Jaarverslag 2015 Inhoudsopgave

1. Inleiding 3 2 Missie en beleid 4 3 Tentoonstellingen 5 4 Publieksactiviteiten 8 5 Onderwijs en dienstverlening 13 6 Collectievorming 16 7 Ontsluiting en digitalisering 19 8 Beheer en behoud 24 9 Communicatie en publiciteit 29 10 Personeel en organisatie 30

Bijlagen A Bijzondere aanwinsten B Lezingen en presentaties C Publicaties D Deelname aan congressen en symposia E Nevenfuncties

2 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 1 Inleiding

Dit jaarverslag biedt een uitgebreid, maar niet uitputtend overzicht van de werkzaamheden en activiteiten die in 2015 hebben plaatsgevonden bij of in samen- werking met de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.

Belangrijke gebeurtenissen waren de start van de digitalisering van oude drukken door Google Books in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek en de lancering van de nieuwe beeldbank voor UvA Erfgoed. Verder draaide de Grunberg- machine nog vrolijk door, waren er twee fraaie nieuwe tentoonstellingen te zien – goed fout. Grafische vormgeving in Nederland 1940–1945 en Op zoek naar Van Santen & de kleuren van de Gouden Eeuw – en was de jaarlijkse Summer School succesvoller dan ooit. De hoeveelheid colleges die bij de Bijzondere Collecties werden gegeven nam toe en bezoekersaantallen bereikten een recordhoogte, mede door de aanwezigheid van het DWDD Pop-up Museum in het Allard Pierson Museum. Dankzij gulle schenkers konden wij enkele mooie aanwinsten in ontvangst nemen.

De organisatie is ondertussen volop in beweging. In 2015 kwam het Collectie- plan UvA Erfgoed 2015–2018 tot stand, dat aansluit op het beleidsplan Kennis verder brengen van de Bibliotheek UvA/HvA. Werkgroepen werden ingesteld om oplossingen aan te dragen voor diverse knelpunten binnen de bibliotheekorgani- satie, ter voorbereiding van projecten in 2016.

De Bijzondere Collecties en het Allard Pierson Museum aan de Oude Turfmarkt. Foto: Bettina Neumann.

3 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 2 Missie en beleid

De Bijzondere Collecties en het Allard Pierson Museum vormen samen de divisie UvA Erfgoed van de Bibliotheek UvA/HvA. UvA Erfgoed maakt en houdt de erfgoedcollecties van de Universiteit van Amsterdam relevant voor onderzoek en onderwijs, voor een geïnteresseerd publiek en voor het imago van de UvA.

Aan deze missie zijn vier hoofddoelstellingen gekoppeld: pp UvA Erfgoed is een relevante plek voor onderwijs, onderzoek en academische vorming en slaat een brug tussen wetenschap en samenleving. pp UvA Erfgoed is een interessante, aantrekkelijke, gastvrije, kritische en eigentijdse erfgoedinstelling. pp UvA Erfgoed levert belangrijke bijdragen aan de uitstraling en het imago van de UvA. pp UvA Erfgoed is een serieuze en geloofwaardige partner, en weet steeds meer partners te interesseren voor inhoudelijke samenwerking en financiering.

Uitgangspunt van alle activiteiten is de inhoudelijke kwaliteit en betekenis van de collecties en de overdracht aan een zo groot mogelijk publiek. De collecties zijn niet statisch, maar worden permanent gevormd door verwerving en selectie om ze relevant te houden voor doelstellingen en doelgroepen. UvA Erfgoed draagt zorg voor professionele collectievorming, beheer en behoud, ontsluiting en presentatie van de collecties.

Partners

De Bijzondere Collecties werken intensief samen met diverse instellingen. De belangrijkste partners in 2015 waren: pp Vereniging van Vrienden van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam pp Amsterdams Universiteitsfonds (AUF) pp Stichting Vrijwilligersproject Explokart (in 2013 voor een periode van vijf jaar ondergebracht bij de Bijzondere Collecties) pp Wim Crouwel Instituut

4 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 3 Tentoonstellingen

Grote tentoonstellingen

De Bijzondere Collecties organiseren elk jaar drie grote tentoonstellingen. De onderwerpen liggen op het raakvlak van de collecties en de actualiteit. Rond elke tentoonstelling wordt een programma ontwikkeld van lezingen, rondleidingen en publicaties. In 2015 waren bij de Bijzondere Collecties deze tentoonstellingen te zien:

De Arnon Grunberg Tentoonstelling. Ich will doch nur, dass ihr mich liebt 31 oktober 2014 – 1 februari 2015

Twintig jaar geleden debuteerde Arnon Grunberg met de overrompelende roman Blauwe maandagen. Sindsdien is de schrijver alomtegenwoordig in de Nederlandse letteren en media. Ook daarbuiten heeft men hem leren kennen; zijn werk is in maar liefst dertig talen vertaald. In 2011 gaf Grunberg zijn archief in bruikleen aan de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Uit dit ‘levende archief’ is geput voor De Arnon Grunberg Tentoonstelling, die leven, oeuvre en schrijverschap belicht van een fenomeen – met commentaar van de auteur zelf. De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met het Letterkundig Museum en het Nederlands Letterenfonds.

Deze tentoonstelling was van 10 oktober 2015 t/m 9 januari 2016 te zien in Bibliotheek Tweebronnen te Leuven.

GOED FOUT. Grafische vormgeving in Nederland 1940–1945 10 april – 6 september 2015

De tentoonstelling GOED FOUT ging over de multi-interpretabele begrippen ‘goed’ en ‘fout’ in de meest extreme periode uit de moderne Nederlandse geschiedenis. De tentoonstelling stelde een onderbelicht aspect van de bezettingsgeschiedenis aan de orde: de grafische vormgeving in Nederland in en rondom de Tweede Wereldoorlog. Dit thema werd vanuit drie oogpunten belicht: de jaren dertig, de bezetting en de wederopbouw. Zowel aan de goede als aan de foute kant waren – artistiek gezien – uitstekende ontwerpers aan het werk. De tentoonstelling brengt deze tegenstellingen in beeld.

5 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Aankondiging van de tentoonstelling GOED FOUT. Foto: Monique Kooijmans.

Op zoek naar Van Santen & de kleuren van de Gouden Eeuw 29 oktober – 14 februari 2016

Nederland was in de zeventiende eeuw bij uitstek het land waar boeken, atlassen en prenten gemaakt werden. Niet alleen kwaliteit, hoeveelheid en variatie waren verbluffend, maar met name ook decoratie in de vorm van illustraties, versierde titelpagina’s, vignetten en vooral: kleurgebruik! Over de kunstenaars die kleur met de hand aanbrachten op kaarten en prenten, de zogenaamde ‘const- en caert- afsetters’, is weinig bekend. Zij signeerden hun werk niet. Dat geldt ook voor de Amsterdamse ‘meesterafzetter’ Dirk Jansz. van Santen (1637–1708). Van Santen genoot tijdens zijn leven internationale roem. Hij werkte voor de belangrijkste opdrachtgevers van zijn tijd: vooraanstaande drukkers, vermogende verzamelaars en invloedrijke patriciërs.

6 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Haltentoonstellingen

In de hal van de Bijzondere Collecties werden regelmatig kleine, kortlopende tentoonstellingen gehouden. Ze illustreerden actuele gebeurtenissen zoals schenkingen of ondersteunden publieksactiviteiten als boekpresentaties en lezingen. pp 15–30 januari: Presentatie van kookboeken en brochures uit de Eerste en de Tweede Wereldoorlog, in aansluiting op het thema van het Amsterdam Symposium on the History of Food 2015: ‘Food, Hunger and Conflict’ pp 16–17 januari: Presentatie over Carlo Petrini en Jon Berriet, winnaars van respectievelijk de Johannes van Dam prijs 2014 en de Joop Witteveenprijs 2014 pp 27 maart – 9 april: Presentatie over de herontdekking door Jacobien de Boer van vijf tekeningen van Max Ernst en een gedicht van Bertolt Brecht in de nalatenschap van Gertrud Leistikow (1885–1948), pionier van de moderne dans in Nederland

Blik in de tentoonstelling GOED FOUT. Foto: Monique Kooijmans.

7 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA pp 13–20 mei: Presentatie over Jacob Israël de Haan ter gelegenheid van de presentatie van zijn biografie, geschreven door gastmedewerker Jan Fontijn pp 15–30 juni: Presentatie over de Slag bij Waterloo, die twee eeuwen geleden plaatsvond pp 9–23 november: Presentatie over het Hebreeuwse boek, ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van de Vereniging ter bevordering van kennis van het Hebreeuws pp 18 december – 2 januari: Presentatie over Jan Willem Kumpel (1757–1826), ter gelegenheid van de publicatie van zijn memoires

Externe tentoonstellingen

De Bijzondere Collecties leverden (een groot deel van) het geëxposeerde materiaal en/of substantiële expertise aan de volgende tentoonstellingen: pp 25 januari – 4 oktober: Metamorphosen. Ovidius en de hedendaagse kunst, Rijksmuseum Twenthe, Enschede pp 13–14, 20–21, 27–28 juni: Leo Cuypers, Productiehuis Intro In Situ, Maastricht pp 3–13 september: Zestig jaar Louis en Theo d’Or, Stadsschouwburg, Amsterdam, tijdens het Theaterfestival pp 15 november: Boy Edgar, Bimhuis, Amsterdam

8 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 4 Publieksactiviteiten

Bezoekersaantallen

De hoeveelheid activiteiten binnen de muren van de Bijzondere Collecties was onverminderd groot. De nieuwe website van de Bijzondere Collecties werd actief ingezet om alle activiteiten onder de aandacht te brengen. In 2015 trokken de publiekspresentaties 33.669 bezoekers (ter vergelijking, in 2014 was dat 22.327). Activiteiten bij de Artis Bibliotheek trokken 2329 bezoekers.

Evenementen

6 januari: Grunberglezing door Thomas Vaessens Thomas Vaessens ging in zijn lezing ‘Grunbergs realiteitshonger’ op zoek naar de verklaring voor het toenemend belang van de journalistieke werkwijze binnen Grunbergs schrijverschap: wat drijft zijn onstilbare honger naar realiteit?

12 januari: Grunberglezing door Gaston Franssen De productiviteit van Arnon Grunberg is duizelingwekkend hoog en zelfs wanneer de auteur niet schrijft, draait de Grunbergmachine op volle toeren door. Gaston Franssen vroeg zich in zijn lezing ‘Grunberg N.V.’ af wat nu precies de ingrediënten van deze zo beproefde ‘Grunbergformule’ zijn.

16–17 januari: Amsterdam Symposium on the History of Food 2015 Elk jaar wordt dit symposium georganiseerd, in samenwerking met de Amsterdam School for Culture and History van de Universiteit van Amsterdam en de onder- zoeksgroep FOST (Sociale & Culturele Voedingsstudies) van de Vrije Universiteit Brussel. Het thema van 2015 was ‘Food, Hunger and Conflict’. De inleidende lezing werd verzorgd door prof. Josep L. Barona Vilar, toonaangevend onderzoeker op het terrein van de voedingsstudies.

16 januari: Gala van het Kookboek Tijdens het Gala werden de Johannes van Damprijs en de Joop Witteveenprijs uitgereikt, werden twee collecties overgedragen en werd het Prof. J.M. van Winter Stipendium 2015 toegekend.

17 januari: Foodie Festival Met tal van evenementen rond gastronomie en kookboeken.

9 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 19 januari: Grunberglezing door Saskia Pieterse Saskia Pieterse liet in haar lezing ‘Economisch sadisme & literair masochisme’ zien dat in Grunbergs roman Huid en Haar het economische systeem van vraag en aanbod geassocieerd wordt met sadisme.

