Domu [publikacja zbiorowa], Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 21 LISTOPADA 2019, s. 36–50. 100 Jahre Nasz Dom – wykład, w ramach zjazdu Deutsche Korczak- -Gesellschaft Udział w konferencjach Bildungsstaette St. Wolfgang 23 LISTOPADA Wychowanie do odpowiedzialności i przedsiębiorczości. Inspiracje korczakowskie – referat Marta Ciesielska Współpraca z instytucjami zewnętrznymi Inspir@cje wczesnoszkolne 2019 ORGANIZATOR: Edunews.pl – portal o nowoczesnej edukacji BIURO EDUKACJI URZĘDU M.ST. WARSZAWY Oxford Tower (sala konferencyjna, ul. Chałubińskiego 8) FUNDACJA NOWEJ KULTURY BĘC ZMIANA 23 LUTEGO FUNDACJA PAMIĘĆ TREBLINKI A Child’s Right to Die in Polish Literature in the Twentieth Cen- tury – referat KAPITUŁA WARSZAWSKIEJ NAGRODY WYCHOWAWCZEJ IM. JANUSZA KORCZAKA From Silencing to Forgetting. Political Censorship in the Twen- tieth Century Polish Literature for Young Readers and its Con- MIĘDZYNARODOWE STOWARZYSZENIE IM. JANUSZA KORCZAKA sequences – referat / INTERNATIONAL JANUSZ KORCZAK ASSOCIATION The 24th Biennial Congress of the International Research So- MUZEUM HISTORII ŻYDÓW POLSKICH POLIN ciety for Children’s Literature: Silence and Silencing in Chil- dren’s Literature POLSKIE STOWARZYSZENIE IM. JANUSZA KORCZAKA Anna Czernow PRACOWNIA STUDIÓW MIEJSKICH INSTYTUTU KULTURY POLSKIEJ UW GŁÓWNY ORGANIZATOR: The Swedish Institute for Children’s Books Sztokholm 14, 16 SIERPNIA Działalność pracowników Prezentacja postaci Janusza Korczaka – referat w organizacjach i stowarzyszeniach I kongres českých polonistických studií: Bilance – inspirace – perspektivy, w ramach seminarium: Nesnadné výzvy pro pedagogy Marta Ciesielska v minulosti a dnes – na příkladu osobnosti a tvorby Janusze Kor- sekretarz Komitetu Redakcyjnego Dzieł Janusza Korczaka, członkini Kapituły War- czaka a Přemysla Pittra szawskiej Nagrody Wychowawczej im. Janusza Korczaka, członkini Zarządu Pol- skiego Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka, członkini Zarządu Międzynarodowego Magdalena Pęzińska Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka – International Janusz Korczak Association WSPÓŁORGANIZATOR: Národní pedagogické muzeum a knihovna J.A. Ko- menského Anna Czernow Praga prezeska Polskiej Sekcji IBBY [International Board on Books for Young People], 16 PAŹDZIERNIKA członkini Jury Nagrody Literackiej m.st. Warszawy, członkini Rady Fundacji „Ko- 14, 16 SIERPNIA smos dla Dziewczynek”

GABINET SREBER I PLATERÓW WARSZAWSKICH Cukiernica Kula proj. Julia Keilowa, wyk. Norblin i Ska 184 ok. 1935 mosiądz srebrzony, tłoczony, odlewany MHW 22054/a-b GABINET PLANÓW I MAP WARSZAWY Tak zwany mały plan Tirregaille’a w skali ok. 1 : 6750 Pierre Ricaud de Tirregaille ryt. Teofil Jakub Marstalski (Gottlob Jakob Marstaller) 1762 miedzioryt, druk na 4 arkuszach papieru MHW 19 Wydawnictwa Wydawnictwa

W 2019 roku Muzeum Warszawy przygotowało trzy publikacje z myślą o zwiedzających. Powstał przewodnik po wystawie głównej objaśniający jej ideę, zawierający prezentacje 21 ga- binetów i wybranych eksponatów. Poręczny format, infografiki i plany mają ułatwić zwiedzanie oraz poruszanie się w przestrzeni Muzeum. Publikacje towarzyszyły także wystawom czasowym. Przewodnik Spółdzielnia ORNO. Biżuteria ma charakter zwięzłego komentarza do wystawy, wprowadza widzów w zagadnienie stylu i dorobku warszawskiej spółdzielni. Przy okazji wystawy „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 powstała publikacja o tym samym tytule, zawierająca teksty wprowadzające do każdej części wystawy, kalendarium wydarzeń września 1939 roku oraz cytaty z pamiętników z tego okresu. Małgorzata Mycielska, fot. MW Promocja wystaw to tylko część zrealizowanego w 2019 roku planu. Książką powstałą w oparciu o zbiory i dorobek naukowy badaczy z Muzeum Warszawy jest monografia Herse. Warszawski dom mody. Słynna firma Bogusława Hersego działała w latach 1868–1936. Publikacja uzupełnio- na została katalogiem zachowanych strojów, m.in. ze zbiorów Muzeum Warszawy. Wyzwaniem edytorskim było wydanie antologii zawierającej dziewiętnaście cennych tekstów historycznych – wybranych wspomnień nadesłanych na konkurs „Pamiętnik Warszawiaka” roz- strzygnięty w 1948 roku. Oryginały przechowywane w Muzeum Warszawy zostały opracowane i ukazały się pod tytułem „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 roku. Tytuł publikacji: Almanach Warszawy, tom XIII Z działalnością Muzeum Warszawskiej Pragi silnie związana jest książka Zręczni. Historie z warszawskich pracowni i warsztatów. To reportażowy zapis rozmów ze stołecznymi rzemieślnikami Opis – rodzaj, problematyka, Wydawnictwo periodyczne wydawane od 1997 roku Zawiera studia i materiały dotyczące archeologii, historii, zakres tematyczny: architektury oraz kultury materialnej i artystycznej Warszawy oraz szeroko pojętej humanistyki, autorstwa zarówno i przewodnik po byłych i istniejących pracowniach i warsztatach. pracowników Muzeum Warszawy, jak i autorów z zewnątrz. W 2019 roku wydano tom XII w formie elektronicznej W 2019 roku trwały także prace nad zbiorem opowiadań Rzeczy dzieją się w Warszawie. Nowe i drukowanej oraz tom XIII w formie elektronicznej. legendy miejskie oraz nad realizacją książki o historii Warszawy autorstwa dr. Błażeja Brzostka. Zgodnie z założeniami wydawnictwa publikacje przygotowane były z troską o wzorową edycję Autor / tłumacz / redaktor: praca zbiorowa; dr Krzysztof Zwierz (redaktor naczelny); dr Marcin Turski, Mathilde Papapietro, Rafał Gałkowski (tłumaczenia); Zofia Wieluńska (redakcja językowa) tekstu, a projekty graficzne zostały powierzone wybitnym profesjonalistom. Autor projektu graficznego: dr Anna Światłowska

Małgorzata Mycielska Dział odpowiedzialny KOORDYNATORKA DZIAŁU WYDAWNICTW za wydanie publikacji: Dział Badań nad Warszawą

ISBN / ISSN: 2449-6650 (wydanie elektroniczne) Zestawienie publikacji Nakład: 300

Tytuł publikacji: Spółdzielnia ORNO. Biżuteria Data publikacji: maj

Opis – rodzaj, problematyka, Folder towarzyszący wystawie Spółdzielnia ORNO. Biżuteria. Bogato ilustrowane wydawnictwo omawia cechy zakres tematyczny: charakterystyczne dla stylu ornowskiego, prezentuje asortyment spółdzielni, a także sposoby identyfikacji wizualnej ORNO. Folder zawiera również kalendarium działalności spółdzielni. Tytuł publikacji: „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 (przewodnik po wystawie)

Autor / tłumacz / redaktor: Agnieszka Dąbrowska, Monika Siwińska, dr Anna Wiszniewska (IS PAN) (autorzy); Anna Wrońska (koncepcja Opis – rodzaj, problematyka, Przewodnik po wystawie o tym samym tytule, zawierający krótkie eseje dotyczące każdej sali, kalendarium wydarzeń i redakcja); Adrian Czechowski, Mikołaj Kalina, Michał Matyjaszewski, Andrei Niakrasau (zdjęcia) zakres tematyczny: oraz wybrane fragmenty pamiętników warszawiaków.

Autor projektu graficznego: Jerzy Gruchot, Wojciech Koss (Full Metal Jacket) Autor / tłumacz / redaktor: Małgorzata Berezowska, Julian Borkowski, Izabela Maliszewska (autorzy); Anna Wrońska (redakcja i koncepcja); Adrian Czechowski, Michał Matyjaszewski, Andrei Niakrassau (zdjęcia) Dział odpowiedzialny za wydanie publikacji: Dział Wydawnictw Autor projektu graficznego: Joanna Bębenek

ISBN / ISSN: 978-83-65777-76-8 (PL) , 978-83-65777-77-5 (EN) Dział odpowiedzialny za wydanie publikacji: Dział Wydawnictw Nakład: 1000 (PL), 300 (EN) ISBN / ISSN: 978-83-65777-70-6 Data publikacji: maj Nakład: 3000

Data publikacji: wrzesień

188 189 Wydawnictwa Wydawnictwa

Tytuł publikacji: „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939

Opis – rodzaj, problematyka, Antologia tekstów, na którą składają się fragmenty najciekawszych pamiętników warszawiaków, którzy spędzili zakres tematyczny: wrzesień 1939 roku w Warszawie i brali udział w działaniach wojennych.

Autor / tłumacz / redaktor: Małgorzata Berezowska, Julian Borkowski, Izabella Maliszewska (koncepcja i wybór tekstów); Anna Wrońska (redakcja); Piotr Antonow (opracowanie ilustracji)

Autor projektu graficznego: Fajne chłopaki

Dział odpowiedzialny za wydanie publikacji: Dział Wydawnictw

ISBN / ISSN: 978-83-65777-72-0

Nakład: 3000

Data publikacji: listopad

Tytuł publikacji: Wystawa główna „Rzeczy warszawskie”. Przewodnik po Muzeum Warszawy

Opis – rodzaj, problematyka, Publikacja, ze względu na format i przystępny język, jest praktycznym przewodnikiem po wystawie dla każdego Tytuł publikacji: Zręczni. Historie z warszawskich pracowni i warsztatów zakres tematyczny: zwiedzającego. Zawiera krótkie wprowadzenia o historii 11 muzealnych kamienic, idei wystawy głównej, prezentacje 21 gabinetów oraz najbardziej charakterystycznych eksponatów. Opisom i kolorowym fotografiom towarzyszą Opis – rodzaj, problematyka, Publikacja jest zapisem osobistych rozmów autorki z warszawskimi rzemieślnikami, mapą ich pracowni i warsztatów. informacje o koncepcji ekspozycji zbiorów i ich specyfice, szczegółowe plany pięter oraz rozkładany plan wystawy zakres tematyczny: Stanowi reportaż o historii warszawskiej sceny rzemieślniczej, przedwojennych żydowskich warsztatach, powojennej głównej, na którym oznaczono wszystkie udogodnienia i ciągi komunikacyjne. „prywatnej inicjatywie” oraz załamaniu branży rzemieślniczej po 1989 roku. Autor / tłumacz / redaktor: Katarzyna Chudyńska-Szuchnik (autorka); Olga Gitkiewicz (redakcja); Małgorzata Mycielska, Agnieszka Rasmus- Autor / tłumacz / redaktor: Agnieszka Rasmus-Zgorzelska (redakcja); Marcin Czechowicz, Adrian Czechowski, Mikołaj Kalina, Michał Matyjaszewski, Andrei Niakrasau, Igor Oleś, Agata Wieczorek, Skanery Niewiarygodne (zdjęcia), -Zgorzelska (redaktorki prowadzące); Marcin Czechowicz (zdjęcia) Peter Łyczkowski (rysunki) Autor projektu graficznego: Peter Łyczkowski

Autor projektu graficznego: Anna Piwowar Dział odpowiedzialny za wydanie publikacji: Dział odpowiedzialny Dział Wydawnictw za wydanie publikacji: Dział Wydawnictw ISBN / ISSN: 978-83-65777-73-7

ISBN / ISSN: 978-83-65777-68-3 Nakład: 3000

Nakład: 500 Data publikacji: listopad

Data publikacji: wrzesień

Tytuł publikacji: Herse. Warszawski dom mody

Opis – rodzaj, problematyka, Monografia najsłynniejszego warszawskiego domu mody – firmy Bogusław Herse, działającej w latach 1868–1936, zakres tematyczny: uzupełniona o część katalogową, opisującą zachowane pamiątki w zbiorach Muzeum Warszawy, a także innych kolekcjach muzealnych i prywatnych.

Autor / tłumacz / redaktor: Agnieszka Dąbrowska, Dominika Jarzyńska-Pokojska, Anna Nurzyńska-Dziemska, Małgorzata Podkańska (autorki); Julia Odnous-Pawlińska (redakcja); Adrian Czechowski, Mikołaj Kalina, Eliza Kowalska, Michał Matyjaszewski, Andrei Niakrasau (zdjęcia obiektów muzealnych)

Autor projektu graficznego: Łukasz Paluch

Dział odpowiedzialny za wydanie publikacji: Dział Wydawnictw

ISBN / ISSN: 978-83-65777-74-4

Nakład: 1500

Data publikacji: listopad

190 191 Wydawnictwa Wydawnictwa

Wybrane publikacje

Tytuł publikacji: Legendy Starego Miasta w Warszawie. Wybór tekstów do nauki języka polskiego jako obcego z ćwiczeniami „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 Książka towarzysząca wystawie czasowej pod tym samym tytułem, pod redakcją Anny Wrońskiej. Opis – rodzaj, problematyka, Zbiór dostosowanych do poziomów biegłości językowej A, B i C (początkującego, średniozaawansowanego zakres tematyczny: i zaawansowanego) tekstów oraz leksykalnych, gramatycznych i kulturowych ćwiczeń tematycznie związanych z warszawską Starówką. Publikacja jest przeznaczona przede wszystkim dla obcokrajowców uczących się języka Koncepcja i wybór tekstów źródłowych: Warszawa, wrzesień 1939 roku. O przygo- polskiego jako obcego oraz lektorów języka polskiego jako obcego. Nadaje się zarówno do pracy grupowej, jak Małgorzata Berezowska, Julian Borkowski, towaniach do wojny, oblężeniu oraz znisz- i indywidualnej. Pracę ułatwiają zamieszczone na końcu każdego rozdziału słowniki w języku polskim, angielskim, Izabella Maliszewska czeniu miasta opowiadają młoda mężatka rosyjskim i chińskim, klucz z odpowiedziami oraz bank pomysłów, jako inspiracja dla nauczycieli języków obcych. Opracowanie redakcyjne: Anna Wrońska i ojciec dorosłych synów, stolarz i adwokat, Redakcja i edycja tekstów źródłowych: szwaczka i żona dyplomaty, poeta i goniec. Autor / tłumacz / redaktor: Katarzyna Žák-Caplot (autorka); Centrum Europy Biuro Tłumaczeń (tłumaczenia na język angielski, rosyjski, Urszula Drabińska, Anna Wrońska Pisali, bo byli przekonani, że ich osobiste chiński); Grażyna Deneka (redakcja) Korekta: Urszula Drabińska, przeżycia staną się ważnym świadectwem Autor projektu graficznego: Wojciech Pawliński Julia Odnous-Pawlińska dla przyszłych pokoleń. Mieli rację. Skład i opracowanie ilustracji: Dziewiętnaście wybranych relacji w przej- Dział odpowiedzialny Piotr Antonów mujący sposób oddaje realia i atmosferę za wydanie publikacji: Biblioteka Wydanie I, Warszawa 2019 tamtych dni. „Wspomnienia nadesłane ISBN / ISSN: 978-83-65777-71-3 Format: 131 × 215 mm w 1948 roku na konkurs „Pamiętnik War- Oprawa miękka, szyto-klejona, sztancowanie, szawiaka” trafiły po raz pierwszy do czy- Nakład: 1000 skrzydełka telników. Data publikacji: grudzień 19 ilustracji (zdjęcia rękopisów) Jedną z osób, która przysłała swoje wspo- 480 stron mnienia, był Jan Szokalski, który pisze ISBN 978-83-65777-72-0 m.in.: „Nie myślało się wtedy ani o wojsku, Nakład 3000 egz. ani o Warszawie, ani o Polsce – tylko o so- Tytuł publikacji: Kalendarz warszawski 2020 bie, o tym jedynym życiu, którego się nie Opis – rodzaj, problematyka, Hasłem przewodnim kalendarza na 2020 rok było „Miasto zwierząt”, a znajdujące się w nim ilustracje z motywami chciało oddać za żadną cenę, o życiu scho- zakres tematyczny: zwierzęcymi nawiązywały do obiektów z kolekcji Muzeum Warszawy. Kalendarz stanowił również zapowiedź pla- wanym w słabą skrytkę domu, który mógł nowanej w czerwcu 2020 roku wystawy czasowej, która poświęcona będzie zwierzętom w mieście, ich miejscu paść i pogrzebać je z sobą w jednej chwili”. w historii oraz przeszłości Warszawy. Książka dostała wyróżnienie w kategorii „Najciekawsze wydawnictwa muzealne” Autor / tłumacz / redaktor: Joanna Krupa (redakcja), Anna Szałas (tłumaczenie); Marta Caban (ilustracje); Adrian Czechowski, Mikołaj Kalina, Fot. MW w XIV konkursie „Mazowieckie Zdarzenia Michał Matyjaszewski, Andrei Niakrasau, Igor Oleś (zdjęcia muzealiów) Muzealne – Wierzba”. Autor projektu graficznego: Joanna Bębenek

