www.aleje.org.pl
PROGRAM ZADRZEWIENIOWY GMINY JUCHNOWIEC KOŚCIELNY
Stowarzyszenie Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski 2013-06-01
Wykonano w ramach projektu „Drogi dla Natury – kampanie na rzecz zadrzewień”, koordynowanego przez Fundację EkoRozwoju i dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Autorzy: Stajuda Ewa (FOWJM), Wolfram Krzysztof (FZPP), Kasjaniuk Anna (FZPP), Kurpiewska Magdalena (FZPP)
Wykonano w ramach projektu „Drogi dla Natury – kampania na rzecz zadrzewień”
www.aleje.org.pl
Fundacja EkoRozwoju ul. Białoskórnicza 26 50-134 Wrocław tel/fax: 713430849, 713445948 [email protected] www.fer.org.pl
Stowarzyszenie Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski Ul. Grottgera 12 lok.14 15-225 Białystok Tel. [email protected]
Przy współpracy z Fundacją Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich
Dofinansowano ze środków
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Białystok, 2013
Spis treści Drogi dla Natury ...... 4 GMINA JUCHNOWIEC KOŚCIELNY ...... 5 PRZEGLĄD ZADRZEWIEŃ ...... 9 PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE ...... 18
Drogi dla Natury Celem ogólnopolskiej kampanii Drogi dla Natury, zainicjowanej w 2009 roku przez Fundację EkoRozwoju, jest ochrona drzew przydrożnych. Niniejsze opracowanie powstało dzięki wsparciu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, udzielonego w ramach projektu „Drogi dla Natury – kampania na rzecz zadrzewień”. Rozpoczęty w roku 2012 projekt obejmuje swoim zasięgiem 24 gminy w 9 województwach i obejmuje przygotowanie programów kształtowania zadrzewień. W jego ramach są także prowadzone szkolenia dla drogowców i samorządowców dotyczące tworzenia, utrzymania i diagnozowania stanu oraz wartości przyrodniczej alej, jak też działania edukacyjne. Projekt kampanii na rzecz zadrzewień jest kontynuowany w kolejnych trzech latach dzięki wsparciu unijnego programu LIFE+ i obejmie docelowo łącznie 90 gmin we wszystkich województwach. Projekt „Drogi dla Natury – kampania na rzecz zadrzewień ” jest realizowany przez Fundację EkoRozwoju wspólnie partnerami regionalnymi: Stowarzyszeniem Eko-Inicjatywa z Kwidzyna, Fundacją Ekologiczną Zielona Akcja z Legnicy, Fundacją Aeris Futuro z Krakowa, Federacją Zielonych „Gaja” ze Szczecina, Stowarzyszeniem „Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski” z Białegostoku, Towarzystwem Przyjaciół Słońska Unitis Viribus oraz niemieckim partnerem - meklembursko-pomorskim oddziałem BUND w Schwerinie. Więcej o programie Drogi dla Natury oraz o ochronie alej na witrynie www.aleje.org.pl, na której jest także dostępna elektroniczna wersja programu zadrzewieniowego. GMINA JUCHNOWIEC KOŚCIELNY Historia Gminy Juchnowiec Kościelny Obszar Gminy Juchnowiec Kościelny jest to obszar o bogatej i ciekawej przeszłości. Przenikały się tu ze sobą wpływy wielu kultur reprezentowanych przez różnorodne grupy osadnicze: jaćwieskie, polskie, ruskie i litewskie. Ślady burzliwych dziejów tych ziem widoczne są zarówno w przestrzeni jak i w obyczajach oraz tradycjach ludności. O historii terenów gminy świadczą, położone w okolicach wsi Rostołty, kurhany z III w. n.e. Odnaleziono tam cenne przedmioty z brązu umieszczone obecnie w Muzeum Podlaskim w Białymstoku. Ciekawym miejscem jest również położona na polanie w lesie drewniana cerkiew z XIX w., w której znajduje się ocalała z dwóch pożarów ikona Matki Bożej. Innym zabytkiem sakralnym wartym odwiedzenia jest drewniana kapliczka prawosławna z przełomu XVIII i XIX w., a także murowana kaplica z 1900 r. p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szerenosach. Na terenie gminy znajduje się również kilka zabytków o charakterze świeckim. Należą do nich: murowany dworek szlachecki z końca XIX w., będący obecnie własnością prywatną, malowniczo otoczony starymi drzewami, krzewami i stawami zespół dworski w