26 januari: Grunberglezing door Yra van Dijk In haar lezing ‘Uitblinken in overleven’ onderzocht Yra van Dijk de mogelijkheden en problemen van de Shoah als interpretatiekader voor het oeuvre van Arnon Grunberg. Hoe geef je je rekenschap van de invloed van Grunbergs persoonlijke, door de Shoah gekleurde geschiedenis, zonder zijn oeuvre te bestempelen als ‘tweede generatie-literatuur’?

30 januari: Jansonius-lezing, door Peter van der Krogt De Jansonius-lezingen zijn een initiatief van Explokart, de Bijzondere Collecties van de UvA en het Jansonius Fonds. Peter van der Krogt sprak over leven en werk van de zeventiende-eeuwse Amsterdamse cartograaf, drukker en uitgever Johannes Janssonius.

Overhandiging van de Johannes van Damprijs aan Carlo Petrini door Louise Fresco tijdens het Gala van het Kookboek, 16 januari 2015. Foto: Monique Kooijmans.

10 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 2 februari: Grunberglezing door Irene Zwiep In haar lezing ‘Schrift zonder schrijven, God zonder geloven’ onderzocht Irene Zwiep de Grunbergbijbel uit 2005. Schuilt er niet stiekem een theologie in deze seculiere ‘roman’? Met andere woorden: overleeft God de Grunbergbijbel?

9 februari: Grunberglezing door Stephan Besser In zijn lezing ‘Ze zegt dat je gek bent; ze kan het bewijzen’ besprak Stephan Besser met welke narratieve en retorische middelen Grunbergs onbetrouwbare – en misschien wel ‘gestoorde’ – vertellers hun eigen normaliteit creëren en tot het bittere einde verdedigen.

11 februari: Een avond in de Artis Bibliotheek Gastschrijver Wim Brands voerde een reeks gesprekken met schrijvers en weten- schappers over boeken uit de Artis Bibliotheek. Dit eerste gesprek was met Midas Dekkers en Tijs Goldschmidt.

23 februari: Lezing door Arnon Grunberg Arnon Grunberg sloot zijn honorary fellowship aan de Faculteit der Geestesweten- schappen van de UvA af met een lezing waarin hij de game presenteerde die hij samen met studenten heeft ontwikkeld. Thomas Vaessens, hoogleraar Moderne Nederlandse letterkunde aan de UvA, belichtte het aan Grunberg toegekende honorary fellowship. Ysbrand van der Werf van het Nederlands Herseninstituut presenteerde de resultaten van het hersenonderzoek dat voorafgaand aan en tijdens de tentoonstelling uitgevoerd is.

8 april: Boekensalon De Amsterdamse Krulletter Presentatie van het boek De Amsterdamse Krulletter van letterontwerper Ramiro Espinoza, met foto’s door Rob Becker. Het boek onderzoekt deze Nederlandse letterontwerp-traditie die tot voor kort eigenlijk over het hoofd werd gezien. Conservator Mathieu Lommen liet enkele lettermodelboeken zien uit onze collectie.

10 april: Boekpresentatie Jelle’s weekdieren Presentatie van het boek Jelle’s weekdieren. Bizarre, bedreigde, eetbare, zielige en andere beesten van Jelle Reumer, in de Artis Bibliotheek.

11 april: Boekpresentatie Herinnering is een kostbare gave Presentatie van het jubileumboek van een van de bruikleengevers van de Bijzondere Collecties, het Frederik van Eeden-Genootschap, dat tachtig jaar geleden werd opgericht.

11 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 18–26 april: Nationale Museumweek Het thema van de Nationale Museumweek 2015 was ‘ons echte goud’. Bij de Bijzondere Collecties konden bezoekers met goud ingekleurde kaarten, facsimile’s met gouddruk en goudgerande programmaboekjes uit de Theatercollectie bewonderen. Op 26 april vertelde ontwerper Irma Boom over haar boekontwerpen.

23 april: Boekpresentatie Het debat In 1972 gingen grafisch ontwerpers Wim Crouwel en Jan van Toorn in het openbaar met elkaar in debat over hun opvattingen en uitgangspunten. Ruim veertig jaar schreven Frederike Huygen en Dingenus van de Vrie er een boek over. Ontwerper Yuri Veerman vertelde over zijn werkwijze en ontwerper Joshua Koomen presen- teerde zijn applicatie New Alphabet.

24 april: Een avond in de Artis Bibliotheek Gastschrijver Wim Brands voerde een reeks gesprekken met schrijvers en weten- schappers over boeken uit de Artis Bibliotheek. Dit tweede gesprek was met Johan van de Gronden en Erik de Jong.

5 mei: Vrijheidslunch met lezing Steph Scholten, directeur van UvA Erfgoed, hield op Bevrijdingsdag een lunchlezing over de ethische kant van ‘goed’ en ‘fout’ erfgoed.

8 mei: Dineren met Magirus Themadiner rond het Koock boeck van Antonius Magirus uit 1655, in de Amster­ damse Academische Club. Daaraan voorafgaand toonde conservator Joke Mammen oude kookboeken bij de Bijzondere Collecties.

13 mei: Boekpresentatie van Onrust Jan Fontijn, Henk Pröpper en Garrelt Verhoeven spraken tijdens de presentatie van de biografie van Jacob Israël de Haan, geschreven door Jan Fontijn. Ook werd er een fragment vertoond uit de documentaire Het eind dat niemand keren kan uit 1991 van Emile Fallaux.

29 mei: Amsterdamse Boekennacht Tijdens de zevende Amsterdamse Boekennacht waren er bij de Bijzondere Collecties presentaties van Jan Fontijn, Jikke van der Spek en Milan Hulsing.

3 juni: Boekpresentatie Warren Lee Deel 35 in de reeks Roots van [Z]OO producties en drukkerij Lecturis is gewijd aan Warren Lee van Boekhandel Nijhof & Lee, sinds 2011 gevestigd bij de Bijzondere Collecties. Het cahier Warren Lee werd geschreven door Ben Bos.

12 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 19 juni: Boekpresentatie De kracht van typografie Dit boek laat zien welke bronnen de typograaf van vandaag kunnen inspireren, maar gaat ook uitgebreid in op de nieuwe ontwikkelingen in de typografie. Het eerste exemplaar werd uitgereikt aan Walter Nikkels.

17–28 augustus: Summer school History of the Book

28 augustus: Frederik Mullerlezing, door Arie van den Berg De zevende Frederik Mullerlezing, in de Doopsgezinde Singelkerk, werd gehouden door Arie van den Berg onder de titel ‘Wie kan dit zonder huiver horen. Negentien- de-eeuwse straatzangers en hun bronnen’. Populaire cultuur stoelde van oudsher op traditie. Aan de hand van Nederlandse en Duitse moordliederen verkende Van den Berg hoe dit omstreeks 1850 veranderde.

6 september: Lezing door Jikke van der Spek In de tentoonstelling GOED FOUT nam Hendrik Nicolaas Werkman (1882–1945) een bijzondere plaats in. Jikke van der Spek vertelt hoe de uitgaven die hij maakte voor de clandestiene uitgeverij De Blauwe Schuit in de oorlogsjaren hun weg vonden naar een groeiende groep geïnteresseerden.

10 september: Boekensalon over Justus Swaving Salvador Bloemgarten sprak met Marita Mathijsen over zijn biografie van de achttiende-eeuwse ondernemer Justus Swaving (1784–1835). Peter van Zonneveld verzorgde een korte inleiding.

Arie van den Berg geeft de Frederik Mullerlezing in de Doopsgezinde Singelkerk, 28 augustus 2015. Foto: Monique Kooijmans.

13 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 23 september: Boekpresentatie Boeken van nu Ralf de Jong, hoogleraar typografie aan de Folkwang Universität in Essen, schreef de vijftigste publicatie van Huis Clos, getiteld Boeken van nu. Terug naar de toekomst.

25 september: Boekpresentatie Achter de sluier het land In de Artis Bibliotheek presenteerde gastschrijver Alexander Reeuwijk zijn boek Achter de sluier het land. Reizen door Iran.

2 oktober: Een avond in de Artis Bibliotheek Gastschrijver Wim Brands voerde een reeks gesprekken met schrijvers en weten- schappers over boeken uit de Artis Bibliotheek. Dit derde gesprek was met Louise Fresco en Peter Westbroek.

7 oktober: Wim Crouwel Lezing #2, door Gilian Schrofer Gilian Schrofer sprak over de grafisch vormgever Jurriaan Schrofer (1926–1990), een van de grafisch ontwerpers die het vak na de oorlog sterk bepaalden. Schrofer werd gedreven door zijn fascinatie voor ruimtelijke vormgeving als middel om mensen beter te laten leren, werken, genezen, eten en functioneren.

22 oktober: Jacob Israël de Haan-lezing, door Bart Wallet Onder de titel ‘Neen: ik ben niet alleen – Jacob Israël de Haan, jodendom, zionisme en antizionisme’ hield Bart Wallet de zevende Jacob Israël de Haan-lezing. Nog steeds zet De Haans veelkleurige persoonlijkheid aan tot uiteenlopende beelden. Wallet bracht de joodse De Haan in beeld.

29 oktober: TypeAmsterdam 2015 Tijdens de vijfde TypeAmsterdam, georganiseerd in samenwerking met de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag, werden er presentaties gegeven door Mathieu Lommen (Bijzondere Collecties) en Peter Verheul (Type & Media KABK).

3 november: Presentatie See all this In de Artis Bibliotheek werd het kunstplatform en -magazine See all this ten doop gehouden.

7 november: Museumnacht De programmering bij de Bijzondere Collecties sloot aan bij de tentoonstelling Op zoek naar Van Santen & de kleuren van de Gouden Eeuw.

14 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 11 november: Design for Function 2015 Tijdens deze feestelijke middag werden twee prijzen uitgereikt: de Visual Theater­ afficheprijs voor seizoen 2013/2014 en seizoen 2014/2015 en de Paul Mijksenaar Award, een oeuvreprijs voor functioneel design.

12 november: Theaterboekensalon over De Vogels De Vogels van Caroline de Westenholz is de biografie van een uitzonderlijke theater- familie tegen de achtergrond van de dramatische gebeurtenissen van de twintigste eeuw: de beurskrach van 1929, de Tweede Wereldoorlog en de culturele revolutie van 1968–’69.

Opening van de tentoonstelling Op zoek naar Van Santen & de kleuren van de Gouden Eeuw, 28 oktober 2015. Foto: Monique Kooijmans.

15 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 19 november: Boekensalon over Uitgeverij Van Oorschot Studenten van de master Redacteur/editor organiseerden een Boekensalon over Uitgeverij Van Oorschot. Arjen Fortuin, Thomas Heerma van Voss, Mark Pieters en Edwin Praat spraken over hun favoriete Van Oorschot-uitgave en het unieke karakter van de uitgeverij, die centraal staat in Fortuins recente biografie Geert van Oorschot, uitgever.

25 november: Boekpresentatie Gyuri Vergouw, Het Dodo-effect, in de Artis Bibliotheek

25–27 november: Private viewings van encyclopedieën De mooiste en belangrijkste encyclopedieën van vroeger werden getoond ter gelegenheid van de uitreiking van de Erasmusprijs aan de Wikipedia-gemeenschap. Een tweede aanleiding was de recente schenking aan de Bijzondere Collecties van een van de belangrijkste vroege encyclopedieën, de Description des arts et métiers uit 1761–1782.

26 november: Studiemiddag van de Werkgroep Geschiedenis Kartografie Tegen de achtergrond van de Van Santen-expositie werd ingegaan op bijzonder kleurgebruik, bijvoorbeeld door de molenaar van verfmolen ‘De Kat’, met een aanstekelijke presentatie, en door de directeur van BBNC Uitgevers, die veel succes heeft met de productie van kleurboeken voor volwassenen.

27 november: Een avond in de Artis Bibliotheek Gastschrijver Wim Brands voerde een reeks gesprekken met schrijvers en weten- schappers over boeken uit de Artis Bibliotheek. Dit vierde gesprek was met dichter, essayist en verzamelaar Arie van den Berg.

