IDOMENEUSZ, KRÓL KRETY WOLFGANG AMADEUSZ MOZART dyrektor naczelny Tomasz Bęben

dyrektor generalny Peter Gelb honorowy dyrektor muzyczny James Levine dyrektor muzyczny Yannick Nézet-Séguin główny dyrygent Fabio Luisi

prezes Jacek Jankowski wiceprezes Łukasz Strutyński 2.

Nadine Sierra jako Ilia oraz Alice Coote jako Idamantes w Idomeneuszu W.A. Mozarta. Fot. Marty Sohl/Metropolitan Opera

Prapremiera w Monachium – 29 stycznia 1781 roku Premiera prezentowanej inscenizacji w The Metropolitan Opera – 14 października 1982 roku Transmisja z The Metropolitan Opera w Nowym Jorku – 25 marca 2017 roku Przedstawienie trwa około czterech godzin i dziesięciu minut, w tym dwie przerwy Przedstawienie w języku włoskim z napisami w języku polskim Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneusz, król Krety 3.

IDOMENEO, RÈ DI CRETA IDOMENEUSZ, KRÓL KRETY

PO RAZ PIERWSZY W HD

OPERA SERIA (POWAŻNA) W 3 AKTACH LIBRETTO: GIAMBATTISTA VARESCO WG ANTOINE’A DANCHETA

OSOBY Elektra sopran Ilia sopran Idamantes mezzosopran Idomeneusz tenor Arbaces baryton

REALIZATORZY reżyseria, scenografia i kostiumy Jean-Pierre Ponnelle światło Gil Wechsler

OBSADA Elza van den Heever Elektra Nadine Sierra Ilia Alice Coote Idamantes Matthew Polenzani Idomeneusz Alan Opie Arbaces

chór, orkiestra dyrygent James Levine

AKCJA ROZGRYWA SIĘ NA KRECIE OK. 1200 R. P.N.E. 4.

JAMES LEVINE DYRYGENT Amerykański dyrygent i pianista. Z The Metro- Development Program (1980). Współpracuje politan Opera związany jest od czasu swego z festiwalami w Salzburgu i Bayreuth. Koncer- debiutu w 1971 r. Pełnił tu funkcje głównego tuje z wybitnymi orkiestrami amerykańskimi dyrygenta i dyrektora artystycznego, a w latach i europejskimi. W latach 1973–1993 był dyrek- 1976–2016 był dyrektorem muzycznym (obec- torem muzycznym Ravinia Festival, w latach nie: honorowy dyrektor muzyczny). Wprowadził 1993–2004 pełnił funkcję głównego dyrygenta do repertuaru szereg nowych tytułów, m.in. Filharmonii Monachijskiej, od 2005 do 2011 r. dzieła G. Gershwina, A. Schönberga, I. Strawiń- był dyrektorem muzycznym Boston Symphony skiego, K. Weilla. Był inicjatorem telewizyjnej se- Orchestra. Ceniony także jako pianista rii Metropolitan Opera Presents dla PBS (1977) akompaniator. Laureat wielu doktoratów i programu Met’s Lindemann Young Artists honoris causa.

ELZA VAN DEN HEEVER ELEKTRA (SOPRAN) Urodzona w 1979 r. w Johannesburgu (RPA). barokowych (np. Alcina G.F. Haendla) oraz Jest zwyciężczynią Międzynarodowego Kon- XX-wiecznych (np. Appomattox Ph. Glassa). kursu Operowego im. R. Wagnera w Seattle Wykonuje dzieła oratoryjne, m.in. War Requiem (2008). Występuje na najlepszych scenach, B. Brittena, IX Symfonię L. van Beethovena. takich jak: Wiedeńska Opera Państwowa, Współpraca z dyrygentem Michaelem Tilsonem Opera Narodowa w Bordeaux, Angielska Opera zaowocowała wykonaniami Czterech ostatnich Narodowa i in. W repertuarze ma partie z oper pieśni R. Straussa oraz nagrodzonej Grammy V. Belliniego (Norma, rola tytułowa), G. Verdiego VIII Symfonii G. Mahlera z Orkiestrą Symfonicz- (Elwira w Ernanim), R. Wagnera (Elsa ną w San Francisco. Na scenie Met śpiewaczka w Lohengrinie), B. Brittena (Ellen Orford w Pe- po raz pierwszy wystąpiła jako Maria Elisabetta terze Grimesie). Występuje także w operach w Marii Stuardzie G. Donizettiego w 2012 r.

NADINE SIERRA ILIA (SOPRAN) Pochodzi z Florydy, urodzona w 1988 r. Debiuto- udział w inauguracji bieżącego sezonu w Operze wała w wieku zaledwie 16 lat w Jasiu i Małgosi Paryskiej, śpiewając w operze Eliogabalo E. Humperdincka w Operze w Palm Beach. Jej F. Cavallego. Jest najmłodszą zwyciężczynią debiut koncertowy miał miejsce w Helsinkach Konkursu Wokalnego Fundacji Marilyn Horne w 2009 r. Występowała w Musashino Hall i Metropolitan Opera National Council Auditions. w Tokio, Bostońskiej Operze Lirycznej, operach Jest także laureatką konkursu George’a Londo- w Seattle, Tel Awiwie, na Florydzie, w Neapo- na, fundacji Gerdy Lissner i towarzystwa Lorena lu, Walencji i in. W styczniu 2016 r. zaśpiewała L. Zachary’ego, otrzymała również grant Fun- w mediolańskiej La Scali partię Gildy w Rigolet- dacji Muzycznej Richarda Tuckera. Brała udział cie; w tej samej roli po raz pierwszy wystąpiła w kilku programach wspierających młodych w Metropolitan Opera w roku 2015. Wzięła artystów, m.in. w operze w San Francisco.

ALICE COOTE IDAMANTES (MEZZOSOPRAN) Pochodzi z północnej Anglii, urodzona w 1968 r. of Virginia Woolf D. Argento. Na festiwalu BBC Występuje podczas przedstawień operowych Proms dokonała prawykonania cyklu pieśni i koncertów, choć jej domeną są recitale. Ce- The Voice of Desire Judith Weir, napisanego niona jest zwłaszcza za interpretacje utwo- specjalnie dla niej. Występowała z orkiestrami rów J.S. Bacha, G.F. Haendla, W.A. Mozarta, symfonicznymi w Londynie, Bostonie, Chicago, H. Berlioza, G. Mahlera, R. Straussa. W swym amsterdamskim Concertgebouw, na deskach repertuarze ma partie Dejaniry z Herkulesa Walijskiej Opery Narodowej, Angielskiej Opery Haendla, Leonory z Faworyty G. Donizettiego, Narodowej, Glyndebourne, Opery Paryskiej, Carmen z opery G. Bizeta, Oktawiana z Kawa- Opery Lirycznej w Chicago i in. Na estradzie lera srebrnej róży i in. Występuje także w dzie- Met po raz pierwszy wystąpiła w 2006 r. jako łach współczesnych, takich jak From the Diary Cherubin w Weselu Figara W.A. Mozarta. Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneusz, król Krety 5.

