Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Wyszki Na Lata 2004-2013 W Brzmieniu Okre Ślonym Zał Ącznikiem Do Niniejszej Uchwały

UCHWAŁA NR XX/194/04 RADY GMINY WYSZKI z dnia 29 grudnia 2004 r. w sprawie uchwalenia Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Wyszki na lata 2004-2013.

Na podstawie art.18 ust.2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 271, Nr 214, poz. 1806, z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568 i z 2004 r. Nr 102, poz. 1055, Nr 116, poz. 1203 i Nr 167 poz. 1759) uchwala si ę, co nast ępuje:

§ 1. Uchwala si ę Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Wyszki na lata 2004-2013 w brzmieniu okre ślonym zał ącznikiem do niniejszej uchwały.

§ 2. Wykonanie uchwały powierza si ę Wójtowi Gminy Wyszki.

§ 3. Uchwała wchodzi w Ŝycie z dniem podj ęcia.

Zał ącznik do uchwały Nr XX/194/04 Rady Gminy Wyszki z dnia 29 grudnia 2004 r.

GMINA WYSZKI

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY WYSZKI NA LATA 2004 – 2013

Grudzie ń 2004 r.

SPIS TRE ŚCI

I WST ĘP ...... 5 1. PODSTAWY FORMALNO-PRAWNE OPRACOWANIA...... 5 2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA ...... 5

II. OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO .7

III. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMINY WYSZKI...... 8 1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY...... 8 1.1 Poło Ŝenie geograficzne gminy ...... 8 1.2 Powierzchnia gminy...... 8 1.3 Sytuacja demograficzna ...... 9 2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE...... 11 2.1 Klimat...... 11 2.2 Krajobraz i rze źba terenu ...... 11 2.3 Zasoby glebowe...... 12 2.4 Zasoby wodne ...... 16 2.5 Flora i fauna ...... 18 2.6 Obszary i obiekty prawnie chronione...... 20 2.7 Zagro Ŝenia środowiska...... 20 3. SFERA SPOŁECZNA ...... 23 3.1. Ludno ść ...... 23 3.2. Rynek pracy...... 26 3.3. Ochrona zdrowia ...... 29 3.4. O świata i wychowanie ...... 29 3.5. Opieka społeczna...... 29 3.6. Bezpiecze ństwo...... 30 3.7. Kultura...... 31 3.8. Turystyka...... 32 4. GOSPODARKA...... 34 4.1. Podmioty gospodarcze ...... 34 4.2. Rolnictwo ...... 36 5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...... 39 5.1. Infrastruktura drogowa...... 39 5.2. Zaopatrzenie w energi ę ciepln ą...... 39 5.3. Gospodarka wodno – ściekowa...... 40 5.4. Gospodarka odpadami...... 45 6. FINANSE GMINY ...... 47

IV. ANALIZA SWOT...... 49

V. ZADANIA POLEGAJ ĄCE NA POPRAWIE SYTUACJI NA OBSZARZE GMINY WYSZKI ...... 51

VI. REALIZACJA ZADA Ń I PROJEKTÓW ...... 54

VII. POWI ĄZANIE PROJEKTÓW Z INNYMI DZIAŁANIAMI REALIZOWANYMI NA TERENIE GMINY WYSZKI...... 64

VIII. OCZEKIWANE WSKAŹNIKI OSI ĄGNI ĘĆ PLANU ROZWOJU LOKALNEGO...... 65

IX. PLAN FINANSOWY NA LATA 2004 – 2006...... 68

X. WDRA śANIE PLANU ROZWOJU LOKALNEGO...... 72

XI. SPOSOBY MONITOROWANIA, OCENY I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ...... 74 1. SYSTEM MONITOROWANIA PROGRAMU ROZWOJU LOKALNEGO ...... 74 2. SPOSOBY OCENY PLANU ROZWOJU LOKALNEGO...... 75 3. SPOSOBY INICJOWANIA WSPÓŁPRACY POMI ĘDZY SEKTOREM PUBLICZNYM, PRYWATNYM I ORGANIZACJAMI POZARZ ĄDOWYMI...... 76 4. PUBLIC RELATIONS PROGRAMU ROZWOJU LOKALNEGO...... 77

SPIS TABEL...... 78

I WST ĘP 1. PODSTAWY FORMALNO-PRAWNE OPRACOWANIA Opracowanie „PLANU ROZWOJU LOKALNEGO GMINY WYSZKI” rozpocz ęto w pa ździerniku 2004 r., zgodnie z umow ą zawart ą pomi ędzy Urz ędem Gminy Wyszki, reprezentowanym przez Ryszarda Perkowskiego – Wójta Gminy, a Instytutem Zrównowa Ŝonego Rozwoju Sp. z o.o. reprezentowanym przez Andrzeja Ró Ŝalskiego – Prezesa Zarz ądu. Prace nad PLANEM zako ńczone zostały w grudniu 2004 r.

2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY WYSZKI jest dokumentem o charakterze programowo-projektowym, przedstawiaj ącym w syntetycznej formie cele rozwoju społeczno- gospodarczego oraz wynikaj ące z nich działania, jakie b ędą realizowane na terenie gminy w latach 2004-2013. Zało Ŝono, i Ŝ przy rozwiązywaniu problemów i wyzwa ń, jakie stoj ą przed Gmin ą Wyszki nale Ŝy przyj ąć trzy, podstawowe tezy: a. wszystkie podejmowane działania nie mog ą mie ć charakteru pasywnego, nastawionego wył ącznie na likwidacj ę tzw. momentów krytycznych (bariery i dysproporcje rozwoju, łagodzenie najdotkliwszych skutków transformacji), b. decyzje samorz ądu musz ą mie ć charakter aktywny tzn. nastawiony na planowanie przyszło ści gminy poprzez optymalne wykorzystanie wszystkich mo Ŝliwo ści, prowadz ących do ilo ściowych i jako ściowych zmian w przyszło ści, c. planowane działania musz ą mie ć akceptacj ę mieszka ńców gminy, a jednocze śnie uwzgl ędnia ć rol ę partnerów społecznych.

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO Gminy Wyszki jest dokumentem otwartym i ma za zadanie z jednej strony zaplanowanie działa ń, zgodnych z potrzebami społeczno ści lokalnej, z drugiej za ś strony zapewnienie koncentracji i efektywno ści wykorzystania środków na działania, które zapewni ą zarówno popraw ę warunków Ŝycia mieszka ńców, a jednocze śnie podnios ą konkurencyjno ść gminy i stworz ą warunki do jej rozwoju zarówno w aspekcie społecznym jak i ekonomicznym. Informacje zawarte w dokumencie prezentuj ą aktualn ą sytuacj ę społeczno- gospodarcz ą Gminy Wyszki oraz ukazuj ą kierunki jej rozwoju w kontek ście absorbcji środków z funduszy unijnych. Odniesienie realizacji zaplanowanych zada ń, zarówno do

zapisów „Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Wyszki” oraz „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego” umo Ŝliwia porównanie spójno ści planowanych działa ń, okre ślonych w w/w dokumentach. Przyj ęte wska źniki osi ągni ęć PLANU ROZWOJU LOKALNEGO odnosz ą si ę do działa ń realizowanych w ramach przyj ętych zada ń, wynikaj ących z programu operacyjnego. Natomiast przyj ęte systemy wdra Ŝania i monitorowania maj ą na celu usprawnienie procesu wdra Ŝanie niniejszego dokumentu. Otwarty charakter dokumentu umo Ŝliwia wprowadzenie korekt niniejszego dokumentu, wynikaj ących z procesu transformacji społeczno-gospodarczych oraz zmian hierarchii priorytetów, b ędących wyrazem aspiracji i d ąŜ eń społeczno ści lokalnej.

II. OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO

Obszarem realizacji Planu Rozwoju Lokalnego jest gmina Wyszki, któr ą tworzy 59 miejscowo ści wiejskich, nale Ŝą do nich: 1 Bogusze 21 Mierzwin Du Ŝy 41 Stacewicze 2 Budlewo 22 Mierzwin Mały 42 Stare Bagi ńskie 3 Bujnowo 23 Mieszuki 43 Strabla 4 Falki 24 Moskwin 44 Szczepany 5 Filipy 25 Mulawicze 45 Szpaki 6 Gawiny 26 Niewino Borowe 46 Topczewo 7 Godzieby 27 Niewino Kamie ńskie 47 Trzeszczkowo 8 Górskie 28 Niewino Le śne 48 Tworki 9 Agnatki 29 Niewino Popławskie 49 Warpechy Nowe 10 Kalinówka 30 Niewino Stare 50 Warpechy Stare 11 Kamienny Dwór 31 Nowe Bagi ńskie 51 Wiktorzyn 12 Ko ćmiery 32 Olszanica 52 Wod źki 13 Kowale 33 Osówka 53 Wólka Pietkowska 14 Ko Ŝuszki 34 Ostrówek 54 Wolka Zaleska 15 Krupice 35 Pierzchały 55 Wypychy 16 Łapcie 36 Pulsze 56 Wyszki 17 Łubice 37 Samułki Du Ŝe 57 Zakrzewo 18 Łuczaje 38 Samułki Małe 58 Zalesie 19 Łyse 39 Sasiny 59 Zdrojki 20 Malesze 40 Sie śki

Przedmiotem opracowania niniejszego Planu Rozwoju Lokalnego jest gmina wiejska Wyszki. Zakres planu obejmuje uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju lokalnego gminy na lata 2004-2006 oraz na kolejny okres programowania Unii Europejskiej 2007-2013.

III. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMINY WYSZKI

1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY 1.1 Poło Ŝenie geograficzne gminy Gmina Wyszki obejmuje obszar o powierzchni 20 650 ha, le Ŝy w województwie podlaskim oraz w północnej cz ęś ci powiatu bielskiego. Gmina s ąsiaduje z gminami Bielsk Podlaski, Bra ńsk, Sura Ŝ, Po świ ętne i Juchnowiec Ko ścielny. Odległo ść Gminy od Bielska Podlaskiego wynosi około 16 km, od Bra ńska – 20 km, od gminy Po świ ętne – 18 km, Juchnowiec Ko ścielny – 22 km. Gmina w zasadniczej cz ęś ci zlokalizowana jest w obr ębie mezoregionu Równina Bielska wchodz ąca w skład makroregionu Nizina Północnopodlaska, pozostała niewielka północna cz ęść obszaru gminy le Ŝy w obr ębie mezoregionu „Dolina Górnej Narwi”.

1.2 Powierzchnia gminy Gmina Wyszki obejmuje obszar o powierzchni 20 650 ha. Na obszarze gminy znajduje si ę 50 miejscowo ści wiejskich posiadaj ących status sołectwa, do których nale Ŝą : Tabela 1 Wykaz miejscowo ści w Gminie Wyszki Lp. Miejscowo ść Lp. Miejscowo ść 1 Bagi ńskie 26 Niewino Popławskie 2 Bogusze 27 Niewino Stare 3 Budlewo 28 Olszanica 4 Bujnowo 29 Osówka 5 Falki 30 Pulsze 6 Filipy 31 Samułki Du Ŝe 7 Gawiny 32 Samułki Małe 8 Godzieby 33 Sasiny 9 Górskie 34 Sie śki 10 Agnatki 35 Stacewicze 11 Kalinówka 36 Strabla – Łyse 12 Ko ćmiery 37 Szczepany 13 Kowale – Łubice 38 Szpaki 14 Ko Ŝuszki 39 Topczewo 15 Łapcie 40 Trzeszczkowo 16 Łuczaje 41 Tworki 17 Malesze 42 Warpechy Stare 18 Mierzwin Du Ŝy 43 Warpechy Nowe 19 Mierzwin Mały 44 Wod źki 20 Mieszuki 45 Wólka Pietkowska 21 Moskwin 46 Wólka Zaleska

Lp. Miejscowo ść Lp. Miejscowo ść 22 Mulawicze 47 Wypychy 23 Niewino Borowe 48 Wyszki 24 Niewino Kamie ńskie 49 Zakrzewo 25 Niewino Le śne 50 Zalesie Źródło: „Strategia Rozwoju Gminy Wyszki”

Struktura u Ŝytkowania powierzchni w gminie przedstawia si ę w nast ępuj ący sposób: Tabela 2 U Ŝytkowanie gruntów w Gminie Wyszki w 2002 r. UŜytkowanie gruntów w UŜytkowanie gruntów Wyszczególnienie gospodarstwach indywidualnych ha % ha % Powierzchnia (w ha) ogólna 15819 100 15814 100 UŜytki rolne razem 13094 82,77 13089 82,77 w tym: grunty orne 7473 47,24 7473 47,25 Sady 24 0,15 24 0,15 Łąki 3480 21,99 3480 22,01 Pastwiska 2118 13,39 2113 13,36 lasy i grunty le śne 2229 14,09 2229 14,09 pozostałe grunty 496 3,14 496 3,14 Źródło: Opracowanie na podstawie Rocznika Statystycznego Województwa Podlaskiego 2003 r.

1.3 Sytuacja demograficzna Gmin ę Wyszki zamieszkuje wg ewidencji ludno ści na dzie ń 30.06.2004 r. – 5249 osób. Liczba ludno ści z roku na rok zmniejsza si ę średnio o około 71 osób (w roku 2000 na terenie gminy mieszkały 5503 osoby).

Rysunek 1 Liczba ludno ści w gminie Wyszki w latach 1990-2003

7000

5876 6000 5327 5337 5114 5000 5408 5503 5195 5075 y = -90,94x + 5763,6 4000 Liczba ludno ści w 3000 gminie

2000 Liniowy (Liczba ludno ści w 1000 gminie)

2 3 98 99 00 01 9 9 0 1990 1 1 2 20 200 200 2005 6.2004 0 30. lata

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urz ędu Gminy w Wyszkach

2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE 2.1 Klimat Warunki klimatyczne gminy Wyszki odpowiadaj ą warunkom panuj ącym na Równinie Bielskiej. Tabela 3 Rozkład temperatur w Gminie Wyszki Stacja Miesi ące Rodzaj Lp meteorolo obserwacji I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII giczna śred. -4,4 -4,2 -0,6 7,2 12,8 16,5 17,8 16,8 12,8 7,7 2,4 -1,4

1. max. 7,7 10,3 16,5 29,4 30,9 31,7 35,0 34,5 30,7 26,3 18,3 14,0 Bielsk Bielsk Podlaski min. -38,0 -31,4 -24,1 -9,9 -5,5 0,7 5,4 0,8 -3,1 -9,0 -19,0 -23,5

śred. -4,3 -4,1 -0,6 7,1 12,7 16,5 17,7 16,8 12,8 7,7 2,3 -1,5

2. max. 7,2 10,3 16,6 - 30,6 32,0 34,3 34,3 30,5 25,0 14,8 14,1

Szepietowo min. - -31,2 -23,3 - -4,1 0,8 5,4 2,2 -2,1 -9,3 -18,0 -22,3 Źródło: „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Wyszki”

Okres wegetacyjny na Równinie Bielskiej trwa przeciętnie 200 dni. Rozpoczyna si ę ok. 10 kwietnia, a ko ńczy pod koniec pa ździernika, lub na pocz ątku listopada. Średnie roczne opady to 529 mm (mi ń. 663 mm, max. 925 mm). Najwi ększe średnie opady przypadaj ą na miesi ąc sierpie ń. Najmniejsze opady przypadaj ą na marzec ( średnie 25 mm, max. 61 mm, min. 4 mm). Ponadto: - średnia roczna cz ęstotliwo ść burz wynosi 10,0, - średnia roczna wilgotno ść powietrza utrzymuje si ę w granicach 81 – 82%, - liczba dni pochmurnych 150 dni, - liczba dni pogodnych 26,3 dni, - okres bez przymrozkowi wynosi 150 dni, - pokrywa śnie Ŝna zalega przez około 92 dni.

2.2 Krajobraz i rze źba terenu Obszar gminy Wyszki poło Ŝony jest w obr ębie dwóch mezoregionów tj. Doliny Górnej Narwi i Wysoczyzny Bielskiej. Obszar Doliny Górnej Narwi obejmuje północn ą cz ęść obszaru gminy osi ągaj ąc szeroko ść obni Ŝenia dochodz ącą do 2,5 km. Cechuje si ę płask ą powierzchni ą o wysoko ść od 120,0 – 122,0 m. n.p.m. i tworzy taras zalewowy wykorzystywany do u Ŝytkowania ł ąkowego.

Rzeka Narew przebiegaj ąca przez obszar gminy Wyszki charakteryzuje si ę du Ŝym meandrowaniem tworz ącym liczne starorzecza oraz wyniesieniem koryta na wysoko ść 119,2 – 121,5 m n.p.m. Pozostała cz ęść obszaru gminy le Ŝy w obr ębie Wysoczyzny Bielskiej odznaczaj ącej si ę stosunkowo łagodnym ukształtowaniem oraz grupami niewielkich wzniesie ń utworzonych przez osta ńcowi wzgórza morenowe oraz płytkich obni Ŝeń. W północnej i północno-zachodniej cz ęś ci gminy wzdłu Ŝ linii miejscowo ści Wólka Zaleska, Topczewo, Wypychy, Kowale i Kolonia Budy wyst ępuj ą wzgórza czołowo morenowe o wysoko ściach dochodz ących nawet do 170 m n.p.m. przy wysoko ściach wzgl ędnych od 10 – 15 m. W rejonie wsi Falki i Ignatki wzgórza te osi ągaj ą wysoko ść nawet powy Ŝej 175 m n.p.m. Formy te stanowi ą maksymalny zasi ęg l ądolodu stadiału północno- mazowieckiego. Opisane formy otacza równinna i lekko falista morena denna gliniasta, wyniesiona na wysoko ść od 145 – 160 m n.p.m. W rejonie wsi Wólka Pietkowska, Filipy i Samułki DuŜe wyst ępuje równina sandrowa o wysoko ści 135 – 140 m n.p.m. Południowa i wschodnia cz ęść obszaru gminy obj ęta jest zasi ęgiem l ądolodu stadiału mazowiecko-podlaskiego. Wyst ępuj ące w tym rejonie formy s ą bardziej zdenudowane i osi ągaj ą mniejsze wysoko ści od 150 – 160 m n.p.m. Zlokalizowane s ą one w rejonie miejscowo ści Pulsze, Warpechy Stare, Tworki, Niewina, Stacewicze oraz Mierzwina, a ich wysoko ści wzgl ędne wynosz ą od 5 – 8 m. W s ąsiedztwie tych form wyst ępuje morena denna gliniasta charakteryzuj ąca si ę zdenudowan ą powierzchni ą osi ągaj ącą wysoko ść 140 – 150 m n.p.m. W okolicach miejscowo ści Mierzwin, Malesze, Bujnowo i Niewino wyst ępuj ą równiny sandrowe w formie wielkich płatów powierzchniowych wznosz ące si ę na wysoko ść 140 m n.p.m. W okolicy wsi Niewino znajduj ą si ę tak Ŝe równiny zastoiskowe poło Ŝone na wysoko ściach 135 – 138 m n.p.m. Krajobraz gminy Wyszki urozmaicaj ą doliny niewielkich cieków wodnych, a w szczególno ści rzek Strabelki, Pulszanki i Bronki.

2.3 Zasoby glebowe Skał ą macierzyst ą gleb obszaru gminy s ą utwory czwartorz ędowe pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego wykształcone w postaci glin, piasków, lokalnie pyłów oraz w dolinach i zagł ębieniach terenowych namułów, piasków rzecznych i lokalnie torfów.

Pod wzgl ędem składu mechanicznego gleby obszaru gminy zaliczane s ą do glin lub piasków gliniastych mocnych i lekkich (miejscami pyłów) na glinie, wzgl ędnie do piasków słabogliniastych na glinie oraz piasków słabogliniastych całkowitych lub pod ścielonych piaskiem lu źnym i piasków lu źnych.

2.3.1. Waloryzacja przyrodnicza gleb Udział powierzchniowy i procentowy klas bonitacyjnych w gruntach ornych i uŜytkach zielonych przedstawia poni Ŝsze zestawienie tabelaryczne. Tabela 4 Klasy bonitacyjne gleb w Gminie Wyszki Grunty orne i sady UŜytki zielone Klasa Ha % klasa ha % II - - II - - III a 3 0,03 III 275 5,42 III b 623 6,42 IV 2532 49,88 IV a 2518 25,97 V 1990 39,20 IV b 2612 26,94 VI 263 5,18 V 2705 27,90 VI z 16 0,32 VI 1167 12,04 - - - VI z 68 0,70 - - - Razem 9696 100 Razem 5076 100 Źródło: Opracowanie na podstawie „Ocena warunków i wydzielenie obszarów o zró Ŝnicowanej przydatno ści do produkcji rolniczej”; IUNG Puławy 2002 r.

