KNOWLEDGE – International Journal Vol. 45.5 TOURIST POTENTIAL OF THE VLASINA LAKE Miodrag Šmelcerović Academy Of Professional Studies South Serbia, Department of Technology and Art - Leskovac, Republic of Serbia, [email protected] Abstract: Lakes, as important hydrographic objects, have been attracted the attention of researchers from different disciplines. The lakes are a natural evolution and created objects, important for a variety of activities. Therefore, their valorization complex job, especially because it is difficult to coordinate research and application works and the interests of a large number of users with the same lake. Natural and artificial lakes are characterized by low power of self-purification and the preservation of the purity of their water is a primary task. Only when lakes have enough clean water, they can be subject to the process of tourist valorization. This is especially true for lakes in mountainous areas (Vlasina Lake), some of which have the status of national park areas, with specific features or other forms of protection. Serbia has a large number of artificial lakes and several natural lakes. Almost all of our lakes have tourist importance, namely Vlasina lake is located mainly in the municipality of Surdulica, to a lesser extent in the municipality of Crna Trava. Natural resource limits within the first municipalities are covered by parts of the following cadastral municipalities: Vlasina Rid, Vlasina Okruglica, Vlasina Stojkovićeva, Bozica, Drajinci and Groznatovci but in another municipality was affected part of the cadastral municipality of Crna Trava. Keywords: mountain lakes, Vlasina lake, national park in Serbia, area of exceptional importance. TURISTIČKI POTENCIJAL VLASINSKOG JEZERA Miodrag Šmelcerović Akademija strukovnih studija Južna srbija odsek za tehnološko umetničke studije– Leskovac, Republika Srbija, [email protected] Abstrakt: Jezera, kao važni hidrografski objekti, odavno su privukla pažnju istraživača različitih struka. Jezera su evolutivni prirodni i stvoreni objekti, značajni za niz delatnosti. Zbog toga je njihova valorizacija složen posao, tim pre što je teško uskladiti istraživačke i aplikativne radove i interese većeg broja korisnika sa jednim istim jezerom. Prirodna i veštačka jezera odlikuju se malom moći samoprečišćavanja, pa je očuvanje čistoće njihove vode prvostepeni zadatak. Samo u slučaju kada jezera imaju dovoljno čistu vodu, podležu procesu turističke valorizacije. To posebno važi za jezera u planinskim prostorima( npr. Vlasinsko jezero), od kojih neka imaju status nacionalnog parka, predela izuzetnih odlika ili drugi oblik zaštite. Srbija ima veliki broj veštačkih jezera i nekoliko planinskih jezera. Gotovo sva naša jezera imaju turistički značaj, a konkretno Vlasinsko jezero se nalazi najvećim delom na teritoriji opštine Surdulica, a manjim delom na teritoriji opštine Crna Trava. Granicama prirodnog dobra u okviru prve opštine obuhvaćeni su delovi sledećih katastarskih opština: Vlasina Rid, Vlasina Okruglica, Vlasina Stojkovićeva, Božica, Klisura, Drajinci i Groznatovci, a u drugoj opštini je zahvaćen deo katastarske opštine Crna Trava. Ključne reči: planinska jezera, Vlasinsko jezero, naconalni parkovi, predeo izuzetnih odlika 1. UVOD Među hidrografskim objektima u R.Srbiji i svetu, nizom osobenosti ističu se prirodna i veštačka jezera. Proučava ih limnologija. Prirodna i veštačka jezera sastavni su deo geografskog prostora, sa brojnim i raznovrsnim elementima spajanja i prožimanja, direktnih i indirektnih uticaja. Pojedinim regijama jezera daju posebno obeležje i u kontinentalnim prostranstvima imaju veliki značaj za niz delatnosti u koje ubrajamo i turizam. Za sadašnja i buduća istraživanja jezera potrebno je uvažavati činjenicu da ona nisu samo delovi Zemljine površine, već delovi životnog prostora, skup životnih uslova, sa brojnim uzajamnim odnosima i procesima. U mnoge od njih čovek je dopro svojim delatnostima. Brojni su primeri stvaralačkih i konstruktivnih odnosa čoveka i društva prema jezerima, ali ima i primera degradacije istih. U takvim relacijama povećavaju se ili se smanjuju mogućnosti valorizacije jezera i njihovih priobalnih prostora, na korist ili štetu lokalne i regionalne zajednice. Od posebnog interesa su valorizacija prirodnih jezera i akumulacija, preventivna zaštita, analiza promene pejzaža pod uticajem novih veštačkih jezera, uticaj jezera na klimu i mikroklimu, razvoj turizma, rekreacije, sporta i sl. Poseban značaj geografskih istraživanja jezera odnosi se na njihovu klasifikaciju po različitim pokazateljima za potrebe privrede, prostornog planiranja i zaštite životne sredine. Savremenost proučavanja najbolje se iskazuje kroz regionalnu 1061 KNOWLEDGE – International Journal Vol. 45.5 limnologiju, jer ona