In-Nies tal-Gudja qabel il-Waslata' l-OrdnifMalta

kitba ta' Godfrey Wettinger

L-isem tar-rahal Malti tal-Gudja gej minn kelma Gharbija li tfisser gliolja igliira . Bhala isem ta' x'imkien insibuha f'hafna nhawi ta' kif ukoll fi Sqallija u pajjizi ohra, dejjem bl-istess tifsira. Bhala parrocca kienet taghmel rna' dik ta' Birmiftuh, post tefgha ta' gebla 'l boghod minnu, li kellha knisja parrokkjali izda 1- irhula taghha kienu mferrxa madwarha, ezatt bhall-Gudja li kienet 1-eqreb wahda. 1 Gieli gara wkollli ssejhet bizball Birrniftuh. Il-lista ta' 1-irgiel mill-Gudja tad-Dejma Maltija tas-sena 1419-20 fiha xejn inqas minn 38 isem. Dawn aktarx juru li 1-Gudja f' dik is-sena kellha popolazzjoni shiha ta' xi 190 ruh, jigifieri biz-zieda tan-nisa u t-tfal. Hekk il-Gudja kien wiehed mill-irhula ta' daqs nofsani jew harira izghar min-nofs ta' 1-irhula 1-kbar bhal Birkirkarajew Hal Qorrni li k~llhom mal-500 ruh kull wiehed. Kien hemrn irhula ohra li kienu izghar,nghidu ahna bhal Haz-Zabbar u Hal Bisqallin, biex rna nsemmux Hal Millieri u Hal Kaprat.2

Paulu Vella Gullielmu Bonavia Paulu Barbara Thumeu Canzuhuk Orlandu Vella Gullielmu Cuzin Pericuni Pachi Mariu Pachi Antoni Vella ... Janinu Spiteri Antoni Buturra Bringeli Pachi Thumeu Buturra Randinu Vella Peri Hellul J acobinu Pachi Nardu Buturra J akinu Vella Pinu Ricupru Jorgi Mullica Peri Vella Jumia Barbara Antoni Sacco Dimitri Cassar Mainettu Vella Theumeu Hili Masi Saccu Franciscu Cassar Pinu Vella Franchinu Bunichi Dominicu Heries Fabianu Mullica Manfre Vella Nuzu Hili Culaita Galata Cataudu Vella Pinu Cassar Marius Spitali Din hija 1-lista ta' 1-irgiel fid-dejmata' xi hames snin wara (ca. 1425), kien fiha 33 isem biss: 3

Jorgj Mullica Jackinu Vella Jacobin Pachi Thumeu Canzuhuc Dimitri Casar Aguistinu Baldachin Nardu Butumi Marnectu Vella Antoni Saccu Randinu Vella Peri Vella Marcu Cassar Antoni Buturra Aguistinu Bonavia Thumeu Buturra Thumeu Helis marinaru Peri Chellul Dominicu Vella Heris Antoni Vella Gullielmu Cuzin Pericuni Pachj Culajta Galata Marcu Vella ~aninu Spiteri mortu Climenti Barbara Marcu Spiteri Arnaldu Vella Nuzu Helis marinaru Bundu Calafatu Marcu Vella Frankinu Bunichi Marcu Pachi Bertinu Vella Sadun

Kemrn fl-1419 kif ukoll fl-1425 ghaxra kellhom il-kunjom Vella, 1-erbgha li kellhom il-kunjom Pace fl- 1419 saru theta biss fis -sena 1-ohra, it-tliet Cassarijiet tas-sena 1419 saru wiehed biss fl-1425, it-tnejn li kien kunjornhom Barbara fl-1419 saru wiehed fl-1425, Buturra minn wiehed sar tnejn, Hili gheb, Antoni Saccu baqa' hemrn izda Masi Saccu gheb ukoll; ta' Mullica minflok Fabianu kellhom lil Jorgi fit-tieni lista u Mariu Spitali rega' deher bhala Marcu Spiteri waqt li Janinu Spiteri ghalkemrn irnexxielu jidhol fil-lista tas-sena 1425 jidher imrnarkat bhala mortu, mejjet, f' dik il-lista. Fl-ewwellista nsibu dawn il-kunjomijiet darb a biss: Bonavia,