Dział odpowiedzialny za wydanie publikacji: Dział Promocji i Marketingu

ISBN / ISSN: 978-83-65777-78-2

Nakład: 1200

Data publikacji: grudzień

Fot. MW

192 193 Wydawnictwa Wydawnictwa

Herse. Warszawski dom mody Zręczni. Historie z warszawskich pracowni i warsztatów

Teksty: Agnieszka Dąbrowska, Dominika Dom Mody Bogusław Herse dla trzech po- Wokulski zaczyna prowadzić swój magazyn Autorka: Katarzyna Chudyńska-Szuchnik Pracownie, warsztaty, pawilony. Uczniowie, i w czasie. Uwielbiam takie teksty, dzięki Jarzyńska-Pokojska, Anna Nurzyńska-Dziemska, koleń warszawianek i warszawiaków był z galanterią. Przez niemal 70 lat firma utrzy- Redakcja: Olga Gitkiewicz czeladnicy, mistrzowie. Prywaciarze, cha- którym odkrywam nowe klucze do rzeczy- Małgorzata Podkańska synonimem luksusu. Przez pryzmat jego mywała wiodącą pozycję w warszawskim Korekta: Małgorzata Ogonowska, Klaudia Golon łupnicy, rękodzielnicy. Autorka Zręcznych wistości, nowe sposoby odkrywania miasta. Projekt graficzny i skład: Łukasz Paluch działalności Agnieszka Dąbrowska kreśli tło handlu odzieżą. Jej ofertę i sposób organi- Projekt graficzny i skład: Peter Łyczkowski chodzi ulicami rzemieślniczej Warszawy. Udało się tutaj wszystko, a przede wszyst- Redakcja: Julia Odnous-Pawlińska warszawskiego rynku mody drugiej połowy zacji sprzedaży właściciele kształtowali pod Zdjęcia: Marcin Czechowicz Rejestruje nieobecność przedwojennych kim uniknąć ckliwego sentymentalizmu za Korekta: Urszula Drabińska XIX i początku XX wieku. wpływem zmian na rynku mody: z jednej Redaktorki prowadzące: Małgorzata Mycielska, żydowskich warsztatów. Bada losy powo- tym, co minione. Historie stołecznych rze- Wybór ilustracji: Agnieszka Dąbrowska, Ubiory od Hersego wyróżniały się wyrafi- strony rozwoju luksusowego krawiectwa, Agnieszka Rasmus-Zgorzelska jennej „prywatnej inicjatywy”. Opisuje mieślników pokazują, że jest inna droga niż Julia Odnous-Pawlińska nowanym krojem, bogactwem detali, jako- z drugiej popularyzacji konfekcji i domów Wydanie I, Warszawa 2019 załamanie branży po 1989 roku. Szuka korporacyjny turbokapitalizm – wyboista, Współpraca: Ewa Kwiecińska ścią i różnorodnością zastosowanych tkanin. towarowych”. Format 140 × 200 mm pracowni, które przetrwały transformację ale możliwa”. Przygotowania ilustracji do druku: Istotna część książki poświęcona została ich Oprawa miękka, szyto-klejona i mają się coraz lepiej. Odwiedza nowych Filip Springer, reporter, pisarz, fotograf Tomasz Kubaczyk drugiemu, muzealnemu życiu. Książka Herse. Warszawski dom mody 25 ilustracji (kolorowe zdjęcia) rzemieślników. Fotografie obiektów muzealnych: Adrian Ze wstępu: Agnieszki Dąbrowskiej została wyróżnio- 248 stron „Dla zainteresowanych dawnymi metodami Czechowski, Mikołaj Kalina, Eliza Kowalska „Dom Mody Bogusław Herse został założo- na w 60. Konkursie Polskiego Towarzy- ISBN: 978-83-65777-73-7 Zręczni to zapis osobistych rozmów autorki pracy i historią warszawskich przedmiotów (postprodukcja), Michał Matyjaszewski, ny w Warszawie w 1868 roku, mniej więcej stwa Wydawców Książek – Najpiękniejsze Nakład: 3000 egz. z warszawskimi rzemieślnikami i mapa spa- lektura obwiązkowa. Jest tu solidna porcja Andrei Niakrasau w tym samym czasie, w którym na kartach Książki Roku 2019. cerów szlakiem ich pracowni i warsztatów. wiedzy i odpowiedzi na pytania: jak rze- Wydanie I, Warszawa 2019 powieści Lalka Bolesława Prusa Stanisław Historia warszawskiej sceny rzemieślniczej miosło działało w Warszawie po wojnie? Format: 180 × 255 mm i wciągający reportaż. Jak w latach 80.? Jak dziś? Dlaczego upa- Oprawa twarda dło? I najważniejsze: czy się odrodzi?” 157 ilustracji (w tym 64 fotografie ubiorów) „Ta książka powoduje w czytelniku roz- Magdalena Stopa, autorka książek o War- 352 strony darcie. Bo z jednej strony jest wspaniale szawie ISBN 978-83-65777-74-4 napisana – chciałoby się więc ją czytać bez Nakład: 1500 egz. końca. Z drugiej kusi by już, teraz, od razu wybrać się śladem jej bohaterów – przemie- Publikacja przygotowana we współpracy rzyć Warszawę nie tylko w przestrzeni, ale z Fundacją Domu Mody Herse

194 195 Wydawnictwa Wydawnictwa

„Almanach Warszawy”

Celem rocznika Muzeum Warszawy jest publikowanie i upowszechnianie tych za- Treści wyżej przytoczonych artykułów uzupełniają teksty z działu Muzeum. RADA NAUKOWA gadnień z zakresu varsavianistyki, które dotychczas nie doczekały się opracowania To zarówno przybliżenie fragmentu kolekcji zbiorów muzealnych, wątki związa- naukowego. „Almanach Warszawy” to pismo, które jako jedno z niewielu publi- ne z zakończonymi wystawami czasowymi, jak i ogólne refleksje dotyczące pro- prof. Maria Karpińska kuje teksty stricte naukowe o szerokim zakresie tematycznym i chronologicznym. blematyki ekspozycji muzealnych i związanych z nimi edukacyjnych programów PRZEWODNICZĄCA INSTYTUT HISTORYCZNY UW Wszystkie je łączy varsavianistyczny profil poruszanych zagadnień. Złożone losy towarzyszących. Całość tomu w dziale Varia zamyka wywiad przeprowadzony Warszawy, która zaczynała jako małe miasteczko mazowieckie, następnie od końca przez Izabellę Maliszewską (Pracownia Badań Historycznych Muzeum Warsza- dr hab. Piotr Majewski, prof. UKSW XVI wieku rozwijała się jako ośrodek rezydencjonalny i miasto sejmowe, rozpo- wy) z Emilią Borecką, byłą kustosz w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy. NARODOWY INSTYTUT MUZEALNICTWA częła swój dynamiczny rozwój, który z różnymi perypetiami trwa do dzisiaj. Miasto „Almanach Warszawy” zaprasza do nadsyłania tekstów poświęconych szeroko I OCHRONY ZBIORÓW stale przyciąga nowych obywateli. Wszystko to powoduje, że tematów i zagad- pojętym zagadnieniom varsavianistycznym. Jest dla nas istotne, aby utrzymywać dr Tomasz Makowski dr Krzysztof Zwierz, fot. MW nień do opracowania jest bardzo wiele, a liczba osób zainteresowanych tematyką wysoki poziom merytoryczny pisma. Opublikowane artykuły z działu Warszawa BIBLIOTEKA NARODOWA W WARSZAWIE varsavianistyczną, jak również grono badaczy, w sposób naukowy podejmujących są recenzowane przez niezależnych badaczy – znawców problematyki, a całość dr Felix Ackermann wątki dotyczące miasta, systematycznie się powiększają. Jest to widoczne na ła- „Almanach Warszawy”, tom XIII procesu wydawniczego rocznika pozostaje zgodna z zaleceniami ministerialnymi DEUTSCHES HISTORISCHES INSTITUT mach naszego rocznika. W bieżącym XIII tomie w dziale Warszawa opublikowane Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. WARSCHAU Redakcja językowa: Zofia Wieluńska zostały studia dotyczące różnorodnych wydarzeń z życia miasta – wśród artykułów dr Matthieu Gillabert Korekta: Ewa Stempniewicz dr Krzysztof Zwierz znalazła się kontynuacja cyklu o najbardziej dotkliwych dla Warszawy powodziach, UNIVERSITÉ DE FRIBOURG Tłumaczenia: dr Marcin Turski, REDAKTOR NACZELNY ale także losów tych części miasta, które w sposób dotkliwy zderzone zostały Mathilde Papapietro, Rafał Gałkowski z globalną polityką wielkich mocarstw (artykuł Andrzeja Nieuważnego poświęcony Projekt graficzny: dr Anna Światłowska REDAKCJA warszawskiej Pradze w okresie wojen napoleońskich). Interesujące zagadnienie Skład i łamanie: Włodzimierz Zakrzewski dotyczące samorządu miejskiego i jego zasłużonego członka, kupca gminnego Wydawca: Muzeum Warszawy dr Krzysztof Zwierz Starej Warszawy Jerzego Dawidsona, przedstawiła Marta Kuc-Czerep. Artykuł e-ISSN: 2460-2952 REDAKTOR NACZELNY przybliżający życie i działalność zawodową Antoniego Zwolińskiego, ludwisarza Wersja językowa: polska + tłumaczenia na język angielski Lena Wicherkiewicz warszawskiego z przełomu XIX i XX wieku, opracował Mikołaj Getka-Kenig. SEKRETARZ Wśród opublikowanych prac znalazł się również tekst poświęcony tematyce getta warszawskiego, w którym autorka – Agnieszka Witkowska-Krych – odkryła kulisy Jacek Bochiński przeprowadzonej tam akcji Miesiąc Dziecka. Dużą część wydanego tomu stanowią Barbara Hensel-Moszczyńska artykuły poświęcone obrazowi Warszawy jako miasta postrzeganego przez cudzo- dr Paweł Ignaczak Ewa Perlińska-Kobierzyńska ziemców. Marcin Grad przybliżył obraz odbudowywanego z ruin miasta, opisy- dr Jarosław Trybuś wanego przez trzech Węgrów. W osobnych artykułach zbliżoną tematykę, tyle że opracowaną na podstawie tekstów dziennikarzy szwajcarskich, podjęli Matthieu Gillabert, a w perspektywie reportaży niemieckojęzycznych – Jerzy Kochanow- ski. Wizję odbudowy Warszawy i ocenę tego procesu przez architektów francuskich przybliżył z kolei francuski badacz Fabien Bellat. Artykułem wpisującym się w przedstawianie obrazu miasta jest tekst Piotra Głogowskiego, który podejmuje również zagadnienie przedstawiania nie zawsze prawdziwego wizerunku miasta na kartach pocztowych. W celu jak najszerszej popularyzacji opublikowanych badań – również wśród zagranicznych odbiorców – połowa artykułów została przetłuma- czona na język angielski.

Projekt: dr Anna Światłowska

196 197 Biblioteka

Rok 2019 był dla biblioteki czasem wyzwań oraz nabywania kompetencji i doświadczeń. Oprócz regularnie goszczących w ofercie projektów, takich jak coroczny konkurs literacki czy nauczanie języka polskiego jako obcego przy wykorzystaniu obiektów muzealnych, bibliotekarki zrealizowały dwa zupełnie nowe przedsięwzięcia. W październiku zorganizowały pierwszą w historii ogól- nopolską konferencję przeznaczoną dla pracowników bibliotek muzealnych, a także samodzielnie wydały zeszyt ćwiczeń przeznaczony dla obcokrajowców mieszkających w Warszawie. Był to również rok pełen satysfakcji, gdyż prowadzony od dwóch lat projekt Katarzyna Žák-Caplot, fot. MW Warszawa dla średnio zaawansowanych otrzymał nagrodę Language Label za jakość i innowacyjność w nauczaniu języków obcych. Kolejnym powodem do zadowolenia z pracy działu w 2019 roku był wzrost frekwencji o ponad 35%, co biblioteka zawdzięcza bardzo zróżnicowanej ofercie dla wielu grup użytkowni- ków, postępującej retrokonwersji i dostępności zbiorów on-line oraz systematycz- nemu rozpowszechnianiu rezultatów realizowanych zadań.

Katarzyna Žák-Caplot KIEROWNICZKA BIBLIOTEKI MUZEUM WARSZAWY

Gromadzenie zbiorów Udostępnianie zbiorów

ŁĄCZNIE W ZBIORACH PRZYBYŁO BIBLIOTEKĘ ODWIEDZIŁO Z KUPNA, WYMIANY I DARÓW 744 jednostki biblioteczne 2736 użytkowników W TYM

UDOSTĘPNIONO W CZYTELNI

w zbiorach Muzeum 972 253 w zbiorach głównych Warszawskiej Pragi druki zwarte numery czasopism 703 41 jednostki biblioteczne jednostek bibliotecznych WYPOŻYCZONO NA ZEWNĄTRZ

ZAKUPIONO 630 123 druków zwartych czasopisma 302 jednostki biblioteczne

WYPOŻYCZENIA PRACOWNICY BIBLIOTEKI MIĘDZYBIBLIOTECZNE PRZYGOTOWALI ZA SUMĘ 12168,41 zł brutto 43 25 jednostki biblioteczne kwerend tematycznych GABINET LUDWIKA GOCLA Nuty Mazur wojskowy zjednoczonych Polaków tekst Bruno Kiciński, muzyka Józef Antoni Franciszek Elsner 1831 199 papier, litografia MHW 143/LG Biblioteka Biblioteka

Katalogowanie zbiorów

Do inwentarzy Biblioteki Muzeum Warszawy oraz systemu biblio- tecznego MAK+ wprowadzono 8193 rekordy egzemplarzy. W ramach retrokonwersji zbiorów bibliotecznych opracowano księgozbiór oraz zbiór broszur i katalogów wystaw, dotyczący historii sztuki oraz 50% księgozbioru dotyczącego historii Polski oraz świata. Zakończono opracowywanie księgozbioru Muzeum Farma- cji i przeprowadzono prace przygotowawcze do przeprowadzenia selekcji zbiorów oraz inwentaryzacji księgozbioru Muzeum Woli.