naglašava komparativni pregled više objekata na određenom prostoru. Na primeru Srbije to bi značilo više akumulacija na jednoj reci ili u jednom rečnom slivu . Ukupna površina jezera na našoj planeti procenjena je na 2.680.000 km². To je akvatorija dvadeset devet puta veća od površine Srbije . Među zemljama sa velikim brojem jezera ističu se bivši Sovjetski Savez, koji je po evidenciji iz 1971. godine imao 2.854.160 jezera, među kojima 26 sa površinom iznad 1.000 km², ali i sa takvim koja su prostrana kao Balkansko poluostrvo (Kaspijsko) i dublja od Jadranskog mora (Bajkalsko). Po velikom broju jezera ističu se još i Švedska (200.000), Finska (187.870), SAD, Kanada i Poljska (9.296). Za razliku od ovih u prostranoj Australiji ima ih samo 763, a u našoj zemlji oko 300, među kojima površinu veću od 200 km² imaju samo Skadarsko jezero i Đerdapsko jezero. Tabela 1. Najpoznatija jezera Srbije jezero površina (km²) visina (m) dubina (m) zapremina (mil. m³) Skadarsko 396,7 6 60 1.586 Đerdapsko 253 69,5 92 5.000 Piva – 675 187,5 800 Vlasinsko 16 1.213 22 165 Perućačko (na Drini) 12,4 290 70 340 Gazivode 11,9 692 105 370 Slano 8,9 621 12 94 Zvorničko (na Drini) 8,1 140 28 42 Zlatarsko (na Uvcu) 7,25 880 75 250 Potpećko (na Limu) 7,0 437 40 43 Palić 5,6 101 3,5 11 Krupac 5,2 620 8 32 Na savremenom stepenu razvoja društva veoma jasno se ispoljava potreba svrsishodnog pristupa brojnim i raznovrsnim pojavama i problemima zaštite životne sredine. Kako su prirodna i veštačka jezera neraskidivi deo iste, moraju se uvažavati u svoj svojoj složenosti. Na to podsećaju sledeći stavovi: „Slatke i uopšte kontinentalne vode nisu samo delovi Zemljine površine pokrivene vodom. One su u isto vreme i delovi životnog prostora ispunjeni živim svetom koji takođe njima pripada. U ispitivanju vodenih organizama, njihovih uzajamnih odnosa i odnosa prema uslovima vodene sredine. Zaštita prirode ne sme se svoditi samo na zaštitu pojedinih prirodnih kompleksa i prirodnih retkosti, već se priroda mora štititi u celini. Zaštitom moraju biti obuhvaćena sva jezera, bez obzira na veličinu, način postanka, sadašnji značaj i mogućnosti privređivanja na njima. Zaštita prirodnih i veštačkih jezera Srbije ne znači njihovo izolovano posmatranje u odnosu na priobalni prostor, sliv kojem pripadaju i prirodu u celini. Zaštita jezera naše zemlje mora biti sastavni deo akcija zaštite prirode kao celine u kojoj poremećaj jedne karike izaziva promene u gotovo svim ostalim u dugačkom ekološkom lancu. Međusobni odnosi jezera, njihove bliže i dalje okoline, površine neposrednog i posrednog sliva, brojni su, složeni, sinhroni, asinhroni, uređeni, stohastički, trenutni, trajni, predvidivi, nepredvidivi, kolizioni i komplementarni. Određeni su mestom, vremenom, odnosima žive i nežive prirode i stepenom evolucije. Zaštita jezera poistovećuje se sa zaštitom prirode i obrnuto; štititi prirodu znači štititi jezera u njoj. Stiče se utisak stalne suprotnosti između prirodne, ruralne i urbane sredine. Urbana se širi na račun prirodne, međutim, u interesu je naše zajednice njihovo celovito razmatranje. Pored nekih naših jezera postoje i razvijaju se gradska i seoska naselja. U nekima od njih izgrađen je veći broj turističko- ugostiteljskih objekata. Na nekadašnjim slobodnim prostorima izrasli su turistički kompleksi. Kao po pravilu svi su neposredno uz obalu. U naseljima pored jezera, kao i u njihovim slivovima, razvija se industrija, što potencira potrebu preduzimanja odgovarajućih mera zaštite. Tu nastaju problemi zaštite jezera, čiji su priobalni prostori i slivovi manje ili više urbanizovani, pa se moraju se tretirati saglasno postojećim planovima daljeg razvoja naselja. Naravno, pravilna valorizacija i čuvanje čistoće jezerske vode zahtevaju i obrnuto posmatranje problema. Razvoj naselja mora se planirati zavisno od potrebe očuvanja jezera i neurbanizovanih priobalnih prostora. Međudržavna granica ne sme predstavljati smetnju očuvanju čistoće jezerske vode, naprotiv, ona mora služiti kao zona spajanja i prožimanja. Zaštita jezera ne sme biti cilj sam za sebe. Zaštititi prirodna i veštačka jezera Srbije ne znači stvoriti takve limnološke objekte koji će podsećati na slike u ukrašenim ramovima. Zaštita mora biti takva da omogući racionalno korišćenje jezera, bez štetnih posledica u odnosu na ekosisteme i bez favorizovanja jednih korisnika vode na račun drugih. Zaštita jezera ne znači njihovo preinačavanje do te mere da se prvobitno stanje izgleda, morfometrijskih odlika, termičkih odnosa i ekoloških procesa ne mogu prepoznati. Zaštita jezera je najcelishodnija ako se ostvari uz najmanje poremećaja prirodne ravnoteže. Ovo se može postići 1062 KNOWLEDGE – International Journal Vol. 45.5 samo posle detaljnih naučnih istraživanja, koja treba da predstavljaju osnovu za praktične