Antalya Körfezi'ne Dökülen Akarsuların Balık Faunası*
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
E.Ü. Su Ürünleri Dergisi 2004 © Ege University Press E.U. Journal of Fisheries & Aquatic Sciences 2004 ISSN 1300 - 1590 Cilt/Volume 21, Sayı/Issue (3-4): 287– 294 http://jfas.ege.edu.tr/ Antalya Körfezi’ne Dökülen Akarsuların Balık Faunası* *Fahrettin Küçük1, Ramazan İkiz2 1 Süleyman Demirel Üniversitesi, Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi, 32500, Eğirdir, Isparta, Türkiye 2 Akdeniz Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Antalya, Türkiye * E mail: fkucuk.sdu.edu.tr Abstract: Fish fauna of streams discharging to Antalya Bay. This study was carried out to determine the fish fauna of streams discharging to the Antalya Bay. In this study, 1161 specimens which were caught by scoop net, elektroshocker and gill nets were examined between November 1994–October 1996 in first season and September 2002-October 2003 in second season it was determined 24 species, 3 subspecies belonging to 12 families of these, Family Cyprinidae consist of 10 species and 1 subspecies is predominant. Key Words: River, freshwater fish, taxonomy, Turkey, Antalya. Özet: Bu çalışmada Antalya Körfezi’ne dökülen akarsuların balık faunasının belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın ilk çalışma dönemi Kasım 1994-Ekim 1996, ikinci araştırma dönemi ise Eylül 2002-Ağustos 2003 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Balık örneklerinin yakalanmasında elektroşoker, çeşitli göz açıklığında fanyalı ve fanyasız uzatma ağları, serpme ağ ve kaşık olta kullanılmıştır. Araştırma sahasındaki içsulardan yakalanan 1161 adet balık örneği incelenerek, 12 familyaya ait 24 tür ve 3 alttür tespit edilmiştir. Bu taksonlardan 10 tür ve 1 alttür içeren Cyprinidae en baskın familyadır. Anahtar Kelimeler: Akarsu, tatlısu balıkları, taksonomi, Türkiye, Antalya. * Bu çalışma Doktora Tezinin bir bölümünden özetlenmiştir. Giriş havzalarında ise tatlısu ve deniz kökenli iki ortamlı göçebe taksonlar bulunur (Küçük ve diğ., 1997). Söz konusu coğrafik Taksonomi, biyolojik çalışmalarda önemli rolü olan bir bilim alanda tatlısu balıkları ile ilgili ilk veriler Battalgil (1944)’e aittir. dalıdır. Yeryüzündeki milyonlarca canlı türünün belirli bir Daha sonra bölgede dar kapsamlı olarak Kosswig (1954, sistem içerisinde düzenlenmesi, biyolojik olayların anlamlı bir 1965), Kasbauer (1966), Balık (1988), Erk’akan ve Kuru şekilde genelleştirilmesi taksonomik çalışmalar sayesinde (1983), Bogutskaya (1992), Küçük ve İkiz (1993), Bogutskaya gerçekleşir. Son yıllarda taksonomik çalışmalardaki hızlı ve diğ. (2000)’ne ait çalışmalar bulunmaktadır. Bu bölgede gelişmeye rağmen yeryüzündeki yaklaşık 5 milyon olarak 1944 yılından günümüze kadar yapılan bu çalışmalara tahmin edilen canlı türünden 1.7 milyonu tanımlanabilmiştir rağmen Balık (1988)’nin dışında havzanın bütününü içine alan (Kence, 1997). Tanımlanan bu canlılar içerisinde balıklar sulak ayrıntılı bir araştırma bulunmamaktadır. alanlarda en yoğun bulunan omurgalılardır. Dünya üzerinde Bu alan Türkiye'nin en önemli karst bölgelerinden biri yaklaşık 18.000’in üzerindeki balık türü yaşamının tamamını olan Batı Toroslar’daki tatlısu göllerinden beslenen ve İç bu alanlarda geçirmektedir. Bir