Strategia Rozwoju Gminy Wyszki Do 2015 Roku

Zał ącznik do uchwały Nr X/62/07 Rady Gminy Wyszki z dnia 31 grudnia 2007 r.

Gmina Wyszki

STRATEGIA ROZWOJU GMINY WYSZKI DO 2015 ROKU

Wyszki, grudzie ń 2007 Spis tre ści

RAPORT O STANIE GMINY WYSZKI...... 3 1. Informacje wst ępne...... 4 1.1. Wprowadzenie...... 4 1.2. Poło żenie ...... 4 1.3. Historia Gminy Wyszki...... 4 1.4. Zarz ądzanie Gmin ą...... 5 2. Społecze ństwo ...... 10 2.1. Demografia Gminy...... 10 2.2. Walory miejsca zamieszkania ...... 15 2.3. Infrastruktura techniczna...... 20 2.4. Infrastruktura społeczna ...... 28 3. Finanse gminne...... 31 4.Gospodarka ...... 32 4.1. Charakterystyka lokalnego sektora gospodarczego...... 32 4.2. Rolnictwo ...... 33 4.3. Lokalny rynek pracy...... 36 ANALIZA UWARUNKOWA Ń ROZWOJOWYCH GMINY WYSZKI ...... 37 1. Analiza SWOT...... 38 2. Wyniki ankiety przeprowadzonej w śród mieszka ńców gminy Wyszki...... 39 STRATEGICZNE CELE ROZWOJU GMINY WYSZKI...... 43 1. Strategia ...... 44 2. Powiązanie Strategii z krajowymi dokumentami strategicznymi...... 48 PROGRAMY OPERACYJNE...... 50 PROJEKTY KLUCZOWE ...... 78 PROMOCJA, MONITORING I EWALUACJA STRATEGII ...... 83 1. Monitoring Strategii...... 84 2. Ewaluacja Strategii ...... 86 3. Partnerstwo publiczno - społeczne ...... 87 4. Promocja Strategii...... 89 Spis rysunków ...... 91 Spis tabel...... 92

Cz ęść I

RAPORT O STANIE GMINY WYSZKI

3 1. Informacje wst ępne

1.1. Wprowadzenie Niniejszy „Raport o Stanie Gminy” to pierwszy etap prac nad Strategi ą Rozwoju Gminy Wyszki, stanowi ący jej integraln ą cz ęść . Dane w nim zawarte współtworz ą materiał informacyjny słu żą cy do przeprowadzenia analizy uwarunkowa ń rozwojowych Gminy. W pracach nad Raportem zastosowano metod ę analityczno - opisow ą, z zastosowaniem tabel i wykresów obrazuj ących zmiany trendów w czasie.

1.2. Poło żenie Gmina Wyszki poło żona jest w obr ębie mezoregionu Równina Bielska wchodz ącego w skład wielkiego rejonu fizyczno-geograficznego - Niziny Północnopodlaskiej, pozostała niewielka północna część obszaru gminy le ży w obr ębie mezoregionu „Dolina Górnej Narwi”. Powierzchnia gminy w granicach administracyjnych wynosi 20.650 ha, co stanowi 1,0% powierzchni województwa podlaskiego i 14,9 % powierzchni powiatu bielskiego. W układzie administracyjnym gmina Wyszki poło żona jest w północno- zachodniej cz ęś ci powiatu bielskiego województwa podlaskiego i graniczy z gminami: od północy z gm. Sura ż i Juchnowiec Ko ścielny, od wschodu z gm. Bielsk Podlaski, od południa z gm. Bra ńsk oraz od zachodu z gm. Po świ ętne.

1.3. Historia Gminy Wyszki Ośrodek gminny Wyszki, pierwotnie nosił nazw ę Piórkowo i prawdopodobnie istniał ju ż w I połowie XV w. Latem 1457 r. wła ściciel dóbr, pods ędek ziemski Wisław, ufundował tutaj ko ściół. Od niego te ż wywodzi si ę ród Wyszkowskich herbu „Ślepowron”. To wła śnie na jego cze ść miejscowo ść Piórkowo zacz ęto nazywa ć Wyszki. W 1528 r. mieszkało tutaj 19 szlachciców zobowi ązanych do słu żby ziemskiej. Wyszkowscy byli szlacht ą aktywn ą w życiu ziemi bielskiej. Osi ągali znaczne godno ści, przykładowo w XVI w. Wojciech był s ędzi ą grodzkim i ziemskim, Michał - pisarzem grodzkim bra ńskim, w XVII w. Aleksander - podstolim, Baltazar - chor ąż ym i posłem na sejm 1607 r., Krzysztof - podczaszym, Zygmunt i Stanisław - łowczymi bielskimi.

4 W 1591 r. Wyszki obejmowały dziesi ęć i pół włóki gruntów (bez wło ści ko ścielnych). W 1674 r. w Wyszkach, zwanych Ko ścielnymi, od 40 osób opłacono podatek „pogłówny”. W tym było 15 rodzin szlacheckich, jedna rzemie ślnicza i jedna żydowska. Osiem rodów nosiło nazwisko „Wyszkowski”. Na gruntach ko ścielnych mieszkał proboszcz, nauczyciel z żon ą oraz słu żba. Ł ącznie liczba mieszka ńców wsi wynosiła wówczas około 60 osób. W parafii znajdowały si ę wsie: Warpechy Stare, Wyszki Łubice, Warpechy Nowe, Niewino Borowe, Niewino Le śne, Sasiny, Tworki, Kalinówka, Szczepany, Zakrzewo, Łuczaje, Wyszki Ko ścielne, Wyszki Tworki. Razem 493 dusze podatkowe. Od 1861 do 1915 r. Wyszki znajdowały si ę w gminie Rajsk. W 1905 r. mieszkało tutaj 162 chrze ścijan. W latach 1902-1905 miejscowy proboszcz ks. Wincenty Wojtekunas doprowadził do wybudowania nowego ko ścioła wymurowanego w stylu neogotyckim, istniej ącego do dzisiaj. W okresie mi ędzywojennym wie ś gminna obejmuj ąca 47 wsi, folwarków, kolonii i in. W 1921 r. gmin ę zamieszkiwało ok. 6.500 mieszka ńców. W Wyszkach w tym czasie w 36 domach mieszkało 215 osób.

1.4. Zarz ądzanie Gmin ą Gmina Wyszki - w my śl ustawy o samorz ądzie gminnym - jest wyposa żon ą w osobowo ść prawn ą wspólnot ą samorz ądow ą wszystkich jej mieszka ńców. Jako jednostka samorz ądu terytorialnego realizuje swoje ustawowe zadania posiadaj ąc własn ą struktur ę, wykorzystuj ąc procedury i systemy informacyjno - decyzyjne, za po średnictwem zatrudnionych w administracji pracowników.

Gmina wykonuje zadania publiczne o znaczeniu lokalnym, te z nich, których celem jest zaspokajanie potrzeb mieszka ńców s ą jej zadaniami własnymi, obok których realizowane s ą zadania zlecone odpowiednimi przepisami prawnymi. W tym miejscu nale ży jednak zwróci ć uwag ę na dwie funkcje władz lokalnych, które maj ą charakter kluczowy i zawieraj ą w sobie wi ększo ść zada ń własnych gminy. Pierwsz ą jest słu żebny charakter gminy w stosunku do członków wspólnoty lokalnej, który determinuje zorganizowanie gminy wokół procesów świadczenia usług publicznych w taki sposób, aby: − wszystkie działania władz lokalnych były podporządkowane dostarczaniu usług mieszka ńcom,

5 − podstaw ą oceny władz gminy była jako ść świadczonych usług, − jako ść świadczonych usług była oceniana przez ich warto ść dla odbiorców, − odbiorcy usług byli traktowani jak klienci domagaj ący si ę obsługi na wysokim poziomie, − dla pełnego poznania potrzeb i preferencji klienta utrzymywa ć z nim bliski kontakt.

Druga funkcja gminy ma charakter strategiczny dla całej wspólnoty lokalnej i - chocia ż nie wynika bezpo średnio z przepisów prawnych to - jej waga nie budzi dzisiaj żadnych w ątpliwo ści. Rozwój gospodarczy gminy powinien by ć głównym punktem odniesienia wszystkich decyzji i działa ń podejmowanych przez władze lokalne, poniewa ż w znacz ącym stopniu determinuje on stopie ń, w którym zaspokajane s ą potrzeby mieszka ńców. Jako ść życia ludno ści jest uwarunkowana jej sił ą nabywcz ą. Dlatego najwa żniejszym zadaniem władz lokalnych staje si ę wspieranie rozwoju gospodarczego gminy i procesu tworzenia miejsc pracy. Konieczno ść wspierania rozwoju gospodarczego tworzy sprz ęż enie zwrotne z procesem świadczenia wysokiej jako ści usług komunalnych. Z jednej strony poziom rozwoju gospodarczego gminy wpływa na jako ść zaspokajania potrzeb mieszka ńców, a z drugiej strony to mi ędzy innymi jako ść i dost ępno ść usług komunalnych tworzy warunki dla rozwoju istniej ących przedsi ębiorstw oraz lokowania si ę nowych przedsi ęwzi ęć gospodarczych. To wymaga przyj ęcia nowego sposobu sprawowania władzy, nowej organizacji pracy i kierowania lud źmi. Ustawa o samorz ądzie terytorialnym okre śla główne elementy struktury gminy, któr ą współtworz ą władze gminy - rada gminy i wójt, urz ąd gminy, jednostki pomocnicze - sołectwa oraz jednostki organizacyjne, powoływane dla realizacji konkretnych zada ń gminy.

Głównym organem stanowi ącym i kontrolnym w Gminie Wyszki jest wybierana przez mieszka ńców na cztery lata Rada Gminy. Do wła ściwo ści rady nale żą wszystkie sprawy pozostaj ące w zakresie działania gminy. Wi ększo ść decyzji zastrze żonych do jej wył ącznej kompetencji ma znacz ący wpływ na gospodark ę lokaln ą. Dotycz ą one bud żetu gminy, struktury organizacyjnej, kierunków działa ń Wójta, powoływania skarbnika i sekretarza, gospodarki przestrzennej, programowania rozwoju, gospodarowania maj ątkiem gminy, polityki inwestycyjnej, tworzenia, likwidacji i

6 warunków funkcjonowania jednostek organizacyjnych, przejmowania do realizacji zada ń na zasadzie porozumienia z innymi organami administracji publicznej, jak równie ż współpracy z innymi jednostkami samorz ądu terytorialnego. Uprawnienia kontrolne rady w zakresie działalno ści wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych realizuje komisja rewizyjna. Organem wykonawczym Gminy Wyszki jest wybierany w wyborach bezpo średnich Wójt. Kieruje on bie żą cą działalno ści ą gminy i reprezentuje j ą na zewn ątrz. Wykonuje uchwały rady gminy oraz wynikaj ące z przepisów zadania gminy, a w szczególno ści odpowiada za przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, jak równie ż okre ślanie sposobów ich wykonywania. Do kompetencji wójta nale ży równie ż gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonanie bud żetu gminy oraz polityka kadrowa w stosunku do pracowników urz ędu gminy i kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. Dla pełnej realizacji idei samorz ądno ści oraz wł ączenia mieszka ńców w proces zarz ądzania gmin ą rada gminy mo że powoływa ć jednostki pomocnicze - sołectwa, okre ślaj ąc w odr ębnym statucie organizacj ę i zadania organów jednostki, czyli rady sołeckiej i sołtysa, wykaz zada ń przekazywanych sołectwu, sposoby ich realizacji, jak równie ż zakres i formy kontroli oraz nadzoru nad działalności ą sołectwa. Na terenie Gminy Wyszki funkcjonuje 49 sołectw: Bagi ńskie, Budlewo, Bujnowo, Falki, Filipy, Gawiny, Godzieby, Górskie, Ignatki, Kalinówka, Kowale Łubice, Ko żuszki, Ko ćmiery, Łapcie, Łuczaje, Malesze, Mierzwin Du ży, Mierzwin Mały, Mieszuki, Moskwin, Mulawicze, Niewino Borowe, Niewino Le śne, Niewino Kamie ńskie, Niewino Popławskie, Niewino Stare, Olszanica, Osówka, Pulsze, Samułki Du że, Samułki Małe, Sasiny, Sie śki, Stacewicze, Strabla - Łyse, Szczepany, Szpaki, Topczewo, Trzeszczkowo, Tworki, Warpechy Stare, Warpechy Nowe, Wod źki, Wólka Pietkowska, Wólka Zaleska, Wypychy, Wyszki, Zakrzewo, Zalesie . Szeroki zakres realizowanych zada ń i usług świadczonych przez gmin ę wymaga tworzenia wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych dla prowadzenia gospodarki komunalnej. W strukturach Gminy Wyszki funkcjonuj ą nast ępuj ące jednostki organizacyjne: − Zakład Usług Komunalnych w Wyszkach, − Gminny O środek Pomocy Społecznej w Wyszkach, − Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Wyszkach,

7 − Szkoła Podstawowa im. Ks. F. J. Falkowskiego w Falkach, − Szkoła Podstawowa w Topczewie, − Szkoła Podstawowa w Strabli, − Gminny O środek Kultury Sportu i Turystyki w Wyszkach, − Gminna Biblioteka Publiczna w Wyszkach. Elementem struktury Gminy, od którego w znacz ącym zakresie zale ży sprawno ść zarz ądzania Gmin ą, jak równie ż przez pryzmat, którego postrzegana jest jako ść zarz ądzania Gmin ą, jest Urz ąd Gminy. Sposób zorganizowania urz ędu został pozostawiony do decyzji władz gminy, poniewa ż to rada uchwala statut gminy, a organizacj ę i zasady funkcjonowania urz ędu okre śla regulamin organizacyjny wprowadzany zarz ądzeniem wójta. B ędący kierownikiem urz ędu gminy wójt mo że powierzy ć prowadzenie okre ślonych spraw gminy swojemu zast ępcy lub sekretarzowi gminy. Jednak że delegacja kompetencji nie ma charakteru decentralizacji, a raczej dekoncentracji, poniewa ż przekazywane uprawnienia s ą wykonywane w imieniu Wójta. Struktura organizacyjna odzwierciedla i konstytuuje całokształt stosunków pomi ędzy elementami organizacji, jak równie ż stanowi wa żne narz ędzie kierowania organizacj ą, które musi uwzgl ędnia ć przedmiot i cele działalno ści gminy, jej wielko ść oraz skomplikowane relacje z otoczeniem. Struktura Urz ędu Gminy Wyszki nawi ązuje do modeli klasycznych i cechuje si ę wysokim stopniem sformalizowania i centralizacji. Wynika ono przede wszystkim z obligatoryjnego charakteru wi ększo ści zada ń realizowanych przez gmin ę oraz ustrojowej pozycji wójta jako organu administracji. W tym zakresie gminy zwi ązane s ą przepisami prawa materialnego i procedury administracyjnej, jak równie ż szczegółow ą instrukcj ą kancelaryjn ą, okre ślaj ącą zasady i tryb wykonywania czynno ści kancelaryjnych, która ma zapewni ć ujednolicenie procesów tworzenia, ewidencjonowania, przechowywania i ochrony dokumentów. Struktura Urz ędu Gminy Wyszki bliska jest modelowi liniowo - sztabowemu, zachowuj ąc jedno ść rozkazodawstwa oraz jasny układ władzy i odpowiedzialno ści, zapewniaj ąc jednocze śnie wykorzystanie wiedzy specjalistycznej do wspomagania procesów decyzyjnych i podwy ższania efektywno ści organizacji. Ma ona charakter referatowy i wyodr ębnia stanowiska pracy w ramach referatów (komórek organizacyjnych) odpowiadaj ących poszczególnym grupom zada ń nale żą cych do

8 kompetencji gminy. Struktura organizacyjna Urz ędu Gminy Wyszki przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Rysunek 1. Schemat organizacyjny Urz ędu Gminy w Wyszkach

Źródło: Regulamin Organizacyjny Urz ędu Gminy w Wyszkach

Szczegółowe zadania i kompetencje poszczególnych referatów okre śla Regulamin Organizacyjny. Struktura organizacyjna gminy, rozumiana jako układ wzajemnie powi ązanych komórek organizacyjnych opisuje organizacj ę w układzie statycznym. Natomiast dynamika organizacji gminy przejawia si ę poprzez procedury, tj. procesy realizowane w urz ędzie niezb ędne do realizacji zada ń gminy. Proces w organizacji jest ci ągiem czynno ści zaprojektowanych tak, aby w ich wyniku powstawał produkt lub usługa. W tym kontek ście produktami działalno ści jednostek samorz ądu terytorialnego s ą:

9 − decyzje administracyjne wraz z nast ępstwami jakie powoduj ą, − promocja gminy, − informacja, − wyniki usług publicznych.

2. Społecze ństwo

2.1. Demografia Gminy

2.1.1. Wst ęp Celem poni ższej analizy jest zbadanie procesów zmian i tendencji demograficznych na terenie Gminy Wyszki w latach poprzednich. Analiza została sporz ądzona na podstawie danych statystycznych 1, jak równie ż w oparciu o informacje i wyliczenia przedstawione przez pracowników Urz ędu Gminy.