Rysunek 2 Powierzchnia % gruntów ornych i sadów w Gminie Wyszki

0,70% 0,03% 6,43% Grunty orne i sady 12,04% 25,97% III b IV a IV b V VI VI z 27,90% 26,94%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IUNG Puławy 2002 r.

Rysunek 3 Powierzchnia %-owa u Ŝytków zielonych w Gminie Wyszki

UŜytki zielone

0,32% 5,42% 5,18%

UŜytki zielone III IV V VI VI z 39,20% 49,88%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IUNG Puławy 2002 r.

Razem u Ŝytki rolne (grunty orne + u Ŝytki zielone) w gminie wynosz ą 14 772 ha, co w stosunku do ogólnej powierzchni gminy (20 650 ha) stanowi 71,54%. Kompleksy przydatno ści rolniczej gleb ilustruje poni Ŝsze zestawienie tabelaryczne.

Tabela 5 Kompleksy glebowe w Gminie Wyszki Nr Nazwa kompleksu ha % kompleksu Grunty orne 1 pszenny b. dobry - - 2 pszenny dobry 833 4,03 3 pszenny wadliwy 40 0,20 4 Ŝytni b. dobry 2158 10,45 5 Ŝytni dobry 1235 5,98 6 Ŝytni słaby 1907 9,23 7 Ŝytni b. słaby 1511 7,32 8 zbo Ŝowo-pastewny mocny 1274 6,17 9 zbo Ŝowo-pastewny słaby 933 4,52 Razem 9891 47,90 UŜytki zielone 1 z uŜ. zielone b. dobre i dobre - - 2 z uŜ. zielone średnie 2893 14,01 3 z uŜ.zielone słabe i b.słabe 1904 9,22 Razem 4797 23,23 Gr. rolne nie przydatne 84 0,41 Razem u Ŝytki rolne 14772 71,54 Tereny pozostałe 5878 28,46 Ogólna pow. Geodezyjna 20650 100 Źródło: Ocena warunków i wydzielenie obszarów o zró Ŝnicowanej przydatno ści do produkcji rolniczej; IUNG Puławy 2002 r.

Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Tabela 6 Wska źnik bonitacji gleb Gminy Wyszki Wska źnik bonitacji Ogólny wska źnik jako ści i jako ści rolniczej Wyszczególnienie rze źby warunków przydatno ści agroklimatu przestrzeni terenu wodnych rolniczej produkcyjnej Powiat bielski 46,2 7,9 4,1 3,5 61,7 Gmina Wyszki 42,9 7,2 3,9 3,4 57,4 Źródło: Ocena warunków i wydzielenie obszarów o zró Ŝnicowanej przydatno ści do produkcji rolniczej; IUNG Puławy 2002 r.

Gmina Wyszki posiada najni Ŝszy w powiecie bielskim ogólny wska źnik jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosz ący 57,4.

2.4 Zasoby wodne Wody powierzchniowe Obszar gminy Wyszki poło Ŝony jest w obr ębie dwóch zlewni: rzeki Narew i rzeki Bug, której dopływem jest Nurzec. Narew jest prawostronnym dopływem Wisły I rz ędu o powierzchni zlewni 75.175,2 km 2. Długo ść całkowita rzeki wynosi 484 km. Rzeka bierze swój pocz ątek na Białorusi w bagnach wschodniego skraju Puszczy Białowieskiej. Zlewni ę Górnej Narwi stanowi ą tereny słabo uprzemysłowione o charakterze typowo rolniczym oraz du Ŝe obszary le śne. Na terenie województwa podlaskiego rzeka przepływa przez obszar Narwia ńskiego Parku Narodowego. Poni Ŝej Parku Narew płynie zachodni ą cz ęś ci ą Niziny Północno – Podlaskiej, któr ą pod wzgl ędem morfologicznym tworz ą od północy Wysoczyzna Kole ńska, od południa Wysoczyzna Mazowiecka, natomiast środek zajmuje Kotlina Biebrza ńska, która w kierunku zachodnim przechodzi w w ąsk ą przełomow ą Dolin ę Narwi. Rzeka wykorzystuj ąc obni Ŝenie Kotliny Biebrza ńskiej, płynie pocz ątkowo w kierunku zachodnim. Poni Ŝej uj ścia Biebrzy zmienia kierunek na południowo – zachodni, wkraczaj ąc pod Łom Ŝą w przełomowy odcinek doliny. Narew oraz jej lewobrze Ŝny dopływ Strabelka wraz ze swoim lewobrze Ŝnym dopływem Pulszank ą tworz ą główny układ sieci hydrograficznej gminy Wyszki. Rzeka Narew usytuowana jest skrajnie w północnej cz ęś ci gminy. Rzeka Strabelka (północna cz ęść gminy) poprzez swój lewobrze Ŝny dopływ odwadnia cał ą północno – wschodni ą i środkow ą cz ęść gminy. Tabela 7 Klasyfikacja jako ści wód płyn ących w Gminie Wyszki Rzeka Narew w miejscowo ści Strabla Wska źniki Rodzaj Km. Brzegu Klasa wg. Wska źniki Wska źniki Rok wyst ępuj ące w II sieci rzeki bada ń klasyfikuj ące pozaklasowe klasie czysto ści II utlenialno ść , ChZT, fosfor, detergenty, 1999 R 373,8 II - - seston, miano coli typu kałowego 2000 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 2001 R 373,8 III Chlorofil a Chlorofil a - 2002 R 373,8 III ChZT – Cr ChZT – Cr - Źródło: Stan środowiska województwa podlaskiego w roku 1999 – 2002

Wody podziemne Wody podziemne o znaczeniu u Ŝytkowym wyst ępuj ą w piaszczysto – Ŝwirowych utworach czwartorz ędowych i trzeciorz ędowych oraz w ęglowych utworach kredowych. Wodono śno ść utworów przed czwartorz ędowych jest stosunkowo słabo rozpoznana. W utworach kredowych wody wyst ępuj ą przede wszystkim w utworach piaszczystych oraz szczelinach opok, złogach kredy pisz ącej. Wyst ępowanie wód w warstwie utworów trzeciorz ędowych ma ścisły zwi ązek z piaszczyst ą seri ą oligocenu i miocenu o mi ąŜ szo ści dochodz ącej nawet do 40 m. Warstwa stropowa utworów wodono śnych trzeciorz ędowych zalega na gł ęboko ści 130 – 180 m. Wody ujmowane z utworów oligoce ńskich charakteryzuj ą si ę dobr ą jako ści ą oraz du Ŝą wydajno ści ą (40 – 50 m 3/h) z jednego utworu wiertniczego przy depresji 10 – 15 m. Podstawowym źródłem zaopatrzenia mieszka ńców gminy w wod ę pitn ą oraz na potrzeby gospodarcze na obszarze gminy s ą wody podziemne pochodz ące z utworów czwartorz ędowych. Osady czwartorz ędowe zostały wykształcone w postaci naprzemianległych glin i serii piaszczysto – Ŝwirowych pełni ących rol ę poziomów wodono śnych. Poziomy te cechuj ą si ę zró Ŝnicowan ą zasobno ści ą i zasi ęgiem przestrzennym. Są to nast ępuj ące utwory wodono śne: o poziom III sp ągowy o poziom II mi ędzy morenowy (II b i II a) o poziom I przypowierzchniowy. Poziom wodono śny III (sp ągowy) zalega bezpo średnio na utworach trzeciorz ędowych i charakteryzuje si ę nast ępuj ącymi parametrami: mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej 15 – 25 m, uzyskiwana wydajno ść w studniach 45 – 60 m 3/h przy średniej wydajno ści 48 m3/h. Poziom wodono śny II (mi ędzy morenowy) stanowi główne źródło ujmowania wód podziemnych, w obr ębie którego wyró Ŝnia si ę dwa poziomy – poziom IIb i IIa. Poziom IIb charakteryzuje si ę korzystniejszymi parametrami oraz ci ągło ści ą jego wyst ępowania. Parametry hydrogeologiczne tego poziomu przedstawiaj ą si ę w nast ępuj ący sposób: gł ęboko ść zalegania 40 – 80 m, mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej 4 – 36 m (na obszarach wysoczyznowych), wydajno ść w studniach 12 – 43 m 3/h,

wydajno ść jednostkowa ok. 5m 3/h/1ms. Poziom wodono śny I (przypowierzchniowy) – wyst ępuje na całym obszarze gminy i układa si ę podobnie do rze źby terenu, co dokumentuj ą studnie kopane. Wody tego poziomu wyst ępuj ą zarówno w dolinach rzecznych i zagł ębieniach terenowych zbudowanych z piasków i namułów holoce ńskich jak i na obszarach wysoczyznowych zbudowanych z piaszczystych utworów pochodzenia wodo – lodowcowego oraz na obszarach zbudowanych z glin i ich przewarstwieniach piaszczysto – Ŝwirowych. Gł ęboko ść zalegania zwierciadła wody w dolinach rzecznych Narwi, Strabelki, Pulszanki, Bronki i innych cieków wodnych i zagł ębieniach terenowych waha si ę w granicach od 0,2 – 1,0 m, a na obszarach wysoczyznowych do 5 – 6 m, lokalnie powy Ŝej 8 m. W cz ęś ci gminy zbudowanej z gliny istnieje mo Ŝliwo ść wyst ępowania tzw. wód zawieszonych zajmuj ących lokalne obni Ŝenie stropu glin zwałowych wypełniaj ących łatwo przepuszczalnymi piaskami. Gł ęboko ść zalegania zwierciadła wody tego poziomu zale Ŝna jest w du Ŝej mierze od intensywno ści opadów i wiosennych roztopów – wahania mog ą wynie ść ok. 1,5 m. Wody tego poziomu s ą szczególnie nara Ŝone na zanieczyszczenia bakteriologiczne. Ujmowanie wód z poziomu czwartorz ędowego lub osadów trzeciorz ędowych – oligocenu powinno by ć źródłem zaopatrzenia ludno ści w dobr ą wod ę pitn ą. Gmina Wyszki nale Ŝy do obszarów o ograniczonych lokalnie dobrych zasobach wód podziemnych. Na terenie gminy Wyszki brak jest punktów monitoringowych wód podziemnych w ramach bada ń przeprowadzonych przez WIO Ś.

2.5 Flora i fauna Lasy W podziale administracyjnym lasów województwa podlaskiego lasy gminy Wyszki – nale Ŝą do Nadle śnictwa Bielsk Podlaski i Nadle śnictwa Rudka. Powierzchnie lasów zajmuj ą 21,8% gminy, co stanowi 4501,9 ha, z czego 1283,9 ha, to lasy skarbu pa ństwa, czyli 28,5%, 3218 to lasy prywatne i gminne, czyli 71,5% powierzchni lasów. Do Nadle śnictwa Bielsk Podlaski nale Ŝą lasy miejscowo ści: Strabli, Strabelki, Mieszuki, Pulsze, Grabina, Wyszki, natomiast do Nadle śnictwa Rudka nale Ŝą : Zalesie, Wólka Zaleska, południowa cz ęść uroczyska Pietkowo. Dominuj ącą funkcj ą lasów pa ństwowych, jest produkcja surowca drzewnego,

podobnie jak lasów prywatnych, które zapewniaj ą pokrycie zapotrzebowania na surowiec drzewny wła ścicieli lasów prywatnych. Tabela 8 Typy siedliskowe wyst ępuj ące na terenie Gminy Wyszki– Nadle śnictwo Bielsk Podlaski Typy siedliskowe Powierzchnia % grup drzew w poszczególnych typach siedliskowych BŚW 50 – 80% Św i inne 20% BM Ś SO 50%, Św 30% Db i inne 20% BMb Św 50%, SO 30% Tp i inne 20% Bw SO 60%, Św 30% Bn i inne 20% BMw Św 50%, SO 40% Db i inne 10% LŚw Św 30%, SO 30% Db 30% Md inne 10% LMb Św 50%, SO 20% Bn 20% d inne samos 10% Lw Db 60%, Js 30% św inne 10% d Db 90%, Js św i inne 10% dJ Js 60% d 30% św i inne 10%

Tabela 9 Suma zr ębów, odnowie ń i zalesie ń w latach 2002 – 2003 w Nadle śnictwie Bielsk Podlaski Wyszczególnienie Wielko ść w ha Nakłady w tys. zł Zr ęby 6,07 Zalesienia - Zr ęby 6,07 16,3 Rębne zło Ŝe - - Halizny 0,85 2,2 Luki - -

Odnowienia Odnowienia SUMA 6,92 18,5 Źródło: Informacje uzyskane w Nadle śnictwie Bielsk Podlaski

Lasy gminy Wyszki stanowi ą 120 hektarów w Nadle śnictwie Rudka. Najwi ęcej drzewostanu stanowi ą drzewa 30 – 40 letnie oraz 60 – 70 letnie. Typy siedliskowe lasów w gminie Wyszki: Lśw Db 50% Gb 50% Lw Bn 40% Ol 40% Os 10% WZ 10% Lśw SO 90% Bn 10% Mśw SO 60% Db 30% Os 10% Lw Db 100% Lś Db 30% św 20% Js 20% d 10% Bn 10% Gb 10%

Ogólnie lasy Nadle śnictwa Rudka charakteryzuj ą si ę du Ŝym udziałem drzewostanu z przewag ą d ębu. W ostatnich dwóch latach, czyli 2002 – 2003 nie miało miejsca ani zr ęby ani te Ŝ odnowienia i zalesienia.

Fauna Fauna gminy jest słabo rozpoznana. Wyst ępuj ą tu gatunki charakterystyczne dla regionu Polski północno-wschodniej. Spo śród wi ększych ssaków spotyka si ę tu sarn ę, jelenia, łosia, lisa, oraz zaj ąca szaraka. Z drobnych ssaków spotka ć mo Ŝna ryjówki, nietoperze, je Ŝa, kun ę i wiewiórk ę. Z licznych gatunków ptaków wyst ępuj ą m.in.: kruk, orzechówka, dzi ęcioł czarny, jerzyk, bocian biały, myszołów, krogulec i jastrz ąb.

2.6 Obszary i obiekty prawnie chronione Na terenie Gminy Wyszki powierzchnia obszarów prawnie chronionych wynosiła w 2003 r. – 1050 ha, w tym obszary chronionego krajobrazu – 1050 ha i 4 pomniki przyrody. Do obszarów prawnie chronionych na obszarze gminy Wyszki nale Ŝą : − Obszar chronionego krajobrazu „Dolina Górnej Narwi” s ą to tereny charakteryzuj ące si ę mało zdegradowanym środowiskiem naturalnym o zachowanej równowadze ekologicznej i wysokich walorach krajobrazu naturalnego. Dolina Narwi stanowi istotny obszar ł ącz ący Puszcz ę Białowiesk ą i Biebrza ński Park Narodowy i stanowi element krajowego systemu przyrodniczego. − Pomniki przyrody o Głaz narzutowy o obwodzie 7,5 m znajduj ący si ę na terenie wsi Falki, o Dwa głazy narzutowe o obwodzie 11,0 i 11,6 m znajduj ące si ę na terenie wsi Godzieby, o Jesion o obwodzie 251 cm, wysoko ści 26,0 m i wieku około 120 lat rosn ący na terenie wsi Strabla, o Dąb szypułkowy o obwodzie pnia 580 cm i wysoko ści 25 m rosn ący na terenie miejscowo ści Osówka.

2.7 Zagro Ŝenia środowiska Gmina Wyszki jest gmin ą słabo uprzemysłowion ą, w zwi ązku z czym charakteryzuje si ę stosunkowo niewielkim zanieczyszczeniem środowiska naturalnego, oraz niewielkimi zagro Ŝeniami dla środowiska przyrodniczego.

2.7.1. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego Do głównych źródeł zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego zaliczane s ą ciepłownie miejskie, przemysłowe, oraz źródła rozproszone z sektora komunalno – bytowego,

a tak Ŝe sektor tzw. „niskiej” emisji ze źródeł małych i niezorganizowanych, do których zalicza si ę głównie paleniska domowe, małe kotłownie, obiekty rzemie ślniczo – usługowe oraz transport. Do substancji maj ących najwi ększy udział w emisji zanieczyszcze ń pochodz ących głównie z procesów spalania nale Ŝą : dwutlenek siarki (SO 2), tlenek w ęgla

(CO), tlenek azotu (NO 2), dwutlenek w ęgla i pyły. W zasi ęgu gminy nie ma zakładów emituj ących zanieczyszczenia chemiczne.

Suma emisji SO 2, CO 2, CO, NO 2 ze spalania surowców energetycznych (emisja kotłowni Spółdzielni Transportu Wiejskiego w Białymstoku składnica zaopatrzenia Transportu w Strabli ( zlikwidowana sprzedana obecny wła ściciel PRONAR NAREW ) + sumaryczna emisja do spalania surowców energetycznych) na podstawie danych uzyskanych w Urz ędzie Marszałkowskim pochodz ących z Banku Zanieczyszcze ń Środowiska. Tabela 10 Ilo ść substancji emitowanych do atmosfery w latach 2002 – 2003 na terenie Gminy Wyszki Ładunek w Mg Lp. Rok Źródło emisji CO 2 SO 2 CO NO 2 Sadza 1. 2002 STW Białystok skład 37,8000 0,211680 0,850500 0,18900 0,003213 zaopatrzenia 00 Sumaryczne spalanie a) w ęgiel kamienny 688,894 5,511152 15,500115 0,344447 0,01722235 b) drewno - 0,0030872 0,08626 0,227 pył: 0,0061744 c) olej opałowy - - - - - d) koks - - - - - SUMA 726,694 5,7259192 16,436875 0,590347 2. 2003 Sumaryczne spalanie paliw a) w ęgiel kamienny 546,44 4,37152 12,2949 0,27322 0,013661 b) drewno 0,0017 0,0475 0,125 pył: 0,034 c) olej opałowy - - - - - d) koks 14,064 0,09376 0,1465 0,00879 pył: 0,00879 SUMA 560,504 4,46698 12,4889 0,10701 Źródło: Obliczenia na podstawie informacji uzyskanych w Urzędzie Marszałkowskim w Białymstoku

2.7.2. Hałas komunikacyjny Najwi ększe zagro Ŝenie hałasem stwarza hałas komunikacyjny szczególnie, je Ŝeli wśród ogólnej liczby pojazdów du Ŝą cz ęść stanowi ą samochody ci ęŜ arowe. Dotyczy to dróg krajowych, po których przewo Ŝone s ą towary od granicy do granicy pa ństwa. Hałas powoduje równie Ŝ wzmo Ŝony przewóz towarowy i osobowy kolej ą. Ze wzgl ędu na fakt, Ŝe w gminie Wyszki brak jest jakichkolwiek zakładów przemysłowych stanowi ących zagro Ŝenie dla środowiska hałasem oraz brak jest dróg „przelotowych” do du Ŝych miast nie było konieczno ści badania poziomu hałasu na terenie gminy.

W terminie pó źniejszym jednak konieczne b ędzie wykonanie bada ń poziomu hałasu na przedmiotowym terenie, gdy Ŝ Prawo Ochrony Środowiska zobowi ązuje Starostwo Powiatowe do opracowania mapy akustycznej do roku 2009.