MATTHEW POLENZANI IDOMENEUSZ (TENOR) Amerykański tenor liryczny, urodzony w 1968 r. Oklaskiwała go publiczność Teatro Comunale Zadebiutował w 1997 r. w Metropolitan Opera we Florencji, Opery Paryskiej, Wiedeńskiej Ope- w Borysie Godunowie M. Musorgskiego. Od ry Państwowej, oper w Londynie, Barcelonie, tego czasu wystąpił w około 300 przedstawie- Mediolanie. Wykonuje także dzieła oratoryjne; niach tego teatru, kreując ponad 20 różnych w tym sezonie są to Mesjasz G.F. Haendla w Fil- ról, m.in. Fernanda w Cosí fan tutte, Tamina harmonii Nowojorskiej i Des Knaben Wunder- w Czarodziejskim flecie W.A. Mozarta, Nemorina horn G. Mahlera w nowojorskiej Carnegie Hall. w Napoju miłosnym, Roberta Devereux w ope- Cenione są jego recitale, z którymi występował rze G. Donizettiego. Rok po debiucie w Met m.in. w Wigmore Hall i na festiwalu w Verbier. wystąpił po raz pierwszy w Europie, jako Gérald Polenzani jest laureatem nagród Richarda w Lakmé L. Delibesa w operze w Bordeuax. Tuckera (2004) i Beverly Sills (2008).

ALAN OPIE ARBACES (BARYTON) Kornwalijski baryton, urodzony w 1945 r. Występuje także w repertuarze koncertowym, Kształcił się na uniwersytecie w Cambridge, wykonując m.in. War Requiem B. Brittena, w Szkole Muzyki i Dramatu Guildhall oraz Symfonię morską W. Williamsa. Na scenie Met w Londyńskim Centrum Operowym. Regularnie zadebiutował w 1994 r. jako Bastrode w Pete- występuje na najlepszych scenach operowych, rze Grimesie Brittena, w tym sezonie występuje takich jak La Scala, Wiedeńska Opera Pań- w Idomeneuszu i w Rusałce. Rola tytułowa stwowa, londyński Covent Garden. W dorobku w Falstaffie Verdiego w 1997 r. przyniosła mu ma kilkadziesiąt partii operowych od baroku nominację do nagrody Laurence’a Oliviera. do współczesności, m.in. W.A. Mozarta, G. Ver- Jest dwukrotnym laureatem nagrody Grammy. diego, G. Donizettiego, R. Straussa, H. Berlioza, Za zasługi dla muzyki otrzymał w 2013 r. Order F. Busoniego, F. Poulenca, L. Beria, W. Waltona. Imperium Brytyjskiego.

JEAN-PIERRE PONNELLE REŻYSER Wybitny reżyser operowy i scenograf, żył w la- przygotował szereg premier operowych dla tach 1932–1988. Jako jeden z pierwszych łączył najlepszych scen, od Metropolitan Opera po scenografię i reżyserię operową, co zapewniło San Francisco. Jego dorobek obejmuje też jedność jego pomysłów. W Paryżu, gdzie się produkcje dla telewizji (m.in. Madame Butter- urodził, studiował filozofię, sztukę i historię. fly w 1974 r. z udziałem Mirelli Freni i młodego Zadebiutował jako projektant teatralny w ope- Placido Domingo) i filmowe wersje oper (m.in. rze Boulevard Solitude H.W. Henzego (1952). Wesele Figara pod batutą Karla Böhma). Nie- Jego debiutem reżyserskim był Tristan i Izolda które realizacje Ponnelle’a były kontrowersyjne, R. Wagnera w Düsseldorfie w 1962 r. (na fe- np. Aida w 1986 r. w Covent Garden z udziałem stiwalu w Bayreuth w 1981 r. uznany za jedną młodych chłopaków zamiast tancerek baletu. z najpiękniejszych estetycznie inscenizacji Zmarł w wieku 56 lat na skutek upadku do ka- w historii tego tytułu). W czasie swej kariery nału orkiestrowego w czasie prób do Carmen. 6.

„TA OPERA BĘDZIE 1 CHARMANT !”

Dwudziestego siódmego stycznia (znanym także jako Cuviliéstheater) 1756 roku, w Salzburgu, na trzecim 29 stycznia 1781 roku. piętrze domu przy Getreidegasse 9, przyszedł na świat chłopiec – syn Zamówienie na operę otrzymał muzyka Leopolda Mozarta i jego żony Mozart w 1780 roku od bawarskiego Anny Marii. Dzień później dziecko księcia elektora Karla Theodora, zostało ochrzczone w katedrze który dwa lata wcześniej przeniósł św. Piotra, otrzymując imiona swą rezydencję, a co za tym idzie swój Johannes Chrisostomus Wolfgangus teatr wraz z orkiestrą, z Mannheim Theophilus. Dwa pierwsze imiona do Monachium. Pracę rozpoczął wskazywały, że patronem dnia w październiku, w Salzburgu, gdzie narodzin był Jan Chryzostom. napisał niemal cały akt pierwszy i kilka Wolfgang to imię dziadka ze strony arii dla znanych sobie śpiewaków. matki, natomiast Theophilus Piątego listopada – uzyskawszy to imię ojca chrzestnego, które urlop od arcybiskupa Salzburga, ojciec chłopca zastąpił wkrótce w którego służbie pozostawał niemieckim odpowiednikiem Gottlieb, – Mozart wyjechał do Monachium. co po łacinie odpowiada imieniu Nigdy wcześniej ani później nie Amadeus. To właśnie dziecko stało pracował w tak idealnych warunkach. się z czasem jednym z największych, Kontynuując pracę nad nowym jeśli nie największym geniuszem dziełem, miał wsparcie życzliwego muzycznym i weszło do historii jako mu księcia elektora, otoczony Wolfgang Amadeusz Mozart. był gronem wybitnych artystów teatru skupionych na książęcym Był jedynym kompozytorem, który dworze, dysponował wreszcie uprawiał niemal wszystkie gatunki najlepszą orkiestrę ówczesnej muzyczne, a w każdym z nich osiągał Europy, kierowaną przez Christiana niedoścignione mistrzostwo. Wśród Cannabicha. Niezwykły poziom dwudziestu dwóch oper i singspieli i możliwości muzyków orkiestry były Mozarta są znane, popularne i stale dla Mozarta inspiracją i stymulowały obecne w repertuarach teatrów strukturę orkiestrową. Częsta operowych świata, są jednak także polifonia smyczków, koncertujące takie, które popadły – niesłusznie instrumenty dęte, kolorystyczna – w zapomnienie. Jednym z nich funkcja instrumentów dętych jest Idomeneusz, król Krety KV 366, blaszanych i kotłów2 – wszystko to opera seria w trzech aktach, wzbogaca gamę ekspresji orkiestry, której prapremiera miała miejsce która nigdy nie przestaje uczestniczyć w monachijskim Residenztheater w wydarzeniach, oddycha wraz Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneusz, król Krety 7.

