gemeente Alkmaar

Handboek Ontwerp uw eigen erf

Maak van uw erf het visitekaartje van De Schermer

Kenmerken Voorschriften Aan de slag van de erven in voor bouwen met uw De Schermer op het erf ontwerp Uitgegeven door Aan de inhoud van dit handboek kunnen geen Gemeente Alkmaar en rechten worden ontleend. De beleidsdocumenten Landschap Noord-Holland, 2015 van de gemeente Alkmaar zijn leidend.

2 Handboek ‘Ontwerp uw eigen erf’ Inhoudsopgave 1 4 2 8 Help mee om De Schermer Het Streekeigen mooi te houden! Schermer erf 18 3 38 4 Ontwikkel uw erf tot visitekaartje Ontwerp uw van De Schermer eigen erf 5 48 61 64 Aanleg en onderhoud van uw Wilt u streekeigen meer Handige erfbeplanting weten? adressen

3 Help mee om 1 De Schermer mooi te houden!

Bent u eigenaar van een (boeren)erf in De Schermer of een van de andere droogmakerijen van de gemeente Alkmaar? En vindt u behoud van De Schermer belangrijk? Wilt u mensen laten meegenieten van uw erf? Met dit handboek herkent u de bijzondere elementen op uw eigen erf. U krijgt praktische tips om uw erf nog mooier en waardevoller te maken. Zijn bomenrijen of hakhoutbosjes karakteristiek voor uw erf? Hoe zit het met de natuur op uw erf? Broeden er vogels in de hagen en verblijven er vleermuizen in de bomenrij? En hoe kunt u bouwen op uw erf zonder verlies van kwaliteit? Leer hoe bijzonder uw eigen erf is. Stap voor stap maakt u zelf een ontwerpplan voor uw erf. Als gemeente willen wij samen met u de kwaliteit van het prachtige buitengebied bewaren. Dat vinden wij belangrijk, want uw erf draagt voor een belangrijk deel bij aan de uitstraling van de streek. Mogelijk ligt uw erf ook in het ‘Nationaal Landschap Laag Holland’ (zie kader pagina 6).

Het Nationaal Landschap Laag Holland wordt onder andere zeer gewaardeerd om de grote openheid van het landschap.

4 HOOFDSTUK 1 | HELP MEE OM DE SCHERMER MOOI TE HOUDEN! 5 Kenmerken van karakteristieke erven van karakteristieke Kenmerken of die per streek Erven onderdelen, uit diverse zijn opgebouwd landschapstype karakter Het streekeigen kunnen verschillen. de structuur ontstaat door de samenhang tussen de onderdelen; de structuur van het erf onderdelen Welke bepalen, van het erf. beschreven. pagina staat op de volgende Een erf in Laag Holland. Het ensemble van erf met woning, bijgebouwen en groene randen vormt een eenheid. De randbeplanting verbindt het erf met het verbindt wijze De op natuurlijke randbeplanting een eenheid. vormt randen en groene bijgebouwen erf Het ensemble van erfEen met woning, Holland. in Laag landschap. U kunt van bijdragen aan het in stand houden van de identiteit uw streek. geeft Dit handboek u praktische tips en ideeën ter verbetering van de kwaliteit van uw erf. Met het stappenplan in er stap welke gemeentelijke u stap voor regels dit boek ontdekt op erven.gelden bij veranderingen verwerkt Heel eenvoudig u vervolgens bouwplannen in tips en ideeën met uw eventuele een ontwerp uw eigen erf. voor De erven in Laag Holland Holland in Laag De erven In Laag Holland zijn boerenerven open landschap van het markante met zijn strandwallen, Dit landschap elementen. heeft een veenontginningen en voormalige droogmakerijen op de opbouw en vormgeving gehad van de invloed grote erven. Erven Bebouwing en kennen een traditionele indeling. beplanting van het erf functie. hadden vanouds een praktische van de streek.Daarbij Zo vast aan de gewoonten hield men kregen de erven karakter het streekeigen mooi nu zo we dat tuinderserf zijn het Voorbeelden op de strandwallen, vinden. erf van het erfhet Beemster erf. Elementen en het veenweide kapbergen met een kap),zoals (hooibergen leibomen en het houtsnijwerk (‘lofwerk’) vertellen van de stolp aan de goten het verhaal van hun streek. ontwikkelingen Als bij nieuwe op erven het verhaal gaan, dan gaat een deel van kwaliteiten verloren deze Het gaat ons allen aan wanneer geschiedenis verloren. van onze authentieke verdwijnen. historische elementen De vorm en afmeting van het erf De vorm en de afmeting van het erf hangen nauw samen met het Nationaal Landschap Laag Holland omringende landschap. Is het landschap ingedeeld (verkaveld) in onregelmatige blokken, dan is de vorm van het erf ook vaak Een deel van het buitengebied van de gemeente Alkmaar onregelmatig blokvormig, zoals aan de binnenduinrand. Is de (o.a. De Schermer) ligt in het Nationaal Landschap Laag verkaveling regelmatig langwerpig, dan is de vorm van het erf in dit Holland. Laag Holland is één van de twintig Nationale landschap regelmatig langwerpig , zoals te zien in de veengebieden. Landschappen die Nederland telt. Deze landschappen zijn Ook de plek van het erf op de kavel verschilt per gebied. om hun grote natuur- en cultuurwaarden beschermd. Ze vallen daarom ook onder het ruimtelijk kwaliteitsbeleid Begrenzing van het erf van de provincies. Nationaal Landschap Laag Holland Afhankelijk van de streek wordt het authentieke erf begrensd door omvat het gehele veenweidegebied ten noorden van een sloot, duinrel, greppel of andere watergang. Soms bestaat de het Noordzeekanaal. Ook droogmakerijen vallen binnen erfgrens uit beplanting, zoals een haag of bomenrij of een hekwerk. de grenzen van Laag Holland, waaronder De Schermer, de Beemster en de Wijde Wormer. Daarnaast behoort Traditionele indeling van het erf een deel van het strandwallandschap rond Castricum, Van oudsher bestaat er op het boerenerf een traditionele Limmen en Heiloo bij Laag Holland, evenals Polder erfindeling in het voor- en achtererf. De woning staat voor op het Oterleek, Polder Beschoot en het voormalige eiland erf met daaromheen het voorerf. De achterkant van het erf is het Marken. Het Nationaal Landschap Laag Holland wordt bedrijfsgedeelte. Tussen de verschillende streken in Laag Holland zeer gewaardeerd om de volgende kwaliteiten: bestaan kleine verschillen in erfindeling. Woonerven bestaan over het algemeen ook uit een voorerf en een achtererf. n De grote openheid van het landschap. n De weide- en moerasvogels. Doorzicht over het erf(pad) n Inrichtingspatronen van de droogmakerijen. Het doorzicht over het erf is vaak gekoppeld aan het erfpad, dat n De veenpakketten. doorgaans beplant is met laanbomen. In sommige streken ontbreekt n De Middeleeuwse strokenverkaveling en historische het doorzicht over het erf of erfpad. watergangen. n Het groot aantal archeologische locaties. De randen van het erf n Karakteristieke lintdorpen. Aan de binnenkant van het erf, langs de erfbegrenzing, liggen de erfranden. Afhankelijk van de streek zijn de erfranden beplant met bomenrijen, hakhoutbosjes of hagen.

Gebouwen op het erf Algemeen in Laag Holland is de Noord-Hollandse normaalstolp. Per streek of zelfs dorp komen variaties op dit boerderijtype voor. Er bestaan sobere en luxere uitvoeringen van de stolp. Op het erf liggen hoofd- en bijgebouwen evenwijdig aan de verkaveling.

Streekeigen beplanting op het erf De erfbeplanting is mede afhankelijk van grondsoort en functie. Traditioneel had elke streek zijn eigen voorkeuren. Naast cultuurhistorische en landschappelijke waarde heeft de beplanting ook een grote natuurwaarde. De beplanting biedt bijvoorbeeld voedsel voor insecten, die op hun beurt weer door zangvogels worden gegeten. Vleermuizen gebruiken bomenrijen of windsingels als schuilplek en voor hun oriëntatie, om te jagen. Nationaal Landschap Laag Holland. De gemeenten Amsterdam, Beemster, Castricum, Graft-De Rijp, Heiloo, Landsmeer, Oostzaan, Alkmaar, Waterland, Wormerland, Zaanstad, Uitgeest, Edam-Volendam, Purmerend In het volgende hoofdstuk kunt u lezen over de specifieke, en Zeevang hebben allemaal grondgebied in het Nationaal Landschap. streekeigen kenmerken van uw erf in uw gemeente.

6 HOOFDSTUK 1 | HELP MEE OM DE SCHERMER MOOI TE HOUDEN! 7 Een dakpankapberg in Westzaan vertelt het verhaal van de streek vertelt van het verhaal in Westzaan dakpankapberg Een Het streekeigen 2 Schermer erf

Op een fietstochtje door het landschap van De Schermer kunt u genieten van fraaie boerenerven met een brug over de wegsloot, grote boomgaarden en lanen met doorzicht over het erf naar het achterland. De erven liggen op enige afstand van elkaar langs de vaarten en ringdijken van de droogmakerij. Ze zijn ruim van opzet en dicht beplant. Sommige erven hebben nog dubbele singels: een dubbele sloot met een landstrook er tussen waarop vaak een dubbele bomenrij staat. De oude hoogstamboomgaard met knoestige appel- en perenbomen en de leibomen voor sommige woningen dragen elk op hun eigen manier bij aan de charme van dit landschap.

Als eigenaar van een (boeren)erf kunt u de uitstraling van uw eigen erf op allerlei manieren versterken. Daarmee levert u een belangrijke bijdrage aan het behoud van de karakteristieke monumentale inrichting van De Schermer en het landschap van Laag Holland. Uw erf maakt deel uit van een groter geheel.

Wilt u uw eigen erf weer een authentieke uitstraling geven, met karakteristieke elzensingels, hagen en hakhoutbosjes en sloten rondom? Hiervoor en voor het herstel van de karakteristieke sloten op uw erf kunt u mogelijk een financiële bijdrage ontvangen. U kunt bij Landschap Noord-Holland terecht voor nadere informatie over de bijdrageregeling Landschapselementen.

De combinatie van sloten, beplanting en bebouwing geeft het Schermer erf zijn eigen sfeer.

8 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN SCHERMER ERF 9 De Schermer rond 1900. Het verkavelingspatroon is zeer regelmatig. regelmatig. is zeer De Schermer 1900. Het verkavelingspatroon rond De liggen langs de ringdijk en de hoofdonsluitingswegen. boerderijen Historische atlas Noord-Holland. alleen over de landbouwgronden waarbij ingericht als vaarpolders, aanvankelijk er in 1900 nog vaarboerderijen: waren boerderijen Veel waren. bereikbaar het water geometrisch ingericht met zijn rationeel, De naar toe. droogmakerijen ging geen weg of de ringdijk. aan de wegen liggen de boerderijen en tochten. Hier wegen rechte Een kenmerkend Schermer erf kenmerkend Een het jaar 1900. rond het veenweidegebied. Dit verschil kwam Dit verschil in uiting ook tot het veenweidegebied. het uiterlijk het erf. van Erven niet waren in veengebied terwijl heel sober beplant, en ruim bemeten erven in de en rijkelijk Bijvoorbeeld waren. beplant groter droogmakerijen bomenrijen. en dubbele singels met Dit met boomgaarden handboek beschrijft de specifieke kenmerken van het Schermer erf. Het Schermer erf komt De in droogmakerij Schermer, voor Alkmaar, van de gemeente droogmakerijen maar ook in andere de Noordeindermeerpolder. zoals Landschap Rond doorgemaakt. veranderingen Holland heeft grote Laag Het landschap van de de jaartelling In de luwte van het begin van duinenrij. sloot de Noord-Hollandse het was 1000 na Chr. Tot zich opbouwde. veen waar duinenrij ontstond een moeras rietlanden en broekbossen hoogvenen, nat en met zijn uitgestrekte landschap zeer de 10e eeuw startte het ontoegankelijk. men met de ontginning van Vanaf vrijwel gebruik. De agrarisch voor nederzettingen zijn ontstaan tijdens de grote moeras de vervening De is nog uit het ontginningen in de middeleeuwen. geschiedenis van Startpuntmoderne landschap af te lezen. langs steeds een lange ontginningsas was Door de sloten te bemalen en dijken langs een weg. water een natuurlijk of gegraven aan te leggen hield men het landschap droog. eind zestiende waren het veengebied Na de lange ontginningsgeschiedenis van Om de bedreigden. ontstaan die de omliggende veengebieden meren eeuw grote eeuw als begin zeventiende werd een halt toe te roepen de meren van uitbreiding zoals meren, andere gemalen en ingericht. Al snel volgden eerste de Beemster droog de gemeente Alkmaar Het buitengebied van het Schermeer en de Noordereindermeer. de bijvoorbeeld land” van het “oude uit veenweidegebied, bestaat tegenwoordig De de Mijzenpolder en de Oterlekerpolder van en de droogmakerijen Eilandspolder, De geschiedenis De en de Graftermeerpolder. Noordeindermeerpolder Schermer, het Zowel landschap af te lezen. is uit het moderne vervening en drooglegging van open uit open en zeer bestaan voornamelijk als de droogmakerijen veenweidegebied De waren principe. meeste veenpolders het ordenend vormt gebieden. Het water Het Schermer erf Het Schermer Alkmaar van de gemeente Het buitengebied bestaat uit en een klein stukje veenweidegebied droogmakerijen, met de land” “oude tussen het Het contrast strandvlakte. en het verkavelingonregelmatige veenweidegebied van het en wegen met rechte droogmakerijen van de land” “nieuwe de boeren Oorspronkelijk waren is duidelijk zichtbaar. sloten hier voornamelijk melkveehouders. Melkveehouderijen in en rijker in dan de boeren groter waren de droogmakerijen Het Schermer erf rond het jaar 1950. Kenmerkend zijn de stolpboerderij, sloten rondom Het Schermer sloten rondom erf zijn de stolpboerderij, het jaar 1950. Kenmerkend rond op een apart de bomenrijen op de erfranden en de boomgaard het erf, erfdeel met gracht.

Het streekeigen streekeigen Het erf Schermer Vorm en afmeting van het erf Het Schermer erf ligt langs de ringdijk of langs de polderwegen aan de smalle kant van de langgerekte kavel. De erven liggen onregelmatig verdeeld aan de polderwegen, met daartussen grote open ruimten. Het Schermer erf is rechthoekig van vorm en ligt in de breedte aan de weg. De erven nemen meestal de gehele breedte van de kavel in beslag, maar smallere erven komen ook voor. De erven zijn 2 groot, de meeste zijn ongeveer 10.000 m . Gemiddeld is de kavelbreedte ca. 115 Rechthoekige erfvorm met de brede kant meter. De erven in de Noordeindermeerpolder en de Oterlekerpolder zijn kleiner dan aan de weg. het gemiddelDe Schermer erf, maar vertonen dezelfde structuur.

Begrenzing van het erf met sloten Kenmerkend is dat het Schermer erf geheel is omgeven door sloten. Als het erf de gehele breedte van de kavel inneemt, dan begrenzen de kavelsloten de voor- en zijkanten van het erf. De achterzijde wordt begrensd door een achtererfgrenssloot. Als het erf minder breed is dan de kavel, dan ligt het erf meestal in een hoek van de kavel. Kavelsloten begrenzen dan de voorkant en één zijkant van het erf. Erfgrensloten begrenzen dan de achterzijde en de andere zijde van het erf. Sloten rond vier zijden van het erf.

Dubbele sloten en singels Typerend voor het Schermer erf zijn de (dubbele) sloten die de verschillende erfdelen van elkaar scheiden. Uit ervaringen met wateroverlast op de erven na drooglegging van de Beemster werden in De Schermer de boerderijen op een terp gebouwd. De grond voor de terp werd gewonnen door extra sloten op het erf te graven, naast de gebruikelijke sloot als erfgrens. Dit kon variëren van een simpele lengtesloot tot een compleet grachtenpatroon van dubbele sloten rondom een of meer erfdelen. Deze

sloten voerden het overtollige water af. De binnenste ring van de singel was geschikt Indeling in voor- en achtererf. om lammeren te weiden.

De kavelsloten vormen de voor- en de zijerfgrenzen. De binnensloot of gracht met singel is op een Schermer erf een waardevol cultuurhistorisch element.

10 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN SCHERMER ERF 11 Een traditioneel Schermer erf en sierperk. traditioneel Een met gras de van De staan achter de achtergevel bijgebouwen heeft het voorerf een Hierdoor of woning. stolpboerderij goene aanblik. karakteristieke Doorzicht het erf(pad). over of dubbele bomenrij op de enkele Een op een aparterfranden en een boomgaard erfdeel gescheiden door een gracht. Een traditioneel Schermer erf en een singel beplant met een dubbele bomenrij. traditioneel Een met een gracht Van oudsher kent het Schermer erf Het voorerfVan en de en achtererf. een voor- deel van vormen het representatieve voorkant met woongedeelte, van de stolp, was er alleen Vaak het erf. Het voorerf is het visitekaartje, netjes en gecultiveerd. in of zieke jongvee dieren men grazend waarop graslandje, maar een eenvoudig het zich kon had een siertuin,Wie permitteren, soms weelderig hield. de gaten ingericht met fraaie sierperken Ook moestuin, planten. en enkele exotische thuis op het voorerf. bleekveldhoren en boomgaard Traditionele indeling van het erf indeling van Traditionele De konden rijkere boeren zich een rijke erfinrichting groeven, Zij veroorloven. dubbele sloten in de Beemster, waarschijnlijk naar voorbeeld van de buitenplaatsen hun erfmet singels rond delen van hun erf. de landstroken Singels zijn of rond ontstonden vaak dubbele bomenrijen geplant. Zo Hierop werden tussen de sloten. boerenerven met buitenplaatskenmerken.grote hun Daarmee de boeren toonden rijkdom. in De boerderijen aantal Schermer Een van) heeft nog altijd (restanten de dubbele slootstructuur met bomenrijen. met de singels erven Deze zijn zeer waardevol. Het erf in De Schermer werd op een bijzondere manier vergroot, door steeds door Het erf vergroot, manier op een bijzondere in De Schermer werd erf bij het een stukje grond betrekken te In omgeven. dat met een sloot te en de gedempt en ontstonden niet oude erfgrenssloten de gevallen werden meeste kaveltjes omsloten erven door water bestonden. die uit meerdere Het achtererf wordt veel minder intensief onderhouden en is vooral praktisch en naar eigen behoefte ingericht. Hier staan de bedrijfsgebouwen, dit is meer de werk- of privé-omgeving. De beplanting is functioneel en inheems. Bomen en struiken dienen als windsingels, leveren hout, houden de oevers vast en dragen bessen en andere vruchten. Houtstapeltjes en andere groene ruimten op het achtererf bieden veel schuilplekken en voedsel aan insecten, vogels en andere dieren.

Het voorerf heeft een karakteristieke eenvoudige en groene uitstraling en is op de woning na onbebouwd. Het voorerf met de woning of stolp met de erfbeplanting is de blikvanger van het Schermer erf. De bijgebouwen staan daarachter. Dat Een tradtioneel voorerf met gras en stinzenplanten, solitaire boom en bomen langs versterkt de karakteristieke groene aanblik van het erf. de erfrand.

De fruitboomgaard is een belangrijk element op het Schermer erf. Gelegen naast de woning en gescheiden door een binnensloot bepaalt de fruitboom voor een belangrijk deel de identiteit van het erf. De boomgaard is omringd door een elzenhakhoutsingel of een bomenrij die op de erfranden staat.

Doorzicht over het erfpad Kenmerkend voor het Schermer erf is het doorzicht naar het weiland achter het erf. Vanaf de weg heb je over het erfpad zicht op het achterland. Het erfpad loopt in een rechte lijn van de weg over het erf. Soms is het erfpad aan één zijde of beide zijden beplant met laanbomen.

Een rijker ingericht voorerf met gras, sierperken en -struiken en bomen.

Kenmerkend is een recht erfpad met doorzicht over het erf (zichtas). Doorzicht over het erfpad tussen de gebouwen door.