Digitalizacja zbiorów bibliotecznych

W ramach dwustronnej umowy z Mazowiecką Biblioteką Cyfrową Konferencja Biblioteki muzealne wczoraj, dziś, jutro, fot. Marta Caban bibliotekarze selekcjonowali zbiory przeznaczone do digitalizacji, Finał konkursu Warszawa i Syrena. Syrena i Warszawa, opracowywali metadane w systemie dLibra oraz przekazywali fot. Anna Krzysztofik Warszawa dla średnio zaawansowanych i odbierali materiały z pracowni digitalizacyjnej Wojewódzkiej Bi- W ramach projektu prowadzono lekcje języka polskiego, historii blioteki Publicznej m.st. Warszawy. W roku 2019 opublikowano Konferencja bibliotekarzy i pracowników bibliotek i kultury Warszawy metodą przedmiotowo-językową, językowe 45 pozycji (2094 skany), będących głównie katalogami i cennikami muzealnych Biblioteki muzealne wczoraj, dziś, jutro gry miejskie oraz warsztaty metodyczne dla nauczycieli języka pol- firm warszawskich z przełomu XIX i XX wieku. skiego na Wschodzie, oparte na doświadczeniu edukacyjnym Mu- Pracownicy Biblioteki zorganizowali ogólnopolską konferencję zeum Warszawy. Zorganizowano również koncert na zakończenie 64. Kursu Języka Polskiego i Kultury Polskiej UW. Lekcje biblioteczne Biblioteki muzealne wczoraj, dziś, jutro, w której uczestniczyły 43 biblioteki muzealne z całej Polski oraz gość specjalny z Republiki W projekcie współpracowano z Centrum Języka Polskiego i Kul- tury Polskiej dla Cudzoziemców „Polonicum”, Fundacją „Wolność Czeskiej, Alena Petrůželková (wiceprzewodnicząca Komisji Bi- Biblioteka Muzeum Warszawy na stałe wprowadziła płatne lekcje i Demokracja” oraz Fundacją Rozwoju Systemu Edukacji. Lekcja w magazynach bibliotecznych (Zima w mieście), fot. Aldona Weselińska bliotecznej Stowarzyszenia Muzeów i Galerii Republiki Czeskiej). biblioteczne do oferty edukacyjnej Muzeum. Przygotowano 6 róż- Jako rezultat projektu powstała książka Legendy Starego Miasta Wygłoszono 14 referatów w 4 panelach. nych tematów zajęć skoncentrowanych wokół fenomenu książki, w Warszawie. Wybór tekstów do nauki języka polskiego jako obcego. Projekty W ramach konferencji pracownicy Biblioteki moderowali dyskusję procesu wydawniczego, tematyki varsavianistycznej oraz działal- Jest to zbiór dostosowanych do poziomów biegłości językowej A,B merytoryczną, a także wygłosili dwa referaty. Katarzyna Žák-Caplot ności biblioteki. i C (początkującego, średnio zaawansowanego i zaawansowanego) IV edycja konkursu literackiego w referacie Biblioteka muzealna – próba definicji, czyli model hy- tekstów oraz leksykalnych, gramatycznych i kulturowych ćwiczeń Tematy zajęć: pt. Warszawa i Syrena. Syrena i Warszawa brydowy inaczej podjęła próbę zdefiniowania fenomenu biblioteki tematycznie związanych z warszawską Starówką. Spotkania z książką (lekcja biblioteczna + głośne czytanie + praca muzealnej. Natomiast Anna Krzysztofik poprzez wystąpienie Edu- W 2019 roku projekt wraz z publikacją otrzymały nagrodę Komisji kreatywna) Głównym celem cyklicznie organizowanego przez bibliotekę pro- kacja biblioteczna w muzeum na przykładzie Biblioteki Muzeum Europejskiej European Language Label za jakość i innowacyjność Literackie spotkania dla najmłodszych (lekcja biblioteczna jektu jest popularyzowanie wiedzy o Warszawie, poszerzenie zna- Warszawy zaprezentowała nowatorską ofertę edukacyjną biblioteki. w edukacji językowej. + głośne czytanie + praca kreatywna) jomości historii miasta oraz promowanie i rozwijanie uzdolnień Wydarzenie zakończono zwiedzaniem wystawy głównej Muzeum Warszawa z dziecięcej wyobraźni (lekcja biblioteczna + głośne literackich młodych twórców. Warszawy. Sprawozdania z konferencji zostały umieszczone na czytanie + zabawy logiczne + praca plastyczna) IV edycja konkursu nosiła tytuł Warszawa i Syrena. Syrena i War- portalach i w prasie branżowej, w tym na portalu Stowarzyszenia Witaj, Warszawo! (lekcja biblioteczna + pokaz slajdów szawa. Nawiązywała do 80. rocznicy odsłonięcia pomnika Syreny Bibliotekarzy Polskich. + zabawy logiczne + praca plastyczna) warszawskiej przy Wybrzeżu Kościuszkowskim. Uczestnicy pisali O czym mówią nam… (lekcja biblioteczna + głośne czytanie wiersze tematycznie związane z Warszawą (jej historią, zabytkami, + pokaz slajdów + zabawy logiczne i plastyczne) słynnymi miejscami) i jednocześnie z symbolem miasta, z Syreną Biblioteka na życzenie (lekcja biblioteczna + dowolna warszawską. Honorowy patronat nad konkursem objęła „Kronika aktywność na wybrany temat) Warszawy”, w której później opublikowano zwycięskie utwory. Od września do grudnia przeprowadzono 25 lekcji, w których W roku 2018 na konkurs napłynęło 258 prac z 80 szkół z Polski wzięło udział 547 uczniów wraz z opiekunami. Biblioteka brała i zagranicy (m.in. z Paryża i Londynu). Komisja konkursowa na- również udział w akcji Zima w mieście (59 uczniów) oraz Lato grodziła 23 prace, a 7 wyróżniła. Gala finałowa konkursu odbyła się w mieście (89 uczniów), a także przygotowała 2 edycje rodzinnych 29 maja 2019 roku w Bibliotece Muzeum Warszawy. Uroczystość warsztatów Freski, kreski, humoreski… w ramach Nocy Muzeów. uświetnił występ Marty Gryko-Sokołowskiej, aktorki Teatru Baj, która zaprezentowała zwycięskie utwory. Dopełnieniem był słodki poczęstunek w postaci tortu oraz oprowadzanie uczestników po wy- Lekcja w ramach projektu Warszawa dla średnio zaawansowanych, stawie głównej Muzeum Warszawy. fot. Anna Krzysztofik

200 201 Biblioteka

Współpraca międzynarodowa

KNIHOVNICKÁ KOMISE ASOCIACE MUZEÍ A GALERIÍ V ČESKÉ REPUBLICE

KNIHOVNA NÁRODNÍHO MUZEA V PRAZE

KNIHOVNA PAMÁTNÍKA NÁRODNÍHO PÍSEMNICTVÍ V PRAZE

SLOVANSKÁ KNIHOVNA PŘI NÁRODNÍ KNIHOVNĚ ČESKÉ REPUBLIKY

BIBLIOTEKA NARODNOG MUZEJA U BEOGRADU

BAYERISCHE STAATSBIBLIOTHEK, MÜNCHEN

Statuetka nagrody KE European Language Label, fot. MW CAMBRIDGE UNIVERSITY LIBRARY

KNIŽNICA SLOVENSKÉHO NÁRODNÉHO MUZEA V BRATISLAVE

Współpraca z krajowymi RIJKSMUSEUM RESEARCH LIBRARY, AMSTERDAM instytucjami zewnętrznymi BIBLIOTHÈQUE POLONAISE DE PARIS

Nie sposób wymienić wszystkich instytucji krajowych, BIBLIOTHÈQUE NATIONALE DE FRANCE z którymi biblioteka współpracuje, gdyż dzięki zorganizowanej konferencji bibliotekarzy muzealnych zainicjowana została sieć komunikacji między bibliotekami muzealnymi prawie w całej Polsce.

GABINET BRĄZÓW WARSZAWSKICH Dekoracyjne okucie na mebel Bracia Łopieńscy 202 przed 1939 brąz cyzelowany, złocony, odlew MHW 29259 Dział Organizacji Wystaw i Wydarzeń

W 2019 roku mieliśmy możliwość spojrzeć z nowej perspektywy na plany wystawiennicze Muzeum i rozpocząć intensywną pracę nad wystawami czasowymi zaplanowanymi na obecny rok oraz na kolejne lata. Dla Działu Orga- nizacji Wystaw i Wydarzeń jednym z największych wyzwań w 2019 roku było otwarcie nowego oddziału – Muzeum Woli – który przez ostatnie lata był do- stosowywany do nowych potrzeb wystawienniczych. Po raz pierwszy od zakończenia długoletniego remontu siedziby głównej Muzeum w jednym roku kalendarzowym otworzyliśmy dwie duże wystawy czasowe. Spółdzielnia ORNO. Biżuteria – otwarta 16 maja – była monograficzną prezentacją Katarzyna Grinberg, fot. MW historii oraz dorobku warszawskiej Spółdzielni Pracy Rękodzieła Artystycznego ORNO. Projekt plastyczny przygotował uznany architekt Marcin Kwietowicz. Za projekt graficzny wystawy oraz towarzyszącego jej folderu odpowiadało studio Full Metal Jacket. Liczba prezentowanych na wystawie obiektów przekroczyła 1600, z czego znaczną część stanowiły wyroby spółdzielni. Było to skomplikowane wyzwanie producenckie zarówno od strony organizacyjnej, projektowej, jak i montażu eksponatów. W niespełna trzy tygodnie nasz dział wykonał precyzyjny montaż ponad 1600 obiektów o niewielkiej gramaturze. Zdecydowaliśmy się na zainstalowanie obiektów w gablotach przy użyciu najdyskretniejszych elementów, aby uwaga widza skupiła się wyłącznie na unikatowych przedmiotach. Warto również wspomnieć o społecznym wymiarze projektu, który zaangażo- wał do współpracy dawnych pracowników ORNO. Opowiedziane przez nich historie – opracowane przez kuratorki – zostały włączone w narrację wystawy, a użyczone przez nich obiekty stanowiły znaczną część prezentowanej kolekcji. Dawni rzemieślnicy spółdzielni licznie uczestniczyli w otwartych dla publiczno- ści spotkaniach towarzyszących wystawie. W drugiej połowie roku została otwarta wystawa „Nieba i ziemi nie widać”. War- szawiacy o wrześniu 1939, przygotowana z okazji 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej. Punktem wyjścia dla stworzenia scenariusza wystawy była chęć prezentacji unikatowego zbioru z kolekcji Muzeum – pamiętników zgłoszonych w 1948 roku na konkurs „Pamiętnik Warszawiaka”. Konceptualny projekt scenografii wystawy przygotował Adam Orlewicz. Za identyfikację wizualną wystawy odpowiadała Joanna Bębenek, projektantka graficzna z Muzeum Warszawy. Projekt zakładał prezentację wybranych obiektów historycznych oraz materiału tekstowego – wycinków z pamiętników. Ważnym projektem była wystawa Praga sensorycznie – pierwsza skierowana do najmłodszych widzów dziecięcych. Znaczna część elementów scenografii została wykonana, a całość zmontowana, przez pracowników sekcji plastyczno-montażo- wej Działu Organizacji Wystaw i Wydarzeń przy wsparciu pracowników Zespołu Logistyki. Wystawa cieszyła się ogromną popularnością widzów i po niewielkim odświeżeniu została przedłużona o dwa miesiące. We wrześniu Dział Organizacji pracował przy dwóch wydarzeniach realizowanych we współpracy z innymi instytucjami. W siedzibie głównej

GABINET PLANÓW I MAP WARSZAWY Plan dzielnic centralnych m.st. Warszawy w skali 1 : 21 000 wyd. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych papier, druk barwny 205 1955 MHW 8750/a/Pl Dział Organizacji Wystaw i Wydarzeń

przygotowano muzyczny spacer W poszukiwaniu Rze- „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 Zespół Obsługi Muzeum czydźwięku – wydarzenie Małej Warszawskiej Jesieni or- PRODUKCJA: Monika Mazurek, Klementyna Świeżewska ganizowanej w ramach Festiwalu „Warszawska Jesień” Zespół Obsługi Muzeum został powołany 15 listopada 2018 roku Zarządzeniem przez Związek Kompozytorów Polskich. We współpra- Wola w Muzeum Dyrektora Muzeum Nr 44/2018, w miejsce funkcjonującego od 2013 roku Działu cy z miesięcznikiem „Vogue” otwarto wystawę fotogra- PRODUKCJA: Klementyna Świeżewska Obsługi Muzeum. Zgodnie z tym zarządzeniem zmieniona została podległość fii Mary McCartney – pierwsze wydarzenie w nowo wy- REALIZACJA WYSTAW CZASOWYCH: Ksenia Góreczna, Ewa Lenczewska, kierownika Zespołu z podległości pod p.o. Dyrektora ds. Administracyjnych pod remontowanej siedzibie Muzeum Woli zorganizowane Marek Lisik, Krzysztof Świerczewski, Michał Tański podległość bezpośrednią pod kierownika Działu Organizacji Wystaw i Wydarzeń, w ramach programu Warsaw Gallery Weekend. a pośrednią pod Zastępcę Dyrektora ds. Komunikacji z Publicznością. Od początku roku prowadzone były intensywne, przekrojowe Muzeum Woli W roku sprawozdawczym Zespół Obsługi Muzeum realizował zadania powierzo- prace nad projektem dostosowania i wyposażenia Muzeum DOSTOSOWANIE I WYPOSAŻENIE POWIERZCHNI UDOSTĘPNIANYCH ne mu regulaminem organizacyjnym Muzeum polegające na ochronie ekspozycji Woli, zwieńczone otwarciem oddziału w grudniu 2019 roku. ZWIEDZAJĄCYM stałej i czasowej w siedzibie głównej Muzeum oraz oddziałach Muzeum. W ramach prac powstał Gabinet Wolski – stała ekspozycja Pracownicy Zespołu Obsługi Muzeum w siedzibie głównej Muzeum oraz Mu- Barbara Rosiak, fot. Laboratorium Fotograficzne Muzeum. Przygotowane zostały sala edukacyjna, strefa kas Wystawa stała Gabinet Wolski zeum Warszawskiej Pragi zostali przeszkoleni z podstawowych zasad konserwacji FOTODYZIO i sklepik muzealny. Muzeum Woli wyposażono w moduło- KOORDYNACJA: Klementyna Świeżewska zbiorów oraz z zasad BHP i przeciwpożarowych. Ponadto wzorem lat ubiegłych wy system ekspozycyjny, który pozwala na budowanie uni- przeszli szkolenia merytoryczne prowadzone przez kuratorów wystaw czasowych. wersalnych scenografii z zestawu ścianek. Dział Organizacji Wystawa główna Rzeczy warszawskie Jako sukces zespołu należy wskazać wprowadzenie regulaminu dozoru ekspozy- Wystaw odpowiadał za przygotowanie pierwszej wystawy KOORDYNACJA DZIAŁAŃ: Katarzyna Grinberg, Weronika Sołtysiak cji i poprawienie ekonomiki czasu pracy – zmieniono godziny funkcjonowania czasowej pt. Wola w Muzeum, której wernisaż miał miejsce REALIZACJA WYMIAN: Ksenia Góreczna, Ewa Lenczewska, Marek Lisik, Muzeum oraz wdrożono obsługę oddziału Muzeum Woli, łącznie ze stanowi- podczas uroczystej inauguracji działalności oddziału. Krzysztof Świerczewski, Michał Tański skiem kasowym i księgarnią. Na otwartej w zeszłym roku wystawie głównej Rzeczy war- W 2019 roku podpisano umowy na czas nieokreślony z wartościowymi dla insty- szawskie w regularnych cyklach odbywają się wymiany tucji kwalifikowanymi opiekunami ekspozycji, którzy do tej pory zatrudnieni byli obiektów, które ze względów konserwatorskich mają ogra- Wydarzenia na czas określony, z nadzieją na trwalsze związanie ich z Muzeum. niczony czas ekspozycji. Dział Organizacji Wystaw przez Na koniec 2019 roku w Zespole Obsługi Muzeum zatrudnionych było 43 pra- cały rok zajmował się ustalaniem transportów, przygoto- Muzeum Woli cowników. waniem opraw dla debiutujących na wystawie obiektów, Barbara Rosiak demontażem i montażem eksponatów. Mary McCartney, „Monochrome | Colour” KIEROWNICZKA ZESPOŁU OBSŁUGI MUZEUM Praca działu to nie tylko wystawy, lecz także liczne wydarzenia. 22 WRZEŚNIA – 5 PAŹDZIERNIKA Dział Organizacji odpowiadał za realizację dwóch gal rozdania wystawa zorganizowana wspólnie z Vogue Polska oraz Fundacją Sztuk Wizualnych nagród – Nagrody Fundacji im. Janiny Paradowskiej i Jerze- wydarzenie towarzyszące Warsaw Gallery Weekend go Zimowskiego przyznawanej za działania na rzecz dobra KOORDYNACJA: Weronika Sołtysiak publicznego i praw obywatelskich oraz Nagrody Prezydenta m.st. Warszawy za najlepsze prace magisterskie i doktorskie Gala wręczenia Nagrody Prezydenta dotyczące rozwoju społeczno-gospodarczego stolicy. Na oba 22 PAŹDZIERNIKA wydarzenia liczne grono gości zaprosiliśmy do Muzeum Woli. KOORDYNACJA: Monika Mazurek Ostatnim wydarzeniem 2019 roku zorganizowanym – z wielką przyjemnością – przez DOWiW było spotkanie Gala wręczenia nagród Fundacji im. Janiny Paradowskiej świąteczne dla pracowników Muzeum. i Jerzego Zimowskiego 23 PAŹDZIERNIKA Katarzyna Grinberg KOORDYNACJA: Monika Mazurek KOORDYNATORKA DZIAŁU ORGANIZACJI WYSTAW I WYDARZEŃ Siedziba główna przy Rynku Starego Miasta Wystawy W poszukiwaniu Rzeczydźwięku Spółdzielnia ORNO. Biżuteria 28 WRZEŚNIA PRODUKCJA: Katarzyna Grinberg, Weronika Sołtysiak, spacer muzyczny inspirowany wystawą Rzeczy warszawskie współpraca Matylda Dobrowolska wydarzenie Małej Warszawskiej Jesieni w ramach 62. Międzynarodowego Praga sensorycznie Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” PRODUKCJA: Monika Mazurek KOORDYNACJA: Katarzyna Grinberg