2.7.3. Promieniowanie elektromagnetyczne Na terenie gminy Wyszki urz ądzeniami wytwarzaj ącymi elektromagnetyczne promieniowanie niejonizuj ące szkodliwe dla ludzi i środowiska s ą: stacje bazowe generatorów komórkowych: • Wyszki – Era, Polkomtel • Stacewicze – Centertel • Strabla – Polkomtel

3. SFERA SPOŁECZNA

3.1. Ludno ść Struktura demograficzna ludno ści i analiza rozwoju zaludnienia w przeszło ści, tera źniejszo ści i przyszło ści stanowi podstaw ę budowy prognozy potrzeb społecznych, na których opiera ć si ę b ędzie polityka rozwoju gminy. Procesy demograficzne decyduj ą o skali rozwoju gminy, jego dynamice oraz o skali potrzeb w sferze rynku pracy, mieszka ń i całej grupy inwestycji demograficznych, jak szkoły, opieka społeczna itp. Tabela 11 Ludno ść Gminy Wyszki stan na 30.06.2004 r. Charakterystyka gminy Wyszki Ludno ść Powierzchnia w 2 Sołectwa Miejscowo ści Kobiety na 100 km Ogółem MęŜ czy źni Kobiety Na 1 km 2 męŜ czyzn 206,50 50 59 5075 2565 2510 25 98 Źródło: Opracowanie własne Urz ędu Gminy w Wyszkach

Obserwuje si ę zjawisko, Ŝe w gminie w wieku 15-50 lat zamieszkuje wi ęcej m ęŜ czyzn ni Ŝ kobiet. Je śli zestawi ć dane w grupach wiekowych ludno ści w wieku produkcyjnym (kobiety w wieku 20-60 lat, m ęŜ czy źni 20-65 lat) to na 100 kobiet przypada 117 m ęŜ czyzn lub odwrotnie na 100 m ęŜ czyzn przypada 85 kobiet. Mo Ŝe to świadczy ć o niskiej atrakcyjno ści Ŝycia na wsi dla kobiet, brak miejsc pracy na wsi, nisk ą rentowno ść działalno ści rolniczej. Według mieszka ńców wsi jest bardzo du Ŝy procent gospodarstw prowadzonych przez osoby samotne (głównie m ęŜ czyzn). Dane statystyczne nie pokazuj ą tych problemów wsi i docelowo gmin wiejskich. Tabela 12 Ludno ść Gminy Wyszki według wieku w 2003 r. Ludno ść gminy Wyszki według wieku Do 19 latDoro śli 5 lat 15 lat 19 lat 60 lat 65 latPow. 60 latPow. 65 latRazem lat

1337 3777 115 116 179 214 203 192 1079 1266 800 632 2523 2591 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Ludno ść w województwie Podlaskim w 2003 r.”

Tabela 13 Ludno ść Gminy Wyszki w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym (stan na 31.12.2003 r.) Przedprodukcyjnym Produkcyjnym (20-60)K Poprodukcyjnym pow.60 K (do 19 lat) (20-65)M pow. 65 M Ogółem Razem w tym m ęŜ czyzn razem w tym m ęŜ czyzn razem w tym m ęŜ czyzn 5114 1164 608 2653 1486 1297 497 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych www.stat.gov.pl

Tabela 14 Ruch naturalny ludno ści w Gminie Wyszki (stan na 31.12.2003 r.) W liczbach bezwzgl ędnych Lata Mał Ŝeństwa Urodzenia Ŝywe Zgony Przyrost naturalny

2001 39 45 76 -31 2002 23 53 74 -21 2003 32 50 76 -26 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych „Ludno ść w woj. Podlaskim w 2003 r.”

Gmina w ci ągu ostatnich lat posiada ujemny przyrost naturalny, który jest odbiciem ogólnej tendencji spadkowej po stronie urodze ń w Polsce. Generalnie obserwuje si ę odpływ ludzi młodych, głównie do miast. Wska źnik ludno ści na terenie gminy wykazuje typowe tendencje obserwowane w Polsce zwi ązane z przemieszczaniem si ę w pocz ątkowym okresie lat 90-tych mieszka ńców terenów wiejskich do miast. Tabela 15 Poziom bezrobocia w Gminie Wyszki w 2002 r. Bezrobotni ogółem 203 Kobiety 99 Absolwenci 104 Zwolnieni z przyczyn dotycz ących zakładu pracy b.d. Z prawem do zasiłku b.d. W wieku 18-44 lata b.d. Pozostaj ący bez pracy powy Ŝej 12 miesi ęcy b.d. Źródło: Opracowanie na podstawie Rocznika Statystycznego Województwa Podlaskiego 2003 r.

Tabela 16 Liczba bezrobotnych w Gminie Wyszki i powiecie bielskim na przestrzeni lat 1999–2003 Obszar 1999 2000 2001 2002 2003 Gmina Wyszki 204 204 210 209 203 Powiat bielski 2929 3129 3361 2991 3000 Źródło: Opracowanie na podstawie Rocznika Statystycznego Województwa Podlaskiego 2002 r.

Na terenie gminy obserwuje si ę du Ŝe bezrobocie. Nie zawsze statystyki pokazuj ą problem, gdy Ŝ cz ęsto ludzie posiadaj ą malutkie gospodarstwa i według prawa nie s ą ju Ŝ bezrobotnymi (posiadaj ą gospodarstwa – cho ć mo Ŝliwy dochód do osi ągni ęcia jest poni Ŝej granicy ubóstwa). Zjawisko bezrobocia dotyczy obu płci, jednak zagro Ŝenie utrat ą pracy i trudno ści w jej podj ęciu s ą znacznie wi ększe w przypadku m ęŜ czyzn. Ci ągły brak ofert pracy wywołuje zniech ęcenie w śród szukaj ących pracy, spowodowane konieczno ści ą systematycznej rejestracji w urz ędzie pracy i dojazdów.

Sytuacj ę poprawiło wej ście Polski do Unii Europejskiej i wi ększa mo Ŝliwo ść pracy za granic ą. Tabela 17 Struktura gospodarstw domowych w Gminie Wyszki Gospodarstwa domowe Ogółem 700 Z pracuj ącymi Z u Ŝytkownikami gospodarstwa rolnego 870 Ludno ść w gospodarstwach domowych 1715 Źródło: Opracowanie na podstawie Rocznika Statystycznego Województwa Podlaskiego 2003 r.

Analiza zasobów mieszkaniowych Gminy Wyszki Jednym z podstawowych praw człowieka jest prawo do mieszkania. Niestety kryzysowy stan mieszkalnictwa w Polsce sprawia, Ŝe w ostatnim okresie wielu ludzi (szczególnie ludzi młodych) nie mo Ŝe skorzysta ć z tego dobra. Na ten stan taki istotny wpływ maj ą nast ępuj ące czynniki: a) istniej ący ogromny deficyt mieszkaniowy, b) zupełne załamanie si ę w ostatnich latach budownictwa mieszkaniowego, c) zły stan techniczny istniej ących zasobów mieszkaniowych i zwi ązane z tym ogromne potrzeby remontowo-modernizacyjne, d) polityka mieszkaniowa pa ństwa, e) kryzys finansów publicznych pa ństwa.

Tabela 18 Ilo ść mieszka ń i izb w Gminie Wyszki w 2003 r. Zasoby Zasoby mieszkaniowe Wyszczególnienie mieszkaniowe stanowi ące własno ść ogółem gminy Mieszkania 1693 42 Izby 6613 141 Powierzchnia u Ŝytkowa (w m 2) mieszka ń 135636 2169 Przeci ętna: Liczba izb w mieszkaniu 4 3 Liczba osób w 1 mieszkaniu 3.02 2,4 Liczba osób na 1 izb ę 0,77 0,7 Powierzchnia u Ŝytkowa 1 mieszkania 80,1 51,6 Powierzchnia u Ŝytkowa na 1 osob ę 26,5 21,0 Źródło: Opracowanie na podstawie Rocznika Statystycznego Województwa Podlaskiego 2003 r.

Zasoby mieszkaniowe Gminy Wyszki mo Ŝna podzieli ć na: - Mieszkaniowe zasoby Gminy Wyszki, - Pozostałe zasoby mieszkaniowe (prywatne, jednorodzinne).

Tabela 19 Mieszkania oddane do u Ŝytku w Gminie Wyszki w 2003 r. W tym w budynkach Wyszczególnienie Ogółem indywidualnych Mieszkania 1 1 Izby 6 6 Powierzchnia u Ŝytkowa mieszka ń w m 2 123 123 Powierzchnia u Ŝytkowa 1 mieszkania w m 2 123 123 Źródło: Opracowanie na podstawie Rocznika Statystycznego Województwa Podlaskiego 2003 r.

3.2. Rynek pracy Gmina Wyszki jest gmin ą o typowo rolniczym charakterze. W zwi ązku z tym znaczna cz ęść mieszka ńców gminy zatrudniona jest w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Tabela 20 Ludno ść w wieku 13 lat i wi ęcej wg poziomu wykształcenia, grup wieku i płci. Poziom wykształcenia Średnie Podst. Grupy nieuko ńcz. wieku Ogółem Zasadnicze Podst. Wy Ŝsze policealne ogólnokszta i bez Płe ć razem zawodowe zawodowe uko ńczone łc ące wykształcenia szkolnego Ogółem 4344 112 55 722 81 641 756 2113 574 19 lat i 571 - - 48 13 35 42 445 32 mniej 20 – 29 623 43 21 242 27 215 205 109 - 30 – 39 572 34 8 178 11 167 218 126 5 40 – 49 593 14 15 145 13 132 172 238 7 50 – 59 532 15 4 65 9 56 76 346 25 60 – 64 300 3 - 14 4 10 18 235 29 65 i wi ęcej 1153 3 6 30 4 26 25 614 474 MęŜ czy źni 2199 40 16 304 31 283 483 1115 234 Kobiety 2145 72 39 418 60 358 273 998 340 Źródło: „Narodowy spis powszechny ludno ści i mieszka ń, powszechny spis rolny 2002 r.” U.S. w Białymstoku, Białystok 2003 r.

Rysunek 4 Pracuj ący w wieku 15 lat i wi ęcej wył ącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym (działce rolnej) wg pow. u Ŝytków rolnych

1600 1420 1400

1200

1000 870

800 Ogółem 598 MęŜ czy źni 600 550 Kobiety 365 361 400 323 203 229 237 200 116 120 136 66 50 0 1 – 5 ha 5 – 10 ha 10 – 15 ha 15 ha i wi ęcej Ogółem W tym pracuj ący w swoim gospodarstwie rolnym o powierzchni uŜytków rolnych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Narodowego spisu powszechnego ludno ści i mieszka ń, powszechny spis rolny 2002 r.” U.S. w Białymstoku, Białystok 2003 r.

Najwi ększ ą grup ę pracuj ących w gospodarstwie rolnym stanowi ą pracuj ący w gospodarstwach o areale powy Ŝej 15 ha (42% wszystkich pracuj ących w gospodarstwie rolnym).

Tabela 21 Aktywno ść ekonomiczna ludno ści w wieku 15 lat i więcej Aktywni zawodowo Osoby z Współczynnik Ludno ść Bierni nieustalonym Wska źnik Stopa Wyszczególnienie aktywno ści ogółem razem pracuj ący bezrobotni zawodowo statusem na zatrudnienia bezrobocia zawodowej rynku pracy Ogółem 4199 2103 1900 203 1889 207 52,7 47,6 9,7 z wykształceniem: Wy Ŝszym 112 89 84 5 16 7 84,8 80,0 5,6 Średnim 777 560 486 74 140 77 80,0 69,4 13,2 zasadniczym zawodowym 756 541 475 66 145 70 78,9 69,2 12,2 podstawowym nieuko ńczonym 2542 909 852 57 1586 47 36,4 34,1 6,3 i bez wykształcenia szkolnego w tym w wieku prod. 2644 1873 1670 203 576 195 76,5 68,2 10,8 MęŜ czy źni 2120 1260 1156 104 768 92 62,1 57,0 8,3 z wykształceniem: Wy Ŝszym 40 - 34 - 4 - - 87,2 - Średnim 320 248 220 28 54 18 82,1 72,8 11,3 zasadniczym zawodowym 483 359 325 34 77 47 82,3 74,5 9,5 podstawowym nieuko ńczonym 1270 614 574 40 632 24 49,3 46,1 6,5 i bez wykształcenia szkolnego w tym w wieku produkcyjnym 1493 1134 1030 104 273 86 80,6 73,2 9,2 Kobiety 2079 843 744 99 1121 115 42,9 37,9 11,7 z wykształceniem: Wy Ŝszym 72 - 50 - 12 - - 75,8 - Średnim 457 312 266 46 86 59 78,4 66,8 14,7 zasadniczym zawodowym 273 182 150 32 68 23 72,8 60,0 17,6 podstawowym nieuko ńczonym 1272 295 278 17 954 23 23,6 22,3 5,8 i bez wykształcenia szkolnego w tym w wieku prod. 1151 739 640 99 303 109 70,9 61,4 13,4 Źródło: „Narodowy spis powszechny ludno ści i mieszka ń, powszechny spis rolny 2002 r.” U.S. w Białymstoku, Białystok 2003 r.

3.3. Ochrona zdrowia W gminie znajduj ą si ę trzy wiejskie o środki zdrowia w Wyszkach, Topczewie i Strabli. Obecnie Gmina wynajmuje je Niepublicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej, który zatrudnia 3 lekarzy pierwszego kontaktu. Poza tym raz w tygodniu w Wyszkach przyjmuje ginekolog. W zakresie usług medycznych w Wyszkach mo Ŝna wykona ć podstawowe badania np. poziom cukru, cholesterolu oraz EKG. W Wyszkach znajduje si ę równie Ŝ jedna apteka zatrudniaj ąca dwóch farmaceutów. Na terenie gminy Wyszki znajduj ą si ę nast ępuj ące placówki słu Ŝby zdrowia: 1) Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Wyszki ul. Kościelna 2 2) Prywatny Gabinet Stomatologii w Strabli ul. Przek ątna 8 3) Gabinet Stomatologiczny, Wyszki ul. Ko ścielna 2

3.4. O świata i wychowanie Na obszarze gminy Wyszki w roku szkolnym 2002/2003 funkcjonowało 6 szkół podstawowych i jedno gimnazjum. W szkołach podstawowych w gminie zatrudnionych było 51 nauczycieli. Tabela 22 Szkoły podstawowe dla dzieci i młodzie Ŝy w roku szkolnym 2002/2003 oraz 2003/2004 Pomieszczenia Nauczyciele Wyszczególnienie Szkoły Oddziały Uczniowie Absolwenci do nauczania pełnozatrudnieni Powiat bielski 30 288 239 358 4782 926 Gmina 2002 6 51 33 51 483 86 Wyszki 2003 6 50 31 43 486 75 Źródło: Opracowanie na podstawie Rocznika statystycznego województwa podlaskiego 2003 r. W gminie znajduje si ę równie Ŝ jedno gimnazjum, w którym jest 7 pomieszcze ń do nauczania z 9 oddziałami. Uczy si ę w nim 213 uczniów.

3.5. Opieka społeczna Zadania gminy z zakresu opieki społecznej realizuje Gminny O środek Pomocy Społecznej. O środek realizuje zadania własne i zadania zlecone. W ramach zada ń zleconych ośrodek wypłaca zasiłki stałe, zasiłki wyrównawcze i okresowe, jak równie Ŝ renty socjalne, w ramach zada ń zleconych wypłacane s ą równie Ŝ zasiłki z zakresu ochrony macierzy ństwa, zasiłki rodzinne i piel ęgnacyjne, o środek świadczy pomoc na rzecz kombatantów. Zadania własne o środek realizuje poprzez wypłacanie zasiłków losowych, pochówków, prac ę socjaln ą oraz zasiłki celowe w gotówce i w naturze.

Tabela 23 Liczba rodzin obj ętych pomoc ą Gminnego O środka Pomocy Społecznej Lp. Rok Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach 1. 2000 239 1003 2. 2001 237 1015 3. 2002 208 900 4. 2003 248 1003 5. 2004 175 658 Źródło: Dane Gminnego O środka Pomocy Społecznej w Wyszkach

3.6. Bezpiecze ństwo Poziom bezpiecze ństwa i porz ądku publicznego na terenie Gminy Wyszki mo Ŝna oceni ć jako dobry. W latach 2002 – 2003 wszcz ęto 185 post ępowa ń przygotowawczych o czyny przest ępcze popełnione na terenie gminy, z czego 39 zostało umorzonych. Na terenie Gminy Wyszki popełnionych zostało 3,5% przest ępstw z ogólnej liczby przest ępstw popełnionych w powiecie bielskim. Ustalono sprawców 96 przest ępstw, co dało 66%-owy wska źnik wykrywalno ści. Struktura przest ępstw w poszczególnych latach przedstawia si ę nast ępuj ąco: Rodzaj przest ępstwa 2001 2002 2003 kradzie Ŝ 19 10 15 kradzie Ŝ z włamaniem 11 8 7 kierowanie pojazdem w stanie nietrze źwym 10 6 10 nielegalna uprawa maku 5 1 0 bójki i pobicia 3 5 4 nielegalny wyrób alkoholu 3 0 0 wypadek drogowy 2 1 2 czynna napa ść na funkcjonariusz SOK 1 0 0 nielegalne posiadanie broni, amunicji 1 2 0 przerabianie nr identyfikacyjnych pojazdu 1 0 1 zn ęcanie nad rodzin ą 1 0 1 gro źby karne 1 0 3 zabójstwa 0 2 0 uszkodzenie mienia 0 5 1 naruszenie zakazu s ądowego 0 1 0 rozbój 0 1 0 Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Bielsku Podlaskim

W ci ągu analizowanego okresu dominowały kradzie Ŝe i kradzie Ŝe z włamaniem dokonywane na terenie wiejskim. W latach 2001 – 2003 realizowane były nast ępuj ące programy prewencyjne: − „Bezpieczne wakacje”, − „S ąsiedzka czujno ść ”, − „Mój dzielnicowy”,

− „Bezpiecze ństwo dziecka”, − „Stop przemocy”, − „Bezpieczny biznes”, − „Linie energetyczne”, − „Bezpiecze ństwo dóbr kultury narodowej”, − „Stop patologiom”, − „Bezpieczna woda”, − „Bezpiecznie do szkoły/domu”, − „Nie b ądźmy oboj ętni”. Wszystkie wymienione wy Ŝej programy miały na celu przeciwdziałanie przest ępczo ści i patologiom społecznym.

3.7. Kultura Ośrodki kultury Na obszarze gminy Wyszki funkcjonuje Gminny O środek Kultury oraz świetlice we wsiach Bujnowo, Godzieby, Samółki Du Ŝe, Topczewo, Pulsze, Wyszki (ł ącznie z remizami stra Ŝackimi) oraz indywidualne w Filipach, Mierzwinie, Niewinie Borowym i Strabli. Świetlice te wykorzystywane s ą przez mieszka ńców gminy na zebrania wiejskie, narady, imprezy okoliczno ściowe. Biblioteki Na terenie gminy Wyszki w 2002 roku funkcjonowały dwie biblioteki. Gminna biblioteka istnieje przy Gimnazjum w Wyszkach oraz jedna filia przy Szkole Podstawowej w Strabli. Liczb ę poszczególnych placówek bibliotecznych na terenie Gminy oraz liczb ę czytelników i ksi ęgozbiór w woluminach przedstawia poni Ŝsze zestawienie tabelaryczne. Tabela 24 Placówki biblioteczne w Gminie Wyszki na przestrzeni 1990 - 2002 Wyszczególnienie 1990 1998 2000 2002 2003 Biblioteki i filie 19 2 2 2 2 Księgozbiór 31,8 20,3 18,8 18,3 18,3 w woluminach (tys.) Liczba czytelników 1306 310 421 568 561 Wypo Ŝyczenia w 27,9 7,8 5,1 9,2 5,0 woluminach (tys. szt.) Źródło: Opracowanie na podstawie Rocznika statystycznego województwa podlaskiego 2003 r. W przeci ągu ostatnich lat znacznie zmniejszyła si ę liczba placówek bibliotecznych w gminie z 19 w 1990 r do 2 w 2002 r. Zmniejszył się równie Ŝ ksi ęgozbiór, co było wynikiem inwentaryzacji i weryfikacji ksi ęgozbiorów.

Ko ścioły i miejsca kultu religijnego Obiekty sakralne na terenie gminy znajduj ą si ę w nast ępuj ących miejscowo ściach: • Topczewo (katolicki) z kaplicami we wsiach Mierzwin i Filipy, • Wyszki (katolicki) z kaplic ą we wsi Pulsze, • Strabla (katolicki) z kaplic ą w Samułkach, • Malesze (prawosławny).