Nadine Sierra jako Ilia w Idomeneuszu W.A. Mozarta. Fot. Marty Sohl/Metropolitan Opera 8.

ze śpiewakami, towarzysząc im Zmodyfikowaną akcję przeniósł niezwykle plastycznie, z troską do starożytnej Grecji, a dziełu nadal o najdrobniejsze szczegóły. tytuł Idoménée. Na jego podstawie w roku 1712 Antoine Danchet Z solistami nie było już tak wspaniale. (1671–1748) napisał libretto opery, Anton Raaff (Idomeneusz) był do której muzykę skomponował André śpiewakiem kończącym karierę Campra (1660–1744). To właśnie i Mozart musiał wielokrotnie francuskie libretto stało się podstawą przerabiać jego partię, uwzględniając libretta dzieła Mozarta, a jego słabe strony starszego już autorem był nadworny kapelan artysty3. Kastrat Vincenzo dal arcybiskupa Colloredo – ksiądz Prato (Idamante) był dla odmiany kanonik Giambattista Varesco. Książę rówieśnikiem Mozarta, który o jego Karl Theodor – zleceniodawca dzieła możliwościach pisał jasno: „(...) on – oczekiwał dramatycznej akcji, arii naprawdę nic nie umie. Głosu we włoskim stylu, a jednocześnie nie miałby jeszcze tak złego, gdyby scenicznego rozmachu w stylu opery go sam w gardle nie tłumił. Ale poza francuskiej, z udziałem chóru i baletu. tym nie ma żadnej intonation, żadnej Legenda o królu kreteńskim, który metody, żadnego uczucia”4. Raaff i dal ma ofiarować bogom syna – z burzą Prato byli w dodatku „najgorszymi na morzu, morskim potworem, aktorami, jakich kiedykolwiek a także, rzecz jasna, z miłosnymi oglądano na scenie”5. Pocieszeniem perypetiami w tle – w pełni dla Mozarta były za to panie realizowała te życzenia. Mozart – Dorothea Wendling (Ilia) i Elisabeth nie przyjął libretta bezkrytycznie, Wendling (Elektra), o których wyrażał lecz wielokrotnie domagał się się w samych superlatywach. zmian i skrótów niezbędnych, jego zdaniem, dla osiągnięcia Libretto ma źródła w biblijnej lepszego efektu dramatycznego, historii opisanej w XI rozdziale Księgi wiarygodności i prawdy scenicznej. Sędziów. Jefte – wódz Izraelitów W listach do ojca znajdujemy w wojnie z Ammonitami – składa liczne tego dowody. Pomimo jego Bogu lekkomyślne ślubowanie: interwencji libretto nie jest jednak „Jeżeli sprawisz, że Ammonici wolne od mankamentów. Łatwo wpadną w moje ręce, wówczas ten, nawet wskazać w nim brak logiki kto pierwszy wyjdzie od drzwi mego – czym bowiem wytłumaczyć fakt, domu, gdy w pokoju będę wracał że Idomeneusz, chcąc wbrew swej z pola walki z Ammonitami, będzie przysiędze ocalić życie syna i uchronić należał do Pana i złożę z niego go przed gniewem Posejdona, wysyła ofiarę całopalną”6. Gdy zwycięski Idamante na... morską wyprawę. wraca do domu, pierwsza na jego Nie sposób też oprzeć się wrażeniu, spotkanie wychodzi jego jedyna córka. że szczęśliwe zakończenie, którego Pomimo rozpaczy ojca dobrowolnie w pierwowzorze Dancheta nie ma, zgadza się wypełnić jego ślub. jest także mocno naciągane. Z drugiej Historię tę wykorzystał w roku 1705 strony walorem libretta pozostaje francuski poeta i dramaturg Prosper nawiązanie do tragedii antycznych, Jolyot de Crébillon (1674–1762). których bohaterowie byli niejako Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneusz, król Krety 9.