2.1.2. Potencjał ludno ściowy Gminy Według danych Urz ędu Stanu Cywilnego w Wyszkach na terenie Gminy w grudniu 2007 mieszkało 5086 osób, w tym 2511 kobiet. Na potrzeby dalszej analizy demograficznej wykorzystano dane statystyczne GUS, które jakkolwiek odbiegaj ą od danych ewidencji ludno ści Urz ędu Gminy Wyszki, to jednak pozwalaj ą na analiz ę trendów w czasie. I tak, według danych statystycznych na koniec 2006 roku obszar Gminy Wyszki zamieszkiwało 5114 osób. Ludno ść Gminy stanowi 0,42% ludno ści Województwa Podlaskiego i odpowiednio 8,52% ludno ści Powiatu Bielskiego. Powierzchnia Gminy wynosi 206 km 2 i stanowi 14,87% powierzchni Powiatu Bielskiego oraz 1,02% powierzchni Województwa Podlaskiego. Od ko ńca II Wojny Światowej liczba ludno ści Gminy sukcesywnie zmniejsza si ę, co przedstawia poni ższa tabela:

Tabela 1. Zmiany ludno ści na przestrzenni lat 1946-2006

Rok 1946 1950 1960 1970 1978 1988 1990 1998 2006

Mieszka ńcy 9182 8528 8340 7860 6745 5914 5876 5408 5041 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

1 Bank Danych Regionalnych, na stronie www.stat.gov.pl

10 Zmiany w liczbie mieszka ńców Gminy na przestrzeni ostatnich 11 lat przedstawia poni ższy wykres:

Rysunek 2. Zmiany liczby ludno ści Gminy Wyszki w latach 1995-2006.

Liczba ludno ści Gminy Wyszki w latach 1995-2006

6 000

5 3 8 5 800 5 8 3 7 5 4 5 6 5 600 5 6 4 5 5 4 5 4 5 6 5 400 8 3 9 5 2 3 5 3 5 2 9 5 200 5 9 1 1 5 5 1 9 5 8 0 1 5 4 0 5 000 5

4 800

4 600 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Wska źnik g ęsto ści zaludnienia dla Gminy w 2006 roku wynosił 24 osoby/km 2, podczas gdy dla cało ści województwa wynosił on 59 osób/km 2, a dla powiatu 44 osoby/km 2. Przyrost naturalny w Gminie w 2006 roku wynosił -,2,6 i - tak jak w przypadku wi ększo ści polskich gmin wiejskich - jest ujemny. Był on jednocze śnie ni ższy od przyrostu naturalnego obliczonego dla województwa, ale wy ższy od wska źnika dla powiatu. Wa żnym elementem decyduj ącym o zmniejszaniu si ę liczby ludno ści jest ujemne saldo migracji stałej, które w 2006 roku. Jednak że jest to zjawisko zbie żne z trendami wyst ępuj ącymi na terenie całego województwa, gdzie liczba ludno ści wiejskiej systematycznie maleje, a saldo migracji jest ujemne. Kształtowanie si ę tego wska źnika w ci ągu ostatnich 11 lat przedstawia poni ższa tabela:

11 Tabela 2. Saldo migracji w ruchu wewn ętrznym

Saldo migracji w ruchu wewn ętrznym

J. m. 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ogółem osoba -14 -100 -65 -97 -57 -45 -26 -55 -28 -28 -29 -37 męż czy źni osoba -5 -37 -34 -44 -20 -14 -16 -28 -19 -14 -3 -11 kobiety osoba -9 -63 -31 -53 -37 -31 -10 -27 -9 -14 -26 -26 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Podstawowe wska źniki demograficzne Gminy Wyszki przedstawia poni ższa tabela:

Tabela 3. Wska źniki demograficzne dla Gminy Wyszki

Wska źnik obci ąż enia demograficznego Jedn. Gmina Powiat Region ludno ść w wieku nieprodukcyjnym osoba 87,0 74,2 62,0 na 100 osób w wieku produkcyjnym ludno ść w wieku poprodukcyjnym osoba 125,1 109,2 76,8 na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym ludno ść w wieku poprodukcyjnym osoba 48,3 38,8 27,0 na 100 osób w wieku produkcyjnym Udział ludno ści wg ekonomicznych grup wieku w % ludno ści ogółem w wieku przedprodukcyjnym % 20,7 20,4 21,7 w wieku produkcyjnym % 53,5 57,4 61,7 w wieku poprodukcyjnym % 25,9 22,2 16,6 Ludno ść wska źniki modułu gminnego ludno ść na 1 km 2 osoba 24 44 59 kobiety na 100 m ęż czyzn osoba 97 103 105 mał żeństwa na 1000 ludno ści para 6,3 5,4 5,4 urodzenia żywe na 1000 ludno ści osoba 9,9 8,2 9,1 zgony na 1000 ludno ści osoba 12,5 12,1 9,8 przyrost naturalny na 1000 ludno ści osoba -2,6 -3,9 -0,7 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

2.1.3. Rozmieszczenie ludno ści na obszarze Gminy Wyszki Sie ć osadnicz ą Gminy nale ży oceni ć jako równomiernie rozmieszczon ą. Jej system tworzy 59 jednostek osadniczych, w tym miejscowo ść gminna Wyszki. Najwi ększymi skupiskami ludno ści s ą wsie Strabla z 534 mieszka ńcami, o środek gminny Wyszki licz ący 367 mieszka ńców, Pulsze z 322 mieszka ńcami oraz Topczewo z 236 mieszka ńcami. Pozostałe jednostki nie odgrywaj ą wi ększego znaczenia w strukturze zaludnienia obszaru. Rozmieszczenie ludno ści na obszarze Gminy przedstawia poni ższa tabela:

12 Tabela 4. Rozmieszczenie ludno ści na terenie gminy Wyszki Liczba ludno ści na dzie ń Lp Nazwa miejscowo ści 31.XII.2003 31.XII.2004 31.II.2005 31.XII.2006 1 Bogusze 31 30 31 29 2 Budlewo 23 23 23 22 3 Bujnowowo 144 142 143 140 4 Falki 133 134 132 126 5 Filipy 231 224 218 216 6 Gawiny 45 43 42 41 7 Godzieby 140 143 142 139 8 Górskie 57 54 54 56 9 Ignatki 62 66 68 68 10 Kalinówka 49 51 52 53 11 Kamienny Dwór 173 178 174 165 12 Ko ćmiery 48 49 50 49 13 Kowale 55 55 60 60 14 Ko żuszki 44 42 41 41 15 Krupice 1 1 0 0 16 Łapcie 103 100 98 89 17 Łuczaje 15 15 14 14 18 Łubice 23 23 27 25 19 Łyse 47 47 46 44 20 Malesze 154 142 140 139 21 Mieszuki 70 71 73 73 22 Mierzwin Du ży 69 69 68 70 23 Mierzwin Mały 58 58 63 63 24 Moskwin 55 55 50 51 25 Mulawicze 165 164 164 163 26 Niewino Borowe 141 145 144 147 27 Niewino Kamie ńskie 14 15 15 15 28 Niewino Le śne 59 59 58 58 29 Niewino Popławskie 41 41 40 39 30 Niewino Stare 50 49 49 49 31 Nowe Bagi ńskie 35 35 34 32 32 Olszanica 55 54 48 47 33 Osówka 53 52 51 53 34 Ostrówek 14 13 12 12 35 Pierzchały 37 35 36 37 36 Pulsze 337 329 324 322 37 Samułki Du że 155 152 148 140 38 Samułki Małe 59 56 54 53 39 Sasiny 62 61 61 61 40 Sie śki 37 37 37 37 41 Stacewicze 61 58 55 54 42 Stare Bagi ńskie 20 20 22 21 43 Strabla 533 534 525 534 44 Szczepany 31 33 32 32 45 Szpaki 73 72 72 74 46 Topczewo 254 244 233 236 47 Trzeszczkowo 10 10 10 10 48 Tworki 33 33 33 32

13 49 Warpechy Nowe 98 99 99 96 50 Warpechy Stare 125 126 124 119 51 Wod źki 36 29 31 31 52 Wiktorzyn 5 5 4 4 53 Wólka Pietkowska 172 169 167 164 54 Wólka Zalewska 45 45 45 45 55 Wypychy 21 21 21 21 56 Wyszki 385 383 376 367 57 Zakrzewo 66 66 65 64 58 Zalesie 150 152 149 148 59 Zdrojki 23 24 24 25 5285 5235 5171 5115 Źródło: Urz ąd Gminy w Wyszkach

2.1.4. Struktura wieku ludno ści Wyszki Do analizy struktury wieku ludno ści przyj ęto nast ępuj ący podział na grupy wiekowe: − wiek przedprodukcyjny - poni żej 15 lat − wiek produkcyjny: 15-59 lat kobiety, 15-64 lata m ęż czy źni − wiek poprodukcyjny: powy żej 60 lat kobiety, powy żej 65 lat m ęż czy źni Na potrzeby prezentacji struktury wiekowej ludno ści wykorzystano dane agregowane w Banku Danych Regionalnych GUS:

Tabela 5. Struktura wieku ludno ści Gminy Wyszki J. m. 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ogółem osoba 5 717 5 595 5 478 5 408 5 319 5 276 5 217 5 174 5 114 5 062 5 003 4 951 męż czy źni osoba 2 901 2 856 2 804 2 769 2 712 2 694 2 658 2 634 2 591 2 561 2 533 2 512 kobiety osoba 2 816 2 739 2 674 2 639 2 607 2 582 2 559 2 540 2 523 2 501 2 470 2 439 w wieku przedprodukcyjnym - poni żej 15 lat ogółem osoba 1 261 1 219 1 170 1 130 1 089 1 055 1 003 973 942 895 834 808 męż czy źni osoba 638 624 597 575 555 546 527 515 501 478 441 429 kobiety osoba 623 595 573 555 534 509 476 458 441 417 393 379 w wieku produkcyjnym: 15-59 lat kobiety, 15-64 lata m ęż czy źni ogółem osoba 3 063 2 995 2 941 2 940 2 925 2 927 2 907 2 887 2 875 2 880 2 895 2 863 męż czy źni osoba 1 747 1 713 1 678 1 676 1 639 1 635 1 613 1 603 1 593 1 591 1 611 1 596 kobiety osoba 1 316 1 282 1 263 1 264 1 286 1 292 1 294 1 284 1 282 1 289 1 284 1 267 w wieku poprodukcyjnym ogółem osoba 1 393 1 381 1 367 1 338 1 305 1 294 1 307 1 314 1 297 1 287 1 274 1 280 męż czy źni osoba 516 519 529 518 518 513 518 516 497 492 481 487 kobiety osoba 877 862 838 820 787 781 789 798 800 795 793 793 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

14 Według danych statystycznych w roku 2006 na terenie Gminy zamieszkiwało 808 osób w wieku przedprodukcyjnym, 2863 w wieku produkcyjnym oraz 1280 osób w wieku poprodukcyjnym.

2.2. Walory miejsca zamieszkania 2.2.1. Mieszkalnictwo Zasoby mieszkaniowe Gminy Wyszki w 2006 roku wynosiły: - 1 693 mieszkania - 6 613 izby - 135 636 m 2 powierzchni u żytkowej Struktur ę własno ściow ą mieszka ń przedstawia poni ższa tabela:

Tabela 6. Struktura własno ściowa mieszka ń na terenie Gminy Wyszki

Forma własno ści j.m. Warto ść ogółem mieszkania miesz. 1 693 izby izba 6 613 powierzchnia u żytkowa mieszka ń m2 135 636 zasoby gmin (komunalne) mieszkania miesz. 40 izby izba 134 powierzchnia u żytkowa mieszka ń m2 2 073 zasoby zakładów pracy mieszkania miesz. 24 izby izba 73 powierzchnia u żytkowa mieszka ń m2 1 029 zasoby osób fizycznych mieszkania miesz. 1 619 izby izba 6 367 powierzchnia u żytkowa mieszka ń m2 131 674 zasoby pozostałych podmiotów mieszkania miesz. 10 izby izba 39 powierzchnia u żytkowa mieszka ń m2 860 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Ponad 70% mieszka ń wyposa żonych jest w wodoci ąg, ponad 48% posiada łazienk ę, warunków 35,5% centralne ogrzewanie. Najwa żniejsze wska źniki warunków mieszkaniowych przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco:

Tabela 7 Wska źniki warunków mieszkaniowych na terenie gminy Wyszki Mieszkania wyposa żone w instalacje techniczno-sanitarne wodoci ąg 1 198 ust ęp spłukiwany 794

15 łazienka 828 centralne ogrzewanie 608 gaz sieciowy 35 Przeci ętna powierzchnia u żytkowa mieszkania w m2 1 mieszkania 80,1 na 1 osob ę 27,1 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Generalnie w badanych okresach korzystnie kształtowały si ę wszystkie wska źniki warunków zamieszkania i w wi ększo ści przypadków były zbli żone do średnich wska źników dla województwa. W celu zobrazowania stopnia zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych mieszka ńców posłu żono si ę wska źnikiem ilo ści mieszka ń na 1000 mieszka ńców, który odniesiono do średniej dla województwa. Wska źniki te kształtuj ą si ę nast ępuj ąco: Gmina - 330,99 Województwo Podlaskie - 311,3 Obszary wiejskie województwa - 296,5 Je żeli przyjmiemy, za pa ństwami Europy Zachodniej, średni wska źnik zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych na poziomie 309 mieszka ń na 1000 mieszka ńców obszarów wiejskich, oka że si ę, że wska źnik ten dla Gminy Wyszki jest wy ższy, co wskazuje na wysoki poziom zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych ludno ści. Co jednak nie współgra z jako ści ą życia i wyposa żeniem w infrastruktur ę sanitarn ą.

2.2.2. Ochrona zdrowia i opieka społeczna Gmina Wyszki znajduje si ę w rejonie obsługi Podlaskiego Oddziału Narodowego Funduszu Ochrony Zdrowia. Opiek ę zdrowotn ą na terenie Gminy zapewniaj ą 3 o środki podstawowej opieki zdrowotnej, w których w 2006 roku udzielono ł ącznie 22927 porad.

W zakresie lecznictwa zamkni ętego i specjalistycznego gmina obsługiwana jest przez szpitale i poradnie specjalistyczne w Bielsku Podlaskim i Białymstoku oraz inne będące w zasi ęgu funkcjonowania Regionalnego Oddziału NFZ. Gminne zadania z zakresu opieki społecznej oraz zadania zlecone w tym zakresie realizuje Gminny O środek Pomocy Społecznej w Wyszkach, b ędący jednostk ą

16 bud żetow ą Urz ędu Gminy. Zgodnie z § 7 Statutu zadania GOPS obejmuj ą w szczególno ści: − tworzenie warunków do funkcjonowania systemu pomocy społecznej, − opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwi ązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzgl ędnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwi ązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka, − sporz ądzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej, − udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezb ędnego ubrania osobom tego pozbawionym, − opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osob ę, która zrezygnuje z zatrudnienia w zwi ązku z konieczno ści ą sprawowania bezpo średniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ci ęż ko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie nie zamieszkuj ącymi matk ą, ojcem lub rodze ństwem, − praca socjalna, − do żywianie dzieci, − analizowanie, ocenianie i prognozowanie zjawisk rodz ących i okre ślanie zapotrzebowania na świadczenia z pomocy społecznej, − pobudzanie społecznej aktywno ści do zwalczania i przeciwdziałania powstawaniu zjawisk patologicznych, − oddziaływanie na poszczególne środowiska celem ich uaktywnienia w kierunku samodzielnego przezwyci ęż ania sytuacji kryzysowych, − kierowanie osób wymagaj ących całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawno ści do domów pomocy społecznej, ponoszenie płatno ści za pobyt mieszka ńca gminy w tym domu, − organizowanie i świadczenie usług opieku ńczych w miejscu zamieszkania, − przyznawanie i wypłacanie przewidzianych ustaw ą świadcze ń oraz przyznawanie pomocy w naturze, − realizacja zada ń wynikaj ących z rz ądowych programów pomocy społecznej, maj ących na celu ochron ę poziomu życia rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia

17 2.2.3. Kultura, sport, turystyka i wypoczynek Podstawow ą jednostk ą gminn ą w obszarze kultury i sportu jest Gminny O środek Kultury, Sportu i Turystyki w Wyszkach . Zakres działalno ści O środka obejmuje w szczególno ści: − organizowanie imprez kulturalnych: spektakli, koncertów, wystaw, prezentacji filmów; − prowadzenie zespołów, kółek i ognisk artystycznych oraz edukacji kulturalnej dzieci i młodzie ży; − prowadzenie zaj ęć , których celem jest rozwijanie zainteresowa ń dzieci, młodzie ży i dorosłych ró żnymi dziedzinami wiedzy, z uwzgl ędnieniem informatyki i j ęzyków obcych; − organizowanie obchodów świ ąt narodowych oraz uroczysto ści gminnych; − prowadzenie działalno ści wydawniczej i promocyjnej; − gromadzenie i opracowywanie materiałów bibliotecznych; − udost ępnianie zbiorów bibliotecznych; − popularyzowanie czytelnictwa; − zaspokajanie potrzeb informacyjnych i edukacyjnych czytelników; − świadczenie usług z zakresu kultury i sportu; − tworzenie warunków dla rozwoju kultury fizycznej; − popularyzowanie sportu w śród młodzie ży; − rozwijanie i upowszechnianie rekreacji ruchowej; − rozwijanie i upowszechnianie turystyki; − współpraca ze stowarzyszeniami kulturalnymi, placówkami o światowo - wychowawczymi, fundacjami, stowarzyszeniami zawodowymi i twórców oraz wszystkimi osobami prawnymi i fizycznymi mog ącymi słu żyć pomoc ą przy realizacji zada ń O środka.

Na terenie Gminy Wyszki funkcjonuj ą dwie placówki biblioteczne. Podstawowe wska źniki zwi ązane z czytelnictwem prezentuje poni ższa tabela.