3.8. Turystyka Rozwój turystyki Gmina Wyszki nale Ŝą ca do Stowarzyszenia Gmin Górnej Narwi ma doskonałe warunki do rozwoju turystyki szczególnie weekendowej kwalifikowanej (np. turystyka konna, wędkarstwo) jak te Ŝ rozwoju agroturystyki sezonowej. Gmina le Ŝy w dolinie Górnej Narwi potocznie zwanej „Polsk ą Amazonk ą”. Jest to jeden z najlepiej zachowanych obszarów bagiennych w Polsce. Rzeka Narew wraz z licznymi odnogami, naturalnymi kanałami, starorzeczami stanowi siedlisko licznych rzadko wyst ępuj ących gatunków flory i fauny wodnej. Obecnie na terenie gminy tereny wypoczynkowe znajduj ą si ę na obszarach wsi: Strabla, Samułki Du Ŝe, Samułki Małe, gdzie zlokalizowane s ą indywidualne domki wykorzystywane jako letniskowe. Poło Ŝenie gminy Wyszki na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina Narwi”, a tak Ŝe brak warunków do rozwoju intensywnego rolnictwa na terenach poło Ŝonych nad Narwi ą mo Ŝe by ć bod źcem do rozwoju agroturystyki poł ączonej z ekstensywnym rolnictwem ekologicznym. Kolejnym wa Ŝnym elementem przemawiaj ącym za rozwojem turystyki na terenie gminy s ą liczne ciekawe zabytki i miejsca, które warto odwiedzi ć b ędą na terenie gminy. S ą to: 1) Cerkiew prawosławna p.w. Św. Apostołów Piotra i Pawła – drewniana z 1970 r. 2) Ko ściół p.w. św. Andrzeja w Wyszkach – budowa neogotycka z pocz ątku XX w. 3) Ko ściół parafialny p.w. św. Stanisława w Topczewie zbudowany w latach 1928 – 1931. 4) Ko ściół Wniebowzi ęcia Pa ńskiego w Strabli wzniesiony w I połowie XVII w. przez Stolnika Wiskiego Adama Turowskiego zbudowany z kamienia i cegły spoiwem wi ąŜą cym jest glina. 5) Zabytki ruchome w kaplicy cmentarnej p.w. Przemienienia Pa ńskiego w Pulszach. Unikalny zbiór 16 zabytków malarstwa ludowego z połowy XIX w.

6) Zespół dworski we wsi Kamienny Dwór z I połowy XIX w; w jego skład wchodz ą dwa zabytkowe dwory: drewniany tynkowany (I połowa XIX w.) murowany z 1933 r., drewniany lamus z ko ńca XVIII w., najcenniejszy starodrzew zło Ŝony z lip i jesionów pochodzi z I połowy XIX w.

4. GOSPODARKA

4.1. Podmioty gospodarcze Na terenie gminy brak jest znacz ących podmiotów gospodarczych. Najwi ększymi zakładami s ą tartak i przetwórstwo drewna: 1) Tartacznictwo – Adam Zdrodowski – Topczewo 43. 2) Zakład Drzewny Trzeczkowska Irena – Nowe Bagi ńskie. Reszt ę działalno ści gospodarczej stanowi drobna działalno ść handlowa artykułami spo Ŝywczo – przemysłowymi. W Gminie Wyszki w 2003 roku było zarejestrowanych 196 podmiotów gospodarki narodowej. Gmina znajdowała si ę na przedostatnim miejscu w powiecie bielskim pod wzgl ędem liczby podmiotów gospodarki narodowej i stanowiło 4,4% wszystkich podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w powiecie bielskim w 2003 r. Tabela 25 Podmioty gospodarki narodowej wg. sektorów własno ści w 2003 r. Sektor własno ści Wyszczególnienie Ogółem publiczny prywatny Województwo 2002 94531 2939 91592 Podlaskie 2003 96938 3106 93832 2002 4201 171 4030 Powiat bielski 2003 4421 164 4257 Gmina Wyszki 2003 196 15 181 Źródło: Podmioty gospodarki narodowej w Województwie Podlaskim w 2003 r. , Urz ąd Statystyczny w Białymstoku, Białystok 2004 r.

Tabela 26 Podmioty gospodarki narodowej wg. form organizacyjno-prawnych W tym Wyszczególnienie Ogółem Przedsi ębiorst Spółki handlowe Spółki Spółdzielnie wa pa ństwowe razem Z o.o. cywilne Województwo 2002 94531 41 3161 2418 6005 539 Podlaskie 2003 96938 37 3389 2526 5748 531 2002 4201 2 110 85 231 37 Powiat bielski 2003 4421 2 120 91 226 35 Gmina Wyszki 2003 196 - 2 2 4 2 Źródło: Podmioty gospodarki narodowej w Województwie Podlaskim w 2003 r. , Urz ąd Statystyczny w Białymstoku, Białystok 2004 r.

Tabela 27 Podmioty gospodarki narodowej wg. wybranych sekcji PKD W tym c

ść Wyszczególnienie ść nictwo czno Ogółem ś rednictwo opieka ą Hotele i ś ł Obsługa Handel i naprawy Ochrona le zdrowia i Pozostała społeczna Edukacja usługowa, finansowe łowiectwo, Rolnictwo, Transport, społeczna i działalno restauracje gospodarka komunalna, przemysłowe Po Budownictwo indywidualna Przetwórstwo nieruchomo magazynowa i i i i firm, nauka 2002 94531 4208 9150 9973 31342 2117 7851 4043 11197 1975 5016 6444 Woj. Podlaskie 2003 96938 4773 9199 10043 31793 2163 7881 4101 11858 2249 4965 6699 2002 4201 208 508 476 1420 99 289 162 355 125 174 297 Powiat bielski 2003 4421 280 535 494 1477 104 299 168 380 118 168 312 Gmina Wyszki 2003 196 24 21 35 49 2 16 3 9 8 5 13 Źródło: Podmioty gospodarki narodowej w Województwie Podlaskim w 2003 r. , Urz ąd Statystyczny w Białymstoku, Białystok 2004 r.

Tabela 28 Osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą wg. wybranych sekcji PKD W tym ci

ść Wyszczególnienie ść nictwo czno Ogółem ś rednictwo opieka ą Hotele i ś ł Obsługa Handel i Ochrona naprawy le zdrowia i Pozostała społeczna Edukacja usługowa, finansowe łowiectwo, Rolnictwo, Transport, społeczna i działalno restauracje gospodarka komunalna, przemysłowe i i firm, nauka Po indywidualna Budownictwo Przetwórstwo magazynowa i nieruchomo 2002 77607 3730 7459 9225 27029 1725 7429 3797 9012 807 4316 3000 Woj. Podlaskie 2003 79677 4292 7517 9312 27527 1753 7451 3856 9524 845 4384 3128 2002 3458 176 446 450 1233 83 272 157 308 36 143 153 Powiat bielski 2003 3668 248 472 466 1289 87 283 164 319 34 144 161 Gmina Wyszki 2003 155 23 21 34 43 2 16 3 6 - 3 4 Źródło: Podmioty gospodarki narodowej w Województwie Podlaskim w 2003 r. , Urz ąd Statystyczny w Białymstoku, Białystok 2004 r.

4.2. Rolnictwo Podstawowym działem gospodarki gminy Wyszki jest rolnictwo. Obecnie obszar uŜytków rolnych wynosi 13748 ha, co stanowi 66,58% powierzchni całkowitej gminy. W 50 sołectwach znajduje si ę ponad 1365 gospodarstw rolnych. Najliczniejsz ą grup ę stanowi ą gospodarstwa małe od 1 do 5 ha – 341 gospodarstw, od 5 do 10 ha –304 gospodarstwa, od 10 do 15 ha – 225, powy Ŝej 15 ha – 293 gospodarstwa. Tabela 29 Charakterystyka gospodarstw rolnych wg siedziby gospodarstwa Grupy obszarowe Powierzchnia w ha Liczba powierzchni u Ŝytków UŜytków Lasów i u Ŝytków gospodarstw Ogólna rolnych rolnych le śnych Ogółem 1365 15819 13094 2229 do 1 ha 202 148 78 35 1 – 5 ha 341 1118 843 198 5 – 10 ha 304 2863 2280 462 10 – 15 ha 225 3376 2800 472 powy Ŝej 15 ha 293 8315 7094 1062 w tym gospodarstwa 1364 15814 13089 2229 indywidualne do 1 ha 202 148 78 35 1 – 5 ha 341 1118 843 198 5 – 10 ha 303 2857 2275 462 10 – 15 ha 225 3376 2800 472 powy Ŝej 15 ha 293 8315 7094 1062 Źródło: Narodowy Spis Powszechny i Spis Rolny. Gmina Wyszki; Białystok 2002 r.

Struktur ę u Ŝytkowania gruntów w gminie Wyszki w roku 2002 przedstawia poni Ŝsze zestawienie tabelaryczne. Tabela 30. Struktura u Ŝytkowania gruntów w Gminie Wyszki w 2002 r. UŜytkowanie gruntów Gospodarstwa Wyszczególnienie Gmina ogółem indywidualne ha % ha % Powierzchnia ogólna 20650 100 16613 80,45 UŜytki rolne, w tym: 13748 66,58 13700 66,34 grunty orne 7907 38,29 7888 38,19 Sady 24 0,12 24 0,12 Łąki 3645 17,65 3639 17,62 Pastwiska 2170 10,51 2149 10,41 Lasy i grunty le śne 4606 22,31 2407 11,66 Grunty pozostałe 2297 11,12 506 2,45 Źródło: Narodowy Spis Powszechny i Spis Rolny. Gmina Wyszki; Białystok 2002 r.

Rysunek 5

Powierzchnia u Ŝytków

11,12% 38,29% 22,31% grunty orne sady łąki pastwiska lasy i grunty le śne grunty pozostałe 0,12% 10,51% 17,65%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Narodowego Spisu Powszechnego Ludno ści i Mieszka ń oraz Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r.”; Białystok 2002 r.

Tabela 31 Powierzchnia zasiewów głównych w Gminie Wyszki Ogółem Wyszczególnienie w ha w % Ogółem 6569 100 Zbo Ŝa 5742 87,4 Str ączkowe jadalne na ziarno 0 0,0 Ziemniaki 397 6,0 Przemysłowe 12 0,2 Pastewne 375 5,7 Pozostałe 43 0,7 w tym warzywa 33 0,5 Źródło: Narodowy Spis Powszechny i Spis Rolny. Gmina Wyszki; Białystok 2002 r.

Tabela 32 Powierzchnia zasiewów zbó Ŝ podstawowych w Gminie Wyszki Ogółem Wyszczególnienie w ha w % Ogółem 3074 100 Pszenica 510 16,6 śyto 1166 37,9 Jęczmie ń 218 7,1 Owies 534 17,4 Pszen Ŝyto 647 21,0 Źródło: Narodowy Spis Powszechny i Spis Rolny. Gmina Wyszki; Białystok 2002 r.

Rozwój rolnictwa ekologicznego Gmina Wyszki posiada odpowiednie warunki do rozwoju rolniczej produkcji ekologicznej ze wzgl ędu na poło Ŝenie geograficzne i stan środowiska gminy. Gmina le Ŝy na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina Górnej Narwi”. Na tym terenie wyst ępuj ą Ŝyzne gleby torfowe, murszowo – torfowe i murszowo – mineralne. Ponadto gmina charakteryzuje si ę dobrym jako ściowo powietrzem. Nale Ŝy nadmienić, i Ŝ produkcja ekologiczna wymaga du Ŝej wiedzy w zakresie metod produkcji oraz du Ŝych nakładów pracy, która jest niejednokrotnie wykonywana r ęcznie. Wymaga to aktywizacji społecze ństwa gminnego w zakresie rozwoju tego rodzaju produkcji. Bior ąc pod uwag ę niski poziom wykształcenia mieszka ńców gminy, nale Ŝałoby stworzy ć Gminne Centrum Przedsi ębiorczo ści, które pomogłoby potencjalnym ekologicznym rolnikom w stwarzaniu tego rodzaju gospodarstw. Rolnicy chc ący rozwija ć produkcj ę uzyskaliby informacje dotycz ące: - warunków pozyskiwania środków pomocowych, dotacji i preferencyjnych kredytów, - dostosowania produkcji do warunków rynkowych i wymogów Unii Europejskiej, - poszukiwania i kreowania nowych rynków zbytu produktów rolnych, - stworzenia i promocji „gminnego produktu lokalnego”, - promocji lokalnych produktów rolnych (uczestnictwo w targach artykułów spo Ŝywczych i rolnych), organizacje lokalnych i ogólnopolskich imprez oraz uczestnictwo w nich, - efektywnych metod produkcji dostosowanych do wymogów rynku oraz szkolenie producentów rolnych, - wszelkich formalno ści dotycz ących rozwoju małych i średnich przedsi ębiorstw. Doradztwo w zakresie produkcji ekologicznej powinno by ć zsynchronizowane z doradztwem z zakresu rozwoju turystyki i agroturystyki na terenie gminy ze wzgl ędu na wyj ątkowe walory krajobrazowe. Obecnie na terenie gminy brak jest gospodarstw produkuj ących Ŝywno ść metodami ekologicznymi. Jest to najprawdopodobniej zwi ązane z nisk ą świadomo ści ą rolników w zakresie mo Ŝliwo ści rozwoju tego rodzaju działalno ści i obawa przed ewentualnym niepowodzeniem przedsi ęwzi ęcia.

5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

5.1. Infrastruktura drogowa Charakterystyka ogólna układu drogowego gminy Wyszki Sie ć drogowa w gminie Wyszki jest stosunkowo dobrze rozwini ęta. Analiza układu dróg publicznych wykazuje, Ŝe w wystarczaj ącym stopniu pokrywaj ą one potrzeby mieszka ńców w tym zakresie.

5.2. Zaopatrzenie w energi ę ciepln ą Mieszka ńcy gminy w znacznej wi ększo ści w zabudowie mieszkalnej korzystaj ą z indywidualnych źródeł ciepła opalanych głównie paliwem stałym. Budynki u Ŝyteczno ści publicznej zaopatrywane s ą w ciepło z wi ększych kotłowni opalanych gazem, olejem opałowym lub paliwem stałym. Tabela 33 Budynki u Ŝyteczno ści publicznej zaopatrywane w ciepło z wi ększych kotłowni Wyszczególnienie Moc kotła Rodzaj paliwa Blok mieszkalny 18 rodzinny, blok 6 297 kW Gaz ziemny rodzinny, Urz ąd Gminy Zespół Szkół w Wyszkach 244+ 225 kW Gaz ziemny Szkoła Podstawowa w Strabli 116 kW Gaz propan Szkoła Podstawowa w Falkach 95 kW Olej opałowy Szkoła Podstawowa w Topczewie 160 kW Olej opałowy Szkoła Podstawowa w Mulawiczach 90 kW Węgiel kamienny Ośrodek Zdrowia w Wyszkach 38 kW Olej opałowy Ośrodek Zdrowia w Strabli 40 kW Węgiel kamienny Ośrodek Zdrowia w Topczewie 30 kW Olej opałowy Źródło: Dane Urz ędu Gminy w Wyszkach

Tabela 34 Wi ększe źródła energii cieplnej Lp. Obiekt Rodzaj paliwa 1. Pawilon GS „SCH” w Wyszkach węgiel kamienny 2. Piekarnia w Wyszkach olej opałowy lekki 3. Bank Spółdzielczy w Wyszkach węgiel kamienny 4. ZOZ Bielsk Podlaski kotłownia w Wyszkach olej opałowy lekki 5. ZOZ Bielsk Podlaski kotłownia w Topczewie Olej opałowy lekki 6. ZOZ Bielsk Podlaski kotłownia w Strabli węgiel kamienny 7. SKR w Wyszkach – własno ść prywatna Nieczynna PGR Bielsk Podlaski Zakład Rolny w Kamiennym 8. węgiel kamienny Dworze 9. Szkoła Podstawowa w Topczewie olej opałowy lekki 10. Szkoła Podstawowa w Mulawiczach węgiel kamienny 11. Szkoła Podstawowa w Falkach olej opałowy lekki

Lp. Obiekt Rodzaj paliwa 12. Szkoła Podstawowa w Strabli gaz propan Szkoła Podstawowa w Wyszkach + budynek mieszkalny gaz ziemny 13. 8 rodzinny wysokometanowy Kotłownia budynku mieszkalnego przy ul. Nowej + gaz ziemny 14. urz ąd gminy w Wyszkach wysokometanowy 15. Budynek usługowo – mieszkalny przy ul. Ł ąkowej Drewno, w ęgiel kamienny Źródło: „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Wyszki”

5.3. Gospodarka wodno – ściekowa Uj ęcia, wodoci ągi i stacje uzdatniania wody Obecnie całkowita długo ść sieci wodoci ągowej w Gminie Wyszki wynosi 119.000 m. Sie ć wodoci ągowa ma mo Ŝliwo ść zapatrzenia w bie Ŝą cą wod ę 5.264 mieszka ńców, co daje w sumie 98,5% mieszka ńców, przył ączonych do 1076 przył ączy wodoci ągowych. Charakterystyka uj ęć stacji wodoci ągowych wodoci ągów komunalnych: I. Wodoci ąg „Wyszki” Uj ęcie wody podziemnej z utworów czwartorz ędowych składa si ę z trzech studni wierconych: 3 SW – 1 o gł ęboko ści 111,5 m i zatwierdzonych zasobach Q e = 57 m /h przy depresji s=35,8 m 3 SW – 2 o gł ęboko ści 111,0 m i Q e = 64 m /h przy s = 32,5 m. 3 SW – 3 o gł ęboko ści 88,0 m i Q e = 69 m /h przy s = 17,0 m. Studnie SW – 1, Sw – 2 znajduj ą si ę na wygrodzonej działce stacji wodoci ągowej, a SW – 3 poza jej terenem w odległo ści ok. 430 m. Woda surowa ze studni zawiera ponadnormatywne ilo ści zwi ązków Ŝelaza (0,8 – 1,3 mgFe/dm 3). Urz ądzeniami do poboru i uzdatniania wody s ą: - 2 pompy G.C.O. 06 o mocy 11 kW ka Ŝda (SW – 1 i SW – 2) - pompa G.C.O. 05 o mocy 9 kW (SW – 3) - 2 hydrofory o V = 4,5 m 3 ka Ŝdy - 4 od Ŝelaziacze o średnicy 1200 mm ka Ŝdy - 4 aeratory o średnicy 500 mm ka Ŝdy - spr ęŜ arka typu WAN – LE - chlorotor C – 52 - 3 wodomierze 80 mm - 1 wodomierz spr ęŜ arkowy 100/40.

Stacja wodoci ągowa pracuje w układzie jednostopniowego pompowania. Do wodoci ągu podł ączonych jest 784 mieszka ńców gminy wsi Wyszki, Pulsze, Sasiny, Warpechy Stare, kol. Mieszuki. Wydajno ść potencjalna istniej ących urz ądze ń do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 1920 m 3/d, natomiast wydajno ść rzeczywista wynosi 252 m 3/d. Obiekt spełnia warunki pozwolenia wodnoprawnego na szczególne korzystanie z wód polegaj ące na poborze wody podziemnej dla potrzeb wodoci ągu Wyszki i odprowadzaniu wód popłucznych.

II. Wodoci ąg Budlewo Uj ęcie wody podziemnej z utworów czwartorz ędowych składa si ę z dwóch studni gł ębinowych SW – 1 o gł ęboko ści 67 m i SW –2 o gł ęboko ści 70 m i zatwierdzonych zasobach uj ęcia w kat. „B” - Q = 75 m 3/h przy depresji s = 7,4 – 9,2 m Studnia SW – 1, znajduje si ę na wygrodzonej działce wodoci ągowej, a SW – 2 poza jej terenem w odległo ści 120 m. Woda pobierana ze studni wierconych zawiera ponadnormatywne ilo ści zwi ązków Ŝelaza i manganu. 1) Pobór wody odbywa ć si ę b ędzie przez 24 godz./dob ę do celów socjalnych oraz produkcji rolnej dla 46 wsi z terenu gminy . 3 2) Ilo ść pobieranej wody nie b ędzie przekraczała Q hmax. = 70 m /h 3 Qdsr = 1000 m /d 3 Qdmax = 1200 m /d 3) Urz ądzeniami do poboru i uzdatniania wody s ą: - 2 pompy typu D 80 V/B – SGMf – 18 d - hydrofiltr Nr 142970 BPWN w Zielonej Górze / zbiornik hydroforowy o pojemno ści 40 m3, filtr o pojemno ści 4,60 m 2 - 3 mieszacze wodno – powietrzne Ø 500 mm - chlorator C – 52 - 2 spr ęŜ arki typu WAN – ES ( w tym jedna rezerwowa) - wodomierz śrubowy Ø 80 mm - wodomierz spr ęŜ ynowy MZ/J Ś – 200/40 mm. 4) Strefa ochrony bezpo średniej w promieniu 10 m wokół ka Ŝdej studni. Do wodoci ągu Budlewo podł ączonych jest 3880 mieszka ńców gminy. Wydajno ść potencjalna do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 2208 m 3/d, natomiast wydajno ść

rzeczywista urz ądze ń do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 1021 m 3/d.