skazani na swój los, pozostając często dobra dramaturgicznej spójności bezwolnymi ofiarami decyzji bogów, dzieła zdecydował się nawet usunąć rywalizacji i konfliktów między nimi. część muzyki, zwłaszcza z trzeciego aktu. Świadectwo tych skrótów Choć Idomeneusz napisany znajdujemy m.in. w liście do ojca jest w tradycji barokowej opera z 13 listopada 1780 roku: „Drugi seria, to Mozart zbliżył się w nim duet7 wypada i większa będzie z tego wyraźnie do stylu oper francuskich. korzyść niż strata, bo jeśli się dobrze Reformy Glucka zostały przez zastanowić, to wprowadzając w tym niego zasymilowane, z korzyścią miejscu arię lub duet, całą scenę dla teatralnego potencjału dzieła. pozbawia się wigoru, ponieważ w tym Uwertura jest bezpośrednim czasie inni aktorzy nie mają nic do przygotowaniem dramatu. roboty i musieliby tkwić w miejscu, Recytatywy – dopracowane co byłoby dla nich wielce krępujące. w najdrobniejszych szczegółach A ponadto wzniosłe zmagania – wnoszą nie mniej emocji niż Ilii i Idamanta musiałyby trwać wielkie arie czy sceny zbiorowe. Arie zbyt długo, co osłabiłoby siłę ich przyjmują różne formy, a wirtuozeria oddziaływania”8. wokalna nie jest w nich nigdy celem samym w sobie, lecz wykorzystuje O przygotowaniach do wystawienia możliwości ekspresyjne do potrzeb Idomeneusza wiemy wiele z listów dramaturgicznych. Muzyka często Mozarta do ojca. Leopold przyjechał znosi granice między poszczególnymi do Monachium 26 stycznia 1781 roku, numerami, które pozbawione zdążył więc na urodziny syna wyraźnego zakończenia płynnie łączą (27 stycznia), próbę generalną się z kolejnymi, tworząc większe, i premierę. O samej prapremierze dramaturgicznie spójne całości. nie wiemy już nic. Zachowała się W żadnym innym scenicznym jedynie kilkuzdaniowa recenzja dziele Mozarta nie znajdziemy też prasowa z 1 lutego 1781 roku, w której tak wspaniałej muzyki chóralnej. – co ciekawe i znamienne dla tamtych Chór nie pozostaje przy tym bierny, czasów – nie wymieniono w ogóle lecz – jak w starożytnych dramatach nazwiska Mozarta. Po zaledwie trzech greckich – włącza się w rozwój spektaklach Idomeneusz zszedł akcji, komentując ją i będąc jej z afisza. Już we wrześniu Mozart uczestnikiem. Lud Krety staje się planował wprowadzić do dzieła przez to istotną postacią dramatu. szereg istotnych zmian. Zrobił to jednak dopiero w roku 1786 roku, Inwencja Mozarta jest w Idomeneuszu kiedy dokonał skrótów, dopisał niewyczerpana: pomysły melodyczne, nowe numery i przetransponował śmiała harmonia, nieprzewidywalność partię Idamante na głos tenorowy. przebiegu, kolorystyka dźwiękowa W takim kształcie Idomeneusz cały czas kształtowana w warstwie zabrzmiał w wersji koncertowej instrumentalnej – wszystko to w prywatnym teatrze księcia Karla mogłoby służyć jako materiał rozwoju Auersperga 13 marca 1786 roku. nie jednej, lecz kilku oper. Sam Mozart W połowie XIX wieku dzieło pojawiło zdawał sobie z tego sprawę i dla się raz jeszcze w Monachium 10.

(1845), a także w Dreźnie (1854). (dyrygent Ferenc Fricsay) i 1973 Pierwsze wystawienie Idomeneusza (dyrygent Karl Böhm, w partii w wiedeńskiej Operze Cesarskiej miało tytułowej Wiesław Ochman). miejsce 25 października 1879 roku. W roku 1983 operą dyryguje James Levine, inscenizacja jest dziełem Przez długi czas zapomniany, Jean-Pierre Ponnelle’a, a rolę Idomeneusz cierpiał posądzany tytułową śpiewa Luciano Pavarotti. o statyczność i konwencjonalność. Rok wcześniej duet Levine–Ponnelle Dopiero w drugiej połowie XX wieku przygotował inscenizację tego kilka pamiętnych produkcji, których dzieła w Metropolitan Opera, gdzie twórcy uwierzyli w walory dzieła, Idomeneusz miał premierę (także pokazało, jak wiele w nim niezwykłych z Pavarottim) 14 października emocji. Zamiast oskarżać libretto 1982 roku10. Tę właśnie inscenizację, uważane często za powolne, jedną z najdłużej pozostających niespójne i nielogiczne, autorzy w repertuarze MET, obejrzymy inscenizacji zaczęli poszukiwać podczas dzisiejszej transmisji. środków ukazujących w pełni niezwykle intensywną dramaturgię Jeśli chodzi o polonica związane i niepowtarzalne piękno partytury. z historią Idomeneusza, warto Przestano wątpić w walory opery, pamiętać, że autograf pierwszego dla której w twórczości Mozarta i drugiego aktu znajduje się w zbiorach – pod wieloma względami Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie – nie ma odpowiednika. (akt trzeci w Staatsbibliothek w Berlinie). W gronie wykonawców O przywróceniu jej należnego tej opery na deskach światowych miejsca na deskach teatrów scen pojawiał się nasz wspaniały operowych można mówić dopiero tenor Wiesław Ochman, który śpiewał w drugiej połowie XX wieku, głównie partię tytułową w Salzburgu (1973) dzięki festiwalom w Glyndebourne i San Francisco (1989), dokonał i Salzburgu. W Glyndebourne także jej nagrania dla Deutsche Idomeneusz pojawia się po raz Grammophon pod dyrekcją Karla pierwszy w roku 1951 pod dyrekcją Böhma (1977). W Polsce Idomeneusz Fritza Buscha. W roku 1964 powraca wystawiony został po raz pierwszy tam pod dyrekcją Johna Pritcharda9. dopiero w roku 1991, gdy dla Także w 1951 roku dzieło gości po raz uczczenia dwusetnej rocznicy pierwszy na festiwalu w Salzburgu śmierci Mozarta Warszawska pod dyrekcją Georga Soltiego. Opera Kameralna podjęła niezwykłe W programie salzburskiego festiwalu dzieło wystawienia wszystkich jego pojawia się ponownie w roku 1961 utworów scenicznych.

dr Piotr Pożakowski Muzyk, pedagog, publicysta muzyczny; w latach 1999–2010 współpracował z dwutygodnikiem „Ruch Muzyczny”, dla którego przygotował osiemdziesiąt relacji, m.in. z przedstawień operowych za granicą, w tym z Metropolitan Opera. Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneusz, król Krety 11.

1 W.A. Mozart – Listy, Warszawa 1991, s. 325 (tłumaczenie: Ireneusz Dembowski). Słowa kurfirsta Karla Theodora cytowane przez Mozarta w liście do ojca z 27.12.1780 r. 2 Jak bardzo zależało Mozartowi na kolorystyce dźwiękowej, świadczy fakt, że w akompaniamencie głosu wyroczni z trzeciego aktu obok dwóch rogów pojawiają się także trzy puzony, użyte tylko w tej scenie! Nota bene: ze względów finansowych podczas premiery, pomimo sprzeciwu Mozarta, zastąpiono je klarnetami i fagotami... 3 Raaff miał 67 lat – Idomeneusz był jego ostatnią rolą sceniczną. 4 Op. cit., s. 327 – list z 30.12.1780 r. 5 Op. cit., s. 325 – list z 27.12.1780 r. 6 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Pallotinum, Warszawa–Poznań 2009. Księga Sędziów w tłumaczeniu ks. Jana Drozda SDS. 7 Chodzi o duet przewidziany przed sceną wyroczni z trzeciego aktu. 8 Op. cit., s. 311. 9 W obsadzie pojawiła się wtedy dwudziestosiedmioletnia Gundula Janowitz jako Ilia i dwudziestodziewięcioletni Luciano Pavarotti w partii Idamante. W roku 2010 Glyndebourne Festival zrekonstruował i wydał nagranie spektaklu z 14.08.1964 – niezwykła ciekawostka tak dla miłośników dzieła, jak dla wielbicieli tych wielkich śpiewaków, wówczas dopiero u progu światowej kariery! 10 Było to pierwsze wystawienie Idomeneusza w historii Metropolitan Opera. 12. Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneusz, Idomeneusz, królkról KretyKrety 13.