Tabela 8 Czytelnictwo na terenie Gminy Wyszki Placówki biblioteczne biblioteki i filie ob. 2 pracownicy bibliotek osoba 2

18 księgozbiór wol. 18 904 czytelnicy w ci ągu roku osoba 619 wypo życzenia ksi ęgozbioru na zewn ątrz wol. 13 336 Placówki biblioteczne wg organu prowadz ącego biblioteki i filie ob. 2 pracownicy bibliotek osoba 2 ksi ęgozbiór wol. 18 904 czytelnicy w ci ągu roku osoba 619 wypo życzenia ksi ęgozbioru na zewn ątrz wol. 13 336 Biblioteki - wska źniki ludno ść na 1 placówk ę biblioteczn ą osoba 2 501,50 ksi ęgozbiór bibliotek na 1000 ludno ści wol. 3 703,98 czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludno ści osoba 120,13 wypo życzenia ksi ęgozbioru na 1 czytelnika w woluminach wol. 22,05 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Infrastruktur ę kultury uzupełniaj ą świetlice we wsiach Bujnowo, Godzieby, Samułki Du że, Topczewo, Pulsze, Wyszki ( funkcjonuj ące ł ącznie z remizami stra żackimi) oraz indywidualne w Filipach, Mierzwinie i Niewinie Borowym. W obiektach tych odbywaj ą si ę zebrania wiejskie, narady, imprezy okoliczno ściowe. Atrakcyjno ść turystyczn ą Gminy determinuj ą warunki przyrodnicze (Dolina Górnej Narwi) oraz obiekty dziedzictwa kulturowego (wg danych Urz ędu Gminy w Wyszkach): − Falki - cmentarz wojenny − Górskie Kolonia - mogiły z czasów II wojny światowej − Kamienny Dwór, dwór drewniany w zespole dworskim − Kamienny Dwór, dwór murowany w zespole dworskim − Kamienny Dwór, lamus w zespole dworskim − Kamienny Dwór, mleczarnia w zespole dworskim − Kamienny Dwór, pozostało ści parku w zespole dworskim − Malesze, cmentarz prawosławny − Olszanica, wiatrak ko źlak − Pulsze, kaplica cmentarna na cmentarzu rzymskokatolickim − Pulsze, cmentarz rzymskokatolicki, grzebalny − Strabla, ko ściół parafialny p.w. Wniebowst ąpienia Pa ńskiego − Strabla, dzwonnica w zespole ko ścioła parafialnego p.w. Wniebowst ąpienia Pa ńskiego

19 − Strabla, cmentarz przyko ścielny, dawny w zespole ko ścioła parafialnego p.w. Wniebowst ąpienia Pa ńskiego − Strabla, cmentarz parafialny, dawny w zespole ko ścioła parafialnego p.w. Wniebowst ąpienia Pa ńskiego − Strabla, dom katechetyczny w zespole ko ścioła parafialnego p.w. Wniebowst ąpienia Pa ńskiego − Strabla, pałac w zespole dworsko-pałacowym − Strabla, lamus w zespole dworsko-pałacowym − Strabla, ku źnia w zespole dworsko-pałacowym − Strabla, czworak w zespole dworsko-pałacowym − Strabla, pozostało ści parku w zespole dworsko-pałacowym − Topczewo, układ ruralistyczny − Topczewo, ko ściół parafialny p.w. św. Stanisława Biskupa − Topczewo, cmentarz parafialny, grzebalny p.w. św. Stanisława Biskupa − Wyszki, ko ściół parafialny p.w. św. Andrzeja Arcybiskupa − Wyszki, ogrodzenie z bramami w zespole ko ścioła parafialnego p.w. św. Andrzeja Arcybiskupa − Wyszki, cmentarz przyko ścielny w zespole ko ścioła parafialnego p.w. św. Andrzeja Arcybiskupa

2.3. Infrastruktura techniczna

2.3.1. Zaopatrzenie w wod ę Na dzie ń 31.12.2006 roku całkowita długo ść sieci wodoci ągowej na terenie Gminy Wyszki wynosiła 121,91km m. Liczba przył ączy wodoci ągowych wynosi 1119 szt, w tym 955 przył ączy do gospodarstw rolnych. Zaopatrzenie w wod ę obszaru odbywa si ę za po średnictwem dwóch wodoci ągów „Wyszki” i „Budlewo”. W pełni zwodoci ągowanych jest 50 wsi sołeckich oraz trzy cz ęś ciowo.

I. Wodoci ąg „Wyszki” Uj ęcie wody podziemnej z utworów czwartorz ędowych składa si ę z trzech studni wierconych:

3 − SW – 1 o gł ęboko ści 111,5 m i zatwierdzonych zasobach Q e = 57 m /h przy depresji s = 35,8 m

3 − SW – 2 o gł ęboko ści 111,0 m i Q e = 64 m /h przy s = 32,5 m.

3 − SW – 3 o gł ęboko ści 88,0 m i Q e = 69 m /h przy s = 17,0 m. Woda surowa ze studni zawiera ponadnormatywne ilo ści zwi ązków żelaza (0,8 – 1,3 mgFe/dm 3). Urz ądzeniami do poboru i uzdatniania wody s ą: - 2 pompy G.C.O. 06 o mocy 11 kW ka żda (SW – 1 i SW – 2) - pompa G.C.O. 05 o mocy 9 kW (SW – 3) - 2 hydrofory o V = 4,5 m 3 ka żdy

21 - 4 od żelaziacze o średnicy 1200 mm ka żdy - 4 aeratory o średnicy 500 mm ka żdy - spr ęż arka typu WAN – LE - chlorotor C – 52 - 3 wodomierze 80 mm - 1 wodomierz spr ęż arkowy 100/40 - agregat pr ądotwórczy. Stacja wodoci ągowa pracuje w układzie jednostopniowego pompowania. Do wodoci ągu podł ączonych jest 784 mieszka ńców gminy wsi Wyszki, Pulsze, Sasiny. Wydajno ść potencjalna istniej ących urz ądze ń do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 1920 m 3/d, natomiast wydajno ść rzeczywista wynosi 252 m 3/d.

II. Wodoci ąg Budlewo Uj ęcie wody podziemnej z utworów czwartorz ędowych składa si ę z dwóch studni gł ębinowych SW – 1 o gł ęboko ści 67 m i SW –2 o gł ęboko ści 70 m i zatwierdzonych zasobach uj ęcia w kat. „B” - Q = 75 m 3/h przy depresji s = 7,4 – 9,2 m Woda pobierana ze studni wierconych zawiera ponadnormatywne ilo ści zwi ązków żelaza i manganu. Urz ądzeniami do poboru i uzdatniania wody s ą: - 2 pompy typu D 80 V/B – SGMf – 18 d, - hydrofiltr Nr 142970 BPWN w Zielonej Górze / zbiornik hydroforowy o pojemno ści 40 m 3, filtr o pojemno ści 4,60 m 2, - 3 mieszacze wodno – powietrzne Ø 500 mm, - chlorator C – 52, - 2 spr ęż arki typu WAN – ES ( w tym jedna rezerwowa), - wodomierz śrubowy Ø 80 mm, - wodomierz spr ęż ynowy MZ/J Ś – 200/40 mm. Strefa ochrony bezpo średniej w promieniu 10 m wokół ka żdej studni. Do wodoci ągu Budlewo podł ączonych jest 3880 mieszka ńców gminy. Wydajno ść potencjalna do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 2208 m 3/d, natomiast wydajno ść rzeczywista urz ądzeń do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 1021 m 3/d.

22 2.3.2. Kanalizacja sanitarna. Całkowita długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Wyszki wynosi 4286 m. Do sieci podł ączonych jest 172 osoby, co daje w sumie 3,25% skanalizowanie gminy.

Ścieki z terenu Gminy za po średnictwem przepompowni w Kamiennym Dworze podawane s ą do oczyszczalni w Łapach poprzez sie ć kanalizacyjn ą gminy Po świ ętne i Łapy. Maksymalna przepustowo ść przepompowni to 511,2 m 3/d, z czego wykorzystane jest 35,2% max. przepustowo ści czyli 180 m 3/d. Jednostk ą organizacyjn ą zajmuj ąca si ę eksploatacj ą systemów wodoci ągowych jest Zakład Usług Komunalnych w Wyszkach. W Gminie Wyszki znajduje si ę równie ż oczyszczalnia ścieków przy Zespole Szkół w Wyszkach. Jej przepustowo ść wynosi 11 m 3/na dobę. Do sieci kanalizacyjnej

23 odprowadzane s ą ścieki bytowo – gospodarcze z urz ądze ń takich jak: toalety, natryski, umywalki oraz ze stołówki i podł ączonego budynku mieszkalnego. Ścieki sanitarne odprowadzane s ą grawitacyjnie do studzienki z układem pompowym. Nast ępnie do szczelnej studzienki rewizyjnej i dalej płyn ą grawitacyjnie do biologicznej oczyszczalni ścieków typu MINIFLO - 20 i osadnika gnilnego typu PURFLO. Oczyszczalnie ścieków przy Zespole Szkół w Wyszkach odbywa si ę za pomoc ą procesów biologicznych w oparciu o bakterie beztlenowe – oczyszczalnie wst ępne oraz oczyszczalnie wła ściwe w oparciu o bakterie tlenowe. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Pulszanka. Rozpocz ęto program budowy przyzagrodowych oczyszczalni ścieków. Gmina dysponuje projektem przedmiotowych oczyszczalni, które nieodpłatnie udost ępnia zainteresowanym. W 2007 roku na terenie gminy powstało 10 oczyszczalni przyzagrodowych z filtrem ro ślinnym. Stan gospodarki ściekowej na terenie gminy nale ży oceni ć jako niezadowalaj ący. Znaczna wi ększo ść gospodarstw domowych nie posiada uregulowanej gospodarki ściekowej. Na posesjach wybudowane s ą bezodpływowe zbiorniki, które s ą okresowo wywo żone, indywidualnie przez wła ścicieli gospodarstw. Ścieki komunalno - bytowe z budynków komunalnych wywo żone s ą do oczyszczalni ścieków w Bielsku Podlaskim. Jednostk ą obsługuj ąca w zakresie wywozu jest firma MPO Białystok, oddział w Wyszkach.

2.3.3. Gospodarka odpadami Głównym sposobem zagospodarowania odpadów na terenie Gminy Wyszki jest ich składowanie2. Gminne składowisko odpadów komunalnych znajduje si ę w miejscowo ści Szpaki. Całkowita powierzchnia składowiska to 0,72 ha, powierzchnia składowa to 0,49 ha. Składowisko posiada uszczelnienie mineralne z gliny. Liczba składanych odpadów zmieszanych przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Rok 2002 2003 2004 2005 2006 Ilo ść zło żonych 98 Mg 115 Mg 175 Mg 257 Mg 283 Mg odpadów

2 Charytoniuk A. Sanik J. Plan gospodarki odpadami dla gminy Wyszki na lata 2004 - 2007 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2008 - 2011, Białystok, Maj 2004, s. 7-11.

24 Obsług ę składowiska w zakresie odbioru i składowania odpadów prowadzi Miejskie Przedsi ębiorstwo Komunikacyjne Białystok, odział w Wyszkach.. Składowisko odpadów w Szpakach posiada uregulowany stan prawny. Dla obiektu tego wykonany został przegl ąd ekologiczny oraz instrukcja eksploatacji składowiska. Składowisko ma du że braki w wyposa żeniu, nie posiada wagi, brodzika dezynfekuj ącego, piezometrów, geomembrany, odgazowania. Jest jedynie ogrodzone metalow ą siatk ą na linkach i słupkach z małymi ubytkami siatki i brakiem bramy wjazdowej. Brak te ż jest oznakowania tabliczka informacyjn ą. Brak jest stałej obsługi i stałego nadzoru. Składowisko nie posiada zbiornika na nieczysto ści płynne. Nie prowadzi si ę te ż segregacji odpadów. W roku 2007 Gmina przyst ąpiła do inicjatywy budowy zakładu odzysku odpadów w ramach Zwi ązku Gmin Puszczy Białowieskiej. Zakład zostanie zlokalizowany na terenie Gminy Bielsk Podlaski.

2.3.4. Elektroenergetyka Źródłem zasilania w energi ę elektryczn ą gminy s ą stacje transformatorowo - rozdzielcze RPZ 110/15 kW w Bielsku Podlaskim i Łapach. Rozprowadzenie energii elektrycznej do poszczególnych odbiorców odbywa si ę poprzez układ sieci SN 15kV wychodz ące z RPZ – tu w Bielsku Podlaskim (3 szt.) ł ącz ą si ę z liniami z RPZ – tu Łapy (2 szt.). Istniej ące linie główne tworz ą tzw. „pier ścienie” – co daje wi ększ ą pewno ść zasilania. Powstałe linie SN 15kV na terenie gminy s ą odgał ęzieniami od w/w linii głównych, zasilaj ących poszczególne stacje transformatorowe na obszarze całej gminy. Na terenie gminy istnieje 78 stacji transformatorowych słupowych, w tym w miejscowo ści Wyszki jest zlokalizowanych 5 stacji transformatorowych. Ze wzgl ędu na konfiguracj ę sieci elektroenergetycznej SN i jej stan techniczny, dostarczana odbiorcom moc i energia elektryczna odpowiada ich potrzebom w tym zakresie.

2.3.5. Zaopatrzenie w gaz. Przez teren gminy Wyszki przebiega trasa gazoci ągu wysokiego ci śnienia DN- 200 relacji Łapy-Wyszki. Jest to odgał ęzienie od istniej ącego gazoci ągu zasilaj ącego relacji Bobrowniki - Białystok - Zambrów -Wyszki.

25 W miejscowo ści Wyszki zlokalizowana jest stacja redukcyjno-pomiarowa I o. Obecnie sie ć średniego ci śnienia rozbudowana jest jeszcze w niewielkim stopniu. Na razie z gazu korzystaj ą mieszka ńcy wschodniej cz ęś ci Wyszek. Zaledwie 35 mieszka ń posiada dost ęp do gazu sieciowego.

2.3.6. Drogi Podstawowym układem komunikacyjnym w Gminie Wyszki jest i w dalszym ci ągu pozostanie układ drogowy. Przez teren gminy Wyszki przebiegaj ą dwa ci ągi dróg wojewódzkich o ł ącznej długo ści 14,6 km. S ą to drogi: − Nr 681 Roszki Wodzki - Łapy - Po świ ętne - Bra ńsk - Ciechanowiec, klasy G z dopuszczeniem kursowania pojazdów o nacisku 80kN/o ś, − Nr 659 Topczewo - Zalesie - Kiewłaki - granica powiatu (Hodyszewo) klasy Z z dopuszczeniem kursowania pojazdów o nacisku 60kN/o ś. Ci ągi dróg powiatowych na terenie Gminy Wyszki wynosz ą ł ącznie 113,263 km i są to drogi:

Tabela 9. Drogi powiatowe na tereni Gminy Wyszki Numer Przebieg drogi drogi 1566B Brzozowo Stare - Wilkowo - Łukawica - od granicy powiatu do Wólki Pietkowskiej, 1568B droga 659 - Wodzki, 1569B Zalesie - Wólka Zaleska - Olszewo, 1571B Glinnik - Zanie - Świrydy - Załuskie Koronne - Malesze, 1574B Bielsk Podlaski (ul. 11-go Listopada) - Augustowo- Wyszki - Topczewo, 1575B Bielsk Podlaski - Orzechowicze - Stołowacz - Mulawicze - Strabla - Doktorce, 1576B droga 1574B - Falki - Filipy - Samułki Du że - Samułki Małe - droga 1575B 1577B Pietkowo - Osówka - Godzieby - Falki, 1578B Budlewo - Ignatki, 1579B droga 1575B - Łapcie - Pulsze - Sasiny - Szpaki - Malesze - Bujnowo - Kadłubówka, 1580B Falki - Werpechy Stare - Mieszuki - Warpechy Nowe - Stacewicze - Stołowacz, 1581B Wyszki - Filipy, 1582B Wyszki (droga 1581B) - Pulsze - Stacewicze, droga 1579B - Szczepany - Niewino Borowe - Niewino Le śne - Niewino Popławskie - 1583B droga 1582 B, 1585B droga 1574B - Nałogi - Orzechowicze, 1587B Chraboły - Strabla, 1588B Plutycze - Jacewicze - droga 1575B, 1592B Wyszki - Bagi ńskie - Mierzwin Mały - Ol ędzkie, 1594B Pierzchały - Ko żuszki 1595B Malesze - Brze ścianka - Łubin Rudołty – Łubin Ko ścielny Źródło: Urz ąd Gminy w Wyszkach

26 Pozostałe ci ągi drogowe to 73,108 km dróg i ulic gminnych. Stan nawierzchni sieci drogowej przedstawia poni ższa tabela:

Tabela 10 Stan nawierzchni sieci drogowej na terenie gminy Wyszki

Rodzaj RODZAJ NAWIERZCHNI drogi wg gruntowa gruntowa RAZEM bitumiczna betonowa brukowcowa tłuczniowa własno ści żwirowa naturalna gminna 3,82 --- 2,9 --- 58,953 7,435 73,108 powiatowa 52,777 0,129 10,676 34,234 11,049 4,398 113,263 wojewódzka 14,6 ------14,6 200,971 Źródło: Urz ąd Gminy w Wyszkach

Sie ć drogow ą na terenie Gminy Wyszki przedstawia poni ższa mapa:

Rysunek 3. Sie ć drogowa na terenie Gminy Wyszki

27 2.3.7. Kolej Przez obszar gminy Wyszki przebiega pierwszorz ędna jednotorowa linia kolejowa Białystok – Bielsk Podlaski – Czeremcha – granica pa ństwa. Długo ść linii na terenie gminy wynosi ok. 3 km. G ęsto ść sieci wynosi 1,4 km/100km 2, a w województwie podlaskim 4,1 km/100km 2). Obsługa podró żnych odbywa si ę na stacji Strabla. Stan techniczny torów jest zły.