12 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN SCHERMER ERF 13 Het Schermer erf heeft een open karakter, de stolp is zichtbaar tussen de bomen door. de stolp Het Schermer erf heeft een open karakter, het erf. van bomenrij markeertEen de randen Het erfdeel is omringd door een de boomgaard met elzenhakhoutsingel Als er een dubbele of bomenrij. is de singel tussen de watergangen is, slootstructuur aanwezig Afzonderlijke bomenrij. erfdelenbeplant met een (dubbele) staat) kunnen ook geheel rondom waar de boomgaard (zoals beplant zijn. Sommige erfranden zijn met hakhout beplant maar op de voorerfrandin plaats van een bomenrij, de voor hoortboerderij geen hakhout. Op het erfgedeelte staat, staat vaak waar de woning is de en daardoor de voorerfgrens geen beplanting langs Maar een ook als er wel goed zichtbaar. boerderijgevel bomenrij op de voorerfrand nog staat, dan is de boerderij de kruinengoed zichtbaar tussen de stammen en onder van beplanting op de voorerfrand Dichte is niet de bomen door. karakteristiek het Schermer voor erf. Randen van het erf met een het erf met een van Randen bomenrij (dubbele) bomenrijEen markeert van het Schermer de randen erf. De bomenrij verbindt op het erf de bebouwing met het de bomenrij voor Daarnaast zorgt omringende landschap. ervensamenhang tussen de de erven en maakt in het open bomenrij is aan de Zo’n landschap duidelijk herkenbaar. onderzijde vrij open, men kijkt onder de kruinen en tussen Het Schermer erf heeftde stammen door. een tamelijk open om zicht te de boer was het belangrijk want voor karakter, hebben op zijn vee. Karakteristieke (drie)dubbele bomenrij op de singel. bomenrij op de singel. (drie)dubbele Karakteristieke Gebouwen op het erf De boerderij of woning staat recht ten opzichte van de polderweg, evenwijdig aan de sloten. Langs de ringdijk kunnen de gebouwen ook schuin aan de weg liggen, afhankelijk van hoe de weg loopt ten opzichte van de verkaveling. De woning, vaak een (stolp)boerderij, staat op enige afstand van de weg. De stolpboerderij staat op een terp van grond afkomstig van het uitgraven van de erfsloten. De boerderij of woning staat in het midden van het erf. De bijgebouwen lagen achter of schuin achter de achtergevel van de hoofdwoning. De gebouwen staan evenwijdig aan de verkaveling. Binnen in de polder staan deze ook evenwijdig aan de weg. Heel kenmerkend voor het landschapsbeeld in Noord-Holland is de stolpboerderij. Het karakteristieke, piramidevormige dak is van grote afstand zichtbaar in het open landschap. Dit boerderijmodel ontwikkelde zich vanaf omstreeks 1600. Zijn middeleeuwse voorganger was een langwerpig boerderijtype; eerst het woonhuis, daarachter de veestal en de hooiberg helemaal achteraan. Onder het grote piramidevormige dak is plaats voor de boerenfamilie, het vee, het hooi, de wagens en andere werktuigen. De stolp bleef eeuwenlang populair. Pas in het midden van de vorige eeuw bleek de stolp te klein geworden voor de moderne agrarische bedrijfsvoering en is het erf uitgebreid met stallen en schuren achter de stolp. In Noord-Holland zijn nog ruim 5.000 stolpboerderijen te vinden. Omdat de gebouwen evenwijdig aan de verkaveling staan kunnen aan de ringdijk de boerderijen schuin op de weg staan. In De Schermer zijn de erven met hun (stolp)boerderijen gesitueerd aan de ringdijken, onder andere langs het Noordhollands Kanaal) en langs de lange, rechte oost-west en noord-zuid gerichte polderwegen. De Noordervaart is aan de westzijde op marktplaats Alkmaar gericht en dat heeft een historische reden. De regenten van de stad Alkmaar waren de belangrijkste geldschieters voor de droogmakerij. Er werden vier model-pachtboerderijen gebouwd in opdracht van de gemeente. Ook verschenen er buitenplaatsen en herenboerderijen waar de regenten hun zomertijd doorbrachten. Een Noord-Hollandse normaalstolp met een houten topgevel.

Een Noord-Hollandse normaalstolp met stenen topgevel.

14 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN SCHERMER ERF 15 Bomenrijen Kenmerkend zijn de bomenrijen op de zij- en achtererfranden staan er Vaak ook op de voorerfrand. de boomgaard en voor kaveltjes bomenrijen langs de randen van de verschillende of erfdelenhet erf. van Kenmerkende soorten de erfranden voor zijn hun korte raden vanwege zijn af te Populieren wilg en els. es, iep, levensduur. Poortwachters soms maar bomen, meestal twee, Poortwachters zijn solitaire oprit van de buiten het erf.één, aan weerszijden Zij markeren de het erf. Als poortwachter tot toegang kunt u paardenkastanje, beuk of iep gebruiken. Dat de poortwachters rode linde, buiten het erf, aan de wegkant staan is heel kenmerkend De voor staan poortwachtersWijdewormer In en de Beemster Schermer. juist op het erf, bij de oprit. Bijzonder in DeBijzonder Schermer is dat de poortwachterserf buiten het aan de wegkant, bij de het erfingang van staan. Een authentiek SchermerEen erf met stolp met dubbel vierkant, een dubbele bomenrij op de erfranden, erf, het sloten rond en een boomgaardje de boerderij leibomen dicht rond op een apart erfdeel. Het Schermer erf kent zijn eigen karakteristieke type beplanting, aanleg en over Meer informatie beschreven. wordt die hieronder en onderhoud ‘Aanleg 5, onderhoud kunt u vinden in hoofdstuk streekeigen beplanting van het erf’. Doorerf op uw eigen kiezen te streekeigen beplanting kunt voor bijdragen aan het behoud van de karakteristiekeu veel uitstraling van uw erf in de streek. Beplanting speelt daarin een sleutelrol. Het traditionele erf ingericht. Op eenvoudig is hier doorgaans het erf en struiksoorten. staan inheemse boom- Als u voor streekeigen beplanting kiest, vertrouwen die dat kunt u erop inheemse bezitten Naast cultuurhistorische waarden goed groeit. boom- en struiksoorten natuurwaarde een hoge en zorgen landschappelijke voor herkenbaarheid.ze Insecten en andere van inheemse boom- en struiksoorten voedsel zijn voor dieren 100 soorten afhankelijk. bijvoorbeeld zijn zo’n Aan de zomereik dag- en nachtvlinders gebonden. Streekeigen beplanting van het erf van het beplanting Streekeigen In van het ruim 200 stolpen we vinden droogmakerij de Normaaltype, aan waarbijNoord-Hollands het woongedeelte – als ingang voor de voorzijde dorsdeuren en de staldeur en de De meeste aan de achterzijdede hooiwagens- zijn gesitueerd. en hadden een veeteelt voor zijn in gebruik geweest stolpen een enkel is meestal vierkant,kaaskamer. De plattegrond hier aantal Een van de veestal. een uitbouw ‘koestaart’, en daar met vierkant. kreeg men meer Zo ‘dubbel’ beslaat een stolpen helft eeuw de in de eerste van de 20ste voor opslagruimte opkomende akkerbouw, suikerbieten, vooral aardappelen. Leibomen Leibomen worden toegepast dicht rond de woning. Leibomen zijn in een plat vlak, in een kandelaarvorm geleide bomen die kort gesnoeid of geknot worden. Deze bomen plant u bij voorkeur heel dicht op de boerderij op de zuid- of westgevel. Leibomen zorgen voor schaduw. Zo bleef het koel in de boerderij. Leibomen zijn belangrijke cultuurhistorische elementen. Ze hebben hun oorspronkelijke functie nooit verloren, maar verdwijnen door verwaarlozing of verkeerde snoei. Steeds vaker planten mensen een modern type leiboom, te koop in het tuincentrum. De takken van deze bomen zijn op een andere manier geleid, waardoor het traditionele waaiermodel helaas uit het landschap dreigt te verdwijnen.

Leibomen zijn in een kandelaarvorm geleide bomen Het groene voorerf die kort gesnoeid of geknot worden. Het voorerf is groen van karakter. Het bestaat voornamelijk uit gras en enkele solitaire bomen en boerenstruiken zoals boerenjasmijn, sering of hortensia. De welstand van het boerengezin en de bedrijfsvoering bepaalden de beplantingskeuzes op het voorerf. Een veehouder zaaide gras in en liet het voorerf begrazen door schapen of hooien. Staan op het voorerf naast siersoorten ook nutssoorten, zoals kruiden, groenten en snijbloemen, dan spreekt men van een klassieke ‘boerennutstuin’. Op het voorerf van een herenboerderij horen sierperken en enkele exotische bomen en struiken. Dit noemen we een formele voortuin. In het voorjaar is het erf in veel gevallen bespikkeld met sneeuwklokjes.

Hagen Op de Schermererven worden hagen vaak gebruikt om de verschillende erfdelen van elkaar te scheiden, zoals de siertuin van de rest van het voorerf. Ook vinden we Solitaire boom. hagen bijvoorbeeld rond de moestuin. Hagen zijn rond de 1,20 meter hoog. Zij bieden luwte en beschutting aan de vegetatie in de moes- of siertuin en houden storende elementen uit het zicht. Als soorten kunt u het beste liguster, els, hulst, meidoorn of veldesdoorn gebruiken. Beuk, haagbeuk of taxus kunt u ook op de grotere erven gebruiken.

Solitaire bomen Solitaire bomen zijn alleenstaande bomen of boomgroepen. Ze staan vaak op markante plekken op het erf, als sierelement en om schaduw te geven. Geschikte soorten zijn beuk, eik, linde, fruitbomen, walnoot en paardenkastanje. Op de Schermererven met een herenboerderij worden ook wel enkele exotische soorten Hagen staan op het voorerf en scheiden bijvoorbeeld de voortuin van de rest van het erf. gebruikt op het voorerf.

Laanbomen Op de ruimere erven staat vaak laanbeplanting in de vorm van een bomenrij aan een of beide zijden van de oprijlaan. Hiervoor kunt u es, iep, linde, beuk, wilg, els of fruitbomen gebruiken.

Hakhoutbos of bos op apart perceel Kenmerkend voor het Schermer erf is een hakhoutbos of bos op een aparte kavel naast of achter het erfdeel met de woning. Deze kavel is omsloten door water. De beplanting bestaat voornamelijk uit es, maar ook iep, els en wilg werden gebruikt. Een hakhoutbosje levert gebruikshout. Het werd van tijd tot tijd afgezet om palen, De inheemse beplanting op uw erf biedt een leefplek aan gereedschapsstelen, timmerhout en brandhout te oogsten. Naast landschappelijke vogels zoals de zanglijster.

16 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN SCHERMER ERF 17 Op het Schermer op een hoogstamfruitboomgaarden erf grote vaak staan apart erfdeel. Functionele beplanting Functionele laatste die pas de beschreven beplanting Hieronder wordt een nieuw gebouw Als u ervendecennia op is geïntroduceerd. kunt inpassen met authentiekeniet afdoende erfbeplanting, dan kunt u kiezen De functionele functionele voor beplanting. inheemse soortenbeplanting bestaat uit voor en heeft waarde of geen cultuurhistorische maar weinig natuur en landschap, Kiesbeplanting dus alleen als het niet onderstaande waarde. anders kan. Windsingels op erven 60 zijn pas vanaf de jaren Windsingels is een rechthoekig windsingel Een vlak, geïntroduceerd. beplanting van bomen en bestaande uit een gemengde inheemse bomen struiken. In robuuste, een windsingel horen op en beschutting bieden luwte Windsingels en struiken. voor af en zorgen stallen of schuren het erf, schermen grote In Alkmaarprivacy. in de gemeente de droogmakerijen vervangen soms de bomenrijen op de erfrand ze op het Gebruik een windsingel alleen op het achtererf, achtererf. niet bedrijfsbebouwing als een bomenrij de grootschalige kanafdoende camoufleren. Struweelhagen kunt u een een windsingel ontbreekt, voor de ruimte Waar bestaat uit gebruiken. struweelhaag struweelhaag Een inheemse struikvormers, De in een rij. geplant robuuste, uitlopen. weer waarna ze cyclischstruiken afgezet, worden Boomgaard Vroeger karakteristiek zijn het Schermer voor Fruitbomen erf. hadden bijna alle boerenerven een of meer in de droogmakerijen de en voor eigen gebruik voor hoogstamfruitboomgaarden, grote vaak uit meer dan 20 bomen. bestonden De boomgaarden handel. lag meestal op een apartDe gaard door een erfdeel, afgescheiden sloot. In De Schermer die van de voorsloot was dit een lengtesloot, Imposante erven liep. naar de achtersloot een dubbele hadden er ook een bomenrij stond of een elzensingel Vaak sloot met singel. bieden aan de op de erfrandente om luwte de boomgaard rond vertakking eerste fruitbomen. Bij hoogstamfruitbomen ligt de rond in hoogstamfruitboomgaarden 1,80 m. Sinds 1950 zijn helaas vele verval geraakt of verdwenen. Elzensingel rijvormige beplanting bestaand is een smalle, elzensingel Een uit zwarte als windkering, aangeplant worden Elzensingels els. worden Ze veekering de houtoogst. en voor perceelafscheiding, ook en worden in een cyclus afgezet een aantal jaren van elzenhakhoutsingels Op het poldererf genoemd. vaak als staan ze de voor luwte voor zorgen om te van de boomgaard afscheiding erf als erfrandbeplantingfruitbomen. Op het veenweide staan ze omdat Elzenhakhoutsingels zijn waardevol windbeschutting. voor in Noord-Holland, veel innemen. Je ziet ze vrij ruimte weinig ze schaars is. waar de ruimte vooral en cultuurhistorische waarden hebben deze hakhoutbosjes deze hebben en cultuurhistorische waarden ook insecten, natuurwaarde zangvogels, voor als leefgebied bijzondere kikkers, hermelijntjes, muizen, allerlei salamanders en bijzondere gebruiken en vleermuizen bosjes ter deze Trekvogels planten. mossoorten zeldzame in. oriëntatie en als rustpunt en er groeien De elzenhakhout wordt soms ook voor de erfranden gebruikt als de ruimte schaars soms ook voor De elzenhakhout wordt is of als er meer beschutting nodig is. Ontwikkel uw erf 3 tot visitekaartje van De Schermer

Ontwikkel uw erf tot visitekaartje van De Schermer! Daarmee draagt u bij aan de kwaliteit van natuur en landschap in onze gemeente. Dit hoofdstuk laat zien hoe u het streekeigen karakter van uw erf in de droogmakerijen van onze gemeente kunt versterken. Als u uw erf gaat veranderen, krijgt u met verschillende gemeentelijke regels te maken. In de tweede paragraaf gaan we in op het gemeentelijk beleid voor bouwen. We laten zien hoe u daarbij de aanwezige kwaliteiten op uw erf kunt behouden of zelfs vergroten. De derde paragraaf presenteert een voorbeelderf voor de droogmakerijen in Laag Holland: ‘Stal Bastiaan’ in Noordbeemster. Als u dit erf bezoekt, kunt u zien hoe de eigenaar het houden van paarden combineert met goede zorg voor het landschap.

Door regelmatig onderhoud te plegen, behoudt u de streekeigen uitstraling van de bebouwing en beplanting op uw erf.

18 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE SCHERMER 19 Zonder streekeigen beplanting staat de stal los van het omringende landschap. Door het het omringende landschap. beplanting staat de stal los van streekeigen Zonder het erf één een bomenrij op de erfranden wordt met al de bebouwing weer planten van met het landschap. Karakteristieke oprijlanen met sierhekken en poortwachters bij de weg dragen bij aan poortwachters en oprijlanen met sierhekken Karakteristieke dragen bij de weg De Schermer. de identiteit van scheiding van de voortuin en de weg. De dammen in het weiland Descheiding van de voortuin dammen in het weiland en de weg. en van het erf kunt u verfraaien naar het weiland met houten boerenhekken. damhekken Houten zijn kenmerkend het voor kent Elke zijn eigen model streek landschap van Laag Holland. boerenhekken.

Op het gebied van beplanting kunt u denken aan leibomen of op de woning een bomenrij rond de voorgevel, voor erfranden, boom op het voorerf een solitaire of een haag als Kies als voordeur voor uw stolp een passende voordeur, geen een passende voordeur, uw stolp voor Kies als voordeur (houtsnijwerk) aan dakgoten Lofwerk of bouwmarktdeur. prefab voortuin uw geven en een representatieve en topgevel het over meer informatie Voor nog meer allure. stolpboerderij kenmerken van streekeigen herstel kunt van een stolpboerderij u contact met De opnemen Noord-Holland. Boerderijenstichting Het versterken karakter van het streekeigen van uw erf kan op op de erfgrens brengen te terug Doorallerlei sloten manieren. ook op de doorzichtlijn van het erf. Let u de begrenzing herstelt het erf(pad).naar het achterland over Als u aan de slag wilt met uw erf, dan is het handig om eerst een ontwerpschets maken. te met het tekenen U kunt beginnen ‘Ontwerp van de huidige situatie op uw erf. 4 In hoofdstuk het tekenen van de uw eigen erf’ staat het stappenplan voor welke aangeven kuntVervolgens u hierop uitgangsituatie. u de Daarna trekt wilt veranderen. of beplanting u onderdelen waarbij op carbonpapier, over schets van de uitgangssituatie die u wilt aanpassen. U kunt dan weglaat u de onderdelen of een een erfgrenssloot situatie intekenen zoals de nieuwe bomenrij op de erfrand. wilt terugbrengen, Als u erfgrenssloten hoe lezen 4 dan kunt u in stap 2 van stappenplan A in hoofdstuk u dat kunt doen. Veel karakteristieke,Veel kenmerken streekeigen zijn verloren gegaan door ontwikkelingen de op het erf. Misschien werd De het erfzij- of achtererfsloot toen gedempt vergroot. werd schuur. knotbomenrij nieuwe bij de bouw van een verdween Al zulke kunt 2 heeft In elementen u herstellen. u hoofdstuk welkeal kunnen soorten lezen beplantingen en elementen kenmerkend het Schermer zijn voor erf. Om de streekeigen beplanting op uw erf beplanting Om de streekeigen houden, is te gezond Denk bijvoorbeeldgoed onderhoud het aanvullen aan nodig. van de bomenrij het regelmatig of als er bomen zijn uitgevallen snoeien van knotbomen. over 5 kunt In u meer lezen hoofdstuk het onderhouduw erfbeplanting. van van uw erf wilt versterken wilt uw erf van Als u de streekeigen uitstraling uitstraling u de streekeigen Als Het vervangen van niet-streekeigen elementen U kunt het karakter van uw erf verder versterken door niet-passende elementen te vervangen. Kruipend struikgewas met worteldoek op het voorerf kunt u vervangen door gras of streekeigen beplanting; hoge, harde beschoeiing langs de oevers van de voortuin door een traditioneel aflopende oever met gras. Pannen op het dak van de schuur in plaats van golfplaat. Coniferen of laurierkers vervangt u door inheemse soorten zoals liguster, veldesdoorn of els. U kunt bolboompjes vervangen door een markante solitaire boom zoals berk, walnoot of kastanje. In plaats van schuttingen kiest u voor geschoren hagen, struiken of bosjes. Witte hekken maken plaats voor De oevers van het Schermer erf zijn begroeid met gras tot aan streekeigen houten hekken, die grijs (onbehandeld), bruin of zwart kunnen zijn. In de slootkant. Het flauwer maken van een steile oever heeft de voorkeur boven het aanleggen van een beschoeiing. Houd plaats van metalen hekken kiest u voor houten damhekken. Heeft u behoefte aan eventuele beschoeiing net onder of op de waterlijn. advies bij het bepalen wat u op uw erf kunt aanpassen? Daarvoor kunt u contact opnemen met Landschap Noord-Holland. Betere inpassing van allerlei bouwwerken Ook als uw bestaande paardenbak, parkeerplaats of sleufsilo volstrekt legaal zijn gebouwd, dan nog kunnen het storende elementen in het open landschap zijn. Met een passende beplanting kunt u er voor zorgen dat de paardenbak meer wordt opgenomen in de omgeving. Let daarbij goed op het onderscheid tussen het voor- en achtererf.

Op het voorerf (tot halverwege de erfdiepte) kunt u bouwwerken, die lager zijn dan Zorg voor vrij zicht op de voorgevel van de (stolp) anderhalve meter zoals een parkeerplaats voor personenauto’s, aankleden met een boerderij of woning. Voorkom hoge hagen, begroeide strak geschoren haag, die u maximaal 1,50 meter hoog en circa 0,75 meter breed schuttingen of dichte beplanting die het zicht op de laat worden. voorgevel belemmeren.

Op het achtererf kunt u naast de beplanting op de erfrand zo nodig ook rond het bouwwerk zelf beplanting aanbrengen. U kunt dan kiezen voor een elzenhaag, die u op de gewenste hoogte topt. U hoeft hem minder vaak te scheren dan een geschoren haag. De groeivorm is daardoor iets wilder. Is er meer ruimte, dan kunt u ook een struweelhaag planten. Deze neemt ongeveer 3 meter in beslag en kan ongeveer 2,5 meter hoog worden.

Gebruikt u houten boeren damhekken, dan draagt u direct bij aan het verfraaien van het landschap.

Tegenwoordig zien we steeds meer coniferen op erven. Coniferen zijn niet streekeigen voor De Schermer. Streekeigen Parkeerplaatsen op het voorerf kunt u inpassen met beplanting heeft een belangrijke cultuurhistorische waarde en biedt voedsel voor dieren zoals vogels en vlinders. geschoren hagen. Beter nog is om de parkeerplaats te verplaatsen naar het achtererf.