206 207 Dział Promocji i Marketingu

Zespół Marketingu

Miniony 2019 rok był wyzwaniem dla Zespołu Marketingu. Sytuacja wymagała zbudowania nowego Zespołu oraz stworzenia strategii marketingowej dla Mu- zeum Warszawy. W pierwszym półroczu 2019 roku opracowano nową politykę cenową. Zosta- ły podjęte prace nad zmianą cennika biletów – wprowadzono ujednolicenie cen dla wszystkich lokalizacji, dzięki czemu dostosowano ceny do charakteru i wiel- kości danego oddziału. Zostały wprowadzone nowe bilety: rodzinne, turystyczne oraz łączone na wystawę stałą i czasową. Nawiązano współpracę ze Związkiem Dużych Rodzin „3+”, skutkiem czego Muzeum dołączyło do programu wspierające- go udział rodzin w kulturze, znanego powszechnie jako Karta Dużej Rodziny. Podpi- Karolina Młynarz, fot. Marta Caban sano umowę na dystrybucję biletów do Siedziby Głównej i Muzeum Warszawskiej Pragi przez platformę MultiMuzeum, co pozwoliło dotrzeć do klientów korporacyj- nych. Ponadto rozszerzono stronę do sprzedaży biletów o język angielski, przez co zwiększyła się szansa na dotarcie oferty Muzeum do turystów zagranicznych. Ponownemu otwarciu Muzeum Woli towarzyszyła inauguracja nowej muzealnej księgarni, zarówno w zakresie jej funkcjonalności, jak i zaopatrzenia. Oferta księ- garni dopełnia koncepcję Muzeum i stanowi ciekawą propozycję dla zainteresowanych zagadnieniami związanymi z Wolą – historią, tożsamością dzielnicy, jej potencjałem i dziedzictwem. Księgarnia w Muzeum Warszawy zyskała również nowe oblicze, wydzielono przestrzeń dostępną dla najmłodszych zwiedzających. Nawiązano współpracę z rzemieślnikami (sprzedaż biżuterii do wystawy czasowej Spółdzielnia ORNO. Biżuteria) oraz długoterminową kooperację z artystą Maury- cym Gomulickim związaną nie tylko z produkcją nowej linii gadżetów (serigrafie, koszulki), lecz także promocją Muzeum Warszawy wśród nowej grupy odbiorców. Inicjowano dodatkowo współpracę z kontrahentami Muzeum Warszawy, mającą na celu upowszechnianie oferty Muzeum poprzez organizację zajęć edukacyjnych, połączonych z promocją publikacji w Księgarni Baczyńskiego oraz udział w Targach Bazarch, Targach Książki Historycznej oraz kiermaszu „Idziemy na Re- kord”. W okresie Świąt Bożego Narodzenia przygotowano także kiermasz świą- teczny zarówno dla zwiedzających, jak i pracowników Muzeum. Odwiedzający wydarzenia z wielkim entuzjazmem przyjęli ofertę muzealnych wydawnictw oraz pamiątek. Największym zainteresowaniem cieszyły się nowości wydawnicze: kolejne części z serii „Plany Warszawy”, „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939, Herse. Warszawski dom mody, Zręczni. Historie z warszawskich pracowni i warsztatów oraz przewodniki po ekspozycjach. Ważnym akcentem tegorocznej aktywności było podpisanie nowych umów ko- misowych (Między Kartkami, Liber, Magia Słowa, UKSW, Tolonesis Creation, części Proste, Martel, Motyle) oraz zacieśnianie relacji ze stałymi kontrahentami (Agora, Nova Veda, Wilanów, Skarpa, Fundacja Archeologia Fotografii, Bosz, Wytwórnia – Magdalena Kłos Podsiadło), dzięki czemu wzbogacono ofertę wy- dawniczą zarówno w muzealnych księgarniach, jak i sklepie internetowym.

GABINET RYSUNKÓW ARCHITEKTONICZNYCH Pawilon Cepelii, perspektywa Zygmunt Stępiński ok. 1966 209 tusz, flamaster, kalka MHW 7351/Pl Dział Promocji i Komunikacji Dział Promocji i Komunikacji

Uzupełnieniem pracy zespołu było wspieranie Zespołu Komunikacji w nawiązywaniu relacji z nowymi firmami reklamy zewnętrznej. Należy wymienić tu rozpoczęcie współ- pracy z firmą JCDecaux, dzięki której Muzeum Warszawy było obecne na Lotnisku Chopina w Warszawie. Podpisano umowę barterową z firmą Warexpo sp. z o.o., która udostęp- niła słupy ogłoszeniowe do promocji konkursu na plakat War- szawa – Polska – Europa. Przemiany po 1989. Dodatkowo pozyskano gabloty umieszczone w przejściu podziemnym przy Trasie W-Z oraz wynegocjowano reklamę Muzeum w „Warsaw Insider”, która ukazała się w okresie wakacyjnym. Biżuteria ORNO, Bożena Walo, fot. Grażyna Kułakowska Ponadto wprowadzono zmiany w obszarze związanym z wynajmem powierzchni. Rozpisano konkursy na ajentów kawiarni w trzech lokalizacjach: Muzeum Warszawy, Mu- zeum Warszawskiej Pragi oraz Muzeum Woli. Nowi ajenci rozpoczną swoją działalność w 2020 roku.

Karolina Młynarz KIEROWNICZKA ZESPOŁU MARKETINGU

Księgarnia w Muzeum Woli, fot. Grażyna Kułakowska Kubki z projektem Maurycego Gomulickiego, fot. Marta Caban Kiermasz „Idziemy na Rekord”, fot. Anna K. Szałas

210 211 Dział Promocji i Komunikacji Dział Promocji i Komunikacji

Zespół Komunikacji Konferencje prasowe i briefingi

Rok 2019 był dla Zespołu Komunikacji niezwykle intensywny i różnorodny. W 2019 roku Zespół Komunikacji Muzeum Warszawy zorganizo- Dotychczasowe działania, skupione przede wszystkim wokół otwarcia wystawy wał 8 konferencji i spotkań prasowych dla przedstawicieli mediów. głównej Muzeum Warszawy, zostały zastąpione przez liczne wystawy czasowe Jednym z najważniejszych wydarzeń była konferencja prasowa oraz wydarzenia w siedzibie głównej i oddziałach. (4 grudnia) zapowiadająca otwarcie Muzeum Woli po moderni- Spółdzielnia ORNO. Biżuteria, Praga sensorycznie, „Nieba i ziemi nie widać”. zacji, prezentująca zmiany, jakie wprowadzono podczas remontu, i nowy program Muzeum. Dużym zainteresowaniem dziennika- Warszawiacy o wrześniu 1939 i Wola w Muzeum to wystawy bardzo różnorodne, rzy cieszyły się również otwarcia wystaw czasowych, Spółdzielnia które każdorazowo wymagały od zespołu opracowania nowych strategii i iden- ORNO. Biżuteria, Praga sensorycznie i „Nieba i ziemi nie widać”. tyfikacji kampanii promocyjnych. W efekcie udało się dotrzeć do nowych grup Warszawiacy o wrześniu 1939 upamiętniającej 80. rocznicę wy- warszawiaków – miłośników rzemiosła i historii, rodzin z dziećmi czy miesz- buchu II wojny światowej. Zorganizowaliśmy kilkadziesiąt spo- kańców Woli. Kampaniom outdoorowym towarzyszyły intensywne działania Julia Borowska, tkań z dyrekcją i kuratorami dla fotoreporterów, ekip filmowych fot. Marta Caban w internecie i mediach społecznościowych, udało się również nawiązać cieka- i dziennikarzy. we współprace z influencerami oraz osobistościami świata kultury. Identyfika- Nagranie programu „Pytanie na śniadanie” TVP w Muzeum Warszawskiej Pragi cje wizualne do wystaw Spółdzielnia ORNO. Biżuteria oraz Praga sensorycznie zdobyły nagrody w konkursie Muzeum Widzialne 2019. Miniony rok to również Obecność w mediach spotkania promocyjne czterech nowych wydawnictw Muzeum Warszawy. Niewątpliwie jednym z najważniejszych wydarzeń minionego roku było otwarcie 6012 Muzeum Woli, które po latach nieobecności wróciło na mapę stolicy. Kampanię publikacji dotyczących Muzeum Warszawy promującą ponowne otwarcie zaczęliśmy od odpowiedzi na pytanie: jaką instytucją i oddziałów, w tym: będzie Muzeum po modernizacji? Zespół Komunikacji wraz z zespołem Muzeum Woli wypracował strategię określającą, do kogo i jak chcemy mówić. Z niej wy- prowadziliśmy język komunikacji: prosty, angażujący, zrozumiały. Muzeum sta- wiać ma na autentyczność i sąsiedzkość. Tu historia dzielnicy łączyć ma się ze współczesnością i jej wyzwaniami. Strategia wpłynęła na komunikaty i identyfi- kację kampanii. Hasła „Muzeum Woli się spotkać”, „Muzeum Woli poznać Twoją Julian Borkowski oprowadza dziennikarzy po wystawie „Nieba i ziemi nie widać”. historię”, „Muzeum Woli Cię poznać” w połączeniu z geometrycznymi kształta- Warszawiacy o wrześniu 1939 mi i mocnymi kolorami sprawiły, że kampania była widoczna i rozpoznawalna. Wywołała zaciekawienie i pozytywne nastawienie warszawianek i warszawiaków, w szczególności mieszkańców Woli, gdzie kampania outdoorowa była najinten- sywniejsza. Kampania internetowa połączona była z konkursem na osobiste historie i zdjęcia dzielnicy, w którym nagrodą był modny szalik w barwach kampanii. Staraliśmy się również dotrzeć do turystów z Polski i zagranicy, czego efektem były kampania wizerunkowa Muzeum Warszawy na Lotnisku Chopina oraz Mu- zeum Farmacji, związana z nominacją do Europejskiej Nagrody Muzeum Roku 4446 911 426 229 (EMYA 2020). Pod koniec roku pracowaliśmy także nad nową strategią w mediach internet radio prasa TV społecznościowych, którą oparliśmy przede wszystkim na nowoczesnych formach graficznych i formatach wideo oraz bardziej przyjaznym języku komunikacji.

Julia Borowska AVE – 27 656 000 zł KOORDYNATORKA ZESPOŁU KOMUNIKACJI

Dotarcie*: 120 560 500

(źródło: Instytut Monitorowania Mediów) * Dotarcie jest to wskaźnik potencjalnej liczby odbiorców danego przekazu. Mierzy się go inaczej w zależności od medium. Dla prasy wysokość poziomu czytelnictwa wskazuje średnią liczbę osób, które zetknęły się z danym tytułem (na podstawie danych PCB – Polskiego Badania Czytelnictwa). W przypadku braku danych prezentowany jest nakład gazety, dla internetu średnia liczba odsłon, dla radia audytorium przekazów radiowych, dla TV widownia programów telewizyjnych. Dziennikarka TVP3 na wystawie Praga sensorycznie

212 213 Dział Promocji i Komunikacji Dział Promocji i Komunikacji

Współpraca z influencerami Premiery książek

W tym roku kontynuowaliśmy współpracę z influencerami, czyli „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 – spo- osobami mającymi wpływ na swoich odbiorców. Przy doborze in- tkanie promocyjne z redaktorką Anną Wrońską i kuratorami wy- fluencerów kierowaliśmy się charakterem i tematem promowanych stawy: Izabellą Maliszewską, Julianem Borkowskim i Małgorzatą działań. Do wystawy Praga sensorycznie nawiązaliśmy współpra- Berezowską. Spotkanie poprowadził dziennikarz Max Cegielski. cę z blogerami i instagramerami parentingowymi, którzy zachę- Na wydarzenie zaprosiliśmy także spadkobierców autorów publi- cali rodziców do odwiedzenia interaktywnej wystawy w Muzeum kowanych pamiętników. Warszawskiej Pragi. Dodatkowo specjaliści propagowali idee sensorycznych zabaw i ich wpływu na rozwój dzieci. Zręczni. Historie z warszawskich pracowni i warsztatów – spotka-

Herse: lekcja z przeszłości na przyszłość / vogue.pl nie promocyjne z autorką książki Katarzyną Chudyńską-Szuchnik Wystawę „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 oraz bohaterami – Damianem Kotem ze Stowarzyszenia But w Bu- promowały działania z ludźmi kultury, którzy dodatkowo kojarzą tonierce i Anną Fiszer – koordynatorką projektu Mapa warszaw- się z Warszawą. Cytaty użyte na wystawie i będące fragmentami skich rzemieślników. Spotkanie poprowadził dziennikarz Cezary książki ze wspomnieniami warszawianek i warszawiaków były Polak. Zaprosiliśmy także opisywanych w książce rzemieślników. tak dobrane, by czytający je mogli się do nich odnieść osobiście, np. przez zbieżność adresów, zawodów, wieku. Herse. Warszawski dom mody – spotkanie promocyjne z autorką książki Agnieszką Dąbrowską oraz kolekcjonerem Adamem Leją Nawiązaliśmy również współpracę przy okazji premier książko- i dziennikarką „Vogue Polska” Anną Konieczyńską. Spotkanie po- wych, szczególnym powodzeniem w mediach społecznościowych prowadziła dziennikarka i stylistka Ewa Krajewska. Na wydarzenie i na blogach cieszyła się książka Herse. Warszawski dom mody. zaprosiliśmy także spadkobierców rodziny Herse i przedstawicieli Fundacji Domu Mody Bogusława Herse. Podczas spotkania można było zobaczyć pokaz eksponatów od Hersego z muzealnej kolekcji Media społecznościowe i strona ubiorów – w tym także nowych, niepokazywanych wcześniej oka- zów. Wydarzenie było częścią większego cyklu zbudowanego wo- Facebook kół promocji książki, w którego skład wchodziły warsztaty, wykła- Wydarzenia 428 dy i pokazy filmowe organizowane także we współpracy z FINA. Zwiedzanie Pragi wszystkimi zmysłami / „Gazeta Wyborcza: Co jest grane 24” Posty 720

Obserwujący 33 200 Kampanie wydarzeń i wystaw

Kampania wizerunkowa Muzeum Farmacji w związku z nominacją Instagram 12 900 do EMYA 2020

Spółdzielnia ORNO. Biżuteria – wystawa w Muzeum Warszawy Twitter 1 320 Praga sensorycznie – wystawa w Muzeum Pragi

Kampania outdoorowa konkursu na plakat Warszawa – Polska – Strona internetowa – odsłony: Europa. Przemiany po 1989 Muzeum Warszawy 497 028 O wystawie Praga sensorycznie / „Wstajesz i wiesz” TVN24 Muzeum Pragi 141 103 „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 – wystawa w Muzeum Warszawy Centrum Interpretacji Zabytku 25 362 Muzeum Drukarstwa 20 062 Otwarcie Muzeum Woli Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry 19 444 Muzeum Farmacji 19 422 Kampania wizerunkowa Muzeum Warszawy na terenie Lotniska Muzeum Woli 18 792 Chopina w Warszawie Korczakianum 12 474 Kampania wizerunkowa Muzeum Warszawy w kinach studyjnych Miś i gong obiadowy na wystawie / rp.pl Muzeum Ordynariatu Polowego 4 980 na terenie Warszawy (emisja spotu reklamowego)

Spółdzielnia ORNO: współpraca twórców / vogue.pl

214 215 GABINET DETALI ARCHITEKTONICZNYCH Rydwan – fragment fryzu z Teatru Wielkiego Paweł Maliński 1830–1833 gips, rzeźbienie MHW 15656 Inwestycje

Modernizacja staromiejskich kamienic – siedziby głównej Muzeum

W 2019 roku kontynuowano prace modernizacyjne siedziby Muzeum Warszawy roz- poczęte w 2013 roku jako projekt inwestycyjny realizowany z dotacji celowej Miasta Stołecznego Warszawy dla zadania: Modernizacja i zakupy inwestycyjne – Muzeum Warszawy przy Rynku Starego Miasta. W roku 2019 z wyżej wymienionej dotacji wydano łącznie 1 457 127,87 zł brutto.

W ramach przedmiotowych dotacji realizowano:

1. Zadania projektowo-dokumentacyjne Joanna Dudelewicz, fot. MW – audyt projektowy oznakowania wewnętrznego przestrzeni dla zwiedzających, biurowych oraz uzupełniających, zawierający diagnozę i propozycję rozwiązań (zakończony), – bilans energetyczny dla obiektu wraz z projektem kompensacji mocy biernej (zakończony), – projekt wykonawczy I etapu zewnętrznej identyfikacji wizualnej siedziby głównej (zakończony), – wielobranżowy projekt wykonawczy modernizacji systemu identyfikacji wizualnej wewnętrznej (IWW) w oparciu o audyt istniejącego systemu w strefie biur, pomieszczeń technicznych oraz wystawienniczych, – aktualizacja projektowa (wielobranżowa wraz z przeciwpożarową) w zakresie zmiany kontroli dostępu umożliwiającej zwiększenie przestrzeni udostępnianej dla zwiedzających oraz aktualizacji matrycy sterowań w zakresie poprawy bezpieczeństwa, – projekt wykonawczy II etapu zewnętrznej identyfikacji wizualnej siedziby głównej.