Juchnowszczyźnie z XVII w. z drewnianym dworem z pocz. XIX w., ruiny pałacu z pocz. XIX w. w Lewickich oraz zespół pałacowo-dworski z murowanym dworem z pocz. XX w. w Niewodnicy Nargielewskiej. Juchnowiec Kościelny stał się siedzibą władz gminnych dopiero w 1998 roku. Położenie Gmina Juchnowiec Kościelny jest położona w odległości ok. 10 km na południe od Białegostoku. Dojazd z Białegostoku jest bardzo dobry zarówno komunikacją miejską jak i autobusem PKS. Graniczy z takimi gminami jak: Bielsk Podlaski, Zabłudów, Wyszki, Suraż, Turośń Kościelna i Choroszcz. Południową naturalną granicą gminy jest rzeka Narew. Juchnowiec Kościelny jest gminą położoną w powiecie białostockim, na obszarze Zielonych Płuc Polski i mezoregionów: Doliny Górnej Narwi i Wysoczyzny Białostockiej. Teren gminy stanowi krajobraz równinny urozmaicony luźno rozrzuconymi pagórkami, częściowo zalesiony. Największe skupisko leśne znajduje się w północnej części gminy, stanowiąc obszar lasów ochronnych Białegostoku, stanowiących naturalne przedpole Puszczy Knyszyńskiej. Przepływająca wzdłuż południowej granicy rzeka Narew, z sąsiadującym kompleksem leśnym, stwarza dobre warunki do rozwoju turystyki w rejonie wsi Wojszki, Zajączki, Czerewki. Powierzchnia Tereny Rolnicze Krajobraz Gmina Juchnowiec Kościelny zajmuje powierzchnię 172 km2, co stanowi 0,8% obszaru województwa podlaskiego oraz 5,8% powiatu białostockiego. Siedzibą gminy jest Juchnowiec Kościelny – miejscowość wiejska licząca 116 mieszkańców. Średnia gęstość zaludnienia na wynosi 68 osób/ km² i jest większa od przeciętnej wojewódzkiej wynoszącej 61 osób. W gminie jest 46 miejscowości sołeckich, w tym jedna z największych w Polsce – Kleosin. Zamieszkuje ją 4,7 tysiąca mieszkańców. Obecnie występująca rzeźba terenu została ukształtowana przez ostatnie zlodowacenie środkowopolskie. Lodowiec, zanikając powierzchniowo, nadbudowywał wysoczyznę moreną, a w obniżeniach podłoża pozostawały bryły martwego lodu. Wytapianie się największych brył dało początek dolinie Narwi, kształtując w ten sposób krajobraz gminy. Juchnowiec Kościelny jest gminą rolniczą, na terenie której jest około 1300 gospodarstw rolnych. 12 648 ha z 17 206 ha powierzchni ogólnej stanowią użytki rolne. Ponad połowa ogółu użytków rolnych to gleby III i IV klasy bonitacyjnej, w większości występujące w środkowej części gminy. Grunty o najwyższych walorach produkcyjnych (klasy III) stanowią jedynie 14% ogółu gruntów ornych. Gleby o małych walorach produkcyjnych, zaliczone do V i VI klasy bonitacyjnej, występują głównie w południowej części na słabo zaludnionych nadnarwiańskich terenach. Dominują tam łąki, pastwiska i bagienne nieużytki. Juchnowiec Kościelny jest gminą słabo zalesioną (jedynie 17% powierzchni zajmują lasy). Widoczne małe skupiska lasów, to w większości lasy iglaste. Największe obszary leśne znajdują się w północnej części gminy. Równinny, urozmaicony luźno rozrzuconymi pagórkami krajobraz gminy sprzyja rozwojowi rolnictwa. W ostatnim czasie urbanizacja Białegostoku, w niektórych częściach gminy, wywiera duży napór na rolnictwo, które ustępuje. W środkowej i południowej części gminy dominują tereny otwarte krajobrazowe z grupami drzew z niewielkimi kompleksami leśnymi, co niezwykle urozmaica krajobraz i podnosi jego walory. Doliny mniejszych rzek są przeważnie płaskie, ale w krajobrazie widoczne są rosnące na ich brzegach zadrzewienia o przebiegu liniowym. W miejscowościach Ignatki, Juchnowszczyzna, Koplany i Złotniki znajdują się parki będące pozostałościami zespołów dworsko – ogrodowych. Z powodu złego stanu nie są wpisane do rejestru zabytków Obszar gminy cechuje się elementami klimatu kontynentalnego umiarkowanego ciepłego i umiarkowanego wilgotnego. Warunki klimatyczne charakteryzują się stosunkowo długą zimą (około 120 dni w roku, w tym 95 dni z pokrywą śnieżną) i krótkim okresem wegetacji