2.4. Infrastruktura społeczna 2.4.1. O świata Na terenie Gminy Wyszki funkcjonuje pi ęć placówek o światowych: − Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Wyszkach, − Szkoła Podstawowa im. Ks. F. J. Falkowskiego w Falkach, − Szkoła Podstawowa w Topczewie, − Szkoła Podstawowa w Strabli, − Publiczna Szkoła Podstawowa w Niewinie Borowym prowadzona przez Stowarzyszenia "Edukator" w Łom ży. Łącznie w szkołach podstawowych uczy si ę 345 uczniów w 28 oddziałach. Na terenie Gminy funkcjonuje 1 gimnazjum w ramach Zespołu Szkół w Wyszkach. Ucz ęszcza do niego 190 uczniów z terenu całej Gminy.

Tabela 11 Szkolnictwo na terenie Gminy Wyszki J. m. 2003 2004 2005 2006 SZKOLNICTWO PODSTAWOWE Szkoły podstawowe dla dzieci, młodzie ży i dorosłych wg gestora szkoły podstawowe dla dzieci i młodzie ży bez specjalnych ogółem ob. 6 6 5 5 podporz ądkowane samorz ądowi gminnemu ob. 5 5 4 4 podporz ądkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom ob. 1 1 1 1 pomieszczenia szkolne ogółem pom. 50 52 42 43 podporz ądkowane samorz ądowi gminnemu pom. 44 46 36 37 podporz ądkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom pom. 6 6 6 6 oddziały w szkołach ogółem oddział 31 30 27 28 podporz ądkowane samorz ądowi gminnemu oddział 27 26 23 24 podporz ądkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom oddział 4 4 4 4 uczniowie ogółem osoba 427 403 372 345 podporz ądkowane samorz ądowi gminnemu osoba 401 375 342 314 podporz ądkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom osoba 26 28 30 31 absolwenci

28 ogółem osoba 92 73 81 68 podporz ądkowane samorz ądowi gminnemu osoba 88 71 76 65 podporz ądkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom osoba 4 2 5 3 SZKOLNICTWO GIMNAZJALNE Gimnazja ogółem ob. 1 1 1 1 pomieszczenia szkolne ogółem pom. 7 13 11 11 oddziały w szkołach ogółem oddział 9 9 9 8 uczniowie ogółem osoba 213 218 211 190 absolwenci ogółem osoba 67 60 75 76 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Podstawowe wska źniki scholaryzacji i komputeryzacji na obszarze Gminy Wyszki przedstawia poni ższa tabela:

Tabela 12 Podstawowe wska źniki scholaryzacji i komputeryzacji dla Gminy Wyszki J. m. 2003 2004 2005 2006 SKOLARYZACJA współczynnik skolaryzacji brutto szkoły podstawowe % 102,20 99,80 96,60 95,04 gimnazja % 86,20 85,20 87,90 86,36 współczynnik skolaryzacji netto szkoły podstawowe % 101,70 99,50 96,60 94,49 gimnazja % 84,60 83,60 86,70 85,91 KOMPUTERYZACJA komputery w szkole ogółem szt 55 70 77 76 szkoły podstawowe szt 45 60 54 53 gimnazja szt 10 10 23 23 pracownie komputerowe ogółem izba 6 7 6 6 szkoły podstawowe izba 5 6 5 5 gimnazja izba 1 1 1 1 komputery podł ączone do Internetu ogółem szt 40 56 70 71 szkoły podstawowe szt 30 46 52 53 Gimnazja szt 10 10 18 18 uczniowie przypadaj ący na 1 komputer szkoły podstawowe osoba 15 9 8 7 Gimnazja osoba 24 24 15 14 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

2.4.2. Gminny O środek Kultury, Sportu i Turystyki w Wyszkach Gminny O środek Kultury, Sportu i Turystyki w Wyszkach został powołany Uchwał ą Rady Gminy Wyszki Nr XIX/188/04. Jest on instytucją kultury prowadz ąca działalno ść kulturaln ą, biblioteczn ą oraz w sferze kultury fizycznej. Zakres działalno ści O środka obejmuje mi ędzy innymi:

29 − organizowanie imprez kulturalnych: spektakli, koncertów, wystaw, prezentacji filmów; − prowadzenie zespołów, kółek i ognisk artystycznych oraz edukacji kulturalnej dzieci i młodzie ży; − prowadzenie zaj ęć , których celem jest rozwijanie zainteresowa ń dzieci, młodzie ży i dorosłych ró żnymi dziedzinami wiedzy, z uwzgl ędnieniem informatyki i j ęzyków obcych; − organizowanie obchodów świ ąt narodowych oraz uroczysto ści gminnych; − prowadzenie działalno ści wydawniczej i promocyjnej; − gromadzenie i opracowywanie materiałów bibliotecznych; − udost ępnianie zbiorów bibliotecznych; − popularyzowanie czytelnictwa; − zaspokajanie potrzeb informacyjnych i edukacyjnych czytelników; − świadczenie usług z zakresu kultury i sportu; − tworzenie warunków dla rozwoju kultury fizycznej; − popularyzowanie sportu w śród młodzie ży; − rozwijanie i upowszechnianie rekreacji ruchowej; − rozwijanie i upowszechnianie turystyki; − współpraca ze stowarzyszeniami kulturalnymi, placówkami o światowo - wychowawczymi, fundacjami, stowarzyszeniami zawodowymi i twórców oraz wszystkimi osobami prawnymi i fizycznymi mog ącymi słu żyć pomoc ą przy realizacji zada ń O środka. Kalendarz imprez GOKSiT na 2007 rok obejmował: − Turnieje halowe - Wyszki − Kulig z ogniskiem (w zale żno ści od pogody). − Dyskoteka walentynkowa dla młodzie ży gimnazjalnej. − Bal karnawałowy dla dzieci. − Bal karnawałowy dla dorosłych. − Konkurs na najpi ękniejsz ą pisank ę i palm ę wielkanocn ą. − Dzie ń patrona SP w Falkach. − Festyn Gminny „POWITANIE LATA 2007”- Wyszki − Gminny Dzie ń Dziecka − Konkurs Gminny „POSESJA TWOJ Ą WIZYTÓWK Ą”

30 − Festyn Gminny „ ŻEGNAJ SZKOŁO” − konkurs „LATAWCE GÓR Ą” Rodzinne puszczanie latawców − Festyn Gminny „PO ŻEGNANIE LATA 2007” Wyszki konkurs na „WIENIEC DO ŻYNKOWY” − Zawody sportowo - po żarnicze − Konkurs na „NAJPI ĘKNIEJSZ Ą SZOPK Ę I STROIK ŚWI ĄTECZNY − Bal sylwestrowy

3. Finanse gminne Kształtowanie si ę dochodów i wydatków bud żetowych Gminy w latach 1995-2005 przedstawia poni ższy wykres:

Rysunek 4 Zmiany w dochodach i wydatkach Gminy Wyszki w latach 1995-2006

12 000 000

10 000 000

8 000 000

6 000 000

4 000 000

2 000 000

0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Dochody bud żetowe Wydatki bud żetowe

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS W roku 2006 Gmina osi ągn ęła dochody w wysoko ści 10.356.285 złotych i zrealizowała wydatki na poziomie 10.814.643 złotych. Struktura dochodów w roku 2005 była nast ępuj ąca: dochody własne - 31%, subwencje - 49%, dotacje - 14%, Środki na dofinansowanie własnych zada ń pozyskane z innych źródeł - 6%. Jest to mało korzystna relacja, chocia ż powszechna w przypadku Gmin wiejskich, które nie maj ą wi ększych mo żliwo ści stymulowania wzrostu dochodów własnych. Natomiast w śród

31 wydatków najwi ększe nakłady przeznaczono na: o świat ę i wychowanie - 43,1%, administracj ę publiczn ą - 15% oraz opiek ę społeczn ą -13%.

Tabela 13 Dochody per capita w 2005 roku

Dochody na 1 mieszka ńca w 2005 roku ogółem 1 834,99 dochody własne 569,32 dochody własne - dochody podatkowe 265,93 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

4. Gospodarka

4.1. Charakterystyka lokalnego sektora gospodarczego Zgodnie z danymi Urz ędu Statystycznego w Białymstoku i według stanu na koniec grudnia 2006 roku na terenie Gminy Wyszki prowadziło działalno ść 166 podmiotów gospodarczych, z czego 15 w sektorze publicznym. Ogromna wi ększo ść , bo 127 firm to osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą, a przewaga tej formy prowadzenia działalno ści gospodarczej jest norm ą w polskiej rzeczywisto ści gospodarczej i Gmina nie odbiega od trendów krajowych w tym zakresie. Struktur ę własno ściow ą lokalnych firm przedstawia poni ższa tabela:

Tabela 14 Struktura własno ściowa przedsi ębiorstw na terenie Gminy Wyszki 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ogółem 170 178 196 172 171 166 Sektor publiczny podmioty gospodarki narodowej ogółem 15 15 15 15 15 15 pa ństwowe i samorz ądowe jednostki prawa bud żetowego ogółem 14 13 13 12 12 12 Sektor prywatny podmioty gospodarki narodowej ogółem 155 163 181 157 156 151 osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą 136 137 155 134 132 127 spółki handlowe 2 2 2 2 2 2 spółdzielnie 2 2 2 2 2 2 fundacje 0 0 0 0 0 0 stowarzyszenia i organizacje społeczne 3 10 10 10 10 9 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Przekrój bran żowy lokalnych podmiotów gospodarczych przedstawia poni ższa tabela.

32 Tabela 15 Firmy według bran ż Liczba Sekcja Polska Klasyfikacja działalno ści (PKD) firm A Rolnictwo, łowiectwo i le śnictwo 20 D Przetwórstwo przemysłowe 14 E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę elektryczn ą, gaz i wod ę 1 F Budownictwo 33 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli G 43 oraz artykułów u żytku osobistego i domowego H Hotele i restauracje 2 I Transport, gospodarka magazynowa i ł ączno ść 12 J Po średnictwo finansowe 1 Obsługa nieruchomo ści, wynajem i usługi zwi ązane z prowadzeniem K 8 działalno ści gospodarczej Administracja publiczna i obrona narodowa; obowi ązkowe ubezpieczenia L 10 społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne M Edukacja Sekcja 8 N Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Sekcja 4 Działalno ść usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała Sekcja P O 10 Gospodarstwa domowe zatrudniaj ące pracowników Ogółem 166

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Niestety brak jest kompletnych danych na temat lokalizacji podmiotów gospodarczych w poszczególnych miejscowo ściach Gminy.

4.2. Rolnictwo Na terenie Gminy Wyszki funkcjonuje 1365 gospodarstw rolnych, w tym 1364 gospodarstwa indywidualne, z czego 1162 gospodarstwa o powierzchni powy żej 1 ha. Struktur ę obszarow ą gospodarstw przedstawia poni ższa tabela:

Tabela 16 Struktura obszarowa gospodarstw na terenie Gminy Wyszki Powierzchnia gospodarstwa Liczba gospodarstw Odsetek gospodarstw do 1 ha wł ącznie 202 14,80 powy żej 1 do mniej ni ż 2 ha 149 10,92 od 2 do mniej ni ż 5 ha 192 14,07 od 5 do mniej ni ż 7 ha 120 8,79 od 7 do mniej ni ż 10 ha 184 13,48 od 10 do mniej ni ż 15 ha 225 16,48 od 15 do mniej ni ż 20 ha 125 9,16 od 20 do mniej ni ż 50 ha 160 11,72 od 50 do mniej ni ż 100 ha 5 0,37 100 ha i wi ęcej 3 0,22 Razem 1 365 100,00 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

33 Użytkowanie gruntów na terenie Gminy przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Tabela 17 Struktura u żytkowania gruntów na terenie Gminy Wyszki Lasy Użytki rolne Pozostałe Wyszczególnienie RAZEM i grunty grunty Grunty orne Sady Łąki Pastwiska RAZEM le śne Powierzchnia w ha 20 214 9 572 148 2321 2739 14 780 4612 822 gruntów w % 100 47,35 0,73 11,48 13,55 73,11 22,82 4,07 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Rysunek 5. Struktura u żytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych

Grunty orne 4% Sady 23% Łąki

47% Pastwiska Lasy i grunty le śne Pozostałe grunty

14%

11% 1%

W strukturze u żytkowania dominuj ą u żytki rolne, wska źnik wy ższy ni ż wojewódzki (59,5%), w śród których 64% to grunty orne. Struktur ę gospodarstw z upraw ą wg rodzaju i powierzchni zasiewów przedstawia poni ższa tabela.

Tabela 18 Rodzaj i powierzchnia zasiewów

Rodzaj zasiewów Liczba gospodarstw pszenica ozima 117 pszenica jara 273 żyto 615 jęczmie ń ozimy 9 jęczmie ń jary 98 owies 248 pszen żyto ozime 300 pszen żyto jare 91 mieszanki zbo żowe ozime 0 mieszanki zbo żowe jare 708 gryka, proso i inne zbo żowe 0 kukurydza na ziarno 5

34 kukurydza na zielonk ę 208 str ączkowe jadalne 0 ziemniaki 871 buraki cukrowe 10 rzepak ozimy 0 rzepak jary 0 okopowe pastewne 20 warzywa gruntowe 540 truskawki 42 Razem 1 031 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Struktura gospodarstw wg rodzaju zwierz ąt przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Tabela 19 Struktura gospodarstw wg rodzaju zwierz ąt Rodzaj zwierz ąt Liczba gospodarstw bydło 752 krowy 726 trzoda chlewna 602 konie 119 owce 12 bez zwierz ąt gospodarskich 560 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Bonitacja gruntów jest wy ższa od bonitacji gleb dla województwa i przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Tabela 20 Bonitacja gruntów grunty orne i sady użytki zielone klasa ha % klasa ha % II - II 1 0,0 IIIa 4 0,0 III 235 4,9 IIIb 647 6,4 IV 2658 55,0 IVa 2575 25,7 V 1650 34,2 IVb 2738 27,3 VI 267 5,5 V 2789 27,8 VIz 17 0,4 VI 1224 12,2 VIz 60 0,6 razem 10037 100,0 razem 4828 100,0 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Obsług ę rolnictwa na terenie Gminy zapewniaj ą: − zlewnie mleka we wsiach: Bujnowo, Falki, Filipy, Godzieby, Mulawicze, Pulsze, Samułki Małe, Topczewo, Wypychy, Zalesie. − usługi weterynaryjne we wsi: Wyszki.

4.3. Lokalny rynek pracy Według danych statystycznych na koniec 2006 roku na terenie Gminy Wyszki zamieszkiwały 2863 osoby w wieku produkcyjnym (1596 m ęż czyzn i 1267 kobiet). Natomiast według danych statystycznych poza rolnictwem indywidualnym zatrudnionych było 162 osoby, z tego 141 osób w sektorze publicznym. Podział zatrudnionych według sektorów ekonomicznych i płci przedstawia poni ższa tabela:

sektor rolniczy ogółem 4 m ęż czy źni 4 kobiety 0 sektor przemysłowy ogółem 36 m ęż czy źni 31 kobiety 5 sektor usługowy razem ogółem 154 m ęż czy źni 38 kobiety 116 sektor usługowy - usługi rynkowe ogółem 60 m ęż czy źni 15 kobiety 45 Tabela 21 Zatrudnienie na terenie Gminy Wyszki sektor usługowy - usługi nierynkowe ogółem 94 m ęż czy źni 23 kobiety 71

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

Według danych Powiatowego Urz ędu pracy w Bielsku Podlaskim na dzie ń 31.07.2007 na obszarze Gminy Wyszki zarejestrowanych było 141 bezrobotnych. Wska źniki bezrobocia obliczane dla Gminy nie uwzgl ędniaj ą bezrobocia ukrytego w rolnictwie, które tworzy specyfik ę Gminy.

Cz ęść II

ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH GMINY WYSZKI

37 1. Analiza SWOT Rozpatrywanie mo żliwo ści i wizji tego, co powinno wyst ąpi ć w przyszło ści, wymaga konkretnej wiedzy o tym, co dzieje si ę dzi ś, zrozumienia organizacji w jej obecnym kształcie. Koniecznym staje si ę przeprowadzenie diagnozy aktualnego stanu organizacji, która polega na okre śleniu jej mocnych i słabych stron. Funkcjonowanie gminy, tak jak ka żdej organizacji, odbywa si ę w kontek ście silnych relacji z otoczeniem, które w znacznym stopniu determinuje jej warunki działania. Czynniki warunkuj ące rozwój organizacji wyst ępuj ą tak wewn ątrz jej, jak i na zewn ątrz. Dopiero rzetelna ich analiza, poł ączona z wnioskowaniem przynosi pełny obraz wewn ętrznych i zewn ętrznych uwarunkowa ń rozwoju gminy i mo że stanowi ć podstaw ę do identyfikowania celów strategicznych i bezpo średnich. Powszechnie stosowanym narz ędziem słu żą cym do oceny czynników wzrostu i regresu jest analiza SWOT (skrót od angielskich słów Strenghts – mocne strony, Weaknesses – słabe strony, Opportunities – szanse, Threats – zagro żenia). Przy zastosowaniu tej metody oceniono wewn ętrzne uwarunkowania rozwoju (słabe i mocne strony) oraz czynniki zewn ętrzne (szanse i zagro żenia).