III. Wodoci ąg Strabla Uj ęcie wody podziemnej z utworów czwartorz ędowych składa si ę ze studni wierconej o gł ęboko ści 70,0 m i depresji s = 7,0 m. Woda ze studni charakteryzuje si ę ponadnormatywn ą zawarto ści ą Ŝelaza 1,5 mg Fe/m 3. Studnia znajduje si ę na terenie Szkoły Podstawowej w Strabli, a stacje wodoci ągowe w budynku szkoły. Urz ądzeniami do poboru wody s ą: - pompa gł ębinowa GBA.1.08 - aspirator DN 40 - hydrofor o V = 1250 l - 3 filtry OD ś – 500 ze specjalnymi zło Ŝami katalitycznymi, warstwowymi i kwarcowo – brausztynowymi - chlorator C – 52 - spr ęŜ arka WAN BK 230

- 2 wodomierze JS 10 D n 40 Stacja wodoci ągowa pracuje w układzie jednostopniowego pompowania. Do wodoci ągu Strabla podł ączonych jest 600 mieszka ńców gminy. Potencjalna wydajno ść urz ądze ń do ujmowania i uzdatniania wody to 408 m 3/d, rzeczywista wydajno ść urz ądze ń do ujmowania i uzdatniania wody to 86 m 3/d.

Zakładowe uj ęcia wody podziemnej Na terenie gminy Wyszki uj ęcia wody oparte o studnie wiercone znajduj ą si ę na terenie miejscowo ści – Kamienny Dwór – 1 studnia o gł ęboko ści 45 m i wydajno ści 23,8 m3/d nale Ŝą cą do byłego Zakładu Rolnego, przej ęta przez Urz ąd Gminy w Wyszkach. Studnia obecnie jest nieczynna.

Tabela 35 Zestawienie ilo ściowe pobieranej wody z wodoci ągów zbiorowych w Gminie Wyszki Ilo ść pobranej wody z wodoci ągów zbiorowych na terenie gminy Wyszki Ilo ść pobranej wody Ilo ść wg metody uzdatniania Lata nieuzdatnionej a b c d e 2002 201625 188008 13617

2003 205367 197956 7411 Źródło: Opracowanie na podstawie informacji Urz ędu Marszałkowskiego w Białymstoku

Metody uzdatniania wody podziemnej: b – stosowanie od Ŝelazienia i utlenianie c – stosowanie odmanganiowania

Cena 1 m 3 wody dla mieszka ńców to 1,35 zł. Zu Ŝycie wody na 1 mieszka ńca to w 2002 r. – 37,82 m 3/r, w 2003 r. – 38,86 m 3/r. W ostatnich latach na terenie gminy miały miejsce nast ępuj ące inwestycje zwi ązane z gospodark ą wodn ą. Rozbudowa wodoci ągu „Budlewo” w latach 2001 – 2002. Do wodoci ągu podł ączone były nast ępuj ące wsie: Warpechy Nowe, Mieszuki, Stacewicze, Bujnowo. Cało ść inwestycji kosztowała 310.000 zł w tym 151.000 zł poniesiono do ko ńca 2000 r, 48.800 zł z bud Ŝetu własnego gminy, reszt ę czyli 51.200 nale Ŝy zakwalifikowa ć jako inne, czyli pieni ądze z funduszy celowych wpłaty ludno ści, środki z bud Ŝetu pa ństwa, dotacje bezzwrotne z funduszów celowych pa ństwowych fundacji, kredyty – po Ŝyczki, inne środki).

Gospodarka ściekowa Całkowita długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Wyszki wynosi 4286 m. Do sieci podł ączonych jest 172 osoby, co daje w sumie 3,25% skanalizowanie gminy. Przepompownia znajduje si ę w Kamiennym Dworze, a nast ępnie ścieki podawane s ą do oczyszczalni w Łapach poprzez sie ć kanalizacyjn ą gminy Po świ ętne i Łapy. Maksymalna przepustowo ść przepompowni to 511,2 m 3/d, z czego wykorzystane jest 35,2% max. Przepustowo ści, czyli 180 m 3/d. Jednostk ą organizacyjn ą zajmuj ąca si ę eksploatacj ą systemów wodoci ągowych jest Zakład Usług Komunalnych. W Gminie Wyszki znajduje si ę równie Ŝ oczyszczalnia ścieków przy Zespole Szkół w Wyszkach. Do sieci kanalizacyjnej odprowadzane s ą ścieki bytowo – gospodarcze z urz ądze ń takich jak: toalety, natryski, umywalki oraz ze stołówki i podł ączonego budynku mieszkalnego. Ścieki sanitarne odprowadzane s ą grawitacyjnie do studzienki z układem pompowym. Nast ępnie do szczelnej studzienki rewizyjnej i dalej płyn ą grawitacyjnie do biologicznej oczyszczalni ścieków typu MINIFLO – 20 i osadnika gnilnego typu PURFLO. Po wyj ściu z oczyszczalni kanalizacja dopływa do rzeki Pulszanki. Dnia 15.10.2003 r. przedsi ębiorstwo „TELKA” przeprowadzało badanie ścieków

surowych. Zestawienie wyników bada ń przedstawia poni Ŝsza tabela.

Tabela 36 Zestawienie wyników bada ń ścieków surowych Wska źnik Warto ść najwy Ŝsza Jednostka Ścieki oczyszczane zanieczyszcze ń według rozporz ądzenia Odczyn pH 7,49 6,5-9,0 BZT 5 mg O 2/l 11,0 40,0 ChZT mg O 2/l 62,6 150,0 Zawiesina ogólna mg/l 18,4 50,0 Azot ogólny mg N/l 53,1 Azot amonowy mg N-NH 4/l 34,1 Azot azotanowy mg N-NO 3/l 16,62 Fosfor ogólny mg P/l 2,08 fosforany mg PO 4/l 6,36 Źródło: Operat wodnoprawny na odprowadzenie ścieków socjalno – bytowych z terenu Zespołu Szkół Podstawowych i Gimnazjum w Wyszkach

Oczyszczalnie ścieków przy Zespole Szkół w Wyszkach odbywa si ę za pomoc ą procesów biologicznych w oparciu o bakterie beztlenowe – oczyszczalnie wst ępne oraz oczyszczalnie wła ściwe w oparciu o bakterie tlenowe. Ogólnie stan gospodarki ściekowej na terenie gminy nale Ŝy oceni ć jako niezadowalaj ący. Znaczna wi ększo ść gospodarstw domowych nie posiada uregulowanej gospodarki ściekowej. Na posesjach wybudowane s ą bezodpływowe zbiorniki, które s ą okresowo wywo Ŝone, indywidualnie przez wła ścicieli gospodarstw. Nale Ŝy nadmieni ć, Ŝe szamba mog ą by ć cz ęsto nieszczelne i wywo Ŝone w przypadkowe miejsca. Mo Ŝe to powodowa ć znaczne zanieczyszczenia środowiska w postaci ska Ŝenia gleby, wód podziemnych i przykrych odczu ć zapachowych. Ścieki komunalno – bytowe budynków komunalnych wywo Ŝone s ą na składowisko odpadów w Szpakach. Jednostk ą obsługuj ąca w zakresie wywozu jest Zakład Usług Komunalnych w Wyszkach. Na terenie gminy znajduj ą si ę te Ŝ obiekty małej retencji – zbiornik wiejski we wsi Filipy – 0,30 ha. Na obszarze gminy Wyszki rozmieszczonych jest równie Ŝ około 200 sztuk zbiorników przeciwpo Ŝarowych – stawów, sadzawek.

5.4. Gospodarka odpadami

Tabela 37 Ilo ść i struktura nagromadzonych odpadów w latach 2002 – 2003 na terenie Gminy Wyszki Lata Rodzaj jednostki Rodzaje odpadów Jednostka Jednostka deponuj ącej 2002 2003 pomiaru pomiaru odpady 1) Odpady organiczne 19,404 Mg/rok 22,77 Mg/rok Zakład usług 2) metale 8,33 Mg/rok 10,12 Mg/rok komunalnych 3) papier + tektura 3,43 Mg/rok 4,025 Mg/rok w Wyszkach 4) tworzywa sztuczne 0,98 Mg/rok 1,15 Mg/rok 5) materiały tekstylne 1,47 Mg/rok 1,725 Mg/rok 6) szkło 9,8 Mg/rok 11,5 Mg/rok 7) pozostałe odpady 54,586 Mg/rok 64,055 Mg/rok nieorganiczne + frakcje 1)Odpady organiczne 24,89 Mg/rok 31,60 Mg/rok MPO Białystok 2) metale 10,65 Mg/rok 13,56 Mg/rok 3) papier + tektura 4,40 Mg/rok 5,57 Mg/rok 4) tworzywa sztuczne 1,257 Mg/rok 1,60 Mg/rok 5) materiały tekstylne 1,886 Mg/rok 2,40 Mg/rok 6) szkło 12,57 Mg/rok 15,96 Mg/rok 7) pozostałe odpady 70,15 Mg/rok 88,91 Mg/rok nieorganiczne + frakcje Źródło: Opracowanie własne na podstawie wska źników Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Komunikacyjnej w Warszawie i Politechnice w Warszawie i danych uzyskanych w Urz ędzie Gminy w Wyszkach i Miejskim Przedsi ębiorstwie Oczyszczania w Białymstoku.

1) Tartacznictwo, Zdrodowski Adam, Topczewo 43, z Ŝyny pochodz ące z tartaku s ą wykorzystywane jako biomasa do opalania gospodarstwa domowego wła ściciela tartaku. Trociny natomiast s ą oddawane „na bie Ŝą co”, ludziom z s ąsiedzkich gospodarstw domowych, którzy wykorzystuj ą je jako biomas ę. 2) Zakład Drzewny. Irena Trzeszczkowska, Nowe Bagi ńskie. Zakład produkuje palety drewniane oraz zajmuje si ę obróbk ą drzewa. Z Ŝyny drzewne oraz trociny odkupuje od wła ścicielki firma PFLEIDERER z Grajewa, na telefoniczne zgłoszenie wła ścicielki tartaku.

Zbiórka i transport odpadów Na obszarze gminy Wyszki zbiórka odpadów przeprowadzana jest w pojemniki SM 110, KP – 7, MGB 120, PA 1100. Zbierane s ą odpady zmieszane i wywo Ŝone przez Przedsi ębiorstwo Usługowo – Handlowe sp. z o. o. 15 – 950 Białystok, ul. 27 Lipca 62. Firma ta na dzie ń 31.12.2003 miała podpisane 667 umów na wywóz odpadów, obecnie podpisanych jest 825 indywidualnych umów na wywóz odpadów.

Dodatkowo usługi w zakresie wywozu odpadów stałych prowadzi Zakład Usług Komunalnych w Wyszkach, który prowadzi działalno ść statutow ą w zakresie obsługi budynków komunalnych, obiektów u Ŝyteczno ści publicznej, szkół. Do tego celu wykorzystuje 7 kontenerów KP – 7.

Składowanie odpadów W gminie Wyszki składowisko odpadów komunalnych znajduje si ę w miejscowo ści Szpaki. Całkowita powierzchnia składowiska to 0,72 ha, powierzchnia składowa to 0,49 ha. Składowisko posiada uszczelnienie mineralne z gliny. W roku 2002 zło Ŝono 98 Mg odpadów zmieszanych, natomiast w 2003 r. 115 Mg odpadów zmieszanych. Odpady te w obu latach zwiezione były przez Zakład Usług Komunalnych w Wyszkach, oraz Przedsi ębiorstwo MPO z Białegostoku, które obsługuj ąc klientów indywidualnych zwozi odpady na składowisko w Szpakach. Jak wynika z informacji uzyskanej w przedsi ębiorstwie w latach 2002 – 2003 wywieziono nast ępuj ące ilo ści odpadów: − 2002 – odpady zmieszane – 739,47 m 3 − 2003 – odpady zmieszane – 938,94 m 3. Składowisko odpadów w Szpakach posiada uregulowany status prawny. Dla tego obiektu wykonany został przegl ąd ekologiczny oraz instrukcja eksploatacji składowiska. Składowisko ma du Ŝe braki w wyposa Ŝeniu, nie posiada wagi, brodzika dezynfekuj ącego, piezometrów, geomembrany, odgazowania. Jest jedynie ogrodzone metalow ą siatką na linkach i słupkach z małymi ubytkami siatki i brakiem bramy wjazdowej. Brak jest równie Ŝ oznakowania tabliczk ą informacyjn ą. Brakuje te Ŝ stałej obsługi i stałego nadzoru. Składowisko nie posiada zbiornika na nieczysto ści płynne. Nie prowadzi si ę te Ŝ segregacji odpadów.

6. FINANSE GMINY

Struktur ę bud Ŝetu w cenach bie Ŝą cych w latach 2000-2004 przedstawia tabela nr 38. Tabela 38. Dochody i wydatki bud Ŝetu gminy w ostatnich 3 latach Przewidyw. BUD śET GMINY 2002 2003 Plan 2005 wykon.2004 Ogółem dochody 7.769.720 7.517.103 8.959.412 7.829.108 W Subwencje ogółem 3.840.900 3.923.976 4.946.992 4.466.771 tym: Dotacje z bud Ŝetu pa ństwa 1.075.768 1.389.297 788.188 757.824 Środki na dofinansowanie zada ń 7.529 - 733.044 216.513 Dochody własne 2.825.523 2.203.830 2.491.188 2.388.000 Ogółem wydatki 7.857.121 8.329.332 9.759.232 7.450.978 Wydatki inwestycyjne 1.345.000 2.308.044 2.349.607 438.684 Wydatki na obsług ę długu publicznego 1.465.000 128.201 194.833 216.792 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urz ędu Gminy w Wyszkach

Dochody i wydatki bud Ŝetowe W analizowanym okresie najwy Ŝsze dochody własne gmina miała w 2002 roku, co było wynikiem wyst ępowania w tym roku środków na dofinansowanie zada ń. Natomiast najni Ŝsze dochody były w 2003 roku. Jednak ró Ŝnice pomi ędzy dochodami w poszczególnych latach nie były znacz ące.

Rysunek 6 Wydatki ogółem Gminy Wyszki w stosunku do wydatków inwestycyjnych w latach 2002-2004

9000000

8000000

7000000

6000000

5000000

4000000 WYDATKI 3000000 Wydatki inwestycyjne 2000000 ogółem

1000000

0 2002 2003 2004 2005 (plan) (plan) lata

Źródło: Opracowanie własne wg danych Urz ędu Gminy Wyszki

Wahania dotycz ą szczególnie poziomu wydatków inwestycyjnych. Tabela nr 39 przedstawia stosunek wydatków inwestycyjnych do dochodów i wydatków ogółem.

Tabela 39. Udział wydatków inwestycyjnych w dochodach i wydatkach ogółem bud Ŝetu Gminy Wyszki w latach 2002-2004 2004 2005 LATA 2002 2003 Prz.wyk (plan) Stosunek wydatków inwestycyjnych do dochodów ogółem 17,3 30,7 26,2 5,6 Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem 17,1 27,7 24,1 5,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urz ędu Gminy w Wyszkach

Wysoki poziom inwestycji spowodował, Ŝe zadłu Ŝenie stanowi obecnie do ść du Ŝe zagro Ŝenie dla płynno ści finansowej gminy i realizowania przez ni ą niezb ędnych zada ń. Tabela nr 40 przedstawia wska źniki zadłu Ŝenia dla gminy w ostatnich latach.

Tabela 40. Wska źniki stanu zadłu Ŝenia Gminy Wyszki w latach 2002-2004 LATA 2002 2003 2004 (prz.wyk) 2005(plan) Dochody 7.769.720 7.517.103 8.959.412 7.829.108 Zadłu Ŝenie 1.465.000 2.166.145 2.906.370 2.458.470 Wska źnik zadłu Ŝenia 18,8 28,8 32,4 31,4 Źródło: Opracowanie własne wg danych Urz ędu Gminy w Wyszkach

Wska źnik zadłu Ŝenie kształtuje si ę w chwili obecnej poni Ŝej dopuszczalnego poziomu, który wynosi 60% dochodów bud Ŝetowych gminy w danym roku.

IV. ANALIZA SWOT Analiza aktualnego stanu gminy oraz uwarunkowa ń rozwojowych dały podstaw ę do opracowania analizy SWOT. Analiza uwarunkowa ń zewn ętrznych i wewn ętrznych (analiza SWOT; skrót od angielskich słów: strengths, weaknesses, opportunities, threats) jest podstawowym źródłem informacji o atutach i słabo ściach. Daje mo Ŝliwo ść identyfikacji pozytywnych i negatywnych zjawisk wyst ępuj ących zarówno w samej gminie – uwarunkowania wewn ętrzne (mocne strony gminy oraz jej słabo ści), jak i w otoczeniu zewn ętrznym (szanse oraz zagro Ŝenia). Atuty i mo Ŝliwo ści gminy powinny stanowi ć uwarunkowania, na których nale Ŝy oprze ć przyszły rozwój gminy, wspomagaj ąc ich oddziaływanie i stwarzaj ąc warunki dla ich wi ększego wpływu na przyszło ść gminy. Słabo ści i zagro Ŝenia, stanowi ące utrudnienia lub ograniczenia w planowym rozwoju gminy, powinny by ć minimalizowane lub eliminowane w aspekcie mo Ŝliwo ści uzyskania okre ślonych celów i zrealizowania planowanych zamierze ń. Analiza SWOT Gminy Wyszki przedstawia si ę w nast ępuj ący sposób: Mocne strony 1) Dogodne poło Ŝenie w obr ębie „Doliny Górnej Narwi”, 2) Mało zdegradowane środowisko naturalne, 3) Dogodne warunki do rozwoju produkcji ekologicznej, 4) Brak zagro Ŝeń dla stanu środowiska, 5) Dobrze rozwini ęta baza o światowa, 6) Niskie ceny gruntów, 7) Du Ŝe zasoby taniej siły roboczej, 8) Dobrze rozwini ęta sie ć drogowa, 9) Dobrze rozwini ęta sie ć wodoci ągowa.

Słabe strony 1) Mała świadomo ść ekologiczna mieszka ńców gminy, 2) Niski poziom wykształcenia mieszka ńców, 3) Niska aktywno ść ekonomiczna ludno ści gminy, 4) Brak mo Ŝliwo ści przekwalifikowania zawodowego ludno ści rolniczej, 5) Ogólny zły stan dróg na terenie gminy,

6) Ujemny przyrost naturalny, 7) Starzenie si ę ludno ści wiejskiej, 8) Wysokie bezrobocie rzeczywiste i ukryte, 9) Słabo rozwini ęta baza kulturalna i sportowa, 10) Najni Ŝsza w powiecie bielskim jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej (57,4), 11) Słaba jako ść gleb 27,9% to gleby V klasy bonitacyjnej, 12) Brak wła ściwie funkcjonuj ącej gospodarki odpadami.

Szanse 1) Dogodne poło Ŝenie geograficzne (blisko ść chłonnego rynku wschodniego), 2) Wzrost popytu na produkty ekologiczne, 3) Ogólna tendencja wzrostu gospodarczego, 4) Polityka pa ństwa promuj ąca rozwój rolnictwa, 5) Mo Ŝliwo ść uzyskiwania dotacji i po Ŝyczek z funduszy krajowych i zagranicznych na inwestycje zmniejszaj ące uci ąŜ liwo ść gospodarki dla środowiska oraz na rozwój infrastruktury, 6) Wzrost uspołecznienia procesów podejmowania decyzji maj ących wpływ na stan środowiska, 7) Doskonalenie krajowego systemu formalnej edukacji środowiskowej.