20 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE SCHERMER 21 Een bestaande rijbak aan de weg kunt u minder laten opvallen door er een geschoren door er een geschoren kunt opvallen u minder laten bestaande rijbak aan de weg Een achter deels weg Rechts: rijbak valt haag om heen te planten. Links de bestaande situatie. haag (foto bewerkt). geschoren Witte hekken vallen erg op in het landschap. Gebruik als afrastering houten hekken die houten hekken Gebruik als afrastering op in het landschap. erg vallen Witte hekken bruin of zwart onbehandeld, kunnen met koord. zijn of palen Paarden in weiland. Paarden Afrastering hekwerken (houten) Zet alleen op het erf in het en gebruik alleen schrikdraadweiland of schrikkoord als afrastering. op in het landschap. De afrastering valt dan nauwelijks Schriklint en dat geeft of wapperen gaat snel slap hangen Schrikkoord, beeld. een rommelig een kunststof met draad 5 mm, is dikker roestvrijstalen geleiders van circa meerdere (wit ‘wit’ dan schrikdraad. U kunt in de kleur het toepassen met zwart of wit met bruin) omdat dit na verloop van jaren in het landschap. meer opvalt nauwelijks en daardoor vergrijst staanders Voor (bruin) gebruiken. ‘terra’ Ook kunt u de kleur kunt palen gebruiken u houten in houtkleur of donkergroene u minstens of bruine kunststof staanders zet palen. De houten Hoe strakker uit elkaar. 4 meter het draad gespannen staat en Ligt er een paardenbak buiten uw erf, dat dan is het belangrijk buiten Ligt er een paardenbak op het erf inpast dat het lijkt alsof deze u de rijbak zodanig ligt. Hiervoor en legt u op de u dan de erfgrenssloten verplaatst erfrandennieuwe beplanting aan. Rond de rijbak kunt u dan meer informatie. 4 C voor Zie ook hoofdstuk een haag planten. Als er rond uw paardenbak een andere, opvallende omheining opvallende een andere, uw paardenbak Als er rond staat die u niet kunt vervangen, dan kunt u er geschoren Dit geldt ook als omheen planten. hagen of een elzensingel bijvoorbeeld de paddock, longeerbak, stapmolen of mestplaats hoog als hagen even in het zicht ligt. Houd de geschoren erg zodat (maximaal 1,50 meter), het hekwerk paardenbak de rond het erfer doorzicht over op minimaal een elzensingel blijft. Zet van een bouwwerk een paardenbak, zoals afstand 2 meter en een 1 meter) (circa blijft uitgroei er ruimte voor zodat aan de binnenzijde elzensingel Als u de onderhoudspad. uit. scheert, hij minder breed groeit Zo kunt u paardenbakken, afrastering en afrastering u paardenbakken, kunt Zo inpassen in het landschap beweiding goed een afrastering van de paardenbak eventuele Gebruik voor staanders en planken.traditionele afrastering met houten Bij voorkeur u onbehandeld hout, dat na verloop gebruikt van in het landschap passende kleur of een donkere, tijd vergrijst zwart,zoals kunt u een brede, Eventueel bruin of donkergroen. zwarte of bruine kunststof band of schrikkoord gebruiken. Sleufsilo’s, trailers en ronde balen plaatst u bij voorkeur balen plaatst trailers en ronde op Sleufsilo’s, Is dat onmogelijk,het achtererf. of kunt dan u een elzensingel staanplaats op het voorerf de Als u rond planten. struweelhaag het erf buiten elementen opslag of verplaatsbare of bouwvlak heeft het erf. die dan naar binnen liggen, verplaats hoe rechter de palen staan, hoe minder de afrastering opvalt in het landschap. Met draadspanners kunt u er voor zorgen dat het draad goed strak blijft staan. Als u het weiland met koord wilt indelen in vakken om verschillende groepen paarden te weiden, let u er dan op dat u de afrastering zo veel mogelijk in de lengterichting van het perceel zet en zo min mogelijk dwars op het perceel. Dan valt de afrastering minder op in het landschap. Bij voorkeur deelt u alleen op grotere afstand van de weg de weiden in vakken in, omdat ook koord bij veelvuldig gebruik dicht bij de weg erg opvalt.

Als u het weiland niet te intensief laat begrazen, blijft het weiland mooi groen en grazig. Te intensief begraasd Een goed roteersysteem voorkomt zwart getrapt land en geeft gras en kruiden grasland wordt stuk getrapt en verandert in zwarte grond. genoeg tijd om van het grazen te herstellen. Bovendien stimuleert overmatige vertrapping de groei van akkeronkruiden zoals ridderzuring, akkerdistel of brandnetel. Een groen ogend weiland creëert u door de paarden op niet te kleine stukjes weiland te zetten. Een hectare grond beweidt u dan met maximaal vier paarden. Met een goed rotatiesysteem zorgt u dat het gras genoeg tijd krijgt om van het grazen te herstellen. Hiertoe kunt u een paardenweide van een hectare in drieën delen. Elk van de delen laat u vier tot zes weken begrazen. Na het groeiseizoen kunnen de paarden desgewenst nog op de gehele wei lopen totdat ze naar stal gaan. Het is belangrijk om na het ontwormen van de paarden de mest van het land te verwijderen. Resten van het wormenmiddel in de mest doden namelijk nuttig bodemleven in de grasmat. Bovendien kunt u elk perceel na het hooien eerst door schapen laten begrazen voordat u de paarden er op gaat weiden.

Wormen gaan namelijk dood in de schapenmaag, terwijl het Palen (vaste houten palen of losse van stevig kunststof) met koord geven het rustigste schaap zelf bestand is tegen wormen. beeld en vallen minder op in het landschap dan donker lint.

Paarden hebben baat bij graslanden met een lage voedingswaarde en zijn daarom goed te combineren met beheer van kruidenrijke graslanden.

22 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE SCHERMER 23 Als u gaat bouwen op uw erf Algemeen Als u gaat bouwen, kunt u de kenmerken van het Schermer erf behouden of zelfs herstellen. In deze paragraaf leest u hoe u dit kunt doen. Daarbij komen verschillende gemeentelijke voorschriften aan bod die gelden bij bouw of andere veranderingen op uw erf. Voor het bouwen op of buiten een erf heeft de gemeente regels opgesteld waaraan het nieuwe bouwwerk moet voldoen. Daarnaast komen speciale regels aan bod voor erfelementen die niet zomaar mogen verdwijnen, zoals de kenmerkende sloten of het karakteristieke aanzicht van het voorerf. Tot slot volgen specifieke regels en adviezen voor paardenhouders. Voorbeeld van een authentiek Schermer erf. In dit handboek bespreken we de regels die gelden voor het buitengebied van de gemeente Alkmaar voor de erven in De Schermer en de Noordeindermeer- polder met de bestaande en toekomstige bestemmingen Agrarisch waarden, Tuin en Wonen. Ook voor andere bestemmingen kunt dit boekje ter inspiratie gebruiken, maar het gemeentelijke beleid biedt daarvoor het maatwerk. U kunt daarvoor contact opnemen met de gemeente. Of uw erf onder het Termen uit het bestemmingsplan bestemmingsplan voor het landelijk gebied valt, kunt u nagaan op de website van de gemeente ‘Ruimtelijke plannen.nl’. Hier kunt u de kaart en regels van het bestemmingsplan inzien. Bouwvlak Hiermee bedoelen we de grond waarop In de afbeelding op de pagina hiernaast kunt u zien hoe binnen de volgens regels van het bestemmingsplan verschillende bestemmingen de erven zijn weergegeven. mag worden gebouwd. Bij een woonbestemming is het bouwvlak Let op: We gaan hier niet in detail in op de voorschriften uit het bestemmingsplan alleen voor de woning bedoeld. voor het landelijk gebied, de welstandsnota en het paardenbeleid. We bespreken Overige bebouwing wordt op het alleen de belangrijkste regels die betrekking hebben op de ruimtelijke indeling van het bestemmingsvlak gebouwd. De plaats erf. De gemeentelijke regels veranderen regelmatig. Ga daarom altijd ook het van het bouwvlak is aangegeven op de actuele beleid na voor de volledige regels. Aan de tekst in het handboek kunnen bestemmingsplankaart. geen rechten worden ontleend. De beleidsdocumenten van de gemeente zijn leidend. Bouwperceel Verderop in dit boekje vindt u het stappenplan voor een optimaal ontwerp Het perceel waarop het bouwvlak is van uw erf, met het nieuwe gebouw op een passende manier ingepast in uw gelegen. streek. Stap voor stap nemen wij de regels van de gemeente met u door en geven aanvullende adviezen om tot een zo goed mogelijk ontwerp te komen. Bestemmingsvlak U kunt dit ontwerp gebruiken om uw omgevingsvergunning bij de gemeente De op de bestemmingsplankaart aan te vragen. Als uw erf voldoet aan de inrichtingsprincipes die de gemeente aangegeven gronden met eenzelfde hanteert en u brengt aanvullend nog authentieke kenmerken terug, dan heeft u bestemming. Bijvoorbeeld het straks een karakteristiek Schermererf! bestemmingsvlak ‘Wonen’. Hierop mag u erfbebouwing volgens de regels van het Mocht de situatie op uw erf anders zijn dan het stappenplan omschrijft, dan is bestemmingsplan bouwen. maatwerk van groot belang. Neem in dat geval contact op met de gemeente, die u verder kan helpen.

24 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE SCHERMER 25

waarop de woning met bijgebouwen staat en waar de staat en waar bijgebouwen met de woning waarop de Ook beplanting rond de opgaande eigenaar woont. staat op het erf. Het bouwvlakgebouwen een maakt het erf uit van het erf. Buiten onderdeel liggen de open akkersweilanden, of bouwland. tips en adviezen Aanvullende Als een kavelsloot dan is in het verleden gedempt is, erf Is uw brengen. te terug om deze waardevol het zeer smaller dan de kavel langs het ligt en ontbreken waarop uw erf te erfgrenssloten Door nieuwe de erfgrenssloten? u de karakteristieke herstelt graven Lagen er erfbegrenzing. scheidingssloten, op uw erf zoals vroeger sloten bijzondere of een dubbele sloot? Overweegteen lengtesloot u dan ok waar dat mogelijk brengen te terug (deels) sloten om deze kunt u hiervoor Landschap Noord-Holland Via mogelijk is. ontvangen. een financiële bijdrage van de provincie Wat bedoelen we met ‘erf’? met we bedoelen Wat bedoeld de grond ‘het erf’ in dit handboek wordt Met Erfgrenssloten zijn zeer beeldbepalend. Belangrijk is dat u bij nieuwbouw op uw erfErfgrenssloten beeldbepalend. de zijn zeer het van of aan sloten heeft u een vergunning van verandering sloten behoudt. Voor de gemeente. ook van nodig en in de meeste gevallen hoogheemraadschap Voorbeeld van erven met de bestemming ‘wonen’ en de bestemming ‘agrarisch bestemming ‘agrarisch en de erven met de bestemming ‘wonen’ van Voorbeeld het landelijk gebied. en ‘water voor in het bestemmingsplan ‘tuin’ met waarden’ Binnen het beleid van de gemeente is het op de agrarische is het op de agrarische Binnen het beleid van de gemeente erven) (agrarische bestemmingen om alle gebouwen verplicht en bouwwerken Op een binnen het bouwvlak bouwen. te (woonerf)woonbestemming mogen kleine bijgebouwen bouwwerkenof andere alleen binnen het bestemmingsvlak nader op in. hier Hieronder gaan we gebouwd. worden Bij bouwplannen en veranderingen aan uw erfBij bouwplannen en veranderingen aan uw is het belangrijk achtererf mogelijk en veel dat u de indeling in voor- zo heeft twee zones: ‘Wonen’) woonerfbehoudt. Een (bestemming Het agrarische het voorerf en het achtererf. met de woning erf de kent het voorerf drie zones: of woning, met de stolp met de kleine en het bedrijfserf bijgebouwen overgangszone bouwwerken met de bedrijfsgebouwen, en opslag. De erfzonering Bebouwing binnen de erfsloten Bebouwing het Het bouwvlak liggen over en het bestemmingsvlak geeft Degemeente de erfgrenssloten. algemeen binnen aan dat het verkavelingspatroon, en daarmee ook de waterlopen waterpartijen, plassen, sloten, of andere zoals greppels uitmaken van de onderdeel een belangrijk watergangen structuurcultuurhistorisch van het buitengebied. waardevolle dempen graven, sloten kunt u niet zomaar reden Om deze cultuurhistorische bijzondere met Sloten of vergraven. op het erfwaarde apart staan zelfs op de aangegeven bestemmingsplankaart. aanlegvergunning Ook mag zonder het erf sloot op of buiten geen nieuwe of weiland (in kan Dit akker) gegraven. alleen onder bepaalde worden voorwaarden. Hiervoor moet u een omgevingsvergunning hierbij in hoeverre beoordeelt De gemeente aanvragen. gemaakt op de landschappelijke, natuurlijke wordt of inbreuk van het gebied. cultuurhistorische waarden Het voorerf Het groene karakter van het voorerf is in het gemeentelijk beleid niet apart bestemd. Op woonerven valt dit onder het bestemmingsvlak, bij de agrarische erven valt het buiten het bouwvlak. Een deel van het voorerf valt hier onder de bestemming “tuin”, op de plankaart met een lichtgroene kleur aangegeven. Op de tuinbestemming zijn alleen onder bepaalde voorwaarden erkers toegestaan en bouwwerken van A maximaal 1 meter hoog. De gemeente beschermt het karakteristieke aanzicht van het voorerf op de woonbestemming door kleine bijgebouwen, in principe alleen 3 meter achter de voorgevel (de naar de weg gekeerde gevel) van de woning toe te staan. In sommige gevallen zijn zeer kleine bijgebouwen voor de woning onder bepaalde voorwaarden mogelijk. Zie hiervoor de welstandsnota. Het voorerf is in principe onbebouwd en onverhard, behalve de oprijlaan en tuinpaadjes.

Bouw van een nieuwe (bedrijfs)woning; de plaats op het erf De woning bouwt u op het voorerf. De ligging van een bestaande woning is B vastgelegd in het bestemmingsplan. Deze woning kan een bedrijfswoning zijn, maar ook een woonhuis. Het bouwvlak op een woonbestemming is zo geplaatst, dat de woning een prominente plek behoudt: er kan niet voor of naast gebouwd worden. Een nieuwe woning mag alleen op een bouwvlak worden gebouwd bij vervanging van een bestaande woning. Op een bouwvlak mag één woning staan, tenzij anders is aangegeven op de bestemmingsplankaart. De woning is met de voorgevel op de weg gericht. De bebouwing staat vrij op het erf. Als u een stolp bouwt, geldt als extra voorwaarde dat het moet gaan om een solitair gelegen perceel van minimaal 25 C meter breed en 40 meter diep.

Erfzonering woonbestemming: A Erfzonering in voorerf en achtererf. Voor elke zone gelden eigen specifieke regels voor veranderingen. B Houdt u bij nieuwbouw rekening met de plaats van een nieuw gebouw of bouwwerk in verband met een doorzichtas over uw erf. C Op de erfranden gelden zones die niet bebouwd en niet verhard mogen worden.

Sluit bij nieuwbouw aan bij de bebouwing in de straat. Van oudsher werden woningen evenwijdig aan het verkavelingspatroon gebouwd. Zij kunnen daardoor langs de ringdijk schuin op de weg staan. Als daar de nieuwe Het voorerf is binnen het gemeentelijk beleid beschermd door bijgebouwen en aanbouwen bij woning dan recht aan de straat wordt gebouwd, dan een woning alleen vanaf 3 meter van de voorgevelrooilijn toe te staan. doorbreekt dat het karakteristieke straatbeeld.

26 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE SCHERMER 27 Uitstraling van het woonhuis van Uitstraling De karakteristieke vorm van stolpen is beschermd in het beleid van de gemeente. stolpen is beschermd in het beleid van van vorm De karakteristieke Het woonhuis moet zijn voorzien moet een rechthoekige van Het woonhuis en een kap. worden mag maximaal 1 bouwlaag Er plattegrond kap). (exclusief gebouwd zijn ondergeschikt. Aan- en bijgebouwen Kleur- voorgevel. heeft een representatieve Het hoofdgebouw en materiaalgebruik Zie de zijn overwegend traditioneel. alle voorschriften. voor welstandsnota Aanvullende tips en adviezen Aanvullende Het voorerf bepaalt de aanblik van het erf. Het behoud woning of andere stolp positie van de van de solitaire uitstraling van het voorerf zijn en de representatieve belangrijk. of vrijstaande bijgebouwen Bouwt u daarom bouwwerken ook vergunningsvrije andere (waaronder bouwwerken) bij voorkeur de achtergevelrooilijn. achter op uw erfAls de ruimte plaatst u het dat niet toelaat, de als mogelijk achter ver gebouw dan zo nieuwe aan de evenwijdig Bouwt u gebouwen voorgevel. zijdelingse perceelgrenzen. of inrichten met gras U kunt uw voorerf representatief met een combinatie van boerentuin een eenvoudige siersoorten en nutssoorten. 2 kunt In u meer hoofdstuk Hagen kunnen de siertuin lezen. hierover overige van het plant u voor deel van het voorerf Leibomen afscheiden. Heeft u een erf dicht op elkaar. niet te van de voorgevel, dan kunt u waar nodig de bomenrij of breder, 20 meter en zijerfrand het voorerfrond voor- op de (langs de sloot Maak herstellen. gebruik van inheemse, en voorerfgrens) streekeigen beplanting. Uitstraling van de (stolp)boerderij de van Uitstraling zijn de structuur de gemeente Binnen het beleid van en de hoofdkarakteristieken beschermd. van de stolpboerderij worden. mag niet veranderd van de stolp De hoofdvorm één bouwlaag met is bij een stolp Het uitgangspunt piramidevormig dak, een lage goot en een vierkante De maat varieert plattegrond. van klein bij een plattegrond 20 van 20 bij bij een plattegrond groot tot van 12 bij 12 meter het piramidedak gesitueerd is óf onder Het woonhuis meter. Deóf als een apart aangeschoven. de stolp tegen volume en bevat meer bewerkelijke is representatief details. voorgevel Gebruik materialen, traditionele kleuren en dakbedekking. De dakbedekking bestaat uit riet of dakpannen. Dakkapellen zijn vervangingalleen ter van bestaande dakkapellen en alleen aan Hiervoorde voorzijde toegestaan. kunt u de welstandsnota raadplegen. Ook de inrichting van het erf en het behoud van de zijn belangrijk. positie van de stolp solitaire De inhoud van een nieuwe woning op een woonbestemming woonbestemming op een woning De van een nieuwe inhoud mag in principe een bedragen. Als u op maximaal 750 m3) mag (terug)bouwt, een stolp bestemming of agrarische woon- de oppervlakte De dan 200 m² bedragen. niet minder afstand is minimaal 3 zijdelingse perceelgrens de tot van de woning meter. Het achtererf Zone achtererf van woonbestemming en de overgangszone van agrarische bestemmingen Op het achtererf (bestemmingsvlak of bouwvlak) kunt u aan- en uitbouwen van de woning en bijgebouwen bij de woning realiseren. Bijgebouwen staan vrij op het erf, bij voorkeur achter de woning. De bouwwerken mogen in principe niet minder dan 3 meter achter de voorgevelrooilijn worden gebouwd. (De voorgevelrooilijn is de lijn die vanaf de voorgevel recht naar de zijerfgrenzen loopt.) Vrijstaande bijgebouwen moeten op een woonbestemming volledig binnen een afstand van Als u belang hecht aan een evenwichtige uitstraling van 15 meter van de woning worden gebouwd. uw erf, dan bouwt u de grote bedrijfsgebouwen minimaal 15 - 20 meter achter de achtergevel van de woning. De gezamenlijke oppervlakte van aan-, uit- en bijgebouwen bij een woning op een woonbestemming is afhankelijk van de oppervlakte van het bestemmingsvlak. Bij een oppervlakte tot 1.000 m² geldt een maximum van 54 m² en voor vlakken groter dan 4.000 m² geldt een maximum van maximaal 100 m². Op een agrarische A bestemming is dit maximaal 54 m². Raadpleegt u voor de precieze regels het bestemmingsplan.

Overige bouwwerken (geen gebouwen) kunt u bouwen op het bouwvlak of het bestemmingvlak wonen, volgens de regels van het bestemmingsplan. De erf- of terreinafscheiding mag in principe maximaal 1 meter hoog zijn. Als hij 3 meter achter de voorgevelrooilijn staat, mag hij 2 meter hoog zijn. In sommige situaties B gelden andere regels. Raadpleeg daarvoor het bestemmingsplan.

Zone achtererf voor grote bedrijfsgebouwen Bedrijfsgebouwen staan vrij op het erf, op enige afstand van de straat. Bedrijfsgebouwen moeten op het bouwvlak en in ieder geval achter de woning worden gebouwd. Ze staan evenwijdig aan de zijdelingse perceelgrenzen. Andere bouwwerken (geen gebouwen) zoals voedersilo’s, mestsilo’s, mestplaten, hekken, etc. moet u binnen het bouwvlak bouwen. Uitzondering hierop zijn houten damhekken. C De gemeente kan eisen stellen aan de plaatsing van gebouwen op het erf in verband met een zichtlijn over het erf. Loopt deze zichtlijn bijvoorbeeld over het bestaande erfpad, dan houdt u deze vrij van bebouwing.

Aanvullende tips en adviezen

Wilt u kwaliteit toevoegen aan uw omgeving? Bouwt u dan nieuwe Erfzonering agrarische bestemming: bijgebouwen bij de woning of andere bouwwerken achter de A Erfzonering in voorerf, tussenzone en bedrijfserf. achtergevelrooilijn. Als de ruimte op uw erf dat niet toelaat, plaatst u het Voor elke zone gelden eigen specifieke regels voor veranderingen. nieuwe gebouw dan zo ver mogelijk achter de voorgevel. B Houdt u bij nieuwbouw rekening met de plaats van Belangrijk is dat u geen schuttingen evenwijdig aan de voorgevelrooilijn een nieuw gebouw in verband met doorzicht over of vanaf de voorgevel schuttingen naar de zijerfgrenzen plaatst. Dit tast de uw erf. C Op de erfranden gelden zones die niet bebouwd en openheid van het erf namelijk zeer aan. niet verhard mogen worden.

