ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - CONTENTS

ΧΑΡΙΣ ΚΑΛΛΙΓΑ, ΜΑΡΙΑ ΒΑΣΙΛΑΚΗ Πρόλογος 1 HARIS , MARIA VASSILAKI Preface 2

ΜΑΡΙΑ ΒΑΣΙΛΑΚΗ Εισαγωγή 3 MARIA VASSILAKI Introduction 6

Βιβλιογραφία - Συντομογραφίες Bibliography - Abbreviations 17

Μέρος Α .· Από την τέχνη και την εικονογραφία των εικόνων Part One: From the Art and Iconography of

ENGELINA SMIRNOVA Eleventh-Century Icons from St Sophia Cathedral in Novgorod and the Problem of the Altar Barrier 21 ENGELINA SMIRNOVA Εικόνες του 11ου αιώνα από τον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας στο Νόβγκοροντ και το πρόβλημα του τέμπλου 27

TITOS PAPAMASTORAKIS The Display of Accumulated Wealth in Luxury Icons: Gift-giving from the Byzantine Aristocracy to God in the Twelfth Century 35 ΤΙΤΟΣ ΠΑΠΑΜΑΣΤΟΡΑΚΗΣ Επίδειξη συσσωρευμένου πλούτου σε πολυτελείς εικόνες του 12ου αιώνα: η δωροδοσία της βυζαντινής αριστοκρατίας στο Θεό 48

NANCY PATTERSON SEVCENKO Marking Holy Time: the Byzantine Calendar Icons 51 NANCY PATTERSON SEVCENKO Ορίζοντας τον ιερό χρόνο: βυζαντινές εικόνες μηνολογίου 57

OLGA ETINHOF The and the Veneration of the Virgin of Blachemai in 63 OLGA ETINHOF Η Παναγία του Βλαντιμίρ και η λατρεία της Παναγίας των Βλαχερνών στη Ρωσία 69

JOHN STUART The Deposition of the Virgin's Sash and Robe, the Protection of the Mother of God (Pokrov) and the 75 JOHN STUART Η κατάθεση της εσθήτος της Θεοτόκου, το εικονογραφικό θέμα του Pokrov και η Βλαχερνήτισσα · 84

MARY ASPRA-VARDAVAKIS Observations on a Thirteenth-Century Sinaitic Diptych Representing St Procopius, the Virgin Kykkotissa ι and Saints along the Border 89 | ΜΑΙΡΗ ΑΣΠΡΑ-ΒΑΡΔΑΒΑΚΗ Παρατηρήσεις σε δίπτυχο του 13ου αιώνα στο Σινά με τον άγιο Προκόπιο, την Παναγία Κυκκώτισσα και αγίους στα πλαίσια 99

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗ Εικόνες του 14ου αιώνα από την περιοχή των Σερρών 105 ANGELIKI STRATI Fourteenth-Century Icons in the District of Serres 112 OLGA POPOVA The of Christ Pantokrator in the Byzantine Museum, Athens, and of the Second Quarter of the Fourteenth Century 117 OLGA POPOVA Η εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών και η βυζαντινή τέχνη κατά το δεύτερο τέταρτο του 14ου αιώνα 124

Μέρος Β . Από την τέχνη και την τεχνολογία των εικόνων Part Two: From the Art and Technology of Icons

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΑΒΛΑΚΗΣ Χρονολόγηση των δύο ψηφιδωτών εικόνων της Μονής Ξενοφώντος Αγίου Όρους 129 YANNIS TAVLAKIS Dating of Two Mosaic Icons in the Xenophontos Monastery on Mt Athos 135

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΝΙΑΤΗΣ, ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΜΑΛΕΑ Οι ψηφιδωτές εικόνες της Ι.Μ. Ξενοφώντος Αγίου Όρους: τεχνολογική εξέταση των ψηφίδων 139 YANNIS MANIATIS, EKATERINI MALEA The Mosaic Icons of the Xenophontos Monastery, Mt Athos: Technological Analysis of the Tesserae 146

