60 Jaar Onderwijs Verhalen En Beschouwingen Bram Tenhaeff 10 April 2020
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ONWIJS 60 jaar onderwijs verhalen en beschouwingen Bram Tenhaeff 10 april 2020 COLOFON 1 In dit boekje vertel ik verhalen over de 60 jaar die ik op scholen heb gezeten. Ik vertel over de dingen die ik van klasgenoten, medestudenten, onderwijzers, docenten en vooral leerlingen geleerd heb. Mijn verhaal bevat ook tekst over beleid. Ik leg uit wat goed onderwijsbeleid is. Dat doe ik met echte voorbeelden, soms wat vals. Het is het eerste wat ik na mijn pensioen doe. Vanaf 10-4-2020 hangt dit boek aan mijn site. Ergens eind 2020 vier ik mijn pensioen. Dan krijgen uitgenodigde mensen het, in eigen beheer uitgegeven. Na mijn pensioen op 1 juni bied ik me zelf bij scholen aan als onderwijs consulent, gespecialiseerd in het ontwerpen van bètaprojecten. De foto op de voorplaat, waar ik J P Thijsse omhels, is van een beeld dat bij mijn zomerhuis op Texel staat. Thijsse was ooit onderwijzer op Texel, vandaar dat beeld. Ik bewonder zijn onderwijs- kundig werk en ben een trouw bezoeker van de bijeenkomsten van de Heijmans-Heinsius-Thijsse stichting in Artis in Amsterdam. Biografieën van Thijsse heb ik met belangstelling gelezen. Dit boekje is opgedragen aan Arnold Blaauwe, Caroline Blaas, Ed Botterweg, John Heideman en Gerard Marees. Collega’s met wie ik 18 jaar prettig heb samengewerkt. INHOUD 2 0 VOORAF 3 1 INLEIDING 5 2 KLEUTER SCHOOL 9 3 LAGERE SCHOOL 13 4 ZAANSE VERHOUDINGEN 20 5 HEIMWEE NAAR DE HBS 24 6 BIJLES 28 7 NATUURKUNDE STUDEREN 30 8 WAGENINGEN: GEEN N42 MAAR N43 34 9 AMSTERDAM: FILOSOFIE, NATUURKUNDE EN SINAASAPPELS 40 10 LERAAR BIJ TOEVAL 49 11 JAREN 80: WERKELOOSHEID EN HYPERVENTILATIE 52 12 SCHRIJVER: GEEN KRANTEN MAAR PROJECTEN 55 13 ROLMODELLEN: SCHOOL EN UNIVERSITEIT 60 14 VCL: HAAGSE BOVENLAAG 63 15 BSG: KUNSTENAARS OF APARTELINGEN? 69 16 TOPSPORTERS: ZIJ VERVELEN ZICH NIET 74 17 INTERMEZZO: SAENREDAM COLLEGE 78 18 JPT: BESTE SCHOOL VAN NEDERLAND 80 19 PROJECTONDERWIJS: GEKTE EN DE APENCULTUUR 84 20 BIG HISTORY: DDDB & EGZDHGW 98 21 TREITEREN 106 22 PRETPARKGENERATIE OF DE REDDERS VAN DE AARDE? 108 23 LAPTOP SCHOLEN 110 24 PAPPA: WAT ZIJN JODEN? 114 25 MODERNE MANAGERS 122 26 PENSIOEN 124 I LITERATUUR 127 II WEBSITE DIGITAALZELFPORTRET 129 Bij dit boekje horen projecten, NLT-modules en beleidsteksten die ik in de loop der jaren heb geschreven. Dingen waarvan ik denk dat ze waardevol voor anderen zijn staan op mijn site, Digitaalzelfportret.nl. In bijlage II is de opzet daarvan beschreven. Alle dingen die daar te vinden zijn mag een ieder vrij gebruiken. Op sommige dingen geldt copyright: als er CoBTn op het voor- blad staat wil ik niet dat je het zonder overleg verandert. 