18 december: Boekpresentatie Jan Willem Kumpel Een klein symposium markeerde de verschijning van De herinneringen van Jan Willem Kumpel (1757–1826). Het rampspoedige leven van een Amsterdams jurist, publicist en Orangist, geredigeerd door Hanneke Ronnes. De middag werd georgani- seerd in samenwerking met het Huizinga Instituut.

16 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 5 Onderwijs en dienstverlening

Er bestaat een sterke wisselwerking tussen de Bijzondere Collecties en het onderwijs en onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam. Aan de ene kant wordt er actief gecollectioneerd op de gewenste terreinen, aan de andere kant worden bestaande zwaartepunten binnen de collecties ingezet om nieuw onderzoek te stimuleren en worden er (gast)conservatoren aangetrokken om aandacht voor deze, nog onvoldoende bekende collecties te genereren.

Vanouds is er intensieve samenwerking met de leerstoelgroep Boekwetenschap en Handschriftenkunde en de leerstoelgroep Hebreeuwse Taal en Cultuur, maar ook op andere terreinen wordt er samengewerkt. Gebruik van collecties voor onderwijs en onderzoek vindt vooral plaats binnen de brede alfawetenschappen en in mindere mate op gamma- en bètaterreinen of in de geneeskundige disciplines. De collecties worden bijvoorbeeld actief ingezet voor Museum­ studies, Mediastudies, en Conservering en Restauratie. Het aantal colleges dat gegeven wordt met behulp van materiaal van de Bijzondere Collecties neemt gestaag toe.

Per 1 september 2015 is Bram Vannieuwenhuyze aangesteld als bijzonder hoogleraar Historische cartografie aan de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. De leerstoel werd ingesteld vanwege de Stichting Cartographiae Historicae Cathedra. Er bestaat een nauw samenwerkingsverband tussen de leerstoel, de Stichting Explokart en de Bijzondere Collecties van de UvA. Daarbij komt het aantal bijzonder hoogleraren met betrokkenheid bij de Bijzondere Collecties op drie, samen met Emile Schrijver (Geschiedenis van het joodse boek) en Jos Biemans (Wetenschap van het handschrift in relatie tot de beschavings­ geschiedenis, in het bijzonder de middeleeuwen).

De Bijzondere Collecties bieden onderdak aan enkele gastschrijvers. Zij werken aan eigen publicaties, in nauwe samenwerking met de Bijzondere Collecties. Zo werkte Jan Fontijn aan zijn in 2015 verschenen publicatie Onrust, over Jacob Israël de Haan. Wim Brands werd per 1 februari 2015 benoemd als gastschrijver bij de Artis Bibliotheek voor het samenstellen van een bundel essays van schrijvers en weten- schappers over hun favoriete boeken in de Artis Bibliotheek.

Ook in de afgelopen jaar zijn er weer veel publicaties van medewerkers verschenen. Daarnaast zijn er heel wat publicaties tot stand gekomen met behulp van de collectie. Steeds vaker treden de Bijzondere Collecties op als valorisatiepartner van

17 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA onderzoekers, door medewerking aan projecten, publicaties of tentoonstellingen. Bovendien vinden studenten van uiteenlopende studierichtingen bij de Bijzondere Collecties een geschikte stageplek.

Colleges en presentaties

In 2015 werden er 95 colleges bij de Bijzondere Collecties gehouden. Het betrof met name de disciplines Boekwetenschap, Letterkunde, Geschiedenis, Grafische vormgeving en Conservering en restauratie. In alle gevallen waren er conservatoren van de Bijzondere Collecties bij de colleges betrokken. Introducties voor studenten en docenten vonden veelvuldig plaats. Een overzicht is opgenomen in Bijlage B. Apart te vermelden zijn:

Cursus De ontdekking van de natuur Deze cursus werd gegeven in de periode oktober–december in de Artis Bibliotheek, met gebruikmaking van de collectie, door Hans Mulder en Bert van de Roemer (FGw). De cursus werd aangeboden aan honoursstudenten UvA en VU in het programma van het Instituut voor Interdisciplinaire Studies.

Cursus Historische cartografie De cursus besloeg zeven vrijdagmiddagen in oktober en november en werd gegeven door Jansonius-conservator Peter van der Krogt, met gebruikmaking

Introductieprogramma van UvA-studenten bij de Bijzondere Collecties, 27 augustus 2015. Foto: Monique Kooijmans.

18 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA van materiaal uit de Bijzondere Collecties. De introductiecursus was geschikt voor geïnteresseerden van alle niveaus en met uiteenlopende achtergronden. Onderwerpen die aan bod kwamen waren onder meer: Wat zijn oude kaarten en wat kunnen we ermee, Introductie Historische cartografie, De kartering van Nederland van Ptolemaeus tot de Topografische Dienst, Abraham Ortelius en Gerard Mercator: de Zuid-Nederlandse cartografie in de zestiende eeuw, Stads­ cartografie, Amsterdamse atlassen in de zeventiende en achttiende eeuw, De aarde is rond: globeproductie in de Nederlanden en Kaarthistorische anekdotes: fouten in kaarten, waarom staat het noorden boven.

Summer school In 2015 werd voor de zesde keer een summer school History of the Book georganiseerd, in samenwerking met de Leerstoelgroep Boekwetenschap en Handschriftenkunde. Van 17 t/m 28 augustus waren er diverse activiteiten. Een dagcoördinator hield het reilen en zeilen tot ieders tevredenheid goed in de hand. De aankleding van sommige activiteiten werd opnieuw verbeterd. De summer school werd op 28 augustus afgesloten met de zevende Frederik Mullerlezing.

Het programma omvatte: pp Cursus (5 dagen) ‘Books on Display – Aesthetics, Materials and Requirements’, Renate Mesmer (i.s.m. de Folger Shakespeare Library, Washington D.C., en het Stadsarchief Amsterdam) pp Cursus (5 dagdelen) ‘Archeologie van het middeleeuwse met de hand geschreven boek’, Jos Biemans pp Cursus (5 dagen) ‘European Bookbinding, 1450–1820’, Nicholas Pickwoad pp Cursus (5 dagdelen) ‘Het boek in de handpersperiode’, Paul Dijstelberge pp Workshop ‘De waarde van boek en prent’, Bubb Kuyper pp Workshop ‘Maria Sibylla Merian: tijdgenoten en navolgers’, Hans Mulder pp Workshop ‘Sint Nicolaas en Zwarte Piet op kinderprenten en in kinderboeken’, Nico Boerma pp Workshop ‘Van boekblok naar boekenblog: het oude boek in de nieuwe media’, Emile Schrijver pp Workshop ‘Grafisch ontwerpen na 1945: Jurriaan Schrofer’, Frederike Huygen (i.s.m. het Wim Crouwel Instituut) pp Workshop ‘Omgaan met bijzondere materialen’, Jos Schrijen pp Workshop ‘Grafisch ontwerpen na 1945: Wim Crouwel’, Frederike Huygen (i.s.m. het Wim Crouwel Instituut) pp Workshop ‘Verschijningsvormen van de brief’, Klaas van der Hoek pp Workshop ‘Wijnsoorten door de eeuwen heen’, Mariëlla Beukers pp Workshop ‘De kartering van Nederland’, Peter van der Krogt pp Workshop ‘Maaltijdordonnanties door de eeuwen heen’, Marleen Willebrands pp Workshop ‘Brieven uitgeven’, Marita Mathijsen

19 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Marita Mathijsen geeft een workshop ‘Brieven uitgeven’ tijdens de summer schoolHistory of the Book, 28 augustus 2015. Foto: Monique Kooijmans. pp Workshop ‘De drukpers – machine voor de geest’, Paul Dijstelberge / Jos Biemans pp Seminar (3 dagen) ‘Embroidered Bindings’, Claire Canavan (CREMS, University of York) , Lieve Watteeuw (Illuminare, Leuven), Marike van Roon (Bijzondere Collecties UvA), Renate Mesmer (Folger Shakespeare Library, Washington D.C.), Karin Scheper (Universiteitsbibliotheek Leiden), Rens Top (Koninklijke Bibliotheek, Den Haag)

Er waren 183 inschrijvingen voor de summer school, waarvan 36 door UvA-mede- werkers. Een klein aantal deelnemers schreef zich in voor meerdere onderdelen. Er zijn 158 certificaten aan deelnemers toegestuurd. De reacties van de deelnemers op de inhoud van het gebodene en de organisatie was over het algemeen positief. De summer school werd met een positief financieel resultaat afgesloten.

Zaalbezoekers

In 2015 lag de gemiddelde bezetting van de Onderzoekzaal van de Bijzondere Collecties op 12 gelijktijdige bezoekers. Dit betekent voor 2015 een geschatte hoeveelheid zaalbezoekers van 3300. Daarbij komen nog circa 750 bezoekers voor de Kaartenzaal.

20 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA In de Onderzoekzaal werden 24.869 via de online catalogus aangevraagde werken ter inzage gegeven of uitgeleend. Het aantal aanvragen buiten de online catalogus bedroeg 1849. In totaal ging het om 776 kluiswerken.

Er zijn 94 bezoekers geweest voor het TIN-depot, 46 verschillende aanvragen voor werken werden ter inzage gegeven.

Voor de Bibliotheca Rosenthaliana kwamen 25 bezoekers op afspraak langs.

21 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 6 Collectievorming

In 2015 is het collectieplan voor UvA Erfgoed voor de periode 2015–2018 afgerond. Een indeling in kennisdomeinen en zwaartepunten geeft grip op de miljoenen objecten en honderden collecties en biedt een goed handvat voor de collec- tievorming in de komende jaren. Het plan bevat procedures en regels rond collectievorming. Nieuw is de aandacht die besteed zal worden aan het verzamelen van digitaal materiaal. Dit omvat ook de vanzelfsprekende integratie van digita- lisering in reguliere werkprocessen. De wensen en behoeften van onderzoekers, docenten en studenten zijn daarbij van groot belang.

In 2015 werden 120 publicaties als geschenk of bewijsexemplaar geregistreerd in Aleph. Er werden 390 losse bestellingen ingevoerd.

Bijzonder zijn de schenkingen van het archief van Hugo Brandt Corstius, een twintigtal bibliofiele uitgaven betreffende Jacob Israël de Haan uit het bezit van Louis Putman, het archief van de boekhandel Nijhof & Lee en de collectie Jan Tholenaar van Reinoud en Saskia Tholenaar.

De Vrienden van de Bijzondere Collecties schonken ter gelegenheid van het afscheid van Garrelt Verhoeven een vroege uitgave van het Journaal van Willem Ysbrantsz. Bontekoe en Jan Storm van Leeuwen schonk de Description des arts et métiers uit 1761–1782, afkomstig uit het bezit van Jacob Olie.

Ook werden enkele fraaie aankopen gedaan: de zeer zeldzame Nieuwe atlas van P. Fouquet uit 1805, het huwelijksgedicht Echt-zang van Geertruda Kock in twee complementair versierde boekbanden en de handgeschreven reisverslagen van het Amsterdamse reisgezelschap Semper Idem uit de jaren 1761–1798, geschreven door Jan Jacob van Beaumont. Dankzij een bijdrage van de Vrienden van de Bijzondere Collecties kon de Ordre van ’t Joods Gebeth van Michaël Lopez Pinto uit 1732 worden aangeschaft, ter gelegenheid van het afscheid van Emile Schrijver.

Collectievorming bestaat niet alleen uit acquireren maar ook uit afstoten. Het gaat hier voor een belangrijk deel om niet ontsloten werken en collecties, vooral doubletten, maar ook om materiaal dat niet binnen het collectiebeleid valt.

Een overzicht van aanwinsten en afgestoten collecties wordt gegeven in Bijlage A.

22 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 7 Ontsluiting en digitalisering

Zowel de ontsluiting van collecties en archieven als de catalogisering van items zette zich in 2015 gestaag voort. Er werden nog steeds titels verwerkt in de Short-Title Catalogue, Netherlands (STCN), een meerjarenproject dat leidt tot een substantiële verrijking van titelbeschrijvingen.