ΜΥΡΤΑΛΗ ΑΧΕΙΜΑΣΤΟΥ-ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ Τρόποι συντήρησης εικόνων στο Βυζάντιο 151 MYRTALI ACHEIMASTOU-POTAMIANOU The Conservation of Icons in Byzantium 156

ROBIN CORMACK Crusader Art and Artistic Technique: Another Look at a Painting of St George 163 ROBIN CORMACK Τέχνη και τεχνική κατά την περίοδο των Σταυροφοριών: μια άλλη προσέγγιση της εικόνας του Αγίου Γεωργίου 169

ΒΙΒΗ ΤΟΡΝΑΡΗ, ΝΙΚΟΣ ΒΑΪΝΟΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΑ ΦΑΝΤΙΔΟΥ, ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΠΟΝΑΡΟΥ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΩΤΑΚΗΣ Η χρήση ολογραφικών μεθόδων οτη μελέτη συντήρησης βυζαντινών εικόνων 171 VIVI TORNARI, NIKOS VAINOS, VASSILIS ZAFIROPULOS, DIMITRA FANTIDOU, ΑΝΤΟΝΙΑ BONAROU, KONSTANTINOS FOTAKIS The Use of Holographic Methods in the Study of the Conservation of Byzantine Icons 176

ΑΝΑΣΤΑΣΊΑ ΤΟΎΡΤΑ Οι περιπέτειες μιας βυζαντινής εικόνας από τη Θεσσαλονίκη: Ζητήματα τέχνης 179 ANASTASIA TOURTA The Adventures of a Byzantine Icon from Thessaloniki: Artistic Considerations 185

ΑΜΑΛΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Οι περιπέτειες μιας βυζαντινής εικόνας από τη Θεσσαλονίκη: Ζητήματα συντήρησης 191 AMALIA PAPADOPOULOU The Adventures of a Byzantine Icon from Thessaloniki: Conservational Considerations 198

MAPIA ΒΑΣΙΛΑΚΗ Εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας του Μουσείου Μπενάκη (αρ. ευρ. 2972): προβλήματα της έρευνας 201 MARIA VASSILAKI The Icon of the Virgin Glykophilousa in the Benaki Museum (inv. no 2972): Issues of Research 207

DILLIAN GORDON The Icon of the Virgin Glykophilousa in the Benaki Museum, Athens (inv. no 2972): The Verres Eglomises 211 DILLIAN GORDON Εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας του Μουσείου Μπενάκη (αρ. ευρ. 2972): τα υάλινα πλακίδια 216

ΚΑΛΥΨΩ ΜΙΛΑΝΟΥ Εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας του Μουσείου Μπενάκη (αρ. ευρ. 2972): τεχνική ανάλυση 219 KALYPSO MILANOU The Icon of the Virgin Glykophilousa in the Benaki Museum (inv. no 2972): A Technical Analysis 227

ΚΕΛΛΗ ΚΟΥΖΕΛΗ Εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας του Μουσείου Μπενάκη (αρ. ευρ. 2972): συμβολή στη μελέτη του έργου με οπτική μικροσκοπία, ηλεκτρονική μικροσκοπία σάρωσης και μικροανάλυση ακτινών Χ 231 KELLY KOUZELl The Icon of the Virgin Glykophilousa (inv. no 2972) in the Benaki Museum: Contribution to the Study of the Icon with Optical Microscopy, Scanning Electron Microscopy and X-Ray Microanalysis 236

ΕΛΣΑ ΡΟΚΟΦΥΛΛΟΥ, ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΗΣ, ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΧΑΡΙΤΟΣ, ΜΙΧΑΛΗΣ ΔΟΥΛΓΕΡΙΔΗΣ, ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΑΧΑΩΝ-ΔΟΥΛΓΕΡΙΔΗ, ΜΑΡΙΕΤΤΑ ΒΙΔΑΛΗ Δυνατότητες και προοπτικές της μεθόδου της ραδιογραφίας στη μελέτη των εικόνων 237 ELSA ROKOPHYLLOU, KYRIAKOS MOUTZOURIS, APOSTOLOS CHARITOS, MICHALIS DOULGERIDIS, ANGELIKI MACHAON-DOULGERIDI, MARIETTA VIDALI Capabilities and Prospects of Radiography for the Study of Icons 242