3 VOORAF PERSOONLIJK Na 41 jaar lesgeven ben ik nu met pensioen. Ineens, sneller dan verwacht, zit ik thuis. Ik had graag nog wat langer lesgeven, maar dat zit er niet in. Om niet te tobben, maar een goede invulling aan mijn dagen te geven, schrijf ik dit boek. Ik verzamel er al jaren materiaal voor. Ik schrijf als verhalende leraar en doe wat ik altijd in de klas deed: verhalen vertellen om het leven lichter te maken. De huidige generatie leerlingen heeft het in mijn ogen niet makkelijk. Er komen bedreigingen op ze af - klimaat, zware financiën, werkeloosheid - waarbij het lastig is in te schatten wat echte risico’s zijn. In mijn les was één van de grappen mijn voorspelling dat alle leerlingen later leraar zouden worden, daar aan ontstaat ten slotte gebrek en zo lang er mensen zijn blijft het vak van leraar bestaan. Door robotisering en dataïsme waar Yuval Harari zo mooi over schrijft gaat de wereld meer dan ooit in de geschiedenis veranderen en het is goed je daarop voor te bereiden. Niet elk huidig vak zal over 10 jaar nog bestaan. In de admi- nistratie zal niet veel over blijven. Ik heb Moleculaire Wetenschappen gestudeerd, een opleiding aan de landbouwuniversiteit in Wageningen om de structuur van grote moleculen te bepalen en ben daarna aan de Universiteit van Amsterdam Filosofie en Natuurkunde gaan doen. Ik wilde geen technisch onderzoeker maar journalist worden. Het liep anders: 1 invalbeurt op een school was genoeg om me de school in te trekken. Vanaf de 1e les, die dramatisch mislukte, vond ik lesgeven heerlijk. Zo is het gebleven. Als leraar ben ik happy geweest. Daarom wil ik er over schrijven: het is het mooiste wat er is! Als leerling was ik op de lagere school wѐl happy en op de middelbare school niet. Ik was slim genoeg, maar wilde niet deugen. Vooral niet op de middelbare school. Jaren heb ik nooit huis- werk gemaakt: geen minuut in de eerste 4 jaar. Toen kwam het dramatisch moment in 4 HBS dat ik dreigde te blijven zitten, door die 12 onvoldoendes op het kerstrapport. Dat wilde ik niet. Per se niet. In januari 1970 nam ik het dramatisch besluit mijn huiswerk te gaan doen. Echt. Dat deed ik ook en na allerlei avonturen die ik in H4 beschrijf ging ik toch over. Daarna heb ik altijd 60 uur per week gewerkt: in de 2e helft van de 4e klas, in de examenklas, als student en later als leraar. Werk beschouwde ik niet als werk. Ik heb mijn leven zo georganiseerd dat ik alles voor de lol deed. Ik heb voor mijn gevoel nooit gewerkt, maar alleen maar gedaan wat ik leuk vond. Of ik hiermee een psychiatrisch geval ben weet ik niet. Ik weet wel dat ik nu mijn verhaal bij mijn pensioen op sappige wijze wil vertellen. Ik wil leuke dingen die ik in mijn 60 jaar op scholen heb mee gemaakt opschrijven. Dat heeft het voordeel dat ik kan blijven doen wat ik altijd gedaan heb: schrijven over dingen die ik leuk vind. Hopelijk vind je ‘t prettig om te lezen. Maar, dit verhaal is niet alleen persoonlijk. Ik reflecteer ook op beleid dat ik gezien heb. BELEID UIT DE KLAS Als leerling heb ik op 2 kleuterscholen, 2 lagere scholen en 2 middelbare scholen gezeten, als stu- dent op 3 universiteiten. In de persoonlijke stukken vertel ik mijn verhalen daar over. Als werkne- mer heb ik op 7 scholen en 5 universiteiten gewerkt, ook daar vertel ik mijn verhalen over. 0 VOORAF 4 Daarnaast heb ik 32 jaar in allerlei raden gezeten - faculteitsraden, MR en GMR -, als student, medewerker en ouder. Van die 32 jaar was ik circa 20 jaar voorzitter van zo’n raad. Door die ervaring heb ik wat over beleid te zeggen. Dat doe ik