roślin. Nie są one najbardziej korzystne dla rolnictwa, ale nie stanowią też bariery rozwoju dla różnych form rolnictwa ekologicznego. Opady atmosferyczne wynoszą 550-600 mmm rocznie, a średnie temperatur 6,5 – 7º C. Spośród złóż bogactw naturalnych w gminie występują jedynie iły dla ceramiki budowlanej zlokalizowane w okolicach wsi Koplany, Ignatki, Księżyno i Horodniany. Ochrona Przyrody Powierzchniowa Dolina rzeki Narew jest objęta ochroną obszarów Natura 2000. Obszar ten nazywa się „Dolina Górnej Narwi” i ma symbol PLC200002. Koryto Narwi ma tu naturalny charakter z meandrami i starorzeczami. Większość powierzchni doliny zajmują zbiorowiska szuwarowe, gdzie dominują turzycowiska i szuwary mannowe, a wokół starorzeczy – trzcinowiska. Wzdłuż rzeki występują zakrzewienia i zadrzewienia wierzbowe. Lasy pokrywają niewielką część doliny. Około 60% obszaru jest użytkowane rolniczo, gdzie przeważają pastwiska i łąki kośne. Na omawianym obszarze występuje co najmniej 20 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 9 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi. W okresie lęgowym obszar zasiedlają: cyranka, krwawodziób, błotniak łąkowy, rycyk i inne. Dolina Górnej Narwi stanowi jeden z największych obszarów mokradeł środkowoeuropejskich, uznawanych za siedliska o największej różnorodności biologicznej w strefie klimatu umiarkowanego. W południowej części obszaru gminy Juchnowiec Kościelny zlokalizowany jest Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Narwi. Powierzchnia obszaru wynosi 38330,75 ha. Celem utworzenia terenu chronionego jest ochrona terenów posiadających wysokie walory krajobrazowe, wypoczynkowe i przyrodnicze, przed ich zniszczeniem bądź utratą. Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi razem z Narwiańskim Parkiem Narodowym obejmuje całą dolinę Górnej Narwi. Granica Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi przebiega w rejonie drogi łączącej wieś Wojszki i Czerewki. Na obszarze gminy znajdują się następujące pomniki przyrody: • Klon zwyczajny – wieś Lewickie; • Lipa drobnolistna – wieś Lewickie • Wiąz szypułkowy – wieś Wojszki; • Aleja 27 drzew: 9 kasztanowców, 8 jesionów, 9 lip, 1 klon – wieś Juchnowszczyzna. Flora – Gatunki Chronione Do gatunków chronionych należą: kosaciec syberyjski, grążel żółty i drobny, storczyk krwisty i szerokolistny, wielosit błękitny, goździk pyszny, widłak jałowcowaty, goździk spłaszczony, podkołan biały, arnika górska, pomocnik baldaszkowaty i konwalia majowa. Fauna – Gatunki Chronione Spośród gatunków chronionych ptakami obecnie lęgowymi są: bąk, bocian czarny, błotniak zbożowy i łąkowy, kropiatka, zielonka, dubelt, kulik wielki, sowa błotna, kraska, wodniczka, wąsatka. Dużą liczebność wykazują ptaki rzadko spotykane w kraju, a mianowicie: brzęczka, rybitwa czarna, wodnik, kropiatka, błotniak stawowy, derkacz, podróżniczek i bąk z absolutną dominacją rokitniczka. Długość dróg i rodzaj nawierzchni według stanu na dzień 31.12.2004 przedstawiały się następująco: stan bez zmian, - droga krajowa Nr 19 - 1,4 km - twarda ulepszona nawierzchnia; - droga wojewódzka Nr 678 - 4,36 km - twarda ulepszona nawierzchnia; - drogi powiatowe - 112,617 km - twarda nawierzchnia 99,739 km (w tym ulepszona 77,388km) – gruntowa nawierzchnia 12,878 km; - drogi gminne – 69, 796 km (1997r – 54,027 km) – twarda nawierzchnia 21,210 km (1997 r - 1154,027 km) - w tym wzmocniona żwirem – 16,987 km (1997 r- 8,979 km) - gruntowa nawierzchnia – 14 270 km (1997 r- 42,828 km). PRZEGLĄD ZADRZEWIEŃ Program zachowania i odtwarzania zadrzewień w gminie Juchnowiec Kościelny opracowano w okresie od sierpnia 2012r. do lipca 2013. Materiał wyjściowy stanowił wykaz dróg gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajowych na terenie gminy, uzyskany dzięki uprzejmości Urzędu Gminy Juchnowiec Kościelny oraz mapy topograficzne w skali 