Projekty identyfikacji zewnętrznej (w etapach) oraz modernizacji identyfikacji we- wnętrznej siedziby głównej Muzeum (również w etapach) opracowuje zespół projektowy Grupy Centrala w składzie: architekt Małgorzata Kuciewicz, architekt Simone De Iacobis, architekt Maria Dondajewska oraz grafik Tomasz Bersz.

2. Prace budowlano-instalacyjne – prace naprawcze na dachach kamienicy Nowomiejska 6 oraz połaci tylnych kamienic Rynek Starego Miasta 36 i 38 – przełożono i uzupełniono pokrycie dachowe wraz z obróbkami oraz naprawiono elementy deskowania, – prace konserwatorskie dotyczące osuszenia dwóch ścian na poziomie –2, – doposażenie jednej z central wentylacyjnych i modernizację oświetlenia awaryjno- -ewakuacyjnego w piwnicach wraz z pomiarem ochronnym instalacji elektrycznej w piwnicach, – prace dotyczące rozbudowy awaryjnego systemu podtrzymania zasilania, – dostawa i montaż UPS w serwerowni i punktach dystrybucyjnych, – dostawa i montaż przenośnego, sezonowego zadaszenia przestrzeni Lapidarium (przeciwsłonecznego i przeciwdeszczowego).

GABINET POCZTÓWEK Pocztówka „nocna” z Hotelem Europejskim wyd. S. Ros przełom 1904 i 1905 219 papier, druk jednobarwny AI 2966 Inwestycje Inwestycje

Projekt przenośnego, sezonowego zadaszenia przestrzeni Lapidarium

Rzut Widok C–C Schemat słupa

Montaż mobilnego zadaszenia Lapidarium – realizacja: firma Vela Solis, Montaż neonu projektu Maurycego Grafika z projektu fot. Joanna Dudelewicz Gomulickiego Syrenka, fot. Joanna M. Gomulickiego Syrenka Dudelewicz

Widok A–A Widok B–B

220 221 Inwestycje Inwestycje

W ramach realizacji identyfikacji zewnętrznej siedziby głównej Muzeum Warszawy podpisano umowę z Gene- Zamontowane tablice określające funkcjonalność wejść i obiektów, w formie ralnym Wykonawcą I etapu, czyli wykonania i montażu taśmy spinającej kwartał muzealnych kamienic szyldu głównego Muzeum wraz z tablicami wejściowymi.

3. Zakupy pierwszego wyposażenia i aranżacja wnętrz – zakupy eksponatów uzupełniających istniejące kolekcje I i II etapu wystawy głównej, – wykonanie i montaż neonu autorstwa Maurycego Go- mulickiego Syrenka 2019; praca jest wyeksponowana w lobby przed kinem Syrena w Muzeum Warszawy, – dostawa sprzętu informatycznego oraz oprogramowania i licencji programu kancelaryjnego, – zakupy mebli i sprzętu, uzupełniających przestrzenie biur i pomieszczenia pomocnicze, – doposażenia ekspozycji, m.in. w manekiny do gabinetu ubiorów oraz ochronne folie okienne w części gabinetów od strony Rynku Starego Miasta ze względów konserwatorskich w celu poprawy klimatu.

Wybrane elementy systemu zewnętrznej identyfikacji wizualnej – projekt

222 223 Inwestycje Inwestycje

Koncepcja uzupełnień projektu systemu wewnętrznej informacji wizualnej – opracowanie palety barw dla nowych napisów i map

Opracowanie palety barw dla nowych napisów i map – przykłady zastosowań w systemie informacji wizualnej

podpisy wejść do gabinetów strzałki kierunkowe

Tabliczka kierunkowa przy schodach Tabliczka podstawowa opisująca Tabliczka kierunkowa wskazująca drogę wskazująca drogę do gabinetu na innym wejście do gabinetu do gabinetów na tym samym piętrze piętrze

spis gabinetów spis z mapką

224 225 Inwestycje Inwestycje

Projekt oznaczeń dojść / wejść do gabinetów – zestawienie tablic z podpisami Projekt oznaczeń dojść / wejść do gabinetów – wizualizacje

Projekt oznaczeń dojść / wejść do gabinetów – podstawowa wersja tabliczki

226 227 Inwestycje Inwestycje

Modernizacja Muzeum Woli – oddziału Muzeum Warszawy

W roku 2019 Muzeum kontynuowało realizację inwestycji z dotacji celowej Miasta Stołecznego Warszawy dla zadania: Modernizacja Muzeum Woli – oddzia- łu Muzeum Warszawy. Główną część przedmiotowego zadania stanowią projekty pn. Modernizacja Muzeum Woli – oddziału Muzeum Warszawy przy ul. Srebrnej 12 w Warszawie – działanie 5.3 Dziedzictwo kulturowe w ramach V osi priorytetowej RPO WM 2014–2020. Gospodarka przyjazna środowisku oraz pn. Termomodernizacja zabytkowego budynku Muzeum Woli – oddziału Muzeum Warszawy przy ul. Srebrnej 12 w War- szawie – działanie 4.2 Efektywność energetyczna w ramach IV osi priorytetowej RPO WM 2014–2020 Przejście na gospodarkę niskoemisyjną, współfinansowa- nego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

W ramach modernizacji Muzeum Woli zrealizowano:

1. Zadania projektowo-dokumentacyjne

Elementy wewnętrznego systemu informacji wizualnej – wizualizacje projektu – przygotowanie map geodezyjnych oraz aktualizacji projektów wielobranżowych bazowego w dwóch wariantach wraz z kosztorysami, niezbędnymi do ogłoszenia postępowania na roboty termo- modernizacyjne budynku – uzyskano pozwolenie Mazowieckiego Wojewódz- kiego Konserwatora Zabytków na realizację, aktualnie trwa procedura uzyskania pozwolenia Wydziału Architektury i Budownictwa Dzielnicy Wola, – przygotowanie dokumentacji wykonawczej bilansu mocy, okablowania i doposa- żenia rozdzielni elektrycznej budynku, Projekty tablic informacyjnych o dotacjach – tablica zbiorcza na temat dotacji Funduszy – uzyskanie pozytywnego zgłoszenia w WAiB Dz. Wola odnośnie do realizacji Norweskich, wersja pozioma i pionowa małej architektury, tablicy informacyjnej oraz iluminacji i budowy wiaty dla części elementów instalacji wentylacyjnej w ramach doposażenia termomoderni- zacyjnego obiektu, – przygotowanie projektu wykonawczego I etapu zewnętrznej identyfikacji wizualnej Muzeum Woli.

Projekty identyfikacji zewnętrznej Muzeum Woli (w etapach) opracowuje zespół projektowy Grupy Centrala w składzie: architekt Małgorzata Kuciewicz, architekt Simone De Iacobis oraz grafik Tomasz Bersz.

2. Prace budowlano-instalacyjne – prace związane z wykonaniem iluminacji obiektu, oświetlenia zewnętrznego wraz z systemem programowania zapewniającym możliwość indywidualnego, zdalnego sterowania natężeniem światła zewnętrznego, – prace w zakresie okablowania i doposażenia rozdzielni elektrycznej w związku ze zwiększeniem mocy energetycznej budynku, w trakcie jest realizacja umowy z Innogy w zakresie zwiększenia mocy dla obiektu, – wykonanie konserwacji i renowacji instalacji artystycznej znajdującej się przed Opracowanie projektu: Tomasz Bersz, Małgorzata Kuciewicz (Centrala), Simone De Iacobis (Centrala) obiektem Muzeum Woli.

228 229 Inwestycje Inwestycje

3. Doposażenie i aranżacja wnętrz Koordynacja i rozliczanie projektu ze strony partnera projektu – Biura – aranżacja wnętrz wraz z wyposażeniem przestrzeni wy- Funduszy Europejskich i Polityki Rozwoju Urzędu m.st. Warszawy stawienniczych i uzupełniających dla zwiedzających oraz Edyta Mazur małą architekturą na zewnątrz, Luiza Żelazowska – dostawy doposażenia meblowo-sprzętowego przestrzeni Małgorzata Soćko biurowych i technicznych oraz dla celów edukacyjnych. Renata Nastula

Zarządzanie projektem modernizacji Muzeum Woli Koordynacja i rozliczenie dotacji Miasta Stołecznego Warszawy Muzeum, w celu realizacji projektu, powołało zespół zarzą- Barbara Koryś Iluminacje zewnętrzne – realizacja: firma Computer Group Pakt sp. j., fot. Joanna Dudelewicz dzający projektem. Agata Kawicka-Teter Biuro Kultury Urzędu m.st. Warszawy Zespół zarządzający projektem Projekt szczegółowy elementów systemu identyfikacji wizualnej Muzeum Woli – główny szyld z nazwą instytucji Joanna Dudelewicz KIEROWNICZKA-KOORDYNATORKA PROJEKTU

Zespół inwestycyjny Marta Krakowska Agnieszka Zemlak

Aranżacje przestrzeni wystawienniczych Zespół ds. wystawienniczych oraz umeblowanie wnętrz w ramach realizacji Klementyna Świeżewska umowy z generalnym wykonawcą aranżacji – firmą Custom Cube T. Stępień P. Kodyra spółka Michał Tański jawna wraz z nadzorem autorskim i modernizacją projektu aranżacji wnętrz biura projektowego Are sp. z o.o. Stiasny Wacławek pod kierunkiem Zespół merytoryczny architekta Grzegorza Stiasnego, fot. Joanna Dudelewicz Konrad Schiller

Zespół logistyczny Janusz Kurczak

Zespół eksploatacji Andrzej Karolak

Zespół ds. prawnych i zamówień publicznych Jadwiga Turlej Konrad Wojewódzki

Zespół ds. rozliczeń finansowych Opracowanie projektu: Tomasz Bersz, Małgorzata Kuciewicz (Centrala), Dorota Wyrębek Simone De Iacobis (Centrala)

Zespół ds. promocji Julia Borowska Zewnętrzna instalacja artystyczna przed konserwacją i po niej, fot. Joanna Dudelewicz Zespół ds. marketingu Karolina Młynarz

230 231 Finanse

Rok 2019 zakończyliśmy zyskiem księgowym netto w wysokości 490 979,73 zł. Suma bilansowa w stosunku do roku poprzedniego wzrosła o 12% i za 2019 rok zamyka się kwotą 164 499 969,19 zł. Majątek instytucji w wyniku zrealizowanych inwestycji powiększył się o kwotę ponad 25 mln zł. Kapitał (fundusz) własny wzrósł o ponad 30 mln zł, na co bezpośredni wpływ miała dokonana wycena muzealiów oraz zakupy tychże. Wszystkie te wartości, wykazujące z każdym rokiem widoczną tendencję ro- snącą, są potwierdzeniem, iż praca całego zespołu Muzeum Warszawy została sparametryzowana. Przedstawiono ją w jednym dokumencie, sprawozdaniu fi- Krystyna Salamonik-Latos, nansowym, które uzyskało pozytywną opinię biegłego rewidenta, jako niezależ- fot. MW nego, zewnętrznego eksperta posiadającego uprawnienia do przeprowadzania obowiązkowego badania. Prezentowany wzrost jest wynikiem wypadkowych działań wszystkich zatrudnionych w Muzeum pracowników: merytorycznych, administracyjnych, obsługi, technicznych oraz kierownictwa. Finanse łączą wszelkie podejmowane w Muzeum aktywności. Dzięki nim uda- je się przedstawić funkcjonowanie instytucji w zobiektywizowany sposób – w liczbach. Dział Finansów prezentuje zatem w sprawozdaniu finansowym efekty zrealizowanych projektów merytorycznych (wystaw czasowych, działal- ności wydawniczej, przedsięwzięć edukacyjnych i popularyzatorskich), a także koszty wynagrodzenia pracowników i utrzymania budynków oraz przychody ze sprzedaży, stanowiące działalność gospodarczą instytucji. Pokazujemy też zrealizowane dzięki aż 11 otrzymanym dotacjom celowym (od Biura Kultury m.st. Warszawy oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego) zadania inwestycyjne (w kamienicach przy Rynku oraz w Muzeum Woli). Wszystkie te działania zrealizowane w 2019 roku przez Zespół Muzeum Warszawy dzięki wprowadzanym konsekwentnie od kilku lat mechanizmom, transparentnym zasadom i regułom, pokazują w efekcie wypracowany przez nas zysk księgowy. Dzięki temu Muzeum Warszawy w kolejny rok budżetowy weszło z realnymi oszczędnościami na lokatach bankowych. To dobry znak i korzystna prognoza na przyszłość.

Krystyna Salamonik-Latos GŁÓWNA KSIĘGOWA

GABINET MEDALI Medal dedykowany Szymonowi Bogumiłowi Zugowi Jan Filip Holzhaeusser po 1784 (?) 233 brąz złocony, odlew MHW 1469 Finanse Finanse

Majątek Rachunek zysków i strat Przychody netto ze sprzedaży Przychody ze sprzedaży netto 33 186 651,75 zł towarów i materiałów (przychody gospodarcze) 1 533 422,89 zł

z dotacji Biura Kultury Zmiana stanu produktów Urzędu m.st. Warszawy –10 379,88 zł 37,82% bilety wstępu 2 641 477,93 zł Przychody Dotacje organizatora Muzeum 579 921,85 zł netto W TYM Warszawy (Urząd m.st. Warszawy) Środki trwałe przyjęte ze sprzedaży na działalność bieżącą na stan i zakupione ze środków własnych i zrównoważone z nimi (dotacja podmiotowa) w 2019 roku W TYM 18,35% 45 094,07 zł 28 134 769,42 zł 25 754 770,00 zł 2 713 371,00 zł pozostała sprzedaż Pozostałe dotacje 281 359,88 zł z dotacji Ministra Kultury (celowe, inwestycyjne) oraz i Dziedzictwa Narodowego: przychody na działalność statutową 26 799,00 zł 856 956,41 zł 9,67% wydawnictwa i publikacje Amortyzacja 148 249,23 zł z dotacji Biura Kultury 7 618 054,51 zł Urzędu m.st. Warszawy Zużycie materiałów i energii 9,49% 944 783,61 zł 1 805 673,90 zł lekcje muzealne Środki trwałe nie przyjęte Usługi obce 145 576,96 zł z dotacji Regionalnego na stan 5 117 099,29 zł Programu Operacyjnego (nakłady na inwestycje) W TYM 3 914,86 zł Podatki i opłaty 5,77% 1 025 610,76 zł 233 212,55 zł materiały muzealne Koszty 88 452,30 zł ze środków własnych działalności W TYM Wynagrodzenia 76 912,29 zł operacyjnej 16 249 817,90 zł Środki trwałe przyjęte na stan 35 263 190,07 zł 5,49% w 2019 roku, zakupione w latach Ubezpieczenia społeczne wynajem powierzchni ubiegłych ogółem i inne świadczenia 3 243 841,75 zł 84 186,77 zł 72 297,55 zł Pozostałe koszty rodzajowe 810 977,07 zł 4,82% towary komisowe Wartość sprzedanych Aktualizacja 73 848,86 zł towarów i materiałów wyceny muzealiów 184 513,10 zł 29 047 753,61 zł 4,04% Dotacje na środki trwałe projekcje filmowe (amortyzacja środków trwałych) Pozostałe 61 997,82 zł z dotacji Biura Kultury 7 401 812,12 zł przychody W TYM Zrealizowane wydatki Urzędu m.st. Warszawy operacyjne na muzealia przyjęte 30 480,00 zł 8 331 536,88 zł Inne przychody operacyjne 3,60% 858 384,76 zł w 2019 roku W TYM sponsoring 223 881,98 zł 55 195,12 zł ze środków własnych Aktualizacja wartości 193 401,98 zł Pozostałe koszty operacyjne aktywów niefinansowych 715 794,61 zł 71 340 zł 0,95% zwiedzanie z przewodnikiem Otrzymany majątek – dary Przychody finansowe w 2019 roku ogółem 11 5340,11 zł 14 634,10 zł

90 414,00 zł Koszty finansowe 5 298 zł SUMA 1 533 422,89 zł

Zysk brutto Zrealizowane wydatki na zbiory 493 363,73 zł biblioteczne w 2019 roku Podatek dochodowy ze środków własnych ogółem 2 384 zł 13 322,85 zł Zysk netto 490 979,73 zł