Zagro Ŝenia 1) Słabo rozwini ęta infrastruktura techniczna regionu, 2) Niestabilne przepisy prawne dotycz ące obszarów wiejskich,

V. ZADANIA POLEGAJ ĄCE NA POPRAWIE SYTUACJI NA OBSZARZE GMINY WYSZKI Wybieraj ąc najwa Ŝniejsze zadania do realizacji na trenie gminy Wyszki przede wszystkim brano pod uwag ę podstawowe priorytety strategii rozwoju województwa podlaskiego sformułowane ogólnie jako: „d ąŜ enie do uzyskania odczuwalnej społecznie poprawy jako ści Ŝycia mieszka ńców Podlasia, z której wynika potrzeba zapewnienia: pracy, mieszkania, o światy oraz bezpiecze ństwa. Wzrost bezrobocia nakłada dodatkowy obowi ązek aktywnej walki z tym zjawiskiem”. Priorytet ten okre ślony w skali województwa przekłada si ę na priorytety dotycz ące lokalnej społeczno ści w gminie Wyszki. Po przeanalizowaniu najwa Ŝniejszych potrzeb mieszka ńców wybrano nast ępuj ące priorytety: W celu poprawy sytuacji społeczno – gospodarczej w gminie Wyszki niezb ędne jest przeprowadzenie licznych zmian w wielu dziedzinach funkcjonowania gminy. W Planie Rozwoju Lokalnego gminy Wyszki przyj ęte zostały zadania maj ące na celu popraw ę sytuacji na terenie gminy ze szczególnym uwzgl ędnieniem nast ępuj ących zada ń: W odniesieniu do w/w STRATEGICZNYCH CELÓW rozwoju Gminy Wyszki, CELE SZCZEGÓŁOWE zostały przedstawione w poni Ŝszych zestawieniach: CEL STRATEGICZNY I: GMINA WYSZKI OBSZAREM TRWAŁEGO I ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZAPEWNIAJ ĄCEJ GODZIWE WARUNKI śYCIA MIESZKA ŃCÓW I FUNKCJONOWANIA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH Modernizacja drogi wojewódzkiej nr 681 i 659 Modernizacja dróg powiatowych przebiegaj ących przez teren 1. Zapewnienie spójno ści układu drogowego i dost ępno ści komunikacyjnej gminy gminy Modernizacja dróg gminnych Poprawa przejezdno ści dróg rolniczych 2. Zapewnienie racjonalnej i kontrolowanej Wykonanie kanalizacji sanitarnej gospodarki ściekowej, oraz poprawa stanu środowiska naturalnego na obszarach ś zabudowy kolonijnej, oraz w małych odległych Budowa przyzagrodowych oczyszczalni cieków miejscowo ściach Modernizacja linii NN i średniego napi ęcia oraz istniej ących 3. Dostosowanie infrastruktury zaopatrzenia w stacji transformatorowych energi ę do zmieniaj ących si ę potrzeb mieszka ńców oraz poprawa jako ści urz ądze ń Rozbudowa sieci gazowej, oraz nowych przył ączy odbiorcom indywidualnym i instytucjonalnym w Wyszkach 4. Wymiana przestarzałego i awaryjnego oświetlenia na nowe i energooszcz ędne Remont i modernizacja o świetlenia ulicznego oświetlenie uliczne Modernizacja hydroforni w Wyszkach i Budlewie 5. Zapewnienie pełnego pokrycia potrzeb wody Rozbudowa sieci wodoci ągowej ( Strabla, Kowale-Łubice, pitnej na terenie gminy Łuczaje, kolonia Wyszki) Budowa studni gł ębinowej przy hydroforni w Budlewie 6.Zapewnienie racjonalnego wykorzystania Termomodernizacja budynków u Ŝyteczno ści publicznej energii szkolnych, o środków zdrowia, urzedu gminy

Termomodernizacja budynków mieszkalnych b ędących w zasobach komunalnych gminy 7. Poprawa stosunków wodnych na obszarach Modernizacja istniej ących urz ądze ń melioracyjnych wykorzystywanych rolniczo Wykonanie melioracji w zlewniach rzek Bronka i Pulszanka

CEL STRATEGICZNY II: GMINA WYSZKI OBSZAREM ROZWOJU NOWOCZESNEGO ROLNICTWA I POWSTAJ ĄCEJ W JEGO OTOCZENIU PRZEDSI ĘBIORCZO ŚCI WYKORZYSTUJ ĄCEJ JEGO ZASOBY ORAZ ŚWIADCZ ĄCEJ USŁUGI NA JEGO RZECZ W CELU PODWY śSZENIA DOCHODÓW MIESZKA ŃCÓW I BUD śETU GMINY 1. Podwy Ŝszenie poziomu kształcenia, wiadomo ci i przygotowania rolników ś ś Utworzenie O środka Informacji i Doradztwa Rolniczego poprzez dostarczenie wiedzy, umiej ętno ści i informacji oraz usługi doradcze 2. Wsparcie samoorganizowania si ę rolników dla ochrony i reprezentacji ich interesów Tworzenie grup producenckich zawodowych 3. Zagospodarowanie istniej ącej infrastruktury pod k ątem realizacji inwestycji zewn ętrznych z bran Ŝy przetwórstwa rolno- Rozwój mo Ŝliwo ści lokalizacyjnych Gminy spo Ŝywczego i innych podobnych i nieszkodliwych dla środowiska przedsi ęwzi ęć 4. Wykorzystanie gruntów o niskiej klasie bonitacyjnej na potrzeby gospodarki le śnej Zalesianie gleb klas V i VI oraz nieu Ŝytków i enklaw le śnych 5. Wspieranie generowania dodatkowych Rozwój agroturystyki źródeł dochodu mieszka ńców poprzez wykorzystanie atrakcji turystycznych Gminy, Budowa pól biwakowych i campingów turystycznych jak ą mo Ŝe sta ć si ę „Dolina Górnej Narwi” 6. Zapewnienie mieszka ńcom gminy dost ępu do usług o charakterze ponadpodstawowym, Rozwój sektora usług i drobnej przedsi ębiorczo ści na terenie wspieranie powstawania nowych podmiotów gminy gospodarczych oraz miejsc pracy

CEL STRATEGICZNY III: GMINA WYSZKI OBSZAREM ROSN ĄCEJ DOST ĘPNO ŚCI DO INFRASTRUKTURY EDUKACJI, śYCIA KULTURALNEGO, SPORTU I WSZECHSTRONNEGO ROZWOJU MIESZKA ŃCÓW ORAZ PEŁNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ 1. Zapewnienie młodzie Ŝy szkolnej i mieszka ńcom gminy dost ępu do profesjonalnej Budowa centrum sportowego w Wyszkach (sala gimnastyczna infrastruktury sportowej, oraz rozwój imprez i boisko sportowe sportowych na terenie gminy a tak Ŝe zapewnienie odpowiedniej infrastruktury na potrzeby prowadzenia zaj ęć sportowych w Modernizacja przyszkolnych boisk sportowych szkołach na terenie gminy 2. Animacja i rozwój ycia kulturalnego w Ŝ Gminny o środek kultury w Wyszkach gminie 3. Dostosowanie gminnej siatki szkół do zmieniaj cych si uwarunkowa ą ę ń Racjonalizacja gminnej siatki szkół demograficznych oraz mo Ŝliwo ści finansowych gminy 4. Roztoczenie opieki nad osobami starymi, samotnymi, oraz potrzebuj ącymi schronienia i Organizacja Domu Opieki Społecznej pomocy 5. Roztoczenie pełnej opieki zdrowotnej nad Modernizacja i reorganizacja o środków zdrowia mieszka ńcami gminy

CEL STRATEGICZNY IV: GMINA WYSZKI SPRAWNIE I NOWOCZE ŚNIE ZARZ ĄDZAN Ą JEDNOSTK Ą SAMORZ ĄDU TERYTORIALNEGO 1. Zapewnienie wła ciwych warunków ś Modernizacja budynku Urz ędu Gminy funkcjonowania Urz ędu Gminy 2. Kreowanie rozwoju Gminy poprzez Wieloletni plan inwestycyjny uporz ądkowan ą polityk ę inwestycyjn ą 3. Intensyfikacja i wzrost efektywno ci działa ś ń Polityka promocyjna gminy promocyjnych Gminy 4. Przygotowanie gminy do działa ń w wypadku kl ęsk Ŝywiołowych i innych niebezpiecze ństw Gminne Centrum Zarz ądzania Kryzysowego dla mieszka ńców i ich dobytku 5. Usprawnienie działania jednostek OSP poprzez popraw wyposa enia technicznego, ę Ŝ Reorganizacja Ochotniczych Stra Ŝy Po Ŝarnych w Gminie oraz wyposa Ŝenie jednostek w system powiadamiania

VI. REALIZACJA ZADA Ń I PROJEKTÓW CEL STRATEGICZNY I GMINA WYSZKI OBSZAREM TRWAŁEGO I ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZAPEWNIAJ ĄCEJ GODZIWE WARUNKI śYCIA MIESZKA ŃCÓW I FUNKCJONOWANIA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH CEL OPERACYJNY 1: Zapewnienie spójno ści układu drogowego i dost ępno ści komunikacyjnej gminy Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy, Podlaski Zarz ąd Dróg Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Modernizacja drogi wojewódzkiej Urz ąd Gminy, 1. 2005 – 2008 Podlaski Zarz ąd Dróg nr 681 Podlaski Zarz ąd Dróg Modernizacja drogi wojewódz. nr 2. 2006 – 2007 Podlaski Zarz ąd Dróg Urz ąd Gminy 659 Topczewo – Hodyszewo

3. RAZEM

CEL STRATEGICZNY I GMINA WYSZKI OBSZAREM TRWAŁEGO I ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZAPEWNIAJ ĄCEJ GODZIWE WARUNKI śYCIA MIESZKAŃCÓW I FUNKCJONOWANIA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH CEL OPERACYJNY 1: Zapewnienie spójno ści układu drogowego i dost ępno ści komunikacyjnej gminy Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy, Powiatowy Zarz ąd Dróg Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Modernizacja drogi powiatowej Starostwo Powiatowe 1. 2004 – 2005 Urz ąd Gminy 1581B ul. Ko ścielna w Wyszkach 120 Modernizacja drogi powiatowej Starostwo Powiatowe 2. 1592B Wyszki – Mierzwin - 2005 – 2006 Środki pomocowe UE Urz ąd Gminy Ol ędzkie 2080 Starostwo Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej 3. 2005 Środki pomocowe UE Urz ąd Gminy Filipy – 1581B 800 Modernizacja drogi powiatowej Starostwo Powiatowe 4. 2005 Urz ąd Gminy Wyszki ul.Szkolna (ci ąg pieszy) 100 Starostwo Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej Środki pomocowe UE 5. 2006 – 2009 Urz ąd Gminy Falki – Filipy – Samułki- dr.1575B Gmina Wyszki 2000 Starostwo Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej we Środki pomocowe UE 6. 2007-2008 Urz ąd Gminy wsi Malesze Gmina Wyszki 650 Starostwo Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej Środki pomocowe UE 7. 2008 – 2009 Urz ąd Gminy Nr 1581B Wyszki – Filipy Gmina Wyszki 2000 Starostwo Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej Środki pomocowe UE 8. 1593 B Bagi ńskie – Bogusze- 2009 – 2011 Urz ąd Gminy Gmina Wyszki Górskie 1200 9 Modernizacja drogi powiatowej po 2011 Starostwo Powiatowe Urz ąd Gminy

1577B Osówka- Godzieby- Falki Środki pomocowe UE Gmina Wyszki 1000 Starostwo Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej Środki pomocowe UE 10. 1583B-Szczepany-Niewino Bor.- po 2011 Urz ąd Gminy Gmina Wyszki Niew.Le śne – Niew. Popław. 2700 Modernizacja drogi powiatowej Starostwo Powiatowe Falki – Kowale- Warpechy St.- Środki pomocowe UE 11. po 2011 Urz ąd Gminy Mieszuki – Warpechy Now. Gmina Wyszki Stołowacz.- dr.1575B 4500 Starostwo Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej Środki pomocowe UE 12. 1569 B Zalesie – Wólka Zal.- po 2011 Urz ąd Gminy Gmina Wyszki Olszewo 1200 Starostwo Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej Środki pomocowe UE 13. 1567B Wólka Pietkowska - po 2011 Urz ąd Gminy Gmina Wyszki Łukawica 900 Starostwo Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej Środki pomocowe UE 14. Po 2011 Urz ąd Gminy ulicy przez wie ś Malesze Gmina Wyszki 580 15. RAZEM 19830

CEL STRATEGICZNY I GMINA WYSZKI OBSZAREM TRWAŁEGO I ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZAPEWNIAJ ĄCEJ GODZIWE WARUNKI śYCIA MIESZKA ŃCÓW I FUNKCJONOWANIA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH CEL OPERACYJNY 1: Zapewnienie spójno ści układu drogowego i dost ępno ści komunikacyjnej gminy Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Modernizacja drogi gminnej nr Środki własne - 25% 1. 107522B Samułki – Łapcie – 2004-2006 Środki pomoc.- 75% Urz ąd Gminy Mulawicze 1.580 Modernizacja ci ągu drogi gminnej nr Środki własne - 25% 2. 107521B Strabla Łyse oraz ul. 2006 – 2007 Środki pomoc.- 75% Urz ąd Gminy Kolejowej w Strabli 900 Modernizacja drogi gminnej nr Środki własne - 25% 3. 107533B Niewino Stare – Niewino 2007 – 2008 Środki pomoc.- 75% Urz ąd Gminy Kam. – Niewino Borowe 900 Środki własne - 25% Modernizacja drogi gminnej nr 4. 2008 – 2009 Środki pomoc.- 75% Urz ąd Gminy 107524B Samułki D. – Samułki M. 900 Modernizacja drogi gminnej nr Środki własne - 25% 5. 107523B Mulawicze – Warpechy N. 2009 – 2010 Środki pomoc.- 75% Urz ąd Gminy do drogi powiatowej1580B 1450 Środki własne - 25% Modernizacja drogi gminnej nr 6. 2010 – 2011 Środki pomoc.- 75% Urz ąd Gminy 107543B Ko ćmiery - Wypychy 450

Środki własne - 25% Modernizacja drogi gminnej 7. 2010 – 2011 Środki pomoc.- 75% Urz ąd Gminy Ulica w Zalesiu 450 Środki własne - 25% Modernizacja drogi gminnej nr 107542 8. 2011 -2012 Środki pomoc.- 75% Urz ąd Gminy Tworki – dr.pow. Niew.B. – Szczepany 500 Środki własne - 25% Modernizacja drogi gminnej nr 9. 2011 – 2012 Środki pomoc.- 75% Urz ąd Gminy 107536B Kalinówka – dr.pow. 11579B 400 10. RAZEM 7530

CEL STRATEGICZNY I GMINA WYSZKI OBSZAREM TRWAŁEGO I ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZAPEWNIAJ ĄCEJ GODZIWE WARUNKI śYCIA MIESZKA ŃCÓW I FUNKCJONOWANIA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH CEL OPERACYJNY 2: Zapewnienie racjonalnej i kontrolowanej gospodarki ściekowej, oraz poprawa stanu środowiska naturalnego na obszarach zabudowy kolonijnej, oraz w małych odległych miejscowo ściach Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Środki własne – 25% Wykonanie kanalizacji sanitarnej 1. 2006 – 2008 Środki pomocowe –75% Urz ąd Gminy Wólka Pietkowska, Topczewo 2000 Środki własne-25% Budowa przyzagrodowych 2. 2005 – 2010 Środki pomocowe-75% Urz ąd Gminy oczyszczalni ścieków 500

Środki własne-25% Budowa kanalizacji sanitarnej w 3. 2006 – 2007 Środki pomocowe-75% Urz ąd Gminy Wyszkach 3000 Środki własne 25% Budowa kanalizacji sanitarnej w 4. 2007 – 2009 Środki pomocowe-75% Urz ąd Gminy Strabli 2500 2. RAZEM 8000

CEL STRATEGICZNY I GMINA WYSZKI OBSZAREM TRWAŁEGO I ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZAPEWNIAJ ĄCEJ GODZIWE WARUNKI śYCIA MIESZKA ŃCÓW I FUNKCJONOWANIA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH CEL OPERACYJNY 3: Dostosowanie infrastruktury zaopatrzenia w energi ę do zmieniaj ących si ę potrzeb mieszka ńców oraz poprawa jako ści urz ądze ń Odpowiedzialno ść : Rejon Energetyczny , Zakład Gazowniczy, Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł.

Modernizacja linii NN i średniego 1. napi ęcia, oraz stacji 2006 Rejon Energetyczny Rejon Energetyczny transformatorowych w Zalesiu Rozbudowa sieci gazowniczej, oraz Zakład Gazowniczy budowa przył ączy odbiorcom 2. 2004- 2006 Odbiorcy indywidualni Zakład Gazowniczy indywidualnym i instytucjonalnym w 650 Wyszkach RAZEM

CEL STRATEGICZNY I GMINA WYSZKI OBSZAREM TRWAŁEGO I ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZAPEWNIAJ ĄCEJ GODZIWE WARUNKI śYCIA MIESZKA ŃCÓW I FUNKCJONOWANIA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH CEL OPERACYJNY 4: Wymiana przestarzałego i awaryjnego o świetlenia na nowe i energooszcz ędne oświetlenie uliczne Odpowiedzialno ść : Rejon Energetyczny, Urz ąd Gminy. Wymiana sterowników o świetlenia Środki własne 1. 2005 Urz ąd Gminy ulicznego 15 Remont i modernizacja o świetlenia Środki własne 2. 2006 Urz ąd Gminy ulicznego – Zalesie 33 Remont i modernizacja o świetlenia Środki własne 3. 2006 - 2007 Urz ąd Gminy ulicznego na energooszcz ędne. Środki pomocowe RAZEM

CEL STRATEGICZNY I GMINA WYSZKI OBSZAREM TRWAŁEGO I ZRÓWNOWA śONEG ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZAPEWNIAJ ĄCEJ GODZIWE WARUNKI śYCIA MIESZKA ŃCÓW I FUNKCJONOWANIA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH CEL OPERACYJNY 5: Zapewnienie pełnego pokrycia potrzeb wody pitnej na terenie gminy Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł.

Rozbudowa sieci Środki własne – 25% 1. wodoci ągowej(Strabla,Kowale- 2005 – 2007 Środki pomocowe -75% Urz ąd Gminy Łubice, Łuczaje, kol. Wyszki) 570 Środki własne-25% .Modernizacja hydroforni w 2. 2006-2007 Środki pomocowe-75% Urz ąd Gminy Budlewie i w Wyszkach 200 Środki własne-25% .Budowa studni gł ębinowej w 3. 2007 Środki pomocowe-75% Urz ąd Gminy Budlewie 100 4. RAZEM 870

CEL STRATEGICZNY I GMINA WYSZKI OBSZAREM TRWAŁEGO I ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZAPEWNIAJ ĄCEJ GODZIWE WARUNKI śYCIA MIESZKA ŃCÓW I FUNKCJONOWANIA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH CEL OPERACYJNY 6: Zapewnienie racjonalnego wykorzystania energii Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Termomodernizacja budynków Gmina Wyszki 1. uŜyteczno ści publicznej: szkół, 2005 – 2008 Środki pomocowe Urz ąd Gminy ośrodków zdrowia, urz ędu gminy 700 Termomodernizacja budynków Gmina Wyszki mieszkalnych b ędących w 2. 2005 - 2010 Środki pomocowe Urz ąd Gminy zasobach komunalnych urz ędu 200 gminy 3. RAZEM 900

CEL STRATEGICZNY II GMINA WYSZKI OBSZAREM ROZWOJU NOWOCZESNEGO ROLNICTWA I POWSTAJ ĄCEJ W JEGO OTOCZENIU PRZEDSI ĘBIORCZO ŚCI WYKORZYSTUJ ĄCEJ JEGO ZASOBY ORAZ ŚWIADCZ ĄCEJ USŁUGI NA JEGO RZECZ W CELU PODWY śSZENIA DOCHODÓW MIESZKA ŃCÓW I BUD śETU GMINY CEL OPERACYJNY 1: Podwy Ŝszenie poziomu kształcenia, świadomo ści i przygotowania rolników poprzez dostarczenie wiedzy, umiej ętno ści i informacji oraz usługi doradcze Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Środki własne Utworzenie O środka Informacji i 1. 2006 Środki pomocowe Urz ąd Gminy Doradztwa Rolniczego 50 2. RAZEM 50

CEL STRATEGICZNY II GMINA WYSZKI OBSZAREM ROZWOJU NOWOCZESNEGO ROLNICTWA I POWSTAJ ĄCEJ W JEGO OTOCZENIU PRZEDSI ĘBIORCZO ŚCI WYKORZYSTUJ ĄCEJ JEGO ZASOBY ORAZ ŚWIADCZ ĄCEJ USŁUGI NA JEGO RZECZ W CELU PODWY śSZENIA DOCHODÓW MIESZKA ŃCÓW I BUD śETU GMINY CEL OPERACYJNY 2: Wsparcie samoorganizowania si ę rolników dla ochrony i reprezentacji ich interesów zawodowych Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Środki pomocowe 1. Tworzenie grup producenckich 2006 -2013 Rolnicy Urz ąd Gminy 300 2. RAZEM 300