Databestanden als het Album Academicum en het Joods Biografisch Woordenboek werden continu bijgehouden, in het eerste geval door de afdeling Documentaire Informatievoorziening (DIV). Er waren verscheidene nieuwe initiatieven van de Stichting Academisch Erfgoed, bijvoorbeeld rond expedities en hoogleraren­ archieven.

Collectie- en archiefbeschrijvingen

Gebruik in 2015: 6130 bezoeken, 53.298 pagina’s, 461.284 hits.

Nieuwe collectiebeschrijvingen (EAD’s) pp Boekhandel en grafische vormgeving: 5 pp Universiteitsgeschiedenis: 3 pp Moderne cultuurgeschiedenis (incl. populaire cultuur): 14 pp Cartografie, geografie en reizen: 1 pp Uitvoerende kunsten: 3 pp Natuurlijke historie: 6

Inventarissen De presentatie van de inventarissen is in 2015 verbeterd en er zijn inventarissen samengesteld van de volgende archieven en collecties: pp Archief van de Heimans & Thijsse Stichting pp Aanvulling van het archief van het Internationaal Literatuur Bureau pp Archief van de uitgeverij Hollandia pp Archief van de uitgeverij Wereldbibliotheek pp Archief van de Vereniging van Muziekhandelaren en -uitgeverijen in Nederland pp Archief van de uitgeverij H. Honig pp Archief van de uitgeverij Reflex pp Archief van de uitgeverij Van Breda pp Aanvulling van het archief van de Centrale Raad van Vakbonden etc. pp Archief van de uitgeverij Mets & Schilt

23 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA pp Archief van de boekhandel Broese pp Archief van de boekbinderij J. Giltay en zoon pp Archief van de drukkerij Van Rossen pp Archief van de Vereniging van Vertegenwoordigers in het Uitgeverijbedrijf pp Archief van de uitgeverij W. van Hoeve pp Archief van De Roos pp Antiquariaatscatalogi van de firma Van Rossum pp Collectie veilingcatalogi, voor zover verworven na 2005

Catalogisering

Online publiekscatalogus Productie: 12.508 titels, waarvan: pp Oude drukken: 4704 titels pp Kaartmateriaal: 1667 titels pp BC overig: 6137 titels

Daaronder vallen de volgende collecties: pp Collectie Fons van der Linden: 49 titels pp Collectie Heijting: 598 titels pp Collectie I.H. van Eeghen: 210 titels pp Collectiecatalogi: 243 titels pp Letterproeven: 127 titels pp Collectie Stichting Gastronomische Bibliotheek: 854 titels pp Collectie Frankvoort / Van der Molen: 817 titels pp Collectie Nico Boerma: 623 titels pp Bibliotheek Leo Polak: 159 titels pp O-nummers: 2698 titels pp Nieuwe aanschaf: 343 titels

Andere toegangen

Short-Title Catalogue, Netherlands: 1939 titels toegevoegd.

Databanken Album Academicum Het Album Academicum is de naamlijst van hoogleraren en promovendi van de Universiteit van Amsterdam. Gebruik in 2015: 133.981 bezoeken, 331.506 pagina’s, 744.477 hits.

24 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Joods Biografisch Woordenboek Gebruik in 2015: 55.904 bezoeken, 130.050 pagina’s, 489.029 hits.

Theaterencyclopedie In 2015 werd het project theaterencyclopedie afgerond. De doelstellingen waren: pp Het verbeteren en toegankelijker maken van de encyclopedie pp Het vergroten van de co-creatie van content met professionals en liefhebbers pp Het vormgeven van het collectioneren in samenwerking met de theatersector pp Het verhogen van het bezoek aan de encyclopedie, onder andere door de relatie met theaterbezoek te leggen pp Het verbeteren van het verdienmodel

Dit project werd door vier externe fondsen gefinancierd. Alle doelen werden geheel of grotendeels verwezenlijkt, met als grootste succes de crowdfundingsactie. Het beoogde bedrag van € 15.000 werd met € 2.500 overschreden. Dertig video-­ opnames van integrale voorstellingen werden gedigitaliseerd en geplaatst.

Biblia Sacra Biblia Sacra is een elektronische bibliografie van in Nederland en België gedrukte bijbels. Het project is een samenwerking tussen de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit. De databank is een product van het Digitaal Productiecentrum van de UvA. De bibliografie bevat uitgebreide beschrijvingen en talrijke reproduc- ties van typografisch en iconografisch materiaal. Binnen dit project worden de titels opgenomen in en vervolgens overgenomen uit de STCN. Biblia Sacra geeft informatie over zowel de editie als de individuele exemplaren, zoals provenance en boekbanden. Andere belangrijke gegevens in de bibliografie betreffen bijbe- lillustraties, lettertypes, voorwoorden, vertalers, drukkers en vorige bezitters. De Bijzondere Collecties beheren het grootste aantal verschillende edities in Nederland. Het project werd in 2014 afgerond. Gebruik in 2015: 71.190 bezoeken, 1.378.410 pagina’s, 1.600.130 hits.

Academische Collecties Op deze website is een selectie van collecties en voorwerpen ondergebracht van de universiteiten die aangesloten zijn bij de Stichting Academisch Erfgoed. De website biedt de mogelijkheid in één keer door de collecties van alle universiteiten samen te zoeken. Gebruik in 2015: 9.461 bezoeken, 14.310 pagina’s, 290.044 hits.

25 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Digitalisering

In 2015 startte de digitalisering van gedrukte werken van vóór 1875 door Google Books, in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek. Hiervoor werd door de universiteitsbibliotheek een apart projectteam in het leven geroepen. In 2015 werden meer dan 70.000 banden gedigitaliseerd en geplaatst in Delpher. Alle gedigitaliseerde titels worden benaderbaar via de catalogus van de UvA.

Metamorfoze De digitalisering van de volgende collecties is in 2015 voltooid: pp Microfilms deel 2 pp Iconographia Zoologica pp Circusbibliotheek pp Circuscollecties pp Joodse archivalia pp KNMG deel 1

Nog lopend: pp Archieven Bibliotheek van het Boekenvak pp Boekveilingcatalogi pp Typografische collecties

De Bijzondere Collecties hebben meegewerkt aan de volgende externe digitalise- ringsprojecten: pp Catalogi Levende Meesters (Metamorfoze-project RKD); pp KB-digitaliseringsproject tijdschriften, waarvoor 87 delen van Brinkman’s alpha- betische lijst van boeken uit de Bijzondere Collecties zijn geselecteerd.

Digitalisering op aanvraag Het totale aantal foto-opdrachten dat in 2015 bij de Bijzondere Collecties binnen­ kwam, bedroeg 328, waaronder 138 binnenlandse, 77 buitenlandse en 114 interne opdrachten. Het betrof in totaal 908 objecten. Hiervan werden 205 items extern gedigitaliseerd, de rest door onze eigen fotograaf Stephan van der Linden.

Beeldbanken Op 13 februari is er een geheel nieuwe, mooi vormgegeven en eigentijdse beeldbank voor de Bijzondere Collecties en het Allard Pierson Museum in gebruik genomen. In deze beeldbank worden digitale afbeeldingen van divers materiaal zoals schilderijen, prenten, foto’s, affiches, kaarten, maar ook van volledige boeken beschikbaar gesteld. Zoeken is eenvoudig. De kwaliteit van de afbeeldingen is hoog, iedere bezoeker kan zijn of haar eigen collectie aanleggen en vrij afbeeldingen downloaden. Verhalen

26 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA van onze conservatoren lichten aspecten van de collecties toe. De inhoud is nog bescheiden; de portretten van de UvA, bijna 650 kaarten en meer dan 2200 archeologische objecten vormen de eerste collecties die zichtbaar zijn. Maar de komende jaren worden er tienduizenden nieuwe afbeeldingen geplaatst en worden de diverse oude beeld- en tekstbanken geleidelijk aan gemigreerd.

Van een aantal databanken zijn de statistieken beschikbaar. De beeldbanken werden goed bezocht. In totaal werden er bijna 152.000 bezoeken afgelegd, wat leidde tot ruim 8 miljoen hits. De nieuwe beeldbank staat bovenaan met bijna 2,4 miljoen hits. Zo’n 150 personen hebben een account aangevraagd. Andere toppers waren de Kaartencollectie met bijna 1,8 miljoen hits en de beeldbank School­ museum met ruim 1,7 miljoen hits.

aantal bezoeken pagina’s hits UvA Erfgoed 10.661 165.195 2.393.865 Affiches 967 4.167 37.228 Boeken en handschriften 2.904 12.809 84.148 Boekillustraties 1.171 505 64.293 Botanie 5.116 27.102 612.744 Brieven 1.171 5.050 64.293 Coornhert 4.808 38.321 48.453 Doopsgezinde prenten 4.171 25.314 18.177 Kaartencollectie 14.287 85.634 1.776.409 Nederlandse boekproductie 943 1.466 21.742 Portrettencollectie 3.042 16.612 16.612 Remonstrantse prenten 1.547 6.596 53.283 Romeyn de Hooghe 1.211 10.605 64.217 Ruysch 13.889 44.471 209.081 Schoolmuseum 70.200 805.118 1.719.959 Suriname 1599–1975 11.420 33.485 864.404 Universiteitsgeschiedenis 3.982 15.620 15.620 151.490 1.298.070 8.064.528

27 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 8 Beheer en behoud

De werkzaamheden op het gebied van beheer en behoud liepen uiteen van restauraties en conserveringshandelingen tot de afhandeling van bruikleen- en collectieverkeer, collectiemanagement en de ondersteuning bij tentoonstellingen en presentaties. Daarnaast is beheer en behoud verantwoordelijk voor de passieve conservering van de collecties (klimaat, licht en pestmanagement), voor veilig- heidszorg en voor depotbeheer op diverse locaties. Ook houdt Beheer & Behoud toezicht op de erfgoedcollecties op locatie. Op beleidsniveau werden verschillende procedures ontwikkeld.

Collectiemanagement

Vanuit Beheer & Behoud is gewerkt aan een notitie ‘Richtlijnen bij het exposeren van objecten’, een notitie ‘Onderhoud BC-depots’ en de bruikleenprocedures.

Activiteiten rond het collectiebeheer bij UvA Erfgoed, zoals conservering, bruikleen- verkeer, tentoonstellingen en reproducties, werden tot voor kort in afzonderlijke systemen geadministreerd. Voor het efficiënter administreren en afhandelen van de museale werkprocessen is het collectiemanagementsysteem Adlib in gebruik genomen. Eind 2015 is een evaluatie geschreven over het gebruik van het systeem binnen UvA Erfgoed. Met behulp van Adlib is er gewerkt aan: pp registratie – inclusief standplaats en afbeelding – van het erfgoed op de locaties: –– Academisch Medisch Centrum (AMC) –– Faculteit der Geesteswetenschappen: Kunsthistorisch Instituut, Bungehuis, Oude Turfmarkt 141–143, 145–147, Universiteitstheater –– Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen –– Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica –– Faculteit Economie en Bedrijfskunde, gebouw E –– Faculteit der Rechtsgeleerdheid –– Maagdenhuis –– Universiteitsbibliotheek Singel pp inventarisatie van de BKR-collectie pp standplaatsregistratie van de collectie in het Allard Pierson Museum pp standplaatsregistratie van de museale collectie in het IWO-depot pp invoer van alle inkomende en uitgaande bruiklenen 2015 pp invoer restauratieverslagen 2015

28 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Klimaat en licht

Het klimaat in de gebouwen is elke week gemeten en in rapporten verwerkt. Advies is uitgebracht ter verbetering van de klimaatbeheersing. Regelmatig is over lucht- vochtigheid en temperatuur gerapporteerd ten behoeve van tentoonstellingen, de kluis en kamers van medewerkers. Voor de tentoonstellingen bij de Bijzondere Collecties, het ErfgoedLab en kleine presentaties in de hal of in het Museumcafé en tijdens evenementen als de Museumnacht is telkens een apart lichtplan gemaakt en uitgevoerd.