MOCNE STRONY SŁABE STRONY − Dobrze zachowane środowisko naturalne, − Słaba kondycja lokalnego sektora − Brak źródeł wi ększych zanieczyszcze ń, produkcyjnego , − Atrakcyjne poło żenie geograficzne w „Dolinie − Brak inwestycji zewn ętrznych, Górnej Narwi”, − Niska jako ść rolniczej przestrzeni − Dobra dost ępno ść komunikacyjna gminy, produkcyjnej, − Wysoki wska źnik zwodoci ągowania, − Słabe otoczenie rolnictwa, − Wysoki poziom telefonizacji, − Niski wska źnik przedsi ębiorczo ści, − Niskie ceny gruntów, − Niska aktywno ść ekonomiczna ludno ści gminy, − Dost ępno ść terenów pod lokowanie − Niski poziom zarobków ludno ści, działalno ści gospodarczej, − Mała świadomo ść ekologiczna mieszka ńców − Przychylno ść władz dla rozwoju gminy, przedsi ębiorczo ści, − Brak racjonalnej gospodarki odpadami, − Systematyczne doskonalenie metod − Zły stan techniczny dróg lokalnych, zarz ądzania gmin ą, − Mała sie ć kanalizacji sanitarnej, − Rozwój współpracy mi ędzygminnej, − Słabo rozwini ęta infrastruktura społeczna, − Konsekwentne rozbudowywanie infrastruktury − Słaba baza rekreacyjno – sportowa, technicznej, − Negatywne tendencje demograficzne, − Dost ępno ść siły roboczej, − Niski poziom wykształcenia mieszka ńców,

38 − Wystarczaj ąca siatka szkół, − Niska dost ępno ść form kształcenia ustawicznego, − Odczuwalne negatywne skutki ukrytego bezrobocia

SZANSE ZAGRO ŻENIA − Dogodne poło żenie geograficzne , − Dobre warunki klimatyczne, - Trudno ści w dost ępie do funduszy pomocowych, − Wysokie tempo wzrostu gospodarczego, - Nadmierny fiskalizm w polityce gospodarczej − Europejska Polityka Spójno ści i fundusze pa ństwa, strukturalne, - Upolitycznienie wielu dziedzin życia społeczno – − Europejska i krajowa polityka rozwoju gospodarczego, obszarów wiejskich, - Niestabilny system dochodów samorz ądu − Dost ępno ść wsparcia w ramach Wspólnej terytorialnego, Polityki Rolnej , - Niestabilno ść przepisów reguluj ących kompetencje Gminy, − Atrakcyjne warunki dla rozwoju turystyki, - Stagnacja wymiany z rynkami wschodnimi, − Wzrost ilo ści turystów przyje żdżaj ących do Polski,

2. Wyniki ankiety przeprowadzonej w śród mieszka ńców gminy Wyszki. W ramach prac nad Strategi ą Rozwoju Gminy Wyszki przeprowadzono w śród jej mieszka ńców badania ankietowe, których celem było skonstruowanie obrazu mieszka ńców gminy, ich statusu zawodowego, maj ątkowego oraz okre ślenie ich nastawienia i oczekiwa ń, co do przyszło ści. Większo ść , bo ponad 53% respondentów stanowili m ęż czy źni. Struktur ę wiekow ą ankietowanych osób przedstawia poni ższa tabela:

Tabela 22 Struktura wiekowa uczestników badania ankietowego

Wiek osoby ankietowanej Udział procentowy w grupie respondentów % Do 20 lat 5,26 21-30 lat 15,79 31-45 lat 37,59 46-55 lat 15,79 56-60 lat 9,02 61-70 lat 6,77 Powy żej 70 lat 9,77

39 Wśród ankietowanych najwi ększ ą cz ęść stanowiły osoby czynne zawodowo (63,43%), emeryci i renci ści stanowili 25,38% próby, a pozostali respondenci to uczniowie i studenci oraz osoby bezrobotne. W zakresie wykształcenia najwi ększ ą grup ę (60,74%) stanowiły osoby z wykształceniem średnim, 25,93% to osoby z wykształceniem podstawowym, a ponad 13% respondentów legitymuje si ę wykształceniem wy ższym. Wa żną cz ęść ankiety stanowiły pytania o warunki i standard życia mieszka ńców gminy. Miesi ęczne dochody 29,77% badanych kształtuj ą si ę poni żej 650 złotych, a 4,46% badanych zarabia pomi ędzy 650 a 1300 złotych, 12,98% zarabia w granicach 1300 - 2000 złotych 16,79% powy żej 2000 złotych. Na pytanie o miesi ęczne oszcz ędno ści ponad 66% badanych odpowiedziało, że nie ma żadnych, około 11% oszcz ędza do 100 złotych miesi ęcznie, 6,98% pomi ędzy 100 a 500 złotych, a miesi ęczne oszcz ędno ści pozostałej cz ęś ci respondentów kształtuj ą si ę powy żej 500 złotych. Zdaniem prawie 27,82% ankietowanych ich warunki życia w ostatnim okresie pogorszyły si ę, dla 20,3% polepszyły si ę, a dla pozostałych nie zmieniły si ę. Raczej ostro żnie patrz ą ankietowani w przyszło ść - 21,88% twierdzi, że ich sytuacja w niedługim czasie pogorszy si ę, ponad 58% nie przewiduje zmiany swoich warunków życia w najbli ższym czasie, a niespełna 20% spodziewa si ę poprawy swojej sytuacji życiowej. Ponad 69% ocenia swoje warunki życia w porównaniu z innymi osobami jako podobne, natomiast ponad 15% uwa ża swoje warunki życia jako gorsze od innych. W odpowiedzi na pytanie o to, od kogo zale ży sytuacja życiowa mieszka ńców ponad 48% wskazało na rz ąd centralny, a prawie 12% upatruje w działalno ści władz gminnych wpływu na zmian ę ich sytuacji życiowej. Natomiast ponad 10% uwa ża, i ż wpływ na ni ą maja osoby trzecie, a 28,87% ankietowanych uzale żnia swoj ą sytuacj ę życiow ą od własnej aktywno ści. Ponad 70% badanych jest zadowolonych ze swego miejsca zamieszkania, a prawie ponad 16% respondentów jest to oboj ętne. Ponad 45% ankietowanych pozytywnie ocenia prac ę władz gminy, negatywnie wypowiada si ę niewiele ponad 21% respondentów, a pozostałe 33% nie ma w tym zakresie zdania. W zakresie oceny wypełniania obowi ązków słu żbowych przez urz ędników gminnych 47,37% respondentów uznało ich za osoby kompetentne, natomiast oceniaj ąc stosunek urz ędników do interesantów, ponad 64% okre śliło ich jako osoby uprzejme. Na pytania o poziom dost ępno ści usług publicznych ankietowani dokonali nast ępuj ącej oceny:

40 Tabela 23 Ocena dost ępno ści usług publicznych wg bada ń ankietowych OCENA dobra zadawalaj ąca słaba niewystarczaj ąca zaopatrzenie w wod ę 55,81 27,13 11,63 5,43 gospodarka odpadami stałymi 24,81 255,58 31,78 17,83 zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą 44,36 33,08 18,80 3,76 zaopatrzenie w gaz 33,07 10,24 31,50 25,20 usługi telekomunikacyjne 45,74 27,91 20,16 6,20 stan dróg 1,52 6,82 56,82 34,85

Za najbardziej priorytetowe działania dla władz lokalnych uznano pozyskiwanie inwestycji zewn ętrznych, walk ę z bezrobociem, edukacj ę oraz gospodark ę wodno - ściekow ą. Rozkład akcentów i skal ę wa żno ści poszczególnych działa ń przedstawiaj ą poni ższa tabela i wykres.

Tabela 24 Hierarchizacja priorytetów działa ń władz miejskich wg bada ń ankietowych mieszka ńców. niewa żne ⇐ % ⇒bardzo wa żne 1 2 3 4 5

Transport 7,69 17,31 22,12 17,31 35,58 Gospodarka odpadami 2,63 10,53 17,54 30,70 38,60 Gospodarka wodno – ściekowa 9,57 4,35 19,13 20,00 46,96 Pomoc społeczna 4,67 10,28 37,38 20,56 27,10 Bezpiecze ństwo mieszka ńców 2,63 11,40 17,54 20,18 48,25 Ochrona środowiska 3,45 5,17 25,00 31,03 35,34 Kultura 8,18 10,91 22,73 30,00 28,18 Edukacja 5,36 5,36 13,39 26,79 49,11 Sport i wypoczynek 9,52 12,38 31,43 24,76 21,90 Turystyka 14,55 18,18 28,18 23,64 15,45 Pozyskiwanie inwestycji zewn ętrznych 8,04 3,57 10,71 16,96 60,71 Wspieranie przedsi ębiorczo ści 6,96 2,61 13,91 25,22 51,30 Walka z bezrobociem 6,96 6,96 15,65 12,17 58,26

Na ostatnie pytanie o gotowo ść mieszka ńców do społecznego zaanga żowania si ę w realizacj ę strategicznych celów Gminy, 29,55% ankietowanych wyraziło zdecydowan ą gotowo ść , 37,12% odpowiedziało „chyba tak”, natomiast w ątpliwo ści

41 miało 6,06% respondentów, a 20,45% nie miało w tym zakresie zdania. Natomiast 6,82% respondentów kategorycznie odmówiło współpracy.

Rysunek 6 Priorytety działa ń władz lokalnych wg bada ń ankietowych mieszka ńców

Walka z bezrobociem

Wspieranie przedsi ębiorczo ści

Pozyskiwanie inwestycji zewn ętrznych

Turystyka

Sport i wypoczynek

Edukacja

Kultura

Ochrona środowiska

Bezpiecze ństwo mieszka ńców

Pomoc społeczna

Gospodarka wodno – ściekowa

Gospodarka odpadami

Transport

0% 20% 40% 60% 80% 100%

niewa żne mało wa żne średnio wa żne wa żne najwa żniejsze

42 Cz ęść III

STRATEGICZNE CELE ROZWOJU GMINY WYSZKI

43 1. Strategia Strategia rozwoju gminy pełni kilka wa żnych funkcji dla zarz ądzania rozwojem lokalnym. Funkcja aktywizacyjna przejawia si ę w pobudzaniu zespołowego my ślenia o przyszło ści gminy. Koncentracja zapobiega rozpraszaniu ograniczonych środków i pozwala na skupienie działa ń na zagadnieniach najwa żniejszych dla rozwoju gminy, a przez to w sposób maksymalnie efektywny alokowa ć zasoby. Funkcja orientacyjna strategii umo żliwia jednolite ukierunkowanie i skoordynowanie działa ń lokalnych w sposób zapewniaj ący osi ągni ęcie zało żonych celów rozwojowych. Dysponowanie wypracowan ą strategi ą ułatwia i przyspiesza proces oceny lokalnych przedsi ęwzi ęć w kontek ście ich zgodno ści ze strategicznymi kierunkami rozwoju, przez co znacz ąco redukuje niepewno ść decyzyjn ą. Podobnie pomaga ona w łagodzeniu konfliktów i harmonizowaniu aktywno ści podmiotów lokalnych, przez co zapewnia spójno ść działa ń na rzecz rozwoju gminy. Funkcja elastyczno ści strategii zwi ązana jest z konieczno ści ą antycypacyjnego analizowania przyszłych uwarunkowa ń funkcjonowania gminy oraz umiej ętnego dostosowywania do nich planowanych działa ń i ewentualnego modyfikowania ich charakteru w zale żno ści od spełnienia si ę którego ś z przewidywanych scenariuszy przyszło ści. Na strategiczne podej ście do zarz ądzania organizacjami składaj ą si ę cztery główne elementy: − zorientowanie na przyszło ść , z u świadomieniem sobie zmienno ści środowiska i prób ą antycypowania zmian, ni ż reagowaniem na nie wtedy gdy ju ż zaistniej ą; − spojrzenie na otoczenie organizacji i wykorzystanie jego niektórych elementów, jak technologia, polityka, gospodarka i wymiar społeczny; − zapewnienie dobrych relacji pomi ędzy organizacj ą i jej środowiskiem (wł ączaj ąc misj ę, cele, strategie, struktur ę i zasoby) oraz przewidywanie przyszłych koniecznych dostosowa ń; − ci ągły proces uwzgl ędniaj ący potrzeb ę modyfikacji celów i działa ń wraz ze zmianami uwarunkowa ń w środowisku; potrzebuje on mechanizmów monitoringu i przegl ądu dla zapewnienia kierownictwu informacji.

W tym kontek ście zarz ądzanie (planowanie) strategiczne jest cyklicznym procesem i nie ko ńczy si ę wraz z opracowaniem strategii rozwoju. Jest ono pewnym wyj ątkowym podej ściem do zarz ądzania organizacj ą i jest czym ś wi ęcej ni ż

44 narz ędziem, jest stanem świadomo ści władz i aktorów lokalnych 3. Świadome zmienno ści środowiska i warunków funkcjonowania gminy władze lokalne zadaj ą sobie znane powszechnie filozoficzne pytania o to „gdzie jeste śmy, dok ąd zmierzamy i jak tam dotrzemy?”. Tym samym planowanie strategiczne rozwoju lokalnego wymaga gł ębokiego spojrzenia do wewn ątrz organizacji, szerokiego spojrzenia na zewn ątrz gminy oraz długiego spojrzenia w przyszło ść 4. Poj ęcie strategii przeplata si ę w wi ększo ści definicji planowania strategicznego, bo i jest ona jego immanentnym elementem i kwintesencj ą. Istota strategii mo że by ć ujmowana poprzez dwa podej ścia: podmiotowe i przedmiotowe. W uj ęciu podmiotowym strategia oznacza zbiór zasad (kryteriów) determinuj ących proces podejmowania decyzji kluczowych dla rozwoju gminy. Przedmiotowe podej ście do strategii ukazuje j ą jako spójny zbiór rozwi ąza ń (wynikaj ących z zastosowania zasad podmiotowych) okre ślaj ących charakter działa ń podejmowanych przez władze lokalne teraz i w przyszło ści. Na zbiór rozstrzygni ęć o charakterze przedmiotowym składaj ą si ę decyzje dotycz ące kolejno wizji, priorytetowych domen aktywno ści, kluczowych problemów, kierunków, celów, przedsi ęwzi ęć oraz systemu kontroli podejmowanych działa ń5. Strategia jest ogólnym programem okre ślania celów i zamierze ń organizacji oraz przyj ęcia kierunków działania, z uwzgl ędnieniem reakcji na otoczenia, Odpowiada ona na pytanie o główne i szczegółowe cele działania oraz co powinno by ć zrobione i kiedy, jakich nale ży spodziewać si ę rezultatów. Strategia jest jako ściow ą koncepcja przyszło ści, zbiorem celów i zada ń oraz głównych przedsi ęwzi ęć organizacyjnych w powi ązaniu z zasobami, układem decyzji i skupieniem wysiłków na jej realizacj ę. Jej opracowanie uprzedza działania podejmowane na rzecz rozwoju lokalnego 6. Będąc - obok struktury, procedur oraz kultury organizacyjnej - jednym z instrumentów zarz ądzania strategia jest zawsze funkcj ą władzy, co oznacza konieczno ść zaanga żowania władz lokalnych w proces jej opracowania i wdro żenia 7. Odpowiadaj ąc na podstawowe pytanie o to, co nale ży zrobi ć, aby w przyszło ści funkcjonowa ć i

3 Crosby B.L. Strategic Planning and Stategic Management: What are they and how they are different? USIAD Implementing Policy Change Project, Technical Notes, No. 1, Washington 1991, s. 2. 4 Ziółkowski M. Zarz ądzanie strategiczne rozwojem lokalnym, op. cit. s. 63 5 Biniecki J., Szczupak B. Strategie rozwoju lokalnego (w:) Zarz ądzanie strategiczne rozwojem lokalnym i regionalnym. Klasik A., Ku źnik F. (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001, s. 63-64. 6 Potoczek A. Polityka regionalna i gospodarka przestrzenna. Agencja TNOiK i Centrum Kształcenia i Doskonalenia Kujawscy, Toru ń 2003, s. 104 7 Bo ńczak Kucharczyk E., Herbst K., Chmura K. op. cit., s. 111.

45 rozwija ć si ę dla optymalnego zaspokojenia zbiorowych potrzeb mieszka ńców strategia staje si ę podstaw ą prowadzenia polityki władz lokalnych 8. Powinna by ć ona realizowana w ścisłej współpracy z pozostałymi podmiotami gospodarki lokalnej, która to przy zało żeniu maksymalnego wykorzystania potencjału lokalnego przyniesie realizacj ę zało żonych celów rozwoju. Strategia słu ży ustaleniu podstawowych długoterminowych celów organizacji oraz przyj ęciu kierunków działania i przydziałowi zasobów do osi ągni ęcia tych celów. Planowanie strategiczne nale ży traktowa ć jako świadomy, systematyczny i ukierunkowany na przyszło ść proces przygotowywania i podejmowania – przez władze samorz ądowe – decyzji dotycz ących przyszłego poziomu rozwoju gminy, stopnia zaspokojenia potrzeb społeczno ści lokalnej oraz koordynacji i integracji działa ń podejmowanych dla realizacji przyj ętego planu, uwzgl ędniaj ących zewn ętrzne i wewn ętrzne uwarunkowania rozwojowe. Jest to etap strategicznych wyborów wizji organizacji oraz modelu jej działania, których efektem jest okre ślenie długoterminowych celów organizacji, stanowi ących kwintesencj ę zarz ądzania strategicznego, poniewa ż prowadz ących do urzeczywistnienia wizji przyszłego stanu gminy. Ta wła śnie wizja w wyniku przeprowadzonych prac nad Strategi ą Rozwoju Gminy Wyszki przybrała nast ępuj ącą posta ć:

Wizja Gminy Wyszki Gmina Wyszki atrakcyjnym miejscem zamieszkania - o środkiem rozwoju aktywno ści zawodowej, gospodarczej i obywatelskiej mieszka ńców.

Wizja jest przyszłym po żą danym stanem, do którego osi ągni ęcia d ąż yć powinny wszystkie podmioty gospodarki lokalnej. Na drodze tej powinny by ć one niesione misj ą, odzwierciedlaj ącą podstawowe warto ści, którymi kierowa ć si ę b ędą w procesie dochodzenia do osi ągni ęcia przyj ętej wizji przyszło ści.