234 235 Finanse Finanse

Dotacje Pozyskiwanie dotacji

Rok 2019 był czasem intensywnych działań Zespołu ds. Pozyskiwania Środków Zewnętrznych związanych z rozliczaniem dotacji celowych otrzymanych w roku NAZWA ZADANIA DOTACJA ZREALIZOWANA WKŁAD WŁASNY ubiegłym oraz współpracą z nowymi partnerami i pozyskiwaniem z nowych źródeł Modernizacja Muzeum Woli 2 777 855,07 zł 0,00 zł środków, w tym dofinansowań, na realizację zadań Muzeum. Pomyślnie rozliczono W TYM: zrealizowane projekty, a część złożonych wniosków aplikacyjnych i ofert otrzyma- Umowa z Biurem Kultury inwestycyjna 2 271 472,83 zł 0,00 zł Umowa z Biurem Kultury bieżąca 26 696,31 zł 0,00 zł ło dofinansowanie. Umowa z RPO 479 685,93 zł 0,00 zł Przygotowano pięć raportów z realizacji dofinansowanych zadań, z czego trzy raporty z osiągniętych efektów za 2018 rok, zgodnie z Zarządzeniem nr 1414/2015 Prezydenta m.st. Warszawy w sprawie obowiązków sprawozdawczych, koordyna- Modernizacja kamienic Muzeum Warszawy 1 457 127,87 zł 0,00 zł Teresa Krupa, fot. MW Umowa z Biurem Kultury inwestycyjna cyjnych i monitoringowych związanych z realizacją projektów dofinansowanych ze środków unijnych, oraz dwa raporty służące rozliczeniu zadań dofinansowanych ze środków MKiDN. Rozliczenie wszystkich projektów zostało zaakceptowane przez „Nieba i ziemi nie widać”. Warszawiacy o wrześniu 1939 239 621,18 zł 116 089,99 zł jednostki zarządzające funduszami. Umowa z Biurem Kultury bieżąca W drugiej połowie 2019 roku rozpoczęto prace nad wnioskami aplikacyjnymi do MKiDN na 2019 rok: rozesłane zostały regulaminy i wnioski wzorcowe do poten- Projekt rewitalizacyjny Scena Letnia 89 765,37 zł 8 975,55 zł cjalnych kierowników projektów wraz z określeniem terminu przygotowania infor- Umowa z Biurem Kultury bieżąca macji niezbędnych do aplikacji; organizowano spotkania robocze; uczestniczono w Komisjach Zakupów; weryfikowano opinie eksperckie; weryfikowano i uzupeł-

Projekt rewitalizacyjny Praski Teatr Lalek 77 721,49 zł 8 000,00 zł niano informacje przesyłane przez pracowników merytorycznych; opracowywano Umowa z Biurem Kultury bieżąca załączniki do wniosków aplikacyjnych i do umów, wystąpienia i projekty Aneksów do umów zawartych z MKiDN i Miastem Stołecznym Warszawą, w tym również do projektów realizowanych przez Muzeum Warszawskiej Pragi. Poprawa warunków funkcjonowania Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry 50 784,56 zł 0,00 zł Umowa z Biurem Kultury bieżąca 23 985,56 zł 0,00 zł W ciągu roku Zespół udzielał również konsultacji i przesyłał informacje pracow- Umowa z MKiDN 26 799,00 zł 0,00 zł nikom zainteresowanym pozyskaniem dodatkowych środków na konkretne cele. Zostały przygotowane propozycje zadań do projektu budżetu Muzeum na rok na- stępny, o dofinansowanie których Muzeum będzie się ubiegać w 2020 roku. Projekt rewitalizacyjny Wykonane na Prawym Brzegu. Rzemieślnicy 46 379,71 zł 41 592,75 zł Umowa z Biurem Kultury bieżąca W 2019 roku złożono 17 wniosków aplikacyjnych, z tego: osiem do Programów MKiDN (dwa dotyczące 2019 oraz sześć na 2020 r.), siedem do fundacji korpora- cyjnych na 2019 rok, jeden wniosek do wieloletniego edukacyjnego Programu Unii Projekt rewitalizacyjny Wokół rewitalizacji – warsztaty 28 407,73 zł 2 840,46 zł Europejskiej oraz jeden wniosek do Muzeum Historii Polski na 2019 rok. Umowa z Biurem Kultury bieżąca Dla uzupełnienia wkładu własnego MW, przygotowano dwa wnioski o dotacje celowe do Miasta Stołecznego Warszawy dotyczące 2019 roku i zostały rozpatrzone SUMA 4 767 662,98 zł 177 498,75 zł pozytywnie – przyznano dotacje w pełnej wnioskowanej kwocie. Przygotowano 4 wnioski o dotacje celowe w ramach Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku – przyznano dotacje w pełnej wnioskowanej kwocie. W pierwszej połowie roku wnioski aplikacyjne zostały zaktualizowane pod wzglę- dem budżetu i harmonogramu działań ‒ wspierano koordynacyjnie ich realizację.

Teresa Krupa ZESPÓŁ DS. POZYSKIWANIA ŚRODKÓW ZEWNĘTRZNYCH

236 237 Finanse Finanse

PROJEKTY ZREALIZOWANE DZIĘKI DOFINANSOWANIU PROJEKTY ZREALIZOWANE DZIĘKI DOFINANSOWANIU Projekty rewitalizacyjne Muzeum Warszawskiej Pragi: ZE ŚRODKÓW MINISTERSTWA KULTURY I DZIEDZIC- Wykonane na prawym brzegu; Wokół rewitalizacji; Z POZOSTAŁYCH ŹRÓDEŁ TWA NARODOWEGO ORAZ MIASTA STOŁECZNEGO Praski Teatr Lalek; Scena letnia Darowizna Fundacji Lotto im. H. Konopackiej na realizację WARSZAWY CAŁKOWITY KOSZT ZADANIA: 336 000 zł wystawy Praga sensorycznie Poprawa warunków udostępniania miejsca pamięci KWOTA PRZYZNANEJ DOTACJI Z BUDŻETU M.ST. WARSZAWY: 270 000 zł CAŁKOWITY KOSZT ZADANIA: 26 865 zł odwiedzającym Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry KWOTA PRZYZNANEJ DAROWIZNY: 13 100 zł Oddział Muzeum Warszawy PROGRAM MKiDN: Miejsca pamięci i trwałe upamiętnienia w kraju CAŁKOWITY KOSZT ZADANIA: 50 784,56 zł KWOTA PRZYZNANEJ DOTACJI MKiDN: 26 799 zł DOTACJA CELOWA PRZYZNANA Z BUDŻETU M.ST. WARSZAWY: Zrealizowano następujące wydarzenia i działania edukacyjno-kul- 23 985,56 zł turalne: Projekt polegał na realizacji wydarzeń towarzyszących wysta- Wykonane na prawym brzegu. Rzemieślnicy – kontynuacja spotkań wie czasowej Praga sensorycznie organizowanej przez Muzeum i warsztatów popularyzujących i reaktywujących prawobrzeżne rze- Warszawskiej Pragi. Wystawa łączyła elementy dziedziny inte- miosło; gracji sensorycznej i materiału historycznego. Program wydarzeń Wokół rewitalizacji – warsztaty, wykłady, debaty, konsultacje, spa- towarzyszących przewidywał m.in. piknik rodzinny, cykliczne cery i inne działania, mające na celu włączenie się lokalnej społecz- Zrealizowano główny cel zadania dotyczący zapewnienia odpo- warsztaty, spacery miejskie i oprowadzania. Uzyskane wsparcie ności w trwający na Pradze proces rewitalizacji; wiednich warunków do korzystania z miejsca pamięci i zwiększe- pozwoliło na poszerzenie programu wydarzeń towarzyszącego Praski Teatr Lalek – przygotowanie i wystawienie spektaklu te- nia jego dostępności dla zwiedzających. Dokonano wymiany do- wystawie i dotarcie do szerszej grupy odbiorców, również z grup atralnego bazującego na lokalnych historiach, opracowanie doku- tychczasowych dwóch projektorów na nowocześniejsze o wyższych defaworyzowanych. mentacji filmowej i profesjonalne nagranie ścieżki dźwiękowej; parametrach, niezbędnych do odbioru właściwej jakości obrazu Scena letnia – wypożyczenie, obsługa i program artystyczny sceny i dźwięku. Nastąpiło również usprawnienie zwiedzania poprzez Istotnym zadaniem dla Zespołu ds. Pozyskiwania Środków Ze- letniej, umieszczonej na dziedzińcu Muzeum Warszawskiej Pragi zakup 30 audioprzewodników z dostępnym tekstem historycznym wnętrznych było pozyskanie funduszy z nowych źródeł. Zdając w sezonie letnim (maj – wrzesień). w j. polskim i j. angielskim. Dla utrwalenia pamięci o ofiarach zo- sobie sprawę, jak ważne w dzisiejszych czasach jest partnerstwo stał zorganizowany wieczór wspomnieniowo-poetycki Niech nie pomiędzy przedstawicielami świata biznesu i kultury, skierowa- zgaśnie pamięć. PROJEKTY ZREALIZOWANE DZIĘKI DOFINANSOWANIU liśmy swoją ofertę do firm wpisujących się w praktyki społecznie ZE ŚRODKÓW UNIJNYCH odpowiedzialnego biznesu. Podjęte działania zaowocowały nawią- High-quality Empowering Adult Learning zaniem współpracy sponsorskiej z czterema partnerami na kwotę PROJEKTY ZREALIZOWANE DZIĘKI DOFINANSOWANIU PROGRAM ERASMUS+ EDUKACJA DOROSŁYCH. AKCJA 1. MOBILNOŚĆ 86 102,14 zł. ZE ŚRODKÓW MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY EDUKACYJNA Efekty zaangażowania można było zaobserwować podczas wysta- Organizacja wystawy czasowej „Nieba i ziemi nie widać”. CAŁKOWITY KOSZT ZADANIA: 172 563,12 zł wy czasowej Praga sensorycznie, której organizację wsparła firma Warszawiacy o wrześniu 1939 KWOTA PRZYZNANEJ DOTACJI: 172 563,12 zł Lotte Wedel. CAŁKOWITY KOSZT ZADANIA: 370 775 zł Wspólnie z Miejskim Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanali- DOTACJA CELOWA PRZYZNANA Z BUDŻETU M.ST. WARSZAWY: 250 000 zł zacji w m.st. Warszawie S.A. udało się zorganizować cykl działań edukacyjnych podejmujących tematykę zasobów wodnych stolicy i pokazujących najmłodszym znaczenie wody w mieście. Dzięki finansowaniu ze środków OWHC (Organization of World He- Celem bezpośrednim projektu jest podniesienie kwalifikacji kadry ritage Cities) możliwa była realizacja wydarzeń w ramach obchodów Efektem realizacji zadania było powstanie pierwszej w Polsce wy- zajmującej się edukacją dorosłych w Muzeum Warszawy w zakresie Dnia Solidarności Miast Światowego Dziedzictwa UNESCO. stawy czasowej ukazującej heroiczne postawy ludności cywilnej metod i sposobów pracy z osobami z grup defaworyzowanych. Na Zupełnie nową formą współpracy było pozyskanie Partnera Ga- – mieszkańców Warszawy w obliczu wojny, przy wykorzystaniu potrzeby projektu zostało zidentyfikowanych i wybranych pięć kon- binetu Medali – Skarbnicy Narodowej. Zbudowanie długotrwałej nowoczesnych rozwiązań aranżacyjnych. Wystawa stanowiła swo- kretnych grup docelowych: seniorzy, osoby z dysfunkcjami fizycz- relacji ze sponsorem było możliwe dzięki zbieżnemu zakresowi iste uzupełnienie wystawy głównej, szczególnie prezentowanych pa- nymi, osoby z innych kręgów kulturowych, osoby chorujące psy- działalności obu partnerów, które przełożyło się na wspólne zaan- miątek z czasów II wojny światowej. Przybliżyła i pogłębiła wiedzę chicznie oraz osoby zagrożone zaburzeniami psychicznymi. Dzięki gażowanie na rzecz promowania sztuki medalierskiej i numizma- z tego okresu poprzez m.in. upublicznienie wspomnień zawartych realizacji działań opisanych we wniosku oraz mobilności pracownicy tycznej w Polsce. w „Pamiętnikach”. Towarzyszące wystawie wydawnictwo uzupełnia Muzeum zdobędą narzędzia i metody niezbędne do właściwego do- ją oraz stanowi doskonały materiał badawczy dla współczesnych. stosowania muzealnego programu edukacji dorosłych do wysokich Współpraca z pozostałymi firmami opierała się na zasadzie równo- standardów muzeów innych miast europejskich. W trwającym do ważenia świadczeń (barter), które pozwoliły na zoptymalizowanie końca lutego 2021 roku projekcie bierze udział dziesięcioro pracow- kosztów działalności w takich obszarach jak promocja i działania ników Muzeum. komunikacyjne czy obsługa prawna.

238 239 Obszar administracyjno- -techniczny

Dział Utrzymania i Serwisowania Technicznego Obiektów

W 2019 roku Dział Utrzymania i Serwisowania Technicznego Obiektów dyspono- wał budżetem w wysokości 1 109 380,00 zł, który został zrealizowany w 97%. Nad- zorowaliśmy 21 umów oraz 50 zleceń związanych z serwisem i obsługą techniczną Muzeum. W ramach tych umów odbyło się 336 interwencji serwisu całodobo- wego, przeprowadzono 158 przeglądów konserwacyjnych, napraw, modernizacji i remontów gwarantujących sprawne funkcjonowanie Muzeum i jego oddziałów. W zakresie nadzoru technicznego odbyło się 78 komisji usterkowych: 64 w siedzibie głównej, 12 w Muzeum Warszawskiej Pragi oraz dwie w Muzeum Woli. Pracownicy działu brali aktywny udział w projekcie pt. Modernizacja Muzeum Andrzej Karolak, fot. MW Woli – oddział Muzeum Warszawy przy ul. Srebrnej 12 w Warszawie współfi- nansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach osi priorytetowej V Gospodarka przyjazna środowisku; uczestniczyli w cotygodniowych koordynacjach przy budowie wystawy i wyposażaniu wnętrz.

Andrzej Karolak KIEROWNIK DZIAŁU UTRZYMANIA I SERWISOWANIA TECHNICZNEGO OBIEKTÓW

Projektor multimedialny Acer 500 zamontowany w Muzeum – Miejscu Pamięci Palmiry

GABINET GALANTERII PATRIOTYCZNEJ Zegarek kieszonkowy z miniaturą portretu Tadeusza Kościuszki 1845 241 złoto, mosiądz, stal, emalia, szkło MHW 20261/a-d Pion administracyjny Pion administracyjny