Scena zbiorowa z opery W.A. Mozarta Idomeneusz. Fot. Marty Sohl/Metropolitan Opera 14.

STRESZCZENIE LIBRETTA

Kreta, około 1200 r. p.n.e. z zazdrością obserwuje wzrastającą Idomeneusz, król Krety, od kilku lat miłość między Idamantesem a Ilią. walczy w wojnie trojańskiej po stronie Greków. Przed swym triumfalnym W rzeczywistości Idomeneusz powrotem do domu wysyła kilku przeżył katastrofę, dzięki ślubowaniu trojańskich jeńców, wśród nich bogu mórz, Neptunowi, że złoży mu księżniczkę Ilię, córkę trojańskiego w ofierze pierwszego człowieka, króla Priama. Dziewczyna którego spotka na lądzie. Tym zakochuje się w Idamantesie, synu człowiekiem okazuje się być jego syn, Idomeneusza, który sprawuje rządy Idamantes. Przerażony Idomeneusz jako regent w czasie nieobecności odgania go od siebie. Idamantes swego ojca. Młodzieńca kocha także jest zdezorientowany dziwnym księżniczka Elektra, córka przywódcy zachowaniem ojca. W tym czasie wojsk greckich Agamemnona, która Kreteńczycy wychwalają Neptuna schroniła się na Krecie po tym, jak za uratowanie ich króla. zabiła swoją matkę, Klitajmestrę, w odwecie za zamordowanie jej ojca. AKT II

AKT I Idomeneusz zlecił Arbacesowi znalezienie sposobu na uratowanie Ilia czuje się rozdarta między miłością swego syna. Ratunkiem ma być wyjazd do Idamantesa a nienawiścią do jego Idamantesa z kraju: powierzono mu ojca za całe zło, jakie wyrządził jej eskortę Elektry w jej powrotnej krajowi. Idamantes deklaruje miłość drodze do Argos. Szczęśliwa i pewna do niej, ale Ilia, pozostająca wciąż siebie Ilia zwierza się Idomeneuszowi, w niewoli, nie jest w stanie zdobyć się że teraz uznaje Kretę za swoją nową na otwarte określenie swoich uczuć. ojczyznę. Król zaczyna podejrzewać, W geście dobrej woli Idamantes że ją i jego syna łączy uczucie, ogłasza, że więźniowie trojańscy co nasuwa mu przerażającą myśl, zostaną uwolnieni. Królewski doradca, że wszyscy troje w końcu staną się Arbaces, przynosi wieść, że statki ofiarą bogów. Elektra triumfuje: Idomeneusza, którymi wracał ma nadzieję, że gdy tylko Idamantes do domu, zatonęły w katastrofie znajdzie się z dala od Krety oraz Ilii, morskiej, i że władca nie żyje. Elektra zdoła ponownie go zdobyć. Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneusz, król Krety 15.

Statek jest gotów do rejsu do Argos. Przygotowania do złożenia ofiary Idamantes, który wciąż nie pojmuje przerywa wiadomość, że Idamantes motywów decyzji swojego ojca, zabił potwora. Teraz zdając sobie ma rozdarte serce, ale szykuje się sprawę, że przyczyną obojętności do podróży wraz z Elektrą. Gdy ojca wobec niego nie była nienawiść, już mają wypłynąć, rozpętuje się lecz miłość, młodzieniec domaga sztorm i z morskich wód wynurzają się, by nie rezygnować ze złożenia się potwory. Idomeneusz wyznaje ofiary – ceny za pokój na Krecie. swoją winę, polegającą na złamaniu Ilia ofiarowuje siebie zamiast niego. przysięgi, i składa w ofierze bogu mórz samego siebie. Kreteńczycy Gdy ma dojść do złożenia Idamantesa uciekają w popłochu. w ofierze, rozlega się głos Neptuna, który oznajmia, że zrezygnuje z ofiary, AKT III jeśli Idomeneusz przekaże władzę synowi oraz Ilii. Elektra, pozbawiona Ilia ostatecznie wyznaje wszelkiej nadziei na pozyskanie Idamantesowi swoją miłość, gdy miłości Idamantesa, załamuje się. ogłasza on zamiar podjęcia walki Idomeneusz zgadza się oddać z morskim potworem. Idomeneusz tron synowi i połączyć go z Ilią. – który wciąż jeszcze nie wyjawił Kreteńczycy błogosławią ich związek. synowi istoty swojej przysięgi – ponownie decyduje, że musi on opuścić Kretę. Zasmucony Idamantes postanawia wypełnić wolę ojca. Arbaces powiadamia, że lud jest rozzłoszczony i, pod wodzą Wysokiego Kapłana Neptuna, domaga się spotkania z królem. Potwór sprowadza na wyspę śmierć i zniszczenie i Wysoki Kapłan żąda, by Idomeneusz wyjawił, kto ma być ofiarą przebłagalną dla Neptuna. Władca przyznaje, że chodzi o jego syna.

NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW THE METROPOLITAN OPERA 16.