Misja: Sprawnie zarz ądzana Gmina, racjonalnie i skutecznie wykorzystuj ąca lokalne zasoby dla kreowania i stymulowania procesów wielofunkcyjnego rozwoju obszaru.

8 Ziółkowski M. Proces formułowania strategii rozwoju gminy. Instytut Przedsi ębiorczo ści i Samorz ądno ści, Warszawa 2000, s. 13

46 Urzeczywistnienie przyj ętej misji nast ąpi poprzez realizacj ę trzech, równorz ędnych i wzajemnie powi ązanych ze sob ą celów strategicznych rozwoju Gminy Wyszki:

Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy

Cel zostanie osi ągni ęty poprzez wdro żenie nast ępuj ących programów operacyjnych: A.1. Wsparcie tworzenia nowych przedsi ębiorstw A.2. Pozyskanie inwestorów zewn ętrznych A.3. Rozwój sieci instytucji obsługi rolnictwa A.4. Tworzenie grup producenckich A.5. Rozwój gospodarstw ekologicznych A.6. Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej A.7. Rozwój agroturystyki A.8. Estetyzacja Gminy A.9. Ochrona walorów ekologicznych środowiska naturalnego

Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej

Cel zostanie osi ągni ęty poprzez wdro żenie nast ępuj ących programów operacyjnych: B.1. Modernizacja dróg gminnych B.2. Budowa kanalizacji sanitarnej B.3. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków B.4. Modernizacja i rozwój sieci wodoci ągowej B.5. Rozwój infrastruktury energetycznej B.6. Rozbudowa infrastruktury zaopatrzenia w gaz ziemny B.7. Rozbudowa infrastruktury społecznej B.8. Rozwój infrastruktury społecze ństwa informacyjnego B.9. Racjonalizacja gospodarki odpadami

Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego

Cel zostanie osi ągni ęty poprzez wdro żenie nast ępuj ących programów operacyjnych:

47 C.1. Program lokalnego rynku pracy C.2. Edukacja wiejska C.3. Promocja postaw przedsi ębiorczych C.4. Aktywna społeczno ść lokalna C.5. Polityka promocyjna Gminy C.6. Pozyskanie funduszy pomocowych C.7. Wdro żenie nowoczesnych metod zarz ądzania rozwojem lokalnym C.9. Inicjatywa LEADER C.9 Rozwój współpracy zagranicznej

2. Powi ązanie Strategii z krajowymi dokumentami strategicznymi

Strategiczne cele rozwoju Gminy Wyszki s ą zgodne z – okre ślonymi w Narodowej Strategii Spójno ści – celami: − Poprawa jako ści kapitału ludzkiego i zwi ększenie spójno ści społecznej − Wzrost konkurencyjno ści polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej − Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich Strategia Rozwoju Gminy przyczynia si ę do realizacji celu główne Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego: Zwi ększenie tempa wzrostu gospodarczego i tworzenie nowych pozarolniczych miejsc pracy przy poszanowaniu i zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego regionu, a w szczególno ści realizuje cel szczegółowy Podniesienie atrakcyjno ści inwestycyjnej województwa. Programy operacyjne oraz projekty kluczowe przyczyniaj ą si ę do osi ągni ęcia nast ępuj ących celów Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego: − Cel 1: Podniesienie atrakcyjno ści inwestycyjnej województwa − Cel 2: Rozwój zasobów ludzkich zgodnie z potrzebami rynku pracy − Cel 4: Ochrona środowiska naturalnego − Cel 5: Rozwój turystyki z wykorzystaniem walorów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego − Cel 7: Rozwój rolnictwa i tworzenie warunków wielofunkcyjnego rozwoju wsi.

48 Strategia wpisuje si ę równie ż w realizacj ę nast ępuj ących priorytetów i działa ń Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego: Priorytet I. Infrastruktura techniczna − Działanie 1. Rozwój systemu transportowego województwa − Działanie 2. Rozwój infrastruktury społecze ństwa informacyjnego − Działanie 3. Rozwój systemów zaopatrzenia w wod ę, odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz usuwania i unieszkodliwiania odpadów stałych − Działanie 4. Rozwój systemów energetycznych Priorytet II. Infrastruktura społeczna − Działanie 2. Rozwój kultury i ochrona dziedzictwa kulturowego − Działanie 3. Rozwój sportu i rekreacji − Działanie 4. Rozwój szkolnictwa Priorytet III. Baza ekonomiczna − Działanie 1. Rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich − Działanie 3. Wsparcie przedsi ębiorczo ści − Działanie 6. Rozwój kadr gospodarki regionu, w tym kształcenia ustawicznego

Cz ęść IV

PROGRAMY OPERACYJNE

50 PROGRAM OPERACYJNY A.1.

Wsparcie tworzenia nowych przedsi ębiorstw

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy

Cel realizacji programu: Tworzenie warunków dla rozwoju przedsi ębiorczo ści i powstawania nowych miejsc pracy poza rolnictwem

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, o środek doradztwa rolniczego, PUP

Zadania: - zadanie A.1.1. Dostosowanie polityki przestrzennej pod wzgl ędem wymaga ń potencjalnych inwestorów - zadanie A.1.2. Punkt Informacji dla przedsi ębiorców

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba zakładanych firm, - liczba udzielonych informacji

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, Program Operacyjny Kapitał Ludzki

51 PROGRAM OPERACYJNY A.2.

Pozyskanie inwestorów zewn ętrznych

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy

Cel realizacji programu: Zwi ększenie ilo ści podmiotów gospodarczych na terenie Gminy, o nieuci ąż liwej działalno ści gospodarczej, co przyczyni si ę do zmniejszenia bezrobocia i wzrostu dochodów mieszka ńców oraz bud żetu Gminy.

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, lokalni przedsi ębiorcy, Powiatowy Urz ąd Pracy;

Zadania: - zadanie A.2.1. Zabezpieczenie i promocja oferty inwestycyjnej - zadanie A.2.2. Intensyfikacja działa ń marketingowych - zadanie A.2.3. Prezentacja oferty i podj ęcie negocjacji z potencjalnymi inwestor-rami.

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba nowych podmiotów gospodarczych - liczba utworzonych miejsc pracy - plan promocji Gminy

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, środki inwestorów, pozabud żetowe środki pomocowe

52 PROGRAM OPERACYJNY A.3.

Rozwój sieci instytucji obsługi rolnictwa

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy

Cel realizacji programu: Zapewnienie producentom rolnym dogodnego dost ępu do usług, urz ądze ń i organizacji otoczenia rolnictwa

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, instytucje obsługi rolnictwa

Zadania: − zadanie A.3.1. Rozwój bazy przechowalniczej − zadanie A.3.2. Doradztwo i kształcenie zawodowe − zadanie A.3.3. Przetwórstwo − zadanie A.3.4. Wzrost dost ępu do usług weterynaryjnych

Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - ilo ść instytucji otoczenia rolnictwa funkcjonuj ących na terenie Gminy - liczba podmiotów korzystaj ących ze świadczonych usług

Źródła finansowania zada ń: Środki zainteresowanych podmiotów, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego

53 PROGRAM OPERACYJNY A.4.

Tworzenie grup producenckich

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy

Cel realizacji programu: Wsparcie samoorganizowania si ę rolników dla ochrony i reprezentacji ich interesów zawodowych

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: zainteresowani rolnicy, Wójt Gminy, organizacje zawodowe rolników, instytucje otoczenia rolnictwa

Zadania: - zadanie A.4.1. Przeprowadzenie kampanii informacyjnej w śród rolników na temat specyfiki i korzy ści odnoszonych dzi ęki zorganizowaniu si ę w grupy producenckie - zadanie A.4.2. Opracowanie koncepcji funkcjonowania grup(-y) - zadanie A.4.3. Zorganizowanie i rozpocz ęcie działalności - zadanie A.4.4 Marketing produktów oferowanych przez powstałe grupy producenckie

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - Ilo ść uczestników spotka ń informacyjnych i szkole ń - Ilo ść powstałych grup producenckich

Źródła finansowania zada ń: Środki zainteresowanych rolników, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013

54 PROGRAM OPERACYJNY A.5.

Rozwój gospodarstw ekologicznych

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy

Cel realizacji programu: Stworzenie szansy specjalizacji gospodarstw rolnych w produkcji żywno ści czystej ekologicznie

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: zainteresowani rolnicy, instytucje otoczenia rolnictwa

Zadania: - zadanie A.5.1. Zainteresowanie rolników zmian ą specjalizacji produkcji rolnej - zadanie A.5.2. Analiza popytu na żywno ść czyst ą ekologicznie - zadanie A.5.3. Dostarczenie zainteresowanym rolnikom wiedzy i umiej ętno ści w zakresie produkcji ekologicznej - zadanie A.5.4. Marketing wytworzonych produktów

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba rolników uczestnicz ących w programie - wykonana analiza rynku na żywno ść ekologiczn ą

Źródła finansowania zada ń: środki zainteresowanych rolników, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabud żetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska

55 PROGRAM OPERACYJNY A.6.

Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy

Cel realizacji programu: Zapewnienie atrakcyjnej i zdyw ersyfikowanej oferty rekreacyjno – sportowej odpowiadaj ącej oczekiwaniom mieszka ńców i turystów

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, podmioty gospodarcze, inwestorzy zewn ętrzni

Zadania: − zadanie A.6.1 Opracowanie listy projektów inwestycyjnych − zadanie A.6.2 Ustalenie harmonogramu realizacji zada ń − zadanie A.6.3 Realizacja inwestycji

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba nowych inwestycji - kubatura nowopowstałych obiektów - kubatura zmodernizowanych obiektów, - liczba u żytkowników

Źródła finansowania zada ń: Środki zainteresowanych podmiotów, Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, bud żet gminy, bud żet pa ństwa

A.7. PROGRAM OPERACYJNY

Rozwój agroturystyki

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy

Cel realizacji programu: Wspieranie generowania dodatkowych źródeł dochodu mieszka ńców poprzez wykorzystanie atrakcji przyrodniczych Gminy i obsług ę ruchu turystycznego

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, zainteresowani rolnicy, instytucje otoczenia rolnictwa

Zadania: - zadanie A.7.1. Identyfikacja infrastruktury do potencjalnego wykorzystania na potrzeby tworzenia bazy agroturystycznej - zadanie A.7.2. Popularyzacja formy gospodarstwa agroturystycznego - zadanie A.7.3. Promocja gospodarstw agroturystycznych

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - ilo ść gospodarstw agroturystycznych na terenie Gminy - liczba turystów korzystaj ących z tej formy wypoczynku

Źródła finansowania zada ń: środki osób zainteresowanych, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013

A.8. PROGRAM OPERACYJNY

Estetyzacja Gminy

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy

Cel realizacji programu : Poprawa wizerunku obszaru poprzez odnow ę przestrzeni wiejskiej

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, administratorzy obiektów, wła ściciele nieruchomo ści

Zadania: - zadanie A.8.1. Opracowanie programu - zadanie A.8.2. Wykonanie szczegółowych rozwi ąza ń projektowych - zadanie A.8.3. Realizacja projektów szczegółowych

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba zrealizowanych projektów - parametry techniczne powstałej i zmodernizowanej infrastruktury

Źródła finansowania zada ń: środki osób zainteresowanych, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabud żetowe środki pomocowe

A.9. PROGRAM OPERACYJNY

Ochrona walorów środowiska naturalnego

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy

Cel realizacji programu: Zachowanie podstawowych elementów systemu przyrodniczego gminy oraz ochrona i wzbogacanie jego walorów ekologicznych i warto ści użytkowych.

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, organizacje ekologiczne

Zadania: − zadanie A.9.1. Ochrona wód powierzchniowych − zadanie A.9.2. Ochrona powietrza atmosferycznego − zadanie A.9.3. Ochrona powierzchni ziemi przed zanieczyszczeniami − zadanie A.9.4. Ograniczenie hałasu

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - klasa czysto ści wód - poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego - długo ść sieci oraz ilo ść przył ączy kanalizacji sanitarnej - poziom hałasu

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabud żetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska, bud żet pa ństwa

B.1. PROGRAM OPERACYJNY

Modernizacja dróg gminnych

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej

Cel realizacji programu: Zapewnienie dost ępno ści i spójno ści komunikacyjnej Gminy oraz poprawa warunków jazdy i bezpiecze ństwa ruchu drogowego.

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy

Zadania: − zadanie B.1.1. Okre ślenie potrzeb − zadanie B.1.2. Opracowanie harmonogramu inwestycji − zadanie B.1.3. Wdro żenie harmonogramu

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - ilo ść kilometrów zmodernizowanej nawierzchni - czas przejazdu - nat ęż enie ruchu - średnia pr ędko ść - wzrost bezpiecze ństwa podró ży

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Operacyjny Polska – Białoru ś – Ukraina, pozabud żetowe środki pomocowe, bud żet pa ństwa

B.2. PROGRAM OPERACYJNY

Budowa kanalizacji sanitarnej

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej

Cel realizacji programu: Zapewnienie kontroli nad gospodark ą ściekow ą, ochrona środowiska naturalnego, poprawa warunków życia mieszka ńców

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, mieszka ńcy

Zadania: − zadanie B.2.1. Weryfikacja zgodno ści z miejscowym planem zagospodarowania terenu − zadanie B.2.2. Opracowanie dokumentacji technicznej − zadanie B.2.3. Wydanie pozwolenia na budow ę - zadanie B.2.4. Przeprowadzenie przetargu

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - długo ść sieci kanalizacyjnej - liczba przył ączy - ilo ść ścieków bytowych odprowadzanych poprzez sie ć kanalizacyjn ą

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, wpłaty mieszka ńców, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Operacyjny Polska – Białoru ś – Ukraina, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabud żetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska, bud żet pa ństwa

B.3. PROGRAM OPERACYJNY

Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej

Cel realizacji programu: Zapewnienie kontroli nad gospodark ą ściekow ą, ochrona środowiska naturalnego, poprawa warunków życia mieszka ńców

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, mieszka ńcy

Zadania: − zadanie B.3.1. Stworzenie banku projektów − zadanie B.3.2. Opracowanie dokumentacji technicznej − zadanie B.3.3. Wydanie pozwolenia na budow ę - zadanie B.3.4. Przeprowadzenie przetargu

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba wybudowanych oczyszczalni - ilo ść ścieków bytowych odprowadzanych poprzez sie ć kanalizacyjn ą

Źródła finansowania zada ń: wpłaty mieszka ńców, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013; pozabud żetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska, bud żet pa ństwa

B.4. PROGRAM OPERACYJNY

Modernizacja i rozwój sieci wodoci ągowej

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej

Cel realizacji programu: Zapewnienie społeczno ści lokalnej dostaw wody w ilo ściach zaspokajaj ących potrzeby i o jako ści zgodnej z obowi ązuj ącymi standardami w tym zakresie

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, mieszka ńcy

Zadania: − zadanie B.4.1. Weryfikacja zgodno ści z miejscowym planem zagospodarowania terenu − zadanie B.4.2. Opracowanie dokumentacji technicznej − zadanie B.4.3. Uruchomienie procesów inwestycyjnych

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - długo ść sieci wodoci ągowej, - liczba przył ączy wodoci ągowych, - pobór wody przez nowych odbiorców

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, fundusze ochrony środowiska, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Operacyjny Polska – Białoru ś – Ukraina, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabud żetowe środki pomocowe, bud żet pa ństwa

B.5. PROGRAM OPERACYJNY

Rozwój infrastruktury energetycznej

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej

Cel realizacji programu: Zapewnienie dostaw energii o jako ści i wielko ści zaspokajaj ącej lokalne potrzeby

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, Zakład Energetyczny Białystok S.A.

Zadania: - zadanie B.5.1. Oszacowanie potrzeb w zakresie rozwoju infrastruktury energetycznej - zadanie B.5.2. Opracowanie programu inwestycyjnego - zadanie B.5.3. Realizacja wybranych projektów

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba zrealizowanych projektów - moc dostarczona odbiorcom

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, fundusze ochrony środowiska, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabud żetowe środki pomocowe, bud żet pa ństwa, środki ZEB S.A.

B.6. PROGRAM OPERACYJNY

Rozbudowa infrastruktury społecznej

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej

Cel realizacji programu: Poprawa warunków życia mieszka ńców poprzez zapewnienie dost ępno ści do wysokiej jako ści infrastruktury edukacyjnej, kulturalnej, zdrowotnej i opieki społecznej

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: mieszka ńcy, Wójt Gminy

Zadania: - zadanie B.6.1. Identyfikacja projektów - zadanie B.6.2. Przygotowanie procesów inwestycyjnych - zadanie B.6.3. Realizacja inwestycji

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba zrealizowanych projektów - kubatura zmodernizowanych obiektów

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, Program Operacyjny Polska – Białoru ś - Ukraina

B.7. PROGRAM OPERACYJNY Rozbudowa infrastruktury zaopatrzenia w gaz ziemny

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej

Cel realizacji programu: Zapewnienie mieszka ńcom obszaru ekologicznego paliwa do celów grzewczych oraz poprawa warunków życia mieszka ńców.

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, P.P. Polskie Górnictwo Gazowe i Naftowe, stowarzyszenia i zwi ązki gmin.