1:50 000 i 1:10 000 uzyskane dzięki uprzejmości Urzędu Gminy w Juchnowcu Kościelnym na potrzeby Programu oraz ortofotomapy z portalu geoportal.gov.pl oraz bialystok.geoportal2.pl. Po przeanalizowaniu tego materiału dokonano wstępnej wizji terenowej, obejmującej ok. 20 odcinków dróg ‐ potencjalnych alej i szpalerów o łącznej długości ok. 60 km. Zgodnie z przyjętą na potrzeby projektu „Drogi dla Natury” definicją, za szpaler uznajemy odcinek 100 m drogi, gdzie z jednej strony znajduje się minimum 5 drzew, natomiast za aleję, odcinek 100 m gdzie rośnie minimum 5 drzew po każdej stronie drogi. W kolejnym etapie przeprowadzono szczegółową inwentaryzację 6 odcinków dróg o łącznej Długości 1,8 km. Szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych odcinków dróg oraz towarzyszących im alej i szpalerów wraz z dokumentacją fotograficzną można znaleźć poniżej. Rozmieszczenie opisanych szczegółowo alej znajduje się w załączonej mapie. Inwentaryzacja objęła: - liczenie drzew po obu stronach drogi, z podziałem na gatunki, - pomiary szerokości jezdni, więźby drzew, ich odległości od krawędzi jezdni, - pomiary pierśnicy (na wysokości 1,3m) próby (10‐30%) drzew gatunków dominujących, - uproszczoną waloryzację przyrodniczą (stwierdzone istotne gatunki chronione), - ocenę stanu zdrowotnego poszczególnych egzemplarzy drzew. Przeglądu zadrzewnień dokonano na podstawie opracowanej na potrzeby projektu ankiety, według następującego klucza: I. Dane ogólne 1. Lokalizacja 2. Numer punktu (waypoint): współrzędne E/N: początku, końca i punktów załamania obiektu 3. Długość alei w metrach 4. W zarządzie: gmina / powiat / województwo / droga krajowa / grunt prywatny 5. Nawierzchnia: asfalt / bruk / gruntowa / inne (np. rów) 6. Szerokość między szpalerami w metrach oraz rozstaw drzew w metrach 7. Odległość szpalerów od krawędzi jezdni w metrach Drzewa za rowem TAK/NIE ilość:
II. Dane przyrodnicze a. Skład gatunkowy Gat.* Db Db Lp. Lp. Kasz. Kl. Jaw. Js. Db. Owoc Tp. Inne szyp. Bersz. drob. szer czer. jakie? kult – jakie? Szacowany udział % 1. Liczba drzew 2. Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3 m) i jego rozpiętość. b. Występowanie chronionych i ciekawych gatunków 1. Wymień gatunki występujące lub potencjalnie występujące. III. Stan obiektu a. Stan zdrowotny drzew:
Bardzo dobry zdrowy pień, wzorcowo ukształtowana forma pienna drzewa, w pełni prawidłowo ukształtowana i zdrowa korona Dobry nieznaczne uszkodzenia pnia, dobrze ukształtowana/ czytelna forma pienna, zdrowa, dość dobrze zachowana i lub kształtowana korona Dostateczny znaczne uszkodzenia pnia, zaburzona forma pienna, zredukowana korona, nadmierne i dewastacyjne cięcia korony Zły rozległe uszkodzenia pnia lub korony, zasychające konary, tzw. szkodniki, dewastacyjne cięcia zaburzające statykę drzewa, itp. Zróżnicowany dotyczy bardzo różnego stanu zachowania drzew – od dobrego do złego - w jednym przebiegu drogi. 1. Uwagi (np. ślady po cięciach w koronach, drzewa grożące zawaleniem się)
b. Stan zachowania alei/szpaleru
Opis stanu % ubytków drzew w alei/szpalerze zwarta pełna 0 - 20% zwarta z lukami 21 - 40% przerzedzona 41 - 60% fragmenty 60 - 80% ślady 81 - 99%
IV. Rekomendowane działania ochronne
a. Liczba i rekomendowane gatunki drzew do posadzenia, inne potrzebne zabiegi:
Gatunek
Liczba
Inne potrzebne zabiegi:
b. Liczba dojrzałych topól do zastąpienia w najbliższych latach
c. Istniejące pomniki przyrody oraz propozycje objęcia ochroną pomnikową (wymienić i zidentyfikować drzewa, podać obwód i ew. wysokość): d. Podać także informacje o wartościach kulturowych obiektu, jak obecność krzyży i kapliczek, wkomponowanie jego w założenia dworskie lub folwarczne itp. e. Wymień istniejące lub potencjale miejsca konfliktowe (np. linie energetyczne lub telefoniczne, znaki drogowe, lampy oświetleniowe, wąski pas drogowy, planowane inwestycje itp.)