MARGINESY IDOMENEUSZA

Relacje prasowe z końca na jej omawianie. Dzięki dekoracjom osiemnastego wieku jednym gestem Monsigniore Quaglio spektakl ustawiają nasze rozważania we powtórzono dwa razy. Potem jeszcze właściwej perspektywie. Kiedy koncertowe wykonanie w zmienionej 29 stycznia 1781 roku w teatrze wersji w Wiedniu i 145 lat ciszy, Cuvillié w Monachium, podczas aż do jubileuszowych wykonań trwania dworskiego karnawału, w Monachium i Wiedniu w 1931 roku. Wolfgang Amadeus Mozart poprowadził pierwsze wykonanie To zachowanie dziennikarzy pozwala swej nowej opery, zatytułowanej nam rozumieć osiemnastowieczny Idomeneo, re di Creta ossia Ilia e teatr muzyczny pod takim Idamante, a więc Idomeneusz, król warunkiem, że dostrzeżemy w nim Krety, czyli Ilia i Idamante, bawarscy nie ciekawostkę, lecz znamię dziennikarze byli zachwyceni. pewnej regularności, którą zresztą Ich zachwyt wzbudziły dekoracje, potwierdzają studia nie tylko nad zwłaszcza zaś widok portu i świątyni niemieckimi teatrami dworskimi, Neptuna. Nic w tym dziwnego, owe ale przede wszystkim nad publicznymi arcydzieła zaprojektował uznany teatrami Italii. Jesteśmy w innym mistrz scenografii, w dodatku świecie, a „ich” opera nie jest „naszą” mistrz – choć obcego pochodzenia operą, „ich” Mozart nie jest „naszym” – od dawna miejscowy, „nasz sławny” Mozartem. Na tym polega trudność radca dworu Lorenzo Quaglio. wszelkiej historii: jednocześnie widzieć Dodajmy, że z łaski i za pieniądze to, co ogólnoludzkie i pozwolić bawarskiego Księcia Elektora, przeszłości ukazać całą swoją obcość, Hrabiego Palatyna, księcia Jülich a czasowi – całą jego potęgę. i Bergu Karla Theodora z domu Wittelsbachów, który zamówił W publicznych teatrach operowych dzieło rok wcześniej. Nie byłoby nie wygaszano światła nad jeszcze w tym nic dziwnego, także publicznością i nie przejmowano i dzisiejsi krytycy piszą o scenografii. się zbytnio spektaklem. Bogaci Czytelnik z początku dwudziestego zajmowali swe subskrybowane pierwszego wieku czuje się uderzony loże, nierzadko z obecnym i bardzo dopiero wtedy, gdy zauważa, aktywnym kucharzem, i odwiedzali że nazwiska Mozarta bawarscy się wzajemnie, by konwersować dziennikarze nie wymienili w ogóle. i błyszczeć przez cały czas trwania Mozart figuruje w recenzjach jako opery, a biedniejsi i rzeczywiście bezimienny „kompozytor rodem biedni tłoczyli się na parterze między z Salzburga”. Dziennikarzy zdaje sprzedawcami napojów i ciepłych się jednak mało interesować nie posiłków. Między parterem a sceną tylko kompozytor, ale też i sama stosunki nie zawsze układały się muzyka, nie tracą bowiem czasu dobrze. Burzliwe wymiany opinii Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneusz, król Krety 17.

nie należały do zdarzeń wyjątkowych, Słowo „sztuka” zachowuje jeszcze a raz po raz przeradzały się swój pierwotny sens i oznacza w konfrontacje bardziej bezpośrednie, w pierwszym rzędzie kunszt. wymagające interwencji zbirów. Akta neapolitańskiej policji rzucają bardzo Na pierwszym miejscu jest zatem szczególne światło na społeczne śpiewak, primo uomo, „pierwszy dzieje tamtejszej opery. W tym świetle człowiek” całego spektaklu. To dla postaci takie, jak Alessandro Scarlatti, niego się pisze, to jego się podziwia. chcący reformować neapolitański Z reguły jest to wciąż jeszcze kastrat. teatr w duchu prawdziwej tragedia Italia, przez cały swój nielegalny – ale per musica, jawią się niemal czy ktoś w Europie naprawdę nie wie, w aurze donkiszoterii. gdzie i kiedy się to wszystko odbywa? – przemysł kastracji zaopatruje Jednak Neapol to Neapol: ze swą w śpiewaków cały kontynent. bajecznie zacofaną i bajecznie bogatą Chłopców trzeba kastrować arystokracją, swą przerażającą w wieku, gdy jeszcze nie sposób i wszechobecną nędzą, ale i ze swym ocenić ich zdolności muzyczne, ich „najweselszym ludem świata”, Neapol realne szanse na karierę operowej wszystko wyolbrzymia i wszystko gwiazdy, a więc świat włoskiej przerysowuje. Monachium to nie biedoty roi się od okaleczonych w ten Neapol, niemieccy mieszczanie to sposób nędzarzy, którym – a jest nie „najweselszy lud świata”, a dwór ich znakomita większość – brakło książąt-elektorów patrzy raczej ku talentu, determinacji i szczęścia. Wersalowi niż zmierzchającemu już Nieważne. Teatralna Europa chętnie południu Italii. Nic nie wskazuje na to, płaci tę cenę cudzego życia dla by dochodziło tu do neapolitańskich swych fascynacji, a kastrat fascynuje ekscesów. Zmienia się jednak skala, jak nikt inny: swym głosem, swą a nie charakter zjawiska: teatr bajeczną wirtuozerią, swoją niepojętą muzyczny jest wciąż karnawałową cielesnością, swoją absolutną rozrywką, przychodzi się tu, aby innością. Opera to świat kastratów. się zabawić i przyjemnie spędzić Idomeneusz też ma swojego kastrata. czas, chociaż z większym zapewne W oryginalnej, monachijskiej wersji dostojeństwem i umiarem niż opery partia Idamanta została na południu kontynentu. Artysta jest zgodnie z tradycją włoskiej opera tutaj jeszcze sługą dworu, podczas seria przeznaczona dla kastrata. gdy w Neapolu, Wenecji i Londynie Zaśpiewał ją Vincenzo dal Prato stał się już częścią burzliwego rynku. i można być naprawdę zdziwionym, Tak czy inaczej, nic jeszcze nie zdaje że – raz jeszcze ufając bawarskiej się zapowiadać przekształcenia prasie – przyćmił go scenograf: to coś muzyki w sztukę w naszym niesłychanego. Być może dal Prato rozumieniu, choć w powietrzu śpiewał kiepsko. Miał jeszcze spędzić czuć już romantyczny przewrót, w Monachium ćwierć wieku jako którego pierwszym symbolem niekwestionowana pierwsza gwiazda w muzyce stanie się właśnie Mozart. miejscowego teatru, ale Mozart Tymczasem muzyka to jeszcze nie cenił go nisko. Pisze w swych sztuka, to jeszcze fach, chociaż fach listach, żaden z niego primo uomo, porządny i szanowany, którym bawić śpiewak przeciętny, aktor gorzej niż się mogą nawet książęta-amatorzy. przeciętny, chętnie grający tylko 18.