CEL STRATEGICZNY II GMINA WYSZKI OBSZAREM ROZWOJU NOWOCZESNEGO ROLNICTWA I POWSTAJ ĄCEJ W JEGO OTOCZENIU PRZEDSI ĘBIORCZO ŚCI WYKORZYSTUJ ĄCEJ JEGO ZASOBY ORAZ ŚWIADCZ ĄCEJ USŁUGI NA JEGO RZECZ W CELU PODWY śSZENIA DOCHODÓW MIESZKA ŃCÓW I BUD śETU GMINY CEL OPERACYJNY 3: Zagospodarowanie istniej ącej infrastruktury pod k ątem realizacji inwestycji zewn ętrznych z bran Ŝy przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego i innych podobnych i nieszkodliwych dla środowiska przedsi ęwzi ęć Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Rozwój mo Ŝliwo ści Środki własne 1. 2004 -2013 Urz ąd Gminy lokalizacyjnych Gminy 100 2. RAZEM 100

CEL STRATEGICZNY II GMINA WYSZKI OBSZAREM ROZWOJU NOWOCZESNEGO ROLNICTWA I POWSTAJ ĄCEJ W JEGO OTOCZENIU PRZEDSI ĘBIORCZO ŚCI WYKORZYSTUJ ĄCEJ JEGO ZASOBY ORAZ ŚWIADCZ ĄCEJ USŁUGI NA JEGO RZECZ W CELU PODWY śSZENIA DOCHODÓW MIESZKA ŃCÓW I BUD śETU GMINY CEL OPERACYJNY 4: Wykorzystanie gruntów o niskiej klasie bonitacyjnej na potrzeby gospodarki le śnej Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Środki ARiMR Urz ąd Gminy Zalesianie gleb klas V i VI , oraz 1. 2004 -2013 Rolnicy Wła ściciel gruntu nieu Ŝytków i enklaw le śnych 2000 Nadle śnictwo 2. RAZEM 2000

CEL STRATEGICZNY II GMINA WYSZKI OBSZAREM ROZWOJU NOWOCZESNEGO ROLNICTWA I POWSTAJ ĄCEJ W JEGO OTOCZENIU PRZEDSI ĘBIORCZO ŚCI WYKORZYSTUJ ĄCEJ JEGO ZASOBY ORAZ ŚWIADCZ ĄCEJ USŁUGI NA JEGO RZECZ W CELU PODWY śSZENIA DOCHODÓW MIESZKA ŃCÓW I BUD śETU GMINY CEL OPERACYJNY 5: Wspieranie generowania dodatkowych źródeł dochodu mieszka ńców poprzez wykorzystanie atrakcji turystycznych Gminy, jak ą mo Ŝe sta ć si ę „Dolina Górnej Narwi” Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Rolnicy Wła ściciel 1. Rozwój agroturystyki 2005 -2013 Środki pomocowe Gospodarstwa 50 Urz ąd Gminy Wła ściciel terenu Wła ściciel terenu Budowa pól biwakowych i 2. 2005 - 1013 Środki pomocowe Urz ąd Gminy – campingów turystycznych 50 GOKSiT 3. RAZEM 100

CEL STRATEGICZNY II GMINA WYSZKI OBSZAREM ROZWOJU NOWOCZESNEGO ROLNICTWA I POWSTAJ ĄCEJ W JEGO OTOCZENIU PRZEDSI ĘBIORCZO ŚCI WYKORZYSTUJ ĄCEJ JEGO ZASOBY ORAZ ŚWIADCZ ĄCEJ USŁUGI NA JEGO RZECZ W CELU PODWY śSZENIA DOCHODÓW MIESZKA ŃCÓW I BUD śETU GMINY CEL OPERACYJNY 6: Zapewnienie mieszka ńcom gminy dost ępu do usług o charakterze ponadpodstawowym, wspieranie powstawania nowych podmiotów gospodarczych oraz miejsc pracy Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Rozwój sektora usług i drobnej 1. 2005 - 2013 Urz ąd Gminy przedsi ębiorczo ści 2. RAZEM

CEL STRATEGICZNY III GMINA WYSZKI OBSZAREM ROSN ĄCEJ DOST ĘPNO ŚCI DO INFRASTRUKTURY EDUKACJI, śYCIA KULTURALNEGO, SPORTU I WSZECHSTRONNEGO ROZWOJU MIESZKA ŃCÓW ORAZ PEŁNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ CEL OPERACYJNY 1: Zapewnienie młodzie Ŝy szkolnej i mieszka ńcom gminy dost ępu do profesjonalnej infrastruktury sportowej, oraz rozwój imprez sportowych na terenie gminy a tak Ŝe zapewnienie odpowiedniej infrastruktury na potrzeby prowadzenia zaj ęć sportowych w szkołach na terenie gminy Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Budowa centrum sportowego w 1. 2001 - 2005 100 Urz ąd gminy Wyszkach Modernizacja przyszkolnych boisk 2. 2005 - 2008 100 Urz ąd gminy sportowych. Modernizacja i wyposa Ŝenie 3. 2005 - 2006 100 Urz ąd gminy przyszkolnych sal sportowych 4. RAZEM 300

CEL STRATEGICZNY III GMINA WYSZKI OBSZAREM ROSN ĄCEJ DOST ĘPNO ŚCI DO INFRASTRUKTURY EDUKACJI, śYCIA KULTURALNEGO, SPORTU I WSZECHSTRONNEGO ROZWOJU MIESZKA ŃCÓW ORAZ PEŁNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ CEL OPERACYJNY 2: Animacja i rozwój Ŝycia kulturalnego w gminie Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Utworzenie Gminnego O środka 1. Kultury Sportu i Turystyki w 2005 50 Urz ąd Gminy Wyszkach 2. RAZEM 50

CEL STRATEGICZNY III GMINA WYSZKI OBSZAREM ROSN ĄCEJ DOST ĘPNO ŚCI DO INFRASTRUKTURY EDUKACJI, śYCIA KULTURALNEGO, SPORTU I WSZECHSTRONNEGO ROZWOJU MIESZKA ŃCÓW ORAZ PEŁNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ CEL OPERACYJNY 3: Dostosowanie gminnej siatki szkół do zmieniaj ących si ę uwarunkowa ń demograficznych oraz mo Ŝliwo ści finansowych gminy Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. 1. Racjonalizacja sieci szkół na terenie 2005 - 2007 Urz ąd Gminy Urz ąd Gminy Gminy Wyszki 150 2. RAZEM 150

CEL STRATEGICZNY III GMINA WYSZKI OBSZAREM ROSN ĄCEJ DOST ĘPNO ŚCI DO INFRASTRUKTURY EDUKACJI, śYCIA KULTURALNEGO, SPORTU I WSZECHSTRONNEGO ROZWOJU MIESZKA ŃCÓW ORAZ PEŁNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ CEL OPERACYJNY 4: Roztoczenie opieki nad osobami starymi, samotnymi, oraz potrzebuj ącymi schronienia i pomocy Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł Gmina Wyszki Organizacja Domu opieki 1. 2008 - 2010 Środki Pomocowe UE Urz ąd Gminy Społecznej 2500 2. RAZEM 2500

CEL STRATEGICZNY III GMINA WYSZKI OBSZAREM ROSN ĄCEJ DOST ĘPNO ŚCI DO INFRASTRUKTURY EDUKACJI, śYCIA KULTURALNEGO, SPORTU I WSZECHSTRONNEGO ROZWOJU MIESZKA ŃCÓW ORAZ PEŁNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ CEL OPERACYJNY 5: Roztoczenie pełnej opieki zdrowotnej nad mieszka ńcami gminy Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Modernizacja i reorganizacja Urz ąd Gminy, NZOZ NZOZ 1. Ośrodków Zdrowia 2007 - 2009 Środki pomocowe UE Urz ąd Gminy 200 2. RAZEM 200

CEL STRATEGICZNY IV GMINA WYSZKI SPRAWNIE I NOWOCZE ŚNIE ZARZ ĄDZAN Ą JEDNOSTK Ą SAMORZ ĄDU TERYTORIALNEGO CEL OPERACYJNY 1: Zapewnienie wła ściwych warunków funkcjonowania Urz ędu Gminy Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Urz ąd Gminy, Kredyt Modernizacja budynku Urz ędu termomodernizacyjny 1. 2005 Urz ąd Gminy Gminy Inne źródła 150 Zało Ŝenie w Urz ędzie Gminy szerokopasmowego dost ępu do Urz ąd Gminy 2. Internetu, sieci informatycznej, 2004 - 2006 Środki pomocowe Urz ąd Gminy wyposa Ŝenie w sprz ęt komputerowi 150 i oprogramowanie 3. RAZEM 300

CEL STRATEGICZNY IV GMINA WYSZKI SPRAWNIE I NOWOCZE ŚNIE ZARZ ĄDZAN Ą JEDNOSTK Ą SAMORZ ĄDU TERYTORIALNEGO CEL OPERACYJNY 2: Kreowanie rozwoju Gminy poprzez uporz ądkowan ą polityk ę inwestycyjn ą Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i Termin Lp. Zadania realizacyjne źródła finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Utworzenie wieloletniego planu Gmina Wyszki 1. 2005 Urz ąd gminy inwestycyjnego 10 2. RAZEM 10

CEL STRATEGICZNY IV GMINA WYSZKI SPRAWNIE I NOWOCZE ŚNIE ZARZ ĄDZAN Ą JEDNOSTK Ą SAMORZ ĄDU TERYTORIALNEGO CEL OPERACYJNY 3: Intensyfikacja i wzrost efektywno ści działa ń promocyjnych Gminy Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i źródła Termin Lp. Zadania realizacyjne finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. 1. Polityka promocyjna gminy 2005 -2013 50 Urz ąd Gminy Urz ąd Gminy, Sponsorzy 2. RAZEM 50

CEL STRATEGICZNY IV GMINA WYSZKI SPRAWNIE I NOWOCZE ŚNIE ZARZ ĄDZAN Ą JEDNOSTK Ą SAMORZ ĄDU TERYTORIALNEGO CEL OPERACYJNY 4: Przygotowanie gminy do działa ń w wypadku kl ęsk Ŝywiołowych i innych niebezpiecze ństw dla mieszka ńców i ich dobytku Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i źródła Termin Lp. Zadania realizacyjne finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Gminne Centrum Zarz ądzania Urz ąd Gminy 1. 2004 - 2006 Urz ąd Gminy Kryzysowego 20 2. RAZEM 20

CEL STRATEGICZNY IV GMINA WYSZKI SPRAWNIE I NOWOCZE ŚNIE ZARZ ĄDZAN Ą JEDNOSTK Ą SAMORZ ĄDU TERYTORIALNEGO CEL OPERACYJNY 5: Usprawnienie działania jednostek OSP poprzez poprawę wyposa Ŝenia technicznego, oraz wyposa Ŝenie jednostek w system powiadamiania Odpowiedzialno ść : Urz ąd Gminy. Zakładany koszt i źródła Termin Lp. Zadania realizacyjne finansowania Odpowiedzialno ść realizacji w tys. zł. Gmina Wyszki Reorganizacja Ochotniczych 1. 2004 - 2008 Środki pomocowe UE Urz ąd Gminy Stra Ŝy Po Ŝarnych 150 2. RAZEM 150

VII. POWI ĄZANIE PROJEKTÓW Z INNYMI DZIAŁANIAMI REALIZOWANYMI NA TERENIE GMINY WYSZKI

Wyznaczone w ramach niniejszego Planu Rozwoju Lokalnego cele s ą zgodne z zało Ŝeniami strategii rozwoju woj. podlaskiego tj. „Podniesienie konkurencyjno ści województwa podlaskiego przez rozbudow ę i modernizacj ę infrastruktury” i Planu Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Bielskiego na lata 2004 – 2006 tj. „Zapewnienie trwałych podstaw rozwoju społecze ństwa i gospodarki oraz stworzenie mo Ŝliwie jak najlepszych warunków Ŝycia jego mieszka ńców”.

VIII. OCZEKIWANE WSKA ŹNIKI OSI ĄGNI ĘĆ PLANU ROZWOJU LOKALNEGO

Realizacja projektów z zakresu rozwoju infrastruktury technicznej b ędzie miała bezpo średni pozytywny wpływ na środowisko przyrodnicze, zmniejszy si ę ilo ść zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód ze źródeł komunalnych, zmniejszy si ę negatywne oddziaływanie odpadów na środowisko przyrodnicze, poprawi ą si ę warunki komunikacji drogowej, zwi ększy si ę przejezdno ść ulic i dróg. Zrealizowany projekt inwestycyjny b ędzie analizowany pod katem osi ągni ęcia n/w wska źników. W poni Ŝszej tabeli zestawiono proponowane rodzaje wska źników dla ró Ŝnych rodzajów zada ń oraz sposób ich pomiaru. Tabela 41 Oczekiwane wska źniki osi ągni ęć Planu Rozwoju Lokalnego Stan na Jednostka Wska źniki Sposób pomiaru koniec miary 2006 r Wska źniki produktu Długo ść dróg gminnych nowych lub Monitoring w miejscu realizacji km b.d. zmodernizowanych projektów Długo ść sieci kanalizacji sanitarnej – Monitoring w miejscu realizacji mb nie dotyczy nowej i zmodernizowanej projektów Długo ść sieci wodoci ągowej – nowej i Monitoring w miejscu realizacji mb nie dotyczy zmodernizowanej projektów Monitoring na miejscu realizacji Liczba poddanych utworzonych szt. inwestycji, dane techniczne z oddania b.d. budynków kulturalno-oświatowych obiektów do u Ŝytku Monitoring na miejscu realizacji Powierzchnia zmodernizowanych m2 inwestycji, dane techniczne z oddania b.d. placówek rekreacyjno-sportowych obiektów do u Ŝytku Liczba zmodernizowanych budynków Monitoring w miejscu realizacji szt. b.d. uŜyteczno ści publicznej projektów Monitoring na miejscu realizacji Liczba wybudowanych studni szt. inwestycji, dane techniczne z oddania +1 gł ębinowych obiektów do u Ŝytku Monitoring na miejscu realizacji Ilo ść wybudowanych przydomowych szt. inwestycji, dane techniczne z oddania b.d. oczyszczalni ścieków obiektów do u Ŝytku Ilo ść budynków mieszkalnych poddanych Monitoring na miejscu realizacji szt. b.d. termomodernizacji inwestycji Liczba budynków u Ŝyteczno ści Monitoring na miejscu realizacji szt. b.d. publicznej poddana termomodernizacji inwestycji Monitoring na miejscu realizacji Długo ść wybudowanej sieci gazowej km inwestycji, dane techniczne z oddania b.d. obiektów do u Ŝytku Liczba wybudowanych pól biwakowych i szt. Monitoring na miejscu realizacji b.d.

campingów turystycznych inwestycji, dane techniczne z oddania obiektów do u Ŝytku Wska źniki rezultatu Powierzchnia terenów inwestycyjnych, które stały si ę dost ępne w wyniku ha Statystyka gminna realizacji projektów budowy i modernizacji dróg Liczba wypadków drogowych szt. Statystyki policyjne Wska źnik powierzchni dróg obj ętych % Statystyka gminna i powiatowa modernizacj ą i ulepszeniem nawierzchni Skrócenie czasu przejazdu km/godz. Pomiar na miejscu realizacji projektu Obni Ŝenie kosztów napraw nawierzchni zł. Statystyka gminna jezdni Poprawa stopnia integracji lokalnej sieci Wizja lokalna transportowej Zmniejszenie liczby wypadków szt./rok Statystyka gminna i policyjna drogowych Liczba zabitych i rannych w wypadkach osoby Statystyki policyjne i medyczne drogowych Liczba osób korzystaj ąca z nowej infrastruktury sportowej i zwi ązanej z osoby Monitoring w miejscu realizacji projektów aktywnymi formami wypoczynku Ilo ść imprez kulturalno – sportowych organizowanych w zmodernizowanych szt. j.w. obiektach Ilo ść osób obsługiwanych przez nowo osoby Statystyka gminna powstałe oczyszczalnie Ilo ść ścieków oczyszczonych w wyniku oddania do u Ŝytku przydomowych m3 Statystyka gminna oczyszczalni ścieków Obni Ŝenie kosztu jednostkowego zł/m 3 Statystyka gminna oczyszczania ścieków Wska źnik ilo ści ścieków dopływaj ących do oczyszczalni w stosunku do jej % Statystyka gminna przepustowo ści Ilo ść osób korzystaj ących z sieci % populacji Statystyka gminna wodoci ągowej gminy Ilo ść nowo podł ączonych gospodarstw domowych do wodoci ągu i sieci % Statystyka gminna kanalizacyjnej Stosunek ilo ści budynków podł ączonych do wodoci ągu, sieci kanalizacyjnej i % Statystyka gminna deszczowej do wszystkich budynków Liczba osób korzystaj ących z nowej osoby Statystyka gminna infrastruktury turystycznej Wska źniki oddziaływania Nakłady na bie Ŝą ce utrzymanie (bie Ŝą ce PLN Statystyka gminna naprawy) dróg gminnych Ilo ść ścieków odprowadzonych i oczyszczonych zgodnie z hm 3/miesi ąc Statystyka gminna obowi ązuj ącymi normami prawnymi Polepszenie stanu środowiska % Statystyka gminna naturalnego (ilo ść odprowadzanych i

oczyszczanych ścieków, zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego) Statystyka gminna, Wielko ść migracji szt. US w Białymstoku Wzrost poziomu Ŝycia mieszka ńców % Badania ankietowe Zmniejszenie zachorowalno ści dzieci w wyniku poprawy dost ępno ści do % Statystyka szkolna i gminna urz ądze ń sportowo-rekreacyjnych Zwi ększenie aktywno ści pozalekcyjnej uczniów w postaci ilo ści kółek % Statystyka szkolna zainteresowa ń Zwi ększenie aktywno ści rekreacyjnej % Statystyka gminna mieszka ńców Wska źnik poprawy jako ści dróg w Badanie ankietowe (kierowców zgłaszaj ących si ę do wyniku przeprowadzonej ich % Powiatowego Wydziału Komunikacji) modernizacji i ulepszenia nawierzchni Spadek emisji niebezpiecznych mg/m 3 Badania WIO Ś zwi ązków - CO 2, SO 2, NO 2 Poprawa stanu zdrowia mieszka ńców % Statystyka gminna Ilo ść powstałych lub utrzymanych miejsc szt. Statystyka gminna pracy Podniesienie atrakcyjno ści inwestycyjnej % Ankieta w śród przedsi ębiorców gminy Polepszenie stanu środowiska % Badania WIO Ś naturalnego

Monitorowanie wska źników produktu, rezultatu i oddziaływania b ędzie dokonywane raz w roku na etapie oceny PRL na podstawie danych : • danych statystycznych uzyskanych z GUS i Powiatowego Urz ędu Pracy, • danych z gminnej ewidencji działalno ści gospodarczej w Gminie Wyszki, dotycz ącej drobnej przedsi ębiorczo ści, • innych dost ępnych opracowa ń pozwalaj ących ma monitorowanie wska źników rezultatu.

IX. PLAN FINANSOWY NA LATA 2004 – 2006

Niektóre zadania inwestycyjne przyj ęte do realizacji w Planie Rozwoju Lokalnego będą mogły by ć zrealizowane dzi ęki wykorzystaniu środków pomocowych Unii Europejskiej w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Pozostałe zadania zostan ą zrealizowane ze środków własnych miasta lub dofinansowywane ze źródeł innych ni Ŝ środki pomocowe UE. Bud Ŝet gminy jest najwa Ŝniejszym dokumentem, przyjmowanym i uchwalanym przez Rad ę Gminy, stanowi ącym podstaw ę wszystkich działa ń samorz ądu. Mo Ŝe mie ć on charakter pasywny b ądź aktywny, w zale Ŝno ści od przyj ętej koncepcji rozwoju. Mo Ŝe by ć tak Ŝe opracowywany w układzie działów, lub mo Ŝe by ć tzw. bud Ŝetem zadaniowym, to jest takim, który przede wszystkim w sferze wydatków jest rozpisany na poszczególne zadania, zaplanowane do wykonania w danym roku. Do ka Ŝdego z zada ń przypisane s ą jego koszty oraz źródła finansowania, tak bud Ŝetowe jak i zewn ętrzne.