Schimmels en ongedierte

De depots, het restauratieatelier, de quarantainekast, de Onderzoekzaal en de tentoonstellingsruimten aan de Oude Turfmarkt worden elk jaar grondig schoon­ gemaakt. Regelmatig zijn plakvalletjes uitgezet ter detectie van zilvervisjes. In quarantaineruimtes en op externe locaties zijn acht schenkingen en verplaat- singen nagekeken op schimmels en ongedierte. De omvang van de nagekeken schenkingen varieerde van een kleine doos tot tien verhuisdozen. Voor al deze collecties werd een conserveringsadvies voor ompakken, plaatsing en berging uitgebracht.

Veiligheidszorg en calamiteiten

Het overleg Veiligheidszorg heeft in het begin van 2015 om de zes weken plaatsgevonden. Er is gesproken over vernieuwing van de diverse collectiehulp­ verleningsplannen. UvA Erfgoed is lid van het in 2014 opgerichte CHV Netwerk musea Amsterdam-­ Centrum. Andere aangesloten instellingen zijn het Amsterdam Museum, Museum Ons’ Lieve Heer op Solder, het Bijbels Museum, Museum Willet-Holthuysen, de Hermitage, de Nieuwe Kerk, het Joods Historisch Museum en het Rembrandthuis. Eens per vier weken is er overleg met de CHV-coördinatoren van elke instelling en twee keer per jaar is er gelegenheid om een CHV-cursus te volgen (voor coördina- toren en medewerkers). In 2015 heeft bijna de gehele afdeling Beheer & Behoud een cursus gevolgd. De afdeling Beheer & Behoud heeft ingegrepen bij (risico op) schade aan collectie of aan gebouw en vitrines bij erfgoed op locatie, tentoonstellingen, digitalisering en de bezettingen van Bungehuis en Maagdenhuis.

29 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Bruikleen- en collectieverkeer

Er zijn 33 uitgaande bruikleenaanvragen verwerkt voor in totaal 358 objecten: pp Bijzondere Collecties: 28 voor 302 objecten pp Theater Instituut Nederland: 5 voor 56 objecten

Er zijn 42 inkomende bruikleenaanvragen verwerkt voor in totaal 297 objecten.

Ook zijn er veertien transportaanvragen verwerkt, ten behoeve van digitalisering, restauraties, onderzoek en tentoonstellingen (exclusief het bruikleenverkeer en exclusief transporten voor erfgoed op locatie). Verder hebben medewerkers van Beheer & Behoud tal van keren gekoerierd en collecties begeleid ten behoeve van uitgaande bruiklenen, presentaties en onderzoek.

Conservering en restauratie

Er zijn reguliere conserveringshandelingen en restauraties aan objecten uitgevoerd ten behoeve van acquisities, digitalisering en tentoonstellingen. Ook zijn conserve- ringshandelingen en restauraties uitgevoerd aan de vaste collectie, door eigen en externe restauratoren.

Circa 80 gedrukte werken en circa 25 handschriften in de magazijnen zijn voorzien van op maat gemaakte pyxis-dozen of zuurvrije archiefdozen met zuurvrije omslagen. Nog eens 4074 boeken zijn voorzien van een zuurvrije stofomslag of -map.

In de Artis Bibliotheek zijn 548 gedrukte werken behandeld.

Erfgoed op locatie

Standplaats- en conditiecontrole is uitgevoerd door Jolande Roest, medewerker van Crown Art Handler. Voor het eerst werden er ook panden van de Hogeschool van Amsterdam gecontroleerd. Het ging om de volgende locaties: pp Maagdenhuis (na bezetting) pp Oude Turfmarkt 141–143, 145–147 pp Bungehuis (na bezetting) pp Benno Premselahuis pp Dr. Meurerhuis pp Fraijlemaborg pp Jan Bommerhuis

30 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA pp Koetsier Montagnehuis pp Kohnstammhuis pp Kroonstaete pp Kroonjuweel pp Leeuwenburg pp Muller Lulofshuis pp Nicolaas Tulphuis pp Theo Thijssehuis

In verband met verhuizingen, onderhoudswerkzaamheden en verbouwingen zijn collecties beschermd, indien nodig tijdelijk extern opgeslagen en bij afronding teruggeplaatst bij de volgende locaties: pp Herengracht 286–290 (Kunsthistorisch Instituut) pp Nieuwe Achtergracht 166 (Faculteit der Maatschappij- en Gedragsweten- schappen) pp Roetersstraat, REC E (Faculteit Economie en Bedrijfskunde) pp Agnietenkapel (ook is de conditie van de collectie gecontroleerd en is de beveiliging geoptimaliseerd) pp Roetersstraat, REC H (Learning Library Centre) pp Roetersstraat, REC H / REC E (hal met schilderij Karel Appel en historisch poortje)

Daarnaast werden enkele werken geplaatst in de Universiteitsbibliotheek, het Maagdenhuis en de KNAW aan de Kloveniersburgwal.

31 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 9 Communicatie en publiciteit

Website

Het aantal bezoeken op de website van de Bijzondere Collecties bedroeg 209.933.

De publiciteit rond tentoonstellingen, evenementen en collecties van de Bijzondere Collecties had een totale advertentiewaarde van € 977.365. Per tentoonstelling, evenement of collectie waren de bedragen als volgt:

tentoonstelling Arnon Grunberg € 110.616 tentoonstelling Goed Fout € 351.858 tentoonstelling Kleuren van de Gouden Eeuw € 283.127 Jaar van het Boek (2016) € 7.977 Food events: Symposium, Gala en Foodie Festival € 82.966 Design for Function € 16.538 Beeldbank € 359 Artis Bibliotheek € 27.500 Bibliotheca Rosenthaliana € 22.086 overig € 74.338 € 977.365

32 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA 10 Personeel en organisatie

Van grote invloed op de organisatie was het vertrek van hoofdconservator Garrelt Verhoeven per 1 februari 2015. Hij vertrok naar de Universiteitsbibliotheek KU Leuven, om daar hoofd Erfgoed & Cultuur te worden. Verhoeven was hoofdcon- servator vanaf 2008. Adjunct-hoofdconservator Marike van Roon nam in 2015 zijn taken waar. Afscheid nam ook Emile Schrijver, conservator van de Bibliotheca Rosenthaliana, om directeur van het Joods Historisch Museum te worden. Een heuglijk feit was de verlening van een eredoctoraat aan Ferjan Ormeling door de Aristotle University of Thessaloniki.

De hieronder genoemde personen vallen organisatorisch onder UvA Erfgoed, de koepelorganisatie waaronder de Bijzondere Collecties en het Allard Pierson Museum ressorteren. Verschillende medewerkers werken niet exclusief voor de

Garrelt Verhoeven tijdens zijn afscheid als hoofdconservator van de Bijzondere Collecties, 26 maart 2015. Foto: Monique Kooijmans.

33 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Bijzondere Collecties maar zijn (parttime) ook betrokken bij werkzaamheden van het Allard Pierson Museum. Het aantal fte’s (vaste medewerkers) dat in 2015 naar de Bijzondere Collecties kon worden toegerekend, was 27,7.

Directeur UvA Erfgoed drs. S.C.G.T. (Steph) Scholten

Conservatoren drs. G. (Garrelt) Verhoeven, hoofdconservator (tot 1 februari 2015) dr. M. (Marike) van Roon, adjunct-, vanaf 1 februari 2015 interim-hoofdconservator drs. A.C. (Astrid) Balsem drs. E.M. (Jip) Binsbergen drs. E. (Esther) Boeles (vanaf 1 oktober 2015 ook Erfgoed-liaison) R.J. (Rachel) Boertjens MA dr. P. (Paul) Dijstelberge drs. S. (Simon) Groot drs. K. (Klaas) van der Hoek mr. J.H.K. (Hans) van Keulen MA drs. M.M.J.J.P.E. (Mathieu) Lommen drs. J.J. (Joke) Mammen drs. J. (Hans) Mulder drs. A.P.J. (Adriaan) Plak

Emile Schrijver spreekt tijdens de opening van de tentoonstelling GOED FOUT, 9 april 2015. Foto: Monique Kooijmans.

34 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA dr. M.S. (Menno) Polak drs. W. (Willem) Rodenhuis prof. dr. E.L. (Emile) Schrijver (tot 1 oktober 2015) drs. R. (Reinder) Storm drs. J.A.M. (Jos) van Waterschoot D. (Ditmer) Weertman

Medewerkers prof. dr. J.A.A.M. (Jos) Biemans, onderzoeksopdracht K.A. (Kitty) Boerman-Graeve, secretariaat (tot 1 april) drs. E.M. (Ellen) Borger, projectleider publiekspresentaties A.A. (Ton) Bruins M.Y.M. (Marc) Duivenvoorden C.T. (Tahirih) Fruchaud K.R.I. (Katinka) Holzhauer, secretariaat (vanaf 1 april) G.E. (Gonneke) Janssen T.T. (Timo) de Krosse R.F.A. (Radboud) Kuijpers P.D. (Pieter) Kuiper S.L.A. (Stephan) van der Linden, fotograaf A.W.F. (Fons) van der Meer (tot 1 maart) A. (Alex) Plantema J.A. (Maurits) Reijnen T. (Tanja) Roodenburg, secretariaat (vanaf 22 juli) A.H. (Abbo) Santema drs. S. (Steef) Stijsiger A. (Albert) Verschuren P. (Peter) Verveen drs. W. (Wout) Visser

Medewerkers Explokart dr. P.C.J. (Peter) van der Krogt, Jansoniusconservator, tevens onderzoeksleider P.J.W. (Paula) van Gestel-van het Schip, secretaris, projectleider prof. dr. F.J. (Ferjan) Ormeling, emeritus hoogleraar Cartografie prof. dr. G. (Günter) Schilder, emeritus hoogleraar Historische cartografie

Gastmedewerkers Ger van den Beuken, uitvoerende kunsten en media Mieke Beumer, Artis Bibliotheek José Bouman, oude drukken Kim Broek, boekhistorische collecties Gerard Broers, uitvoerende kunsten en media

35 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Petra Brugman, boekhistorische collecties Marga Coesèl, Artis Bibliotheek Edo Dooijes, Computermuseum Peter Groeneveld, Artis Bibliotheek Esther Hasselaar, zestiende-eeuwse gebruikssporen in boeken Jeanette Kok, kinderboeken en -prenten Lucas Lacuelle, handschriften Theo Lacuelle, muziekcollecties Betty Lavooij-Janzen, kerkelijke collecties Reinier Malasch, Stripcollectie Bart de Neeve, uitvoerende kunsten en media Florence Pieters, Artis Bibliotheek Richard Reiman, Stripcollectie Carel Richter, Artis Bibliotheek Will Ross, Stripcollectie Foske Rozeboom, Artis Bibliotheek Anne Troelstra, Artis Bibliotheek Jaap de Visser, Artis Bibliotheek Trynke Voolstra-Bottema, kerkelijke collecties Fons Willemsen, uitvoerende kunsten en media Diny Winthagen, Artis Bibliotheek Erik Zevenhuizen, Artis Bibliotheek Ben Zwanink, uitvoerende kunsten en media

Gastschrijver bij de Bijzondere Collecties Ike Cialona

Gastschrijver bij de Bibliotheca Rosenthaliana Jan Fontijn (tot 1 mei 2015)

Gastschrijvers in de Artis Bibliotheek Mark Argeloo Tijs Goldschmidt Redmond O’Hanlon Alexander Reeuwijk Dirk J. Tang

Medewerkers Beheer & Behoud UvA Erfgoed drs. S. (Sandra) Marsfelder, hoofd A.P. (Anne) Doebele drs. A. (Tony) Jonges R.D. (Rachelle) Keller