poważnych, smutnych kochanków z uporem walczy o muzyczność w komicznych operach. Być może tekstu. Z jego punktu widzenia dal Prato to rzeczywiście śpiewak Varesco, w końcu także muzyk, mierny, być może monachijski teatr za mało przejmuje się brzmieniem, jest na tyle prowincjonalny, by dawać a więc pozwala sobie na niezręczne, schronienie kastratowi, dla którego źle brzmiące powtórzenia brakło miejsca na scenach Neapolu, samogłosek, za mało przejmuje się Wenecji, Londynu i Paryża. Być może techniką śpiewu, a więc pozwala sobie jednak Mozart jest nadmiernie surowy na zbitki słów trudne do dźwięcznego i daje upust swojej nietajonej niechęci wyartykułowania. Opery Mozarta do kastratów. Nigdy nie pracowało cechują się – zwłaszcza te późniejsze mu się z nimi dobrze i o żadnym – wyjątkową i niepowtarzalną chyba nie zostawił jednoznacznie retoryczną jednością, w której pochlebnej opinii. język i muzyka stapiają się w jedno dramatyczne brzmienie: tutaj widzimy Po śpiewakach idzie poeta, jego jak w owej taktyce „szczególanta”, nazwisko pojawia się nawet czasem w owym uważnym mozole jedność ta obok nazwisk gwiazd sceny na się wykuwa. Varesco stał na gruncie afiszach reklamujących spektakl. dramatycznej reformy opera seria, W tym wypadku to Giambattista Mozart zaś zdaje się przystosowywać Varesco, kapelan i krajan Mozarta efekty tej reformy do muzycznych z Salzburga. Varesco „napisał” wymagań włoskiej tradycji. swoje libretto w ten sposób, Własna reforma Mozarta wyrośnie że przetłumaczył i przerobił tekst z doświadczeń weterana sceny, Idomeneusza z 1712 roku, którego a nie założeń myśliciela. do poezji Antoine’a Dancheta skomponował André Campra. Po śpiewakach i po poecie przychodzi Nic niezwykłego – teksty do oper kolej na kompozytora. Kompozytor funkcjonowały, po ich wykorzystaniu, to wynajęty fachowiec, a jego jako składnice części zamiennych nazwisko trafia na teatralne afisze (podobnie jak muzyka). Stare z rzadka lub wcale. Wyjątkowo jedynie francuskie libretto trzeba było kompozytor, jak Haendel w Anglii, jedynie po przetłumaczeniu zajmuje pozycję eksponowaną. dostosować do gustów współczesnej Partytury operowej nie wydaje się publiczności. Wyobrażajmy drukiem i nie archiwizuje, a sama sobie osiemnastowieczną operę muzyka po kilkakrotnym wykonaniu raczej na kształt Broadwayu niż płynnie przechodzi w zbędną Wagnerowskiej „świątyni sztuki”, przeszłość. Zwykle zresztą partytura a Neapol jako jej Tin Pan Alley. w ogóle nie powstaje, a dzisiejsi historycy muszą ją rekonstruować Mozart był tak zachwycony z naprędce zapisanych głosów współpracą z librecistą, jak pracą orkiestrowych itp. Niewymienienie z kastratem. Spierał się o wszystko, Mozarta w prasowym sprawozdaniu ale szczególnie chodziło mu nie jest zatem niczym szczególnym. o szczegóły i na pierwszy rzut oka dziwi jego drobiazgowość. Muzyka, jaką napisał Mozart, nie W drobiazgowości tej jest jednak jest jednak przeciętna i przy pewnej żelazna konsekwencja: Mozart wrażliwości można było już wówczas Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneusz, król Krety 19.

rozpoznać jej pretensje do innego otrzymała swojego ducha i swoje potraktowania. W końcu ten nowy ciało. Monachium roku 1931 żyło charakter muzyki Mozarta rychło w długim cieniu Richarda Wagnera, rozpozna publiczność Wiednia, którego teatr muzyczny, wyrosły a zwłaszcza Pragi. Idomeneusz z odrzucenia tradycyjnej opery, uchodzi przecież zwykle za pierwszą w niczym nie przypominał owego „w pełni dorosłą” operę kompozytora. „Broadwayu” osiemnastego wieku. Można odwrócić tę perspektywę Nic w tym więc zaskakującego, że ani i powiedzieć, że jest to ostatnia Wiedeń, ani Monachium nie odważyły tradycyjna opera Mozarta, punkt się na wystawienie oryginalnej wyjścia, od którego począwszy wersji Idomeneusza w przekonaniu, wszystko zacznie się zmieniać. że ukształtowana w kręgu idei sztuki Jest więc Idomeneusz dziełem publiczność odrzuci dzieło Mozarta. mistrzowskim, ale należącym Oba miasta zleciły więc wybitnym do przeszłości, umieszczonym kompozytorom przekomponowanie niejako w innej epoce niż Wesele tej opery. Monachium zwróciło się do Figara i Czarodziejski flet. Mówiąc Ernana Wolfa-Ferrariego, a Wiedeń ściśle, jest jedną z ostatnich do Richarda Straussa. Strauss musiał wielkich manifestacji odchodzącej być głęboko przekonany o obcości w przeszłość kultury muzycznej. dzieła Mozarta, skoro zastąpił niemal jedną trzecią Mozartowskiej muzyki. Ta starodawność Idomeneusza Wewnątrz całego tego splotu wypada okazała się poważnym problemem, widzieć Idomeneusza: mistrzowskie, gdy Monachium i Wiedeń dworskie dzieło, które dzięki postawie zdecydowały się jednocześnie swojego twórcy zdołało w końcu na ożywienie dzieła z okazji – dla nas! – przezwyciężyć swoje stupięćdziesięciolecia jego pierwotne miejsce, choć wciąż dźwiga prawykonania. Wiedeń był miastem, jego wieloznaczności. które w międzyczasie przeszło przez lekcję Beethovena i estetyki Napisałem, że „ich” Mozart muzycznej Eduarda Hanslicka, to nie „nasz” Mozart. Mozart miastem, gdzie właśnie tworzyli jednak wyraźnie „ich” nie lubił. Schönberg, Berg i Webern. Z punktu Być może nasz Mozart, tak odległy widzenia historii kompozycji Wiedeń od Mozarta bawarskich dziennikarzy, był tym właśnie miejscem, gdzie idea jest zaskakująco bliski Mozartowi muzyki jako sztuki i kompozytora samego Mozarta. jako autonomicznego artysty

dr hab. Krzysztof Moraczewski Profesor poznańskiego Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Zakładzie Badań nad Kulturą Artystyczną Instytutu Kulturoznawstwa. Zajmuje się zagadnieniami teorii i historii kultury artystycznej, ze szczególnym uwzględnieniem kultury muzycznej oraz problemami metodologii nauk humanistycznych. Autor książki „Sztuka muzyczna jako dziedzina kultury”. 20.