Zadania: − zadanie B.7.1. Opracowanie programu gazyfikacji − zadanie B.7.2. Przygotowanie procesu inwestycyjnego − zadanie B.7.3. Realizacja inwestycji

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - ilo ść kilometrów sieci rozdzielczej - ilo ść poł ącze ń do domów mieszkalnych - liczba odbiorców gazu - zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń środowiska

Źródła finansowania zada ń: środki P.P. Polskie Górnictwo Gazowe i Naftowe S.A., bud żet Gminy, pozabud żetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska, bud żety zwi ązków i stowarzysze ń gmin,

B.8. PROGRAM OPERACYJNY

Rozwój infrastruktury społecze ństwa informacyjnego

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej

Cel realizacji programu: Promocja i wdro żenie rozwi ąza ń teleinformatycznych i wykorzystania Internetu dla rozwoju mieszka ńców

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, przedsi ębiorstwa bran ży teleinformatycznej

Zadania: − zadanie B.8.1. Okre ślenie mo żliwych wdro żeń technik teleinformatycznych na terenie Gminy − zadanie B.8.2. Identyfikacja konkretnych projektów wdro żeń − zadanie B.8.3. Wdro żenie projektów

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba wdro żonych projektów - liczba u żytkowników Internetu w Gminie

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, środki mieszka ńców, środki przedsi ębiorstw, Regionalny Program Operacyjny Województwa Pod laskiego, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabud żetowe środki pomocowe,

B.9. PROGRAM OPERACYJNY

Racjonalizacja gospodarki odpadami

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej

Cel realizacji programu: Dostosowanie lokalnej gospodarki odpadami do rosn ących wymogów i standardów w tym zakresie

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, Zwi ązek Gmin Puszczy Białowieskiej

Zadania: − zadanie B.9.1. Promocja systemu selektywnej zbiórki odpadów w śród mieszka ńców Gminy − zadanie B.9.2. Zwi ększenie zakresu zbiórki odpadów − zadanie B.9.3. Udział w budowie zakładu odzysku odpadów w ramach Zwi ązku Gmin Puszczy Białowieskiej

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba ludno ści obj ętej systemem odbioru odpadów - ilo ść odzyskiwanych odpadów

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, bud żet Zwi ązku Gmin Puszczy Białowieskiej, środki mieszka ńców, środki przedsi ębiorstw, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, pozabud żetowe środki pomocowe,

C.1. PROGRAM OPERACYJNY

Program lokalnego rynku pracy

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego

Cel realizacji programu: Rozwój dialogu społecznego i form partnerstwa publiczno – prywatnego dla wsparcia procesu tworzenia miejsc pracy.

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: mieszka ńcy, przedsi ębiorcy, Wójt Gminy, urz ędy pracy, eksperci

Zadania: - zadanie C.1.1. Stworzenie lokalnego partnerstwa na rzecz tworzenia miejsc pracy - zadanie C.1.2. Identyfikacja mo żliwych instrumentów kreowania wzrostu zatrudnienia - zadanie C.1.3. Opracowanie planu działa ń na rzecz zatrudnienia - zadanie C.1.4. Realizacja planu

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba osób zaanga żowanych w realizacj ę programu - liczba osób uczestnicz ących w poszczególnych przedsi ęwzi ęciach - liczba powstałych/utrzymanych miejsc pracy

Źródła finansowania zada ń: środki przedsi ębiorców, bud żet Gminy, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabud żetowe środki pomocowe

C.2. PROGRAM OPERACYJNY

Edukacja wiejska

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego

Cel realizacji programu: Zmniejszenie barier w dost ępie mieszka ńców do oferty edukacyjnej, kulturalnej, informacyjnej i sportowej.

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, placówki o światowe, organizacje gospodarcze, organizacje pozarz ądowe, mieszka ńcy

Zadania: − zadanie C.2.1. Analiza potrzeb edukacyjnych mieszka ńców − zadanie C.2.2. Okre ślenie niezb ędnej oferty edukacyjnej − zadanie C.2.3. Przygotowanie koncepcji projektów − zadanie C.2.4. Realizacja projektów

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba inicjatyw edukacyjnych - liczba uczestników szkole ń, - wzrost kwalifikacji zawodowych i osobistych mieszkańców,

Źródła finansowania zada ń: Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabud żetowe środki pomocowe, środki zainteresowanych przedsi ębiorców, bud żet Gminy

C.3. PROGRAM OPERACYJNY

Promocja postaw przedsi ębiorczych

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego

Cel realizacji programu: Wsparcie rozwoju przedsi ębiorczo ści i tworzenia nowych podmiotów gospodarczych

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, placówki o światowe, organizacje gospodarcze

Zadania: − zadanie C.3.1. Zorganizowanie inicjatywy na rzecz kreowania przedsi ębiorczo ści − zadanie C.3.2. Opracowanie programu działa ń − zadanie C.3.3. Pozyskanie funduszy na realizacj ę programu − zadanie C.3.4. Wdro żenie programu

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba uczestników programu - realizacja bud żetu programu - liczba osób podejmuj ących indywidualn ą działalno ść gospodarcz ą

C.4. PROGRAM OPERACYJNY

Aktywna społeczno ść lokalna

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego

Cel realizacji programu: Poprawa konkurencyjno ści obszaru dzi ęki zacie śnieniu wi ęzi mi ędzyludzkich oraz rozwojowi form współpracy w gospodarce lokalnej

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: instytucje edukacyjno – szkoleniowe, organizacje pozarz ądowe, przedsi ębiorcy, zwi ązki wyznaniowe, Wójt Gminy, samorz ądy wiejskie

Zadania: − zadanie C.4.1. Opracowanie programu wsparcia kapitału społecznego − zadanie C.4.2. Pozyskanie środków finansowych − zadanie C.4.3. Wdro żenie programu

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - liczba osób obj ętych programem - wyniki bada ń grupy docelowej

Źródła finansowania zada ń: Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, środki sektora pozarz ądowego, bud żet Gminy, pozabud żetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska

C.5. PROGRAM OPERACYJNY

Polityka promocyjna Gminy

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego

Cel realizacji programu: Intensyfikacja i wzrost efektywno ści działa ń promocyjnych Gminy.

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, lokalne podmioty gospodarcze, samorz ądy wiejskie, organizacje pozarz ądowe

Zadania: - zadanie C.5.1. Analiza dotychczasowych działa ń promocyjnych Gminy. - zadanie C.5.2. Opracowanie oferty promocyjnej Gminy. - zadanie C.5.3. Okre ślenie adresatów przekazu promocyjnego. - zadanie C.5.4. Ustalenie wska źników pomiaru skuteczno ści działa ń promocyjnych - zadanie C.5.5. Wdro żenie programu promocji Gminy

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - raport o działaniach i mo żliwo ściach promocyjnych Gminy - oferta promocyjna - lista adresatów przekazu - zidentyfikowane wska źniki pomiaru skuteczno ści działa ń promocyjnych

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, środki lokalnych podmiotów gospodarczych, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013,

C.6. PROGRAM OPERACYJNY

Pozyskanie funduszy pomocowych

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego

Cel realizacji programu: Podwy ższenie dochodów Gminy poprzez pozyskanie środków finansowych z zewn ętrznych źródeł finansowania

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, eksperci, organizacje pozarz ądowe

Zadania: - zadanie C.6.1. Zebranie informacji na temat dost ępnych źródeł finansowania - zadanie C.6.2. Wybór inwestycji do współfinansowania ze środków pomocowych - zadanie C.6.3. Wykonanie dokumentacji technicznej - zadanie C.6.4. Opracowanie studiów i niezb ędnych analiz - zadanie C.6.5. Zabezpieczenie środków finansowych jako wkładu własnego − zadania C.6.6. Zło żenie wniosków wraz z dokumentacj ą

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - bank projektów do współfinansowania - przygotowana dokumentacja - ilo ść zło żonych wniosków - wysoko ść pozyskanych środków

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013,

C.7. PROGRAM OPERACYJNY

Wdro żenie nowoczesnych metod zarz ądzania Gmin ą

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego

Cel realizacji programu: Poprawa efektywno ści i wydajno ści zarz ądzania gospodark ą lokaln ą

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy,

Zadania: - zadanie C.7.1. Identyfikacja podstawowych procesów zarz ądzania - zadanie C.7.2. Identyfikacja procesów pomocniczych - zadanie C.7.3. Analiza procesów i ich optymalizacja − zadanie C.7.4. Okre ślenie metod i narz ędzi zarz ądzania wła ściwych do wdro że-nia na poziomie lokalnym − zadanie C.7.5. Adaptacja i wdro żenie wybranych metod zarz ądzania

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - czas podejmowania decyzji - satysfakcja klientów/interesantów - oszcz ędno ści na kosztach procesów

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013,

C.8. PROGRAM OPERACYJNY

Inicjatywa LEADER

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego

Cel realizacji programu: Rozwój form partnerstwa publiczno – prywatno – społecznego dla wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, władze gmin s ąsiednich, partnerzy społeczni i gospodarczy

Zadania: - zadanie C.8.1. Przyst ąpienie Gminy do Lokalnej Grupy Działania - zadanie C.8.2. Aktywizacja partnerów lokalnych - zadanie C.8.3. Identyfikacja lokalnych projektów typu LEADER - zadanie C.8.4. Opracowanie lokalnej strategii rozwoju - zadanie C.8.5 Realizacja strategii i projektów

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - stworzone partnerstwo mi ędzysektorowe na poziomie ponadlokalnym - opracowana lokalna strategia rozwoju obszaru Lokalnej Grupy Działania - liczba projektów zrealizowanych w ramach LEADER na terenie Gminy

Źródła finansowania zada ń: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, bud żet Gminy

C.9. PROGRAM OPERACYJNY

Rozwój współpracy zagranicznej

Termin realizacji: 2007-2013

Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego

Podmioty zaanga żowane w realizacj ę programu: Wójt Gminy, partnerzy zagraniczni

Zadania: − zadanie C.9.1. Okre ślenie profilu i przedmiotu potencjalnej współpracy oraz krajów pochodzenia partnerów − zadanie C.9.2. Przygotowanie i rozesłanie propozycji współpracy − zadanie C.9.3. Identyfikacja programów współfinansuj ących współprac ę zagra-niczn ą − zadanie C.9.4. Podpisanie porozumie ń o współpracy

Wska źniki i rezultaty realizacji programu: - podpisane porozumienia o współpracy - liczba wspólnych przedsi ęwzi ęć - liczba adresatów wspólnych działa ń

Źródła finansowania zada ń: bud żet Gminy, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Operacyjny Polska - Białoru ś - Ukraina, Program Operacyjny Polska - Litwa, Program Operacyjny Polska - Litwa - Rosja, pozabud żetowe środki pomocowe, środki partnerów zagranicznych, środki zainteresowanych podmiotów gospodarczych

77 Cz ęść V

PROJEKTY KLUCZOWE

78 Kategoria projektów kluczowych oznacza projekty najwa żniejsze dla rozwi ązania podstawowych problemów Gminy Wyszki. Podstaw ą ich identyfikacji były bud żet Gminy wraz z wieloletnim programem inwestycyjnym. Drugim kryterium była sprawa własno ści efektów projektu, która powinna pozosta ć gminn ą. Natomiast trzecim kryterium była dost ępno ść dofinansowania poszczególnych zada ń ze środków funduszy pomocowych Unii Europejskiej. Lista projektów kluczowych zawiera: − nazw ę zadania, − okres realizacji projektu, − warto ść projektu, − przyporz ądkowanie wła ściwemu programowi operacyjnemu Strategii − potencjalne źródła dofinansowania projektu.

W kategorii potencjalnych źródeł dofinansowania zidentyfikowane zostały działania i priorytety wła ściwych programów operacyjnych zapewniaj ących środki na ich dofinansowanie. Główne źródła pomocy dla realizacji projektów kluczowych to: − Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego 20007-2013 (RPOWP) współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach celu „Konwergencja” polityki Spójno ści Unii Europejskiej − Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 (PROW) współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i Rozwoju Obszarów Wiejskich. − Program Operacyjny Polska - Białoru ś - Ukraina 2007-2013 (POPBU) współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Instrumentu S ąsiedztwa i Partnerstwa w ramach Polityki S ąsiedztwa Unii Europejskiej.

79 Warto ść Okres Program Lp. Nazwa projektu Zadania Potencjalne źródła współfinansowania realizacji Operacyjny (PLN)

Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) Budowa wodoci ągu Wyszki – Zdrojki, Kowale – Łubice, Warpechy Stare 1. 2008 329 000,00 B.4. Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej (PROW) – Łuczaje i odcinek w m. Warpechy Stare Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU) Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) 2. Kanalizacja wsi Wólka Pietkowska 2008 617 200,00 B.2. Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej (PROW) Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU) Dofinansowanie przebudowy drogi powiatowej Nr 1576B odcinek od Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 3. 2008 300 000,00 B.1. miejscowo ści Samułki Du że do szosy Wyszki – Strabla Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 4. Modernizacja drogi gminnej Samułki Małe – Łapcie – Mulawicze 2008 2 601 200,00 B.1. Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 5. Modernizacja drogi Mierzwin – Olszewo 2008 229 420,00 B.1. Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Współfinansowanie projektu „Szlak wodny Górnej Narwi”, pla ża i 6. 2008 309 600,00 B.7. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) infrastruktura w m. Strabla – Łyse

Zagospodarowanie centrum miejscowo ści Topczewo (chodniki, remont 7. 2008 315 000,00 A.8. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) świetlicy i zagospodarowanie posesji, urz ądzenie boiska i wyposa żenie)

Zakup samochodu dla Ochotniczej Stra ży Po żarnej w Niewinie 8. 2008-2011 200 000,00 B.7. Działanie Leader (PROW) Borowym, Zalesiu, Godziebach, Bujnowie Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) 9. Kanalizacja wsi Topczewo 2007-2009 1 530 000,00 B.2. Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej (PROW) Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU)

10. Modernizacja o świetlenia ulicznego na terenie Gminy Wyszki 2007–2012 534 544,00 B.5. Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej (PROW)

Dofinansowanie budowy drogi powiatowej - ulicy w miejscowo ści Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 11. 2008 – 2009 505 000,00 B.1. Malesze Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 12. Przebudowa ulicy Kolejowej w Strabli Łyse o dł. 2,3 km 2008–2009 714 150,00 B.1. Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 13. Modernizacja drogi Górskie – Bogusze – Bagi ńskie 2008-2009 697 760,00 B.1. Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

80 14. Termomodernizacja budynku mieszkalnego przy szkole w Wyszkach 2008 – 2009 160 000,00 B.7. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW)

Termomodernizacja 6 – rodzinnego budynku mieszkalnego przy ul. 15. 2008 – 2009 118 000,00 B.7. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) Nowej 1

Termomodernizacja 18 – rodzinnego budynku mieszkalnego w Wyszkach 16. 2008 – 2009 218 000,00 B.7. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) przy ul. Nowej 3

17. Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej w Topczewie 2008–2009 118 500,00 B.6. Działanie 6.1. Rozwój infrastruktury z zakresu edukacji (RPOWP)

18. Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej w Wyszkach 2008–2009 265 930,00 B.6. Działanie 6.1. Rozwój infrastruktury z zakresu edukacji (RPOWP)

Koordynacja przy tworzeniu szerokopasmowego dost ępu do Internetu na 19. 2008-2009 --- B.8. ś ń terenie gminy O priorytetowa IV: Społecze stwo Informacyjne (RPOWP )

20. Modernizacja przyszkolnych boisk sportowych 2008-2010 450 000,00 B.6. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW)

Modernizacja drogi gminnej Mulawicze – Olszanica – Warpechy Nowe – Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 21. 2008–2010 1 134 000,00 B.1. Stacewicze Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

22. Modernizacja świetlic wiejskich 2008-2010 100 000,00 B.6. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW)

45.000.000 - Udział w budowie zakładu odzysku odpadów w ramach Związku Gmin 23. 2008-nast. wart ogólna B.9. Działanie 5.1. Regionalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) Puszczy Białowieskiej zadania Działanie 6.3. Infrastruktura z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego 24. Rozwój Gminnego O środka Kultury, Sportu i Turystyki 2008-2011 90 000,00 B.7. (RPOWP) Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW)

25. Modernizacja o środków zdrowia 2008-2011 --- B.7. Działanie 6.2. Rozwój infrastruktury z zakresu opieki zdrowotnej

26. Racjonalizacja sieci szkół na terenie Gminy Wyszki 2008-2015 150 000,00 B.7. Działanie 6.1. Rozwój infrastruktury z zakresu edukacji (RPOWP)

27. Melioracja u żytków rolnych w obr ębie zlewni rzeki Bronka i Pulszanka 2008-2015 --- A.9.

28. Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej w Falkach 2009–2010 205 000,00 B.6. Działanie 6.1. Rozwój infrastruktury z zakresu edukacji (RPOWP)

81 Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) 29. Kanalizacja wsi Strabla i Łyse 2009-2010 2 010 000,00 B.2. Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej (PROW) Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU) Modernizacja drogi Niewino Popławskie – Niewino Stare – Niewino Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 30. 2009–2011 2 041 000,00 B.1. Kamie ńskie Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowo ściach Wyszki i Pulsze z Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) 31. budow ą biologicznej oczyszczalni oraz budowa gminnego wylewiska 2010-2013 2 000 000,00 B.2. Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej (PROW) ścieków Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU) Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) 32. Modernizacja hydroforni w Wyszkach 2011 500 000,00 B.4. Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej (PROW) Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU) Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 33. Modernizacja drogi powiatowej 1577B Osówka- Godzieby- Falki 2012 1 650 000,00 B.1. Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 34. Modernizacja drogi powiatowej 1567 B Wólka Pietkowska - Łukawica 2012 850 000,00 B.1. Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 35. Modernizacja drogi powiatowej 1569 B Zalesie – Wólka Zal.-Olszewo 2013 1 300 000,00 B.1. Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Modernizacja drogi powiatowej 1583B-Szczepany-Niewino Bor.- Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 36. 2013-2015 3 900 000,00 B.1. Niew.Le śne – Niew. Popław. Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Modernizacja drogi powiatowej Falki – Kowale- Warpechy St.-Mieszuki Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 37. 2013-2015 4 500 000,00 B.1. – Warpechy Now.Stołowacz.- dr.1575B Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 38. Modernizacja drogi wewn ętrznej w Zalesiu 2014 430 000,00 B.1. Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Modernizacja drogi w miejscowo ści Kalinówka od dr. wewn. Nr geod. 90 Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 39. 2014 430 000,00 B.1. dalej przez wie ś do dr pow. nr 1585B Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Modernizacja drogi gminnej nr 107543B Ko ćmiery od ulicy przez wie ś Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 40. 2015 280 000,00 B.1. do dr. pow. 1579B Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Modernizacja drogi gminnej nr 107542 Tworki od dr. gminnej nr Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) 41. 2015 390 000,00 B.1. 107532B w kierunku wsi Zakrzewo do dr. pow. nr 1583B Działanie 1.3. Poprawa dost ępno ści obszaru (POPBU)

Cz ęść VI

PROMOCJA, MONITORING I EWALUACJA STRATEGII

1. Monitoring Strategii Monitoring jest to element procesu bie żą cego zarz ądzania programami publicznymi, maj ący na celu zapewnienie prawidłowo ści i wydajno ści wdra żania programów finansowanych ze środków publicznych, poprzez zbieranie wiarygodnych danych o tych programach, porównywanie ich z zakładanymi wska źnikami oraz podejmowanie przy udziale partnerów samorz ądowych, gospodarczych i społecznych decyzji o zmianach w tych programach.