sulak alan, önemli bir oranda Anadolu’dan Akdeniz yönünde akan Türkiye'nin yüksek akımlı doğal balık taksonlarının yaşam evrelerini, önemli besin birçok akarsuyunu içermektedir (Anonim,1990; Anonim, 1995; kaynağını, yumurtlama ortamını, yavru balıkların beslenme ve Küçük ve diğ., 1997; Munsuz ve Ünver, 1983). Bölge, aynı barınma alanını veya göç yollarını içine alıyorsa Ramsar zamanda erken ve orta miyosen devirlerinde Anadolu’nun Sözleşmesi’ne göre uluslararası öneme sahip Sulak Alan güneyinden geçen "Tetis Denizi" ve plioyesen döneminin olarak tanımlanır. Uluslararası önemdeki sulak alanları sonunda orta Anadolu’da oluşan içgölün güney sınırları belirleyebilmek için endemizm düzeyi hakkında bazı ölçütler içerisinde oluşu nedeniyle, gerek zoocoğrafya, gerekse tür ve kullanılır. Eğer bir sulak alan en az %10 oranında balık alttür çeşitlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır endemizmi bulunduruyorsa uluslararası önemde sulak alan (Demirsoy, 1994, 1996). olarak kabul edilir. Türkiye’de yapılan bir çalışmada Ramsar Çalışmamızda bölgedeki balık taksonlarının Sözleşmesi balık kriterlerine uyan 22 sulak alan bulunduğu belirlenmesinin yanısıra, akarsular içerisindeki dağılımları ile belirlenmiştir. Bu sulak alanların 16’sı doğal göl, 2’si lagün, kısmen üreme dönemleri hakkında bilgi verilmiştir. 2’si baraj gölü ve 2’si akarsu havzasıdır (Anonim, 2001). Çalışma sahası, endemik balık taksonları açısından Materyal ve Yöntem oldukça zengin bir çeşitliliği içermektedir. Göller Bölgesi ile Akdeniz arasında akan bu akarsuların üst havzaları tipik Araştırma sahası Türkiye’nin Batı Akdeniz Bölgesi’nde 31°- alabalık bölgesi özelliğinde ve bu havzalar Salmo trutta 33° doğu boylamları ile 36°-38° kuzey enlemleri arasında yer macrostigma’nın doğal yayılış alanlarıdır. Akarsuların alt alır. Bölgenin batısı Aksu Çayı havzası, kuzeyi Eğirdir, 288 Küçük ve İkiz / E.Ü. Su Ürünleri Dergisi 21 (3-4): 287-294 Beyşehir ve Suğla gölleri, doğusu Dim Çayı havzası ile çevrili Aksu Çayı, Alara Çayı, Kargı Çayı, Dim Çayı, Karpuz Çayı, ve yaklaşık 96.000 km2’lik coğrafik bir alanı kapsar. Bölgenin Acısu (Serik), Sarısu (Manavgat), Kömürcüler ve Ilıca en önemli akarsularını; Köprüçay Nehri, Manavgat Nehri, (Manavgat) dereleri oluşturur (Şekil 1) (Anonim 1966). Şekil 1. Araştırma alanı. İncelenen örneklerinin yakalanmasında, söz konusu Ordo : ANGUILLIFORMES akarsu ve göllerin derinliği, genişliği, akış hızı ve akımı gibi Familia : ANGUILLIDAE özellikler dikkate alınarak 650 wat, 220 volt gücünde alternatif Anguilla anguilla (Linnaeus, 1758) akımla çalışan taşınabilen bir jeneratör (elektroşoker), göz Superordo : PROTACANTHOPTERYGII açıklıkları farklı fanyalı ve fanyasız uzatma ağları, serpme ağ, Ordo : SALMONIFORMES pinter, tülden yapılmış küçük bir ığrıp, kaşık olta ve kepçe Familia : SALMONIDAE kullanılmıştır. Salmo trutta macrostigma Dumeril, 1858 Yakalanan örneklerin laboratuarda taksonomik Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792 özelliklerinin belirlenmesi amacıyla ölçülebilen metrik özellikleri Superordo : OSTARIOPHYSI bilinen yöntemlerle belirlenmiş, sayılabilen (meristik) özellikleri Ordo : CYPRINIFORMES ise el büyüteci ve stereo mikroskoptan yararlanılarak sayılmıştır. Familia : CYPRINIDAE Omur sayılarının belirlenmesi