Birinci Bölüm Fatin Rüştü Zorlu’Nun Çocukluğu, Gençliği Ve Memuriyeti A
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
TC SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİMDALI FATİN RÜŞTÜ ZORLU DOKTORA TEZİ HAVVA ELTETİK TEZ DANIŞMANI: PROF. DR. BAYRAM KODAMAN ISPARTA 2009 ÖZET Fatin Rüştü Zorlu Havva ELTETİK Süleyman Demirel Üniversitesi, Tarih Bölümü, Doktora Tezi, 266 sayfa, Aralık 2009. Danışman: Prof. Dr. Bayram KODAMAN Fatin Rüştü Zorlu 1910 yılında İstanbul’da doğmuştur. 1932 yılında Dışişleri Bakanlığı Meslek Memurluğu sınavını kazanarak çalışma hayatına başlamıştır. 1954 yılında Çanakkale’den Milletvekili seçilmiş, Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak etkin bir görevle siyasi hayatına başlamıştır. 1957 yılında Dışişleri Bakanlığı görevine getirilmiştir. Fatin Rüştü Zorlu’nun siyaset yaptığı dönemde 1950 yılında iktidar olan Demokrat Parti idaresi bulunuyordu. On yıl iktidar hizmeti yürüten DP 27 Mayıs 1960 Darbesi ile hükümetten düşmüştür. Böylece Fatin Rüştü Zorlu’nun üç yıl süren Dışişleri Bakanlığı devresi sona ermiştir. Zorlu, darbe sonrasında Yassıada Mahkemesince yargılanarak idama mahkûm edilmiştir. Fatin Rüştü Zorlu görev yaptığı dönemde önemli başarılara imza atmış bir devlet adamıdır. Çalışmamızın amacı, Türk Siyaset Tarihinde oldukca sancılı yılları teşkil eden bu dönemde Fatin Rüştü Zorlu’nun devlet adamlığını, siyasi kişiliğini, dış politika felsefesini ortaya koymaktır. Çalışmamız Fatin Rüştü Zorlu’nun kişiliği etrafında bu kritik döneme ışık tutacaktır. Anahtar Kelimeler: Fatin Rüştü Zorlu, Demokrat Parti, 27 Mayıs Darbesi, Yassıada Mahkemesi. I ABSTRACT Fatin Rüştü Zorlu Havva ELTETİK Suleyman Demirel Unıversity, Department of History Ph. D, 266 pages, December 2009. Supervising Professor: Bayram KODAMAN Fatin Rüştü Zorlu was born in İstanbul in 1910. He began his career in 1932 after passing his examination on Civil Service in the Foreign Ministry. In 1954 he was elected a member of Parliament by Çanakkale, after which he held important position as State Minister and Vice Prime Minister. In 1957 he was appointed the Foreign Minister. During his political career it was the Democratic Party that was in power. Having been in Office for ten yeras, the Democratic Party lost its power after the coup which took place in 1960, on 27 of May. Thus, his three-year term in office as a Foreign Minister come to an end. Convicted by Yassıada Court Zorlu was sentenced to capital punishment by hanging. Zorlu was successful a statesman famous for many achievements. The aim of our study is to show Zorlu’s statesmanship, his political personality and his views on foreign policy during the most painful period in the history of Turkish Policy. We hope to hold light to this critical period investigating his personality and career. Keywords: Fatin Rüştü Zorlu, Democratic Party, Coup of May,27, Yassıada Court. II İÇİNDEKİLER ÖZET..........................................................................................................I ÖNSÖZ .................................................................................................... V KISALTMALAR...................................................................................VII GİRİŞ ........................................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM FATİN RÜŞTÜ ZORLU’NUN ÇOCUKLUĞU, GENÇLİĞİ VE MEMURİYETİ A. Ailesi, Çocukluk ve Gençlik Yılları.................................................................... 9 1. Ailesi ................................................................................................................ 9 2. Çocukluk ve Gençlik Yılları .......................................................................... 12 3. Evlenmesi...................................................................................................... 15 B. Fatin Rüştü Zorlu’nun Memuriyet Hayatı’na Başlaması ve İlk Görevleri....... 19 1. Dışişleri Bakanlığında Göreve Başlaması (1932–1936)................................ 19 2. Montreux Konferansı’nda Fatin Rüştü Zorlu (1936-1937)............................ 20 3. Fatin Rüştü Zorlu’nun Hatay Meselesi Görüşülmelerine Katılması, Bern, Fransa, Moskova ve Beyrut Görevleri (1937–1946) ......................................... 21 4. Fatin Rüştü Zorlu’nın Dışişleri Bakanlığı Ticaret ve İktisat Dairesi’ndeki Görevi (1946–1950)........................................................................................... 27 5. Fatin Rüştü Zorlu’nun NATO Daimi Delegeliği (1952–1956)..................... 29 İKİNCİ BÖLÜM FATİN RÜŞTÜ ZORLU’NUN POLİTİKA HAYATINA GİRİŞİ VE DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI A. Fatin Rüştü Zorlu’nun Dışişleri Bakanlığı’ndan Öncekli Görevleri................. 34 1. Fatin Rüştü Zorlu’nun Milletvekili Seçilmesi, Başbakan Yardımcılığı ve Devlet Bakanlığı (1954)..................................................................................... 