Podstawow ą funkcj ą monitoringu i oceny Strategii Rozwoju Gminy jest umo żliwienie sprawnego zarz ądzania jej realizacj ą poprzez monitorowanie post ępów realizacji i oceny skuteczno ści wdra żanych programów operacyjnych i projektów. Zadanie to obejmuje zarówno monitoring rzeczowy, b ędący elementem zarz ądzania poprzez cele okre ślone w programach operacyjnych, jak i monitorowanie wska źników finansowych b ędących funkcj ą zarz ądzania finansowego programami i projektami.

Monitoring jest procesem zbierania, przetwarzania i analizy danych na temat zakresu realizacji celów programu. Dla monitoringu stopnia realizacji strategii wa żne jest stworzenie systemu wska źników, dzi ęki któremu mo żliwe byłoby zmierzenie zakresu realizacji strategicznych priorytetów rozwoju Gminy. Ze wzgl ędu na fakt, i ż osi ągni ęcie celów strategicznych ma nast ąpi ć w wyniku wdro żenia poszczególnych programów operacyjnych i zada ń inwestycyjnych, ka żde z nich zawiera indywidualnie zidentyfikowane rezultaty i mierniki efektów realizacji. To wła śnie te wska źniki b ędą podstaw ą do ilo ściowego i jako ściowego monitoringu realizacji Strategii.

Jednym z podstawowych elementów systemu monitorowania i ewaluacji Strategii jest system instytucjonalny, w jakim b ędzie on funkcjonował. W tym celu przed planowaniem procedur i mechanizmów dotycz ących monitorowania i oceny Strategii nale ży nazwa ć i okre śli ć rol ę w systemie monitoringu i oceny nast ępuj ących instytucji uczestnicz ących w zarz ądzaniu jej realizacj ą: • Wójt Gminy, • Rada Gminy, • Sekretarz Gminy,

84 Monitoring Strategii i poszczególnych programów operacyjnych odbywa ć si ę będzie na poziomie oceny realizacji poszczególnych zada ń.

Ka żde zadanie b ędzie posiada ć kart ę oceny realizacji. Karta oceny konstruowana jest na pocz ątku opracowywania projektu. Karta oceny realizacji powinna zawiera ć planowane efekty realizacji w postaci wska źników ilo ściowych takich jak: (czas realizacji, liczba osób korzystaj ących, planowane efekty inwestycyjne, itp.). Jednocze śnie, osoba odpowiedzialna za realizacj ę projektu przedstawia terminy zbierania informacji niezb ędnych do wypełnienia karty oceny realizacji.

Bie żą ca ocena powinna pozwoli ć na natychmiastowe dostosowywanie projektów lub ich elementów do zmieniaj ących si ę warunków zewn ętrznych (zmiana partnerów, inne źródła finansowania, zmiana priorytetów).

Odpowiedzialno ść za prowadzenie procedury monitoringu spoczywa na osobach realizuj ących poszczególne zadania, do których obowi ązku b ędzie nale żało prowadzenie kart ocen realizacji projektu.

Karty oceny składane b ędą do Sekretarza Gminy, koordynuj ącego monitoring i ewaluacj ę Strategii. Wnioski wynikaj ące z analizy realizacji zada ń b ędą prezentowane w raporcie rocznym.

Roczne raporty z postępów w realizacji zapisów Strategii b ędą zawiera ć informacje o stanie zaawansowania poszczególnych zada ń oraz prezentowa ć poziom osi ągni ętych wska źników, a w szczególno ści: − Post ęp we wdra żaniu poszczególnych zada ń w nawi ązaniu do ich szczegółowych celów wraz z kwantyfikacj ą osi ągni ętych wska źników rezultatów i oddziaływania, − Finansowe wdra żanie pomocy, streszczaj ące dla ka żdego działania całkowite wydatki faktycznie poniesione przez gmin ę wraz z wykazem całkowitych płatno ści otrzymanych ze środków pomocowych i wska źnikami finansowymi, − Wszelkie zmiany warunków ogólnych istotnych z punktu widzenia wdra żania Strategii, zwłaszcza zmiany głównych trendów społeczno-gospodarczych w gminie, − Działania podj ęte przez Urz ąd Gminy w zakresie zagwarantowania jako ści i efektywno ści wdra żania Strategii, w tym w szczególno ści w zakresie monitoringu, kontroli finansowej, oceny, znacz ących problemów napotkanych w trakcie zarz ądzania programem,

85 − Działania podj ęte w zakresie zagwarantowania zgodno ści z politykami wspólnotowymi oraz zapewnienia koordynacji pomocy strukturalnej wspólnoty europejskiej.

Oprócz wykorzystywania wska źników ilo ściowych osi ąganych efektów nale ży zwraca ć piln ą uwag ę na społeczny odbiór realizacji Planu i prowadzi ć szerokie konsultacje społeczne, celem określenia stopnia zadowolenia mieszka ńców oraz celowo ści podejmowanych działa ń, co wzbogaci system monitoringu Planu o ocen ę jako ściow ą oraz zapewni szersz ą partycypacj ę społeczn ą w procesach podejmowania decyzji oraz ich oceny.

2. Ewaluacja Strategii Nieodł ącznym, elementem monitorowania post ępów realizacji Strategii, jest ewaluacja skuteczno ści podejmowanych działa ń, zarówno na podstawie okre ślonych wska źników rzeczowych, efektywno ści wykorzystania środków finansowych oraz skuteczno ści pozyskiwania środków do monta żu finansowego, jak równie ż oceny sprawno ści systemu realizacji Planu.

Przez ocen ę (ewaluacj ę) polityki, programu lub projektu nale ży rozumie ć okre ślenie warto ści polityki, programu lub projektu w odniesieniu do wcze śniej zdefiniowanych kryteriów i w oparciu o odpowiednie informacje. Jest to ocena realizacji programów pod wzgl ędem porównania faktycznych rezultatów z planowanymi, szerszego wpływu społeczno-ekonomicznego (impact assessment) oraz porównania poniesionych nakładów z rezultatami (analiza efektywno ści).

Ka żdy z projektów wdra żanych w ramach niniejszej Strategii powinien by ć przedmiotem oceny (ewaluacji) ex-ante oraz ex-post.

Ocena (ewaluacja) ex-ante b ędzie polegała na przygotowaniu analizy kosztów i korzy ści (cost-benefit analysis) ka żdego projektu. Jej przedmiotem b ędzie ocena rentowno ści projektu, wymaga ń w zakresie finansowania zewn ętrznego, przychodów z opłat od u żytkowników oraz przepływów finansowe z nim zwi ązanych. Analizie poddane równie ż zostan ą generowane przez projekt efekty społeczno – ekonomiczne dla skonfrontowania ich z nakładami inwestycyjnymi. W tym zakresie dla ka żdego

86 projektu zidentyfikowane zostan ą wska źniki rentowno ści inwestycji NPV, IRR i CBR w uj ęciu finansowym i ekonomicznym (ENPV, ERR).

Głównym celem oceny (ewaluacji) ex-post projektów, b ędzie ocena ich efektywno ści i skuteczno ści, a tak że sposobu wykorzystania dost ępnych środków. Dotyczy ć b ędzie tak że oceny czynników maj ących wpływ na sukces lub niepowodzenie danego projektu.

Ocena ex-ante i ex-post b ędzie przeprowadzona na zlecenie urz ędu Gminy przez niezale żnych ekspertów, obejmuj ąc wykorzystanie środków, skuteczno ść i wydajno ść pomocy oraz jej oddziaływanie. Ocena ex-post ko ńczy si ę nie pó źniej ni ż dwa lata po zako ńczeniu okresu programowania.

Główne kryteria ewaluacyjne, które b ędą stosowane podczas ewaluacji Strategii to: − skuteczno ść (effectiveness) - pozwalaj ąca okre śli ć, czy osi ągni ęto zakładane cele, − efektywno ść (efficiency) - polegaj ąca na porównaniu zaanga żowanych zasobów z osi ągni ęciami na poziomie produktów, rezultatów lub oddziaływania programu, − trafno ść (relevance) - pozwalaj ąca oceni ć zgodno ść celów programu z potrzebami gospodarki lokalnej, − użyteczno ść (utility) - polegaj ąca na porównaniu potrzeb lokalnych z osi ągni ęciami danego programu, − trwało ść (sustainability) - polegaj ąca na okre śleniu trwało ści efektów programu po zako ńczeniu jego finansowania.

Osob ą odpowiedzialn ą za ewaluacj ę w Urz ędzie Gminy jest Sekretarz Gminy, który b ędzie ści śle w tym zakresie współpracował z Rad ą Gminy i jej komisjami. Wyniki oceny b ędą udost ępniane mieszka ńcom na żą danie.

3. Partnerstwo publiczno - społeczne Zarz ądzanie rozwojem lokalnym w kontek ście partnerstwa sprowadza si ę do tworzenia wła ściwych warunków dla aktywno ści społeczno ści lokalnej i odnosi się ono do okre ślenia koniecznych zmian i opracowywania efektywnych metod ich wprowadzania. Wymaga to wł ączenia wielu organizacji i osób w uspołeczniony proces okre ślania priorytetów rozwojowych i ich osi ągania przy wsparciu ze strony organizacji oraz zaangażowanych grup, na co składaj ą si ę:

87 − Wysłuchiwanie i anga żowanie lokalnej społeczno ści, − Tworzenie wizji i kierunku, − Efektywne działanie oparte na partnerstwie, − Doprowadzanie działa ń do skutku, − Opowiadanie si ę w obronie społeczno ści, − Upodmiotowienie lokalnych społeczno ści, − Odpowiedzialno ść przed społeczno ściami, − Efektywne wykorzystanie zasobów społeczno ści.

Elementami kluczowymi tak poj ętego partnerstwa s ą koncentracja na potrzebach społeczno ści jako cało ści, zintegrowanie procesów planowania rozwoju w lokalnym systemie instytucjonalnym oraz pełne zaanga żowanie, konsultacje i uczestnictwo społeczno ści oraz organizacji partnerskich w okre śleniu celów, przygotowaniu Strategii i jej realizacji.

Proces przygotowania i realizacji Strategii oparto na nast ępuj ących zasadach: - Dobrobyt mieszka ńców jako najwa żniejsze dobro, - Koncentracja na wynikach, która wymaga okre ślenia harmonogramu zada ń, systemu oceny wyników działa ń, monitoringu i sprawozdawczo ści zwrotnej, - Integracja środowisk lokalnych wokół sposobów rozwiązywania problemów, - Zapewnienie uczestnictwa i informacji zwrotnej od mieszka ńców, - Dost ępno ść , wł ączenie, otwarto ść na potrzeby i problemy jednostek, - Partnerstwo priorytetów równo ść szans, - Nastawienie na działanie, - Odpowiedzialno ść i rewizja, - Własno ść misji i celów rozwojowych Gminy,

W skład przedstawicielstwa społeczno ści lokalnej wchodz ą przedsi ębiorcy, rolnicy, organizacje pozarz ądowe, samorz ąd wiejski oraz instytucje publiczne. Reprezentacja partnerów społecznych jest powołana, informowana i konsultowana w sprawach dotycz ących realizacji Planu. Inicjatywy wszystkich projektów i przedsi ęwzi ęć pochodz ą bezpo średnio od mieszka ńców gminy lub te ż zostały zidentyfikowane podczas konsultacji społecznych przeprowadzanych w formie zebra ń wiejskich oraz dyskusji z sołtysami i radnymi podczas odbywanych sesji rady gminy.

Partnerzy społeczni i gospodarczy uczestnicz ą tak że w procesie wdra żania projektów wynikaj ących z Planu Rozwoju Lokalnego. Wsz ędzie tam gdzie ich współudział podnosi warto ść dodan ą projektu s ą oni wł ączani w proces konceptualizacji projektu oraz jego realizacji. Ponadto wszyscy partnerzy społeczni i gospodarczy są na bie żą co informowani o pomocy udzielanej z funduszy strukturalnych.

4. Promocja Strategii Działania promocyjne i informacyjne maj ą na celu przede wszystkim informowanie potencjalnych i aktualnych beneficjentów o mo żliwo ściach korzystania ze wsparcia na realizacj ę projektów w ramach Planu Strategii, jak równie ż informowania opinii publicznej o zasi ęgu i rozmiarze wsparcia wspólnotowego dla poszczególnych projektów oraz o rezultatach tych działa ń.

Odpowiedzialno ść za rozpowszechnianie informacji o realizowanych projektach oraz rezultatach spoczywa na Sekretarzu Gminy. Głównym jego zadaniem jest rozpowszechnienie informacji o Strategii na szczeblu gminnym oraz ponadgminnym. Osoby i instytucje odpowiedzialne za realizacj ę poszczególnych projektów b ędą równie ż odpowiedzialne za rozpowszechnianie informacji i promocj ę. Jednostki te b ędą wykonywały nast ępuj ące zadania: − dostarczanie i rozpowszechnianie informacji dotycz ących funduszy wspieraj ących projekty realizowane w gminie w ramach Strategii; − dostarczanie i rozpowszechnianie informacji o projektach realizowanych na terenie Gminy w ramach Strategii; − inicjowanie i realizacja dodatkowych działa ń promocyjnych (akcje informacyjne, itp.).

Głównymi kanałami informacyjnymi s ą: − billboardy i tablice informacyjne umieszczane w miejscu realizacji projektów współfinansowanych ze środków funduszy pomocowych, − strona internetowa, − Biuletyn Informacji Publicznej, − ogłoszenia na tablicy ogłosze ń w Urz ędzie Gminy,

89 − informacje prasowe (press release), − informacje przekazywane na sesjach Rady Gminy, − konsultacje w postaci zebra ń wiejskich.

Działania informacyjne i promocyjne podlegaj ą regularnej ewaluacji oraz ocenie dokonywanej przez Rad ę Gminy.

Spis rysunków

Rysunek 1. Schemat organizacyjny Urz ędu Gminy w Wyszkach ...... 9 Rysunek 2. Zmiany liczby ludno ści Gminy Wyszki w latach 1995-2006...... 11 Rysunek 3. Sie ć drogowa na terenie Gminy Wyszki ...... 27 Rysunek 4. Zmiany w dochodach i wydatkach Gminy Wyszki w latach 1995-2006...... 31 Rysunek 5. Struktura u żytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych...... 34 Rysunek 6. Priorytety działa ń władz lokalnych wg bada ń ankietowych mieszka ńców...... 42

Spis tabel

Tabela 1. Zmiany ludno ści na przestrzenni lat 1946-2006 ...... 10 Tabela 2. Saldo migracji w ruchu wewn ętrznym...... 12 Tabela 3. Wska źniki demograficzne dla Gminy Wyszki ...... 12 Tabela 4. Rozmieszczenie ludno ści na terenie gminy Wyszki ...... 13 Tabela 5. Struktura wieku ludno ści Gminy Wyszki...... 14 Tabela 6. Struktura własno ściowa mieszka ń na terenie Gminy Wyszki...... 15 Tabela 7. Wska źniki warunków mieszkaniowych na terenie gminy Wyszki ...... 15 Tabela 8. Czytelnictwo na terenie Gminy Wyszki...... 18 Tabela 9. Drogi powiatowe na tereni Gminy Wyszki...... 26 Tabela 10. Stan nawierzchni sieci drogowej na terenie gminy Wyszki...... 27 Tabela 11. Szkolnictwo na terenie Gminy Wyszki ...... 28 Tabela 12. Podstawowe wska źniki scholaryzacji i komputeryzacji dla Gminy Wyszki ...... 29 Tabela 13. Dochody per capita w 2005 roku ...... 32 Tabela 14. Struktura własno ściowa przedsi ębiorstw na terenie Gminy Wyszki...... 32 Tabela 15. Firmy według bran ż...... 33 Tabela 16. Struktura obszarowa gospodarstw na terenie Gminy Wyszki...... 33 Tabela 17. Struktura u żytkowania gruntów na terenie Gminy Wyszki...... 34 Tabela 18. Rodzaj i powierzchnia zasiewów ...... 34 Tabela 19. Struktura gospodarstw wg rodzaju zwierz ąt...... 35 Tabela 20. Bonitacja gruntów ...... 35 Tabela 21. Zatrudnienie na terenie Gminy Wyszki...... 36 Tabela 22. Struktura wiekowa uczestników badania ankietowego...... 39 Tabela 23. Ocena dost ępno ści usług publicznych wg bada ń ankietowych...... 41 Tabela 24. Hierarchizacja priorytetów działa ń władz miejskich wg bada ń ankietowych mieszka ńców...... 41