1 Ara xi ktibt taht 1-isem Gudja fil-ktieb tieghi Place-names of the Maltese Islands, ca. 1300-1800 (Malta, 2000). 2 Ara G. Wettinger, The Militia List of1419-20. A New Starting Point for the Study of Malta's Population, Offprint from the Melita Historica, Vol. V, No.2, pp. 80-106, Malta 1969. 3 Din il-lista ghadha mhix ippubblikata. Qieghda fl-Arkivju tal-Katidral, 1-lmdina, Misc. Ms. 437/6. Festa Santa Marija Gudja 2003 67 Bunichi, Hellul, Ricupru, Galata u Canzuhuk. Hames snin wara minn dawn Ricpru gheb, 1-ohrajn baqghu, izda hafna drabi b'isem mibdul ghax rna kienx iktar 1-istess bniedem. Minn dawn kollha Cassar, Buturra u Canzuhuk biss huma zgur ta' nisei Gharbi. Bunichi aktarx ta' nisei Grieg. Madankollu seta' gara li Pachi li hu ta' nisei Latin jew Sqalli fil-fatt dahal fil-kunjomijiet Maltin biex jiehdu 1-post ta' kunjomijiet ta' nisei Gharbi bhal Salem, Salama (), Selma jew Selmun, li kollhajfissru sliem jew paCi. Ma nafx kif nispjega 1-fatt li hawn il-Gudja kien hawn daqstant nies b'kunjornhom Vella.4 Meta nigu ghall-ismijiet ta' 1-irgiel tad-dejma, insibu li hadd rna kien jismu Guzepp, Karrnnu, Wigi jew Gamri, ismijiet li ahna drajna nqisuhom bhala 1-iktar ismijiet Maltin minnhom kollha. Mhux hekk kien fiz­ zmien nofsani. Apparti ismijiet ta' qaddisin maghrufa bhal Antoni, Franciscu, Nicola, Marcu, Paulu, Petru, Nardu u Dominicu, insibu ohrajn li rna nafux x'qaddis kellhom bhal Fabianu, Manfre, Mainettu, Orlandu, Bundu, Amaldu. Minn dawn kollha, dawn li gejjin kellhom xi ziemel jew baghal biex iwassalhom sa fejn kellha ssir l­ ghassa:5

Fis-sena 1419: Nardu Buturra, Peri Vella, Jumia Barbara, Antoni Buturra Fis-sena 1425: Antoni Saccu, Aguistinu Bonavia, Bundu Calafat, Nardu Buturra, Peri Vella

It-tieni lista turina li tnejn mill-irgiel kienu bahhara jew bahrin f'dik is-sena. Mill-bqija m'ghandna ebda taghrif iehor fuqhom. Biss mill-karti tad-diecrni rnhallsin lid-dekan tal-katidral ta' 1-Imdina, jidher li fis-sena 1522 Vestru Mallia tal-Gudja kellu art f'Hal Farrug li ghaliha kien ihallas zewg sighan qarnh fis -sena. Salvaturi Burg wiret art minghand nannuh fl-inhawi tal-Qarbuni, li ghaliha kien ihallas erba' sighan u nofs qarnh. Micheli Saccu kellu art f'Hal Tabuni li darba kienet ta' Dun Guglielmu Tunna u ghaliha kieni hallas tliet sighan qarnh; kellu wkoll art f'Tal-Barrani li ghaliha kien ihallas tliet sighan qarnh. Jidher li 1-irgiel tal-Gudja kienu xi ftit neqsin mill-artijiet u r-raba rnhux bhal dawk ta' xi rhula ohra bhal ta' , Haz-Zebbug u s- Siggiewi. · Biex iktar insiru na!u fuq sidien 1-art, issa se naghtu daqqa ta' ghajn lejn il-kuntratti ta' bejgh jew qbiela ta' 1-art madwar il-Gudja, u xi nsibu? Minn kuntratt tan-Nutar Gakbu Vassallo nsibu lil Vicencius Fitieni u martu Lawrencia tal-Gudjajbieghu lil Manno Bunnichi ta' 1-istess rahal ghalqa msejha 1-Andar fl-inhawi ta' Leben.6 Fl-ewwel registru tal-kuntratti tan-Nutar Don Consalvo Canchur (u kappillan ta' Birmiftuh) insibu lil Nardu Calfath u martu Johanna jbieghu lil Andrea Barbara tal-Gudja habel raba fil-Borrnla? U fil-11 ta' Jannar 1503 Johanni de Vetero u Salvu Chaxixe rnill-Gudja bieghu lil Martino Aius miz-Zurrieq ghalqa f'Binghisa.8 Fit-23 ta' Novembru 1504 Johannes Zammit u martu Johanne mill-Gudja bieghu ghalqa zgira rna' genb il-knisja ta' San Mark.9 Fit-3 ta' Dicembru 1506 Johannes Girade alias Michamed u Policena martu ta' Haz-Zabbar bieghu lil Storio Hellul tal-Gudja nofs rnhix maqsuma ta' ghalqa msejha 1-Hofra fl­ inhawi ta' Hal Ghaxaq. 10 Minn dan il-ftit taghrif niehdu li rna nistghux norbtu wisq fuq il - hl~s tad-diecmi jew 1-ghexur ghax wara kollox rnhux 1-artijiet kollha kellhom din it-taxxa tal-Knisja. Hu maghruf ukollli sa minn qabel is-sena 1430, tnejn min-nies mill-Gudja kienu qed jirrifjutaw li jhallsu din it-taxxa. Dawn kienu: Peri Vella u Frankin Fitanze. 11 Ta' interess specjali huwa 1-kuntratt tat-12 ta' Awissu 1502 tan-Nutar Consalvo Conchur. Hawn insibu lil Marcianu Saccu tar-rahal tal-Gudjajaghti bi qbiela xi artijiet tieghu lil Gullielmu Bonavia u Michaeli Butigeg ta' Hal Ghaxaq, ixirka ta' xuxlin kif kienu jghidulhom dak iz-zmien, jigifieri:

Ghalqa msejha ta' lagina (ta' 1-Ghagina) Ohra msejh'Rtat-Turba; Habel raba' msejha ta' Cailun (kunjom jew laqam);

4 Gha1 iktar taghriffuq i1-kunjomijiet fil-listi tas-sek1u hrnistax ara G. Wettinger, 'The Distribution of Surnames in Malta in 1419 and the 1480s', Journal of Maltese Studies, University of Malta, 5 (1968), 25-48. Ara wkoll 'The Origin of the 'Maltese' Surnames' . Melita Historica, XII, No.4 (1999), 333-344. 5 Taghrif shih fuq 1-ghases jinsab ippubblikat fil- 'The Militia Roster of 1417', The Armed Forces of Malta Journal , No. 32 (1979), 25- 42. 6 Kuntratt, 25 ta' Novembru 1495, Ufficcju tan-Nutar tal-Gvern, il-Belt, Nutar Graciano Vassallo, R 464/1, fol. 28v. 7 Kuntratt, Nutar Dun Consalvo Canchur, 16 ta' Settembru 1501, R 140/1, fol. 115. 8 Kuntratt, 11 ta' Jannar 1503, Nutar Consalvo Canchur, R 14011 , fol. 210v. 9 L-istess nutar, R 140/2, ara taht id-data. 10 L-istess nutar, R 140/3, fol. 48. 11 Muzew tal-Katidral, , Arkivju tal-Katidral, Curia Episcopa1is Melitensis, Quaderni diversi, 'b', fol. SV. Festa Santa Marija Gudja 2003 69 Zewg gne1ieqi msejnin Wied i1-Wiesgna Tnejn oltra msejnin ta' San Mikie1; Tnejn magltrufin bna1a 1-Andar u i1mi1eigech (?); Oltra msejna 1-Andar 1i torbot rna' artijiet i1 -Knisja.

Dan i1-ftehim kellu jdum fis-senn erba' snin mill-festa ta' 1-Assunzjoni. Il-n1as kellu jkun ta' sebat ewwieq fis-sena 1i kellhom jitnallsu f'din il-manjiera: tliet imdied qarnh u tlieta xgnir skond i1-rnieta ta' Malta, zewg tagnbijiet tiben irqiq bi1-prezz ta' rbigni kull darba u erba' tagnbijiet tiben onxon bi prezz ta' names nabbiet kull tagnbija. Dawn kollha kellhomjittiendu fejn riedhomjittiendu1u 1-imsemmi Marciano. 12 Hekk imexxie1na nsiru nafu, anke f'dettall, wiened mill-irgie1 rnill-Gudja 1i kien jista' jitqies li, ndejn ir­ ran1in 1-oltra, kien tat-tajjeb. Kienu rgie1 bna1u biss li setgnu jmorru gna1-1aqgnat ta1-gemgna ta' 1-Imdina jirrapprezentaw 1ir-rana1 taghhom.

12 Registru tan-Nutar Consalvo Canchur, kuntratt datat 12 ta ' Awissu 1502, arkivju tan-nutar tal-Gvem , il-Belt, R 140/1 , fol. 177" .

L-Onorevoli Peril ]esmond Mugliette, Ministru tal-Kultura u Zgliai.agli u sponsor ewlieni tal-'One Day Football Tournament' wara li pprei.enta t-Tazzi lir-rebbielia. Frederick HAIRSTYLIST

Tue - Fri 9.00am to 7 .OOpm Sat 9.00am to 5.00pm

Tel: 21 802 481 52, Vjal it-Torri, Gudja

Festa Santa Marija Gudja 2003

71 •