28 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE SCHERMER 29

Aanvullende tips en adviezen tips Aanvullende sector de agrarische in zijn ook de Door schaalvergroting de erven agrarische op bijgebouwen de afgelopen (stallen/schuren) gesloten veelal De grote, geworden. groter decennia steeds beeld op het ruimtelijk invloed hebben een grote volumes en volume van de erven. is niet langer het grootste De woning het erf Alszichtlijnen over verdwijnen. naar het buitengebied de erfranden de beplanting op bovendien zijn de ontbreekt, Om de identiteit zichtbaar. afstand van grote stallen/schuren versterken dat de te is het belangrijk van de droogmakerij de streek. gebouw past bij die van uitstraling van het nieuwe en bont materiaalgebruik vormen passen niet. Bijzondere of Systeembouwstallen zijn rust en samenhang. Belangrijk of golfplaat damwandprofiel, met materialen zoals schuren hetzelfde in Nederland en hebben overal staan overal beton uiterlijk. bij de kenmerken Door sluiten aan te van uw streek, u kwaliteit aan het landschap. voegt toe naast de bedrijfsgebouwen agrarische Als grote in het oog. erg springen staan, of stolp ze woning belang van cultuurhistorieOm vanuit het ervoor hiërarchie in of woning de boerderij dat zorgen te blijft, kunthet hoofdgebouw u werken een met erfzonering In direct achter de zone op het achtererf. bijgebouwen bouwt u alleen de de achtergevel (agrarische) grote voor De zone bij de woning. (het achter ligt 15 - 20 meter bedrijfsgebouwen Daar van de woning. verlengde van) de achtergevel realiseren. bedrijfsgebouwen kunt u dan de grote balen)Opslag van ruwvoer (bijvoorbeeld ronde in het van verrommeling een hoge mate voor zorgt mogelijk uit het zicht, veel ruwvoer zo Zet landschap. aan de binnenzijde van het erf. De kleur van deze stal sluit niet aan bij de kleuren van het landschap. Door kleuren te kiezen die passen in het landschap, ontstaan eenheid en rust. Door kleuren te kiezen die passen in het landschap, het landschap. De van stal sluit niet aan bij de kleuren deze kleur van Uitstraling bijgebouwen bij de woning en bij de woning bijgebouwen Uitstraling bedrijfsgebouwen het aan de vorm van het gebouw, regels De stelt gemeente aanzien van materiaal en kleuren.dak en de uitstraling ten met een kapHet bijgebouw bestaat uit één laag en wordt kanten (afgeschuinde daken of wolfseinden Platte afgedekt. aan de korte zijde van het dak, of achtergevel) de voor boven en materiaalgebruik Architectuur zijn niet toegestaan. kan Bij stolpboerderijen op de woning. zijn afgestemd voorkomen worden van bedrijfsgebouwen grootschaligheid door geleding in de bouwmassa. Kleuren zijn gedekt en landelijk. de details de welstandsnota. Zie voor Erfpad met doorzicht over het erf Een bouwvrije zone op de erfranden voor De gemeente heeft geen beleid ten aanzien van de situering beplanting van de bebouwing op het erf in verband met een zichtlijn De gemeente hanteert op de erfranden een onbebouwde zone over het erfpad. van 3 meter. Binnen deze zone mag u geen gebouwen bouwen. De gemeente geeft aan dat nieuwe elementen in het landschap moeten worden ingepast Zij wenst daarbij terughoudende Aanvullende tips en adviezen vormgeving en kleurstelling, omdat de gebouwen in het open Belangrijk is dat u het erfpad met het doorzicht, dat recht landschap vaak goed zichtbaar zijn vanaf de linten en wegen. De vanaf de weg over uw erf naar het land achter uw erf loopt, gemeente vindt het belangrijk dat de karakteristieke tuinaanleg behoudt. Gaat het (doorzicht over) het erfpad verloren met grachten, singels en boomgaard wordt gehandhaafd. door nieuwbouw, overweeg dan op een andere plek op uw erf een erfpad met doorzicht aan te leggen. Wanneer u het doorzicht over uw erfpad of op een andere plaats over Aanvullende tips en adviezen het erf herstelt, dan verhoogt dat direct de waarde van Zorgt u er voor dat u geen andere bouwwerken (sleufsilo’s, het erf. Belangrijk is dat u het erfpad niet op de erfranden paardenbakken, ed.) op de erfranden aanlegt. Is de breedte aanlegt. Heeft u een erfpad en is dat onbeplant? Dan kunt van de zone op de erfranden kleiner dan 3 meter door u, als er genoeg ruimte is, laanbomen langs het erfpad bijvoorbeeld andere bouwwerken? Dan is er te weinig planten, zoals els, es, wilg of fruitbomen. Waar de ruimte ruimte voor een karakteristieke bomenrij. U kunt op de voor grote bomen ontbreekt, kunt u kleinere soorten erfranden dan beter alleen gras inzaaien. In dit geval staat zoals els, lijsterbes of veldesdoorn toepassen. Ook kunt u de nieuwe stal of schuur open in het landschap en is een fruitbomen of es in een lei-, knot- of gekandelaberde representatief ontwerp van het gebouw des te belangrijker. vorm snoeien. In onderstaande tekst wordt gesproken over ‘insteek sloot’. Dit is het punt waarop het maaiveld overgaat in de helling van het talud van de sloot. De insteek sloot ligt dus op maaiveldhoogte. Bij het maken van keuzes voor inpassing van een bedrijfserf in het landschap is maatwerk heel belangrijk.. Voor ondersteuning bij het maken van uw plannen kunt u contact opnemen met de gemeente of Landschap Noord-Holland.

Kenmerk van het Schermer erf is dat op alle erfranden beplanting staat, behalve voor de boerderij zelf.

Zichtlijnen over het erfpad zijn grotendeels verdwenen in De Schermer. Is deze nog Markering van de randen is belangrijk voor de herkenbaarheid van de erven in het aanwezig op uw erf, dan is het zeer waardevol als u deze behoudt. open landschap. De bomenrij op de erfranden vormt het kader rond de gebouwen in het landschap.

30 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE SCHERMER 31 Als u verplaatsbare elementen zoals ronde balen binnen beplanting op het achtererf ronde elementen zoals Als u verplaatsbare op in het landschap. nauwelijks ze plaatst, vallen Reserveer op de erfranden bij voorkeur 6 – 8 meter tussen de sloot en het gebouw 6 – 8 meter tussen de sloot en het gebouw Reserveer op de erfranden bij voorkeur een bomenrij. voor

Reserveer tussen 8 meter en liefst minimaal 5 meter sloot en het bouwwerk een bomenrijde insteek voor met kleinere boomsoorten, berk, els, zoals of peer bomen van de 2e orde. we veldesdoorn. Dit noemen Reserveer tussen 10 meter en liefst minimaal 8 meter de insteek sloot en het bouwwerk een bomenrijde insteek voor Dit noemen es of wilg. iep, bomen, zoals met grotere van de 1e orde. bomen we Groot erfGroot dan 60 meter) (breder Klein erfmeter breed) (tot 60

- n Kiest een karakteristieke u voor bomenrij op de erfranden? doen: U kunt als volgt dat n heeft u ruimte nodig om de sloten mechanisch te mechanisch te heeft nodig om de sloten u ruimte onderhouden. Overigens vraagt een bomenrij minder veel onderhoud of windsingel. dan een struikenrij, elzensingel erf ‘uit balans’. ‘uit erf bomen van de van op toepassing toelichting nadere Een 5. De vinden in hoofdstuk is te 1e en de 2e grootte de beplanting voor genoemde afmetingen hieronder Houd er rekening mee dat als de zijn minimale maten. daken gaat heeft, over ruimte deze weinig beplanting te hangen of dat u vaker snoeien. Bovendien zult moeten - Belangrijk is in elk geval, dat u op een groot erf dat u op een groot is in elk geval, Belangrijk geen te kleine bomensoort plant. Anders ontstaat er een verkeerde verhouding erf tussen het en de bomen en oogt het Regel van de gemeente is dat nieuwe gebouwen op een minimale afstand van de erfgrens (insteek sloot) gebouwd worden. Op de erfrand komt inheemse beplanting. Op inheemse beplanting. de erfrand komt de erfgrens worden. (insteek sloot) gebouwd op een minimale afstand van gebouwen de gemeente is dat nieuwe Regel van Wanneer u een hoog gebouw gaat plaatsen, of een hoge vraagt de minste ruimte, minimaal 4-5 meter tussen de bebouwingsintensiteit wilt, en als u kiest voor een algemeen insteek sloot en het bouwwerk. Overweegt u daarom om in Nederland gebruikte vormgeving, gebruik dan de wat toch iets meer ruimte te nemen voor een goede uitstraling meer gesloten beplanting voor de zij- en achtererfranden. van uw erf. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor een sleufsilo, stapmolen of n Groot erf (breder dan 60 meter) parkeerplaatsen met trailers, e.d. Gebruik deze beplanting - Reserveer minimaal 10 -12 meter tussen de insteek sloot en dan alleen achter de achtergevelrooilijn van de woning het bouwwerk voor een gesloten windsingel met struiken en of stolp, langs de nieuwe bebouwing. Hoe hoger de één rij boomvormers (es). bebouwingsintensiteit of de bebouwingshoogte, hoe - Als u de minimale door de gemeente gestelde afstand meer verdicht de groene zone op de erfranden. De nieuwe gebruikt (3 meter) dan heeft u geen ruimte om bomen of beplanting sluit dan aan op de reeds aanwezige bomenrij struiken te planten. Een elzensingel of struweelhaag vraagt op de erfranden. U kunt dit als volgt doen: de minste ruimte, minimaal 4-5 meter tussen de insteek sloot en het bouwwerk. Overweegt u daarom om toch iets meer n Klein erf (tot 60 meter breed) ruimte te nemen voor een goede uitstraling van uw erf. - Reserveer minimaal 8 meter en liefst 10 meter tussen de insteek sloot en het bouwwerk voor een bomenrij (2e Om ervoor te zorgen dat het voorerfgedeelte een orde) met (daar voor) een enkele struikenrij. representatieve uitstraling krijgt of behoudt, gebruikt u een - Als u de minimale door de gemeente gestelde afstand bomenrij op de (zij)erfranden. De meer gesloten beplanting gebruikt (3 meter) dan heeft u geen ruimte om bomen zoals een elzen- of windsingel kunt u gebruiken voor de of struiken te planten. Een elzensingel of struweelhaag bedrijfsbebouwing op het achtererf.

Laanbomen langs het erfpad.

32 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE SCHERMER 33 Snoeihout kunt u verwerken tot takkenril. Hierin kan een winterkoning broeden of broeden een winterkoning Hierin kan Snoeihout kunt tot takkenril. u verwerken een egel overwinteren moeten gaan met het opnieuw inpassen van het erfmet het opnieuw inpassen gaan moeten in het beplanting. met streekeigen landschap kunt bouwvlakOp het agrarisch u woonbestemming en een het bouwvlak aanleggen. Buiten beplanting vergunning zonder Via is beplanting niet toegestaan. wonen of bestemmingsvlak mogelijk hoogopgaande is het een omgevingsvergunning gaan in samenhang te Dit dient altijd planten. beplanting te deskundigemet het advies van een van natuur op het gebied en landschap. Van het snoeihout kunt u takkenrillen maken. Zo’n takkenril het snoeihout kunt u takkenrillen Van maken. Zo’n en kleine schuil- en nestgelegenheid. biedt vogels zoogdieren aanleg en onderhoud bomenrijen, van Meer over informatie kunt beplanting in u vinden windsingels en andere 5. Hier boom- enhoofdstuk vindt u ook de lijst van inheemse struiksoorten. In 4 kunt u aan de hand van een stappenplan hoofdstuk stap uw eigen ontwerpschets (her)inrichtingstap voor voor van uw erf erfinrichting tekenen. U kunt advies over voor bijen mogelijkheden terecht een financiële bijdrage voor U kunt ook een erfinrichtingsplanLandschap Noord-Holland. bebouwing komt, plan staat waar de In opstellen. laten zo’n waar welke beplanting karakteristiek onderhoud is en welk de beplanting nodig heeft. tips en adviezen Aanvullende Met karakteristieke erfbeplanting maakt u uw erf compleet en draagt u bij aan de versterking van de van de identiteit U kunt bijvoorbeeld afscheiding hagen als droogmakerij. hagen op, van het voorerf (tuin of moestuin) aanleggen. Let karakteristiek. zijn niet Verder op de zij- of achtererfgrenzen van de zuid- of westgevel kunt voor u leibomen planten bomen op het voorerf Denk ook aan solitaire de boerderij. het Schermer erfVoor op het achtererf. of een notenboom of hakhoutbosjeszijn hoogstamfruitboomgaarden heel kenmerkend. Overweeg om een vervallen of boomgaard Rondhakhoutbos bijvoorbeeld op het voorerf. herstellen, te of bomenrij kunt voor u dan een elzensingel de boomgaard wind aanleggen (als er nog geen de beschutting tegen is). Daarnaast kunt u overwegenrandbeplanting aanwezig op uw erf en/of om de vroeger sloten (dubbele) aanwezige Op historische kaarten herstellen. singels te kunt u zien of en op uw erf vroeger waar deze lagen. De erf. erfbeplanting samen een fraai en de bebouwing vormen De gemeente geeft aan dat groei van de omvang van de van de omvang geeftDe gemeente aan dat groei ervenbebouwde het erf aanpassing van of een andere gepaard Maak uw erf compleet met streekeigen streekeigen met uw erf compleet Maak erfbeplanting hanteertDe bomen. gemeente lijst met bijzondere een Deze bomen. Hierop bijzondere monumentale en staan het Voor in principebomen mogen gekapt niet worden. nodig (zie heeft van houtopstanden u een vergunning vellen die op uw Bomen ‘kapvergunning’). onder gemeente website zonder staan en die niet op de lijst staan mag u eigen grond kappen.vergunning Aanleg paardenbouwwerken n Er moet een inrichtingsplan worden gemaakt met Voor het houden van paarden en het aanleggen of bouwen beschrijving van de aanleg van de paardenbak, waarbij de van paardenbouwwerken zoals een rijbak, paddock, stapmolen karakteristieke kenmerken van het Schermer erf worden en dergelijke gelden aanvullende regels, naast hierboven behouden of versterkt, inclusief een beplantingsplan. is omschreven. Deze regels zijn voor de hobbymatige n Stapmolens, longeercirkels en lichtmasten zijn niet paardenhouderij enigszins anders dan voor de bedrijfsmatige toegestaan. paardenhouderij. In de gemeente Alkmaar is onder bepaalde voorwaarden een bedrijfsmatige (productiegerichte) De paardenbak en de paddock worden slechts toegestaan paardenhouderij toegestaan op agrarische bestemmingen. indien niet binnen de bestemming Agrarisch een paardenbak is Hiervoor dient wel een omgevingsvergunning te worden aangelegd ten behoeve van de woning waar de paardenbak of aangevraagd. Bij de aanvraag om omgevingsvergunning maakt paddock voor wordt aangevraagd. het college van burgemeester en wethouders de afweging of medewerking verleend kan worden. Daarnaast worden, in Als uw bestemmingsvlak of bouwvlak te klein is voor aanleg bepaalde situaties, zowel hobbymatige paardenhouderij en van een paardenbak, dan kunt u een omgevingsvergunning paardenhouderij als kleinschalige agrarische nevenactiviteit aanvragen voor aanleg van een rijbaan en/of paddock, (deels) toegestaan. buiten heb bouwvlak op agrarische grond (weiland). Zie voor meer informatie H 4 ‘Stappenplan C’. Aanleg van een paardenbak is binnen de agrarische bestemmingen en de woonbestemming toegestaan onder Hobbymatige paardenhouderij voorwaarden. U moet hiervoor een omgevingsvergunning De hobbymatige paardenhouderij is kleinschalig, hierbij aanvragen. worden paarden of pony’s worden gehouden als liefhebberij. Het hobbymatig houden van vijf paarden of pony’s is zonder Voor het aanleggen van de paardenbak binnen het bouwvlak milieuvergunning toegestaan. Als u een aanvraag voor een of bestemmingsvlak (op het erf) gelden de volgende bouwvergunning indient, dan is de milieuwetgeving daarin een voorwaarden: richtlijn en weegt men het aantal paarden dat u op uw gronden n Eén paardenbak en één paddock met een gezamenlijk heeft daarin mee. Aanleg van een paardenrijbak of paddock oppervlak van 1.200 m², waarbij de paardenbak een voor hobbymatig gebruik is mogelijk op het bestemmingsvlak maximale afmeting heeft 40 x 20 meter. wonen of een agrarisch bouwvlak. U moet hiervoor een n De paardenbak en de paddock moeten achter het omgevingsvergunning aanvragen. De paardenbak mag niet hoofdgebouw of de woning worden geplaatst. groter zijn dan 20 x 40 meter. Er mogen geen lichtmasten bij n Aanleggen in de lengte en in het verlengde van de de paardenbak worden geplaatst. Ook bouwwerken zoals een bestaande bebouwing op het erf. longeerkraal of stapmolen zijn niet mogelijk. n De afstand tussen rijbak en (bedrijfs)woning van derden bedraagt minimaal 25 meter. Bedrijfsmatige paardenhouderij n Hekwerken om de paardenpak en de paddock zijn Een bedrijfsmatige (professionele) paardenhouderij is gericht toegestaan tot maximaal 1,50 m hoog. op het genereren van bedrijfsresultaat. De gemeente Alkmaar

34 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE SCHERMER 35 LED lampen (groen voor vogels en geel voor vleermuizen) zijn minder storend voor voor zijn minder storend vleermuizen) en geel voor vogels voor LED lampen (groen dieren. deze Een rijbak bouwt u op het bestemmingsvlak wonen. U kunt de paardenbak U kunt de paardenbak bestemmingsvlak wonen. rijbak bouwt u op het Een een bomenrij op de erfrand. landschappelijk inpassen met bijvoorbeeld een geschoren zoals beplanting, met streekeigen Bestaande situaties kunt u verbeteren het erf zorgvuldig Nog beter is als bij herinrichting van ook paardenbouwwerken haag. ingepast. worden

tips en adviezen Aanvullende u paardenbakken, dat u er voor en paddocks, Zorgt dergelijke bij voorkeur op het achtererf aanlegt, achter omheining Gebruik voor van de woning. de achtergevel bij voorkeur de paardenbak/paddock open­ rondom hekwerken houten gewerkte, van maximaal 1,50 meter kleurstelling bruin een donkere gedekte in (grijs, hoog, of donkergroen). en dieren en andere Om ervoor dat vogels zorgen te min mogelijk last hebben van het licht zo planten de rijbak, rond van de lichtmasten kunt u het beste plaatsen ( 4 – 6) met een lagere lichtmasten meerdere met plaatsen in plaats van één lichtmast lichtintensiteit Daarnaast kunt LEDeen hoge lichtintensiteit. u het beste lampen gebruiken in een kleur waarvan bekendis dat Gebruik heeft effect op natuur. storend die het minste van schriklint op in het open als afrastering valt erg Schrikkoordlandschap. is hiervoor een goed alternatief. bespraken al we In van dit hoofdstuk paragraaf de eerste in het landschap past.welke afrastering beste het balen) zorgt Opslag van ruwvoer (bijvoorbeeld ronde in het landschap. van verrommeling een hoge mate voor mogelijk uit het zicht, aan de veel ruwvoer zo Zet kunt u adviezen nadere Voor binnenzijde van het erf. contact met Landschap Noord-Holland. opnemen U kunt paardenbakken, paddock en dergelijke inpassen de bouwwerkendoor hagen rond leggen. Ook aan te kunt u hiervoor gebruiken, een elzensingel wilde of een is op het erf. Zie als er meer ruimte haag (struweel) hiervoor van dit paragraaf in de eerste ook de adviezen hoofdstuk. Volledig gebruiksgerichte paardenhouderijen, waaronder de waaronder gebruiksgerichte paardenhouderijen, Volledig Nieuwe zijn niet toegestaan. paardenhouderijen manege, als kleinschalige alleen op nevenfunctie agrarische worden bestaande bouwvlakken toegestaan. rekent paardenhouderijen met meer dan vier paarden onder de vier paarden met meer dan rekent paardenhouderijen hobby als ook als de paarden paardenhouderij, bedrijfsmatige fokken Het geen inkomsten gehouden en opleveren. of worden (productiegerichte paardenhouderij) verhandelen van paarden In bestemmingen. agrarische valt onder de dit gevalalle zijn paardenbouwwerkenbouwvlakde het Onder binnen toegestaan. is ook kleinschalige bestemmingen agrarische gebruiksgerichte als nevenfunctiepaardenhouderij mogelijk. Dit is bijvoorbeeld een kleine of kleinschalige pensionstal paardenverhuur. Voorbeelderf: Paardenhouderij ‘Stal Bastiaan’ in De Beemster Voor het houden en rijden van paarden zijn voorzieningen nodig die veel ruimte vragen. Paardenbakken zijn hier het bekendste voorbeeld van. Deze rijbakken of paddocks zie je steeds vaker in het landschap op of bij woon- of boerenerven. Rijbakken en andere paardenbouwwerken zoals stapmolens vallen erg op in het landschap als zij niet op een zorgvuldige manier op het erf zijn ingepast. Om paardenhouders te inspireren hun (toekomstige) paardenbak en andere paardenbouwwerken goed op hun erf in te passen zijn ‘voorbeeldpaardenhouderijen’ ingericht. Dit is voor elk type landschap in Laag Holland gedaan. Eén in de binnenduinrand: De Sterrenhoeve, één in het Margriet heeft sinds 2001 een pensionstal en streeft er naar om zowel fanatieke veenweidegebied: Stal Van Beurden en één in een droogmakerij: dressuurruiters, springruiters als recreatieruiters een gemoedelijke sfeer te bieden op een karakteristiek Beemster erf. stal Bastiaan. Hieronder vindt u een korte presentatie van de voorbeeldpaardenhouderij voor de droogmakerijen in Laag Holland: Stal Bastiaan VOF aan de Noorddijk 3 in Noordbeemster.