in dit boekje. In die stukken neem ik standpunten in, soms scherpe. Gesteund door ervaring en onderzoek, niet door mode. Op mijn site staan hier over beleidsstukken die ik maakte waarvan ik hoop dat anderen er wat aan hebben LIEVER NIET IDEE GESTUURD Veel onderwijsbeleid dat ik heb gezien komt voort uit modieuze ideeën: of het nu om zelfstandig werken gaat, competenties of de wenselijkheid leerlingen veel te la- ten kiezen: ‘t is meestal fout om onderwijs door simpele ideeën overhoop te laten halen. Onderwijs is lesgestuurd, een elementair feit dat vaak vergeten wordt. Door docenten worden dingen uit- gelegd en dat is een vak. Zo lang er scholen zijn is dit zo. Je moet dit vak niet zo maar uit simpele ideetjes die van ‘n afstand aantrekkelijk lijken overhoop gooien. Ik ben voor strakke regels rondom lessen: er is niks tegen een minimum aantal lessen per vak, er is niets tegen strenge deskundigheids eisen aan docenten en zo zijn er nog wel meer dingen waarin regels nodig zijn. Als je dit soort regels los laat maak je het onderwijs slechter in plaats van beter. Ik moet voorbeelden van fout beleid bespreken. Leuk is anders, maar er zijn helaas veel voorbeelden. MAAR JUIST LES GESTUURD! Goed beleid komt voort uit lessen: goede leraren en schoolleiders kijken daarbij naar de kernactiviteit – les geven – en als ze zien dat daar wat mis gaat doen ze onderzoek hoe de boel in de les te verbeteren. Ik heb in mijn 41 jaar op school veel voorbeelden van succesvol schoolbeleid mee gemaakt en beschrijf ze. Dat doe ik niet om op te scheppen, maar om voor goed onderwijs- beleid te pleiten: niet idee gestuurd maar les gestuurd. Wat me het meeste heeft gestoord in mijn 41 jaar onderwijs is dat er weinig serieus gestudeerd wordt op onderwijskunde en pedagogiek. Mijn docenten aan de universiteit hebben me er toe aangezet de grote pedagogen te lezen, Dewey, Piaget, Skinner en noem maar op. Bijna niemand doet dat. Iedereen loopt achter modieuze dingen aan, nu bijvoorbeeld Ipad-scholen. Maar onderzoek dat leert dat die scholen bijna altijd mislukt zijn wordt niet gelezen. Fokke en Sukke kletsen niet uit hun nekharen, veel beleidsmakers wel. Zie H23 over laptopscholen. In mijn eerste 30 jaar als leraar waren schoolleiders omhoog gevallen leraren, goed in leerlin- genbegeleiding of een ander thema. Die mensen dachten uit de les, omdat ze zelf echt les hadden gegeven. De laatste 10 jaar zijn het vaak buitenstaanders, die niet uit lessen denken en de hele boel ineens overhoop gooien. De risico’s hiervan zijn groot en de verschillen tussen scholen worden groter, omdat er verschillende ideeën achter zitten. Vanuit markt denken is dat misschien goed, maar vanuit les denken een ramp. Voor Natuurkunde kan je gegeven het programma in een klas 4 uur van 50 min nodig hebben, dan is 3 uur van 40 min te kort, en kun je in die te beperkte tijd je programma niet naar behoren uitvoeren. Dat is op alle scholen zo. 5 INLEIDING Als je 66 bent en ‘n boek over je schoolwerk wilt schrijven omdat je met pensioen bent en omdat je je hele leven op school hebt gezeten - en alleen daar verstand van hebt - dan heb je 66 – 4 = 62 jaar op school gezeten.