Tabela 42 PLAN FINANSOWY NA LATA 2004-2006 Wydatki w latach 2004 2005 2006 Okres Koszty Nazwa zadania /inwestycji realiza Środki krajowe rodki do Środki krajowe rodki do Środki krajowe rodki do ogółem Ś Ś Ś cji Bud Ŝet Bud Ŝet pozyska inne Bud Ŝet Bud Ŝet pozyska inne Bud Ŝet Bud Ŝet pozyskania inne gminy pa ństwa nia UE gminy pa ństwa nia UE gminy pa ństwa UE Modernizacja drogi powiatowej 2004- 120 000 60 000 60 000 1581B ul. Ko ścielna w Wyszkach 2005 Modernizacja drogi powiatowej 2005- 1592B Wyszki-Mierzwin- 2 080 000 780 000 260 000 780 000 260 000 2006 Ol ędzkie Modernizacja drogi powiatowej 2005 800 000 600 000 200 000 Filipy – 1581B Modernizacja drogi powiatowej 2005 100 000 100 000 Wyszki ul. Szkolna Modernizacja drogi powiatowej 2006- 2 000 000 375 000 125 000 Falki-Filipy-Samułki – 1575B 2009 Modernizacja drogi gminnej nr 2004- 107522B Samułki-łapcie- 1 580 000 131 667 395 000 263 334 790 000 2006 Mulawicze Modernizacja ci ągu drogi gminnej 2006- nr 107521B Strabla-Łyse oraz ul. 900 000 112 500 337 500 2007 Kolejowej w Strabli Modernizacja drogi rolniczej 2005- 150 000 67 500 7 500 67 500 7 500 Bujnowo 2006 Modernizacja drogi rolniczej 2005 170 000 153 000 17 000 Zalesie Modernizacja drogi rolniczej 2005 100 000 90 000 10 000 Wodzki Modernizacja drogi rolniczej 2006 50 000 45 000 5 000 Samułki Du Ŝe Modernizacja drogi rolniczej 2006 100 000 90 000 10 000 Warpechy Stare Wykonanie kanalizacji sanitarnej 2006- 2 000 000 166 666 500 000 Wólka Pietkowska, Topczewo 2008 Budowa przyzagrodowych 2005- 500 000 20 833 62 500 20 833 62 500 oczyszczalni ścieków 2010 Budowa kanalizacji sanitarnej w 2006- 3 000 000 375 000 1 125 000 Wyszkach 2007 69

Wydatki w latach 2004 2005 2006 Okres Koszty Nazwa zadania /inwestycji realiza Środki krajowe rodki do Środki krajowe rodki do Środki krajowe rodki do ogółem Ś Ś Ś cji Bud Ŝet Bud Ŝet pozyska inne Bud Ŝet Bud Ŝet pozyska inne Bud Ŝet Bud Ŝet pozyskania inne gminy pa ństwa nia UE gminy pa ństwa nia UE gminy pa ństwa UE Rozbudowa sieci gazowniczej, oraz budowa przył ączy odbiorcom 2004- 650 000 216 666 216 666 216 666 indywidualnym i instytucjonalnym 2006 w Wyszkach Remont i modernizacja 2006 33 000 33 000 oświetlenia ulicznego – Zalesie Rozbudowa sieci wodoci ągowej 2005- (Strabla, Kowale-Łubice, Ruczaje, 570 000 47 500 142 500 47 500 142 500 2007 kol. Wyszki) Modernizacja hydroforni w 2006- 200 000 25 000 75 000 Budlewie i Wyszkach 2007 Termomodernizacja budynków 2005- uŜyteczno ści publicznej: szkół, 700 000 43 750 131 250 43 750 131 250 2008 ośrodków zdrowia, urz ędu gminy Termomodernizacja budynków mieszkalnych b ędących w 2005- 200 000 8 335 25 000 8 335 25 000 zasobach komunalnych urz ędu 2010 gminy Utworzenie O środka Informacji i 2006 50 000 12 500 37 500 Doradztwa Rolniczego Tworzenie grup producenckich 2006- 300 000 28 125 9 375 2013 Rozwój mo Ŝliwo ści 2004- 100 000 2 500 7 500 2 500 7 500 2 500 7 500 lokalizacyjnych gminy 2013 Zalesianie gleb klas V i VI, oraz 2004- 2 000 000 nieu Ŝytków i enklaw le śnych 2013 Rozwój agroturystyki 2005- 50 000 1 389 4 166 1 389 4 166 2013 Budowa pól biwakowych i 2005- 50 000 1 389 4 166 1 389 4 166 campingów turystycznych 2013 Budowa centrum sportowego w 2001- 100 000 20 000 20 000 20 000 Wyszkach 2005 Modernizacja przyszkolnych boisk 2005- 100 000 25 000 25 000 sportowych 2008 70

Wydatki w latach 2004 2005 2006 Okres Koszty Nazwa zadania /inwestycji realiza Środki krajowe rodki do Środki krajowe rodki do Środki krajowe rodki do ogółem Ś Ś Ś cji Bud Ŝet Bud Ŝet pozyska inne Bud Ŝet Bud Ŝet pozyska inne Bud Ŝet Bud Ŝet pozyskania inne gminy pa ństwa nia UE gminy pa ństwa nia UE gminy pa ństwa UE Modernizacja i wyposa Ŝenie 2005- 100 000 50 000 50 000 przyszkolnych sal sportowych 2006 Utworzenie Gminnego O środka Kultury, Sportu i Turystyki w 2005 50 000 50 000 Wyszkach Racjonalizacja sieci szkół na 2005- 150 000 50 000 50 000 terenie Gminy Wyszki 2007 Modernizacja budynku Urz ędu 2005 150 000 22 500 112 500 15 000 Gminy Zało Ŝenie w Urz ędzie Gminy szerokopasmowego dost ępu do 2004- 37 500 Internetu, sieci informatycznej, 150 000 12 500 37 500 12 500 37 500 12 500 2006 wyposa Ŝenie w sprz ęt komputerowy i oprogramowanie Utworzenie Gminnego Centrum 2004- 20 000 6 666 6 666 6 666 Zarz ądzania Kryzysowego 2006 Reorganizacja Ochotniczych 2004- 150 000 7 500 22 500 7 500 22 500 7 500 22 500 Stra Ŝy Po Ŝarnych 2008 RAZEM BUD śET GMINY – 2.349.057 RAZEM BUD śET PA ŃSTWA – 57.000 RAZEM FUNDUSZE STRUKTURALNE UE – 6.877.289 *) Środki finansowe na inwestycje zostały rozpisane wg zało Ŝeń przyj ętych w „Uzupełnieniu do ZPORR na lata 2004 -2006” 25% inwestycji to środki gminy, a 75% to środki z Funduszy UE

X. WDRA śANIE PLANU ROZWOJU LOKALNEGO

Plan Rozwoju Lokalnego zostanie zatwierdzony i przyj ęty do realizacji uchwał ą Rady Gminy w Wyszkach. Odpowiedzialno ść za wdro Ŝenie Lokalnego Planu Rozwoju spoczywa na Samorz ądzie Gminnym oraz innych jednostkach odpowiedzialnych za realizacj ę poszczególnych zada ń. Zgodnie z zapisami Ustawy o samorz ądzie gminy, Samorz ąd Gminny, a w jego imieniu Wójt Gminy, odpowiada za inicjowanie, formułowanie i realizacj ę polityki rozwoju gminy, a wi ęc za programowanie i realizacj ę celów na poziomie gminy oraz za monitorowanie i nadzór nad cało ści ą działa ń podejmowanych w gminie. Rada Gminy okre śliła główne kierunki polityki rozwoju poprzez uchwalenie strategii rozwoju oraz Planu Rozwoju Lokalnego. Bezpo średnim wdro Ŝeniem Planu Rozwoju Lokalnego zajm ą si ę pracownicy: Urz ędu Gminy w Wyszkach, jednostek organizacyjnych gminy. Do ich obowi ązków nale Ŝy: przygotowanie wniosków aplikacyjnych i wszystkich niezb ędnych dokumentów, zał ączników i pozwole ń, przygotowanie dokumentacji technicznej projektów, obsługa finansowa projektów, monitorowanie realizacji projektów, składanie sprawozda ń z ich realizacji. Realizatorzy zada ń s ą odpowiedzialni za wybór bezpo średnich wykonawców inwestycji oraz dostawców usług i towarów, a tak Ŝe za wykonanie zaplanowanych i finansowanie działa ń niezb ędnych do osi ągni ęcia wyznaczonych celów. Podmioty te odpowiadaj ą równie Ŝ za gromadzenie niezb ędnej dokumentacji i danych pozwalaj ących na pełn ą kontrol ę sposobu realizacji projektu. Podstawowa zasada, na której opiera ć si ę b ędzie zarz ądzanie programem rozwoju lokalnego jest zasada partnerstwa. Podstaw ą wdra Ŝania musi by ć zintegrowane działanie. W realizacj ę zaanga Ŝowane zostan ą: samorz ąd gminny, organizacje pozarz ądowe oraz podmioty zaliczane do sektora niepublicznego. Aby zapewni ć udział społeczny zostan ą przeprowadzone działania konsultacyjne i koordynacyjne nad programem z ró Ŝnymi grupami społecznymi i środowiskiem gospodarczym.

Procedura wdra Ŝania: 1. Opracowanie Programu Rozwoju Lokalnego. 2. Przedło Ŝenie PRL radnym.

3. Przygotowanie uchwały dla Rady Gminy i postawienie wniosku o przyj ęcie PRL. 4. Publikacja informacji o PRL w prasie lokalnej. 5. Przeprowadzenie spotka ń informacyjnych. 6. Nadzór na realizacj ą PRL. 7. Okresowe spotkania konsultacyjne z partnerami społecznymi w celu omówienia realizacji i korekt PRL.

XI. SPOSOBY MONITOROWANIA, OCENY I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ

1. SYSTEM MONITOROWANIA PROGRAMU ROZWOJU LOKALNEGO W celu kontroli realizacji Planu, zapewnienia efektywnego i oszcz ędnego wydatkowania publicznych środków finansowych istnieje potrzeba stworzenia spójnego systemu monitorowania programu. Odpowiedzialno ść za bie Ŝą ce monitorowanie Planu Rozwoju Lokalnego spoczywa ć będzie na Referacie Gospodarki Komunalnej i Budownictwa Urz ędu Gminy. Raz do roku powinien odbywa ć si ę przegl ąd realizacji Planu w oparciu o roczne sprawozdanie. Za techniczne przygotowanie i przedstawienie sprawozdania z realizacji Programu Rozwoju Lokalnego, jest Referat Gospodarki Komunalnej i Budownictwa. Raport powinien ocenia ć Komitet Monitoruj ący powołany z udziałem reprezentantów podmiotów zaanga Ŝowanych w tworzenie i realizacj ę Planu. Komitet na podstawie raportu (i ewentualnie innych dokumentów dostarczonych przez ww. odpowiedzialn ą jednostk ę Urz ędu) ocenia realizacj ę poszczególnych zada ń i projektów inwestycyjnych w oparciu o kryteria: terminowo ści, zgodno ści z zakresem okre ślonym w Planie, kosztów i źródeł finansowania). Wnioski przedstawia Wójt. Cykliczne spotkania Komitetu Monitoruj ącego powinny odbywa ć si ę przynajmniej raz w roku na wniosek Wójta. Spotkania Komitetu Monitoruj ącego winny słu Ŝyć nie tylko ocenie realizacji, lecz na tej podstawie tak Ŝe uaktualnieniu i uzupełnieniu Planu. Procedury dotycz ące uruchomienia i obiegu przepływów finansowych, maj ących na celu zapewnienie ich przejrzysto ści oraz opis szczegółowych rozwi ąza ń i procedur słu Ŝą cych kontroli wynikaj ą z Ustawy o finansach publicznych. Za sporz ądzanie projektów i wniosków słu Ŝą cych pozyskiwaniu środków finansowych spoza bud Ŝetu gminy odpowiada Referat Gospodarki Komunalnej i Budownictwa.

2. SPOSOBY OCENY PLANU ROZWOJU LOKALNEGO Bie Ŝą ca ocena Planu Rozwoju Lokalnego b ędzie dokonywana w oparciu o wska źniki zawarte w ka Ŝdym z przedstawianych do dofinansowania projektów oraz list ę zawart ą w niniejszym Planie. Szersze tło oceny zawarte jest w dokumentach: • Uzupełnienie do ZPORR, • Uzupełnienia do poszczególnych Programów Sektorowych, • Uzupełnienia do Interreg, Equal, • Program Wojewódzki na lata 2004-2006.

3. SPOSOBY INICJOWANIA WSPÓŁPRACY POMI ĘDZY SEKTOREM PUBLICZNYM, PRYWATNYM I ORGANIZACJAMI POZARZ ĄDOWYMI

Plan Rozwoju Lokalnego jest dokumentem otwartym i w zale Ŝno ści od potrzeb wynikaj ących ze zmian uwarunkowa ń zewn ętrznych i wewn ętrznych powinien by ć aktualizowany. Aktualizacja, jak i ocena realizacji, powinna odbywa ć si ę we współpracy mi ędzy władzami gminy, mieszka ńcami gminy, podmiotami sektora publicznego i prywatnego oraz organizacjami pozarz ądowymi z terenu gminy. Współpraca taka powinna odbywa ć si ę dzi ęki mo Ŝliwo ści składania wniosków, organizacji otwartych spotka ń dotycz ących oceny realizacji i aktualizacji Planu Rozwoju Lokalnego oraz uczestnictwo w Komitecie Monitoruj ącym. Tego typu po średnie i bezpo średnie konsultacje powinny by ć ogłaszane przez Urz ąd Gminy w mediach lokalnych i na tablicach ogłosze ń. Współpraca nad ocen ą i aktualizacj ą Planu mo Ŝe sta ć si ę elementem (lub nawet motywem) współpracy w zakresie organizacji i współfinansowania inicjatyw wprowadzanych do Planu, wspólnych działa ń promocyjnych itp. Podczas realizacji zada ń uj ętych w Planie Rozwoju Lokalnego współpraca ta b ędzie kontynuowana i rozwijana.

4. PUBLIC RELATIONS PROGRAMU ROZWOJU LOKALNEGO Plan Rozwoju Lokalnego jest wyrazem d ąŜ eń władz gminy do poprawy warunków Ŝycia ludno ści oraz podnoszenia atrakcyjno ści inwestycyjnej gminy. Konieczne jest zatem kształtowanie pozytywnego wizerunku Planu Rozwoju Lokalnego. Oczywi ście public relations Planu musi by ć integraln ą cz ęś ci ą działalno ści promocyjnej gminy. Nale Ŝy zadba ć o to, by odpowiednia wiedza, dotycz ąca projektów zawartych w Planie, przekazywana mieszka ńcom gminy i podmiotom zewn ętrznym, szczególnie potencjalnym inwestorom. Plan Rozwoju Lokalnego po uchwaleniu przez Rad ę Gminy powinien zosta ć udost ępniony do publicznej wiadomo ści. Tre ść Planu Rozwoju Lokalnego b ędzie dost ępna w ka Ŝdym wydziale Urz ędu Gminy i jednostce gminy. Celem priorytetowym b ędzie nawi ązanie kontaktu z otoczeniem lokalnym i potencjalnymi donatorami i inwestorami zewn ętrznymi poprzez umiej ętne zarz ądzanie komunikacj ą, wpływaj ącą na postrzeganie gminy i działa ń jej samorz ądu zwi ązanych z realizacj ą PRL. Komunikacja zapewniona b ędzie przez: • informacje zamieszczone w Biuletynie Informacji Publicznej, • tablice ogłosze ń, • informacje zamieszczane w mediach lokalnych i regionalnych, • uczestnictwo mieszka ńców w sesjach Rady Gminy, • informowanie mieszka ńców sołectw poprzez: − sołtysów uczestnicz ących w sesjach Rady Gminy, Komitetu Monitoruj ącego i naradach z Wójtem, − przekazywanie informacji do wywieszenia na tablicach informacyjnych sołectw, − odpowiedzi na listy wniosków na sformułowanych na zebraniach wiejskich i zebraniach rad sołeckich, − organizowanie spotka ń w sołectwach z przedstawicielami Urz ędu Gminy.

SPIS TABEL Tabela 1 Wykaz miejscowo ści w Gminie Wyszki...... 8 Tabela 2 U Ŝytkowanie gruntów w Gminie Wyszki w 2002 r...... 9 Tabela 3 Rozkład temperatur w Gminie Wyszki ...... 11 Tabela 4 Klasy bonitacyjne gleb w Gminie Wyszki...... 13 Tabela 5 Kompleksy glebowe w Gminie Wyszki...... 15 Tabela 6 Wska źnik bonitacji gleb Gminy Wyszki...... 15 Tabela 7 Klasyfikacja jako ści wód płyn ących w Gminie Wyszki...... 16 Tabela 8 Typy siedliskowe wyst ępuj ące na terenie Gminy Wyszki– Nadle śnictwo Bielsk Podlaski ...... 19 Tabela 9 Suma zr ębów, odnowie ń i zalesie ń w latach 2002 – 2003 w Nadle śnictwie Bielsk Podlaski ...... 19 Tabela 10 Ilo ść substancji emitowanych do atmosfery w latach 2002 – 2003 na terenie Gminy Wyszki...... 21 Tabela 11 Ludno ść Gminy Wyszki stan na 30.06.2004 r...... 23 Tabela 12 Ludno ść Gminy Wyszki według wieku w 2003 r...... 23 Tabela 13 Ludno ść Gminy Wyszki w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym (stan na 31.12.2003 r.)...... 23 Tabela 14 Ruch naturalny ludno ści w Gminie Wyszki (stan na 31.12.2003 r.)...... 24 Tabela 15 Poziom bezrobocia w Gminie Wyszki w 2002 r...... 24 Tabela 16 Liczba bezrobotnych w Gminie Wyszki i powiecie bielskim na przestrzeni lat 1999–2003 ...... 24 Tabela 17 Struktura gospodarstw domowych w Gminie Wyszki ...... 25 Tabela 18 Ilo ść mieszka ń i izb w Gminie Wyszki w 2003 r...... 25 Tabela 19 Mieszkania oddane do u Ŝytku w Gminie Wyszki w 2003 r...... 26 Tabela 20 Ludno ść w wieku 13 lat i wi ęcej wg poziomu wykształcenia, grup wieku i płci...... 26 Tabela 21 Aktywno ść ekonomiczna ludno ści w wieku 15 lat i wi ęcej...... 28 Tabela 22 Szkoły podstawowe dla dzieci i młodzie Ŝy w roku szkolnym 2002/2003 oraz 2003/2004 ...... 29 Tabela 23 Liczba rodzin obj ętych pomoc ą Gminnego O środka Pomocy Społecznej ...... 29 Tabela 24 Placówki biblioteczne w Gminie Wyszki na przestrzeni 1990 - 2002...... 31 Tabela 25 Podmioty gospodarki narodowej wg. sektorów własno ści w 2003 r...... 34 Tabela 26 Podmioty gospodarki narodowej wg. form organizacyjno-prawnych ...... 34 Tabela 27 Podmioty gospodarki narodowej wg. wybranych sekcji PKD...... 35 Tabela 28 Osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą wg. wybranych sekcji PKD.....35 Tabela 29 Charakterystyka gospodarstw rolnych wg siedziby gospodarstwa ...... 36 Tabela 30. Struktura u Ŝytkowania gruntów w Gminie Wyszki w 2002 r...... 36 Tabela 31 Powierzchnia zasiewów głównych w Gminie Wyszki...... 37 Tabela 32 Powierzchnia zasiewów zbó Ŝ podstawowych w Gminie Wyszki...... 37 Tabela 33 Budynki u Ŝyteczno ści publicznej zaopatrywane w ciepło z wi ększych kotłowni ...... 39 Tabela 34 Wi ększe źródła energii cieplnej ...... 39 Tabela 35 Zestawienie ilo ściowe pobieranej wody z wodoci ągów zbiorowych w Gminie Wyszki...... 42 Tabela 36 Zestawienie wyników bada ń ścieków surowych...... 44 Tabela 37 Ilo ść i struktura nagromadzonych odpadów w latach 2002 – 2003 na terenie Gminy Wyszki...... 45 Tabela 38. Dochody i wydatki bud Ŝetu gminy w ostatnich 3 latach...... 47 Tabela 39. Udział wydatków inwestycyjnych w dochodach i wydatkach ogółem bud Ŝetu Gminy Wyszki w latach 2002-2004 ...... 48

Tabela 40. Wska źniki stanu zadłu Ŝenia Gminy Wyszki w latach 2002-2004 ...... 48 Tabela 41 Oczekiwane wska źniki osi ągni ęć Planu Rozwoju Lokalnego ...... 65 Tabela 42 PLAN FINANSOWY NA LATA 2004-2006...... 69