Stal Bastiaan VOF ligt op oude zeekleigrond aan de ringdijk. Margriet en Dennis Bastiaan hebben sinds 2001 een pensionstal en streven er naar om zowel fanatieke dressuurruiter, springruiters als recreatieruiters een gemoedelijke sfeer te bieden. Op het erf zijn 26 buitenboxen, een binnenrijhal en een buitenrijbaan aanwezig. Daarnaast beschikken zij over 3 paddocks en 12 ha weiland.

Dit erf bood veel ruimte voor (her)inrichting en stimulatie van natuur- en cultuurhistorische waarden voor de inrichting als voorbeeldpaardenhouderij. De karakteristieke Beemster erfvorm

en de kopergravuresloten waren namelijk nog gaaf en het erf bood In het weiland zijn de aparte paardenweiden afgezet met palen en koord. Dit geeft een alle ruimte voor het terugbrengen van De Beemster kenmerken. rustig beeld.

Stal Bastiaan in het Beemster landschap (vóór de herinrichting)

36 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE SCHERMER 37 De paardenstal De sloten die het erf zijn hersteld. begrenzen

Voor de afrastering van de paddocks en de weiden gebruiken de afrastering van de paddocks en de weiden de eigenaren Voor schrikkoord. Schrikkoord is een goede keus, want het kan gespannen en strak worden in het landschap. opvalt het nauwelijks waardoor in de loop van de jaren, het vergrijst vervangen hun huidige woning In bovendien door de toekomst willen de eigenaren een karakteristieke stolpboerderij. om natuurontwikkeling nòg kansrijker maken. te De enthousiaste eigenaren waren net klaar waren het aanleggen van alle voorzieningenDe eigenaren met enthousiaste aan de inrichting de pensionstal en toe van hun erf. Devoor herinrichting tot verbreed ‘erfgrenssloten’ zijn de smalle Zo aangepakt. voorbeeldbedrijf is grondig Op de zij- en achtererfranden erfgrenssloten. zijn karakteristiekevolwaardige tot bomenrijen van es en zwarte het erf els geplant. Om het doorzicht over herstellen te zijn een dam en duiker verplaatst en is het erfpad Beide zijden van het verlegd. erfpad en als poortwachters zijn beplant met laanbomen bij de oprit zijn twee iepen uit enkele die nog maar bestond bomen, telt het voorerf, op geplant. De boomgaard 15 mooie fruitbomen. De mesthoop en de parkeerplaatsnu weer de trailers zijn voor verplaatst naar de achterzijde Rijbak, van de rijhal. stapmolen en mestplaat paddocks, is er een natuurlijk talud Verder zijn omplant met een fraaie haag van veldesdoorn. van de oever flauwe kopergravuresloot aangebracht langs de reeds Voorbeeldpaardenhouderij ‘Stal Bastiaan’. Bastiaan’. ‘Stal Voorbeeldpaardenhouderij erfeigenarenOok andere erven is het leuk om de voor te erfinrichting. te doen voor om ideeën op bezoeken Ontwerp uw 4 eigen erf

Met het stappenplan uit dit boekje kunt u uw eigen erf ontwerpen en inrichten als u bouwplannen heeft of uw erf wilt veranderen of herinrichten. Het stappenplan bestaat uit verschillende onderdelen. De eerste stap is het vastleggen van de uitgangssituatie. U maakt een plattegrond van uw huidige erf als basis voor uw ontwerp en inrichtingsschets. Het tweede deel, stappenplan A, gebruikt u voor het behouden en terugbrengen van streekeigen kenmerken van het Schermer erf en voor het bepalen van de plaats van nieuwe gebouwen of andere bouwwerken op het erf. Hierna gaan we in op het vergroten van uw erf en bouwvlak en de aanleg van een paardenbak buiten het bestemmingsvlak wonen. Hiervoor gebruikt u de stappenplannen B en C.

In het stappenplan zijn zowel de regels als de richtlijnen van de gemeente verwerkt. Daarnaast staan de aanvullende maatregelen genoemd die u kunt nemen om uw erf weer volledig streekeigen te maken. Mocht u er niet uitkomen, dan kunt u contact opnemen met uw gemeente of met Landschap Noord-Holland.

38 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 39 Stap 6, 7 en 8 Teken aanwezige fruitbomen of hoogstamfruitboomgaard of hoogstamfruitboomgaard fruitbomen aanwezige Teken het erfpad.en de laanbomen langs en bosjes op bomen, leibomen solitaire aanwezige Teken het erf. hagen, siertuin de aanwezige en moestuin. Teken Stap 5 6. 7. 8. van de bestaande situatie op ontstaat een plattegrond Zo het erfpaduw erf. Hierop alle gebouwen, staan met oprit, het om enkele Het is handig kopietjes en de beplanting. water maken het intekenente van de vervolgstappen. voor Nog tekenen, waarbij opnieuw te u dan handiger is de plattegrond bouwwerken,de gebouwen, en beplanting die verharding Met weglaat. carbonpapierverwijderd kunt u uw gaan worden overtrekken.uitgangssituatietekening Stap 3 en 4

Bepaal de afmetingen van uw erfBepaal de afmetingen de (afmeting tussen met een zwarte pen op het Teken of erfgrenzen). sloten van uw erf. Neem voor grenzen ruitjespapier de huidige door van 0,5 cm. Als de begrenzing elke 2 ruiten 5 meter met blauw. sloten teken dan deze bepaald, wordt sloten ligt, tekent u een zwarte geen sloot op de grens Waar lijn. en het bijgebouwen (stolp), de huidige woning Teken erfpad. dat de Maak zorgen gebruik van de ruitjes om te verhoudingen kloppen. Ga bij voorkeur om de naar buiten meten. stappen of met een meetlint op te uit te afstanden Google Earth is een handig hulpmiddel. de bestemming in voor het bestemmingsvlak Teken het bouwvlak bestemmingen overige voor Teken wonen. de bestemmingsplankaart informatie nadere in. Zie voor op www.ruimtelijkeplannen.nl. van de gemeente bouwwerken de overige paddock, (zoals silo, Teken mestplaat, parkeerplaatsen, op het erf etc) in. bomenrijen binnensloten, of beplanting aanwezige Teken op de erfranden het erf. rondom Stap 1 en 2 2. 3. 4. 5. 1. Allereerst heeft u ruitjespapier nodig van 0,5 x 0,5 cm. Verder Verder heeft van 0,5 x 0,5 cm. u ruitjespapier nodig Allereerst heeft u kleurpotloden De illustraties bij de diverse nodig. inspiratie. stappen dienen ter De uitgangssituatie tekenen uitgangssituatie De Bouwen op uw erf

A. Bouwen binnen het agrarisch bouwvlak of bestemmingsvlak wonen Met dit stappenplan brengt u de randvoorwaarden en richtlijnen van de gemeente in het ontwerp. De randvoorwaarden en richtlijnen beschermen een aantal kernwaarden van het Schermer erf. De verschillende tekstkleuren geven de zwaarte van de maatregel aan:

BLAUWE TEKST: Dit zijn de randvoorwaarden uit het beleid van de gemeente, deze zijn altijd verplicht toe te passen.

GROENE TEKST: Dit zijn de richtlijnen vanuit de gemeente, als leidraad bij de inrichting van het erf. Uitgangssituatie U kunt ze in overleg met de gemeente aanpassen aan de ter plekke geldende situatie.

Daarbij geven we zo nodig in zwarte tekst aanvullende (vrijblijvende) maatregelen aan die u aan uw ontwerp kunt toevoegen voor de bescherming van de overige kernwaarden van het erf. In de voorbeeldtekeningen bij de stappen is voor de overzichtelijkheid de bestaande beplanting weggelaten. In de uitgangsituatie zijn alleen de bestaande sloten, erfpad en gebouwen weergegeven.

1. De aanwezige kavelsloten (zijsloten en wegsloot) niet verwijderen of veranderen. De achter erfgrenssloot kunt u eventueel verplaatsen als dat nodig is. Voor dempen of het veranderen van sloten heeft u een omgevingsvergunning nodig. Ontbreken er sloten op de grenzen van uw erf? U kunt uw erf nog waardevoller maken door deze sloten terug te brengen: a. Trek de eventueel nog in het weiland aanwezige kavelsloot recht door langs uw erf naar de weg(sloot) waaraan uw erf ligt. De kavelsloot sluit dan aan Stap 1 en 2a op de eventuele wegsloot. De breedte van een verkavelingssloot sluit aan op de huidige breedte van de bestaande kavelsloot. Als er bebouwing staat op de plaats van de vroegere kavelsloot, dan kunt u de sloot uiteraard niet terugbrengen. b. Teken op de overige erfgrenzen zonder sloot een erfgrenssloot. De breedte van een erfgrenssloot is ongeveer 3-4 meter. Streef bij het terugbrengen van de watergangen naar rechte lijnen, zodat uw erf maximaal 4 hoeken heeft. De achtererfgrenssloot kunt u aanbrengen net buiten de achtergrens van uw bestemmingsvlak of bouwvlak. Houd minimaal 3 en liefst 10 meter afstand tussen de grens van het bouw- of bestemmingsvlak en de insteek van de nieuwe sloot. Als u dat te ver naar achteren vindt liggen, dan kunt u deze op minimaal 3 en bij voorkeur 10 meter achter de achtergevel van het meest achterop uw erf gelegen gebouw of ander bouwwerk intekenen. Houd hierbij rekening met de ruimte voor eventuele gebouwen of andere bouwwerken die u wilt gaan bouwen op uw erf. c. Kleur de nieuwe sloten blauw in. Voor het dempen of graven van sloten heeft Stap 2b, 2c en 3 u een omgevingsvergunning nodig.

40 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 41 Op erven veel het erfpad is het doorzicht over gebouwen. nieuwe door bouw van verdwenen Stap 4 Lagen

Voor het dempen of graven van sloten heeft sloten van het dempen of graven Kleur blauw in. Voor sloten de nieuwe nodig. u een omgevingsvergunning Zoek uw erf Zoek vroeger een de historische op Breng kaart op (www.watwaswaar.nl). of binnensloten en boomgaard) (tussen woondeel lengtesloot aanwezige bebouwing staat op de plaats van de Als er een erfdeel rond terug. (gracht) sloot, dan kunt u de sloot niet terugbrengen. vroegere b.  de erfzonering erf in als uw heeft. Begin met een woonbestemming Teken een de woning van de voorgevellijn achter 3 meter vanaf Teken het voorerf. De ruimte naar de erfgrenzen. de woning van lijn aan beide zijkanten rechte in op het voorerf waar lijn is de ruimte en deze perceelgrens tussen de voorste een Trek mogen worden. gebouwd bij de woning principe geen bijgebouwen naar de zijerfgrenzen. lijn aan beide kanten van de woning rechte van de achtergevel is het lijn (achtergevelrooilijn) en deze tussen de wegsloot/voorerfgrens De ruimte verharding grootschalige Voorkom kleur. Geef het voorerfvoorerf. een lichtgroene heeft dan is het ‘wonen’ en opslag op voorerven. Indienerf uw de bestemming Ga dan ‘achtererf’. het van de woning de achtergevel deel van het erf, achter overige door naar punt 5. de erfzonering­ in als uw erf dan de woon bestemming een andere Teken in. Bepaal de tuinbestemming Teken heeft.bestemming Begin met het voorerf. de bestemmingsplankaartaan de hand van op uw hoe de tuinbestemming Op de tuinbestemming in op uw ontwerp. erf dit dan hetzelfde ligt en teken uitbouwen behalve bouwen, bouwwerken of andere mag u geen bijgebouwen 3 meter vanaf Teken hoogte. een bepaalde van of hekwerken aan de woning van lijn aan beide kanten een rechte de woning van de voorgevellijn achter perceelgrens tussen de voorste De ruimte naar de zijerfgrenzen. de woning bij de woning geen bijgebouwen op het voorerf waar lijn is de ruimte en deze lijn aan beide kanten een rechte van de achtergevel Trek mogen worden. gebouwd naar de zijerfgrenzen. van de woning a.  De aanwezige sloten op uw erf sloten tussen erfdelen scheidingsloten (lengtesloot, De aanwezige dempen of Voor of veranderen. niet verwijderen sloten(grachten) of dubbele nodig. heeft sloten van u een omgevingsvergunning het veranderen er vroeger (meer) van hierboven genoemde sloten op uw erf? sloten genoemde van hierboven (meer) er vroeger U kunt uw erf nog brengen: te terug maken sloten door deze waardevoller  Doorzicht het erfpad over door. tussen de gebouwen 2. 3.  4. 

De ruimte tussen de wegsloot/voorerfgrens en deze lijn (achtergevelrooilijn) is het voorerf. Geef het voorerf een lichtgroene kleur. Voorkom grootschalige verharding en opslag op voorerven.

Teken dan de tussenzone: Meet 15 en bij voorkeur 20 meter achter de achtergevelrooilijn en trek een rechte lijn tussen de zijerfgrenzen. Geef de tussenzone een lichtgele kleur. De zone achter deze overgangszone is het bedrijfserf. Deze zone hoeft niet ingekleurd te worden. De overgangszone en het bedrijfserf samen vormen het agrarische ‘achtererf’.

5.  Zichtlijn over het erf(pad): a. Teken over het erfpad een zichtlijn van de weg naar het achterliggende open Stap 5a en b land. Houdt deze zichtlijn vrij van bebouwing of beplanting. Het erfpad is circa 4 meter breed. Geef de doorzichtlijn over het erf(pad) een opvallende kleur, bijvoorbeeld oranje. Teken, indien aanwezig, de brug over de wegsloot. Als de zichtlijn niet over het erfpad kan lopen, dan tekent u deze op een andere plaats over het erf in. b. Is er geen zichtlijn op uw erf aanwezig, overweegt u dan deze terug te brengen door het verwijderen van beplanting, schuttingen of andere bouwwerken. c. U kunt, als er genoeg ruimte is, langs het erfpad aan een of beide zijden laanbomen tekenen, als deze niet (volledig) aanwezig zijn. De laanbomen staan 0,5 meter van de verharding van het erfpad. De ruimte tussen de bomen onderling is 6- 10 meter. Reserveer voor de breedte van de laanbomen per rij minimaal 6- 8 meter.

6. Teken de zone langs de erfranden waar niet gebouwd mag worden. Als een erfrand niet begrensd wordt door een sloot, dan meet u vanaf de erfgrens. De zone ligt langs de zij en achtererfranden: a. Teken vanaf 3 meter achter de voorgevelrooilijn van de woning een Stap 5c en 6 stippellijn parallel aan de zijerfgrenssloot of erfgrens. Deze zone is tenminste 3 meter en bij voorkeur 5 tot 8 meter breed vanaf de insteeksloot als uw erf smaller is dan 60 meter. Is uw erf breder dan 60 meter, dan bij voorkeur minimaal 8 en liefst 10 tot 12 meter aanhouden. Voor de achtererfgrens 3 meter, maar bij voorkeur 5 meter aanhouden. Dit zijn de zij en achtererfrand- zones waar niet gebouwd mag worden.

7. Teken op de erfranden opgaande streekeigen beplanting. n Zone ingetekend van minder dan 4 meter breed: gras (alleen bij op de streek afgestemde bebouwing). n Zone ingetekend van 5 - 8 meter (erf tot 60 meter): een bomenrij van de 2e orde (zwarte els, berk, peer, veldesdoorn, etc.) of een elzensingel. n Zone ingetekend van 8 - 10 meter: een bomenrij van de 1e orde (wilg, es of iep), een hakhoutbosje (essenhakhout) of een bomenrij van de 2e orde met daarvoor een struikenrij. n Zone ingetekend van 10 - 12 meter (erf breder dan 60 meter): een (dubbele) bomenrij van de 1e orde(wilg, es, iep), een essenhakhoutbosje of een gesloten Stap 7 windsingel met struiken en één bomenrij.

42 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 43 Voor het inpassen van gebouwen, containers, ronde ronde containers, gebouwen, het inpassen van Voor balen en machines op het achtererf kunt u beter een Reserveer dan een bomenrij. windsingel gebruiken hiervoor dan minimaal 8, maar beter is 10 meter en sloot. Gebruik op meer dan 50 tussen gebouwen geen hoge de woning van meter achter de achtergevel bomen, maar struiken. Met het aanbrengen van beplanting op de erfranden, beplanting van Met het aanbrengen op een en ruwvoeropslag kunt u gebouwen manier in het landschap inpassen. streekeigen Kenmerkend beeld van een dubbele bomenrij op de een dubbele beeld van Kenmerkend de boerderij. singel rond

het bijgebouw Het nieuwe bijgebouw evenwijdig bijgebouw evenwijdig Het nieuwe en de zones op de erfrandenen de zones houdt De woning is met de voorgevel op de weg gericht op de weg en is met de voorgevel De woning De woning evenwijdig aan de perceelgrenzen (kavelsloten) aan de perceelgrenzen evenwijdig De woning in de zone voor voor in de zone of stolp woning de achter De bijgebouwen intekenen. Hiernaast gelden de regels zoals omschreven in H3 onderdeel ‘De in H3 onderdeel intekenen. Hiernaast omschreven zoals gelden de regels erfzonering’. Als u een nieuwe woning gaat bouwen, dan gelden de volgende regels: regels: dan gelden de volgende gaat bouwen, woning  Als u een nieuwe op het op de bestemmingsplankaart woning De nieuwe aangegeven bouwvlak intekenen). staat vrij op het erf. Als u grote agrarische bedrijfsgebouwen gaat bouwen: Teken bedrijfsgebouwen bedrijfsgebouwen Teken gaat bouwen: bedrijfsgebouwen agrarische Als u grote en de kleinere in de bedrijfserfzone, bijgebouwen het woongedeelte achter in. Bij een van de woning de achtergevelrooilijn achter minimaal 15 meter het van mogelijk aan de achterkant ver zo de bijgebouwen stolpboerderij in H3 onderdeel erf Hiernaast omschreven zoals intekenen. gelden de regels ‘De erfzonering’. Bestaande doorzichtlijn over het erf(pad)Bestaande doorzichtlijn over u vrij van bebouwing. Vrijstaande bijgebouwen op een woonbestemming op een woonbestemming bijgebouwen Vrijstaande bebouwing. u vrij van intekenen. de woning van binnen 15 meter U kunt de toegestane aan- en uitbouwen van de woning en bijgebouwen en bijgebouwen van de woning U kunt aan- en uitbouwen de toegestane intekenen. intekenen. Indien bij de woning bijgebouwen dit niet mogelijk is, aan de perceelgrenzen (haaks op de weg) en zoveel mogelijk in lijn met en in de zoveel en (haaks op de weg) aan de perceelgrenzen buurt intekenen. Heeft bijgebouwen uw erf van de andere een woonbestemming, ga dan door met stap 13. in ieder geval minimaal 3 meter achter de voorgevelrooilijn intekenen. intekenen. de voorgevelrooilijn achter minimaal 3 meter in ieder geval en de welstandsnota. ‘Erfzonering’ 3 hoofdstuk regels overige Zie voor Als u kiest voor bebouwing die aansluit bij de regionale ambachtelijkeAls u kiest context die aansluit bij de regionale bebouwing voor kunt u kiezen karakteristieke de stolp, en bij de aanwezige zoals bebouwing, bomenrijen. Als u een hoog zoals is, die enigszins transparant beplanting voor bouwwerken of dichtheid aan bijgebouwen plaatsen of een hoge gebouw gaat kiezen de van de woning voor heeft staan, kunt u vanaf de achtergevelrooilijn beplanting op erfranden, of een bomenrij met wat dichtere elzensingel, een zoals een struikenrij, of een hakhoutbosje. dan kunt erf op uw of heeft teruggebracht Is er een lengtesloot u deze aanwezig, of bomenrij van (elzensingel van 6 meter zone u kiezen een onbebouwde voor die de twee erfdelen op één rand van de lengtesloot de 2e orde) scheidt.    9. 8. U bent nu klaar met de plattegrond van uw erf. Daarop staan de zones aangegeven aangegeven staan de zones van uw erf. Daarop U bent nu klaar met de plattegrond kunt of geen bebouwing waarin intekenen. u wel waar u bebouwing De zone kunt het op de met het bouwvlak. plaatsen, vormt of dit overeenkomt Controleer bestemmingsplankaart bouwvlak. aangegeven twee overeenstemmen, Als deze mogelijk dat het bebouwing intekenen.dan kunt Het is echter u hier de nieuwe het stappenplan geschetste niet aansluit bij de door u volgens bestemmingsplan oplevert u problemen gebouw Als dit voor bij het plaatsen van het nieuwe situatie. of bouwwerk, Nu kunt neem dan contact u bekijken op met de gemeente. waar er op het erfruimte bouwwerken is om nieuwe plaatsen: te

10. 11.  Bouwwerken (geen gebouwen) kunnen op het gehele bouwvlak of bestemmingsvlak worden ingetekend (zowel in overgangs- als achtererfzone). De bouwwerken bij voorkeur achter de achtergevelrooilijn plaatsen. Sleufsilo, voedersilo, kuilplaten, mestplaat etc. plaatst u in de achtererfzone. Rond deze elementen kunt u beplanting intekenen, zoals een elzensingel (2 meter breed) of struweelhaag (3 meter breed).