34 2. Bandung Konferansı’nda Fatin Rüştü Zorlu’nun Rolü (18 Nisan 1955)....... 37 3. Fatin Rüştü Zorlu’nun Bağdat Paktı’nın Oluşumuna Etkisi ve Diğer Ortadoğu Hadiseleri ile ilgili Görüşleri (1955–1959)........................................................ 43 4. Fatin Rüştü Zorlu, Kıbrıs Meselesi ve 6/7 Eylül Olayları ............................. 51 a. Kıbrıs Meselesi’nin Tarihi Gelişimi........................................................... 51 b. Londra Konferansı (29 Ağustos 1955)....................................................... 54 c. 6/7 Eylül Olayları ile Fatin Rüştü Zorlu’nun İlişkisi ................................. 60 d. Fatin Rüştü Zorlu’nun Devlet Bakanlığından İstifa Etmesi ve Yaşanan Gelişmeler (29 Kasım 1955) .......................................................................... 64 III B. Fatin Rüştü Zorlu’nun Dışişleri Bakanlığı Dönemindeki Faaliyetleri ............. 72 1. Dışişleri Bakanı Olması (25 Kasım 1957) ..................................................... 72 2.Kıbrıs Meselesinin Gelişim Süreci ve Fatin Rüştü Zorlu’nun Tutumu .......... 73 a. Kıbrıs Meselesi’ne Çözüm Arayışları (1956-1958) ................................... 73 b. Zürih- Londra Anlaşmaları (11–19 Şubat 1959)........................................ 87 3. Diğer Dış Politik Gelişmeler ve Fatin Rüştü Zorlu....................................... 92 4. Muhalefetin Hedefindeki Fatin Rüştü Zorlu.................................................. 99 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 27 MAYIS 1960 DARBESİ VE YASSIADA MAHKEME SÜRECİ A. 27 Mayıs 1960 Darbesi ................................................................................... 105 1. 27 Mayıs 1960 Darbesi’ne Doğru Ülkedeki Ortam .................................... 105 2. Darbenin Gerçekleşmesi ve Fatin Rüştü Zorlu’nun Tutuklanması.............. 108 3. Darbenin Altyapısı ve Şekillenişine Yönelik Düşünceler............................ 109 a. Darbenin ABD’nin Fatin Rüştü Zorlu’dan Rahatsızlık Duyması Üzerine Yapıldığını Öne Süren Görüşler .................................................................. 120 B.Yassıada’da Görülen Davalar ve Fatin Rüştü Zorlu......................................... 130 1.Yassıada Mahkemesinin Oluşturulması ve İşleyişi ...................................... 130 2. Yassıada’da Görülen Davalar ...................................................................... 135 a. İpar Transport Davası............................................................................... 137 b. İstanbul-Ankara Olayları Davası.............................................................. 142 c. 6/7 Eylül Olayları Davası......................................................................... 145 d. Radyo Davası ........................................................................................... 154 e. Anayasayı İhlal Davası............................................................................. 157 f. Yassıada’da Bakılmayan Davalar............................................................. 165 C. İdam Kararı ve Uygulanması............................................................................ 168 1. İdam Kararının Verilmesi ............................................................................ 168 2. İdam Kararının Uygulanması....................................................................... 173 D. Fatin Rüştü Zorlu’nun Beşeri Yönü ve Siyasi Kişiliği ................................... 182 SONUÇ ................................................................................................. 192 BİBLİYOGRAFYA.............................................................................. 196 EKLER.................................................................................................. 208 Ek1- Belgeler ....................................................................................................... 208 Ek2-Fotoğraflar.................................................................................................... 250 Ek3- Fatin Rüştü Zorlu’nun Kronolojisi (1910–1960) ........................................ 261 IV ÖNSÖZ Türkiye Cumhuriyeti siyasi tarihinde 1950–1960 arası dönem iç politika ve yakın tarih açısından önemli bir yer tutmaktadır. 1950 Demokrat Parti iktidarı ile birlikte Türkiye çok partili siyasi hayata fiili olarak geçmiştir. Bu olay ülkede demokrasinin yerleşmesi için atılan önemli bir adımdır. Büyük umutlarla iktidara gelen Demokrat Parti özellikle yaptığı yatırımlarla ekonomik alanda ülkede gelişmeler yaratmıştır. Demokrat Parti’nin bir diğer başarısı da dış politika alanında olmuştur. Bu yıllarda uluslararası alandaki gelişmeler yakinen takip edilmiş ve Türkiye ile uluslararası kuruluşların ilişkileri arttırılmıştır. DP Hükümetinin dış politikadaki başarısının mimarlarından ve en önemlilerinden biri,