36 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA drs. R. (Ron) Leenheer J.M. (Josée) Lunsingh Scheurleer-van den Bergh B. (Birgit) Maas J. (Jorge) Moya Fernandez (tot 21 oktober) R.P. (Peter) Odding J.H. (John) Robben drs. J.W. (Jolande) Roest S. (Sándor) Schouten C. (Cole) Verhoeven J. (Jacqueline) Weg

Stagiaires opleiding Conservering en Restauratie UvA Sanne van Bergen Henegouwen Maartje de Boer

Publiekszaken UvA Erfgoed J.W. (Jan Willem) Overdijk, hoofd drs. P.M. (Paulien) Retèl drs. E.M. (Marleen) Smit drs. M. (Marjolein) Woltering A.E. (Amber) van Schagen-Fayein R. (Roselien) de Jager

Stagiaires Nicole van Rooij, collectie Theater Instituut Nederland Sharai Voet, Bibliotheca Rosenthaliana

37 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Bijlagen A Bijzondere aanwinsten

Collecties en archieven

Boek- en bibliotheekgeschiedenis pp Aanvulling van het archief van het Internationaal Literatuur Bureau pp Aanvulling van het archief van de International League of Antiquarian Booksellers pp Aanvulling van het archief van het antiquariaat A. Gerits & Son pp Materiaal voor de collectie prospectussen en personalia (van verschillende schenkers) pp Archief van de boekhandel Nijhof & Lee, met het archief van de boekhandel Nijhof in Zutphen

Joodse cultuurgeschiedenis pp Bruikleen Collectie Joodse ex libris Ph. van Praag omgezet naar schenking pp Secundaire literatuur joodse studies uit het legaat van prof. dr. Shlomo Berger pp Twintigtal bibliofiele uitgaven van en over Jacob Israël de Haan uit de nalaten- schap van Louis Putman

Cartografie, geografie en reizen pp Collectie ‘Atlas Tytel-Print collectie van Loon’, door Gerard van Loon

Grafische vormgeving en typografie pp Collectie Fré Cohen, door Ph. van Praag pp Archief Martin Kaye, door C.P. van der Linde en P. van der Linde pp Fonds Uitgeverij Huis Clos, door Stichting Huis Clos pp Collectie Tholenaar, door Reinoud en Saskia Tholenaar pp George Salter, door Piet Schreuders pp Archief Wim Brusse, deel 1, door Iara Brusse

Geschiedenis van de uitvoerende kunsten pp In het kader van de Theater Collectie Selectie werd door een externe commissie van deskundigen voor het seizoen 2014–2015 zo’n honderd representatieve voorstellingen bepaald waar een affiche, een set foto’s en een video voor verzameld wordt.

Literaire collecties pp Archief Hugo Brandt Corstius, door Ina Rilke

39 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Muziekcollecties pp Collectie Hans Langeweg pp Collectie Max Teeuwisse

Gastronomie pp Collectie Ria Holleman, door Arnoud en Wessel Holleman pp Collectie Kookboek van het Jaar, door Fusina Verloop

Strips pp Collectie Swan Features, door Mila de Zwaan

Geschenken pp J.P.J. du Bois, La sainte bible, La Haye, P. Servas, 1752, 2 delen, miniatuurboekje, zetspiegel: 25 x 19 mm. Geschenk van de heer Elias, Amersfoort. pp Willem Ysbrantsz. Bontekoe, Journaal, ofte gedenkwaardige beschrijvinge van de Oost-Indische reyse van Willem Ysbrants Bontekoe van Hoorn ..., Amsterdam, erfgen. wed. Gysbert de Groot, 1725. Geschenk van de Vrienden van de Bijzondere Collecties t.g.v. het afscheid van Garrelt Verhoeven als hoofdconser- vator. pp Op de zee-victory der Engelschen tegen de Franschen, bevogten by Caap Finnesterre, den 14. may, 1747 ..., Amsterdam, Cornelis van Tongerlo, [1747], plano. Geschenk van Ruud Lambour. pp Descriptions des arts et métiers, 1761–1782, uitgegeven door de Académie des sciences, Parijs, onder toezicht van Henri Louis Duhamel du Monceau. Uit de verzameling van de Amsterdamse fotograaf Jacob Olie, geschonken door Jan Storm van Leeuwen pp Emiliano Aguirre Enriquez et al., Naturalezas ilustradas. La coleccion van Berkhey del Museo Nacional de Ciencias Naturales, Madrid [2014]. Twee exemplaren ontvangen n.a.v. teruggave tekeningen van Van Berkhey door BC aan het Museo Nacional de Ciencias Naturales in Madrid. pp Ernst Braches, Kommentar zum Tod in Venedig, Overveen [2015]. Geschenk van de auteur pp Alain René Lesage, Le diable boiteux, Amsterdam, Pierre Mortier, 1729. Geschenk van Adriaan Plak. pp Meyndert van Dam, d’Erve Stichters Enkhuyser almanach, op 't iaar onses Heeren Jesu Christi, 1795 ..., [Alkmaar], voor J. Hand ..., [1795]. Geschenk van het Gymnasium Celeanum Zwolle. pp Anne Margreet W. As-Vijvers, Tuliba Collection. Catalogue of manuscripts and miniatures from the fifteenth and sixteenth centuries, Hilversum 2014. Geschenk van A.B. Brenninkmeijer.

40 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA pp Toilet boekje voor dames, ten gebruike bij de werktafel en het borduurraam, Amsterdam, W. de Grebber, 1844. Uniek exemplaar, geschenk van Yvonne Gnirrep. pp J.W. Campbell, gen. Kumpel, Sabbath; dat is: de rustdag des heeren, op den zevenden dag vastgesteld; kan, zal die aan zijn oogmerk beantwoorden, behoudens de eere der wet, op geen' der andere dagen gesteld worden, [Amsterdam?, ca. 1800]. Uniek exemplaar, geschenk van Hanneke Ronnes.

Aankopen: selectie pp Emanuel van Meteren, Eygentliche und vollkommene historische Beschreibung des Niderländischen Kriegs, 4 delen, Amsterdam, Iohan Iansons, 1627–1640 pp P. Fouquet, Nieuwe atlas, van de voornaamste gebouwen en gezigten der stad Amsterdam, Amsterdam, 1805 pp Geertruda Kock, Echt-zang, op het huwelyk van den heere Henricus Josephus Wilhelmie, en mejuffrouwe Catharina Maria Kock. In den echt vereenigt den 11den van Wiedemaand, 1788, Amsterdam, T. Crajenschot, [1788]. Twee complementair versierde boekbanden voor bruid en bruidegom. pp Longus, Longi Pastoralium, de Daphnide et Chloë, Parijs, In Gratiam Curiosorum, 1754. Tekst in het Grieks en Latijn op tegenoverliggende bladzijden. Met frontispice, gravures binnen de collatie en 29 gravures buiten de collatie. Uitgegeven in Den Haag bij Jean Neaulme? (Giles Barber). Volgens Brunet uitgegeven in Amsterdam. Gebonden door de Van Damme Binderij te Amsterdam. pp Almanach Op ’t Schrickel Jaer ons Heeren Jesu Christi, 1712, Rotterdam, Wed. C. Stichter, (1711), 6 delen in een eigentijdse perkamenten band met het wapen van de admiraliteit in zilver op voor- en achterplat met de tekst ‘Admeraliteyt’ en ‘H.V.D.E.H.’ pp Verzameling van 46 liedbladen. Vooral uitgegeven te Amsterdam (19 stuks) in de late achttiende en de vroege negentiende eeuw. pp Affiche van Circus Boecop, De Steeg, 1902 pp Ordre van ’t Joodse Gebeth, oveergeset uyt den Hebreuschen Style int Neder Duytsche door Michaël Lopez Pinto. Geschreven in Amsterdam in 1732. Gebonden in een bruine leren band met goudstempels en vergulde sneden. Aankoop met bijdragen van de Vrienden van de Bijzondere Collecties en het Rosenthal Fonds als geschenk bij het afscheid van Emile Schrijver. pp Jan Jacob van Beaumont, Reisverslagen van het Amsterdamse reisgezelschap Semper Idem, 1761–1798, handschrift, 4 delen in roodleren banden. pp Book Sales Catalogues Online (Brill). Database van gedigitaliseerde Nederlandse veilingcatalogi uit diverse (inter)nationale collecties. Aankoop i.s.m. de Sector Informatiediensten UBA.

41 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA pp G. Dheulland, [Atlas]. Paris [1747]

Afgestoten materiaal pp Vondel-plano’s, overdracht aan Bibliothèque nationale de France, waaruit ze ontvreemd waren pp Doubletten circusboeken pp Selectie collectie kalenders pp Doubletten uit de muziekcollecties: 15 strekkende meter lp’s, cd’s, boeken, tijdschriften en documentatie pp Doubletten Judaïca en Hebraïca pp Selectie archief van de drukkerij Jesse; in het bijzonder is van de collectie dossiers van drukorders, 1970–1975 (19 meter), alleen een aselecte steekproef bewaard pp Selectie archief van de Paper Publications Society (die vroeger deel uitmaakte van de UB) pp Afscheiding boeken van de collectie Willy Schermelé en de archieven Jesse en Van Breda, voor zover van toepassing pp Selectie archief Elsevier, voor zover niet al eerder overgedragen aan het Stads- archief Amsterdam

42 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA B Lezingen en presentaties

Astrid Balsem pp 19 november: presentatie voor het Genootschap Physica uit Alkmaar pp 21 november: presentatie voor het Nederlands Genootschap van Bibliofielen pp 26 november: presentatie over encyclopedieën (Wikipedia)

Rachel Boertjens pp 23 juni: presentatie over de Bibliotheca Rosenthaliana, At the Source, National Library of Israel, Jeruzalem

Paul Dijstelberge pp 10 juli: lezing ‘Shaping the Mind of Renaissance Man’, Society for the History of Reading and Publishing (SHARP), Montreal pp 24–28 augustus: cursus ‘Het boek in de handpersperiode’, summer school History of the Book

Tahirih Fruchaud pp 16 oktober: presentatie over de Bijzondere Collecties en archieven in de bibliotheek voor studenten van de HvA Minor Archieven

Klaas van der Hoek pp 10 maart: presentatie over brieven voor studenten Geschiedenis UvA pp 24 maart: presentatie over diverse schriftsoorten en tekstdragers voor deelnemers aan de collegereeks Runenschrift van de Illustere School van de UvA pp 30 maart: twee presentaties over diverse typen tekstdragers en kunsttechno­ logische bronnen voor studenten Conservering en Restauratie UvA pp 12 augustus: presentatie over de Bijzondere Collecties voor deelnemers aan de zomerschool Talen en Cultuur van de UvA pp 26 augustus: workshop ‘Verschijningsvormen van de brief’, summer school History of the Book pp 3 oktober: presentatie over de Moninckx-atlas en andere plantenboeken voor medewerkers van de Hortus Botanicus Amsterdam pp 16 oktober: presentatie over literaire collecties voor medewerkers van Manchester University pp 10 december: drie presentaties over de Bijzondere Collecties en middeleeuwse handschriften voor studenten Historische Nederlandse letterkunde UvA

43 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Hans van Keulen pp 18 april: lezing bij Congres Ballet Beyond Artez, Arnhem pp zes rondleidingen door depot