ALEJA 1 foto A.Kasjaniuk
Dane ogólne Lokalizacja RUMEJKI – HERMANÓWKA (Wieś Juchnowszczyzna) / DROGA GMINNA Nr punktu 53.14738 N / 23.95637 E 53.14198 N/ 23.10025 E Długość 200 m Nawierzchnia GRUNTOWA Szerokość między szpalerami 10 m Rozstaw drzew 5 m Odległość szpalerów od 9 kasztanowców, 8 jesionów, 9 lip, 1 klon krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 35 – KASZTAN JADALNY 35 – LIPA DROBNOLISTNA 29 – JESION WYNIOSŁY 1 – KLON ZWYCZAJNY Liczba drzew Lewa strona drogi 17 SZT. Prawa strona drogi 10 SZT. Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3m) i jego rozpiętość 0,8 m – 1,0 m Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - posadzenia Inne potrzebne zabiegi - POZOSTAŁE INFORMACJE Aleja uwzględniona w rejestrze zabytków; na drzewach widoczne mchy i porosty. Aleja rekomendowana do ekspertyzy krajobrazowej. Wykonano ekspertyzę krajobrazową stanowiącą załącznik do Programu. Zaleca się także wykonanie ekspertyzy dendrologicznej i przyrodniczej.
ALEJA 2 Foto A.Kasjaniuk
Dane ogólne Lokalizacja TRYCZÓWKA - BOGDANKI / DROGA POWIATOWA Nr punktu 52.565464 N / 23.93878 E 52.564857 N / 23.91855 E Długość 400m Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami 12m Rozstaw drzew 5m Odległość szpalerów od 5m krawędzi jezdni Drzewa za rowem TAK Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 80 – TOPOLA 5 - LIPA DROBNOLISTNA 5 – OLCHA, BRZOZA BRODAWKOWATA, WIERZBA Liczba drzew Lewa strona drogi 18 szt. Prawa strona drogi 20 szt. Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3m) i jego rozpiętość 0,5 -0,6 m Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - posadzenia Inne potrzebne zabiegi Czyszczenie rowów oraz zakrzaczeń. Widoczne samosiewy lipy drobnolistnej. POZOSTAŁE INFORMACJE Topola występująca obustronnie. Widoczne niewielkie ilości wiązu nasadzone na odcinku 100m jednostronnie. Wiek alei szacowany na ok. 50 lat.
ALEJA 3 Foto A.Kasjaniuk
Dane ogólne Lokalizacja JUCHNOWIEC KOŚCIELNY – TRYCZÓWKA / DROGA GMINNA (szpaler przy Kościele) Nr punktu 52.565822 N / 23.93862 E 52.565989 N / 23.94507 E Długość 150 m Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami - Rozstaw drzew MAX. 2 m Odległość szpalerów od 2 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 100 – MODRZEW EUROPEJSKI Liczba drzew Lewa strona drogi - Prawa strona drogi 12 SZT. (w drugim rzędzie 7 szt.) Przeciętny obwód drzew (na 0,3 -0,4 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - Posadzenia Inne potrzebne zabiegi Cięcia przerzedzające zadrzewienia w celu większego dostępu światła. POZOSTAŁE INFORMACJE Szpaler modrzewiowy w wieku ok. 30-40 lat, dwurzędowy. Szpaler w okolicy kościoła jadąc od Juchnowca Kościelnego przed skrętem do Tryczówki. ALEJA 4 foto A.Kasjaniuk
Dane ogólne Lokalizacja JUCHNOWIEC KOŚCIELNY – RUMIEJKI / DROGA POWIATOWA Nr punktu 53.11654 N / 23.84223 E 53.12233 N / 23.85185 E Długość 300 m Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami 12 m Rozstaw drzew 10 m Odległość szpalerów od 3 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 95 – JESION WYNIOSŁY 5 - TOPOLA Liczba drzew Lewa strona drogi 20 SZT. Prawa strona drogi 15 SZT. Przeciętny obwód drzew (na 0,3 -0,4 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA Z LUKAMI Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do 10 SZT. JESION WYNIOSŁY Posadzenia Inne potrzebne zabiegi Odkrzaczanie POZOSTAŁE INFORAMCJE Aleja położona między dwiema miejscowościami, MIEJSCA KONFLIKTOWE: linie energetyczne, dojazdy do pól. ALEJA 5
Dane ogólne Lokalizacja JUCHNOWIEC DOLNY – WÓLKA / DROGA POWIATOWA Nr punktu 53.01168 N / 23.83575 E 53.0576 N / 23.85448 E Długość 350 m Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami 15 m Rozstaw drzew 5 m Odległość szpalerów od 3,5 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 70 – JESION WYNIOSŁY 10 – KLON ZYWCZALNY 10 – TOPOLA 5 – WIERZBA 5 - BRZOZA BRODAWKOWATA Liczba drzew Lewa strona drogi 12 SZT. Prawa strona drogi 10 SZT. Przeciętny obwód drzew (na 0,3 – 0,4 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru PRZERZEDZONA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do 26 SZT. – JESION WYNIOSŁY Posadzenia Inne potrzebne zabiegi - POZOSTAŁE INFORMACJE Jednostronne przerzedzona, MIEJSCA KONFLIKTOWE: lampy oświetleniowe, linie energetyczne oraz dojazdy do pól. Jednostronne brak możliwości dosadzeń. ALEJA 6 foto A.Kasjaniuk
Dane ogólne Lokalizacja HRYNIEWICZE (BIAŁYSTOK – JUCHNOWIEC KOŚCIELNY) / DROGA POWIATOWA Nr punktu 53.41408 N / 23.81316 E 53.4059 N/ 23.81119 E Długość 400 m Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami 15 m Rozstaw drzew 8-10 m Odległość szpalerów od Krawędzi jezdni 3,5 – 4,0 m Drzewa za rowem TAK Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 80 – JESION WYNIOSŁY 10 – LIPA DROBNOLISTNA 5 – KLON ZWYCZAJNY 2 – BRZOZA BRODAWKOWATA 1 – GRAB 1 – WIERZBA 1 – TOPOLA (w tym topola osika – samosiejki) Liczba drzew Lewa strona drogi 30 SZT. Prawa strona drogi 25 SZT. Przeciętny obwód drzew (na 0,3 – 0,6 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA Z LUKAMI Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - Posadzenia Inne potrzebne zabiegi Czyszczenie pobocza, przerzedzenia samosiejek POZOSTAŁE INFORMACJE Aleja pełna, w dobrym stanie, młoda. MIEJSCA KONFLIKTOWE: dojazd do gospodarstw i przedsiębiorstw, linie energetyczne, przystanki autobusowe, znaki.
PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE Województwo podlaskie, zwłaszcza w części środkowej i południowej nie wyróżnia się pod względem występowania alei przydrożnych. W ostatnim okresie obserwuje się jednak obsadzanie dróg zwłaszcza powiatowych, drzewami takimi jak jesion wyniosły, które nie osiągają dużych rozmiarów i są łatwe w utrzymaniu. Przeprowadzona inwentaryzacja alei przydrożnych w Gminie Juchnowiec Kościelny wykazała, iż znaczna część alei przydrożnych występuje głównie wzdłuż dróg powiatowych, z racji m.in. mniejszego natężenia ruchu i mniejszych nakładów inwestycyjnych na modernizację nawierzchni. Podsumowując, wyniki przeprowadzonych ankiet, można zauważyć, że nielicznie występujące aleje przydrożne w Gminie Juchnowiec Kościelny są w stanie zadowalającymi i nie wymagają wielu zabiegów pielęgnacyjnych, a jedynie regularnie prowadzonych przeglądów. W Gminie Juchnowiec Kościelny zlokalizowano 6 krótkich alei przydrożnych, z tego jedna to szpaler modrzewiowy. Łączna długość alei przydrożnych wynosi 1800 m, w których skład wchodzi ok. 179 sztuk drzew. Zdecydowaną przewagę gatunkową stanowi jesion wyniosły, ale pojawiają się także lipy i klony. Najkrótsza aleja ma 150 metrów, natomiast najdłuższe 400 metrów.
Tabela 1. Ogólne zestawienie alej przydrożnych Gminy Juchnowiec Kościelny Nr Długość [m] Liczba drzew Zarządca % udział w zadrzewieniach alei [szt.] przydrożnych na terenie gminy 1 200 27 GMINA 15,08 2 400 38 POWIATOWA 21,23 3 150 12 GMINA 6,70 4 300 25 POWIATOWA 13,97 5 350 22 POWIATOWA 12,29 6 400 55 POWIATOWA 30,73
Rysunek 1. Zestawienie wg składu gatunkowego [%]
45 42,77 40 35 30 25 20 15 12,46 11,75 10 5 4,11 4,7 1,29 0,82 0,82 0 0,12 0,12
GRAB OLCHA WIERZBA
TOPOLA KULT. KASZTAN JADALNYKLON ZWYCZAJNYJESION WYNIOSŁY LIPA DROBNOLISTNA MODRZEW EUROPEJSKI BRZOZA BRODAWKOWATA
Tabela 2. Zestawienie alej wg zarządcy % UDZIAŁU DROGI DROGI DROGI WSZYSTKIE GMINNE POWIATOWE WOJEWÓDZKIE ALEJE KASZTAN 5,21 0 0 5,21 JADALNY LIPA 5,21 2,23 0 5,95 DROBNOLISTNA KLON 0,15 2,23 0 1,64 ZWYCZAJNY JESION 17,71 36,46 0 54,17 WYNIOSŁY TOPOLA KULT. 1,49 14,29 0 15,77
BRZOZA 0 1,34 0 1,04 BRODAWKOWATA OLCHA 0 0,15 0 0,15
WIERZBA 0 1,19 0 1,04
MODRZEW 14,88 0 0 14,88 EUROPEJSKI GRAB 0 0,15 0 0,15
Jak wynika z powyższych zestawień, najwięcej drzew i najdłuższe aleje znajdują się przy drogach powiatowych, łączna liczba drzew wynosi 140 sztuk. Również najbardziej różnorodne gatunkowo są aleje przy drogach powiatowych, w ich składzie można rozróżnić głównie jesion wyniosły oraz topolę, a także lipę drobnolistną i brzozę drobnolistną.