ΣΟΦΙΑ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ, αδελφή ΔΑΝΙΗΛΙΑ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΙΚΙΑΡΗΣ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑΚΗΣ Εκτενής μελέτη εικόνας με το Γενέσιο του Προδρόμου (β' μισό του 15ου αιώνα) με μη καταστρεπτικές και μικροφασματοσκοπικές τεχνικές 247 SOPHIA SOTIROPOULOU, sister DANIELIA, DIMITRIS BIKIARIS, IOANNIS CHRYSSOULAKIS An Extensive Non-Destructive and Micro-spectroscopic Study of an Icon with the Birth of St John the Baptist (Second Half of the Fifteenth Century) 256

ΑΘΗΝΑ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ-ΑΓΟΡΑΝΟΥ, ΧΡΥΣΑ ΒΟΥΡΒΟΠΟΥΛΟΥ, ΕΛΕΝΗ ΠΕΡΔΙΚΑΡΗ Η συμβολή της επεξεργασίας εικόνας στη μελέτη των χρωστικών 261 ATHENA ALEXOPOULOU-AGORANOU, CHYSSA VOURVOPOULOU, ELENI PERDIKARI The Contribution of Digital Image-Processing to the Identification of Pigments 269

ΑΓΝΗ-ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΕΡΛΙΞΗ, ΜΙΧΑΛΗΣ ΔΟΥΛΓΕΡΙΔΗΣ, ΕΛΕΝΗ ΙΩΑΚΕΙΜΟΓΛΟΥ Αναγνώριση της ταυτότητας των συνδετικών μέσων μιας μεταβυζαντινής εικόνας με αέρια χρωματογραφία 275 AGNE-VASSILEIA TERLIXI, MICHALIS DOULGERIDIS, ELENI IOAKEIMOGLOU Identification of the Binding Media of a Postbyzantine Icon, Using Gas-Chromatography 280

YURI PIATNITSKY Two Icons of the Virgin Eleousa Attributed to Nicolaos Lamboudis of Sparta 287 YURI PIATNITSKY Δύο εικόνες της Παναγίας Ελεούσας που αποδίδονται στον Νικόλαο Λαμπούδη από τη Σπάρτη 293 Μέρος Γ ··. Αηό την τέχνη και την τεχνική άλλων μέσων της βυζαντινής τέχνης Part Three: From the Art and Technique of Other Media of Byzantine Art

HENRY MAGUIRE Observations on the Icons of the West Fagade of San Marco in Venice 303 HENRY MAGUIRE Παρατηρήσεις στις εικόνες της δυτικής πρόσοψης του Αγίου Μάρκου στη Βενετία 308

DAVID BUCKTON Enamelled Metal Icons of the Twelfth and Thirteenth Centuries 313 DAVID BUCKTON Μεταλλικές εικόνες με σμάλτα του 12ου και 13ου αιώνα 317

ANTHONY CUTLER An Ancient Mariner's Tale: On the Authenticity of the Crucifixion Ivory at the Dionysiou Monastery on Mt Athos 319 ANTHONY CUTLER Ο μύθος του παλιού ναύτη: γύρω από την αυθεντικότητα του ελεφαντοστού με τη Σταύρωση από τη Μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους 324

IOLI KALAVREZOU Interpreting Carving Techniques and Styles in Steatite Icons 327 ΙΟΛΗ ΚΑΛΑΒΡΕΖΟΥ Ερμηνεύοντας τις τεχνικές λάξευσης και την τεχνοτροπία των εικόνων από στεατίτη 332

Έγχρωμοι πίνακες - Colour Plates 337

Λίστα συμμετεχόντων 363 List of Contributors 365

Ευρετήριο ελληνικών κειμένων 367 Index of the english texts 375

Προέλευση των εικόνων 381 Photo credits 382