Peter van der Krogt pp 30 januari: lezing ‘Fouten in kaarten en atlassen’, Mastercourse Boekweten- schap, Universiteit van Amsterdam pp 30 januari: lezing ‘Het leven en (kartografische) werk van Johannes Janssonius’, Jansoniuslezing, Bijzondere Collecties UvA pp 26 juni: lezing ‘Straatnaamgeving’, informatieavond Straatnamen Spoorzone, Delft pp lezing ‘De stad in beeld: stadsplattegronden en stedenatlassen uit de 16de tot de 18de eeuw’, met speciale aandacht aan Delft, Werkgroep Geschiedenis van de Kartografie, Museum Prinsenhof, Delft pp 6 juli: lezing ‘De kartering van Nederland, Van Ptolemaeus tot de Topogra- fische Dienst’, Vereniging van Beoefenaren van Toegepaste Politicologie, Den Haag pp 9 juli: lezing ‘Kijken naar oude kaarten, lezing voor personeel Geodan’, Universi- teitsbibliotheek Utrecht pp 27 augustus: workshop ‘De kartering van Nederland’, summer school History of the Book pp 19 november: lezing ‘Kijken naar oude kaarten’, Historische Vereniging De Binnenwaard, Bleskensgraaf pp 25 november: lezing ‘Gekleurde kaarten’, lezing voor de Kring UvA-senioren, Bijzondere Collecties UvA pp 2 oktober – 20 november: cursus ‘Kartografie in vogelvlucht’, Bijzondere Collecties UvA

Mathieu Lommen pp 14 januari: presentatie over letter & boek voor studenten van het Fashion Institute of Technology, New York pp 5 februari: presentatie over letter & boek in de negentiende eeuw voor studenten van de UvA pp 17 maart: presentatie met Irma Boom voor studenten van de Belfast School of Art pp 25 maart: presentatie over boekvormgeving voor studenten grafisch ontwerpen van de Hochschule Niederrhein, Düsseldorf pp 8 april: presentatie over kalligrafie voor studenten van de Université de Technologie de Compiègne en Ésad Amiens pp 8 april: presentatie over Nederlandse beletteringsboeken tijdens de Boekensalon De Amsterdamse Krulletter pp 28 april: presentatie over letter & boek voor studenten van de VU

44 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA pp 30 april: lid van een panel over de canon van de vormgeving, het museale verza- melbeleid ten aanzien van objecten uit de Tweede Wereldoorlog en de politieke betekenis van hedendaags design, Het Nieuwe Instituut, Rotterdam pp 30 juni: presentatie over letter & boek voor studenten van het College for Creative Studies, Detroit pp 23 juli: presentatie over de letter voor studenten VS / Colophon (David Bennewith) pp 26 augustus: presentatie over belettering voor studenten van de AKV St Joost Breda / Den Bosch pp 14 september: presentatie over letter & boek voor studenten van de VU pp 5 oktober: gastcollege ‘Het boek in het digitale tijdperk’, Universiteit van Leiden pp 11 december: lezing ‘Lettering artists’ model books’, conferentie Face Forward, Dublin Institute of Technology / Typography Ireland / GradCAM, Dublin

Joke Mammen pp 27 januari: presentatie van hoogtepunten uit de collectie Geschiedenis van deVoeding voor Alain Caron en vrienden pp 11 maart: Amsterdam University College pp 31 maart: Toni Mazel en Maarten Brouwer van de site www.heerlijkzoeken.nl pp 7 april en 9 december: presentatie en opnames voor de documentaire Collectio- neurs door Ronald Hoeben pp 8 mei: presentatie van Magirus en hoogtepunten uit de collectie Geschiedenis van de Voeding t.g.v. een themadiner in de Academische Club pp 26 oktober: presentatie en opnames voor het programma BinnensteBuiten met Garrelt Verhoeven en Alain Caron pp 13 november: Slow Food Convivium Amsterdam pp 19 november: presentatie voor studenten van de Reinwardt Academie pp 17 december: presentatie en opnames voor programma 24Kitchen met Danny Janssen pp Books, Food & History: www.bijzonderecollectiesuva.nl/foodhistory

Hans Mulder pp 18 maart: lezing ‘Study of Nature in the Dutch Golden Age’, symposium over duurzame natuur masterstudenten Oxford University, in de Artis Bibliotheek pp 1 april: lezing ‘Case Study Artis Library’, tijdens training First Aid to Cultural Heritage in Times of Crisis (Unesco en RCE) pp 18–19 augustus: workshop ‘Maria Sibylla Merian: tijdgenoten en navolgers’, summer school History of the Book pp 17–18 september: lezing ‘Illustrating for Seba? Manuscripts and watercolours in the Artis Library, UvA’, congres Art and Science in the Early Modern Low Countries (ca. 1560–1730) (Rijksmuseum en Huygens-ING)

45 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA pp 15 en 16 oktober: lezing ‘Picturing a Dutch Pliny’, symposium Animals in Ancient Material Cultures, Allard Pierson Museum pp 18 oktober: lezing ‘Over de Artis Bibliotheek, gebouw en collecties’, tijdens uitreiking Jan Wolkers Prijs pp 16 november: lezing ‘Over de Artis Bibliotheek, gebouw en collecties’, Amsterdam Museum

Ferjan Ormeling pp Participatie in colleges GIS-cartography, in colleges Historische kartografie en in bijvakcollege Kartografie: visualisatie van geogegevens, Universiteit Utrecht pp 12–16 januari: toponymie-cursus in Tunis namens UNGEGN pp 19 mei: college Atlaskartografie, Hogeschool Utrecht

Willem Rodenhuis pp 11–12 maart: presentatie over de collectie Jaap Kunst pp 8 september: collectiepresentatie voor studenten van de Toneelschool Amsterdam

Marike van Roon pp 12 januari: college ‘Digitalisering bij Bijzondere Collecties’ pp 19–21 augustus: college ‘History and practice of European embroidery and needlework’ en begeleiding ‘Hands-on research of embroidered bindings of Special Collections UvA’, seminar Embroidered Bindings, summer school History of the Book

Emile Schrijver pp 10 januari: lezing ‘Micrografie: een joodse bijdrage aan de kalligrafie? Over beeld en tekst in joodse handschriften’, Philologische Kring, Amsterdam pp 19 februari: lezing ‘De markt voor joodse boeken, of: het boek als begerens- waardig (kunst)object’, SPUI25, Universiteit van Amsterdam pp 8 maart: lezing ‘Die Kunst des jüdischen Buches Verein für Jüdische Kultur und Wissenschaft’, Tag des Jüdischen Buches, Theater Stadelhofen, Zürich pp 30 april: lezing ‘The John Rylands Library as a primary source for the study of Hebrew books since the invention of printing’, John Rylands Research Institute Annual Lecture, John Rylands Library, Manchester pp 22 juni: lezing ‘Ketubot als Muster jüdischer Handschriftenkunst nach der Erfindung des Buchdrucks’, Jahresversammlung, Jüdisches Museum, Basel pp 24 augustus: workshop ‘Van boekblok naar boekenblog: het oude boek in de nieuwe media’, summer school History of the Book pp 8 september: lezing ‘The decorated Jewish book since the invention of printing: shifting paradigms and new sources’, congres Constructing and Deconstructing Jewish Art

46 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA pp 16 september: lezing ‘Joodse collecties in niet-joodse contexten’, symposium Geloven in de wetenschap, Stichting Academisch Erfgoed, Radboud Universiteit, Nijmegen pp 22 september: Ausstellungsgespräch met Bärbel Vischer, Ausstellung Art, Memory, Revolution, Museum für angewandte Kunst (MAK), Wenen

Ditmer Weertman pp 7 mei: gastcollege over de MCN-collecties, Muziekwetenschappen UvA pp 17 november: lezing over de Collectie Nederlands Jazz Archief, NVMB-net- werkdag

47 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA C Publicaties

Paul Dijstelberge pp ‘Het huwelijk tussen techniek en traditie: vormgeving in de handpersperiode (1460-1830)’, in H. Hoeks & E. Lentjes, De kracht van de typografie, 2015, p. 80–93, vertaald als The Triumph of Typography, 2015 pp ‘De opkomst van de gedrukte sierinitiaal’, in De Boekenwereld 31 (2015), nr. 4, p. 52–58 pp ‘Drukkers en verkopers van literatuur (1450–1800)’, in Jeroen Jansen & Nico Laan. Van hof tot overheid. Geschiedenis van literaire instituties in Nederland en Vlaanderen, Hilversum 2015, p. 93–115 pp NWO Kiem project: Metabotnik (Metabotnik.com) pp NWO Kiem project: Typograaf

Simon Groot pp 'Makulatur mit handgeschriebener und gedruckter Musiknotation in der Gaesdoncker Klosterbibliothek', in Hanns Peter Neuheuser & Wolfgang Schmitz (red.) Fragment und Makulatur. Überlieferungsstörungen und Forschungsbedarf bei Kulturgut in Archiven und Bibliotheken, Wiesbaden 2015 (Buchwissenschaft- liche Beiträge, 91), p. 231–280

Peter van der Krogt pp Joan Blaeu, Atlas Maior of 1665: Germania, Einführung und Texte von Peter van der Krogt, Köln [etc.] 2015 pp 'Het Koninkrijk in de Delftse openbare ruimte', in Jaarboek Delfia Batavorum 24 (2014), Delft 2015, p. 79–90 pp ‘Gerhard Mercator and his Cosmography: How the “Atlas” became an atlas’, in Gerhard Holzer et al. (ed.), A World of Innovation: Cartography in the Time of Gerhard Mercator, Cambridge 2015, p. 112–130 pp ‘Koeman, Cornelis’, in Mark Monmonier (red.), The History of Cartography, vol. 6: Cartography in the Twentieth Century, Chicago 2015, p. 728–729 pp ‘The Origin of the Word “Cartography”’, in e-Perimetron 10 (2015), nr. 3, p. 124–142 (on-line www.e-perimetron.org/Vol_10_3/Van_der_Krogt.pdf)

Mathieu Lommen pp Nederlandse belettering. Negentiende-eeuwse modelboeken, Amsterdam 2015 (Uitgelezen boeken)

48 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Hans Mulder pp ‘Nieuw licht op de publicaties van Maria Sibylla Merian’, in De Boekenwereld 31 (2015), nr. 2, p. 70–75

Ferjan Ormeling pp ‘Veranderingen in de legenda van de topografische kaart 1815–2015’, in Caert-Thresoor 34 (2015), nr. 3, p. 179–188 pp Met Nico Bakker en Jasper Hogerwerf, ‘Toponiemen op Nederlandsche topogra- fische kaarten vanaf 1800’, in Caert-Thresoor 34 (2015), nr. 3, p. 188–198 pp Met Bart Broex, Corné van Elzakker, Elger Heere, Barend Köbben en Haico van der Vegt, ‘27e Internationale Kartografische conferentie’, in Geo-Info, 2015, nr. 5, p. 60–65 pp ‘De erfenis van Ptolemeus: atlassen als middel om ruimtelijke informatie te ordenen’, in Geo-Info, 2015, nr. 6, p. 46–52 pp ‘Academic paradigms in European cartography’, ‘Cartography in the European Union’, ‘West-European cartographic societies’, ‘Topographic mapping in Indonesia’, ‘International Institute for Geo-Information Science and Earth Observation’, ‘Linguistic mapping’, ‘National atlases’, ‘Social and political signi- ficance of toponyms’ en ‘Socio-cultural aspects of place names’, in History of cartography, deel VI: 20th century

Willem Rodenhuis pp Rodney Huey (red.), International Guide to the Circus, tweede druk . Monte Carlo 2015

Reinder Storm pp ‘Het internationale jaar van de kaart en de Bijzondere Collecties van de Univer- siteit van Amsterdam’, in Geo-Info, 2015, nr. 4, p. 12–16

Jos van Waterschoot pp Met Hans van der Veen, Boekverkopers aan het Singel. Een historische wandeling tussen Torensluis en Muntplein, Amsterdam 2015

Uitgaven tot stand gekomen in samenwerking met de Bijzondere Collecties pp De Boekenwereld. Blad voor Bijzondere Collecties, jaargang 31. Dit blad is een samenwerkingsverband tussen Uitgeverij Vantilt, Stichting de Boekenwereld, de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, de Koninklijke Bibliotheek, de Universiteitsbibliotheek van de KU Leuven en de Universitaire Bibliotheken Leiden. Aan nummer 4 werd bijgedragen door Stichting Museum W.O.J. Nieuwenkamp. –– Nr. 1, thema: Vormgeving in oorlogstijd –– Nr. 2, thema: Boeken onder vuur

49 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA –– Nr. 3, thema: De kunst van inkleuren –– Nr. 4, thema: W.O.J. Nieuwenkamp en de Nieuwe Kunst pp Alston W. Purvis, Erik Somers, René Kok & Gerard Groeneveld, Goed fout. Grafische vormgeving in Nederland 1940–1945, [Nijmegen 2015]. pp Truusje Goedings, ‘Afsetters en meester-afsetters’. De kunst van het kleuren 1480–1720. Verschenen bij de tentoonstelling Op zoek naar Van Santen & de kleuren van de Gouden Eeuw. pp Een mapje met kaarten, uitgegeven op basis van prenten van Fouquet, met gebouwen van de Universiteit van Amsterdam. pp Twee legpuzzels uitgegeven door Jumbo, op basis van kaarten uit onze collectie: de kaart van Nederland die in 1923 vervaardigd werd ter gelegenheid van het regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina naar ontwerp van Cornelis Jetses en de wereldkaart Nova totius terrarum orbis tabula Amstelodami van Gerrit van Schagen uit 1682.