PLAN TRANSMISJI w sezonie 2016/2017

8 PAŹDZIERNIKA 2016 7 STYCZNIA 2017 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA G. 18.00 G. 19.00 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 17.45 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 RICHARD WAGNER GIUSEPPE VERDI „TRISTAN I IZOLDA” „NABUCCO” obsada: Nina Stemme (Izolda), obsada: Liudmyła Monastyrska (Abigaille), Ekatierina Gubanova (Brangena), Jamie Barton (Fenena), Russell Thomas Stuart Skelton (Tristan), Evgeny Nikitin (Ismaele), Plácido Domingo (Nabucco), (Gorwenal), René Pape (Król Marek) Dmitrij Biełosielski (Zaccaria) dyrygent: Sir Simon Rattle dyrygent: James Levine reżyseria: Mariusz Treliński reżyseria: Elijah Moshinsky

22 PAŹDZIERNIKA 2016 21 STYCZNIA 2017 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA W KINIE ZORZA G. 19.00 G. 19.00 5 LISTOPADA 2016 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ G. 19.00 CHARLES GOUNOD WOLFGANG AMADEUS MOZART „ROMEO I JULIA” „DON GIOVANNI” obsada: Diana Damrau (Julia), Vittorio Grigolo (Romeo), Elliot Madore (Merkucjo), obsada: Hibla Gerzmawa (Donna Anna), Michaił Pietrenko (Ojciec Laurenty) Malin Byström (Donna Elvira), dyrygent: Gianandrea Noseda Serena Malfi (Zerlina), Paul Appleby reżyseria: Bartlett Sher (Don Ottavio), Simon Keenlyside (Don Giovanni), Adam Plachetka (Leporello), Matthew Rose (Masetto), 25 LUTEGO 2017 Kwangchul Youn (Komandor) W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA dyrygent: Fabio Luisi G. 19.00 reżyseria: Michael Grandage W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 ANTONÍN DVOŘÁK 10 GRUDNIA 2016 „RUSAŁKA” W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA obsada: Kristine Opolais (Rusałka), G. 19.00 Katarina Dalayman (Obca Księżniczka), 17 GRUDNIA 2016 Jamie Barton (Ježibaba), W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 Brandon Jovanovich (Książę), KAIJA SAARIAHO Eric Owens (Wodnik) dyrygent: Sir Mark Elder „L’AMOUR DE LOIN” reżyseria: Mary Zimmerman obsada: Susanna Phillips (Clémence), Tamara Mumford (Pielgrzym), Eric Owens (Jaufré Rudel) dyrygent: Susanna Mälkki reżyseria: Robert Lepage Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneusz, król Krety 21.

11 MARCA 2017 22 KWIETNIA 2017 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA G. 19.00 G. 19.00 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 GIUSEPPE VERDI PIOTR CZAJKOWSKI „TRAVIATA” „EUGENIUSZ ONIEGIN” obsada: Sonia Jonczewa (Violetta Valéry), obsada: Anna Netrebko (Tatiana), Michael Fabiano (Alfredo Germont), Elena Maksimowa (Olga), Thomas Hampson (Giorgio Germont) Aleksiej Dołgow (Leński), dyrygent: Nicola Luisotti Dmitrij Chworostowski (Oniegin), reżyseria: Willy Decker Štefan Kocán (Griemin) dyrygent: Robin Ticciati reżyseria: Deborah Warner 25 MARCA 2017 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA G. 18.00 13 MAJA 2017 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 17.45 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA WOLFGANG AMADEUS MOZART G. 18.30 „IDOMENEO” W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.15 RICHARD STRAUSS obsada: Elza van den Heever (Elettra), Nadine Sierra (Ilia), Alice Coote „KAWALER Z RÓŻĄ” (Idamante), Matthew Polenzani obsada: Renée Fleming (Marszałkowa), (Idomeneo), Alan Opie (Arbace) Elīna Garanča (Oktawian), Erin Morley dyrygent: James Levine (Sophie), Matthew Polenzani (Śpiewak), reżyseria: Jean-Pierre Ponnelle Marcus Brück (Faninal), Günther Groissböck (Baron Ochs) dyrygent: Sebastian Weigle reżyseria: Robert Carsen

Plan transmisji dotyczy trzech ośrodków: Filharmonii Łódzkiej, kina Kijów.Centrum w Krakowie i kina Zorza w Rzeszowie. Terminy mogą ulec zmianie. ADRES Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina ul. Narutowicza 20/22 90-135 Łódź www.filharmonia.lodz.pl

INFORMACJE, REZERWACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW 42 664 79 79 [email protected] (honorujemy karty płatnicze)

ORGANIZATORZY, SPONSORZY, PARTNERZY MECENAS SEZONU 2016/2017

SPONSOR TRANSMISJI MET W SEZONIE 2016/2017

ADRES al. Krasińskiego 34, 30-101 Kraków 12 433 00 33 www.kijow.pl

Budynek kina jest przystosowany do potrzeb INFORMACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW osób niepełnosprawnych. 12 433 00 33 Transmisje odbywają się w dużej sali kina [email protected] KIJÓW.CENTRUM. www.kijow.pl Sala otwierana jest 20 minut przed transmisją. (honorujemy karty płatnicze) Mile widziane stroje wieczorowe. SPRZEDAŻ BILETÓW GRUPOWYCH 503 021 901 [email protected] www.kijow.pl

MECENASI TRANSMISJI

PATRONI TRANSMISJI ADRES ul. 3 Maja 28, 35-030 Rzeszów 17 853 26 37 / [email protected] www.kinozorza.pl

REZERWACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW 17 853 26 37 [email protected] www.kinozorza.pl (honorujemy karty płatnicze)

PATRONAT HONOROWY OBJĄŁ PREZYDENT MIASTA RZESZOWA WSPÓŁORGANIZATORZY

PATRONAT MEDIALNY WYDAWCA Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina w porozumieniu z Apollo Film Sp. z o.o.

OPRACOWANIE PROGRAMU Magdalena Sasin

PROJEKT GRAFICZNY Mamastudio

ZDJĘCIA Marty Sohl/Metropolitan Opera

KOREKTA Ewa Juszyńska-Poradecka

SKŁAD, ŁAMANIE, PRZYGOTOWANIE DO DRUKU Media Press P. Augustyniak i wspólnicy S.J. Beata Gawłowska / www.media-press.com.pl

NAŚWIETLENIA, DRUK Zakład Poligraficzny Sindruk

ODDANO DO DRUKU 14 marca 2017 r. IDOMENEUSZ, KRÓL KRETY WOLFGANG AMADEUSZ MOZART