12.  Verplaatsbare elementen zoals ronde balen, machine-/ trailerparkeerplaats achter op het erf intekenen en inpassen met passende beplanting op de erfranden (zie stap 7). Zet ruwvoer (bijvoorbeeld ronde balen) zo veel mogelijk aan de binnenzijde van het erf, zo veel mogelijk uit het zicht Als het mogelijk is, de ruwvoeropslag in een gebouw onderbrengen. Stap 8 t/m 15 13.  Indien van toepassing een paardenbak en/of paddock op het agrarisch bouwvlak of op het bestemmingsvlak wonen in het verlengde en achter de bestaande bebouwing op het achtererf intekenen. De oppervlakte van de paardenbakken zijn gezamenlijk maximaal 1200 m² , waarvan de paardenbak maximaal 800 m² beslaat. De paardenbak/paddock komt zo dicht mogelijk achter de bestaande bebouwing. De paardenbak inpassen met beplanting op de erfranden.

Ten slotte tekent u de karakteristieke beplantingselementen van het erf in om het geheel af te maken (zie hoofdstuk 2):

14.  Bepaal de representatieve inrichting van de voortuin en maak een soortenlijst. Op de

voorerfrand kunt u een bomenrij intekenen of enkele solitaire bomen. Ook kunt u de Karakteristieke beplanting op het voorerf. eventuele vervallen (dubbele) bomenrijen op de erfranden (singels) herstellen. Dat verhoogt de cultuurhistorische waarde van u erf zeer.

15.  Teken leibomen voor de boerderij (zuid/west gevel), solitaire bomen en hagen en dergelijke in, om het erf compleet te maken.

U bent klaar. Van harte gefeliciteerd met uw streekeigen ontwerp voor uw eigen erf!

Zorg ervoor dat u in ieder geval een gesprek heeft met de gemeente om uw plannen te bespreken voordat u een aanvraag voor een omgevingsvergunning indient. Neemt u de tekening die u met het bovenstaande stappenplan heeft gemaakt dan mee naar het gesprek.

Stinzenplanten vrolijken in het voorjaar het gras op het voorerf op.

44 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 45 Bij wijziging wordt bij voorkeur de historische wordt Bij wijziging verkavelingsvorm aangehouden. de aan de cultuurhistorische, gedaan geen afbreuk Er wordt natuurlijke en de bestaande en landschappelijke waarden, aangetast. niet onevenredig doorzichten worden en de gebruiksmogelijkhedenDe woonsituatie van de niet aangetast. worden gronden aangrenzende met een goede gepaard gaat De bouwvlakvergroting landschappelijke inpassing.     n n n n Voor agrarische bouwpercelen geldt dat schaalvergroting van de geldt dat schaalvergroting bouwpercelen agrarische Voor ruimtelijke mogelijk in de bestaande structuur landbouw zoveel van het bestaande boerenerf blijft het agrarisch Zo plaatsvindt. van de omvang Bij groei productiegebied vrij van bebouwing. ervenvan de bebouwde van het erf aanpassing of een andere kanhet erf om eisen stellen aanvullende de gemeente opnieuw passen, bijvoorbeeld met streekeigen in het landschap in te het erfbeplanting en door de scheidingssloot tussen en de verleggen. Ook te vindt een watertoetsomliggende percelen brengen plaats in verband van de nieuw aan te met compensatie verharding. In een inrichtingsplan geeft u aan op welkeuw manier u en hoe u de kenmerkenerf en/of bouwvlak wilt vergroten van het Schermer erf De daarbij behoudt of terugbrengt. bouwvlak is daarvanlandschappelijke inpassing van het vergrote een onderdeel. Het vergroten van het agrarisch van het agrarisch Het vergroten en erf bouwvlak De breedte van het bouwvlak mag niet langs de weg De breedte vergroot. worden  n Op het gebied van landschap stelt de gemeente de de gemeente Op het gebied van landschap stelt eisen: volgende De gemeente geeft een aantal richtlijnen voor het vergroten geeftDe gemeente vergroten het een aantal richtlijnen voor van uw erf en of bouwvlak. erf Ligt op uw een agrarische dan kan verlenen vergunning bestemming, gemeente de De vergroten. om het bouwvlak te 2 hectare maximaal tot moet zich hierbijgemeente houden aan de voorschriften in de Structuurvisie. De noodzaak Verordening Ruimtelijke Provinciale aangetoond van het bouwvlak moet worden vergroting tot in verband met duurzaamdoor middel van een bedrijfsplan Daarnaast dat er binnen moet u aantonen bedrijfsperspectief. de het bestaande bouwvlak is voor niet genoeg ruimte benodigde uitbreiding. B.  uw erf uw plannen Als u voor en ook uw bouwvlak moet hoe u dit kunt lezen paragraaf dan kunt u in deze vergroten, en de groeiprincipes van de gemeente de regels doen volgens van het Schermer erf. kwaliteit Bij uw plannen kunt u veel U kunt de uitstraling van het aan het landschap toevoegen. Schermer u daarmee erf de zodat herstellen, behouden of zelfs van uw omgeving versterkt. identiteit Voorbeeld voor het vergroten van het Schermer erf 3. Daarna kunt u uw erf naar achteren verlengen tot het De stappen op de volgende pagina geven een voorbeeld van het bouwvlak de gewenste grootte of maximaal 2 hectare is. groeiprincipe van het Schermer erf. Het erf in De Schermer werd De eventuele achtererfgrenssloot mag u zo nodig (met van oudsher op een bijzondere manier vergroot; door steeds vergunning) dempen. Op de nieuwe achtererfgrens een stukje grond bij het erf te betrekken en dat met een sloot te brengt u een achtererfgrenssloot terug. omgeven. In de meeste gevallen werden de oude erfgrenssloten 4. Ga verder gaan met stappenplan A voor het intekenen van niet gedempt en ontstonden erven die uit meerdere door water de erfzonering, de zichtlijn over het (erf)pad, de erfranden omsloten kaveltjes bestonden. Als u uw erf gaat vergroten, dan met beplanting, etc. zal uw erf groter worden dan gemiddeld. Door de uitstraling van het erf kleinschalig te houden zal de impact op het landschap C. Aanleg van een paardenbak buiten het agrarisch minder groot worden. Dit kunt u doen door de breedte van het bouwvlak of bestemmingsvlak wonen erf niet groter te laten worden dan één kavel breed en op enkele Als op het agrarische bouwvlak of het bestemmingsvlak plekken de oude erfgrenssloten te behouden. onvoldoende ruimte is om een paardenbak aan te leggen, dan kunt u bij de gemeente een omgevingsvergunning Hieronder staat als voorbeeld een stappenplan voor het aanvragen voor de aanleg van de paardenbak (deels) buiten vergroten van een erf met zo veel mogelijk behoud van kwaliteit. het bouwvlak in het weiland (met agrarische bestemming). Let op, voor het dempen of aanleggen van sloten heeft u een De gemeente stelt de volgende voorwaarden: omgevingsvergunning nodig. Inpassing van de uitbreiding n Er mag geen paardenbak aanwezig zijn op het bouwvlak van een erf is afhankelijk van de situatie en de omgeving en is of bestemmingsvlak ten behoeve waarvan de paardenbak dus altijd maatwerk. Een deskundig advies kan u helpen bij het wordt aangelegd. maken van uw plannen. U kunt daarvoor terecht bij Landschap n De voorziening mag maximaal 800 m² bedragen. Noord-Holland. Daarnaast is het belangrijk om uw plannen in n De afstand tussen rijbak en woning van derden bedraagt een vroege fase te bespreken met de gemeente, voordat u een minimaal 25 meter. omgevingsvergunning indient. n De paardenbak moet binnen een afstand van maximaal 100 meter vanaf de bestemming “Verkeer” worden 1. Begin met het tekenen van de uitgangssituatie (zie pagina 39). gerealiseerd. 2. Is uw erf nog niet zo breed als de kavel, dan kunt u in overleg n De paardenbak moet in de lengte in het verlengde van de met de gemeente uw erf eerst verbreden tot de kavelbreedte. bestaande bebouwing aangelegd worden. Behoudt u hierbij de oude erfgrenssloot als lengtesloot.

Een voorbeeld van hoe u uw bouwvlak en erf van een Schermer erf kunt vergroten en goed in kunt passen in het landschap.

B De sloot op de achtergrens wordt gedempt. Op de nieuwe achtererfgrens legt u een nieuwe sloot aan. Indien op de zijerfgrens geen randbeplanting aanwezig is, dan reserveert u in uw ontwerp ruimte voor het aanbrengen van randbeplanting. A Als uw erf nog niet de gehele kavel beslaat dan vergroot u eerst uw erf tot de volledige breedte. Daarna kunt u zo nodig uw erf verlengen tot een oppervlakte van 2 hectare is bereikt.

46 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 47 De kunt u goed inpassen door paardenbak het aanleggen beplanting op de erfranden de rijbak. haag rond en een geschoren B Een karakteristiek en fraai onderhouden Schermer erf. en fraai karakteristiek Een Een regel van de gemeente is dat de van regel Een direct op het perceel paardenbak aan het bouwvlak komt. grenzend A Begin met het tekenen van de uitgangssituatie (zie pagina 39). pagina (zie met het tekenen van de uitgangssituatie Begin mogelijk dicht zo in op uw ontwerp, de paardenbak Teken uw achtererf de bebouwing op achter nog deels mogelijk en zo op uw bouwvlak. een sloot en past achtererfgrens Ligt er op de Dan tekent u de paardenbak daar niet voor? de paardenbak in. achtererfgrenssloot deze achter van de afstand op minimaal 5 meter U tekent de paardenbak in. van de kavelsloten en achtererfgrenssloot instreek dit nieuwe liggen rond aan de zijden waar geen sloten Teken erfdeel 20 meter in op minimaal 10 en maximaal sloten nieuwe aan van de rand van de paardenbak. sluiten sloten De nieuwe op de erf- en kavelsloten. Op de erfranden erfdeel van het nieuwe legt u een bomenrij het lijkt alsof de rijbak op het erfaan, zodat ligt. een op ca. 50 cm van de randen van de paardenbak Teken De haag heeft van 1,50 meter. haag. een hoogte geschoren Aanleg van een paardenbak buiten het bestemmingsvlak. buiten een paardenbak Aanleg van Lichtmasten zijn niet toegestaan. zijn Lichtmasten Hekwerken hoog. maximaal 1,5 meter tot zijn toegestaan worden onevenredig mogen niet De waarden gebiedseigen aangetast.    n 1. 2. 3. 4. 5. 6. n het buiten zien hoe u uw paardenbak we Hieronder laten kuntbestemmingsvlak (zie ook inpassen in het landschap buiten Het aanleggen van een paardenbak afbeelding hieronder). het erf altijd afhankelijk is echter van de situatie en de omgeving. het advies over Voor Overleg eerst met uw gemeente. altijd Noord-Holland. bij Landschap inpassen van een rijbak kunt u terecht n Aanleg en onderhoud 5 van uw streekeigen erfbeplanting

Statige lanen, strak geschoren heggen en robuuste poortwachters bij het hek. Al die groene elementen in het landschap geven Noord-Holland een bijzondere charme. Van oudsher is de beplanting overal weer anders. Waar in het kustgebied vooral beuk, eik, iep en linde populair zijn, zult u in het veenweidengebied eerder schietwilgen, essen en populieren aantreffen. Hakhoutbosjes in de veenpolders bestaan vaak uit es en els, op de zandgronden treft u ook eik, hazelaar en beuk als hakhout aan.

Dit hoofdstuk biedt u een uitvoerig overzicht van de streekeigen beplanting van de Noord-Hollandse erven, met praktische adviezen voor aanleg en onderhoud. In hoofdstuk 2 heeft u al kunnen lezen welke elementen karakteristiek zijn voor het erf in uw eigen streek. Deze elementen passen het beste in de streek waar u woont en eeuwenlange ervaring heeft geleerd dat deze soorten daar goed gedijen. Daarom kunt u op uw eigen erf het beste kiezen voor de in hoofdstuk 2 genoemde elementen.

Voor meer informatie over streekeigen beplanting en landschapselementen zie ook de website van Landschap Noord-Holland: www.landschapnoordholland.nl/landschapselementenregeling. Hier vindt u ook verschillende instructiefilmpjes voor aanleg en beheer van beplantingen.

48 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 49 Laanbomen langs erfpadLaanbomen Aanleg bomenrij Enkele plant u bij voorkeur van op een afstand de 1e grootte Bomen van met kluit Bomen van 10-12 cm een stamomtrek en 8-12 meter. plantmateriaal. goedkoperslaan sneller aan en zijn dan groter in kunt afstand u op 4-6 meter Kleinere bomen van de 2e grootte voorkomen van bladval te de rij Om overlast is het beter planten. een bomenrij op de erfrand van de afstand op minimaal 5 meter om een sloot is het verstandig Langs de planten. bebouwing te onderhoudpad vrij houden. minimaal 1 meter van beplanting te van Bij machinaal onderhoud is een onderhoudpad nodig. van 3 meter Dubbele bomenrij InU plant de beide rijen verspringend. rij de van de 1e plant u bomen tussen de rijen. met 4 meter Bomen van de m afstand, op 8-12 grootte tussen de rijen. met 2 meter in de rij, u op 4-6 m afstand zet 2e grootte Lanen een bomenrij, richtlijnen als voor gelden dezelfde een laan Voor of afstand op 8-10 meter de 1e grootte ook bomen van hoewel korterzelfs Hierdoor raken in de rij de kronen geplant worden. op leeftijd en dat creëert gesloten jongere een mooi tunneleffect. es en iep zijn hiervoorLinde, geschikt. De laanbomen 0,5 meter Reserveer van de laan planten. van de verharding de breedte voor voor de ruimte Waar van de laanbomen per rij minimaal 8 meter. kunt langs de u bomen planten bomen ontbreekt, vrij uitgroeiende oprijlaan die u in een lei-, knot- of gekandelaberde vorm snoeit. Ook langs de laan gebruikt. wel fruitbomen worden Onderhoud nu en zo behalve onderhoud, weinig bomenrijEen of laan vergt per type tijdstip verschilt boom. Jongedan snoeien. Het juiste het voor meestal gesnoeid om de doorgang laanbomen worden geven. verkeer vorm te vrij en om de boom de gewenste houden te groeien. te omhoog laanboom hoortEen recht vanuit de hoofdstam Bomenrijen hebben grote waarde waarde Bomenrijen hebben grote grootte:, zomereik, es, iep, linde, beuk linde, iep, zomereik, es, grootte:, e grootte: es, schietwilg. 2e grootte: zachte zachte 2e grootte: schietwilg. es, grootte: grootte: winter- en zomereik, iep, linde, linde, en zomereik, iep, winter- grootte: e e grootte: zomereik, es, iep, linde, paarde paarde linde, iep, zomereik, es, grootte: e 1 Veenpolder: Kleipolder: 1 1 Droogmakerij: 1 Kustgebied: beuk (beuk alleen bij herenboerderijen), populier, walnoot, populier, beuk (beuk alleen bij herenboerderijen), of berk grond) zachte (vochtige 2e grootte: schietwilg. zwarte grond), berkruwe (droge els en veldesdoorn. (beuk alleen bij herenboerderijen) populier, walnoot, populier, (beuk alleen bij herenboerderijen) berk, 2e grootte: en zwarte veldesdoorn schietwilg. els. berk en zwarte els. kastanje, populier, walnoot, schietwilg. 2e grootte: 2e grootte: walnoot, schietwilg. kastanje, populier, en zwarteveldesdoorn els. 

n n n n Elke boomsoort kan een bepaalde in de loop van zijn leven die hoger kunnen Bomen bereiken. maximumhoogte bomen van de 1e grootte. noemen we dan 15 meter worden 10-15 meter ongeveer worden Bomen van de 2e grootte boomsoorten: gaat om de volgende Het hoog. Bomenrij, laanbomen Bomenrij, Gebruik en eindbeeld Kenmerkendbomenrij een onder de ruimte is de open voor leeftijdkroon. raken Op latere de kronen elkaar en vormen scherm. groen een hoog, Bomenrij op de erfrand voor natuur. Verschillende soorten zijn gebonden vleermuizen Verschillende natuur. voor houtige lijnvormig aan bomenrijen, windsingels en andere gebruiken om te oriëntatie, die voor Ze landschapselementen. jagen en als schuilplek. Door inheemse boomsoorten aan te aan de soortenrijkdom. kunt bijdragen planten u heel veel Populieren groeien snel, maar worden niet oud. Daarnaast niet oud. maar worden snel, groeien Populieren waaien er snel takken uit en zijn dus minder geschikt om toe passen. te Elzensingel

Gebruik en eindbeeld Een elzensingel is een smalle, lintvormige beplanting van zwarte els. Elzensingels dienen als windkering, perceelafscheiding, veekering en voor de houtoogst. Ook wordt in plaats van els wel wilg gebruikt. Als de stobben in de elzenhakhoutsingel ouder worden neemt ook de natuurwaarde toe. Op de oudere stobben groeien vaak mossen- en korstmossen. In de holten kunnen varens en andere vegetatie vestigen maar soms ook struiken zoals vlier. Zangvogels foerageren in de elzensingel. De waarde is des te groter omdat de natuurlijke struwelen in vele gebieden vrijwel geheel verdwenen zijn.

Aanleg Elzensingels worden geplant op vochtige en voedselrijke gronden, met de stammen op een afstand van 50 centimeter in de rij. De struikenrij wordt ongeveer 2 meter breed, rekening houdend met de meerstammige uitgroei na het afzagen (‘afzetten’). De Jonge elzensingel afstand van de boomstam tot de slootkant moet minimaal 3 meter zijn om er veilig met maaimachine langs te kunnen. Voor praktisch handmatig onderhoud is dit minimaal 1 meter. Bij afrastering is de afstand van de boomstam tot het raster minimaal 1.5 meter.

Onderhoud Elzensingels kunt u het beste onderhouden in een 6-jarige hakhoutcyclus. Daarbij wordt de boom op een hoogte van ongeveer 30 centimeter afgezet. De stobben groeien weer uit in een meerstammige vorm en na zes jaar kunt u ze opnieuw afzetten. Door het onderhoud gefaseerd uit te voeren spreidt u de werklasten èn de houtoogst.

Geschoren haag

Gebruik en eindbeeld Een geschoren haag dient om verschillende erfdelen van elkaar te scheiden of om het voorerf te begrenzen. Met een geschoren haag kunt u de moestuin, het bleekveld op het zijerf of het voorerf scheiden van de rest van het erf. In de kuststreek diende Oude elzensingel op erfrand een haag aan de wegkant als veekering voor het vee dat over de weg liep. U kunt een geschoren haag natuurlijk ook planten om het voorerf te verfraaien. Dat deden vooral de wat rijkere boeren. Met een haag schept u een aantrekkelijk leefgebied voor zangvogels, insecten en andere dieren. Hagen zijn ook belangrijk voor de oriëntatie en beschutting van trekkende dieren, waaronder amfibieën, vleermuizen en vlinders.

Soorten grove hagen zijn: n Kustgebied: zwarte els, veldesdoorn, liguster, eenstijlige meidoorn, hulst en op de grotere erven met statige boerderij ook haagbeuk of beuk. n Veenpolder: zwarte els, liguster en hulst. n Kleipolder: zwarte els, veldesdoorn, liguster en eenstijlige meidoorn. n Droogmakerij: zwarte els, veldesdoorn, liguster, meidoorn, hulst en op de grotere erven met statige boerderij ook haagbeuk of beuk.