Zespół Logistyki Zespół Administracyjny

W ramach działalności w 2019 roku Zespół Logistyki zajmował się transportem Zespół Administracyjny w 2019 roku realizował m.in. następujące zadania. wykonywanym dwoma samochodami dostawczymi oraz jednym samochodem cię- 1. W zakresie budżetowym i zamówień publicznych: żarowym, obsługiwanymi przez uprawnionych kierowców. W minionym roku prze- – realizacja budżetu w wysokości łącznej (budżet kosztów stałych i zadaniowy) szli oni okresowe szkolenia i badania. Prowadzona była również ewidencja czasu 2 619 300 zł netto; pracy kierowców na potrzeby rozporządzenia unijnego nr 561/2006. Samochody – przygotowanie projektu budżetu na rok 2020, który wynosi łącznie 2 644 582 zł w 2019 roku przejechały około 30 tys km. netto; Transporty były wykonywane nie tylko pomiędzy oddziałami Muzeum Warszawy, – procedowanie wniosków zakupowych w liczbie 103 na lata 2020–2022 lecz także pomiędzy Muzeami z różnych miast w Polsce. (ich wartość wynosi 4 632 889,41 zł netto); – procedowanie łącznie 20 zapytań ofertowych i postępowań przetargowych Mariusz Stawski, fot. MW m.in. na: usługi telekomunikacyjne, dostawę i dystrybucję energii elektrycznej, oleju opałowego, centralnego ogrzewania, wynajem pomieszczeń dla Oddziałów i magazynowych; Spośród głównych zadań transportowych można wymienić Wykonywano prace związane z utrzymaniem czystości – procedowanie i podpisanie łącznie 19 umów; przeprowadzki: w przestrzeniach Muzeum. Głównym zakresem było za- – zarządzanie umowami – 52 umowy o wartości 2 933 012,63 zł netto; – pracowników z lokalizacji przy ulicy Dzielnej do Mu- pewnienie czystości w przestrzeniach biurowych, pokojach – zarządzanie około 800 fakturami (weryfikacja, opisy). zeum Woli oraz z lokalizacji przy ulicy Jezuickiej do lokali- hotelowych oraz przestrzeniach wspólnych oraz, w razie zacji przy ulicy Dzielnej. potrzeby, pomoc przy sprzątaniu części wystawienniczych. 2. W zakresie ewidencji majątku ruchomego: – magazynu technicznego z lokalizacji przy ulicy Annopol Działaniami w zakresie transportu zbiorów zajmowała się – sporządzono spis inwentarza dla wszystkich lokalizacji (Rynek Starego Miasta, do lokalizacji przy ulicy Wolskiej. specjalistka z zespołu. Zakres jej obowiązków można po- Dzielna, Piwna 31/33, Piwna 35/37, Ząbkowska 23/25, Nowomiejska – Bar- Transporty wykonywane były dzięki wsparciu i zaangażo- dzielić na dwie części: bakan, Jaktorowska, Długa 13/15, Brzozowa 11/13, pl. Defilad 1 – PKiN: II, waniu pracowników technicznych. 1. Obiekty w ruchu wewnętrznym: V i VI p., Srebrna 12, Targowa 50/52, Jezuicka 1/3, Palmiry; magazyny: Prusz- Prace w zakresie transportowym odbywały się na podstawie – ustalanie terminów i przebiegu transportu, ków, Przejazdowa 25 – przy nr 4, 6, 8, Wolska 84/86, Annopol 4); grafiku prowadzonego przez pracowników biurowych. – pomoc przy przygotowaniu obiektu w magazynie, – uzgodniono, podpisano i umieszczono w poszczególnych pomieszczeniach Prowadzona była ewidencja przebiegu samochodów służbo- – sprawdzenie zgodności z rewersem i stanami zachowania metryczki ich wyposażenia; część ze sporządzonych wykazów – w związku wych w celu prawidłowego rozliczenia podatku. z osobą wydającą, z migracją wyposażenia – jest modyfikowana na bieżąco; Pracownicy techniczni pracowali przy montażu i demon- – zapakowanie i przygotowanie do transportu, – zarządzano środkami trwałymi na podstawie dokumentacji (spisów) przekazy- tażu wystaw czasowych w siedzibie głównej i oddziałach – transport oraz sprawdzenie zgodności z osobą odbierającą. wanej przez Dział Finansowo-Księgowy. Muzeum. Brali czynny udział przy wymianie obiektów na W 2019 roku przetransportowanych zostało około 29 600 wystawach stałych. Wykonywali również własnymi siłami obiektów, z czego tylko około 600 nie wróciło w tym sa- 3. Wyposażenie pracowników w telefony komórkowe i routery; wydano 39 apara- prace remontowe – w 2019 roku przygotowali lokalizację mym roku. tów telefonicznych i 16 routerów, w każdym miesiącu sporządzano szczegółowy przy ulicy Dzielnej. 2. Obiekty w ruchu zewnętrznym: wykaz do faktury, aktualizowano numery telefonów w wykazach. Pracownicy adminstracyjni zajmowali się procedowaniem – sprawdzenie zgodności z rewersem oraz stanu zachowania i realizacją umów na korzystanie z parkingów, dostawy i przygotowanie do dalszego transportu. 4. W okresie od 1 do 20 lutego były prowadzone działania w związku z prze- materiałów biurowych, dostawy tonerów, dostawy środ- Zespół zorganizował ponad 10 delegacji przy tworzeniu wy- prowadzeniem rocznego przeglądu kompletności kluczy według zarządzenia ków czystości, sukcesywne pranie pościeli hotelowej oraz stawy Spółdzielnia ORNO. Biżuteria – około 550 obiektów nr 5/2019 Dyrektora Muzeum Warszawy; w ramach podjętych działań zwery- wymianę mat podłogowych. wypożyczonych i zwróconych. fikowano: ilość zamknięć w obiekcie, gabloty oraz ilość kompletów kluczy do Zakupione materiały biurowe oraz tonery były wprowadzane W sumie w ciągu roku zostało przewiezionych około 60 000 zamków, sposób pobierania kluczy; ustalono, że klucze zabytkowe nie speł- na stan magazynu i rozdysponowywane do pracowników. obiektów. niają polskich norm. Do zadań zespołu logistyki należało prowadzenie gospodarki magazynowej magazynu sprzedażowego, prowadzonego Mariusz Stawski KIEROWNIK ZESPOŁU LOGISTYKI 5. W zakresie dorobienia klucza do gablot w Muzeum Farmacji; oględziny od- przy użyciu programu Iksoris, oraz magazynu biurowego były się w następujących lokalizacjach: Jezuicka 1/3, Muzeum – Miejsce Pa- prowadzonego przy użyciu programu Xpertis. mięci Palmiry, Korczakianum, Muzeum Ordynariatu Polowego, Muzeum Woli, Do prac zespołu należało również zaopatrzenie i nadzór nad Pałac Kultury i Nauki, Dzielna 7, Centrum Interpretacji Zabytku, Muzeum magazynem materiałów do pakowania, wykorzystywanych Farmacji, Muzeum Drukarstwa, Muzeum Warszawskiej Pragi, Rynek Starego do ochrony obiektów w transporcie. Miasta; dodatkowo sprawdzone zostały klucze zabytkowe pasujące do zamków

242 243 Pion administracyjny Pion administracyjny

Zespół Bezpieczeństwa

siedziby głównej, znajdujące się w sejfie Zespołu Administracyjnego, któ- Do zadań Zespołu Bezpieczeństwa należy planowanie, inicjowanie i koordyno- re nie były wcześniej opisane. Dokonano dorobienia brakujących kluczy wanie działań służących zapewnieniu bezpieczeństwa obiektów i osób w nich do wyjść ewakuacyjnych w PKiN oraz uzupełniono klucze w skrzyneczkach przebywających oraz zabezpieczenie zbiorów przed pożarem, kradzieżą i innym przy drzwiach ewakuacyjnych w siedzibie głównej; zakupione zostały breloki niebezpieczeństwem grożącym ich zniszczeniem lub utratą. Działalność zespołu w celu prawidłowego zarządzania kluczami w Muzeum Woli. obejmuje nadzór nad wykonywaniem zadań przez pracowników przedsiębiorstwa świadczącego koncesjonowaną usługę ochrony fizycznej, uzgadnianie warunków 6. Sprawozdawczość: organizacji przedsięwzięć kulturalnych w zakresie bezpieczeństwa osób i mienia, – ankieta do Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów; współpracę z jednostkami administracji publicznej (Państwowa Straż Pożarna, – wykonanie raportu ryzyka za 2018 rok; Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Policja), organizację ćwi- Edward Nowak, fot. MW – wykonanie rejestru ryzyka za 2019 rok; czeń ewakuacyjnych oraz szkoleń z zakresu bezpieczeństwa ogólnego i przeciw- – zestawienie dotyczące mediów za 2018 rok dla Organizatora – Biura Kultury; pożarowego dla pracowników, monitorowanie stanu zabezpieczeń, raportowanie – zestawienie za zużycie i dystrybucję energii elektrycznej za 2018 rok w po- i wnioskowanie działań naprawczych, opracowywanie i aktualizację dokumentacji dziale na lokalizacje; organizacyjno-ochronnej Muzeum. – bieżące zestawienie lokalizacji (powierzchnie itp.); Edward Nowak – zestawienie z zakresu opłat za energię bierną; KIEROWNIK ZESPOŁU BEZPIECZEŃSTWA – Platforma Usług Elektronicznych Służby Celnej – olej opałowy Palmiry; – raport na bazie danych z systemu zarządzania energią (w ramach Warszawskiej Grupy Zakupowej). Archiwum Zakładowe 7. Pozostałe działania z zakresu administracji: – zamawianie pieczątek; W 2019 roku Jednoosobowe Stanowisko ds. Archiwum Zakładowego swoją dzia- – tworzenie szczegółowych zestawień do faktur dla Działu Finansowo-Księgowego; łalność opierało na realizacji zaleceń pokontrolnych Archiwum Państwowego – wizyty w lokalizacjach i oddziałach. w Warszawie z dnia 4 grudnia 2015 roku. Realizując punkt 2 i 3 zaleceń pokontrolnych Archiwum Państwowego w Warszawie, które są w trakcie wykonywania 8. Działania z zakresu zarządzania siedzibą główną przy Rynku Starego Miasta 28: od stycznia 2016 roku, komórki organizacyjne Muzeum Warszawy zdają upo- – zgłaszanie wykrytych nieprawidłowości w trakcie realizowanych obchodów rządkowaną dokumentację do Archiwum Zakładowego do roku 2018 (włącznie). komórkom merytorycznym do realizacji; Kontynuowane są prace nad uporządkowaniem i zewidencjonowaniem doku- – zgłaszanie, monitorowanie i nadzorowanie utrzymania należytego porządku mentacji przekazanej do archiwum w stanie nieuporządkowanym i bez spisów i czystości pomieszczeń i urządzeń; zdawczo-odbiorczych zgodnie z punktem 4 zaleceń Archiwum Państwowego Mirosław Zwierzchowski, – prowadzenie, koordynowanie i nadzorowanie kalendarza organizowanych w Warszawie. W związku z powyższym uporządkowano i przygotowano do zdania Studio Foto Katarzyna w obiekcie: wydarzeń (promocyjnych, marketingowych, wystawienniczych), do APW materiały archiwalne aktowe z lat 1870–2015 wytworzone przez Muzeum Rainka prac serwisowych, dostaw wyposażenia i materiałów oraz innych, których dzia- Historyczne m.st. Warszawy i Muzeum Warszawy w ilości 294 j.a. oraz następny łanie związane jest z wykorzystaniem powierzchni w obiekcie; dopływ materiałów akt osobowych w ilości 22 j.a. z lat 1933–2007, co stanowi – koordynacja i odpowiedzialność za techniczne przygotowanie imprez/wydarzeń czwarty dopływ materiałów archiwalnych do nr 842. organizowanych w siedzibie głównej Muzeum; W dalszym ciągu trwają prace nad opracowaniem piątego dopływu materiałów – nadzór nad prowadzeniem wewnętrznej kontroli jakości wody przeznaczonej archiwalnych do Archiwum Państwowego w Warszawie. do spożycia przez ludzi w obiektach Muzeum; Archiwum Zakładowe w 2019 roku mieściło się w siedzibie przy ulicy Dzielnej 7 – przygotowywanie projektów zarządzeń i innych dokumentów wymagających w dwóch pomieszczeniach zaadaptowanych na potrzeby lokalu archiwum zakła- publikacji. dowego i spełniających wymagania dotyczące przechowywania dokumentacji w postaci papierowej, zgodnie z punktem 6 zaleceń pokontrolnych APW. Janusz Kurczak KIEROWNIK ZESPOŁU ADMINISTRACYJNEGO W związku z uzyskaną w dniu 10.06.2019 roku zgodą nr 526/2019 na zniszczenie wyżej wymienionej dokumentacji niearchiwalnej aktowej w ilości 6,5 mb Archi- wum Zakładowe planuje jej zniszczenie w pierwszym kwartale 2020 roku.

Mirosław Zwierzchowski ARCHIWISTA

244 245 Zawarte umowy i zarządzenia

W 2019 roku Dział Prawny i Zamówień Publicznych opracował około 1000 umów, których zakres przedmiotowy był bardzo szeroki: od usług związanych z bieżącą działalnością Mu- zeum, przez zakup muzealiów, po roboty budowlane. Do najczęściej podpisywanych umów cywilnoprawnych należały umowy o dzieło. Na za- mówienie Muzeum powstało wiele utworów, m.in. mapy, filmy, audiobooki, teksty, scena- riusze, projekty graficzne, fotografie z przekazaniem autorskich praw majątkowych. Drugi zbiór to umowy cywilnoprawne związane z działalnością popularyzatorską Muzeum (wy- kłady, warsztaty, spacery, spotkania). W kontekście rozwoju i działań Muzeum istotne były zawierane w 2019 roku porozumienia z partnerami, przede wszystkim z innymi muzeami, ale też ze stowarzyszeniami, fundacjami czy uczelniami wyższymi. W 2019 roku Dyrektor Ewa Nekanda-Trepka wydała 52 zarządzenia, które regulowały kwestie organizacji wewnętrznej Muzeum, administracji środkami trwałymi lub też dotyczyły bezpośrednio pracowników, jak m.in. zarządzenie wprowadzające regulamin gospodarowania środkami Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Muzeum przeprowadziło 27 postępowań o wartości powyżej 30 000,00 euro, których przedmiotem były dostawy lub usługi z zakresu działalności kulturalnej związanej z organizacją wystaw czasowych, oraz szereg postępowań regulaminowych. Część postępowań dotyczyła bieżącego utrzymania siedziby głównej Muzeum, jego oddziałów i lokalizacji, zapewnianego przede wszystkim przez Działy Utrzymania i Serwisowania Technicznego Obiektów, Orga- nizacji Wystaw i Wydarzeń oraz Inwestycji. Wiele postępowań dotyczyło druków publikacji związanych z wystawami czasowymi oraz z działalnością promocyjną. Zostało przeprowa- dzone również postępowanie na rozbudowę portalu e-Katalogu Muzeum Warszawy o nowe funkcjonalności. W 2019 roku Dział Prawny i Zamówień Publicznych prowadził prace nad regulaminem udzielania przez Muzeum Warszawy zamówień publicznych, których wartość nie przekracza wyrażonej w złotych równowartości kwoty 30 000,00 euro.

Jadwiga Turlej GŁÓWNY SPECJALISTA DS. ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH

GABINET ARCHEOLOGICZNY Fajka holenderska 2. poł. XVIII w. 247 glina kaolinitowa, wypalanie MHW DzA/ZW/2640/12 Pracownicy Pracownicy DANE Z 31 GRUDNIA 2019

262 pracowników 252,4 etatu

127 pracowników merytorycznych 120,15 etatu

85 pracowników obsługi 85 etatów

30 pracowników administracji 29 etatów

14 pracowników technicznych 12,25 etatów

6 kierownictwo 6 etatów

Organizacja Muzeum

Obszary funkcjonowania Muzeum OBSZAR ZARZĄDCZY OBSZAR PROGRAMOWY OBSZAR KOMUNIKACJI Z PUBLICZNOŚCIĄ OBSZAR ADMINISTRACYJNO-TECHNICZNY OBSZAR FINANSOWY

Obszar Zarządczy – stanowiska i komórki podległe bezpośrednio Dyrektorowi Muzeum ZASTĘPCA DYREKTORA DS. PROGRAMOWYCH ZASTĘPCA DYREKTORA DS. KOMUNIKACJI Z PUBLICZNOŚCIĄ ZASTĘPCA DYREKTORA DS. ADMINISTRACYJNO-TECHNICZNYCH GŁÓWNY KSIĘGOWY GŁÓWNY INWENTARYZATOR ZBIORÓW GŁÓWNY KONSERWATOR ZBIORÓW DZIAŁ KADR ZESPÓŁ DS. GROMADZENIA I WYCENY ZBIORÓW

GABINET OPAKOWAŃ FIRM WARSZAWSKICH Puszka po słodyczach firmy E. Wedel Tłocznia S.A. po 1920 249 metal, tłoczenie, wyrób fabryczny MHW 25110 Pracownicy Pracownicy