radyografik filmlerden Cyprinus carpio Linnaeus, 1758 yararlanılarak Bogutskaya (1992, 1997)’ya göre yapılmıştır. Carassius auratus (Linnaeus, 1758) Balıkların sınıflandırılmasında Nelson (1994)’un “Hierechy of Capoeta antalyensis (Battalgil, 1944) Higer Categories of Fishes” esas alınmıştır. Tür ve alttürlerin Capoeta capoeta angorae (Hanko, 1924) sınıflandırılmasında konu ile ilgili kaynaklardan yararlanılmıştır Alburnus baliki Bogutskaya, Küçük ve Ünlü, 2000 (Balık, 1988; Bogutskaya, 1992, 1997; Fisher ve diğ., 1987; Hemigrammocapoeta kemali (Hanko, 1924) Küçük ve İkiz, 1993; Karaman, 1969, 1972). Pseudophoxinus battalgili Bogutskaya, 1997 Pseudophoxinus antalyae Bogutskaya, 1992 Bulgular Pseudophoxinus handlirschi (Pietnchmann, 1933) Pseudorasbora parva (Temminck ve Schlegel, 1846) Tespit Edilen Tür ve Alttürlerin Sistematikteki Yeri Vimba vimba (Linnaeus, 1758) Phylum : CHORDATA Familia : COBITIDAE Subphylum : VERTEBRATA Cobitis simplicispinna (Hanko, 1924) Classis : TELEOSTEI Familia : BALITORIDAE Superordo : ELOPOMORPHA Nemacheilus angorae Steindachner, 1897 Küçük ve İkiz / E.Ü. Su Ürünleri Dergisi 21 (3-4): 287-294 289 Ordo : SILURIFORMES ile Kayabükü Köyü arasındaki bütün kesimleridir. Üreme Familia : CLARIIDAE döneminin aralık-mart ayları arasında olduğu belirlenmiştir. Clarias gariepinus (Burchell, 1822) İncelenen Örnekler: İncelenen örnekler 8.1-39 cm arasında Ordo : CYPRINODONTIFORMES değişmiştir. Köprüçay-Sorgun Deresi (17 örnek), Köprüçay- Familia : CYPRINODONTIDAE Başak Dere (Karacahisar) (4 örnek), Köprüçay-Değirmenözü Aphanius anatoliae anatoliae (Leidenfrost, 1912) (4 örnek), Köprüçay Olukköprü-Büğrümdere (8 örnek), Aphanius mento (Heckel, in: Russegger, 1843) Manavgat Nehri-Üzümdere (2 örnek), Manavgat-Bucakşehler Familia : POECILIDAE Köyü (6 örnek), Manavgat Nehri-Sinanhoca Köyü (2 örnek), Gambusia affinis (Baırd ve Gırard, 1853) Alara Çayı-Kayabükü Köyü (6 örnek), Alara Çayı-Alarahan (2 Ordo : MUGILIFORMES örnek). Familia : MUGILIDAE Mugil cephalus Linnaeus, 1758 Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792: Gökkuşağı alabalığı Liza aurata (Risso,1810) Diagnostik Özellikleri: D: III 12 A: II-III 10-11 P: I 12 L.lat.: 126- Liza ramada ( Risso, 1826) 135 L.trans.: 21-24/20-22. Pilorik uzantı sayısı: 25-28 Omur Chelon labrosus ( Risso, 1826) sayısı: 61-62 Ordo : PERCIFORMES Bölgedeki Dağılımı ve Ekolojisi: Ülkemiz içsularında doğal Familia : PERCIDAE olarak bulunmayan bu tür, bölgedeki üzerinde alabalık Sander lucioperca (Linnaeus, 1758) işletmesi bulunan soğuk ve temiz akan bütün akarsulara uyum Familia : MORONIDAE sağlamıştır. Vücudunun sırt bölgesinde ve yanlarında yer alan Dicentrarchus labrax ( Linnaeus,1758) çok sayıdaki siyah benekler en belirgin özelliğidir. Araştırma Familia : BLENNIIDAE sahasındaki bazı doğal sularda da üreme yeteneğine sahip Salaria fluviatilis (Asso, 1801) oldukları belirlenmiştir. İncelenen Örnekler: İncelenen örnekler 8-36 cm arasında Tür ve Alttürlerin Taksonomik Özellikleri ve Yayılış Alanları değişmiştir. Taşatan Deresi-Alanya (12 örnek), Alara Çayı- Anguilla anguilla (L., 1758): Yılan balığı Kayabükü Köyü, Gündoğmuş (8 örnek), Sorgun Deresi-Isparta Diagnostik Özellikleri: D: 241-260 A: 178-196 P: 17-18 C: 9-11 (7 örnek), Değirmendere (Göksu Deresi)-Isparta