Zadrzewienia o szczególnych wartościach krajobrazowych i przyrodniczych, w tym występowanie chronionych gatunków:
W Gminie Juchnowiec Kościelny występuje jedna aleja, która znajduje się w rejestrze zabytków. Jest to aleja w miejscowości Juchnowszczyzna. Na uwagę zasługuje także aleja modrzewiowa, z racji nietypowego dla alei gatunku.
ALEJA 1. Rumejki – Hermanówka (Wieś Juchnowszczyzna) przy drodze gminnej. Wielogatunkowa aleja (kasztan, lipa, jesion, klon) została poddana ekspertyzie krajobrazowej, prowadzi do dawnego majątku ziemskiego i cechuje się wysokimi walorami krajobrazowymi.
Foto K.Wolfram
ALEJA 3 Znajduje się przy drodze gminnej, odchodzącej od drogi powiatowej . Juchnowiec Kościelny – Tryczówka. Szpaler przy Kościele składa się 12 sztuk modrzewia i jest zachowany w bardzo dobrym stanie.
Miejsca konfliktowe Aleje położone w Gminie Juchnowiec Kościelny nie wchodzą w konflikt z infrastrukturą drogową lub zabudową gospodarczą. Jedynym czynnikiem konfliktowym są linie energetyczne lub/i telefoniczne oraz lampy oświetleniowe. Wyniki ankiet nie wskazują na występowanie typowych miejsc konfliktowych spowodowanych obecnością linii energetycznych czy telefonicznych.
Rekomendowane ekspertyzy drzew i całych alei
ALEJA 1. Rumejki – Hermanówka (Wieś Juchnowszczyzna) przy drodze gminnej. Aleja znajduje się w rejestrze zabytków oraz w ramach projektu „Drogi dla Natury” wykonano ekspertyzę krajobrazową. Ze względu na wiek, charakter alei oraz wygląd drzew, może zalecić wykonanie ekspertyz przyrodniczej i dendrologicznej.
Rekomendowane nasadzenia i zalecenia ogólne
Zalecenia ogólne Można wyszczególnić kilka ogólnych zaleceń dotyczących ochrony alei przydrożnych dla Gminy Juchnowiec Kościelny: 1. Ograniczenie redukcji koron dojrzałych drzew, co wpływa na zaburzenie statyki drzew. Obcięcie dolnych konarów podnosi środek ciężkości i zwiększa zagrożenie przewrócenia lub złamania drzewa podczas silnych wiatrów. Ograniczenie powierzchni aparatu asymilacyjnego powoduje zmniejszenie ilości asymilatów dostarczanych do korzeni i w efekcie – ich zamieranie. Należy zaniechać wszelkich cięć żywych konarów i gałęzi grubszych niż 5 cm. Aby zagwarantować prawidłową pielęgnację koron drzew przy drogach publicznych, należy zapewnić stały fachowy nadzór inwestorski. 2. Kształtowanie koron młodych drzew. Dla prawidłowego rozwoju młodych drzew oraz w celu zapobiegania sytuacjom konfliktowym w przyszłości należy wykonywać kształtowanie koron. Pierwsze cięcie powinno dotyczyć wszelkich przypadków wieloprzewodnikowych form, tak by w przyszłości wykształcił się jeden pień. 3. Ograniczenie wycinania drzew. Ważne jest, aby każda decyzja dotycząca zgody na wycięcie drzewa była poprzedzona indywidualną oceną oraz w tej ocenie nie tylko brać pod uwagę ryzyko upadku i stwarzane zagrożenie, ale także poważnie rozpatrywać rozwiązania alternatywne. Najlepszym gwarantem ochrony zadrzewień przydrożnych w procesie inwestycyjnym jest wprowadzanie odpowiednich warunków przy okazji wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. 4. Nasadzenia kompensacyjne i uzupełniające. Takie działania mogą być realizowane w postaci jednorazowych akcji również społecznych, aby ostatecznie formę wieloletniego, realizowanego systematycznie programu, z zaplanowaniem konkretnych działań na każdy rok. Dobrym rozwiązaniem jest również nakaz bezwzględnego wykonania nasadzeń kompensacyjnych przy każdorazowej decyzji zezwalającej na wycięcie drzewa. Nasadzenia kompensacyjne można prowadzić w proporcji min. 3:1, tzn. 3 nowe drzewa za każde wycięte. Zalecenie takie wynika z kilku przesłanek: 1) wycinane drzewa są zazwyczaj dojrzałymi osobnikami i ich funkcji środowiskowych młode nasadzenia nie są w stanie przejąć przez najbliższe kilkadziesiąt lat, 2) powierzchnia aparatu asymilacyjnego i zdolność pochłaniania CO2 wycinanych drzew wielokrotnie przekracza tę wartość u posadzonych młodych drzewek, 3) udatność sadzenia nigdy nie osiąga poziomu 100%. 5. Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym oraz podczas remontów i modernizacji dróg. Poza unikaniem wycinania drzew w związku z różnego rodzaju inwestycjami, duże znaczenie dla zachowania zadrzewień przydrożnych ma zapobieganie uszkodzeniom drzew poprzez zastosowanie odpowiednich technologii i dbałość o standardy środowiskowe podczas remontów i modernizacji dróg oraz przy okazji realizacji innych przedsięwzięć, niezwiązanych bezpośrednio z drogami. Szczegółowe informacje dotyczące ochrony drzew w procesie inwestycyjnym można znaleźć w specjalistycznych publikacjach branżowych, ale zasadniczo można wyróżnić następujące reguły: − zabezpieczamy nie tylko pień, ale co najmniej strefy rzutu korony, − w strefie korzeniowej stosujemy metody bezrozkopowe, bezwzględnie unikamy mechanicznego zdejmowania warstwy gleby w obrębie korzeni, − w strefie korzeniowej nie zagęszczamy i nie nadsypujemy gleby ponad dotychczasowy poziom, − zabezpieczamy pnie przed uszkodzeniami mechanicznymi.