Pracownicy Ewa Nekanda-Trepka DYREKTOR

OBSZAR PROGRAMOWY Pracownia Korczakianum MUZEUM – MIEJSCE PAMIĘCI PALMIRY DZIAŁ ORGANIZACJI WYSTAW DZIAŁ EDUKACJI MUZEALNEJ DZIAŁ PRAWNY I ZAMÓWIEŃ Marta Ciesielska Joanna Maldis I WYDARZEŃ Radosław Adamski PUBLICZNYCH KOORDYNATORKA KIEROWNICZKA Katarzyna Grinberg KIEROWNIK Konrad Wojewódzki Anna Zasadzińska KOORDYNATORKA KOORDYNATOR P.O. ZASTĘPCY DYREKTORA Anna Czernow Bartłomiej Grudnik Jan Bliźniak DS. PROGRAMOWYCH Magdalena Pęzińska Monika Kościk Tomasz Jakubik Nicole Grodzka Klaudia Sosnówka Katarzyna Kuczyńska-Bogdan Ewa Grzywacz Jadwiga Turlej DZIAŁ OPRACOWANIA ZBIORÓW BIBLIOTEKA MUZEUM ORDYNARIATU POLOWEGO Ewa Lenczewska Anna Kobyłecka Jacek Bochiński Katarzyna Žák-Caplot WOJSKA POLSKIEGO Monika Mazurek Sylwia Kot DZIAŁ ADMINISTRACYJNO-LOGISTYCZNY KIEROWNIK KIEROWNICZKA dr Jacek Macyszyn Weronika Sołtysiak Teresa Łempicka Jarosław Skarżyński KIEROWNIK Krzysztof Świerczewski Anna Marks KIEROWNIK Agnieszka Dąbrowska Grażyna Deneka Klementyna Świeżewska Władysław Roguski Piotr Głogowski Anna Krzysztofik Adam Borsuk Michał Tański Dominika Sielczak Zespół Logistyki dr Paweł Ignaczak Aldona Weselińska Stanisław Maliszewski Katarzyna Szafrańska Mariusz Stawski Elżbieta Kamińska Zespół Obsługi Muzeum Anna Zdanowska P.O. KIEROWNIKA dr Anna Kotańska ODDZIAŁY MUZEUM WARSZAWY Barbara Rosiak Izabela Lewoczewicz OBSZAR KOMUNIKACJI KIEROWNICZKA DZIAŁ WYDAWNICTW Maryla Błachewicz Monika Michałowicz MUZEUM WARSZAWSKIEJ PRAGI Z PUBLICZNOŚCIĄ Małgorzata Mycielska Michał Bogumił dr Jolanta Niklewska-Kreutzinger Katarzyna Kuzko-Zwierz Magda Bilińska KOORDYNATORKA Krzysztof Cedro Ewa Nowak-Mitura KIEROWNICZKA Mateusz Labuda Wojciech Biliński Mirosława Gral Ewa Perlińska-Kobierzyńska ZASTĘPCA DYREKTORA DS. KOMUNIKACJI Klaudia Bojarska Julia Odnous-Pawlińska Krzysztof Hernik Zofia Rojek Katarzyna Chudyńska-Szuchnik Z PUBLICZNOŚCIĄ Adam Burakowski Agnieszka Rasmus-Zgorzelska Anna Koźniewska Monika Siwińska Karolina Jusińska Małgorzata Chrząstowska-Neuvonen Maria Lejmanowicz Anna Topolska Anna Kraus DZIAŁ PROMOCJI I MARKETINGU Dorota Drężek ZESPÓŁ DS. POZYSKIWANIA ŚRODKÓW Artur Miniewicz dr Paweł E. Weszpiński Patrycja Labus-Sidor Katarzyna Szacińska-Szymeczko Agata Fronczyk ZEWNĘTRZNYCH Grażyna Piwko Magdalena Wicherkiewicz Adam Lisiecki KIEROWNICZKA Tomasz Gałek Teresa Krupa Maria Ruszczak dr Ewa Wieruch-Jankowska Anna Mizikowska Konrad Kaczmarek Daniel Kunecki Aleksandra Rykiel Renata Sokołowska Zespół Marketingu Karolina Kędzierska Milena Paszkowska Leszek Sokołowski DZIAŁ BADAŃ NAD WARSZAWĄ Anna Wigura Karolina Młynarz Izabella Kielak Grażyna Szalast dr Magdalena Wróblewska Jolanta Wiśniewska KIEROWNICZKA Agata Kłoszewska Piotr Wójtowicz KIEROWNICZKA Barbara Końska OBSZAR ADMINISTRACYJNO- Marcin Wronecki MUZEUM WOLI Katarzyna Cedro Mateusz Korol -TECHNICZNY dr Jarosław Trybuś Konrad Schiller Karolina Grabowska-Garczyńska Małgorzata Kościelniak Zespół Administracyjny KURATOR WYSTAWY GŁÓWNEJ KIEROWNIK Marta Konopka Paulina Krajewska Artur Zbiegieni Janusz Kurczak Aleksandra Koszalska Bogusław Kurek P.O. ZASTĘPCY DYREKTORA P.O. KIEROWNIKA Pracownia Badań Historycznych Anna Banaś Katarzyna Mieleszko Klaudia Kurowska DS. ADMINISTRACYJNO-TECHNICZNYCH Aleksandra Sołtan-Lipska Magdalena Staroszczyk Wiesława Predko Marta Kuźmińska Natalia Drozdowska KIEROWNICZKA Katarzyna Żukowska Katarzyna Radecka Barbara Kwiatkowska DZIAŁ UTRZYMANIA I SERWISOWANIA Katarzyna Stachera Dominik Rudzki Arletta Liro TECHNICZNEGO OBIEKTÓW Kinga Wiśniewska Małgorzata Berezowska MUZEUM DRUKARSTWA WARSZAWSKIEGO Anna Skiba Aleksandra Lis Andrzej Karolak Julian Borkowski Barbara Rogalska Agnieszka Stróżyk Katarzyna Liszewska KIEROWNIK Biuro Muzeum Barbara Hensel-Moszczyńska KIEROWNICZKA Jolanta Szyman Marzena Łasińska Aneta Kozak Izabella Maliszewska Anna Łęgowska Mariusz Chudzyński Agata Mączka dr Krzysztof Zwierz Maria Biegańska Zespół Komunikacji Małgorzata Łysak Paweł Grochowalski Małgorzata Rosak Maria Ejchman Julia Borowska Danuta Mantycka Rafał Koński Pracownia Badań Archeologicznych Joanna Makuch-Folwarska KOORDYNATORKA Małgorzata Marciniak Anna Okulus ZESPÓŁ BEZPIECZEŃSTWA Zbigniew Polak Łukasz Sobierajski Ewa Matej Adam Rogowski Edward Nowak KIEROWNIK Andrzej Zaborowski Klementyna Belina-Brzozowska Izabela Modzelewska Justyna Żak KIEROWNIK Joanna Bębenek Dominika Pliszka Kamila Baturo MUZEUM FARMACJI IM. MGR ANTONINY Marta Caban Teresa Przewodowska DZIAŁ INWESTYCJI Paweł Damętko Grażyna Kułakowska LEŚNIEWSKIEJ Matylda Dobrowolska Paulina Przybysz Joanna Dudelewicz Emilia Majdak Zuzanna Różańska-Tuta Magdalena Ciepłowska Julia Głogowska Dominika Radecka KIEROWNICZKA Tomasz Walusiński Urszula Skwara-Nieckuła P.O. KIEROWNICZKI Joanna Krupa Roman Rąba Ewelina Więcek Katarzyna Muranty-Sawicka Bożena Rogowska Marta Krakowska SPECJALISTA BHP Elżbieta Wilczak-Dąbrowska Anna Zabiegałowska-Sitek Anna Szałas Alicja Sokołowska Agnieszka Zemlak Arkadiusz Pietrasiński Grażyna Zborowska-Znajkowska Anna Ślusareńka Elżbieta Tańska dr Anna Światłowska Artur Telakowiec Zespół Centrum Interpretacji Zabytku Anita Tomaszewska Marta Galewska Sebastian Wojcieszko Joanna James Przemysław Wrzosek Agnieszka Krasoń Janina Zasada

250 251 Pracownicy

ZESPÓŁ INFORMATYKI PRACOWNIA DIGITALIZACJI ZBIORÓW WIEK PRACOWNIKÓW Tomasz Maślanka Mikołaj Kalina KIEROWNIK KOORDYNATOR

Dorota Braun Adrian Czechowski Paweł Pawlik Eliza Kowalska Michał Matyjaszewski Andrei Niakrasau ARCHIWUM ZAKŁADOWE Mirosław Zwierzchowski GŁÓWNY KONSERWATOR do 40 lat 41–55 lat powyżej 55 lat OBSZAR FINANSOWY ZBIORÓW Robert Kołodziejski Krystyna Salamonik-Latos GŁÓWNY KONSERWATOR ZBIORÓW GŁÓWNA KSIĘGOWA PRACOWNIA KONSERWACJI DZIAŁ FINANSOWO-KSIĘGOWY MALARSTWA I METALU 125 77 60 Dorota Wyrębek osób osób osób KIEROWNICZKA Beata Galperyn-Kołodziejska KOORDYNATORKA Aneta Derewęda Jolanta Jakubowska Anna Dąbrowska Anna Rosiak Katarzyna Głogowska Małgorzata Szopa Piotr Kaczkiełło Magdalena Zoń Katarzyna Lesiakowska-Tofil Janusz Mróz WYKSZTAŁCENIE PRACOWNIKÓW ZESPÓŁ KONTROLINGU Monika Lewicka-Kielczyk PRACOWNIA KONSERWACJI PAPIERU Igor Nowak KOORDYNATORKA podstawowe 3 osoby KOORDYNATOR Patrycja Śliwińska zasadnicze zawodowe 11 osób Piotr Popławski średnie 51 osób ZESPÓŁ RACHUBY PŁAC PRACOWNIA KONSERWACJI MEBLI licencjackie 21 osoby Barbara Kobus Edward Pawlikowski magisterskie 119 osób KOORDYNATOR podyplomowe 45 osób GŁÓWNY INWENTARYZATOR Adam Wrzosek ZBIORÓW doktorat 12 osób

Grzegorz Konsalik DZIAŁ KADR GŁÓWNY INWENTARYZATOR ZBIORÓW Agnieszka Manota ZESPÓŁ DS. INWENTARYZACJI KIEROWNICZKA I KATALOGOWANIA ZBIORÓW Katarzyna Czajkowska-Gajcy Katarzyna Lipka-Kadaj Aneta Matuszewska Katarzyna Roguska DOKSZTAŁCANIE PRACOWNIKÓW Marcin Mondzelewski W RAMACH BUDŻETU SZKOLENIOWEGO dr Rafał Radziwonka ZESPÓŁ DS. GROMADZENIA podniesienie kwalifikacji zawodowych ZESPÓŁ DS. PRZECHOWYWANIA ZBIORÓW I WYCENY ZBIORÓW Zuzanna Sieroszewska-Rolewicz KIEROWNICZKA dr Tomasz A. Pruszak KOORDYNATOR Magdalena Gryc 115 osób Dominika Jarzyńska-Pokojska Adam Michalak Dorota Parszewska Maciej Rozbicki Joanna Rykiel Filip Żelewski w tym podjęcie bądź kontynuacja studiów wyższych ZESPÓŁ DS. UDOSTĘPNIANIA ZBIORÓW lub podyplomowych Agata Korycka-Marciniak KIEROWNICZKA

Blanka Ciężka Konrad Gutkowski Karol Straburzyński 6 osób

GABINET SUWENIRÓW Imbryk z widokami Warszawy i Pragi wzorowanymi na obrazach Bernarda Bellotta, zwanego Canalettem Królewska Manufaktura Porcelany w Miśni 252 2. poł. XVIII w. porcelana szkliwiona, dekoracja plastyczna, malatura barwna, złocenia MHW 17758 Rada Muzeum

Lista członków Rady Muzeum: Lista omawianych spraw:

prof. dr hab. Włodzimierz Borodziej Przedstawienie Zastępcy Dyrektora ds. Komunikacji z Publicznością prof. dr hab. Marek Bryx Prezentacja założeń planu działań w 2019 roku

Andrzej Golimont Prezentacja projektu e-Katalogu i status bieżących prac nad jego rozbudową Jarosław Jóźwiak Prezentacja realizacji budżetu za 2018 rok prof. Jacek Lohman Przedstawienie opinii biegłych rewidentów z badania Maria Łukaszewicz sprawozdania finansowego za 2018 rok

dr Tomasz Makowski – przewodniczący Prezentacja złożonego planu wydatków na 2019 rok Podsumowanie działalności Muzeum Warszawy w 2019 roku Ewa Malinowska-Grupińska Przedstawienie planu działań na 2020 rok oraz ramowego dr Agnieszka Morawińska planu na lata 2021–2023

Jarosław Myjak Informacja o stanie finansów Muzeum Warszawy na zakończenie 2019 roku Michał Niezabitowski

prof. dr hab. Jacek Purchla

dr hab. inż. arch. Małgorzata Rozbicka

prof. dr hab. Iwona Szmelter

Robert Zydel

GABINET SUWENIRÓW Papierośnica z widokiem Trasy W-Z Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego Cepelia lata 50. XX w. 255 srebro sztancowane, giloszowane, grawerowane MHW 29335 GABINET PLANÓW I MAP WARSZAWY Plan miasta Warszawy i okolic w skali ok. 1 : 16 800 Kalikst Witkowski wyd. Sztab Generalny Armii Rosyjskiej 1856 papier, płótno, litografia ręcznie kolorowana MHW 1777/Pl Frekwencja Frekwencja

FREKWENCJA styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień 2019 W SIEDZIBIE GŁÓWNEJ PRZY RYNKU 77 279 osób STAREGO MIASTA 4619 4958 5769 5002 9819 6767 7690 9565 6368 7082 5494 4146

32 157 FREKWENCJA W MUZEUM styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień FARMACJI osób IM. MGR ANTONINY 269 464 485 456 1789 270 803 798 261 285 883 388 7151 LEŚNIEWSKIEJ

FREKWENCJA styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień W MUZEUM DRUKARSTWA osób 370 573 741 634 2773 910 1262 580 1276 844 832 582 11 377 24 603 WARSZAWSKIEGO

22 915 22 113 21 965 FREKWENCJA styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień W MUZEUM ORDYNARIATU 13 916 osób POLOWEGO 741 1145 1315 1115 2468 835 1226 1387 1294 1372 551 467 19 794

17 482 FREKWENCJA styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień W MUZEUM – MIEJSCU osób 15 547 PAMIĘCI PALMIRY 1048 1600 2316 2058 3603 3414 2648 3576 3464 5691 3373 667 33 458 14 117 13 411 FREKWENCJA styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień W MUZEUM osób 11 178 WARSZAWSKIEJ PRAGI 1724 3214 2824 2413 4886 4475 4971 4861 5854 4054 4032 3212 46 520 10 274

FREKWENCJA styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień W MUZEUM WOLI (działalność zawieszona 1410 osób na czas remontu siedziby) 0 0 0 0 0 0 0 0 365 130 110 805

styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień FREKWENCJA W KORCZAKIANUM osób 226 93 580 917 332 732 585 552 980 547 1198 164 6906

styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień FREKWENCJA styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień W CENTRUM INTERPRETACJI osoby 1277 1364 1517 1522 3562 1974 2866 3284 2251 1960 1009 747 23 333 ZABYTKU

FREKWENCJA W MUZEUM WARSZAWY

styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień 225 556 FREKWENCJA W BARBAKANIE osób osób 0 0 0 0 2925 417 864 0 0 0 0 0 4206

258 259 Nagrody

Nominacje

Nominacja dla Muzeum Warszawy w międzynaro- III miejsce w XIII edycji konkursu „Mazowieckie dowym konkursie European Museum of the Year Zdarzenia Muzealne – Wierzba” w kategorii „Wysta- Award (EMYA 2020), którego finał odbędzie się wy zorganizowane przez większe muzea” w 2018 ro- 1 maja 2020 roku w Cardiff. ku dla Muzeum Warszawskiej Pragi oraz wystawa 90. urodziny warszawskiego ZOO. Nominacja w kategorii „Książki naukowe, popularnonaukowe (humanistyczne)” dla publikacji Plan Wyróżnienie dla wystawy Praga sensorycznie w ple- Warszawy 1955 w konkursie PTWK „Najpiękniejsze biscycie Słoneczniki 2019. Konkurs jest plebiscytem Książki Roku” 2018. na najbardziej rozwojową inicjatywę dla dzieci.

Nominacja do Nagrody Klubu Twórców Reklamy 2018 Wyróżnienie w jubileuszowej edycji konkursu w kategorii „Ilustracja” dla publikacji Rzeczy warszaw- European Language Label dla Muzeum Warszawy skie z dreszczem. Opowiadania dla młodych dorosłych. za projekt Warszawa dla średnio zaawansowanych. ELL to europejski znak innowacyjności w dziedzi- Nagroda Lider Dostępności 2019 nie nauczania i uczenia się języków obcych przy- Nagrody znawany przez Komisję Europejską.

Nagroda dla Muzeum Warszawy w 4. edycji konkursu Lider Dostępności w kategorii „Obiekt zabytkowy”. Nagroda przyznana za najlepszą inwestycję związaną z modernizacją budynku z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnością.

Prezydent RP Andrzej Duda, Katarzyna Szafrańska i Joanna Dudelewicz na uroczystości rozdania nagród Lider Dostępności 2019

II nagroda w kategorii „Identyfikacja wystaw czasowych” dla Muzeum Warszawy za identyfikację wizualną wystawy Spółdzielnia ORNO. Biżuteria w 4. edycji Przeglądu Muzeum Widzialne.

Nagroda Lider Dostępności 2019 Wyróżnienie w kategorii „Identyfikacja wystaw czasowych” dla Muzeum Warszawy za identyfikację wizualną wystawy Praga sensorycznie w 4. edycji Przeglądu Muzeum Widzialne.

Wyróżnienie w kategorii „Literatura piękna” dla publikacji Rzeczy warszawskie z dreszczem. Opowiada- nia dla młodych dorosłych w konkursie PTWK „Naj- piękniejsze Książki Roku” 2018.

GABINET FOTOGRAFII Portret Bolesława Prusa Zakład Fotograficzny Karoli i Pusch ok. 1880 261 odbitka albuminowa AF 14188 OPRACOWANIE REDAKCYJNE Ewelina Solarek na podstawie materiałów przygotowanych przez pracowników Muzeum Warszawy

ZDJĘCIA (JEŚLI NIE PODPISANO INACZEJ) Adrian Czechowski, Mikołaj Kalina, Grażyna Kułakowska, Michał Matyjaszewski, Andrei Niakrasau, Eliza Kowalska (postprodukcja zdjęć obiektów muzealnych) / Muzeum Warszawy

PROJEKT GRAFICZNY, SKŁAD i PRZYGOTOWANIE DO DRUKU Anna Piwowar

KOREKTA Urszula Drabińska, Ewelina Solarek

KOORDYNACJA WYDAWNICZA Anna Wrońska

ISBN: 978-83-65777-93-5

WYDAWCA

Muzeum Warszawy

Warszawa 2021

Publikacja złożona krojem Liberation

NAKŁAD 800 egz.

DRUK Drukarnia Akapit, ul. Węglowa 3, 20-481 Lublin