Boekpublicatie bij de tentoonstelling Op zoek naar Van Santen & de kleuren van de Gouden Eeuw. Foto: Monique Kooijmans.

50 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA D Deelname aan congressen en symposia

Astrid Balsem pp 11 maart: CERL-symposium A coordinated approach to recording and searching provenance records and images: moving forward, London pp 16 april: UKB/WgGW-voorjaarsbijeenkomst, Deventer pp 15 oktober: UKB/WgGW-najaarsbijeenkomst, Den Haag pp 27 oktober: CERL-symposium Library History: Why, What, How?, Antwerpen pp 29 oktober: presentatie Codices Vossiani Latini Online, Brill, Leiden pp 12 november: uitreiking Menno Hertzberger Prijs, Den Haag pp Werkgroep Nieuwe diensten voor het onderwijs UvA/HvA (voorbereiding op nieuwe BOO)

Rachel Boertjens pp 18–19 mei: ‘On the Same Page, Digital Approaches to Hebrew Manuscripts’, King’s College, Londen pp 15 juni – 2 juli: ‘Methodology and Practice – Developing Jewish Libraries and Archives’, At the Source, National Library of Israel, Jeruzalem pp Werkgroep Nieuwe diensten voor het onderwijs UvA/HvA (voorbereiding op nieuwe BOO)

Paul Dijstelberge pp 7–10 juli: Society for the History of Reading and Publishing (SHARP), Montreal

Paula van Gestel-van het Schip pp 12–17 juli: 26th International Conference on the History of Cartography, Antwerpen pp 3–9 mei: onderzoeksreis naar de Bibliothèque nationale de France, Parijs pp 6–16 september: onderzoeksreis naar Dresden, Weimar en Wolfenbüttel

Hans van Keulen pp 6 februari: Wikipedia-workshop, Bijzondere Collecties pp 12 mei: sectiedag Nederlandse Museum Vereniging, Soesterberg pp 1 december: Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE), de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed

Peter van der Krogt pp 5–8 maart: onderzoeksreis naar het Museum für Kunst und Gewerbe, de Commerzbibliothek en de Universitätsbibliothek in Hamburg

51 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA pp 3–6 mei: onderzoeksreis naar de Bibliothèque universitaire Moretus Plantin in Namen, en de Université catholique de Louvain en de Bibliothèque générale et de sciences humaines in Louvain-la-Neuve pp 30 juli: onderzoeksreis naar de Stedelijke Openbare Bibliotheek De Biekorf in Brugge en de kloosterbibliotheek Sint-Andries pp 11–14 september: opening tentoonstelling Weltvermesser in Lemgo; onder- zoeksreis naar de Universitätsbibliothek in Bonn pp 17–24 oktober: onderzoeksreis naar de Bodleian Library en tien bibliotheken van colleges in Oxford, de Inner Temple Library en de Royal Society in Londen, het National Maritime Museum in Greenwich en de University Library en de St. John's en Jesus colleges in Cambridge pp 1–3 november: onderzoeksreis naar Reiss & Sohn in Königstein im Taunus en de Bibliothek des Bischöflichen Priesterseminars in Trier pp 12–17 juli: 26th International Conference on the History of Cartography, Antwerpen

Mathieu Lommen pp 7 maart: seminar GNp 2015, Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, Den Haag

Joke Mammen pp 15–16 januari: Amsterdam Symposium on the History of Food pp 3–5 juli: Oxford Symposium on Food pp 7–9 september: Fost-conferentie: Trusting the Hand that Feeds You, Brussel pp 21 september: KOST-conferentie, Amsterdam

Hans Mulder pp Werkgroep Nieuwe diensten voor het onderwijs UvA/HvA (voorbereiding op nieuwe BOO)

Marike van Roon pp 28 mei: Wikipedia-symposium, Stichting Academisch Erfgoed, Utrecht pp 27 oktober: CERL-symposium Library History: Why, What, How?, Antwerpen pp 23 november: Wikipedia-symposium, Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Amsterdam

Günter Schilder pp Onderzoeksreizen t.b.v. projecten ‘Early Dutch Maritime Cartography’ en ‘Dutch Wall Maps 16th–18th centuries’: –– 3–9 mei: Bibliothèque nationale de France, Parijs –– 4–7 juni: British Library, Londen –– 6–16 september: Dresden, Weimar en Wolfenbüttel

52 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA pp 12–17 juli: 26th International Conference on the History of Cartography, Antwerpen

Reinder Storm pp 25 september: seminar Open historische webcartografie pp 2 oktober – 20 november: cursus Historische cartografie

53 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA E Nevenfuncties

Jos Biemans pp Hoogleraar in de Wetenschap van het handschrift in relatie tot de bescha- vingsgeschiedenis, in het bijzonder van de middeleeuwen (500–1500), Boekwetenschap en Handschriftenkunde UvA

Astrid Balsem pp Editor en copy-editor van Quaerendo

Rachel Boertjens pp Bestuurslid van de Stichting Jacob Israël de Haan

Paul Dijstelberge pp Universitair docent Boekgeschiedenis, Boekwetenschap en Handschriftenkunde UvA pp Editor van Quaerendo

Paula van Gestel pp Secretaris/penningmeester van de Stichting Vrijwilligersproject Explokart pp Secretaris/penningmeester van de Stichting Cartographiae Historicae Cathedra

Simon Groot pp Artistiek leider van het Hemony Ensemble pp Uitgever bij Cantus Firmus pp Bijdragen aan het Festival Oude Muziek Utrecht, de Nederlandse Luitvereniging en het Gesualdo Consort

Klaas van der Hoek pp Secretaris van het boekhistorisch gezelschap Petrus Scriverius (tot 4 november)

Hans van Keulen pp Voorzitter van de Raad van Toezicht van Theater de Meervaart pp Voorzitter Adviescommissie Musea Cultuurnota 2017–2020 Utrecht pp Lid van de jury van de Theater Affiche Prijs

Peter van der Krogt pp Docent-onderzoeker bij de Faculteit der Geowetenschappen, Universiteit Utrecht

54 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA pp Voorzitter van de Barent Langenesstichting (uitgever van Caert-Thresoor) pp Bestuurslid van de Stichting Vrijwilligersproject Explokart

Mathieu Lommen pp Lid van de editorial board van Codex pp Lid van de advisory board van Quaerendo pp Lid van de jury van de Theater Affiche Prijs

Joke Mammen pp Vakspecialist bij Het Utrechts Archief pp Secretaris van de Joop Witteveenprijs en Johannes van Damprijs pp Lid van de organising committee van het Amsterdam Symposium on the History of Food in the Low Countries pp Secretaris van het Professor J.M. van Winter Stipendium

Hans Mulder pp Redacteur van De Boekenwereld

Ferjan Ormeling pp Vice chair van de United Nations Group of Experts on Geographical Names (UNGEGN) (tot en met 2017) pp Vice chair van het ICA Committee on the International Map Year pp Voorzitter van de KNAG Adviescommissie Aardrijkskundige Namen in Nederland pp Voorzitter van de Werkgroep Buitenlandse Aardrijkskundige Namen van de Nederlandse Taalunie pp Voorzitter van de redactie van Caert-Thresoor pp Lid van de redactie van Geo-Info pp Lid van de raad van advies van GeoFort pp Secretaris van de Stichting Atlas van Nederland pp Lid van de Committee on Statutes, International Cartographic Association pp Lid van de IGU commission on Toponymy

Adriaan Plak pp Bestuurslid van de Commissie tot de Archieven van de Algemene Doopsgezinde Sociëteit pp Bestuurslid van de Bibliotheekcommissie van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap pp Voorzitter en secretaris van de Raad van Advies – Bestuur der Stichting de Amsterdamse Antiquarische Boekenmarkt pp Redacteur van Doopsgezinde Bijdragen

55 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Willem Rodenhuis pp Adviseur en voorzitter productie-evaluaties bij het Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Mediaproducties pp Voorzitter van de Stichting De Digitale School pp Voorzitter van het Overleg Circuscollecties Nederland pp Deelnemer aan het landelijk overleg Theatercollecties van de Stichting Contact Theatercollecties

Marike van Roon pp Bestuurslid van Wikimedia Nederland pp Lid van de Commissie UKB-BC pp Lid van het Beheerdersoverleg van de Stichting Academisch Erfgoed

Günter Schilder pp Voorzitter van de Stichting Vrijwilligersproject Explokart pp Bestuurslid van de Stichting Cartographiae Historicae Cathedra

Emile Schrijver pp Bijzonder hoogleraar Geschiedenis van het joodse boek, Boekwetenschap en Handschriftenkunde UvA pp Chair van de Libraries and Archives Committee, Rothschild Foundation Europe, Londen pp Editor-in-chief van Studia Rosenthaliana pp Executive editor van de Encyclopedia of Jewish Book Culture, gepland voor 2018 door Brill Publishers, Boston/Leiden pp Lid van de Wissenschaftlicher Beirat van het Jüdisches Museum Hohenems, Oostenrijk, bij toerbeurt als voorzitter pp Curator van de Braginsky Collection, Zürich pp Bestuurslid van de Stichting Bibliotheca Rosenthaliana pp Penningmeester van de Stichting Jacob Israël de Haan pp Voorzitter van het bestuur van het Joods Educatief Centrum Crescas, Amsterdam pp Bestuurslid van de Stichting het Menasseh ben Israel Instituut voor joodse sociaal-wetenschappelijke en cultuurhistorische studies pp Bestuurslid van de Stichting Cultureel Erfgoed Portugees-Israelietische Gemeente Amsterdam

Marleen Smit pp Redacteur van Caert-Thresoor pp Penningmeester van de Barent Langenes Stichting pp Lid van de Werkgroep Geschiedenis van de Kartografie

56 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA Reinder Storm pp Lid van de Werkgroep Geschiedenis van de Kartografie

Garrelt Verhoeven pp Lid van de Standing Comittee van de Rare Books & Manuscripts Section, IFLA pp Lid van de Adviescommissie Metamorfoze pp Bestuurslid van de Paul Mijksenaar Foundation pp Bestuurslid van de Stichting Vrienden van Museum Meermanno pp Bestuurslid van de Stichting Archief Arnon Grunberg pp Bestuurslid van de Stichting Gastronomische Bibliotheek pp Jurylid van de Johannes van Damprijs

Jos van Waterschoot pp Hoofdredacteur van StripNieuws pp Medewerker van Eppo Stripblad pp Secretaris van de Stichting Herman Filarski ter bevordering van de Bridge Collectie Amsterdam pp Conservator Strips! Stripmuseum Rotterdam i.o.

Ditmer Weertman pp Bestuurslid van de Stichting Boy Edgar Prijs pp Redacteur van Jazz Bulletin

57 Jaarverslag 2015 Bijzondere Collecties UVA