Dobrą praktyką jest planowanie środków ochronnych już na etapie projektowania inwestycji lub przed rozpoczęciem prac remontowych drogi i poprzedzenie ich wizją terenową.
Rekomendowane nasadzenia
Szczegółowe zalecenia dotyczące poszczególnych odcinków dróg wpisano w poszczególnych kartach informacyjnych, poniżej natomiast znajduje się podsumowanie zaleceń dla poszczególnych dróg.
Tabela 3. Zestawienie zalecanych dosadzeń Nr Droga/ Zarządca Skład gatunkowy [%] Liczba sadzonek alei poszczególnych gatunków [szt.] 4 JUCHNOWIEC KOŚCIELNY – 95 – JESION WYNIOSŁY 10 szt. JESION RUMIEJKI / DROGA 5 - TOPOLA WYNIOSŁY POWIATOWA 5 JUCHNOWIEC DOLNY – 70 – JESION WYNIOSŁY 26 SZT. JESION WÓLKA / DROGA POWIATOWA 10 – KLON ZYWCZALNY WYNIOSŁY 10 – TOPOLA 5 – WIERZBA 5 - BRZOZA BRODAWKOWATA DROGA GMINNA - 100 SZT. JESION WYNIOSŁY (rekomendowana do nasadzeń w ramach projektu)
Droga gminna rekomendowana do obsadzenia w ramach projektu „Drogi dla Natury” Tabela 4. Zestawienie nasadzeń według gatunków, koszty i źródła finansowania
Łączna liczba Koszt [PLN/ Gatunki drzew do posadzenia Potencjalne źródła finansowania sadzonkę]* [szt.] Lipa drobnolistna - 80,00 zł Środki z programów krajowych: NFOŚiGW, WFOŚiGW w Jesion wyniosły 136 150,00 zł Olsztynie, Budżet Gminy Miłki oraz Powiatu Giżyckiego, Sponsorzy zewnętrzni. *Podane ceny dotyczą sadzonek powyżej 100 cm wysokości, z zabezpieczoną bryłą korzeniową. Koszt nie obejmuje kosztów pielęgnacji.
Na terenie Gminy Juchnowiec Kościelny występuje wiele potencjalnych miejsc, w których należałoby dosadzić drzewa, przy drogach powiatowych 36 szt., natomiast przy drodze gminnej 100 szt., z tego 100 szt. zaplanowano do nasadzenia wzdłuż drogi gminnej jesionem wyniosłym lub lipą drobnolistną. Przegląd zadrzewień w Gminie Juchnowiec Kościelny nie wykazał dojrzałych topól do wycięcia, występujące przy drogach powiatowych topole są młode i regularnie przeglądane przez Zarządcę. Planując nasadzenia, warto przewidzieć koszty zakupu sadzonek, ale również koszty związane z zabezpieczeniem drzewek (palikowaniem) oraz zabezpieczyć środki na zabiegi pielęgnacyjne. Ważnym elementem jest również, aby w utrzymanie drzew na terenie gminy zaangażować lokalną społeczność. Prawidłowo przygotowana akcja informacyjno- edukacyjna, może znacznie obniżyć nakłady na utrzymanie alei. Wiele praktycznych informacji można znaleźć w publikacjach wydanych w ramach projektu „Drogi dla Natury”. Dostępne są do pobrania na stronie internetowej aleje.org.pl oraz w siedzibie organizacji partnerskiej (Stowarzyszenie Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski) po uprzednim kontakcie telefonicznym lub email’owym.