Soorten sierhagen: buxus en berberis. Voor een goede groei van beuk kunt u een speciale ent-aarde gebruiken. Afgeraden wordt op de kleinere erven beuk en haagbeuk te gebruiken, daarvoor zijn deze niet passend. Haag langs voorerf

50 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 51 Hakhoutbosje op erf Hakhout eens in de 10 jaar afzetten Snoeivorm haag Snoeivorm . U plant de bomen m² Onderhoud het eerst 8 jaar voor na 6 tot elzenhakhoutbosjeEen wordt U kunt het onderhoud een essenbosje na 8-10 jaar. afgezet, waarbij uitvoeren, u bijvoorbeeld elk jaar of om het gefaseerd kunt u de werklast Zo van het bosje afzet. èn de jaar een vijfde een algemene groeit de stoven Tussen spreiden. houtoogst Maai hakhoutbosjehet ruigtevegetatie. maaisel het jaarlijks zet en het bosje. op een hoop buiten Aanleg 2500 100 tot hakhoutbosjeEen meet zo’n Hakhoutbosjes zijn een belangrijke insecten, leefplaats voor kikkers, hermelijntjes, muizen, zangvogels, salamanders en allerlei gebruiken en vleermuizen deze Trekvogels planten. bijzondere zeldzame oriëntatiebosjes ter als rustpunt en er groeien en mossoorten in. Door een hakhoutbosje leggen schept u aan te allerlei en diersoorten voor planten nieuw leefgebied die gebonden in een hakhoutbosje.zijn aan de dynamiek van het beheersysteem Gebruik en eindbeeld Het hout van een hakhout- de boer of geriefhoutbosje leverde het maken voor van hekwerken, en timmerhout op, stook- hakhoutbos Een etc. bestaat uit één boomsoortbezemstelen, die in een vierkant aangeplant. De meest wordt of rechthoek boomsoorten Op gebruikte zijn es en els. in de veenpolder ook eik, of beuk gebruikt. In werden hazelaar de zandgronden gebieden is ook wilg geschikt. Kenmerkendnattere het voor Dat ligt is het geriefhoutbosje. en de kuststreek veenweidegebied het altijd op een apart zodat met een sloot er omheen, perceel, er niet bij kan.vee Hakhoutbosjes Onderhoud keer de hele haag scheren. per jaar Twee Aanleg haag aan door de struikenU legt een 4 tot in een rij planten, te van de haag kan De breedte van variëren per meter. 7 planten U kunt een of meer rijen struiken naast elkaar 1,5 meter. 0,5 tot worden. laten hoog 1,5 meter De haag 1 tot poten. aan in vierkant in en tussen afstand 2 meter tot met 1.5 verband, de slootkant tot afstand de rijen. een meter Houdt u minstens handmatig onderhoudt en minimaal drie als u het perceel meter kunnen. met maaimachine langs te Bij gebruik van om er veilig de bosrand. tot afstand een meter afrastering houdt u minstens Hoogstamboomgaard / losse fruitbomen

Gebruik en eindbeeld Een hoogstamboomgaard is meestal een omsloten stuk grond met hoogstamfruitbomen. Het fruit is bestemd voor eigen gebruik en voor de verkoop. De boomgaard kan in grootte verschillen en op verschillende manieren omsloten zijn, bijvoorbeeld door een sloot, heg of windsingel. Hoogstamfruit heeft de eerste vertakking boven de 1.80 meter. In veengebieden worden in verband met verzakking in de drassige grond ook halfhoogstamfruitbomen geplant. Hier ligt de eerste vertakking tussen 1,2 en 1,5 meter. De hoogstamboomgaard telt veel verschillende soorten fruitbomen. Er zijn vele variëteiten van appels, peren, pruimen, kersen etc. Wanneer het erf niet groot genoeg is voor een complete boomgaard, staan er vaak enkele fruitbomen verspreid over het erf, alleen voor eigen consumptie bedoeld. Boomgaard laten begrazen door schapen

Fruitbomen trekken veel dieren aan. In de holtes van oude bomen broeden steenuil en holenduif. Onder de boomschors krioelt het van de insecten die dienen als voedsel voor vogels, zoals boomkruiper en grote bonte specht. In het voorjaar trekt de bloesem hommels, bijen en zweefvliegen aan. In het gras onder de fruitbomen groeien paardenbloem, pinksterbloem en madelief. En natuurlijk kunt u ook zelf het hele jaar door volop van uw boomgaard genieten. Een zee van bloesem in het voorjaar, frisgroene bladeren in de zomermaanden, kleur en geur van rijpe vruchten en afstervende blad in het najaar en de schoonheid van de kale taken in een bevroren winterlandschap.

Aanleg De beste planttijd is november - december. Appelbomen zet u minimaal 10 meter uit elkaar, peren 8 meter en pruim en kers minimaal 6 meter. Bij gemengde aanplant van appel, peer en pruim bedraagt de plantafstand 8 meter. Bij aanplant samen met een bomenrij of een elzensingel moet u minstens 3 meter afstand houden tot de slootkant om er veilig met de maaimachine langs te kunnen en minimaal 1 meter bij handmatig onderhoud. De afstand van de boomgaard tot een bomenrij bedraagt minimaal 10 meter; die tot een elzensingel minimaal 6 meter. Steenuilen broeden in holtes in (fruit)bomen Onderhoud U snoeit de fruitbomen één keer per twee jaar. Traditioneel werd de boomgaard beweid met schapen, soms met paarden, pony´s of jongvee. Zorg bij beweiding voor rasters of korven rondom de bomen, zodat de dieren geen bast van stam en takken afknabbelen. Beweiding van de boomgaard levert een grazige vegetatie op, die zeer waardevol is voor de natuur. Zonder grazers kunt u ook met maaionderhoud een bloemrijke hooiland bereiken. U maait twee keer per jaar, na de bloei in juni en in augustus of september.

Tegenwoordig hebben steeds minder erfeigenaren vee om hun boomgaard te laten begrazen. Steeds meer boomgaarden liggen in een strak gemaaid gazon. Dit heeft verschillende nadelen. De boomgaard oogt niet meer natuurlijk. Bovendien neemt de natuurwaarde van de boomgaard sterk af doordat er nauwelijks kruidachtige planten staan als voedselbron voor insecten. Daarnaast ondervinden de fruitbomen in de zomermaanden sterke concurrentie van het gras om water en voedingsstoffen die belangrijk zijn voor groei en fruitproductie. Beheer uw boomgaard dus als bloemrijk hooiland. Boomgaard in het voorjaar

52 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 53 grootte: grootte: e grootte: grootte: e grootte: ruwe berk, ruwe grootte: e grootte: beuk, zomereik, grootte: e grootte: hoogstamfruitbomen, grootte: e grootte: hoogstamfruitbomen, grootte: e grootte: berk zwarte (alleen droogmakerij), grootte: grootte: es, populier en schietwilg. 2 en schietwilg. populier es, grootte: grootte: beuk, eik, iep, linde, populier, beuk, populier, eik, linde, grootte: iep, e e e krent, lijsterbes en vuilboom. zwarte 3 els en veldesdoorn. hoogstamfruitbomen, krent en meidoorn. de zachte berkde zachte en zwarte 3 els. 1 Veenpolder: 1 Kleipolder en droogmakerij: 1 Kustgebied: walnoot, okkernoot 2 en schietwilg. els, haagbeuk, kers. 3 els, en zoete veldesdoorn es, iep, linde, paardekastanje, populier, walnoot, okkernoot paardekastanje, populier, linde, iep, es, 2 en schietwilg. krent, meidoorn en vuilboom.

Onderhoud dient u Wèl niet nodig. bomen is vrijwel Onderhoud van solitaire oude takken verwijderen. te die gevaar opleveren Solitaire boom op voorerf Poortwachters bij de entree Poortwachters entree bij de n n n

e grootte grootte e Inheemse soorten die men plant als solitaire grootte 6 tot 10 meter en die van bomen van de 3 en die van bomen van 10 meter 6 tot grootte e grootte. Als de ruimte voor twee bomen ontbreekt, dan kunt twee bomen ontbreekt, voor Als de ruimte grootte. e Aanleg grootte (kleiner dan 10 meter), bijvoorbeeld lijsterbes, mispel, (kleiner mispel, bijvoorbeeld lijsterbes, dan 10 meter), grootte meidoorn of sierkers. kweepeer, minder dan 6 meter. minder dan 6 meter. De benodigde ruimte kanDe benodigde ruimte in door verschillen sterk variëren bomen van de 1e grootte De kroon van volgroeide groeivorm. heeft een doorsnede van meer dan 10 meter; die van bomen van de 2 Solitaire bomen Solitaire Gebruik en eindbeeld of zijerf op het voor- of als markante bomen worden Solitaire boom in de hoek van het erf met Houd rekening geplant. soort het bij van een volgroeide en kroonbreedte de hoogte en de verhouding met de de gevel tot bepalen van de afstand een beuk zoals kan Zo een boom van de 1e grootte, bebouwing. en een kroon van meer dan 15 hoog worden meer dan 25 meter grote Bij een kleine doorsnede vormen. meter staat zo’n boerderij huis en erf. Kiesboom niet mooi in verhouding tot op kleinere erven boomsoort een kleinere voor liever en smallere van de 3 Aanleg van de verharding De minimaal 0,5 -1 meter laanbomen staan van de laan. Reserveer van 2 bomen inclusief de de breedte voor bomen van de voor de 20 meter de oprijlaan van rond breedte 1 Poortwachters Gebruik en eindbeeld geplant aan weerszijde bomen, Poortwachters zijn twee solitaire van de oprijlaan aan de erfkant Hiervoor van de wegsloot. vaak paardenkastanjes, beuken linden, of iepen worden gebruikt. Denk aan de toekomstige bij aanleg doorsnede van de kroon (vracht)verkeer. vrij en laat genoeg ruimte voor volgroeide bomen zijn: Onderhoud Opkronen zal noodzakelijk zijn. Dit gebeurt gemiddeld op er in ieder geval afhankelijk Zorg de situatie. van hoogte, 4 meter bedrijfsvoertuigen dat eventuele voor kunnen er vrij onderdoor rijden. u een enkele poortwachter aanplanten. Wilt u een enkeleu een enkeleWilt boom poortwachter aanplanten. geldt of meer doorsnede aan. Dit houd dan 10 meter planten, stadium is. kroon het moment dat de voor in volgroeid Boomgaard laten begrazen door schapen laten begrazen Boomgaard Voorerf / voortuin

Gebruik en eindbeeld De voortuin van een authentiek erf is vaak sober ingericht. De eenvoudigste en gemakkelijkst te onderhouden voortuin bestaat uit kruidenrijk gras, met soms enkele perken met eenvoudige boerensierplanten en solitaire bomen. Soms grazen er schapen. Daarnaast onderscheiden we de klassieke boerennutstuin. Dit is een sierlijke moestuin met vierkante of rechthoekige vakken. Behalve met groenten zijn de vakken ook beplant met bessenstruiken en/of snijbloemen, meestal vaste planten die karakteristiek zijn voor het boerenerf. Klassiek voorerf

Aanleg van een eenvoudige voortuin U zaait het voorerf in met een kruidenrijk grasmengsel tot aan de sloot. U kunt de tuin verder opfleuren met een rij hortensia’s langs de voorgevel en met sierlijke struiken als boerenjasmijn, sering, bruidsbloem, sneeuwbal of met solitaire bomen in het gazon. Bloembollen zorgen voor nog meer kleur en afwisseling in de voortuin. Dat laatste was voornamelijk gebruikelijk in De Schermer.

Onderhoud De eenvoudige voortuin laat u bij voorkeur begrazen door schapen. Ook kunt u hooibeheer toepassen. Een strak gemaaid gazon past qua uitstraling niet op een karakteristiek boerenerf. Bovendien is de natuurwaarde erg beperkt, omdat de dichte grasmat nauwelijks plaats biedt aan kruidachtige planten. Eenvoudig voorerf

Formeel voorerf

54 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 55 Authentieke waaiervorm leibomen waaiervorm Authentieke Snoeivorm haaglindes Snoeivorm Moderne snoeivorm leibomen Moderne snoeivorm gekandelaberde gekandelaberde / haag-vorm haag-vorm / Onderhoud één keer per jaar snoeien vanaf een leeftijdLeibomen van 10 jaar. Aanleg plant u bij voorkeur langs de zuid- of zuidwestgevel. Leibomen Houd 4 meter bedraagt 2-3 meter. de gevel tot De afstand tussen de stammen. afstand Bij de haagvorm wordt de boom niet dicht op de stam gesnoeid, niet dicht op de stam gesnoeid, de boom wordt Bij de haagvorm in een blokvormige Als het deze haag geschoren. maar wordt uit dus breder groeit leiboomvorm haag op stam. Deze een ware Hiervoor het over van structuur. wordt is dichter en het bladerdek Gekandelaberdealgemeen linde gebruikt. bomen zijn bomen waarvan de zijtakken op korte van de stam zijn gesnoeid. afstand De takken bij de leibomen, maar staan niet in een vlak zoals in een vrije soorten vorm. Geschikte groeien hiervoor zijn linde of paardenkastanje.eventueel Gebruik en eindbeeld zijn karakteristiekLeibomen gesnoeide bomen waarvan de “twee- staan. De worden bomen ‘palmet’, takken in één vlak, een natuurlijk en vormen een Linden, zonnescherm. dimensionaal” paardenkastanje soorten, en iepen zijn geschikte maar ook leiden. en appel zijn geschikt om te vruchtbomen als peer Leibomen Leibomen bomenrijen langs gevels langs bomenrijen Gekandelaberde boom Gekandelaberde Knotbomen Als er ruimte is voor een ruigte vegetatie met waardplanten voor vlinders en andere insecten aan de randen van de struweelhaag Gebruik en eindbeeld wordt de natuurwaarde verder verhoogd. Knotbomen zijn bomen die worden geknot om gebruikshout te leveren. Knotten houdt in feite niets anders in dan de betreffende Aanleg boom eens in de paar jaar van zijn kruin te ontdoen waarna Voor een struweelhaag van 3-4 meter doorsnede plant u een deze weer uitloopt. Dit werd en wordt op grote schaal gedaan. dubbele rij struiken met 3 meter afstand tussen de rijen. In de rij Knotbomen zijn kenmerkend voor het Nederlandse landschap. In staan de struiken op 1,5 meter afstand van elkaar. De struweelhaag het cultuurlandschap zijn ze aanwezig als solitair, staan ze in rijen wordt 3 tot 4 meter hoog. of vormen ze grotere eenheden: grienden. In Noord-Holland staan knotbomenrijen op de oever langs water. Onderhoud De struiken in het tweede of derde jaar 50% uitdunnen tot een Als de knotten ouder worden neemt ook de natuurwaarde toe. breedte van 3-4 meter. U kunt ze om de 5 tot 7 jaar afzetten, dat wil Op de oudere knotten groeien vaak mossen- en korstmossen. In zeggen alle stammen en takken afzagen op ongeveer halverwege de holten kunnen varens en andere vegetatie vestigen maar soms uw kniehoogte, zodat ze daarna van onderaf weer kunnen uitlopen ook struiken zoals vlier. Daarnaast broeder er vogels in de knot. De en weer een dichte haag kunnen vormen. bekendste geknotte boomsoort is de wilg. Ook elzen, essen en populieren komen als knotboom voor: Windsingel / vogelbosje / houtwal n Veenpolder: wilg, es en els. n Droogmakerij: (niet als vervanging van de bomenrij op de Gebruik en eindbeeld erfranden bij grotere erven (erf breder dan 30 m)): es, els, populier Een gemengde windsingel bestaat uit beplanting met bomen en en wilg (wilg alleen aan dijken waar de waterstand hoog is). struiken die inheems zijn in Nederland. Een windsingel geeft een n Kleipolder: es, els, populier en wilg (wilg alleen aan dijken waar gesloten beeld, creëert luwte en privacy en schermt massieve, in de waterstand hoog is) het oog springende agrarische gebouwen af. Het assortiment van n Kust: els, populier, wilg (wilg alleen bij hoge waterstand). beplanting in de windsingel bestaat vooral uit sterke, robuuste U kunt de bomen het beste knotten in een zogenoemde windbestendige soorten. Leg windsingels alleen aan als een schotelvorm. Dit geeft de hoogste natuurwaarde. bomenrij onvoldoende zicht wegneemt op de grootschalige bedrijfbebouwing op het achtererf. De windsingel sluit dan aan Aanleg op de karakteristieke bomenrij rond het voorerf. De vorm van de Plant de knotbomen in een rij, 4-6 meter uit elkaar en knot ze op windsingel is rechthoekig. Een windsingel biedt een leefgebied 1,6 tot 1,8 meter hoogte. voor vele dier- en plantsoorten.

Onderhoud Aanleg en onderhoud Wilgen en populieren om de 4 jaar knotten, essen om de 8 jaar, De windsingel vraagt meer ruimte dan een bomenrij. De breedte overige bomen om de 6 jaar. van een windsingel is 6 - 12 meter (3 - 6 rijen beplanting). Belangrijk is ook om ruimte vrij te houden langs de buitenste rij beplanting zodat de struiken een normale breedte mogen krijgen (tot 3 Struweelhagen meter in doorsnede). U kunt voor de aanleg het beste gemengd bosplantsoen (1 tot 3-jarige gewassen) en bomen met kluit Gebruik en eindbeeld gebruiken. Kies bij voorkeur bomen met een maat van rond Waar de ruimte ontbreekt om een hakhoutbosje of een de 10-12 cm (stamomtrek). De verhouding tussen boom- en windsingel te realiseren, kunt u overwegen een struweelhaag struikvormers is ruwweg 1: 3. Plant de struikvormers in strakke rijen aan te planten. Geschikte bomen voor een struweelhaag zijn of in wild verband. De boomvormers plant u op gelijke afstand van zwarte els, veldesdoorn, krent en meidoorn. Robuuste inheemse elkaar. Voor de afstand tussen de bomen kunt u de gebruikelijke struikvormers zijn aalbes, kruisbes, zwarte bes, framboos, Gelderse afstanden in een bomenrij aanhouden. roos, gele kornoelje, hazelaar, liguster, rode kornoelje, hondsroos en sleedoorn. Insecten en zangvogels worden o.a. aangetrokken door Houd rekening met een onderhoudpad van minimaal 1 meter bessen dragende, inheemse struiken in de struweelhaag. langs een sloot voor handmatig onderhoud van de slootkant als

56 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 57 Windsingel Struweelhaag Knotwilgen pruik grote uitgegroeide Knotwilgen, gesnoeid recent Het voordeel van het wijker/blijver systeem is dat de windsingel sneller dicht is en van het wijker/blijver systeem Het voordeel De struikbeplanting krijgt nemen. aan te om zijn natuurlijke alle ruimte groeivorm Onkruid krijgt ontwikkelen om zich te ruimte veel en kan het jonge bosplantsoen Door de snelle groei is eerder onderhoud nodig. Belangrijk is dat u na 10-15 jaar Belangrijk onderhoud nodig. is eerder Nadeel: Door de snelle groei de struiken door lichtgebrek waardoor hoog, zij te de wijkers Anders worden er uit haalt. De waait dan tussen de stammen wind en de windsingel onderaan open wordt. verdwijnen de struikvormers geldt eenVoor waarmee de windsingel zijn functie verliest. door, in en tussen de rijen. van 1,5 meter Bosplantsoen van 60-80 cm of 80-100 cm plantafstand Maaisel moet het onkruid 2-3 jaar. in de eerste jaarlijksWel gemaaid worden gebruikt. wordt de struikbeplanting voor Het dunnen moet ook tijdig gebeuren, de worden. moet afgevoerd tweede selectieve Een dunning gebeurt Door 7-10 jaar na aanleg. keereerste binnen 3-5 jaar. groeien na 10- 15 jaar de wijkers om uit te halen, geeft op tijd de ruimte er uit te u de blijvers duurzame windsingel. een robuuste, tot Voordeel: onkruid minder kans krijgt verdrukken. om de beplanting te Wijker/blijver plant u tweeBij het wijker/blijver namelijk een snel soorten systeem boomvormers, heeft, soort maar geen lang leven naast een langzaam groeiende in groeit, die snel de hoogte bereiken, stadium te soort.groeiende hebben meer tijd nodig om een volgroeid Die laatste op worden De boomvormers mee. jaren maar kan honderden soms zelfs vervolgens vele, kortereelkaar van wijker afstand Plant (4-5 meter). systeem geplant dan onder het eindbeeld om en om. Als wijker– blijver kunt u zwarte eik iep of els gebruiken, kunt als blijver u es, gebruiken. Als algemene regel wordt 8-10 meter afstand in de bomenrij en ongeveer 3 meter afstand afstand in de bomenrij 3 meter en ongeveer afstand 8-10 meter wordt Als algemene regel van onkruid Het maaien en afvoeren is in de eerste tussen de struikvormers gehanteerd. body heeft voldoende de beplanting gekregen onontbeerlijk totdat om de bodem te jaren bedekken. Inboet beplanting) moet tijdig gebeuren. van uitgevallen aanplanten (opnieuw gebruiken. vorm van (100+ cm) te Bij deze formaat is om bosplantsoen van een groter Beter van de struiklaag het risicoaanleg bestaat echter dat de groei achterblijft aan door gebrek Het duurt de windsingel langer voordat uitdroging. van de wijkers, wind of snellere de luwte enige body heeft. overwoekeren. De aanlegkosten dunnen. zijn lager en u hoeft het eerst te jaar voor de windsingel pas na 5-10 Nadeel: Voordeel: Voordeel: Eindbeeld de voor op eindbeeld is het eindbeeld bepalend Bij de aanleg van een windsingel U plant de bomen en stuiken het eindbeeld en dus aan volgens van de aanleg. plantafstand verwijdert de groei gedurende geen bomen of struiken u uit de singel. de sloot niet vanaf het land wordt gemaaid. Bij machinaal onderhoud Bij machinaal is het onderhoudpad gemaaid. vanaf het land wordt de sloot niet in dit Reserveer uitleg verderop voor (zie de zoom voor breed. ook ruimte meter minimaal 3 kleipolders in veenpolders, kunt of droogmakerijen zoals gebieden u in In nattere hoofdstuk). maait. In regelmatig dat u kan zandgebieden is dan wel Belangrijk planten. een grasmat dit windsingel kiest Bij de aanleg van een ook, sproeien. moeten men zult u regelmatig maar dan of wijker/blijver. eindbeeld een van de twee beplantingssystemen: voor Vergroot de ruimte voor natuur op uw erf

Zoom de kans om te gaan groeien. Ook kunt u bij boeren- of natuurorganisaties in de omgeving bloemrijk hooi kopen en Gebruik en eindbeeld over de zoom verspreiden. Een zoom is een kruidachtige vegetatie direct langs een houtopstand of een struweel. De zoom verbindt de Onderhoud houtopstand met het gras- of bouwland of de grasbegroeiing Staan er in de zoom veel hoge planten die verstorend werken, van het erf. Deze vegetatie bestaat vooral uit hoog zoals grote brandnetel en akkerdistel, maai de zoom dan twee opschietende, overblijvende plantensoorten, zoals grazige of drie keer per jaar. Voer het maaisel af of zet het op een planten en ruigtekruiden van open terreinen, maar ook meer hoop. Neemt het aantal storingssoorten af en komen er meer schaduwminnende soorten. Dankzij de combinatie van dekking laagblijvende kruiden, dan volstaat eenmaal per twee tot vijf en voedsel heeft een zoom extra kwaliteit als leefgebied voor jaar maaien. Maai de zoom na het groeiseizoen, dan geeft u dieren. de planten de kans zaad te zetten. Maait u de zoom minder dan eenmaal per jaar, overweeg dan om elk jaar bijvoorbeeld Aanleg de helft van de begroeiing ongemoeid te laten. Dit gedeelte Leg de zoom aan langs de zuid- en westkant van bomenrijen, vormt dan een belangrijke schuil- en overwinteringsplaats voor windsingels, wilde hagen, heggen en bossen: hierop valt de dieren. U kunt natuurlijk ook eens in de drie of vier jaar maaien meeste zonneschijn. Dat leidt tot een grotere soortenrijkdom en dan iedere keer een derde, respectievelijk een kwart van de aan planten, dagvlinders en andere insecten. U creëert een oppervlakte doen. Wilt u de zoom als zoom behouden en niet zoom door het gedeelte waar u de zoom wilt hebben zodanig tot een struweel of beginnend bos laten ontwikkelen, verwijder te maaien dat houtige gewassen geen kans hebben om zich te dan geregeld jong opschot van struiken en bomen. Doe dat in de ontwikkelen. De in de bodem aanwezige bloemzaden krijgen zo herfst of winter.

Zoom van kruidachtige planten

58 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 59 Net afgegraven plas-dras oever Net afgegraven Natuurlijke oever met moerasplanten oever Natuurlijke laten staan als overwinteringplaats staan als insecten.laten Deponeer voor geen U slootmateriaal of maaisel op de plasberm of het terrastalud. en deponeren perceel kunt op het aangrenzende het beste dit afvoeren. later Onderhoud op het terrastalud of de plasberm dat er geen vee er voor Zorg kan omstandigheden voedselarme komen. natte, Onder de zeer verstoring tot vorm van begrazing die daar heersen, leidt iedere met een goede kwaliteit afrastering Afzetten van de vegetatie. Maai laat het terrastalud of de plasberm zo is een vereiste. van de mogelijk. die na het verdwijnen Bij de schrale vegetatie, eenmaal per jaar maaien, ontstaat, volstaat pioniersvegetatie dat u pas maait nadat de is Belangrijk meestal in september. Enkele zaad hebben gezet. kleineplanten kunt gedeelten u Aanleg plasberm tijdstip om een leggenHet beste of terrastalud aan te en er kan is dan meestal goed droog De grond is juli of augustus. gemakkelijk vriest, kan hard gewerkt. niet te Als het worden het plasberm een of terrastalud Leg ook tijdens een vorstperiode. Graaf bij voorkeur de watergang. aan langs de zuidzijde van aan de tot een watergang langs een deel van een perceel net iets U maakt een terrastalud door de grond slootkant af. houden. U maakt een plasbermhoger dan de waterlijn te In tot vochtige deze graven. door net onder de waterlijn af te dan op een planten andere omstandigheden groeien natte gebruikelijke slootkant. varieert De breedte van één tot meestal rekening met Houd bij het bepalen van de breedte meter. zes op Let of gemaaid gaat worden. geschoond de manier waarop werkzaamhedenhet slootpeil (winterpeil-zomerpeil) tijdens de terrastaluds eindresultaat: en houd rekening met het gewenste Het terrastalud en de - plas/dras en plasbermen - onder water. reliëf gemaakt. Enig worden plasberm niet mooi vlak te hoeven een kleinschalige en drogere voor afwisseling van nattere zorgt plekken. beperkt tot wel blijven moeten De hoogteverschillen blijft. maaien mogelijk 10 cm, zodat Maakt u een plasbermcirca dan een rand langs graaf oever, gesitueerde langs een westelijk hetde slootkant niet af tot breed meter een van een half tot uitsteken om het water enigszins boven Laat deze waterniveau. breken. te de golven Natuurlijke oevers Natuurlijke Gebruik en eindbeeld en plasbermen van zijn verlaagde gedeelten Terrastaluds Terrastaluds watergang. aan een grenzend een perceel, maar staan zijn vochtig, de waterlijn.Deze liggen juist boven zijn juist onder de Plasbermen niet permanent onder water. Beide en staan permanent onder water. waterlijn gesitueerd flauw zeer maar hebben soms een zijn in principe horizontaal, De natuurwaardeverlopend talud. op een vegetatie van de terrastalud dan die hoger of plasberm veel is al na enkele jaren slootkant.van een gewone Takkenhoop, takkenwal of houtril Sowieso geldt dat twee kleine hopen meer waarde hebben voor de natuur dan één grote. In de loop van de tijd zal de hoop door Gebruik en eindbeeld vertering lager worden. U kunt dus geregeld nieuwe takken Het aanleggen van een takkenhoop, takkenwal of houtril biedt toevoegen. de mogelijkheid om snoei- en kaphout netjes en goedkoop weg te werken. Een takkenwal of houtril is meestal een tot anderhalve Takkenwal of houtril meter hoog. Een takkenhoop kan twee meter hoog worden. Maak de takkenwal in de rand van een houtopstand of juist Zo’n takkenhoop, takkenwal of houtril heeft veel waarde voor loodrecht daarop, om de toegang te beperken of juist te natuur. Door een houtril of een takkenhoop aan te leggen biedt u verbeteren. Stapel de takken in de lengterichting, leg de dikkere voedsel- en schuilgelegenheid aan vogels, zoals winterkoning, en takken onderin en de dunnere takken daarbovenop. Mogelijk kunt insecten. Ook doet u daarmee wezel, bunzing en de gewone pad, u ook stobben onderin de takkenwal kwijt. Werk de houtril netjes een groot plezier. Een takkenwal of houtril ziet er beter verzorgd af door de takken tussen paaltjes te klemmen. Deze kunt u meestal uit dan een takkenhoop. zelf van het snoeihout maken. Het hout verteert langzaam. Bij de volgende onderhoudsbeurt kunt u het snoeimateriaal vaak weer Aanleg en onderhoud in dezelfde houtril kwijt. Verwerk geen snoeihout van fruitbomen Takkenhoop met kankerplekken of andere aantastingen in de hoop of wal om Leg een takkenhoop bij voorkeur op een rustig plekje op het erf verspreiding van de ziekte naar gezonde bomen te vermijden. of in een houtopstand, dieren kunnen er dan snel en veilig van profiteren. Leg dikke takken onderin en de dunnere er bovenop. Stort de takken niet los op elkaar, maar steek ze zoveel vast Bijen en insecten mogelijk in de hoop. U kunt dan meer takken kwijt en de hoop is Op uw erf kunt u diverse maatregelen treffen die ten goed steviger. Maak de hoop maximaal twee meter hoog. Heeft u veel komen aan bijen en insecten. takken, realiseer dan elders een tweede hoop. Zie www.landschapnoordholland.nl/soortbescherming.

Een takkenril biedt een leef plaats voor veel diersoorten Hommel

60 Wilt u meer weten?

Over het landschap en de geschiedenis van de De Provinciale Ruimtelijke Verordening Structuurvisie gemeente Alkmaar: De website van de Provincie Noord-Holland: n Historische verenigingen: Oudheidkundige www.noord-holland.nl Vereniging “Het Schermereiland”, www.schermereiland.geschiedenisbank-nh.nl, Regionaal Karakteristieke natuurwaarden op paardenhouderijen Archief Alkmaar, www.regionaalarchiefalkmaar.nl in veengebieden n Het gemeente archief van Alkmaar: Zijn er kansen voor karakteristieke natuur op paardenhouderijen www.regionaalarchiefalkmaar.nl van Laag Holland?, Landschap Noord-Holland, 2013. n Het landschap van Laag Holland: www.laagholland.nl n Kernkwaliteiten Nationaal Landschap Laag Holland. Bos, Graslandbeheer in relatie tot paarden, I.J., 2012. Een systematische Nulmeting. Landschap natuurlijke paardenweiden en omgaan met mest Noord-Holland, rapportnr. 12-004 Paard en Landschap van René Zanderink en Claartje van Andel.

De constructie van de traditionele stolpboerderij Afrastering van paardenweiden, paardenbakken ‘De stolp te Kijk’ van de Boerderijenstichting. en verlichting van paardenbakken Zie www.boerderijenstichting.nl Hekken, afrasteringen en verlichting, Landschap Noord-Holland, 2009. ‘Recht toe, recht aan’, het boerenerf in De Schermer. Diederik Aten, Allet Geertman, Rien Floris. Uitgave van Erfbeplanting en landschapselementen Rabobank Zuivelbank Alkmaar e.o. en Boerderijenstichting Leestekens van het landschap. 188 Landschapselementen Noord-Holland, 1999. in kort bestek van Landschapsbeheer Nederland, 2005.

Het verkrijgen van een financiële bijdrage Beheer van cultuurhistorische elementen De website van Landschap Noord-Holland ‘Handboek Cultuurhistorisch beheer’. www.landschapnoordholland.nl of contact opnemen met Landschapsbeheer Nederland, 2006. Landschap Noord-Holland: 088-0064400. De verschillende modellen houten boerenhekken Fruitbomen per regio in Noord-Holland De Pomologische vereniging Noord-Holland De brochure ‘Houten boerenhekken’ van Landschap (zie handige adressen). Noord-Holland.

Natuur op het erf Landschapsbeheer Nederland www.landschapsbeheer.nl Landgoed Oostbroek Bunnikseweg 39, 3732 HV De Bilt

Het beleid van de gemeente De website van de gemeente Alkmaar: www.alkmaar.nl

61 Inheemse boomsoorten

Soorten gebruiken als: Landschapstypen kenmerken bijen

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam bomen Maat boom Solitaire laanboom/ bomenrij haag (geschoren) haag (wild) Singel Leiboom knotboom Hakhout op erfalleen (als sierbeplanting) Kustlandschap Zandgebied (voedselrijk/nat) Zandgebied (voedselarm/droog) Keileemlandschap Aandijkingenlandschap Droogmakerijen Kleipolderlandschap Veenpolderlandschap rivierenlandschap Stuwwallenlandschap Schaduwverdragend zeewindverdragend snelgroeiend Groenblijvend nectar pollen Beuk Fagus sylvatica 1 * * * * * * * * * * * Eik, winter Quercus petraea 1 * * * * * * * h.dauw Eik, zomer Quercus robur 1 * * * * * * * * * * * * * h.dauw Es, gewone Fraxinus excelsior 1 * * * * * * * * * * e * * Grove den Pinus sylvestris 1 * * * * * * Iep, fladder Ulmus laevis 1 * * * * * * * * * * * Iep, gladde Ulmus minor 1 * * * * * * * * * * Iep, hollandse Ulmus hybride 1 * * * * * * * * * * * Iep, ruwe Ulmus glabra 1 * * * * * * * * * * * Linde, grootbladige Tilia platyphyllos 1 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Linde, hollandse Tilia x vulgare 1 * * * * * * * * * * * * 5 5 Linde, kleinbladig Tillia cordata 1 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Okkernoot Juglans regia 1 * * * * * * * * * Paarde kastanje Aesculus hippocastanum 1 * * * * * 5 5 Populier, grauwe abeel Populus canescens 1 * * * * * * * * * * * * Populier, ratel Populus tremula 1 * * * * * * * * * * e * * Populier, zwarte Populus nigra 1 * * * * * * * * Walnoot, zwart Juglans nigra 1 * * * * * * * * Wilg, schiet Salix alba 1 * * * * * * * * * * * * * * 5 5 Berk, ruwe Betula Pendula 2 * * * o * * * * * * * * * Berk, zachte Betula pubescens 2 * * * o * * * * * Els, zwarte Alnus glutinosa 2 * * * * * * * * * * * * * * * * * 0 1 Haagbeuk Carpinus betulus 2 * * * * * * * * * * Veldesdoorn Acer campestre 2 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Zoete kers Prunus avium 2 * * * * * * * * * 5 5 Hoogstamfruitbomen Pit- en steenvruchten 3 * * * * * * * * * * * * 3 3 Hulst Ilex aquifolium 3 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Jeneverbes Juniperus communnis 3 * * * Krent Amelanchier lamarckii 3 * * * * * * * * * * * * * 2 2 Lijsterbes Sorbus aucuparia 3 rij * * * * * * 0 3 Meidoorn, eenstijlige * Crataegus monogyna 3 * * * * * * * * * * * * * 1 1 Meidoorn, koraal * Crataegus rosiformis 3 * * * * * 1 1 Meidoorn, kruising * Crataegus x media 3 * * * * * * * 1 1 Meidoorn, tweestijlige Crataegus laevigata 3 * * * * * * * 1 1 Mispel Mespilus germanica 3 * 3 3 Sporkehout/ vuilboom Rhamnus frangula 3 * * * * * * 3 3 Wilg, amandel Salix triandra 3 * * * * * * 5 5 Wilg, bittere Salix purpurea 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, bos Salix caprea 3 * * * * * * 5 5 Wilg, geoorde Salix aurita 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, grauwe Salix cinerea 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, kat Salix viminalis 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, kraak Salix fragilis 3 * * * * * * * * 5 5

Bomen van de eerste grootte: >15m, Bomen van de 2e grootte: 10-15m, Bomen van de 3e grootte: <10m

62 Streekeigen struiksoorten

Soorten gebruiken als: Landschapstypen kenmerken bijen

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam bomen Maat boom Solitaire laanboom/ bomenrij haag (geschoren) haag (wild) Singel Leiboom knotboom Hakhout op erfalleen (als sierbeplanting) Kustlandschap Zandgebied (voedselrijk/nat) Zandgebied (voedselarm/droog) Keileemlandschap Aandijkingenlandschap Droogmakerijen Kleipolderlandschap Veenpolderlandschap rivierenlandschap Stuwwallenlandschap Schaduwverdragend zeewindverdragend snelgroeiend Groenblijvend nectar pollen Bes, aal Ribes rubrum * * s * * * * * * * 5 5 Bes, kruis Ribes uva-crispi * * s * * * * * * * 5 5 Bes, zwarte Ribes nigrum * * * * * * * * * * 5 5 Boeren jasmijn Philadelphus species * 2 2 Bosrank Clematis vitalba * * * * * * * * 0 2 Brem Cytisus scoparius * * * * * * * 0 5 Bruidsbloem Deutzia species * 4 4 Chinees klokje Forsythia x intermedia * Duindoorn Hippophae rhamoides * * * * 3 3 Framboos Rubus idaeus * * s * * * * * * 5 5 Gelderse roos Viburnum opulus * * * * * * * * 1 1 Gele kornoelje Cornus mas * * * * * * * * * * 4 4 Hazelaar Corylus avellana * * * * * * * * * * 0 1 Hortensia Hydrangea macrophylla * * 1 1 Kamperfoelie, rode lonicera xylosteum * * 1 1 Kamperfoelie, wilde lonicera periclymenum * * * * * * * * * * 5 5 Kardinaalsmuts Euonymus europaeus * * * * * * * * * * Liguster, wilde Ligustrum vulgare * * * * * * e e e e * * * * * 4 4 Palmboompje Buxus sempervirens * * * Rode kornoelje Cornus sanguinea * * * * * * * * * * * 1 1 Rode ribes Ribes sanguinea * 3 3 Roos, duin Rosa pimpenellifolia * * * * 5 5 Roos, egelantier Rosa rubiginosa * * * * * * 5 5 Roos, honds Rosa canina * * * * * * * * * 5 5 Roos, rimpel Rosa rugosa * * * 5 5 Sering Syringa cultivars * Sleedoorn Prunus spinosa * * * * * * * * * 3 3 Sneeuwbal, wollige Viburnum lantana * * * 3 3 Taxus Taxus baccata * * * * * * * * * 0 3 Vlier Sambucus nigra * * * * * * * * * * 0 1 Vogelkers Prunus padus * * * * * * * * * * * * 3 3 Wilg, kruip Salix repens * * * * 5 5 Wilg, laurier Salix pentandra * * * 5 5 Zuurbes Berberis vulgaris * * * 5 5 e = alleen op erf o = overstaander s = struikbegroeiing meidoorn* = in sommige gebieden verboden i.v.m. bacterievuur

De rubriek ‘alleen op erf’ geeft aan dat de beplanting die daaronder staat aangegeven niet als landschappelijke beplanting mag worden aangeplant. Bij de rubriek ‘bijen’ is een onderverdeling gemaakt in nectar en pollen, in een classificatie van 1 t.m. 5, waarbij 5 de hoogste waarde aangeeft. Als er niets staat, is het geen bijenplant.

63 Handige adressen

Gemeente Alkmaar Laag Holland De ervenconsulent Nederland www.alkmaar.nl www.laagholland.nl www.ervenconsulent.nl Het Oversticht Bezoekadres Provincie Noord-Holland Aan de Stadsmuur 79-83 Stadskantoor www.noord-holland.nl 8011 VD Zwolle Mallegatsplein 10, 1815 AG Alkmaar T 038-4213257 Bezoekadres Provinciaal Bestuur Postadres Dreef 3, 2012 HR Haarlem De ervenconsulent Noord-Holland Postbus 53 , 1800 BC Alkmaar Landschap Noord-Holland T 14 072 Postadres T 088-0064446 Postbus 3007, 2001 DA Haarlem WZNH Landschap Noord-Holland T 023 514 31 43 T 072-5204459 www.landschapnoordholland.nl E [email protected] WZNH Adviescommissie ruimtelijke Bezoekadres Pomologische Vereniging kwaliteit Rechte Hondsbosschelaan 24a Noord-Holland Emmastraat 111, 1814 DP Alkmaar 1851 HM Heiloo www.hoogstamfruitnh.com T 072-5204459 E [email protected] Postadres Secretariaat Postbus 222, 1850 AE Heiloo Oosterweg M 3, 1482 AH Purmer KNHS T 088-00 64 400 T 06 8123 8094 www.knhs.nl E [email protected] E [email protected] KNHS Servicedesk De Boerderijenstichting LandschappenNL T 0577-40 83 00 ‘Vrienden van de Stolp’ www.landschappen.nl E [email protected] www.boerderijenstichting.nl Postadres KNHS-centrum Ermelo Secretariaat Postbus 31 Postbus 3040, 3850 CA Ermelo Schapenlaan 20, 1862 PW Bergen NH 3730 AA De Bilt T 0577-40 82 00 T 072 581 68 88 E [email protected] E [email protected] (niet voor reacties T 030-601 72 05 Boerderijen Beeldbank) E [email protected]

Agrarische Natuur- en Landschapsvereniging Water, Land en Dijken www.waterlandendijken.nl

Slenkstraat 70, 1441 MS Purmerend T 0299-437 463 E [email protected]

64 Colofon

Redactie Foto’s Deirdre Pronk – Gemeente Alkmaar Landschap Noord-Holland Filippien Koornneef – Projectleider Landschap Noord-Holland Boerderijenstichting Noord-Holland Inge Plaatsman – Projectleider Landschap Noord-Holland Historische foto’s: mw. Zonneveld, Zuidschermer, J. ten Wolde Bergen Eindredactie Redscape: bewerkte foto’s paardenbakken H3: p 23. Marion de Boo Bert van As: H1: p 4 en 5.

Opdrachtgever Illustraties Gemeente Alkmaar Nicky Schuurman – Projectmedewerker Landschap Noord-Holland Wilfried Jansen of Lorkeers – Arcadis Nederland BV Schrijvers Wouter Schik – Arcadis Nederland BV Filippien Koornneef – Projectleider Landschap Noord-Holland Nicky Schuurman – Projectmedewerker Landschap Noord-Holland Vormgeving & productiebegeleiding Mart Groentjes – Secretaris Boerderijenstichting Noord-Holland The KEY Agency, Schiphol-Rijk Anne Dillon – Junior Projectleider en Ervenconsulent Landschap Noord-Holland Aart Lodder – Projectmedewerker Landschap Noord-Holland Ingwer Bos – Projectleider Landschap Noord-Holland

Dit handboek is mogelijk gemaakt door:

65 € 10,00

Verkrijgbaar bij Landschap Noord-Holland

Ontwerp uw eigen erf – in de gemeente Alkmaar Bent u eigenaar van een (boeren)erf in De Schermer in de gemeente Alkmaar? En vindt u behoud van natuur en landschap in de gemeente belangrijk? Wilt u mensen laten meegenieten van uw erf? Met dit handboek herkent u de bijzondere elementen op uw eigen erf. U krijgt praktische tips om uw erf nog mooier en waardevoller te maken. Zijn bomenrijen of leibomen karakteristiek voor een erf in Waterland? Hoe zit het met de natuur op uw erf? Broeden er vogels in de hagen en verblijven er vleermuizen in de bomenrij? En hoe kunt u bouwen op uw erf zonder verlies van kwaliteit?

Leer hoe bijzonder uw eigen erf is. Stap voor stap maakt u zelf een ontwerpplan voor uw erf. Als gemeente willen wij samen met u de kwaliteit van het prachtige buitengebied bewaren. Dat vinden wij belangrijk, want uw erf draagt voor een belangrijk deel bij aan de uitstraling van de streek.

Gemeente Alkmaar Landschap Noord-Holland Stadskantoor Postbus 222 Mallegatsplein 10 1850 AE Heiloo 1815 AG Alkmaar T 088 - 00 644 00 www.landschapnoordholland.nl

Landschap Noord-Holland zet zich in voor verbetering en ontwikkeling van de groene leefomgeving, zodat de kwaliteit voor gezond wonen, werken en recreëren behouden blijft. Wij zijn een groen onderzoeks- en adviesbureau en wij werken dagelijks aan de kwaliteit van natuur, landschap en cultuurhistorie in Noord-Holland. Dat werk doen wij met heel veel passie en enthousiaste medewerkers. Wij hebben veel ervaring in opdrachten voor bedrijven, de overheid en particulieren.